| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
១០. និទានសុត្តវណ្ណនា
10. Nidānasuttavaṇṇanā
៦០. ពហុវចនវសេនាតិ កុរូ នាម ជានបទិនោ រាជកុមារា, តេសំ និវាសោ ឯកោបិ ជនបទោ រុឡ្ហីវសេន ‘‘កុរូ’’តិ ឯវំ ពហុវចនវសេន។ យត្ថ ភគវតោ វសនោកាសភូតោ កោចិ វិហារោ ន ហោតិ, តត្ថ កេវលំ គោចរគាមកិត្តនំ និទានកថាយ បកតិ យថា ‘‘សក្កេសុ វិហរតិ ទេវទហំ នាម សក្យានំ និគមោ’’តិ។ ‘‘អាយស្មា’’តិ វា ‘‘ទេវានំ បិយោ’’តិ វា ភវន្តិ វា បិយសមុទាហារោ ឯសោតិ អាហ ‘‘អាយស្មាតិ បិយវចនមេត’’ន្តិ។ តយិទំ បិយវចនំ គារវវសេន វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘គរុវចនមេត’’ន្តិ។ អតិទូរំ អច្ចាសន្នំ អតិសម្មុខា អតិបច្ឆតោ ឧបរិវាតោ ឧន្នតប្បទេសោតិ ឥមេ ឆ និសជ្ជទោសា។ នីលបីតលោហិតោទាតមញ្ជិដ្ឋបភស្សរវសេន ឆព្ពណ្ណានំ។
60.Bahuvacanavasenāti kurū nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīvasena ‘‘kurū’’ti evaṃ bahuvacanavasena. Yattha bhagavato vasanokāsabhūto koci vihāro na hoti, tattha kevalaṃ gocaragāmakittanaṃ nidānakathāya pakati yathā ‘‘sakkesu viharati devadahaṃ nāma sakyānaṃ nigamo’’ti. ‘‘Āyasmā’’ti vā ‘‘devānaṃ piyo’’ti vā bhavanti vā piyasamudāhāro esoti āha ‘‘āyasmāti piyavacanameta’’nti. Tayidaṃ piyavacanaṃ gāravavasena vuccatīti āha ‘‘garuvacanameta’’nti. Atidūraṃ accāsannaṃ atisammukhā atipacchato uparivāto unnatappadesoti ime cha nisajjadosā. Nīlapītalohitodātamañjiṭṭhapabhassaravasena chabbaṇṇānaṃ.
កុលសង្គហត្ថាយាតិ កុលានុទ្ទយតាវសេន កុលានុគ្គណ្ហនត្ថាយ។ សហស្សភណ្ឌិកំ និក្ខិបន្តោ វិយ ភិក្ខាបដិគ្គណ្ហនេន តេសំ អភិវាទនាទិសម្បដិច្ឆនេន ច បុញ្ញាភិសន្ទស្ស ជននេន។ បដិសម្មជ្ជិត្វាតិ អន្តេវាសិកេហិ សម្មដ្ឋដ្ឋានំ សក្កច្ចការិតាយ បុន សម្មជ្ជិត្វា។ ឧភយន្តតោ បដ្ឋាយ មជ្ឈន្តិ អាទិតោ បដ្ឋាយ វេទនំ, ជរាមរណតោ បដ្ឋាយ ច វេទនំ បាបេត្វា សម្មសនមាហ។ តិក្ខត្តុន្តិ ‘‘អាទិតោ បដ្ឋាយ អន្ត’’ន្តិអាទិនា វុត្តចតុរាការុបសំហិតេ តយោ វារេ។ តេន ទ្វាទសក្ខត្តុំ សម្មសនមាហ។ អម្ហាកំ ភគវតា គម្ភីរភាវេនេវ កថិតត្តា សេសពុទ្ធេហិបិ ឯវមេវ កថិតោតិ ធម្មន្វយេ ឋត្វា វុត្តំ ‘‘សព្ពពុទ្ធេហិ…បេ.… កថិតោ’’តិ។
Kulasaṅgahatthāyāti kulānuddayatāvasena kulānuggaṇhanatthāya. Sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya bhikkhāpaṭiggaṇhanena tesaṃ abhivādanādisampaṭicchanena ca puññābhisandassa jananena. Paṭisammajjitvāti antevāsikehi sammaṭṭhaṭṭhānaṃ sakkaccakāritāya puna sammajjitvā. Ubhayantato paṭṭhāya majjhanti ādito paṭṭhāya vedanaṃ, jarāmaraṇato paṭṭhāya ca vedanaṃ pāpetvā sammasanamāha. Tikkhattunti ‘‘ādito paṭṭhāya anta’’ntiādinā vuttacaturākārupasaṃhite tayo vāre. Tena dvādasakkhattuṃ sammasanamāha. Amhākaṃ bhagavatā gambhīrabhāveneva kathitattā sesabuddhehipi evameva kathitoti dhammanvaye ṭhatvā vuttaṃ ‘‘sabbabuddhehi…pe… kathito’’ti.
