| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
නිදානකථාවණ්‌ණනා
Nidānakathāvaṇṇanā
අනුපාදිසෙසාය නිබ්‌බානධාතුයා පරිනිබ්‌බායීති පරිනිබ්‌බානමෙව පරිනිබ්‌බානස්‌ස පරිනිබ්‌බානන්‌තරතො විසෙසනත්‌ථං කරණභාවෙන වුත්‌තං. යාය වා නිබ්‌බානධාතුයා අධිගතාය පච්‌ඡිමචිත්‌තං අප්‌පටිසන්‌ධිකං ජාතං, සා තස්‌ස අප්‌පටිසන්‌ධිවූපසමස්‌ස කරණභාවෙන වුත්‌තාති. දුබ්‌බලපක්‌ඛන්‌ති න කාළාසොකං විය බලවන්‌තං, අථ ඛො එකමණ්‌ඩලිකන්‌ති වදන්‌ති. ධම්‌මවාදීඅධම්‌මවාදීවිසෙසජනනසමත්‌ථාය පන පඤ්‌ඤාය අභාවතො දුබ්‌බලතා වුත්‌තා. තෙසංයෙවාති බාහුලියානමෙව , බහුස්‌සුතිකාතිපි නාමං. භින්‌නකාති මූලසඞ්‌ගීතිතො මූලනිකායතො වා භින්‌නා, ලද්‌ධියා සුත්‌තන්‌තෙහි ලිඞ්‌ගාකප්‌පෙහි ච විසදිසභාවං ගතාති අත්‌ථො.
Anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyīti parinibbānameva parinibbānassa parinibbānantarato visesanatthaṃ karaṇabhāvena vuttaṃ. Yāya vā nibbānadhātuyā adhigatāya pacchimacittaṃ appaṭisandhikaṃ jātaṃ, sā tassa appaṭisandhivūpasamassa karaṇabhāvena vuttāti. Dubbalapakkhanti na kāḷāsokaṃ viya balavantaṃ, atha kho ekamaṇḍalikanti vadanti. Dhammavādīadhammavādīvisesajananasamatthāya pana paññāya abhāvato dubbalatā vuttā. Tesaṃyevāti bāhuliyānameva , bahussutikātipi nāmaṃ. Bhinnakāti mūlasaṅgītito mūlanikāyato vā bhinnā, laddhiyā suttantehi liṅgākappehi ca visadisabhāvaṃ gatāti attho.
මූලසඞ්‌ගහන්‌ති පඤ්‌චසතිකසඞ්‌ගීතිං. අඤ්‌ඤත්‍ර සඞ්‌ගහිතාතිආදීසු දීඝාදීසු අඤ්‌ඤත්‍ර සඞ්‌ගහිතතො සුත්‌තන්‌තරාසිතො තං තං සුත්‌තං නික්‌කඩ්‌ඪිත්‌වා අඤ්‌ඤත්‍ර අකරිංසූති වුත්‌තං හොති. සඞ්‌ගහිතතො වා අඤ්‌ඤත්‍ර අසඞ්‌ගහිතං සුත්‌තං අඤ්‌ඤත්‍ර කත්‌ථචි අකරිංසු, අඤ්‌ඤං වා අකරිංසූති අත්‌ථො. අත්‌ථං ධම්‌මඤ්‌චාති පාළියා අත්‌ථං පාළිඤ්‌ච. විනයෙ නිකායෙසු ච පඤ්‌චසූති විනයෙ ච අවසෙසපඤ්‌චනිකායෙසු ච.
Mūlasaṅgahanti pañcasatikasaṅgītiṃ. Aññatra saṅgahitātiādīsu dīghādīsu aññatra saṅgahitato suttantarāsito taṃ taṃ suttaṃ nikkaḍḍhitvā aññatra akariṃsūti vuttaṃ hoti. Saṅgahitato vā aññatra asaṅgahitaṃ suttaṃ aññatra katthaci akariṃsu, aññaṃ vā akariṃsūti attho. Atthaṃ dhammañcāti pāḷiyā atthaṃ pāḷiñca. Vinaye nikāyesu ca pañcasūti vinaye ca avasesapañcanikāyesu ca.
