| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Nidānakathāvaṇṇanā
ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಂ ತಾವ ವಣ್ಣೇನ್ತೇಹಿ ಆಚರಿಯೇಹಿ ತಸ್ಸಾ ಸನ್ನಿವೇಸೋ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ –
Aṭṭhasāliniṃ tāva vaṇṇentehi ācariyehi tassā sanniveso vibhāvetabbo. Tasmā idaṃ vuccati –
‘‘ವಚನತ್ಥೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಸನ್ನಿವೇಸೋ ಚ ಪಾಳಿಯಾ।
‘‘Vacanattho paricchedo, sanniveso ca pāḷiyā;
ಸಾಗರೇಹಿ ತಥಾ ಚಿನ್ತಾ, ದೇಸನಾಹಿ ಗಮ್ಭೀರತಾ॥
Sāgarehi tathā cintā, desanāhi gambhīratā.
‘‘ದೇಸನಾಯ ಸರೀರಸ್ಸ, ಪವತ್ತಿಗ್ಗಹಣಂ ತಥಾ।
‘‘Desanāya sarīrassa, pavattiggahaṇaṃ tathā;
ಥೇರಸ್ಸ ವಾಚನಾಮಗ್ಗ-ತಪ್ಪಭಾವಿತತಾಪಿ ಚ॥
Therassa vācanāmagga-tappabhāvitatāpi ca.
‘‘ಪಟಿವೇಧಾ ತಥಾ ಬುದ್ಧ-ವಚನಾದೀಹಿ ಆದಿತೋ।
‘‘Paṭivedhā tathā buddha-vacanādīhi ādito;
ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಾವಸ್ಸ, ಸಾಧನಂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಿನೋ॥
Ābhidhammikabhāvassa, sādhanaṃ sabbadassino.
‘‘ವಿನಯೇನಾಥ ಗೋಸಿಙ್ಗ-ಸುತ್ತೇನ ಚ ಮಹೇಸಿನಾ।
‘‘Vinayenātha gosiṅga-suttena ca mahesinā;
ಭಾಸಿತತ್ತಸ್ಸ ಸಂಸಿದ್ಧಿ, ನಿದಾನೇನ ಚ ದೀಪಿತಾ॥
Bhāsitattassa saṃsiddhi, nidānena ca dīpitā.
‘‘ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಸಬ್ಬಂ, ಪಟಿಞ್ಞಾತಕಥಾ ಕತಾ।
‘‘Pakāsetvā imaṃ sabbaṃ, paṭiññātakathā katā;
ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಾ ಏತಂ, ಸನ್ನಿವೇಸಂ ವಿಭಾವಯೇ’’ತಿ॥
Aṭṭhasāliniyā etaṃ, sannivesaṃ vibhāvaye’’ti.
ವಚನತ್ಥವಿಜಾನನೇನ ವಿದಿತಾಭಿಧಮ್ಮಸಾಮಞ್ಞತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸೋಭೇಯ್ಯಾತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಜಾನನಮೇವ ಆದಿಮ್ಹಿ ಯುತ್ತರೂಪನ್ತಿ ತದತ್ಥಂ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ತತ್ಥ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಯದಿದಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ, ಸೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥಾತಿ ವಾ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮಕಥ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಯೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮಾತಿರೇಕಧಮ್ಮವಿಸೇಸಟ್ಠೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ಅತಿರೇಕೋ ಧಮ್ಮಾತಿರೇಕೋ, ಸುತ್ತನ್ತಾಧಿಕಾ ಪಾಳೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮೋ ವಿಸೇಸೋ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸೋ ಧಮ್ಮಾತಿಸಯೋ, ವಿಚಿತ್ತಾ ಪಾಳೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಧಮ್ಮಾತಿರೇಕಧಮ್ಮವಿಸೇಸಾ ಏವ ಅತ್ಥೋ ಧಮ್ಮಾತಿರೇಕಧಮ್ಮವಿಸೇಸಟ್ಠೋ। ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾನಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಭಾವೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅತಿರೇಕವಿಸೇಸಟ್ಠದೀಪಕೋ ಅಭಿಸದ್ದೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಾತಿರೇಕಧಮ್ಮವಿಸೇಸಟ್ಠೇನ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Vacanatthavijānanena viditābhidhammasāmaññatthassa abhidhammakathā vuccamānā sobheyyāti abhidhammaparijānanameva ādimhi yuttarūpanti tadatthaṃ pucchati ‘‘tattha kenaṭṭhena abhidhammo’’ti. Tattha tatthāti ‘‘abhidhammassa atthaṃ pakāsayissāmī’’ti yadidaṃ vuttaṃ, tasmiṃ. ‘‘Yassa atthaṃ pakāsayissāmī’’ti paṭiññātaṃ, so abhidhammo kenaṭṭhena abhidhammoti attho. Tatthāti vā ‘‘abhidhammakatha’’nti etasmiṃ vacane yo abhidhammo vutto, so kenaṭṭhena abhidhammoti attho. Dhammātirekadhammavisesaṭṭhenāti ettha dhammo atireko dhammātireko, suttantādhikā pāḷīti attho. Dhammo viseso dhammaviseso dhammātisayo, vicittā pāḷīti attho, dhammātirekadhammavisesā eva attho dhammātirekadhammavisesaṭṭho. Dvinnampi atthānaṃ abhidhammasaddassa atthabhāvena sāmaññato ekavacananiddeso kato. Tasmāti yasmā ‘‘abhikkamanti, abhikkantavaṇṇā’’tiādīsu viya atirekavisesaṭṭhadīpako abhisaddo, tasmā ayampi dhammo dhammātirekadhammavisesaṭṭhena ‘‘abhidhammo’’ti vuccatīti sambandho.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ‘‘ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಅಭಿಕ್ಕನ್ತವಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಧಾತುಸದ್ದಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೋ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಕಿರಿಯಾಯ ಅತಿರೇಕವಿಸೇಸಭಾವದೀಪಕೋ ಹೋತೀತಿ ಯುತ್ತಂ ಉಪಸಗ್ಗಭಾವತೋ, ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಪನ ನ ಧಾತುಸದ್ದೋತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಪುರತೋ ಅಭಿಸದ್ದೋ ಪಯೋಗಮೇವ ನಾರಹತಿ। ಅಥಾಪಿ ಪಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಕಾ ಉಪಸಗ್ಗಾ, ನ ಚ ಧಮ್ಮೋ ಕಿರಿಯಾತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತಿರೇಕವಿಸೇಸಭಾವದೀಪನಂ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ? ನೋ ನ ಯುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಾತುಸದ್ದಾ ಪುರತೋ ಪಯುಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಾಯಪಿ ಅತಿರೇಕವಿಸೇಸಭಾವದೀಪಕಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ಅತಿಛತ್ತಾದಿಉದಾಹರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಮೇವಾತಿ ಯಥಾ ಛತ್ತಾತಿರೇಕಛತ್ತವಿಸೇಸಾದಿಅತ್ಥೇನ ಅತಿಛತ್ತಾದಯೋ ಹೋನ್ತಿ ಅತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಾತುಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಪುರತೋ ಪಯುಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಾಯ ಚ ತಬ್ಭಾವದೀಪಕತ್ತಾ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಾತಿರೇಕಧಮ್ಮವಿಸೇಸಟ್ಠೇನ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಅಭಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ ಅಧಾತುಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಪುರತೋ ಪಯುಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಅಕಿರಿಯಾಯ ಚ ತಬ್ಭಾವದೀಪಕತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Tattha siyā – ‘‘abhikkamanti, abhikkantavaṇṇā’’ti ettha dhātusaddassa purato payujjamāno abhisaddo kiriyāya atirekavisesabhāvadīpako hotīti yuttaṃ upasaggabhāvato, dhammasaddo pana na dhātusaddoti etasmā purato abhisaddo payogameva nārahati. Athāpi payujjeyya, kiriyāvisesakā upasaggā, na ca dhammo kiriyāti dhammassa atirekavisesabhāvadīpanaṃ na yuttanti? No na yuttaṃ. Aññassapi hi upasaggassa adhātusaddā purato payujjamānassa akiriyāyapi atirekavisesabhāvadīpakassa dassanatoti etamatthaṃ vibhāvetuṃ atichattādiudāharaṇaṃ dassento āha ‘‘yathā’’tiādi. Evamevāti yathā chattātirekachattavisesādiatthena atichattādayo honti atisaddassa upasaggassa adhātusaddassapi purato payujjamānassa akiriyāya ca tabbhāvadīpakattā, evamayampi dhammo dhammātirekadhammavisesaṭṭhena ‘‘abhidhammo’’ti vuccati abhi-saddassa upasaggassa adhātusaddassapi purato payujjamānassa akiriyāya ca tabbhāvadīpakattāti adhippāyo.
ಏಕದೇಸೇನೇವ ವಿಭತ್ತಾತಿ ‘‘ಕತಮೇ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ? ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ। ಕತಮೋ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ? ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾ…ಪೇ॰… ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಏವಮಾದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೪೮; ವಿಭ॰ ೨) ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸಮತ್ತೇನೇವ ವಿಭತ್ತಾ, ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ರೂಪಂ ಅತೀತ’’ನ್ತಿಏವಮಾದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೩) ಪಟಿನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯಸ್ಸ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವಾ ನ ನಿಪ್ಪದೇಸೇನ। ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ಪತ್ವಾ ಪನ…ಪೇ॰… ನಿಪ್ಪದೇಸತೋವ ವಿಭತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮೋ ಧಮ್ಮಾತಿರೇಕಧಮ್ಮವಿಸೇಸಟ್ಠೇನ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಪ್ಪದೇಸಾನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ನಯಾನಂ ಅತಿರೇಕಪಾಳಿಭಾವತೋ ವಿಸೇಸಪಾಳಿಭಾವತೋ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸುತ್ತನ್ತೇ ಬಾವೀಸತಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಏಕತೋ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೇ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ ನತ್ಥಿ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ, ಉದ್ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋ, ನ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ಉದ್ದೇಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕಂ ನತ್ಥಿ। ಸುತ್ತನ್ತೇ ಪಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣೀತಿಆದೀನಿ। ಸಾ ಪನ ವೇರಮಣೀ ಯದಿ ಸಭಾವಕಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಭಜೀಯೇಯ್ಯ, ‘‘ಆರತಿ ವಿರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯಮೇವ ಹೋತಿ। ಅಥಾಪಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ವಿಭಜೀಯೇಯ್ಯ, ತಥಾಪಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯಮೇವ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞೋ ಪನ ವೇರಮಣೀನಂ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೋ ನತ್ಥಿ, ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ತಸ್ಮಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದವಿಭಙ್ಗೇ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ ನತ್ಥಿ।
Ekadeseneva vibhattāti ‘‘katame ca, bhikkhave, pañcakkhandhā? Rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho. Katamo ca, bhikkhave, rūpakkhandho? Yaṃ kiñci rūpaṃ atītā…pe… santike vā, ayaṃ vuccati rūpakkhandho’’tievamādinā (saṃ. ni. 3.48; vibha. 2) uddesaniddesamatteneva vibhattā, ‘‘tattha katamaṃ rūpaṃ atīta’’ntievamādinā (vibha. 3) paṭiniddesassa abhidhammabhājanīyassa pañhapucchakassa ca abhāvā na nippadesena. Abhidhammaṃ patvā pana…pe… nippadesatova vibhattā, tasmā ayampi dhammo dhammātirekadhammavisesaṭṭhena ‘‘abhidhammo’’ti vuccati nippadesānaṃ tiṇṇampi nayānaṃ atirekapāḷibhāvato visesapāḷibhāvato cāti adhippāyo. Suttante bāvīsatiyā indriyānaṃ ekato anāgatattā indriyavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ natthi. ‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantī’’tiādinā paṭiccasamuppāde tassa tassa paccayadhammassa paccayuppannadhammānaṃ paccayabhāvo uddiṭṭho, uddiṭṭhadhammānañca kusalādibhāvo pucchitvā vissajjetabbo, na cettha ‘‘avijjāsaṅkhārā’’ti evaṃ vutto uddeso atthīti pañhapucchakaṃ natthi. Suttante pañca sikkhāpadāni uddiṭṭhāni pāṇātipātā veramaṇītiādīni. Sā pana veramaṇī yadi sabhāvakiccādivasena vibhajīyeyya, ‘‘ārati viratī’’tiādinā abhidhammabhājanīyameva hoti. Athāpi cittuppādavasena vibhajīyeyya, tathāpi abhidhammabhājanīyameva hoti. Añño pana veramaṇīnaṃ vibhajitabbappakāro natthi, yena pakārena suttantabhājanīyaṃ vattabbaṃ siyā. Tasmā sikkhāpadavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ natthi.