បមាណាតិក្កមេតិ អបរិមាណត្ថេ ‘‘យាវញ្ចិទំ តេន ភគវតា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.៣) វិយ។ អតិរេកភាវជោតនោ ហិ យំ យាវ-សទ្ទោ។ តេនាហ ‘‘អតិគម្ភីរោតិ អត្ថោ’’តិ។ អវភាសតិ ខាយតិ ឧបដ្ឋាតិ ញាណស្ស។ តថា ឧបដ្ឋានញ្ហិ សន្ធាយ ‘‘ទិស្សតី’’តិ វុត្តំ។ ននុ ឯស បដិច្ចសមុប្បាទោ ឯកន្តគម្ភីរោវ, អថ កស្មា គម្ភីរាវភាសតា ជោតិតាតិ? សច្ចមេតំ, ឯកន្តគម្ភីរតាទស្សនត្ថមេវ បនស្ស គម្ភីរាវភាសគ្គហណំ, តស្មា អញ្ញត្ថ លព្ភមានំ ចាតុកោដិកំ ព្យតិរេកមុខេន និទស្សេត្វា តមេវស្ស ឯកន្តគម្ភីរតំ វិភាវេតុំ ‘‘ឯកំ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឯតំ នត្ថីតិ អគម្ភីរោ អគម្ភីរាវភាសោ ចាតិ ឯតំ ទ្វយំ នត្ថិ។ តេន យថាទស្សិតេ ចាតុកោដិកេ បច្ឆិមា ឯកកោដិ លព្ភតីតិ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘អយំ ហី’’តិអាទិ។
Pamāṇātikkameti aparimāṇatthe ‘‘yāvañcidaṃ tena bhagavatā’’tiādīsu (dī. ni. 1.3) viya. Atirekabhāvajotano hi yaṃ yāva-saddo. Tenāha ‘‘atigambhīroti attho’’ti. Avabhāsati khāyati upaṭṭhāti ñāṇassa. Tathā upaṭṭhānañhi sandhāya ‘‘dissatī’’ti vuttaṃ. Nanu esa paṭiccasamuppādo ekantagambhīrova, atha kasmā gambhīrāvabhāsatā jotitāti? Saccametaṃ, ekantagambhīratādassanatthameva panassa gambhīrāvabhāsaggahaṇaṃ, tasmā aññattha labbhamānaṃ cātukoṭikaṃ byatirekamukhena nidassetvā tamevassa ekantagambhīrataṃ vibhāvetuṃ ‘‘ekaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Etaṃ natthīti agambhīro agambhīrāvabhāso cāti etaṃ dvayaṃ natthi. Tena yathādassite cātukoṭike pacchimā ekakoṭi labbhatīti dasseti. Tenāha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi.
យេហិ គម្ភីរភាវេហិ បដិច្ចសមុប្បាទោ ‘‘គម្ភីរោ’’តិ វុច្ចតិ, តេ ចតូហិ ឧបមាហិ ឧល្លិង្គេន្តោ ‘‘ភវគ្គគ្គហណាយា’’តិអាទិមាហ។ យថា ភវគ្គគ្គហណត្ថំ ហត្ថំ បសារេត្វា គហេតុំ ន សក្កា ទូរភាវតោ, ឯវំ សង្ខារាទីនំ អវិជ្ជាទិបច្ចយសម្ភូតសមុទាគតត្ថោ បកតិញាណេន គហេតុំ ន សក្កា។ យថា សិនេរុំ ភិន្ទិត្វា មិញ្ជំ បព្ពតរសំ បាកតិកបុរិសេន នីហរិតុំ ន សក្កា, ឯវំ បដិច្ចសមុប្បាទគតេ ធម្មត្ថាទិកេ បកតិញាណេន ភិន្ទិត្វា វិភជ្ជ បដិវិជ្ឈនវសេន ជានិតុំ ន សក្កា។ យថា មហាសមុទ្ទំ បកតិបុរិសស្ស ពាហុទ្វយវសេន បារំ តរិតុំ ន សក្កា។ ឯវំ វេបុល្លដ្ឋេន មហាសមុទ្ទសទិសំ បដិច្ចសមុប្បាទំ បកតិញាណេន ទេសនាវសេន បរិហរិតុំ ន សក្កា។ យថា បថវិំ បរិវត្តេត្វា បាកតិកបុរិសស្ស បថវោជំ គហេតុំ ន សក្កា, ឯវំ ឥត្ថំ អវិជ្ជាទយោ សង្ខារាទីនំ បច្ចយា ហោន្តីតិ តេសំ បដិច្ចសមុប្បាទសភាវោ បាកតិកញាណេន នីហរិត្វា គហេតុំ ន សក្កោតិ, ឯវំ ចតុព្ពិធគម្ភីរតាវសេន ចតស្សោ ឧបមា យោជេតព្ពា។ បាកតិកញាណវសេន ចាយមត្ថយោជនា កតា ទិដ្ឋសច្ចានំ តត្ថ បដិវេធសព្ភាវតោ, តថាបិ យស្មា សាវកានំ បច្ចេកពុទ្ធានញ្ច តត្ថ សប្បទេសមេវ ញាណំ, ពុទ្ធានំយេវ និប្បទេសំ។ តស្មា វុត្តំ ‘‘ពុទ្ធវិសយំ បញ្ហ’’ន្តិ។
