| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
ਨਿਦਾਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Nidānakathāvaṇṇanā
ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ …ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਨ੍ਨਸਭਾવਮ੍ਪਿ ਹਿ ਅਤ੍ਥਂ ਤਦਞ੍ਞਧਮ੍ਮਤੋ વਿਸੇਸਾવਬੋਧਨਤ੍ਥਂ ਅਞ੍ਞਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ વੋਹਰਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧)। ਸਾਤਿ ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੁ। ਕਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਸਮਸ੍ਸ ਸਾਧਕਤਮਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ। ਧਮ੍ਮવਾਦੀ…ਪੇ॰… ਦੁਬ੍ਬਲਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਤਥਾਰੂਪਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਭਾવੇ ਤਾਦਿਸਾਨਂ ਪਕ੍ਖਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਲਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥੇਨ, ਪਰਿਹਾਯਤਿ ਅਰਹਾ ਅਰਹਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਲਦ੍ਧਿਯਾ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇਹੀਤਿ ਦੇવਤਾਸਂਯੁਤ੍ਤਾਦੀਹਿ। ਲਿਙ੍ਗਾਕਪ੍ਪਭੇਦਂ ਪਰਤੋ ਸਯਮੇવ વਕ੍ਖਤਿ।
Parinibbānameva…pe… vuttaṃ. Abhinnasabhāvampi hi atthaṃ tadaññadhammato visesāvabodhanatthaṃ aññaṃ viya katvā voharanti yathā ‘‘attano sabhāvaṃ dhārentīti dhammā’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1). Sāti asaṅkhatā dhātu. Karaṇabhāvena vuttā yathāvuttassa upasamassa sādhakatamabhāvaṃ sandhāya. Dhammavādī…pe… dubbalatā vuttā tathārūpāya paññāya bhāve tādisānaṃ pakkhabhāvābhāvato. Laddhiyāti ‘‘atthi puggalo saccikaṭṭhaparamatthena, parihāyati arahā arahattā’’tiādiladdhiyā. Suttantehīti devatāsaṃyuttādīhi. Liṅgākappabhedaṃ parato sayameva vakkhati.
ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਮੂਲਸਙ੍ਗਹਨ੍ਤਿ ਮੂਲਸਙ੍ਗੀਤਿਂ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ, ਭੇਦਂ વਾ ਕਤ੍વਾ ਯਥਾ ਸਾ ਠਿਤਾ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਕਤ੍વਾ। ਸਙ੍ਗਹਿਤਤੋ વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰਾਤਿ ਮੂਲਸਙ੍ਗੀਤਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਨੀਤਤ੍ਥਂ ਯਥਾਰੁਤવਸੇਨ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਥਤ੍ਤਾ। ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥਂ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਤ੍ਥਤ੍ਤਾ। ਤੀਹਿ ਠਾਨੇਹੀਤਿ ‘‘ਸੂਰਾ ਸਤਿਮਨ੍ਤੋ ਇਧ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੧) ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। ਅਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਣਿਤਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਣਿਤਂ। ਅਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਥਂ ਠਪਯਿਂਸੂਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਸ੍ਸ વਸੇਨ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਦੇવੇਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ’’ਤਿਆਦਿਕਂ (ਕਥਾ॰ ੨੬੯) ਅਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਥਂ ਠਪਯਿਂਸੁ। ਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਣਿਤਂ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਣਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪਯਿਂਸੁ, ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਂ ਠਪਯਿਂਸੂਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੁਞ੍ਞਤਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
Bhinditvā mūlasaṅgahanti mūlasaṅgītiṃ vināsetvā, bhedaṃ vā katvā yathā sā ṭhitā, tato aññathā katvā. Saṅgahitato vā aññatrāti mūlasaṅgītiyā saṅgahitato aññatra. Tenāha ‘‘asaṅgahitaṃ sutta’’nti. Nītatthaṃ yathārutavasena viññeyyatthattā. Neyyatthaṃ vipariṇāmadukkhatādivasena niddhāretabbatthattā. Tīhi ṭhānehīti ‘‘sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti (a. ni. 9.21) evaṃ vuttehi tīhi kāraṇehi. Aññaṃ sandhāya bhaṇitanti ekaṃ pabbajjāsaṅkhātaṃ brahmacariyavāsaṃ sandhāya bhaṇitaṃ. Aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsūti sabbassapi brahmacariyavāsassa vasena ‘‘natthi devesu brahmacariyavāso’’tiādikaṃ (kathā. 269) aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu. Suttañca aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ tato aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ katvā ṭhapayiṃsu, tassa atthañca aññaṃ ṭhapayiṃsūti evamettha yojanā veditabbā. Suññatādīti ādi-saddena aniccatādiṃ saṅgaṇhāti.
ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਏਕਦੇਸਂ ਮਹਾਪਦੇਸਪਰਿવਾਰਾਦਿਂ। ਏਕਚ੍ਚੇ ਸਕਲਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਂਸੁ ਛਡ੍ਡਯਿਂਸੁ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਾ। ਤੇ ਹਿ ਤਂ ਨ ਜਿਨવਚਨਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕਥਾવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਸવਿવਾਦਤ੍ਤੇਤਿਆਦਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਨਿਦਾਨਟ੍ਠਕਥਾਯ ਆਗਤਨਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਪੁਗ੍ਗਲਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਸવਿવਾਦਤ੍ਤਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ વਸੇਨਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਤਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਤਂ ਮਾਤਿਕਾਰੂਪੇਨ ਪવਤ੍ਤਤੇવ? ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਞ੍ਞਾਨੀਤਿ ਅਞ੍ਞਾਕਾਰਾਨਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਕਰਣਾਦੀਨਿ ਅਕਰਿਂਸੁ, ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਾਨਿਪਿ ਤਾਨਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਕਤ੍વਾ ਪਠਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਮਞ੍ਜੁਸਿਰੀਤਿ ਇਦਂ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਨਾਮਂ ਪਿਟਕਤ੍ਤਯਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਨ੍ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਗਯ੍ਹਤਿ? ਇਤਰੇਹਿ ਗਯ੍ਹਮਾਨਮ੍ਪਿ વਾ ਸਾਸਨਿਕਪਰਿਞ੍ਞੇਹਿ ਨ ਸਾਸਨਾવਚਰਂ ਗਯ੍ਹਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਕਾਯਨਾਮਨ੍ਤਿ ਮਹਾਸਙ੍ਘਿਕਾਦਿਨਿਕਾਯਨਾਮਂ, ਦੁਤ੍ਤਗੁਤ੍ਤਾਦਿવਗ੍ਗਨਾਮਞ੍ਚ।
Gambhīraṃ ekadesaṃ mahāpadesaparivārādiṃ. Ekacce sakalaṃ abhidhammaṃ vissajjiṃsu chaḍḍayiṃsu seyyathāpi suttantikā. Te hi taṃ na jinavacananti vadanti. Kathāvatthussa savivādattetiādi heṭṭhā nidānaṭṭhakathāya āgatanayaṃ sandhāya vuttaṃ. Keci pana puggalapaññattiyāpi savivādattaṃ maññanti. ‘‘Tatiyasaṅgītito pubbe pavattamānānaṃ vasenā’’ti idaṃ kasmā vuttaṃ, nanu tatiyasaṅgītito pubbepi taṃ mātikārūpena pavattateva? Niddesaṃ vā sandhāya tathā vuttanti veditabbaṃ. Aññānīti aññākārāni abhidhammapakaraṇādīni akariṃsu, pavattantānipi tāni aññathā katvā paṭhiṃsūti attho . Mañjusirīti idaṃ kasmā vuttaṃ. Na hi taṃ nāmaṃ piṭakattayaṃ anuvattantehi bhikkhūhi gayhati? Itarehi gayhamānampi vā sāsanikapariññehi na sāsanāvacaraṃ gayhatīti katvā vuttaṃ. Nikāyanāmanti mahāsaṅghikādinikāyanāmaṃ, duttaguttādivagganāmañca.
ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾਨਂ ਭੇਦੋ ਸੁਤ੍ਤવਾਦੀਤਿ ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਰੇ ਏਕੋ ਨਿਕਾਯਭੇਦੋ ਸੁਤ੍ਤવਾਦੀ ਨਾਮ ਭਿਜ੍ਜਿਤ੍ਥ। ਸਹਾਤਿ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ, ਗਣਿਯਮਾਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Saṅkantikānaṃ bhedo suttavādīti saṅkantikānaṃ anantare eko nikāyabhedo suttavādī nāma bhijjittha. Sahāti ekajjhaṃ katvā, gaṇiyamānāti attho.
ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਾਦੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਤਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਾਦੇ ਸਨ੍ਧਾਯ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕੇਤਿ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਧਾਨਾ ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕੇ। ਸੁਤ੍ਤਸਹਸ੍ਸਾਹਰਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਪਰવਾਦਭਞ੍ਜਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਸਕવਾਦਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਤ੍ਥਞ੍ਚ। ਸੁਤ੍ਤੇਕਦੇਸੋਪਿ ਹਿ ‘‘ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮੁਦਾਯવੋਹਾਰਸ੍ਸ ਅવਯવੇਸੁਪਿ ਦਿਸ੍ਸਨਤੋ ਯਥਾ ‘‘ਪਟੋ ਦਡ੍ਢੋ, ਸਮੁਦ੍ਦੋ ਦਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਚ। ਤੇ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਸਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Uppanne vāde sandhāyāti tatiyasaṅgītikāle uppanne vāde sandhāya. Uppajjanaketi tato paṭṭhāya yāva saddhammantaradhānā etthantare uppajjanake. Suttasahassāharaṇañcettha paravādabhañjanatthañca sakavādapatiṭṭhāpanatthañca. Suttekadesopi hi ‘‘sutta’’nti vuccati samudāyavohārassa avayavesupi dissanato yathā ‘‘paṭo daḍḍho, samuddo diṭṭho’’ti ca. Te panettha suttapadesā ‘‘atthi puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādinā āgatā veditabbā.
ਨਿਦਾਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