ವಚನತ್ಥತೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಞಾತೇ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಞಾಪೇತುಂ ಆಹ ‘‘ಪಕರಣಪರಿಚ್ಛೇದತೋ’’ತಿಆದಿ। ಕತಿಪಯಾವ ಪಞ್ಹವಾರಾ ಅವಸೇಸಾತಿ ಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗೇ ಅನಾಗತಾ ಹುತ್ವಾ ಮಹಾಧಮ್ಮಹದಯೇ ಆಗತಾ ಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗವಚನವಸೇನ ಅವಸೇಸಾ ಕತಿಪಯಾವ ಪಞ್ಹವಾರಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ‘‘ಅಪುಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾವ ತನ್ತಿ ಅವಸೇಸಾತಿ ಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗೇ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಧಮ್ಮಹದಯೇ ಆಗತತನ್ತಿತೋ ಯದಿ ಪಥವೀಆದೀನಂ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ಮಹಾಧಾತುಕಥಾ ರೂಪಕಣ್ಡಧಾತುವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು, ಅಥ ಧಾತುಕಥಾಯ ವಿತ್ಥಾರಕಥಾ ಧಾತುಕಥಾಯ ಅನಾಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಧಾತುಕಥಾಯ ಆಗತತನ್ತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Vacanatthato abhidhamme ñāte paricchedato ñāpetuṃ āha ‘‘pakaraṇaparicchedato’’tiādi. Katipayāva pañhavārā avasesāti dhammahadayavibhaṅge anāgatā hutvā mahādhammahadaye āgatā dhammahadayavibhaṅgavacanavasena avasesā katipayāva pañhavārāti attho. Ettheva saṅgahitāti ‘‘apubbaṃ natthī’’ti vuttaṃ. Appamattikāva tanti avasesāti dhammahadayavibhaṅge anāgantvā mahādhammahadaye āgatatantito yadi pathavīādīnaṃ vitthārakathā mahādhātukathā rūpakaṇḍadhātuvibhaṅgādīsu, atha dhātukathāya vitthārakathā dhātukathāya anāgantvā mahādhātukathāya āgatatanti appamattikāvāti adhippāyo.
ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾವಕಭಾಸಿತತ್ತಾ ಛಡ್ಡೇಥ ನ’’ನ್ತಿ, ತಂ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಸೇಧೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚತೂಸು ಪಞ್ಹೇಸೂತಿ ‘‘ಉಪಲಬ್ಭತಿ ನುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಗಹಿತಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಂ ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಾದಾಯ ಪವತ್ತಾ ದ್ವೇಪಿ ಪಞ್ಚಕಾ ಏಕೋ ಪಞ್ಹೋ, ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಾ’’ತಿ ಸರೀರಂ ಸಬ್ಬಂ ವಾ ದೇಸಂ ಉಪಾದಾಯ ಪವತ್ತಾ ಏಕೋ, ‘‘ಸಬ್ಬದಾ’’ತಿ ಕಾಲಮುಪಾದಾಯ ಏಕೋ, ‘‘ಸಬ್ಬೇಸೂ’’ತಿ ಯದಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಯೋ ಗಹಿತಾ, ತೇ ಉಪಾದಾಯ ಪವತ್ತಾ, ಅಥ ಪನ ‘‘ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಬ್ಬದಾ’’ತಿ ಏತೇಹಿ ನ ಕೋಚಿ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ ದೇಸೋ ಕಾಲೋ ವಾ ಅಗ್ಗಹಿತೋ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಯೋಗೋ ಕತೋ, ನ ಭೇದವಸೇನಾತಿ ಭೇದವಸೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಯುಞ್ಜಿತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠದೇಸಕಾಲಪ್ಪದೇಸೇ ಉಪಾದಾಯ ಚ ಪವತ್ತಾ ಏಕೋತಿ ಏತೇಸು ಚತೂಸು। ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಞ್ಚಕಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ…ಪೇ॰… ಮಿಚ್ಛಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ನುಪಲಬ್ಭತಿ…ಪೇ॰… ಮಿಚ್ಛಾ’’ತಿ (ಕಥಾ॰ ೧೮) ಏಕಂ, ‘‘ತ್ವಂ ಚೇ ಪನ ಮಞ್ಞಸಿ…ಪೇ॰… ಇದಂ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾ’’ತಿ (ಕಥಾ॰ ೩) ಏಕಂ, ‘‘ಏಸೇ ಚೇ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹಿತೇ…ಪೇ॰… ಇದಂ ತೇ ಮಿಚ್ಛಾ’’ತಿ ಏಕಂ, ‘‘ನ ಹೇವಂ ನಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬೇ, ತೇನ ಹಿ ಯಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾಸಿ…ಪೇ॰… ಸುಕತಾ ಪಟಿಪಾದನಾ’’ತಿ (ಕಥಾ॰ ೧೦) ಏಕನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಗ್ಗಹಕರಣಂ, ಪಟಿಕಮ್ಮಕರಣಂ, ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಸುನಿಗ್ಗಹಭಾವಂ ಇಚ್ಛತೋ ಪಟಿಞ್ಞಾಠಪನೇನ ಪಟಿಕಮ್ಮವೇಠನಂ, ಪಟಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ದುಪ್ಪಟಿಕಮ್ಮಭಾವಂ ಇಚ್ಛತೋ ತಂನಿದಸ್ಸನೇನ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ದುನ್ನಿಗ್ಗಹಭಾವದಸ್ಸನೇನ ನಿಗ್ಗಹನಿಬ್ಬೇಠನಂ, ಅನಿಗ್ಗಹಭಾವಾರೋಪನಾದಿನಾ ಛೇದೋತಿ ಅಯಂ ಏಕೋ ಪಞ್ಚಕೋ, ಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅನುಲೋಮಪಞ್ಚಕಪಟಿಕಮ್ಮಚತುಕ್ಕನಿಗ್ಗಹಚತುಕ್ಕಉಪನಯನಚತುಕ್ಕನಿಗಮನಚತುಕ್ಕ ನಾಮೇಹಿ ಸಕವಾದಿಪುಬ್ಬಪಕ್ಖೇ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕಪಞ್ಚಕೋತಿ ವುತ್ತೋ, ಪರವಾದಿಪುಬ್ಬಪಕ್ಖೇ ಚ ಏವಮೇವ ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮಪಞ್ಚಕೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಏವಂ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಸೇಸಪಞ್ಹೇಸುಪೀತಿ ಅಟ್ಠ ಪಞ್ಚಕಾ ಅಟ್ಠಮುಖಾ ವಾದಯುತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾ। ಯುತ್ತೀತಿ ಉಪಾಯೋ, ವಾದಸ್ಸ ಯುತ್ತಿ ವಾದಯುತ್ತಿ, ವಾದಪ್ಪವತ್ತನಸ್ಸ ಉಪಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘sāvakabhāsitattā chaḍḍetha na’’nti, taṃ buddhabhāsitabhāvadassanena paṭisedhetuṃ ‘‘sammāsambuddho hī’’tiādimāha. Catūsu pañhesūti ‘‘upalabbhati nupalabbhatī’’ti paṭiññāya gahitāya paṭikkhepagahaṇatthaṃ ‘‘yo saccikaṭṭho’’ti vuttaṃ saccikaṭṭhaṃ nissayaṃ katvā upādāya pavattā dvepi pañcakā eko pañho, ‘‘sabbatthā’’ti sarīraṃ sabbaṃ vā desaṃ upādāya pavattā eko, ‘‘sabbadā’’ti kālamupādāya eko, ‘‘sabbesū’’ti yadi khandhāyatanādayo gahitā, te upādāya pavattā, atha pana ‘‘yo saccikaṭṭho sabbattha sabbadā’’ti etehi na koci saccikaṭṭho deso kālo vā aggahito atthi, te pana sāmaññavasena gahetvā anuyogo kato, na bhedavasenāti bhedavasena gahetvā anuyuñjituṃ ‘‘sabbesū’’ti vuttā saccikaṭṭhadesakālappadese upādāya ca pavattā ekoti etesu catūsu. Dvinnaṃ pañcakānanti ettha ‘‘puggalo upalabbhati…pe… micchā’’ti ekaṃ, ‘‘puggalo nupalabbhati…pe… micchā’’ti (kathā. 18) ekaṃ, ‘‘tvaṃ ce pana maññasi…pe… idaṃ te micchā’’ti (kathā. 3) ekaṃ, ‘‘ese ce dunniggahite…pe… idaṃ te micchā’’ti ekaṃ, ‘‘na hevaṃ niggahetabbe, tena hi yaṃ niggaṇhāsi…pe… sukatā paṭipādanā’’ti (kathā. 10) ekanti evaṃ niggahakaraṇaṃ, paṭikammakaraṇaṃ, niggahassa suniggahabhāvaṃ icchato paṭiññāṭhapanena paṭikammaveṭhanaṃ, paṭikammassa duppaṭikammabhāvaṃ icchato taṃnidassanena niggahassa dunniggahabhāvadassanena niggahanibbeṭhanaṃ, aniggahabhāvāropanādinā chedoti ayaṃ eko pañcako, yo aṭṭhakathāyaṃ anulomapañcakapaṭikammacatukkaniggahacatukkaupanayanacatukkanigamanacatukka nāmehi sakavādipubbapakkhe anulomapaccanīkapañcakoti vutto, paravādipubbapakkhe ca evameva paccanīyānulomapañcakoti vutto. Evaṃ dve pañcakā veditabbā. Evaṃ sesapañhesupīti aṭṭha pañcakā aṭṭhamukhā vādayuttīti vuttā. Yuttīti upāyo, vādassa yutti vādayutti, vādappavattanassa upāyoti attho.
ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಕಪಞ್ಚಕೇ ಆದಿನಿಗ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮಪಞ್ಚಕೇ ಚ ಆದಿನಿಗ್ಗಹಮೇವ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಮಾತಿಕಂ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಸಾ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅತ್ತಾ ಸತ್ತೋ ಜೀವೋ। ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಲಬ್ಭತಿ। ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮಟ್ಠೇನಾತಿ ಮಾಯಾಮರೀಚಿಆದಯೋ ವಿಯ ನಾಭೂತಾಕಾರೇನ, ಅನುಸ್ಸವಾದೀಹಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ವಿಯ ನ ಅನುತ್ತಮತ್ಥಭಾವೇನ, ಅಥ ಖೋ ಭೂತೇನ ಉತ್ತಮತ್ಥಭಾವೇನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಇತರೋ ತಾದಿಸಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಪುನ ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮಟ್ಠೇನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ಸೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮಟ್ಠತೋ ಅಞ್ಞೋ ತದಾಧಾರೋ, ಅಞ್ಞತ್ರ ವಾ ತೇಹಿ, ತೇಸಂ ವಾ ಆಧಾರಭೂತೋ, ಅನಞ್ಞೋ ವಾ ತತೋ ರುಪ್ಪನಾದಿಸಭಾವತೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾದಿಸಭಾವತೋ ವಾ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅನುಯುಞ್ಜತಿ ‘‘ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ…ಪೇ॰… ಪರಮಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ಇತರೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರೂಪಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಅನಞ್ಞತ್ತಞ್ಚ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ನ ಹೇವ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಪುನ ಸಕವಾದೀ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತಾಪನ್ನಂ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಕತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ನುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಕವಾದೀ ಪುಗ್ಗಲದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತಿ। ಪುನ ಇತರೋ ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೇನ ನುಪಲಬ್ಭತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಸೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠಪರಮಟ್ಠತೋ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಅನಞ್ಞೋ ವಾ ನುಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪಕಾರಸ್ಸ ಅಭಾವಾತಿ ಅನುಯುಞ್ಜತಿ ‘‘ಯೋ ಸಚ್ಚಿಕಟ್ಠೋ…ಪೇ॰… ಪರಮಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನುಪಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ತಾನಞ್ಞತ್ತಾನುಯೋಗೋ ಅನನುಯೋಗೋ ಪುಗ್ಗಲಲದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪಜ್ಜನತೋತಿ ‘‘ನ ಹೇವ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಇತರೋ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ಆಪಜ್ಜನಲೇಸಮೇವ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅವಿಪರೀತಂ ಅತ್ಥಂ ಅಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೋಯೇವ ನಿಗ್ಗಹಂ ಆರೋಪೇತಿ ‘‘ಆಜಾನಾಹಿ ನಿಗ್ಗಹ’’ನ್ತಿ।
Anulomapaccanīkapañcake ādiniggahaṃ dassetvā paccanīyānulomapañcake ca ādiniggahameva dassetvā mātikaṃ dīpetuṃ ‘‘sā panesā’’tiādimāha. Puggaloti attā satto jīvo. Upalabbhatīti paññāya upagantvā labbhati. Saccikaṭṭhaparamaṭṭhenāti māyāmarīciādayo viya nābhūtākārena, anussavādīhi gahetabbā viya na anuttamatthabhāvena, atha kho bhūtena uttamatthabhāvena upalabbhatīti pucchati. Itaro tādisaṃ icchanto paṭijānāti. Puna yo saccikaṭṭhaparamaṭṭhena upalabbhati, so saccikaṭṭhaparamaṭṭhato añño tadādhāro, aññatra vā tehi, tesaṃ vā ādhārabhūto, anañño vā tato ruppanādisabhāvato sappaccayādisabhāvato vā upalabbhamāno āpajjatīti anuyuñjati ‘‘yo saccikaṭṭho…pe… paramaṭṭhenā’’ti. Itaro puggalassa rūpādīhi aññattaṃ anaññattañca anicchanto ‘‘na heva’’nti paṭikkhipati. Puna sakavādī paṭiññāya ekattāpannaṃ appaṭikkhipitabbaṃ paṭikkhipatīti katvā niggahaṃ āropento āha ‘‘ājānāhi niggaha’’nti. ‘‘Puggalo nupalabbhatī’’ti puṭṭho sakavādī puggaladiṭṭhiṃ paṭisedhento ‘‘āmantā’’ti paṭijānāti. Puna itaro yo saccikaṭṭhena nupalabbhati puggalo, so saccikaṭṭhaparamaṭṭhato añño vā anañño vā nupalabbhatīti āpajjati aññassa pakārassa abhāvāti anuyuñjati ‘‘yo saccikaṭṭho…pe… paramaṭṭhenā’’ti. Yasmā pana puggalo sabbena sabbaṃ nupalabbhati, tasmā tassa aññattānaññattānuyogo ananuyogo puggalaladdhiṃ paṭisedhentassa anāpajjanatoti ‘‘na heva’’nti paṭikkhipati. Itaro paṭiññāya āpajjanalesameva passanto aviparītaṃ atthaṃ asambujjhantoyeva niggahaṃ āropeti ‘‘ājānāhi niggaha’’nti.
ಇತೀತಿ ಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಾತಿಕಾ ಠಪಿತಾ, ಏವಂ ದೇಸಿತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾ ಕಿನ್ತಿ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ನಾಮ ಜಾತಂ, ತಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯತೋನಿದಾನನ್ತಿ ಯಂಕಾರಣಾ ಛಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನಾದಿನಿದಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾಕೋಟ್ಠಾಸಾ। ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಅಜ್ಝಾಚರನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚೇತಿ ಏತೇಸು ಆಯತನಾದೀಸು ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಅಭಿವದಿತಬ್ಬಂ ಅಜ್ಝೋಸಿತಬ್ಬಞ್ಚ ನತ್ಥಿ ಚೇ । ನನು ನತ್ಥಿಯೇವ, ಕಸ್ಮಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ಚೇ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅಪ್ಪಹೀನಾಭಿನನ್ದನಾಭಿವದನಜ್ಝೋಸಾನಾನಂ ಪನ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಅಭಿನನ್ದಿತಬ್ಬಾದಿಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಆಯತನಾದೀನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ, ಪಹೀನಾಭಿನನ್ದನಾದೀನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಥಾ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಚೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಸೇವನ್ತೋತಿ ಅಭಿನನ್ದನಾದೀನಂ ನತ್ಥಿಭಾವಕರೋ ಮಗ್ಗೋ ತಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಭೂತಂ ಫಲಂ ವಾ ರಾಗಾನುಸಯಾದೀನಂ ಅನ್ತೋ ಅವಸಾನಂ, ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Itīti yaṃ disvā mātikā ṭhapitā, evaṃ desitattāti adhippāyo. Yathā kinti yena pakārena buddhabhāsitaṃ nāma jātaṃ, taṃ nidassanaṃ kinti attho. Yatonidānanti yaṃkāraṇā chaajjhattikabāhirāyatanādinidānanti attho. Papañcasaññāsaṅkhāti taṇhāmānadiṭṭhipapañcasampayuttā saññākoṭṭhāsā. Samudācarantīti ajjhācaranti. Ettha ceti etesu āyatanādīsu taṇhāmānadiṭṭhīhi abhinanditabbaṃ abhivaditabbaṃ ajjhositabbañca natthi ce . Nanu natthiyeva, kasmā ‘‘natthi ce’’ti vuttanti? Saccaṃ natthi, appahīnābhinandanābhivadanajjhosānānaṃ pana puthujjanānaṃ abhinanditabbādippakārāni āyatanādīni hontīti tesaṃ na sakkā ‘‘natthī’’ti vattuṃ, pahīnābhinandanādīnaṃ pana sabbathā natthīti ‘‘natthi ce’’ti vuttaṃ. Esevantoti abhinandanādīnaṃ natthibhāvakaro maggo tappaṭippassaddhibhūtaṃ phalaṃ vā rāgānusayādīnaṃ anto avasānaṃ, appavattīti attho.
ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ। ನ ಹಿ ಪದೇಸಞಾಣವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಂ ಜಾನಾತೀತಿ। ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಬುದ್ಧಚಕ್ಖುಸಮನ್ತಚಕ್ಖುಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಅಥ ವಾ ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಸವಿಪಲ್ಲಾಸಾ ಕಾಮರೂಪಪರಿಞ್ಞಾವಾದಿನೋ ಜಾನನ್ತಾಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಜಾನನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ , ಭಗವಾ ಪನ ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸತ್ತಾ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿಯೇವ, ದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಖುಭೂತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಮಯತ್ತಾ ಸತ್ತೇಸು ಚ ತದುಪ್ಪಾದನತೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ। ಞಾಣಭೂತೋತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ಏವಮೇವ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಧಮ್ಮಾ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಾ। ಬ್ರಹ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ, ತೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ತದುಪ್ಪಾದನತೋ ತಬ್ಭೂತೋ। ವತ್ತಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ವದತೀತಿ ವತ್ತಾ। ಪವತ್ತಾತಿ ಚಿರಂ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ವದತೀತಿ ಪವತ್ತಾ। ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಾ, ಪರಮತ್ಥಂ ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪಯಿತಾ। ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾತಿ ಅಮತಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಂ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಮತಂ ದದಾತೀತಿ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ। ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ತದಾಯತ್ತಭಾವತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ। ಸುವಣ್ಣಾಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣಮಯಂ ಆಲಿಙ್ಗಂ ಖುದ್ದಕಮುದಿಙ್ಗಂ। ಸುಪುಪ್ಫಿತಸತಪತ್ತಪದುಮಮಿವ ಸಸ್ಸಿರಿಕಂ ಸಸೋಭಂ ಸುಪುಪ್ಫಿತಸತಪತ್ತಸಸ್ಸಿರಿಕಂ।
Jānaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇena jānitabbaṃ jānāti. Na hi padesañāṇavā jānitabbaṃ sabbaṃ jānātīti. Passaṃ passatīti dibbacakkhupaññācakkhudhammacakkhubuddhacakkhusamantacakkhusaṅkhātehi pañcahi cakkhūhi passitabbaṃ passati. Atha vā jānaṃ jānātīti yathā aññe savipallāsā kāmarūpapariññāvādino jānantāpi vipallāsavasena jānanti, na evaṃ bhagavā , bhagavā pana pahīnavipallāsattā jānanto jānātiyeva, diṭṭhidassanassa ca abhāvā passanto passatiyevāti attho. Cakkhubhūtoti paññācakkhumayattā sattesu ca taduppādanato lokassa cakkhubhūto. Ñāṇabhūtoti etassa ca evameva attho daṭṭhabbo. Dhammā bodhipakkhiyā. Brahmā maggo, tehi uppannattā lokassa ca taduppādanato tabbhūto. Vattāti catusaccadhamme vadatīti vattā. Pavattāti ciraṃ saccappaṭivedhaṃ pavattento vadatīti pavattā. Atthassa ninnetāti atthaṃ uddharitvā dassetā, paramatthaṃ vā nibbānaṃ pāpayitā. Amatassa dātāti amatasacchikiriyaṃ sattesu uppādento amataṃ dadātīti amatassa dātā. Bodhipakkhiyadhammānaṃ tadāyattabhāvato dhammassāmī. Suvaṇṇāliṅganti suvaṇṇamayaṃ āliṅgaṃ khuddakamudiṅgaṃ. Supupphitasatapattapadumamiva sassirikaṃ sasobhaṃ supupphitasatapattasassirikaṃ.
ಅನುಮೋದಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ…ಪೇ॰… ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ನಾಮ ಜಾತನ್ತಿ ಏತೇನ ಅನುಮೋದನಾ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಕಥಾವತ್ಥುಸ್ಸ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಭಾವೋ ನ ಸಿಯಾ ಅನನುಮೋದಿತತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ – ‘‘ಮಹಾಕಚ್ಚಾಯನೋ ಏವಂ ವಿಭಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವಾ ಮಾತಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪವಿಟ್ಠೋ, ತಥೇವ ಚ ಥೇರೋ ಭಗವತಾ ದಿನ್ನನಯೇನ ಠಪಿತಮಾತಿಕಾಯ ವಿಭಜೀತಿ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ನಾಮ ಜಾತಂ, ತಂ ಪನ ಅನುಮೋದನಾಯ ಪಾಕಟಂ ಜಾತನ್ತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏವಂ ಸತ್ಥಾರಾ…ಪೇ॰… ನಾಮ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ।
Anumoditakālato paṭṭhāya…pe… buddhabhāsitaṃ nāma jātanti etena anumodanā buddhabhāsitabhāvassa kāraṇanti ayamattho vutto viya dissati, evañca sati kathāvatthussa buddhabhāsitabhāvo na siyā ananumoditattā, tasmā evamettha attho daṭṭhabbo – ‘‘mahākaccāyano evaṃ vibhajissatī’’ti disvā bhagavā mātikaṃ nikkhipitvā vihāraṃ paviṭṭho, tatheva ca thero bhagavatā dinnanayena ṭhapitamātikāya vibhajīti buddhabhāsitaṃ nāma jātaṃ, taṃ pana anumodanāya pākaṭaṃ jātanti etamatthaṃ sandhāya ‘‘evaṃ satthārā…pe… nāma jāta’’nti vuttanti.
ಇದಾನಿ ಪಾಳಿಯಾ ಸನ್ನಿವೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಕರಣೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲತೋ ಅಟ್ಠಾತಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಅಟ್ಠ ಚಿತ್ತಾನಿ ಉದ್ಧರತಿ। ಪಠಮಾ ವಿಭತ್ತೀತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಏಕೂನನವುತಿ ಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಯತ್ಥ ಏತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ, ತೇ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸಾ ‘‘ಏಕೂನನವುತಿ ಚಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ತೇಸಞ್ಚ ಸಮುದಾಯೋ ಚಿತ್ತವಿಭತ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪನ್ನಮೇತಂ ‘‘ಏಕೂನನವುತಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ಚಿತ್ತವಿಭತ್ತೀ’’ತಿ। ಮಾತಿಕಞ್ಚ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಏಕೇಕಂ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಾತಿಕಾಪಿ ಚಿತ್ತವಿಭತ್ತಿಅನ್ತೋಗಧಾಯೇವಾತಿ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡಂ ಮಾತಿಕಾಪದಭಾಜನೀಯವಸೇನ ದುವಿಧನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಯುಜ್ಜತಿ।
Idāni pāḷiyā sannivesaṃ dassetuṃ ‘‘tattha dhammasaṅgaṇīpakaraṇe’’tiādimāha. Kāmāvacarakusalato aṭṭhāti kāmāvacarakusale cattāro khandhe gahetvā tato aṭṭha cittāni uddharati. Paṭhamā vibhattītipi vadanti. Ekūnanavuti cittānīti yattha etāni cittāni vibhattāni, te pāḷippadesā ‘‘ekūnanavuti cittānī’’ti vuttā. Tesañca samudāyo cittavibhatti, tasmā upapannametaṃ ‘‘ekūnanavuti cittāni cittavibhattī’’ti. Mātikañca uddisitvā tattha ekekaṃ padaṃ uddharitvā yasmā cittāni vibhattāni, tasmā mātikāpi cittavibhattiantogadhāyevāti cittuppādakaṇḍaṃ mātikāpadabhājanīyavasena duvidhanti idampi vacanaṃ yujjati.
ಮೂಲತೋತಿ ‘‘ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೯೮೫) ಕುಸಲಾದೀನಂ ಮೂಲವಸೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಚನಂ। ‘‘ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಖನ್ಧತೋ। ‘‘ಕಾಯಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ದ್ವಾರತೋ। ‘‘ಸುಖಭೂಮಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೯೮೮) ಭೂಮಿತೋ। ಅತ್ಥೋತಿ ಹೇತುಫಲಂ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಹೇತು । ‘‘ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೯೮೫-೯೮೬) ಹೇತುವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಧಮ್ಮತೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ‘‘ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾ ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೯೮೫-೯೮೬) ಹೇತುಫಲವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ಅತ್ಥತೋ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅಥ ವಾ ಧಮ್ಮೋತಿ ಭಾಸಿತೋ। ಅತ್ಥೋತಿ ಭಾಸಿತತ್ಥೋ। ‘‘ತಯೋ ಕುಸಲಹೇತೂ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೫೯) ಧಮ್ಮೋ। ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ತಯೋ ಕುಸಲಹೇತೂ ಅಲೋಭೋ’’ತಿಆದಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೬೦) ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಚ ಧಮ್ಮೋ। ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಅಲೋಭೋ’’ತಿಆದಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೬೧) ಅತ್ಥೋತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥಧಮ್ಮವಸೇನ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಾಮತೋತಿ ‘‘ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಅಲೋಭೋತಿಆದಿನಾಮವಸೇನ। ಲಿಙ್ಗತೋತಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ‘‘ಅಲೋಭೋ ಅಲುಬ್ಭನಾ ಅಲುಬ್ಭಿತತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೬೧) ಪುರಿಸಾದಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ನಿಕ್ಖೇಪೋ।
Mūlatoti ‘‘tīṇi kusalamūlānī’’tiādinā (dha. sa. 985) kusalādīnaṃ mūlavasena saṅkhipitvā vacanaṃ. ‘‘Vedanākkhandho’’tiādinā khandhato. ‘‘Kāyakamma’’ntiādinā dvārato. ‘‘Sukhabhūmiyaṃ kāmāvacare’’tiādinā (dha. sa. 988) bhūmito. Atthoti hetuphalaṃ. Dhammoti hetu . ‘‘Tīṇi kusalamūlāni tīṇi akusalamūlānī’’tiādinā (dha. sa. 985-986) hetuvasena saṅgaho dhammato nikkhepo. ‘‘Taṃsampayutto, taṃsamuṭṭhānā tadekaṭṭhā ca kilesā’’tiādinā (dha. sa. 985-986) hetuphalavasena saṅgaho atthato nikkhepo. Atha vā dhammoti bhāsito. Atthoti bhāsitattho. ‘‘Tayo kusalahetū’’ti (dha. sa. 1059) dhammo. ‘‘Tattha katame tayo kusalahetū alobho’’tiādi (dha. sa. 1060) attho, so ca dhammo. ‘‘Tattha katamo alobho’’tiādi (dha. sa. 1061) atthoti evaṃ atthadhammavasena nikkhepo veditabbo. Nāmatoti ‘‘tīṇi kusalamūlānī’’ti vuttadhammānaṃ alobhotiādināmavasena. Liṅgatoti uddiṭṭhassa ekasseva dhammassa ‘‘alobho alubbhanā alubbhitatta’’nti (dha. sa. 1061) purisādiliṅgavasena nikkhepo.
ಗಣನಚಾರನ್ತಿ ಗಣನಪ್ಪವತ್ತಿಂ। ಸಮಾನೇನ್ತೀತಿ ಸಮಾನಂ ಕರೋನ್ತಿ ಪೂರೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಮಾನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ‘‘ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿನೋ ಅವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿನೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೧೦೧) ಏವಮಾದೀಸು ಏತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾತೇಸು ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕತ್ಥೇರಾ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಸುಣನ್ತಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತಾ ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ‘‘ವಿಜ್ಜಾಭಾಗಿನೋ’’ತಿಆದೀಸು ಆಗತೇಸು ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ನ ಕಿಲಮನ್ತೀತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕತ್ಥೇರಾನಂ…ಪೇ॰… ಅಕಿಲಮತ್ಥಂ ಠಪಿತಾ’’ತಿ।
Gaṇanacāranti gaṇanappavattiṃ. Samānentīti samānaṃ karonti pūrenti, tathā samānetabbanti etthāpi. ‘‘Vijjābhāgino avijjābhāgino’’ti (dha. sa. dukamātikā 101) evamādīsu ettha viññātesu ābhidhammikattherā suttantaṃ suṇantā cintentā ca suttantesu ‘‘vijjābhāgino’’tiādīsu āgatesu atthassa viññātattā na kilamantīti etamatthaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘ābhidhammikattherānaṃ…pe… akilamatthaṃ ṭhapitā’’ti.