Yehi gambhīrabhāvehi paṭiccasamuppādo ‘‘gambhīro’’ti vuccati, te catūhi upamāhi ulliṅgento ‘‘bhavaggaggahaṇāyā’’tiādimāha. Yathā bhavaggaggahaṇatthaṃ hatthaṃ pasāretvā gahetuṃ na sakkā dūrabhāvato, evaṃ saṅkhārādīnaṃ avijjādipaccayasambhūtasamudāgatattho pakatiñāṇena gahetuṃ na sakkā. Yathā sineruṃ bhinditvā miñjaṃ pabbatarasaṃ pākatikapurisena nīharituṃ na sakkā, evaṃ paṭiccasamuppādagate dhammatthādike pakatiñāṇena bhinditvā vibhajja paṭivijjhanavasena jānituṃ na sakkā. Yathā mahāsamuddaṃ pakatipurisassa bāhudvayavasena pāraṃ tarituṃ na sakkā. Evaṃ vepullaṭṭhena mahāsamuddasadisaṃ paṭiccasamuppādaṃ pakatiñāṇena desanāvasena pariharituṃ na sakkā. Yathā pathaviṃ parivattetvā pākatikapurisassa pathavojaṃ gahetuṃ na sakkā, evaṃ itthaṃ avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayā hontīti tesaṃ paṭiccasamuppādasabhāvo pākatikañāṇena nīharitvā gahetuṃ na sakkoti, evaṃ catubbidhagambhīratāvasena catasso upamā yojetabbā. Pākatikañāṇavasena cāyamatthayojanā katā diṭṭhasaccānaṃ tattha paṭivedhasabbhāvato, tathāpi yasmā sāvakānaṃ paccekabuddhānañca tattha sappadesameva ñāṇaṃ, buddhānaṃyeva nippadesaṃ. Tasmā vuttaṃ ‘‘buddhavisayaṃ pañha’’nti.
មាតិ បដិសេធេ និបាតោ។ ស្វាយំ ‘‘ឧត្តានកុត្តានកោ វិយ ខាយតី’’តិ វចនំ សន្ធាយ វុត្តោតិ អាហ ‘‘មា ភណីតិ អត្ថោ’’តិ។ ឧស្សាទេន្តោតិ បញ្ញាវសេន ឧក្កំសន្តោតិ អត្ថោ។ អបសាទេន្តោតិ និព្ភច្ឆន្តោ, និគ្គណ្ហន្តោតិ អត្ថោ។ តេនាតិ មហាបញ្ញភាវេន។
Māti paṭisedhe nipāto. Svāyaṃ ‘‘uttānakuttānako viya khāyatī’’ti vacanaṃ sandhāya vuttoti āha ‘‘mā bhaṇīti attho’’ti. Ussādentoti paññāvasena ukkaṃsantoti attho. Apasādentoti nibbhacchanto, niggaṇhantoti attho. Tenāti mahāpaññabhāvena.
តត្ថាតិ ថេរស្ស សតិបិ ឧត្តានភាវេ បដិច្ចសមុប្បាទស្ស អញ្ញេសំ គម្ភីរភាវេ។ សុភោជនរសបុដ្ឋស្សាតិ សុន្ទរេន ភោជនរសេន បោសិតស្ស។ កតយោគស្សាតិ និព្ពុទ្ធបយោគេ កតបរិចយស្ស។ មល្លបាសាណន្តិ មល្លេហិ មហាពលេហេវ ខិបិតព្ពបាសាណំ។ កុហិំ ឥមស្ស ភារិយដ្ឋានន្តិ កស្មិំ បស្សេ ឥមស្ស បាសាណស្ស គរុតរបទេសោតិ តស្ស សល្លហុកភាវំ ទីបេន្តោ វទតិ។
Tatthāti therassa satipi uttānabhāve paṭiccasamuppādassa aññesaṃ gambhīrabhāve. Subhojanarasapuṭṭhassāti sundarena bhojanarasena positassa. Katayogassāti nibbuddhapayoge kataparicayassa. Mallapāsāṇanti mallehi mahābaleheva khipitabbapāsāṇaṃ. Kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti kasmiṃ passe imassa pāsāṇassa garutarapadesoti tassa sallahukabhāvaṃ dīpento vadati.