‘‘ද්‌වෙපානන්‌ද , වෙදනා වුත්‌තා මයා පරියායෙනා’’තිආදි (ම. නි. 2.89) පරියායදෙසිතං. උපෙක්‌ඛාවෙදනා හි සන්‌තස්‌මිං පණීතෙ සුඛෙ වුත්‌තා භගවතාති අයඤ්‌හෙත්‌ථ පරියායො. ‘‘තිස්‌සො ඉමා, භික්‌ඛවෙ, වෙදනා සුඛා දුක්‌ඛා උපෙක්‌ඛා වෙදනා’’තිආදි (සං. නි. 4.249-251) නිප්‌පරියායදෙසිතං. වෙදනාසභාවො හි තිවිධොති අයමෙත්‌ථ නිප්‌පරියායතා. ‘‘සුඛාපි වෙදනා අනිච්‌චා සඞ්‌ඛතා’’තිආදි (දී. නි. 2.123) නීතත්‌ථං. ‘‘යං කිඤ්‌චි වෙදයිතං, සබ්‌බං තං දුක්‌ඛ’’න්‌තිආදි (සං. නි. 2.32) නෙය්‍යත්‌ථං. ‘‘තීහි, භික්‌ඛවෙ, ඨානෙහි ජම්‌බුදීපකා මනුස්‌සා උත්‌තරකුරුකෙ ච මනුස්‌සෙ අධිග්‌ගණ්‌හන්‌ති දෙවෙ ච තාවතිංසෙ’’තිආදිකං (අ. නි. 9.21) අඤ්‌ඤං සන්‌ධාය භණිතං ගහෙත්‌වා අඤ්‌ඤං අත්‌ථං ඨපයිංසු. ‘‘නත්‌ථි දෙවෙසු බ්‍රහ්‌මචරියවාසො’’තිආදිකං (කථා. 270) සුත්‌තඤ්‌ච අඤ්‌ඤං සන්‌ධාය භණිතං අත්‌ථඤ්‌ච අඤ්‌ඤං ඨපයිංසූති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. ‘‘අත්‌ථෙකච්‌චො පුග්‌ගලො අත්‌තහිතාය පටිපන්‌නො’’තිආදි (පු. ප. මාතිකා 4.24) බ්‍යඤ්‌ජනච්‌ඡායාය සණ්‌හසුඛුමං සුඤ්‌ඤතාදිඅත්‌ථං බහුං විනාසයුං.
‘‘Dvepānanda , vedanā vuttā mayā pariyāyenā’’tiādi (ma. ni. 2.89) pariyāyadesitaṃ. Upekkhāvedanā hi santasmiṃ paṇīte sukhe vuttā bhagavatāti ayañhettha pariyāyo. ‘‘Tisso imā, bhikkhave, vedanā sukhā dukkhā upekkhā vedanā’’tiādi (saṃ. ni. 4.249-251) nippariyāyadesitaṃ. Vedanāsabhāvo hi tividhoti ayamettha nippariyāyatā. ‘‘Sukhāpi vedanā aniccā saṅkhatā’’tiādi (dī. ni. 2.123) nītatthaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkha’’ntiādi (saṃ. ni. 2.32) neyyatthaṃ. ‘‘Tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpakā manussā uttarakuruke ca manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse’’tiādikaṃ (a. ni. 9.21) aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ gahetvā aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu. ‘‘Natthi devesu brahmacariyavāso’’tiādikaṃ (kathā. 270) suttañca aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ atthañca aññaṃ ṭhapayiṃsūti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘Atthekacco puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādi (pu. pa. mātikā 4.24) byañjanacchāyāya saṇhasukhumaṃ suññatādiatthaṃ bahuṃ vināsayuṃ.
විනයගම්‌භීරන්‌ති විනයෙ ගම්‌භීරඤ්‌ච එකදෙසං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වාති අත්‌ථො. කිලෙසවිනයෙන වා ගම්‌භීරං එකදෙසං සුත්‌තං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වාති අත්‌ථො. පතිරූපන්‌ති අත්‌තනො අධිප්‌පායානුරූපං සුත්‌තං, සුත්‌තපතිරූපකං වා අසුත්‌තං. එකච්‌චෙ අට්‌ඨකථාකණ්‌ඩමෙව විස්‌සජ්‌ජිංසු, එකච්‌චෙ සකලං අභිධම්‌මපිටකන්‌ති ආහ ‘‘අත්‌ථුද්‌ධාරං අභිධම්‌මං ඡප්‌පකරණ’’න්‌ති. කථාවත්‌ථුස්‌ස සවිවාදත්‌තෙපි අවිවාදානි ඡප්‌පකරණානි පඨිතබ්‌බානි සියුං, තානි නප්‌පවත්‌තන්‌තීති හි දස්‌සනත්‌ථං ‘‘ඡප්‌පකරණ’’න්‌ති වුත්‌තන්‌ති. තතියසඞ්‌ගීතිතො වා පුබ්‌බෙ පවත්‌තමානානං වසෙන ‘‘ඡප්‌පකරණ’’න්‌ති වුත්‌තං . අඤ්‌ඤානීති අඤ්‌ඤානි අභිධම්‌මපකරණාදීනි. නාමන්‌ති යං බුද්‌ධාදිපටිසංයුත්‌තං න හොති මඤ්‌ජුසිරීතිආදිකං, තං නිකායනාමං. ලිඞ්‌ගන්‌ති නිවාසනපාරුපනාදිවිසෙසකතං සණ්‌ඨානවිසෙසං. සික්‌කාදිකං පරික්‌ඛාරං. ආකප්‌පො ඨානාදීසු අඞ්‌ගට්‌ඨපනවිසෙසො දට්‌ඨබ්‌බො. කරණන්‌ති චීවරසිබ්‌බනාදිකිච්‌චවිසෙසො.