ಅನಮತಗ್ಗೋತಿ ಅಞ್ಞಾತಗ್ಗೋ। ಖನ್ಧನ್ತರನ್ತಿ ಖನ್ಧನಾನತ್ತಂ, ಖನ್ಧಮೇವ ವಾ। ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಸಣ್ಹಂ, ಸುಖುಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಸುಖುಮಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಧಮ್ಮಂ। ಬಲವತಾ ಞಾಣವೇಗೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಬಲವತೋ ಞಾಣವೇಗಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭಾವತೋ ಚ ಬಲವಂ। ಗಮ್ಭೀರಮೇವ ಗಮ್ಭೀರಗತಂ, ಗಮ್ಭೀರಾನಿ ವಾ ಗತಾನಿ ಗಮನಾನಿ ಏತಸ್ಸ ಸನ್ತೀತಿ ಗಮ್ಭೀರಗತಂ। ಯಥಾನುಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾನುಪುಬ್ಬೇನ। ನಿಖಿಲೇನಾತಿ ನಿರವಸೇಸೇನ ದೇಸಿತಂ, ಪಞ್ಚಖಿಲರಹಿತೇನ ವಾ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಂ। ರೂಪಗತಂವಾತಿ ಹತ್ಥಗತಂ ರೂಪಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುನಾ। ‘‘ಪಟಿವೇಧಞಾಣೇನ ಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಂ ಯೋ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಅತ್ಥೇವ, ನೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಥೇರೋ ವದತೀತಿ।
Anamataggoti aññātaggo. Khandhantaranti khandhanānattaṃ, khandhameva vā. Gahetuṃ asakkuṇeyyattā saṇhaṃ, sukhumāya paññāya gahetabbato sukhumañca dhammaṃ saṇhasukhumadhammaṃ. Balavatā ñāṇavegena pavattattā balavato ñāṇavegassa nimittabhāvato ca balavaṃ. Gambhīrameva gambhīragataṃ, gambhīrāni vā gatāni gamanāni etassa santīti gambhīragataṃ. Yathānupubbanti yathānupubbena. Nikhilenāti niravasesena desitaṃ, pañcakhilarahitena vā bhagavatā desitaṃ. Rūpagataṃvāti hatthagataṃ rūpaṃ viya cakkhunā. ‘‘Paṭivedhañāṇena samantapaṭṭhānaṃ yo passati, so attheva, no natthī’’ti attānaṃ sandhāya thero vadatīti.
ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತೇಸು ಏಕಾಧಿಕೇಸು ಅಟ್ಠಸು ಕಿಲೇಸಸತೇಸು ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾನುಪ್ಪನ್ನಭಾವೇನ ದಿಗುಣಿತಾನಿ ದಿಯಡ್ಢಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸಾಧಿಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಪ್ಪಕಂ ಪನ ಊನಮಧಿಕಂ ವಾ ನ ಗಣನೂಪಗಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ದಿಯಡ್ಢಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇತರೇಸಂ ಅತೀತಾದಿಭಾವಾಮಸನಾ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಖೇಪನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Khuddakavatthuvibhaṅge āgatesu ekādhikesu aṭṭhasu kilesasatesu aṭṭhasatataṇhāvicaritāni apanetvā sesā dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo ca uppannānuppannabhāvena diguṇitāni diyaḍḍhakilesasahassāni dasādhikāni honti, appakaṃ pana ūnamadhikaṃ vā na gaṇanūpagaṃ hotīti ‘‘diyaḍḍhakilesasahassa’’nti vuttaṃ. Itaresaṃ atītādibhāvāmasanā aggahaṇaṃ khepane daṭṭhabbaṃ.
ಮೇಚಕಪಟಾತಿ ನೀಲನಿಭಾ ಪಟಾ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಣ್ಣಧಾತೂತಿ ಚಿತ್ತಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಣ್ಣಧಾತೂತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಕಸ್ಮಾ? ನ ಹಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಂ ಬಹಿ ನಿಗಚ್ಛತೀತಿ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಗತತ್ತಾ ಪನ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಣ್ಣಧಾತೂತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಉತುಸದ್ದಾನಂ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಸೋಯೇವ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋ ಅತ್ಥೋ ಸುವಣ್ಣತಾ ಸುಸ್ಸರತಾ ವಿಯ। ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸುಸ್ಸರತಾ’’ತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಾಧಿಕಾರೇ ಆಗತಂ, ನ ಚ ಸದ್ದೋ ಉಪಾದಿನ್ನಕೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕರೂಪಓಟ್ಠತಾಲುಆದಿನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ, ಏವಮೇತ್ಥಾಪಿ ಚಿತ್ತಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಣ್ಣಧಾತೂ’’ತಿ ವದತಿ।
Mecakapaṭāti nīlanibhā paṭā. Cittasamuṭṭhānā vaṇṇadhātūti cittapaccayautusamuṭṭhānā vaṇṇadhātūti attho gahetabbo. Kasmā? Na hi cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ bahi nigacchatīti, cittasamuṭṭhānarūpaparamparāya āgatattā pana evaṃ vuttaṃ. Atha vā cittasamuṭṭhānā vaṇṇadhātūti ettha paccayautusaddānaṃ lopaṃ katvā soyeva pubbe vutto attho suvaṇṇatā sussaratā viya. Ettha hi ‘‘sussaratā’’ti upādinnakādhikāre āgataṃ, na ca saddo upādinnako atthi, tasmā upādinnakarūpaoṭṭhatāluādinissayattā evaṃ vuttanti, evametthāpi cittapaccayautusamuṭṭhānaṃ sandhāya ‘‘cittasamuṭṭhānā vaṇṇadhātū’’ti vadati.
ಕಾಯಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ। ದನ್ತಾವರಣನ್ತಿ ಓಟ್ಠದ್ವಯಂ। ಮುಖಾದಾನನ್ತಿ ಮುಖವಿವರಂ। ಸಿಲಿಟ್ಠನ್ತಿ ಸಂಗತಂ ಸುಸಣ್ಠಿತಂ। ಸರೇ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಏಸೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸರವಸೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ, ನ ಕಿಲೇಸಾನುಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನ। ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಹಾರೋತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತತಿಯೋ ಭಾಗೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಾಚನಾಮಗ್ಗಸ್ಸ ಥೇರಪ್ಪಭವತ್ತವಚನಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇನ ಪುರಿಮವಚನಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ಚೋದೇತಿ।
Kāyasakkhinti paccakkhaṃ. Dantāvaraṇanti oṭṭhadvayaṃ. Mukhādānanti mukhavivaraṃ. Siliṭṭhanti saṃgataṃ susaṇṭhitaṃ. Sare nimittaṃ gahetvāti ‘‘dhammo eso vuccatī’’ti dhammassaravasena nimittaṃ gahetvā, na kilesānubyañjanavasena. Ekappahārenāti ettha pahāroti divasassa tatiyo bhāgo vuccati. Evaṃ santeti pubbe vuttamaggahetvā vācanāmaggassa therappabhavattavacanameva gahetvā tena purimavacanañca paṭikkhipanto codeti.
ತೇನೇತಮೇತಸ್ಸಾತಿ ವಿನಯಸ್ಸ। ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿಭೇದೇತಿ ಯೋ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಸಜ್ಝಾಯತಿ ಸುಣಾತಿ ವಾಚೇತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ ದೇಸೇತಿ, ಸುತ್ತೇನ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಸೀಲಾದಿಅತ್ಥೋ ತಸ್ಸಪಿ ಹೋತಿ, ತೇನ ಪರಸ್ಸ ಸಾಧೇತಬ್ಬತೋ ಪರಸ್ಸಪಿ ಹೋತೀತಿ ತದುಭಯಂ ತಂ ಸುತ್ತಂ ಸೂಚೇತಿ ದೀಪೇತಿ। ತಥಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರತ್ಥೇತಿ ಏವಮಾದಿಭೇದೇ ಅತ್ಥೇ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅತ್ಥಸದ್ದೋ ಚಾಯಂ ಹಿತಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ನ ಭಾಸಿತತ್ಥವಚನಂ। ಯದಿ ಸಿಯಾ, ಸುತ್ತಂ ಅತ್ತನೋಪಿ ಭಾಸಿತತ್ಥಂ ಸೂಚೇತಿ ಪರಸುತ್ತಸ್ಸಪೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿಯಾ, ಸುತ್ತೇನ ಚ ಯೋ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ, ಸೋ ತಸ್ಸೇವ ಹೋತೀತಿ ನ ತೇನ ಪರತ್ಥೋ ಸೂಚಿತೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಚ ಸೂಚೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಪರತ್ಥಸ್ಸ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಭಾಸಿತತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಆದಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸುತ್ತೇ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಸುತ್ತಾಧಾರಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ।
Tenetametassāti vinayassa. Attatthaparatthādibhedeti yo taṃ suttaṃ sajjhāyati suṇāti vāceti cinteti deseti, suttena saṅgahito sīlādiattho tassapi hoti, tena parassa sādhetabbato parassapi hotīti tadubhayaṃ taṃ suttaṃ sūceti dīpeti. Tathā diṭṭhadhammikasamparāyikatthe lokiyalokuttarattheti evamādibhede atthe ādisaddena saṅgaṇhāti. Atthasaddo cāyaṃ hitapariyāyavacanaṃ, na bhāsitatthavacanaṃ. Yadi siyā, suttaṃ attanopi bhāsitatthaṃ sūceti parasuttassapīti ayamattho siyā, suttena ca yo attho pakāsito, so tasseva hotīti na tena parattho sūcito hoti, tena ca sūcetabbassa paratthassa nivattetabbassa abhāvā attaggahaṇaṃ na kattabbaṃ, attatthaparatthavinimuttassa bhāsitatthassa abhāvā ādiggahaṇañca na kattabbaṃ, tasmā yathāvuttassa atthassa sutte asambhavato suttādhārassa puggalassa vasena attatthaparatthā vuttā.
ಅಥ ವಾ ಸುತ್ತಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯೇ ಅತ್ತತ್ಥಾದಯೋಪಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದಾ ವುತ್ತಾ ನಿದ್ದೇಸೇ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫) ‘‘ಅತ್ತತ್ಥೋ ಪರತ್ಥೋ ಉಭಯತ್ಥೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ ಅತ್ಥೋ ಉತ್ತಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಅತ್ಥೋ ಗುಳ್ಹೋ ಅತ್ಥೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ ಅತ್ಥೋ ನೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥೋ ನೀತೋ ಅತ್ಥೋ ಅನವಜ್ಜೋ ಅತ್ಥೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಅತ್ಥೋ ವೋದಾನೋ ಅತ್ಥೋ ಪರಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ, ತೇ ಸುತ್ತಂ ಸೂಚೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅತ್ತತ್ಥಂ, ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಕಥಞ್ಚ ಪರೇಸಂ ಕತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪರತ್ಥಂ ಸೂಚೇತೀತಿ। ಏವಂ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಚ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತಾನಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೯೯) ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸುತ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಾದೀನಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಕಾಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವವಸಪ್ಪವತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಮೇವ ‘‘ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋ ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Atha vā suttaṃ anapekkhitvā ye attatthādayopi atthappabhedā vuttā niddese (mahāni. 69; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) ‘‘attattho parattho ubhayattho diṭṭhadhammiko attho samparāyiko attho uttāno attho gambhīro attho guḷho attho paṭicchanno attho neyyo attho nīto attho anavajjo attho nikkileso attho vodāno attho paramattho attho’’ti, te suttaṃ sūcetīti attho. Atha vā ‘‘attanā ca appiccho hotī’’ti attatthaṃ, ‘‘appicchakathañca paresaṃ kattā hotī’’ti paratthaṃ sūcetīti. Evaṃ ‘‘attanā ca pāṇātipātā paṭivirato hotī’’tiādisuttāni (a. ni. 4.99) yojetabbāni. Vinayābhidhammehi ca visesetvā suttasaddassa attho vattabbo, tasmā veneyyajjhāsayavasappavattāya desanāya attahitaparahitādīni sātisayaṃ pakāsitāni honti, na āṇādhammasabhāvavasappavattāyāti idameva ‘‘atthānaṃ sūcanato sutta’’nti vuttaṃ.