តិមិរបិង្គលេនេវ ទីបេន្តិ តស្ស មហាវិប្ផារភាវតោ។ តេនាហ ‘‘តស្ស កិរា’’តិអាទិ។ បក្កុថតីតិ បក្កុថន្តំ វិយ បរិវត្តតិ បរិតោ វត្តតិ។ លក្ខណវចនញ្ហេតំ។ បិដ្ឋិយំ សកលិកអដ្ឋិកា បិដ្ឋិបត្តំ។ កាយូបបន្នស្សាតិ មហតា កាយេន ឧបេតស្ស, មហាកាយស្សាតិ អត្ថោ។ បិញ្ឆ វដ្ដីតិ បិញ្ឆ កលាបោ។ សុបណ្ណវាតន្តិ នាគគ្គហណាទីសុ បក្ខបប្ផោដនវសេន ឧប្បជ្ជនកវាតំ។
Timirapiṅgalenevadīpenti tassa mahāvipphārabhāvato. Tenāha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Pakkuthatīti pakkuthantaṃ viya parivattati parito vattati. Lakkhaṇavacanañhetaṃ. Piṭṭhiyaṃ sakalikaaṭṭhikā piṭṭhipattaṃ. Kāyūpapannassāti mahatā kāyena upetassa, mahākāyassāti attho. Piñcha vaṭṭīti piñcha kalāpo. Supaṇṇavātanti nāgaggahaṇādīsu pakkhapapphoṭanavasena uppajjanakavātaṃ.
‘‘បុព្ពូបនិស្សយសម្បត្តិយា’’តិអាទិនា ឧទ្ទិដ្ឋការណានិ វិត្ថារតោ វិវរិតុំ ‘‘ឥតោ កិរា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ឥតោតិ ឥតោ ភទ្ទកប្បតោ។ សតសហស្សិមេតិ សតសហស្សមេ។ ហំសវតី នាម នគរំ អហោសិ ជាតនគរំ។ ធុរបត្តានីតិ ពាហិរបត្តានិ, យានិ ទីឃតមានិ។
‘‘Pubbūpanissayasampattiyā’’tiādinā uddiṭṭhakāraṇāni vitthārato vivarituṃ ‘‘ito kirā’’tiādi vuttaṃ. Tattha itoti ito bhaddakappato. Satasahassimeti satasahassame. Haṃsavatī nāma nagaraṃ ahosi jātanagaraṃ. Dhurapattānīti bāhirapattāni, yāni dīghatamāni.
កនិដ្ឋភាតាតិ វេមាតិកភាតា កនិដ្ឋោ យថា អម្ហាកំ ភគវតោ នន្ទត្ថេរោ។ ពុទ្ធានញ្ហិ សហោទរា ភាតរោ នាម ន ហោន្តិ។ តត្ថ ជេដ្ឋា តាវ នុប្បជ្ជន្តិ, កនិដ្ឋានំ បន អសម្ភវោ ឯវ។ ភោគន្តិ វិភវំ។ ឧបសន្តោតិ ចោរជនិតសង្ខោភវូបសមេន ឧបសន្តោ ជនបទោ។
Kaniṭṭhabhātāti vemātikabhātā kaniṭṭho yathā amhākaṃ bhagavato nandatthero. Buddhānañhi sahodarā bhātaro nāma na honti. Tattha jeṭṭhā tāva nuppajjanti, kaniṭṭhānaṃ pana asambhavo eva. Bhoganti vibhavaṃ. Upasantoti corajanitasaṅkhobhavūpasamena upasanto janapado.
ទ្វេ សាដកេ និវាសេត្វាតិ សាដកទ្វយមេវ អត្តនោ កាយបរិហារិយំ កត្វា, ឥតរំ សព្ពសម្ភារំ អត្តនា មោចេត្វា។
Dvesāṭake nivāsetvāti sāṭakadvayameva attano kāyaparihāriyaṃ katvā, itaraṃ sabbasambhāraṃ attanā mocetvā.