Vinayagambhīranti vinaye gambhīrañca ekadesaṃ chaḍḍetvāti attho. Kilesavinayena vā gambhīraṃ ekadesaṃ suttaṃ chaḍḍetvāti attho. Patirūpanti attano adhippāyānurūpaṃ suttaṃ, suttapatirūpakaṃ vā asuttaṃ. Ekacce aṭṭhakathākaṇḍameva vissajjiṃsu, ekacce sakalaṃ abhidhammapiṭakanti āha ‘‘atthuddhāraṃ abhidhammaṃ chappakaraṇa’’nti. Kathāvatthussa savivādattepi avivādāni chappakaraṇāni paṭhitabbāni siyuṃ, tāni nappavattantīti hi dassanatthaṃ ‘‘chappakaraṇa’’nti vuttanti. Tatiyasaṅgītito vā pubbe pavattamānānaṃ vasena ‘‘chappakaraṇa’’nti vuttaṃ . Aññānīti aññāni abhidhammapakaraṇādīni. Nāmanti yaṃ buddhādipaṭisaṃyuttaṃ na hoti mañjusirītiādikaṃ, taṃ nikāyanāmaṃ. Liṅganti nivāsanapārupanādivisesakataṃ saṇṭhānavisesaṃ. Sikkādikaṃ parikkhāraṃ. Ākappo ṭhānādīsu aṅgaṭṭhapanaviseso daṭṭhabbo. Karaṇanti cīvarasibbanādikiccaviseso.
සඞ්‌කන්‌තිකස්‌සපිකෙන නිකායෙන වාදෙන වා භින්‌නා සඞ්‌කන්‌තිකාති අත්‌ථො. සඞ්‌කන්‌තිකානං භෙදා සුත්‌තවාදී අනුපුබ්‌බෙන භිජ්‌ජථ භිජ්‌ජිංසූති අත්‌ථො. භින්‌නවාදෙනාති භින්‌නා වාදා එතස්‌මින්‌ති භින්‌නවාදො, තෙන අභින්‌නෙන ථෙරවාදෙන සහ අට්‌ඨාරස හොන්‌තීති වුත්‌තං හොති. භින්‌නවාදෙනාති වා භින්‌නාය ලද්‌ධියා අට්‌ඨාරස හොන්‌ති, තෙ සබ්‌බෙපි සහාති අත්‌ථො. ථෙරවාදානමුත්‌තමොති එත්‌ථ ථෙර-ඉති අවිභත්‌තිකො නිද්‌දෙසො. ථෙරානං අයන්‌ති ථෙරො. කො සො? වාදො. ථෙරො වාදානමුත්‌තමොති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො.
Saṅkantikassapikena nikāyena vādena vā bhinnā saṅkantikāti attho. Saṅkantikānaṃ bhedā suttavādī anupubbena bhijjatha bhijjiṃsūti attho. Bhinnavādenāti bhinnā vādā etasminti bhinnavādo, tena abhinnena theravādena saha aṭṭhārasa hontīti vuttaṃ hoti. Bhinnavādenāti vā bhinnāya laddhiyā aṭṭhārasa honti, te sabbepi sahāti attho. Theravādānamuttamoti ettha thera-iti avibhattiko niddeso. Therānaṃ ayanti thero. Ko so? Vādo. Thero vādānamuttamoti ayamettha attho.
උප්‌පන්‌නෙ වාදෙ සන්‌ධාය ‘‘පරප්‌පවාදමථන’’න්‌ති ආහ. ආයතිං උප්‌පජ්‌ජනකවාදානං පටිසෙධනලක්‌ඛණභාවතො ‘‘ආයතිලක්‌ඛණ’’න්‌ති වුත්‌තං.
Uppanne vāde sandhāya ‘‘parappavādamathana’’nti āha. Āyatiṃ uppajjanakavādānaṃ paṭisedhanalakkhaṇabhāvato ‘‘āyatilakkhaṇa’’nti vuttaṃ.
නිදානකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