ಸುತ್ತೇ ಚ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಂ ಅನುವತ್ತನ್ತಿ, ನ ವಿನಯಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ವಿಯ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯೋ ಆಣಾಧಮ್ಮಸಭಾವೇ ಅನುವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಏಕನ್ತಹಿತಪಟಿಲಾಭಸಂವತ್ತನಿಕಾ ಸುತ್ತನ್ತದೇಸನಾ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸುವುತ್ತಾ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಸವತೀತಿ ಫಲತಿ । ‘‘ಸುತ್ತಾಣಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಚ ನೇ ತಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥಾದಿವಿಧಾನೇಸು ಚ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಮಾಣಭಾವೋ ತೇಸಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ತದತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇ ಪಧಾನತ್ತಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಇತರೇಹಿ ವಿಸೇಸನಞ್ಚ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ಥಾನಂ ಸೂಚನತೋ’’ತಿಆದಿಕಂ ಅತ್ಥವಚನಂ। ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ।
Sutte ca āṇādhammasabhāvā veneyyajjhāsayaṃ anuvattanti, na vinayābhidhammesu viya veneyyajjhāsayo āṇādhammasabhāve anuvattati, tasmā veneyyānaṃ ekantahitapaṭilābhasaṃvattanikā suttantadesanā hotīti ‘‘suvuttā cettha atthā’’tiādi vuttaṃ. Pasavatīti phalati . ‘‘Suttāṇā’’ti etassa atthaṃ pakāsetuṃ ‘‘suṭṭhu ca ne tāyatī’’ti vuttaṃ. Attatthaparatthādividhānesu ca suttassa pamāṇabhāvo tesañca saṅgāhakattaṃ yojetabbaṃ, tadatthappakāsane padhānattā suttassa itarehi visesanañca. Etanti ‘‘atthānaṃ sūcanato’’tiādikaṃ atthavacanaṃ. Etassāti suttassa.
ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ಕಮನಸ್ಸ ವುದ್ಧಿಭಾವಂ ಅತಿರೇಕತ್ತಂ ದೀಪೇತಿ। ಅಭಿಕ್ಕನ್ತೇನಾತಿ ಚ ಏತ್ಥ ಕನ್ತಿಯಾ ಅಧಿಕತ್ತಂ ವಿಸೇಸಭಾವನ್ತಿ ಯುತ್ತಂ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಕತ್ತಾ ಉಪಸಗ್ಗಸ್ಸ। ಅಭಿಞ್ಞಾತಾ, ಅಭಿರಾಜಾ, ಅಭಿವಿನಯೇತಿ ಏತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಪೂಜಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಸು ರತ್ತಿಆದೀಸು ಅಭಿ-ಸದ್ದೋ ವತ್ತತೀತಿ ಕಥಮೇತಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ? ಲಕ್ಖಣಕರಣಞಾಣಪೂಜನಪರಿಚ್ಛೇದಕಿರಿಯಾದೀಪನತೋ ತಾಹಿ ಚ ಕಿರಿಯಾಹಿ ರತ್ತಿರಾಜವಿನಯಾನಂ ಯುತ್ತತ್ತಾ। ಭಾವನಾಫರಣವುದ್ಧೀಹಿ ವುದ್ಧಿಮನ್ತೋ। ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಮ್ಮದ್ವಾರಪಟಿಪದಾದೀಹಿ। ಅವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸಿಟ್ಠೇಸು ವಿನಯಸುತ್ತನ್ತಾಭಿಧಮ್ಮೇಸು ಅವಿಸಿಟ್ಠಂ ಸಮಾನಂ ಪಿಟಕಸದ್ದನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವಾತಿ ‘‘ಏವಂ ದುವಿಧತ್ಥೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ।
Abhikkamantīti ettha abhi-saddo kamanassa vuddhibhāvaṃ atirekattaṃ dīpeti. Abhikkantenāti ca ettha kantiyā adhikattaṃ visesabhāvanti yuttaṃ kiriyāvisesakattā upasaggassa. Abhiññātā, abhirājā, abhivinayeti ettha lakkhaṇapūjitaparicchinnesu rattiādīsu abhi-saddo vattatīti kathametaṃ yujjeyyāti? Lakkhaṇakaraṇañāṇapūjanaparicchedakiriyādīpanato tāhi ca kiriyāhi rattirājavinayānaṃ yuttattā. Bhāvanāpharaṇavuddhīhi vuddhimanto. Ārammaṇādīhīti ārammaṇasampayuttakammadvārapaṭipadādīhi. Avisiṭṭhanti aññamaññavisiṭṭhesu vinayasuttantābhidhammesu avisiṭṭhaṃ samānaṃ piṭakasaddanti attho. Yathāvuttenevāti ‘‘evaṃ duvidhatthenā’’tiādinā nayena.
ಕಥೇತಬ್ಬಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ದೇಸಕಾಯತ್ತೇನ ಆಣಾದಿವಿಧಿನಾ ಅತಿಸಜ್ಜನಂ ಪಬೋಧನಂ ದೇಸನಾ। ಸಾಸಿತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಗತೇನ ಯಥಾಪರಾಧಾದಿನಾ ಸಾಸಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅನುಸಾಸನಂ ವಿನಯನಂ ಸಾಸನಂ। ಕಥೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಂವರಾಸಂವರಾದಿನೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಥನಂ ವಚನಪಟಿಬದ್ಧಕರಣಂ ಕಥಾ। ಭೇದ-ಸದ್ದೋ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ದೇಸನಾಭೇದಂ ಸಾಸನಭೇದಂ ಕಥಾಭೇದಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಪರಿದೀಪಯೇ’’ತಿ। ಭೇದನ್ತಿ ನಾನತ್ತಂ, ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ಪಹಾನಾನಿ ಚ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪಹಾನಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ, ತಞ್ಚ ಪರಿದೀಪಯೇ। ಯನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಆದಿಂ। ಯಥಾತಿ ಉಪಾರಮ್ಭಾದಿಹೇತು ಪರಿಯಾಪುಣನಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ।
Kathetabbānaṃ atthānaṃ desakāyattena āṇādividhinā atisajjanaṃ pabodhanaṃ desanā. Sāsitabbapuggalagatena yathāparādhādinā sāsitabbabhāvena anusāsanaṃ vinayanaṃ sāsanaṃ. Kathetabbassa saṃvarāsaṃvarādino atthassa kathanaṃ vacanapaṭibaddhakaraṇaṃ kathā. Bheda-saddo visuṃ visuṃ yojetabbo ‘‘desanābhedaṃ sāsanabhedaṃ kathābhedañca yathārahaṃ paridīpaye’’ti. Bhedanti nānattaṃ, nānākaraṇanti attho. Sikkhā ca pahānāni ca gambhīrabhāvo ca sikkhāpahānagambhīrabhāvaṃ, tañca paridīpaye. Yanti pariyattiādiṃ. Yathāti upārambhādihetu pariyāpuṇanādippakārehi.
ತೀಸುಪಿ ಚೇತೇಸು ಏತೇ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾತಿ ಏತ್ಥ ತನ್ತಿಅತ್ಥೋ ತನ್ತಿದೇಸನಾ ತನ್ತಿಅತ್ಥಪಟಿವೇಧೋ ಚ ತನ್ತಿವಿಸಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವಿನಯಪಿಟಕಾದೀನಂ ಅತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಾಧಾರಭಾವೋ ಯುತ್ತೋ, ಪಿಟಕಾನಿ ಪನ ತನ್ತಿಯೋಯೇವಾತಿ ಧಮ್ಮಾಧಾರಭಾವೋ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ? ತನ್ತಿಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅವಯವತನ್ತಿಯಾ ಆಧಾರಭಾವತೋ, ಧಮ್ಮಾದೀನಞ್ಚ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಭಾವತೋ ತೇಹಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಗಮ್ಭೀರಾತಿ ವಿನಯಾದೀನಞ್ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾದಯೋ ಏವ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾ, ನ ವಿನಯಾದಯೋ’’ತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬಮೇತಂ। ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ಧಮ್ಮತ್ಥಾನಂ, ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದೇಸನಾಯ ಚ ದುಕ್ಖೋಗಾಹಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಪನ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಸಯಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ದುಕ್ಕರಭಾವತೋ ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhāti ettha tantiattho tantidesanā tantiatthapaṭivedho ca tantivisayā hontīti vinayapiṭakādīnaṃ atthadesanāpaṭivedhādhārabhāvo yutto, piṭakāni pana tantiyoyevāti dhammādhārabhāvo kathaṃ yujjeyyāti? Tantisamudāyassa avayavatantiyā ādhārabhāvato, dhammādīnañca dukkhogāhabhāvato tehi vinayādayo gambhīrāti vinayādīnañca catubbidho gambhīrabhāvo vutto, tasmā ‘‘dhammādayo eva dukkhogāhattā gambhīrā, na vinayādayo’’ti na codetabbametaṃ. Tattha paṭivedhassa dukkarabhāvato dhammatthānaṃ, desanāñāṇassa dukkarabhāvato desanāya ca dukkhogāhabhāvo veditabbo. Paṭivedhassa pana uppādetuṃ asakkuṇeyyattā tabbisayañāṇuppattiyā ca dukkarabhāvato dukkhogāhatā veditabbā.
ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾತಿ ಏತೇನ ವಚನತ್ಥೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಕಥಂ ಞಾತಬ್ಬೋತಿ? ‘‘ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಮಾಸಪದಸ್ಸ ಅವಯವಪದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಧಮ್ಮೇ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಹೇತುಮ್ಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಞಾಣ’’ನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಹೇತುಧಮ್ಮಸದ್ದಾ ಏಕತ್ಥಾ ಞಾಣಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸದ್ದಾ ಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಸಾಧಿತೋ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ। ಅತ್ಥಸ್ಸ ಹೇತುಫಲಭಾವೋ ಚ ಏವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಂ ಹೇತುಫಲಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಭಾವವಾಚಕೋ ಹೇಸ, ನ ಪರಿಯತ್ತಿಹೇತುಭಾವವಾಚಕೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಧಮ್ಮನ್ತಿ ಯೋ ಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾದಿಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮಾಭಿಲಾಪೋತಿ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಅವಿಪರೀತಾಭಿಲಾಪೋ। ಏತೇನ ‘‘ತತ್ರ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪೇ ಞಾಣಂ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೧೮-೭೨೦) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನುಲೋಮಾದಿವಸೇನ ವಾ ಕಥನನ್ತಿ ಏತೇನ ತಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಯಾ ಅಭಿಲಾಪಂ ಕಥನಂ ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಪವತ್ತನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಏತೇನ ‘‘ದೇಸನಾತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಏತಂ ವಚನಂ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಾಭಿಲಾಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidāti etena vacanatthena dhammassa hetubhāvo kathaṃ ñātabboti? ‘‘Dhammapaṭisambhidā’’ti etassa samāsapadassa avayavapadatthaṃ dassentena ‘‘hetumhi ñāṇa’’nti vuttattā. ‘‘Dhamme paṭisambhidā’’ti ettha hi ‘‘dhamme’’ti etassa atthaṃ dassentena ‘‘hetumhī’’ti vuttaṃ, ‘‘paṭisambhidā’’ti etassa ca atthaṃ dassentena ‘‘ñāṇa’’nti, tasmā hetudhammasaddā ekatthā ñāṇapaṭisambhidāsaddā cāti imamatthaṃ dassentena sādhito dhammassa hetubhāvo. Atthassa hetuphalabhāvo ca evameva daṭṭhabbo. Yathādhammanti ettha dhamma-saddo hetuṃ hetuphalañca sabbaṃ gaṇhāti. Sabhāvavācako hesa, na pariyattihetubhāvavācako, tasmā yathādhammanti yo yo avijjāsaṅkhārādidhammo, tasmiṃ tasminti attho. Dhammābhilāpoti atthabyañjanako aviparītābhilāpo. Etena ‘‘tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā’’ti (vibha. 718-720) ettha vuttadhammaniruttiṃ dasseti. Anulomādivasena vā kathananti etena tassā dhammaniruttiyā abhilāpaṃ kathanaṃ tassa vacanassa pavattanaṃ dasseti. Adhippāyoti etena ‘‘desanāti paññattī’’ti etaṃ vacanaṃ dhammaniruttābhilāpaṃ sandhāya vuttaṃ, na tabbinimuttaṃ paññattiṃ sandhāyāti dasseti.
ಸೋ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೋತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅಭಿಸಮಯಂ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಯಞ್ಚ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಯೋ ಚ ತಸ್ಸ ಸಭಾವೋ, ತೇಹಿ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಂ ‘‘ವಿಸಯತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ಅತ್ಥಾದಿಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಅವಬೋಧೋ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಹಿ ವಿಸಯತೋ ಅತ್ಥಾದಿಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಅವಬೋಧೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾರಾದಿಅತ್ಥತದುಭಯಪಞ್ಞಾಪನಾರಮ್ಮಣೋ ಲೋಕಿಯೋ ಅಭಿಸಮಯೋ। ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಅತ್ಥಾದಿಅನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಅವಬೋಧೋ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೋ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತೀಸು ಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನೋ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಅಭಿಸಮಯೋತಿ। ಅಭಿಸಮಯತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪಟಿವೇಧತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಪಟಿವೇಧನಂ ಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಹಿ ವಚನತ್ಥೇನ ಅಭಿಸಮಯೋ, ಪಟಿವಿಜ್ಝೀಯತೀತಿ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಇಮಿನಾ ತಂತಂರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋ ಚ ಪಟಿವೇಧೋತಿ ಯುಜ್ಜತಿ।
So ca lokiyalokuttaroti evaṃ vuttaṃ abhisamayaṃ yena pakārena abhisameti, yañca abhisameti, yo ca tassa sabhāvo, tehi pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘visayato asammohato ca atthādianurūpaṃdhammādīsu avabodho’’ti āha. Tattha hi visayato atthādianurūpaṃ dhammādīsu avabodho avijjādidhammasaṅkhārādiatthatadubhayapaññāpanārammaṇo lokiyo abhisamayo. Asammohato atthādianurūpaṃ dhammādīsu avabodho nibbānārammaṇo maggasampayutto yathāvuttadhammatthapaññattīsu sammohaviddhaṃsano lokuttaro abhisamayoti. Abhisamayato aññampi paṭivedhatthaṃ dassetuṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ vā’’tiādimāha. ‘‘Paṭivedhanaṃ paṭivedho’’ti iminā hi vacanatthena abhisamayo, paṭivijjhīyatīti paṭivedhoti iminā taṃtaṃrūpādidhammānaṃ aviparītasabhāvo ca paṭivedhoti yujjati.
ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ಧಮ್ಮಾದೀಹಿ ಪಿಟಕಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಏತೇಸು ಪಿಟಕೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯೋ ಚೇತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ತಂತಂಪಿಟಕಗತೇಸು ಧಮ್ಮಾದೀಸು ಯೋ ಪಟಿವೇಧೋ ಏತೇಸು ಚ ಪಿಟಕೇಸು ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯೋ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ದುಕ್ಖೋಗಾಹತಾ ಚ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ ‘‘ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಸಙ್ಖಾತೋ ಪಟಿವೇಧೋ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾಯ ಏವ ದುಕ್ಖೋಗಾಹೋ’’ತಿ।
Yathāvuttehi dhammādīhi piṭakānaṃ gambhīrabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘idāni yasmā etesu piṭakesū’’tiādimāha. Yo cetthāti etesu taṃtaṃpiṭakagatesu dhammādīsu yo paṭivedho etesu ca piṭakesu tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ yo aviparītasabhāvoti yojetabbo. Dukkhogāhatā ca vuttanayeneva veditabbā. Ayaṃ panettha viseso ‘‘aviparītasabhāvasaṅkhāto paṭivedho dubbiññeyyatāya eva dukkhogāho’’ti.
ಯನ್ತಿ ಪರಿಯತ್ತಿದುಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥನ್ತಿ ಭಾಸಿತತ್ಥಂ ಪಯೋಜನತ್ಥಞ್ಚ। ನ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ನ ವಿಚಾರೇನ್ತಿ। ನ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತೀತಿ ನಿಜ್ಝಾನಪಞ್ಞಂ ನ ಖಮನ್ತಿ, ನಿಜ್ಝಾಯಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾ ರೋಚೇತ್ವಾ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇತೀತಿ ಏವಂ ಏತಾಯ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖಾನಿಸಂಸಾ ಅತ್ತನೋ ಉಪರಿ ಪರೇಹಿ ಆರೋಪಿತವಾದಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಸ್ಸ ಪಮೋಕ್ಖಪ್ಪಯೋಜನಾ ಹುತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿ। ವಾದಪ್ಪಮೋಕ್ಖೋತಿ ವಾ ನಿನ್ದಾಪಮೋಕ್ಖೋ। ಯಸ್ಸ ಚತ್ಥಾಯಾತಿ ಯಸ್ಸ ಚ ಸೀಲಾದಿಪರಿಪೂರಣಸ್ಸ ಅನುಪಾದಾವಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ। ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಞಾಯೇನ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ। ನಾನುಭೋನ್ತೀತಿ ನ ವಿನ್ದನ್ತಿ। ತೇಸಂ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ದುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಉಪಾರಮ್ಭಮಾನದಪ್ಪಮಕ್ಖಪಲಾಸಾದಿಹೇತುಭಾವೇನ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ। ಭಣ್ಡಾಗಾರೇ ನಿಯುತ್ತೋ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ವಿಯಾತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ, ಧಮ್ಮರತನಾನುಪಾಲಕೋ। ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಪರಿಯತ್ತಿ ಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಪರಿಯತ್ತಿ।
Yanti pariyattiduggahaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Atthanti bhāsitatthaṃ payojanatthañca. Na upaparikkhantīti na vicārenti. Na nijjhānaṃ khamantīti nijjhānapaññaṃ na khamanti, nijjhāyitvā paññāya disvā rocetvā na gahetabbā hontīti adhippāyo. Itīti evaṃ etāya pariyattiyā vādappamokkhānisaṃsā attano upari parehi āropitavādassa niggahassa pamokkhappayojanā hutvā dhammaṃ pariyāpuṇanti. Vādappamokkhoti vā nindāpamokkho. Yassa catthāyāti yassa ca sīlādiparipūraṇassa anupādāvimokkhassa vā atthāya. Dhammaṃ pariyāpuṇantīti ñāyena pariyāpuṇantīti adhippāyo. Assāti assa dhammassa. Nānubhontīti na vindanti. Tesaṃ te dhammā duggahitattā upārambhamānadappamakkhapalāsādihetubhāvena dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Bhaṇḍāgāre niyutto bhaṇḍāgāriko, bhaṇḍāgāriko viyāti bhaṇḍāgāriko, dhammaratanānupālako. Aññaṃ atthaṃ anapekkhitvā bhaṇḍāgārikasseva sato pariyatti bhaṇḍāgārikapariyatti.
ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಾನಂ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ವಿನಯೇ ಪಭೇದವಚನಾಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾವ ವಿಭತ್ತಾತಿ। ದುತಿಯೇ ತಾಸಂಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ಚತಸ್ಸೋ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕತಂ, ನ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ। ತಾ ಹಿ ಛಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಅನ್ತೋಗಧಾತಿ ಸುತ್ತೇ ವಿಭತ್ತಾಯೇವಾತಿ। ಞತ್ವಾ ಸಙ್ಗಯ್ಹಮಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಪಿಟಕಾನಂ। ಸಬ್ಬಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ।
Tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ pāpuṇitabbānaṃ chaḷabhiññācatupaṭisambhidānaṃ vinaye pabhedavacanābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Verañjakaṇḍe hi tisso vijjāva vibhattāti. Dutiye tāsaṃyevāti avadhāraṇaṃ catasso paṭisambhidā apekkhitvā kataṃ, na tisso vijjā. Tā hi chasu abhiññāsu antogadhāti sutte vibhattāyevāti. Ñatvā saṅgayhamānanti yojanā. Tesanti tesaṃ piṭakānaṃ. Sabbampīti sabbampi buddhavacanaṃ.