បត្តគ្គហណត្ថន្តិ អន្តោបក្ខិត្តឧណ្ហភោជនត្តា បត្តស្ស អបរាបរំ ហត្ថេ បរិវត្តេន្តស្ស សុខេន បត្តគ្គហណត្ថំ។ ឧត្តរិសាដកន្តិ អត្តនោ ឧត្តរិយំ សាដកំ។ ឯតានិ បាកដដ្ឋានានីតិ ឯតានិ យថាវុត្តានិ ភគវតោ ទេសនាយ បាកដានិ ពុទ្ធេ ពុទ្ធសាវកេ ច ឧទ្ទិស្ស ថេរស្ស បុញ្ញករណដ្ឋានានិ, បច្ចេកពុទ្ធំ បន ពោធិសត្តញ្ច ឧទ្ទិស្ស ថេរស្ស បុញ្ញករណដ្ឋានានិ ពហូនិយេវ។
Pattaggahaṇatthanti antopakkhittauṇhabhojanattā pattassa aparāparaṃ hatthe parivattentassa sukhena pattaggahaṇatthaṃ. Uttarisāṭakanti attano uttariyaṃ sāṭakaṃ. Etāni pākaṭaṭṭhānānīti etāni yathāvuttāni bhagavato desanāya pākaṭāni buddhe buddhasāvake ca uddissa therassa puññakaraṇaṭṭhānāni, paccekabuddhaṃ pana bodhisattañca uddissa therassa puññakaraṇaṭṭhānāni bahūniyeva.
បដិសន្ធិំ គហេត្វាតិ អម្ហាកំ ពោធិសត្តស្ស បដិសន្ធិគ្គហណទិវសេយេវ បដិសន្ធិំ គហេត្វា។
Paṭisandhiṃ gahetvāti amhākaṃ bodhisattassa paṭisandhiggahaṇadivaseyeva paṭisandhiṃ gahetvā.
ឧគ្គហនំ បាឡិយា ឧគ្គណ្ហនំ, សវនំ អត្ថសវនំ, បរិបុច្ឆនំ គណ្ឋិដ្ឋានេសុ អត្ថបរិបុច្ឆនំ, ធារណំ បាឡិយា បាឡិអត្ថស្ស ច ចិត្តេ ឋបនំ។ សព្ពញ្ចេតំ ឥធ បដិច្ចសមុប្បាទវសេន វេទិតព្ពំ, សព្ពស្សបិ ពុទ្ធវចនស្ស វសេនាតិបិ វដ្ដតិ។ សោតាបន្នានញ្ច…បេ.… ឧបដ្ឋាតិ តត្ថ សម្មោហវិគមេន ‘‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ, សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ អត្តបច្ចក្ខវសេន ឧបដ្ឋានតោ ។ នាមរូបបរិច្ឆេទោតិ សហ បច្ចយេន នាមរូបស្ស បរិច្ឆិជ្ជ អវពោធោ។ ចតូហីតិ ធម្មគម្ភីរាទីហិ ចតូហិ គម្ភីរតាហិ សព្ពាបិ គម្ភីរតា។
Uggahanaṃ pāḷiyā uggaṇhanaṃ, savanaṃ atthasavanaṃ, paripucchanaṃ gaṇṭhiṭṭhānesu atthaparipucchanaṃ, dhāraṇaṃ pāḷiyā pāḷiatthassa ca citte ṭhapanaṃ. Sabbañcetaṃ idha paṭiccasamuppādavasena veditabbaṃ, sabbassapi buddhavacanassa vasenātipi vaṭṭati. Sotāpannānañca…pe… upaṭṭhāti tattha sammohavigamena ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti attapaccakkhavasena upaṭṭhānato . Nāmarūpaparicchedoti saha paccayena nāmarūpassa paricchijja avabodho. Catūhīti dhammagambhīrādīhi catūhi gambhīratāhi sabbāpi gambhīratā.
សាវកេហិ ទេសិតា ទេសនាបិ បន សត្ថុ ឯវ ទេសនាតិ អាហ ‘‘មយា ទិន្ននយេ ឋត្វា’’តិ។ ‘‘សេក្ខេន នាម និព្ពានំ សព្ពាការេន បដិវិទ្ធំ ន ហោតី’’តិ ន តស្ស គម្ភីរតាតិ តស្ស គម្ភីរស្ស ឧបាទានស្ស គម្ភីរតា វិយ សុដ្ឋុ ទិដ្ឋា នាម ហោតិ។ តស្មា អាហ ‘‘ឥទំ និព្ពានមេវ គម្ភីរំ, បច្ចយាការោ បន ឧត្តានកោ ជាតោ’’តិ។ និព្ពានញ្ហិ សព្ពេបិ អសេក្ខា សព្ពសោ បដិវិជ្ឈន្តិ និប្បទេសត្តា, បច្ចយាការំ បន សម្មាសម្ពុទ្ធាយេវ អនវសេសតោ បដិវិជ្ឈន្តិ, ន ឥតរេ។ តស្មា បច្ចយវសេន ‘‘ឥទំ អបរទ្ធ’’ន្តិ វុត្តំ ថេរំ អបសាទេន្តេន។ តមេវ ហិស្ស អនវសេសតោ បដិវេធាភាវំ វិភាវេតុំ ‘‘អថ កស្មា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អសតិបិ ធម្មតោ ភេទេ សំយោជនត្ថអនុសយត្ថវសេន បន តេសំ លព្ភមានភេទំ គហេត្វា ‘‘ឥមេ ចត្តារោ កិលេសេ’’តិ វុត្តំ។ អញ្ញោ ហិ តេសំ ពន្ធនត្ថោ, អញ្ញោ ថាមគមនដ្ឋោតិ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ ឥតិ ឥមេសំ កិលេសានំ អប្បហីនត្តា តថារូបំ ឧបនិស្សយសម្បទំ អភាវយតោវ អនុត្តានមេវ ធម្មំ ឧត្តានន្តិ ន វត្តព្ពមេវាតិ អធិប្បាយោ។ ចត្តារិ អដ្ឋ សោឡស វា អសង្ខ្យេយ្យានីតិ ឥទំ មហាពោធិសត្តានំ សន្តានេ ពោធិបរិបាចកធម្មានំ តិក្ខមជ្ឈិមមុទុភាវសិទ្ធកាលវិសេសទស្សនំ, តញ្ច ខោ មហាភិនីហារតោ បដ្ឋាយាតិ វទន្តិ។ ឯតេហីតិ យថាវុត្តពុទ្ធសាវកអគ្គសាវកបច្ចេកពុទ្ធសម្មាសម្ពុទ្ធានំ វិសេសាធិគមេហិ។ បច្ចនីកន្តិ បដិក្កូលំ វិរុទ្ធំ។ សព្ពថា បច្ចយាការបដិវេធោ នាម សម្មាសម្ពោធិយាធិគមោ ឯវាតិ វុត្តំ ‘‘បច្ចយាការំ បដិវិជ្ឈិតុំ វាយមន្តស្សេវា’’តិ។ នវហិ អាការេហីតិ ឧប្បាទាទីហិ នវហិ បច្ចយាការេហិ។ វុត្តញ្ហេតំ បដិសម្ភិទាយំ (បដិ. ម. ១.៤៥) –
Sāvakehi desitā desanāpi pana satthu eva desanāti āha ‘‘mayā dinnanaye ṭhatvā’’ti. ‘‘Sekkhena nāma nibbānaṃ sabbākārena paṭividdhaṃ na hotī’’ti na tassa gambhīratāti tassa gambhīrassa upādānassa gambhīratā viya suṭṭhu diṭṭhā nāma hoti. Tasmā āha ‘‘idaṃ nibbānameva gambhīraṃ, paccayākāro pana uttānako jāto’’ti. Nibbānañhi sabbepi asekkhā sabbaso paṭivijjhanti nippadesattā, paccayākāraṃ pana sammāsambuddhāyeva anavasesato paṭivijjhanti, na itare. Tasmā paccayavasena ‘‘idaṃ aparaddha’’nti vuttaṃ theraṃ apasādentena. Tameva hissa anavasesato paṭivedhābhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘atha kasmā’’tiādi vuttaṃ. Asatipi dhammato bhede saṃyojanatthaanusayatthavasena pana tesaṃ labbhamānabhedaṃ gahetvā ‘‘ime cattāro kilese’’ti vuttaṃ. Añño hi tesaṃ bandhanattho, añño thāmagamanaṭṭhoti. Esa nayo sesesupi. Iti imesaṃ kilesānaṃ appahīnattā tathārūpaṃ upanissayasampadaṃ abhāvayatova anuttānameva dhammaṃ uttānanti na vattabbamevāti adhippāyo. Cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkhyeyyānīti idaṃ mahābodhisattānaṃ santāne bodhiparipācakadhammānaṃ tikkhamajjhimamudubhāvasiddhakālavisesadassanaṃ, tañca kho mahābhinīhārato paṭṭhāyāti vadanti. Etehīti yathāvuttabuddhasāvakaaggasāvakapaccekabuddhasammāsambuddhānaṃ visesādhigamehi. Paccanīkanti paṭikkūlaṃ viruddhaṃ. Sabbathā paccayākārapaṭivedho nāma sammāsambodhiyādhigamo evāti vuttaṃ ‘‘paccayākāraṃ paṭivijjhituṃ vāyamantassevā’’ti. Navahi ākārehīti uppādādīhi navahi paccayākārehi. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.45) –
‘‘អវិជ្ជាសង្ខារានំ ឧប្បាទដ្ឋិតិ ច បវត្តដ្ឋិតិ ច និមិត្តដ្ឋិតិ ច អាយូហនដ្ឋិតិ ច សំយោគដ្ឋិតិ ច បលិពោធដ្ឋិតិ ច សមុទយដ្ឋិតិ ច ហេតុដ្ឋិតិ ច បច្ចយដ្ឋិតិ ច, ឥមេហិ នវហាការេហិ អវិជ្ជា បច្ចយោ, សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា’’តិអាទិ។
‘‘Avijjāsaṅkhārānaṃ uppādaṭṭhiti ca pavattaṭṭhiti ca nimittaṭṭhiti ca āyūhanaṭṭhiti ca saṃyogaṭṭhiti ca palibodhaṭṭhiti ca samudayaṭṭhiti ca hetuṭṭhiti ca paccayaṭṭhiti ca, imehi navahākārehi avijjā paccayo, saṅkhārā paccayasamuppannā’’tiādi.