ಅತ್ಥಾನುಲೋಮನಾಮತೋ ಅನುಲೋಮಿಕೋ। ಅನುಲೋಮಿಕತ್ತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪೀತಿ ಏಕಸಮೂಹಮ್ಪಿ। ಪೋಣಿಕಾ ಚ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕಾ ಚ ಖತ್ತಿಯಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಪೋಣಿಕನಿಕಾಯೋ ಚಿಕ್ಖಲ್ಲಿಕನಿಕಾಯೋ ಚ। ಏವಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧತೋ ಚತುರಾಸೀತಿ ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಬುದ್ಧವಚನಪಿಟಕಾದೀನಿ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಅನೇಕಚ್ಛರಿಯಪಾತುಭಾವಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾಯ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಪಠಮಬುದ್ಧವಚನಾದಿಕೋ ಸಬ್ಬೋ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೋ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಉದ್ದಾನಸಙ್ಗಹಾದಿಭೇದೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಞಾಯತೀತಿ ಏತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಅಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ಪಿಟಕತೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಿಟಕಾದಿಭಾವದಸ್ಸನೇನೇವ ಮಜ್ಝಿಮಬುದ್ಧವಚನಭಾವೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಚ ಆದಿತೋ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Atthānulomanāmato anulomiko. Anulomikattaṃyeva vibhāvetuṃ ‘‘kasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Ekanikāyampīti ekasamūhampi. Poṇikā ca cikkhallikā ca khattiyā, tesaṃ nivāso poṇikanikāyo cikkhallikanikāyo ca. Evaṃ dhammakkhandhato caturāsīti dhammakkhandhasahassānīti buddhavacanapiṭakādīni niṭṭhāpetvā anekacchariyapātubhāvapaṭimaṇḍitāya saṅgītiyā paṭhamabuddhavacanādiko sabbo vuttappabhedo aññopi uddānasaṅgahādibhedo saṅgītiyā ñāyatīti etassa dassanatthaṃ ‘‘evametaṃ sabbampī’’tiādi āraddhaṃ. Ayaṃ abhidhammo piṭakato abhidhammapiṭakantiādinā piṭakādibhāvadassaneneva majjhimabuddhavacanabhāvo tathāgatassa ca ādito ābhidhammikabhāvo dassitoti veditabbo.
ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ ‘‘ಯದಿ ತಥಾಗತಭಾಸಿತಭಾವೋ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಿದ್ಧೋ ಸಿಯಾ, ಮಜ್ಝಿಮಬುದ್ಧವಚನಭಾವೋ ಚ ಸಿದ್ಧೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಸೋ ಏವ ಚ ನ ಸಿದ್ಧೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ವಿನಯಾದೀಹಿ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಭಾವಂ ಸಾಧೇತುಂ ವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಂ ಧಾರಯನ್ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಬ್ಬಸಾಮಯಿಕಪರಿಸಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬನಿಕಾಯಿಕಪರಿಸಾಯ ಪಞ್ಚಪಿ ನಿಕಾಯೇ ಪರಿಯಾಪುಣನ್ತಿಯಾ। ನ ಉಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಿನಯಪಿಟಕಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಆಹ। ವಿನಯಮತ್ತಂ ಉಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ವಿಭಙ್ಗದ್ವಯಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಆಹ। ವಿನಯಂ ಅವಿವಣ್ಣೇತುಕಾಮತಾಯ ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ಪರಿಯಾಪುಣಸ್ಸೂ’’ತಿ ಭಣನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅನೋಕಾಸಕತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಞ್ಚ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತಭಾವೋ ದೀಪಿತೋ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತೇಹಿ ಸುತ್ತಾದೀಹಿಸಹ ವಚನತೋ, ಬಾಹಿರಕಭಾಸಿತೇಸು ಚ ಈದಿಸಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ।
Ettha siyā ‘‘yadi tathāgatabhāsitabhāvo abhidhammassa siddho siyā, majjhimabuddhavacanabhāvo ca siddho bhaveyya, so eva ca na siddho’’ti tassa vinayādīhi buddhabhāsitabhāvaṃ sādhetuṃ vatthuṃ dassento ‘‘taṃ dhārayantesu bhikkhūsū’’tiādimāha. Sabbasāmayikaparisāyāti sabbanikāyikaparisāya pañcapi nikāye pariyāpuṇantiyā. Na uggahitanti sakalassa vinayapiṭakassa anuggahitattā āha. Vinayamattaṃ uggahitanti vibhaṅgadvayassa uggahitattā āha. Vinayaṃ avivaṇṇetukāmatāya ‘‘abhidhammaṃ pariyāpuṇassū’’ti bhaṇantassa anāpattiṃ, abhidhamme anokāsakataṃ bhikkhuṃ pañhaṃ pucchantiyā pācittiyañca vadantena bhagavatā abhidhammassa buddhabhāsitabhāvo dīpito buddhabhāsitehi suttādīhisaha vacanato, bāhirakabhāsitesu ca īdisassa vacanassa abhāvā.
ಇತೋಪಿ ಬಲವತರಂ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಸಾಧುಕಾರದಾನೇನ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ। ಕಮ್ಮತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮನ್ತರಂ, ತಂ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಂ ರೂಪಾವಚರಾದಿಭಾವೇನ, ಕಣ್ಹವಿಪಾಕಾದಿಂ ಸುಕ್ಕವಿಪಾಕಾದಿಭಾವೇನ ಕಥೇನ್ತೋ ಆಲೋಳೇತಿ।
Itopi balavataraṃ ābhidhammikassa sādhukāradānena vicikicchāvicchedassa katattā. Kammato aññaṃ kammaṃ kammantaraṃ, taṃ kāmāvacarādiṃ rūpāvacarādibhāvena, kaṇhavipākādiṃ sukkavipākādibhāvena kathento āloḷeti.
ಜಿನಚಕ್ಕೇತಿ ಜಿನಸಾಸನೇ। ವಿಸಂವಾದೇತೀತಿ ವಿಪ್ಪಲಮ್ಭೇತಿ। ಭೇದಕರವತ್ಥೂಸು ಏಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘‘ಭಾಸಿತಂ ಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಾಸಿತಂ ಅಲಪಿತಂ ತಥಾಗತೇನಾತಿ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ದಿಸ್ಸತಿ। ಉತ್ತರಿಪಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ…ಪೇ॰… ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಿಸಯೋ…ಪೇ॰… ನಿದಾನಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅಪಾಕಟಾನಂ ಕಾಲದೇಸದೇಸಕಪರಿಸಾನಂ ಪಾಕಟಭಾವಕರಣತ್ಥಂ ತದುಪದೇಸಸಹಿತೇನ ನಿದಾನೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅವಿಸಯತ್ತಾ ದೇಸಕೋ ಪಾಕಟೋ, ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಾಲಾದೀನಂ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಕಾಲೋ ಚ, ದೇವಲೋಕೇ ದೇಸಿತಭಾವಸ್ಸ ಪಾಕಟತ್ತಾ ದೇಸಪರಿಸಾ ಚ ಪಾಕಟಾತಿ ಕಿಂ ನಿದಾನಕಿಚ್ಚಂ ಸಿಯಾತಿ।
Jinacakketi jinasāsane. Visaṃvādetīti vippalambheti. Bhedakaravatthūsu ekasminti ‘‘bhāsitaṃ lapitaṃ tathāgatena abhāsitaṃ alapitaṃ tathāgatenāti dīpetī’’ti ekasmiṃ sandissati. Uttaripi evaṃ vattabbo…pe… na aññesaṃ visayo…pe… nidānakiccaṃ nāma natthīti apākaṭānaṃ kāladesadesakaparisānaṃ pākaṭabhāvakaraṇatthaṃ tadupadesasahitena nidānena bhavitabbaṃ, aññesaṃ avisayattā desako pākaṭo, okkantikālādīnaṃ pākaṭattā kālo ca, devaloke desitabhāvassa pākaṭattā desaparisā ca pākaṭāti kiṃ nidānakiccaṃ siyāti.
ಯತ್ಥ ಖನ್ಧಾದಯೋ ನಿಪ್ಪದೇಸೇನ ವಿಭತ್ತಾ, ಸೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ನಿದಾನೇನ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋಪಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಟ್ಠಾನೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಥೇರೋ ‘‘ಮಹಾಬೋಧಿನಿದಾನೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾಮಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಾಪಿ ವೇದಯಿತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೨) ನಯೇನ ಪಚ್ಚಯಾದೀಹಿ ವೇದನಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ಖನ್ಧಾದಿಪದೇಸಾನಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ವಸೇನ ವಿಹಾಸಿ। ಧಮ್ಮೇತಿ ಕುಸಲಾದಿಅರಣನ್ತೇ।
Yattha khandhādayo nippadesena vibhattā, so abhidhammo nāma, tasmā tassa nidānena khandhādīnaṃ nippadesatopi paṭividdhaṭṭhānena bhavitabbanti adhippāyena thero ‘‘mahābodhinidāno abhidhammo’’ti dasseti. ‘‘So evaṃ pajānāmi sammādiṭṭhipaccayāpi vedayita’’ntiādinā (saṃ. ni. 5.12) nayena paccayādīhi vedanaṃ upaparikkhanto khandhādipadesānaṃ vedanākkhandhādīnaṃ vasena vihāsi. Dhammeti kusalādiaraṇante.
ಧಮ್ಮಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋತಿ ಸಾಟ್ಠಕಥಂ ಪಾಳಿಂ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ಏತಂ ಪರವಾದೀಚೋದನಂ ಪತ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಪರವಾದೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಮ್ಹಾದಿಸೇಸು ನಿದಾನಂ ಜಾನನ್ತೇಸು ಪಟಿಸರಣೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಸರಣೋ ಅರಞ್ಞೇ ಕನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ನಿದಾನಸಬ್ಭಾವೇ ಸಕ್ಖಿಭೂತೇಸುಪಿ ಅಮ್ಹೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಅಸಕ್ಖಿಕಂ ಅಡ್ಡಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ನಿದಾನಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಮ್ಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ನನು ಏತಂ ನಿದಾನನ್ತಿ ಕಥೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಏಕಮೇವಾತಿ ದೇಸನಾನಿದಾನಮೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ। ದ್ವೇ ನಿದಾನಾನೀತಿ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನುರೂಪೇನ ದೇಸಿತತ್ತಾ। ಅಭಿಧಮ್ಮಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಅಧಿಗಮಂ ನಿದೇತೀತಿ ಅಧಿಗಮನಿದಾನಂ। ಬೋಧಿಅಭಿನೀಹಾರಸದ್ಧಾಯಾತಿ ಯಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಬೋಧಿಯಾ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರಿ ಪಣಿಧಾನಂ ಅಕಾಸಿ।
Dhammaṃ parivattentoti sāṭṭhakathaṃ pāḷiṃ parivattento etaṃ paravādīcodanaṃ patvā ‘‘ayaṃ paravādī’’tiādimāha. Amhādisesu nidānaṃ jānantesu paṭisaraṇesu vijjamānesu appaṭisaraṇo araññe kandanto viya nidānasabbhāve sakkhibhūtesupi amhesu vijjamānesu asakkhikaṃ aḍḍaṃ karonto viya hoti, nidānassa atthibhāvampi na jānāti, nanu etaṃ nidānanti kathento evamāha. Ekamevāti desanānidānameva ajjhāsayānurūpena desitattā. Dve nidānānīti adhigantabbadesetabbadhammānurūpena desitattā. Abhidhammādhigamassa mūlaṃ adhigamaṃ nidetīti adhigamanidānaṃ. Bodhiabhinīhārasaddhāyāti yāya saddhāya dīpaṅkaradasabalassa santike bodhiyā cittaṃ abhinīhari paṇidhānaṃ akāsi.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Nidānakathāvaṇṇanā