តត្ថ នវហាការេហីតិ នវហិ បច្ចយភាវូបគមនេហិ អាការេហិ។ ឧប្បជ្ជតិ ឯតស្មា ផលន្តិ ឧប្បាទោ, ផលុប្បត្តិយា ការណភាវោ។ សតិ ច អវិជ្ជាយ សង្ខារា ឧប្បជ្ជន្តិ, នាសតិ, តស្មា អវិជ្ជា សង្ខារានំ ឧប្បាទោ ហោតិ។ តថា អវិជ្ជាយ សតិ សង្ខារា បវត្តន្តិ ច និមិយន្តិ ច។ យថា ច ភវាទីសុ ខិបន្តិ, ឯវំ តេសំ អវិជ្ជា បច្ចយោ ហោតិ, តថា អាយូហន្តិ ផលុប្បត្តិយា ឃដេន្តិ សំយុជ្ជន្តិ អត្តនោ ផលេន។ យស្មិំ សន្តានេ សយំ ឧប្បន្នា, តំ បលិពុន្ធន្តិ បច្ចយន្តរសមវាយេ ឧទយន្តិ ឧប្បជ្ជន្តិ, ហិនោតិ ច សង្ខារានំ ការណភាវំ ឧបគច្ឆតិ។ បដិច្ច អវិជ្ជំ សង្ខារា អយន្តិ បវត្តន្តីតិ ឯវំ អវិជ្ជាយ សង្ខារានំ ការណភាវូបគមនវិសេសា ឧប្បាទាទយោ វេទិតព្ពាតិ។ ឧប្បាទដ្ឋិតីតិ ច តិដ្ឋតិ ឯតេនាតិ ឋិតិ, ការណំ។ ឧប្បាទោ ឯវ ឋិតិ ឧប្បាទឋិតិ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ ឥទញ្ច បច្ចយាការទស្សនំ យថា បុរិមេហិ មហាពោធិមូលេ បវត្តិតំ, តថា អម្ហាកំ ភគវតាបិ បវត្តិតន្តិ អច្ឆរិយវេគាភិហតា ទសសហស្សិលោកធាតុ សង្កម្បិ សម្បកម្បីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ទិដ្ឋមត្តេ’’តិអាទិមាហ។
Tattha navahākārehīti navahi paccayabhāvūpagamanehi ākārehi. Uppajjati etasmā phalanti uppādo, phaluppattiyā kāraṇabhāvo. Sati ca avijjāya saṅkhārā uppajjanti, nāsati, tasmā avijjā saṅkhārānaṃ uppādo hoti. Tathā avijjāya sati saṅkhārā pavattanti ca nimiyanti ca. Yathā ca bhavādīsu khipanti, evaṃ tesaṃ avijjā paccayo hoti, tathā āyūhanti phaluppattiyā ghaṭenti saṃyujjanti attano phalena. Yasmiṃ santāne sayaṃ uppannā, taṃ palibundhanti paccayantarasamavāye udayanti uppajjanti, hinoti ca saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvaṃ upagacchati. Paṭicca avijjaṃ saṅkhārā ayanti pavattantīti evaṃ avijjāya saṅkhārānaṃ kāraṇabhāvūpagamanavisesā uppādādayo veditabbāti. Uppādaṭṭhitīti ca tiṭṭhati etenāti ṭhiti, kāraṇaṃ. Uppādo eva ṭhiti uppādaṭhiti. Esa nayo sesesupi. Idañca paccayākāradassanaṃ yathā purimehi mahābodhimūle pavattitaṃ, tathā amhākaṃ bhagavatāpi pavattitanti acchariyavegābhihatā dasasahassilokadhātu saṅkampi sampakampīti dassento ‘‘diṭṭhamatte’’tiādimāha.
ឯតស្ស ធម្មស្សាតិ ឯតស្ស បដិច្ចសមុប្បាទសញ្ញិតស្ស ធម្មស្ស។ សោ បន យស្មា អត្ថតោ ហេតុប្បភវានំ ហេតុ។ តេនាហ ‘‘ឯតស្ស បច្ចយធម្មស្សា’’តិ ។ ជាតិអាទីនំ ជរាមរណបច្ចយតាយាតិ អត្ថោ។ នាមរូបបរិច្ឆេទោ តស្ស ច បច្ចយបរិគ្គហោ ន បឋមាភិនិវេសមត្តេន ហោតិ, អថ ខោ តត្ថ អបរាបរំ ញាណុប្បត្តិសញ្ញិតេន អនុ អនុ ពុជ្ឈនេន។ តទុភយភាវំ បន ទស្សេន្តោ ‘‘ញាតបរិញ្ញាវសេន អននុពុជ្ឈនា’’តិ អាហ។ និច្ចសញ្ញាទីនំ បជហនវសេន បវត្តមានា វិបស្សនាធម្មេ បដិវិជ្ឈតិ ឯវ នាម ហោតិ បដិបក្ខវិក្ខម្ភនេន តិក្ខវិសទភាវាបត្តិតោ, តទធិដ្ឋានភូតា ច តីរណបរិញ្ញា អរិយមគ្គោ ច បរិញ្ញាបហានាភិសមយវសេន បវត្តិយា តីរណប្បហានបរិញ្ញាសង្គហោ ចាតិ តទុភយបដិវេធាភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘តីរណប្បហានបរិញ្ញាវសេន អប្បដិវិជ្ឈនា’’តិ អាហ។ តន្តំ វុច្ចតិ បដវីននត្ថំ តន្តវាយេតិ តន្តំ អាវញ្ឆិត្វា បសារិតសុត្តវដ្ដិតំ នីយតីតិ កត្វា, តំ បន តន្តាកុលតាយ និទស្សនភាវេន អាកុលមេវ គហិតន្តិ អាហ ‘‘តន្តំ វិយ អាកុលជាតា’’តិ។ សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេន្តោ ‘‘យថា នាមា’’តិអាទិ វុត្តំ។ សមានេតុន្តិ បុព្ពេនាបរំ សមំ កត្វា អានេតុំ, អវិសមំ ឧជុំ កាតុន្តិ អត្ថោ។ តន្តមេវ វា អាកុលំ តន្តាកុលំ, តន្តាកុលំ វិយ ជាតា ភូតា តន្តាកុលកជាតា។ មជ្ឈិមំ បដិបទំ អនុបគន្ត្វា អន្តទ្វយបក្ខន្ទេន បច្ចយាការេ ខលិត្វា អាកុលព្យាកុលា ហោន្តិ, តេនេវ អន្តទ្វយបក្ខន្ទេន តំតំទិដ្ឋិគ្គាហវសេន បរិព្ភមន្តា ឧជុកំ ធម្មដ្ឋិតិតន្តំ បដិវិជ្ឈិតុំ ន ជានន្តិ។ តេនាហ ‘‘ន សក្កោន្តិ បច្ចយាការំ ឧជុំ កាតុ’’ន្តិ។ ទ្វេ ពោធិសត្តេតិ បច្ចេកពោធិសត្តមហាពោធិសត្តេ។ អត្តនោ ធម្មតាយាតិ អត្តនោ សភាវេន, បរោបទេសេន វិនាតិ អត្ថោ។ តត្ថ តត្ថ គុឡកជាតន្តិ តស្មិំ តស្មិំ ឋានេ ជាតគុឡកំ បិណ្ឌិសុត្តំ។ តតោ ឯវ គណ្ឋិពទ្ធន្តិ វុត្តំ។ បច្ចយេសុ បក្ខលិត្វាតិ អនិច្ចទុក្ខានត្តាទិសភាវេសុ បច្ចយធម្មេសុ និច្ចាទិភាវវសេន បក្ខលិត្វា។ បច្ចយេ ឧជុំ កាតុំ អសក្កោន្តោតិ តស្សេវ និច្ចាទិគាហស្ស អវិស្សជ្ជនតោ បច្ចយធម្មនិមិត្តំ អត្តនោ ទស្សនំ ឧជុំ កាតុំ អសក្កោន្តោ ឥទំសច្ចាភិនិវេសកាយគន្ថវសេន គណ្ឋិកជាតា ហោន្តីតិ អាហ ‘‘ទ្វាសដ្ឋិ…បេ.… គណ្ឋិពទ្ធា’’តិ។
Etassa dhammassāti etassa paṭiccasamuppādasaññitassa dhammassa. So pana yasmā atthato hetuppabhavānaṃ hetu. Tenāha ‘‘etassa paccayadhammassā’’ti . Jātiādīnaṃ jarāmaraṇapaccayatāyāti attho. Nāmarūpaparicchedo tassa ca paccayapariggaho na paṭhamābhinivesamattena hoti, atha kho tattha aparāparaṃ ñāṇuppattisaññitena anu anu bujjhanena. Tadubhayabhāvaṃ pana dassento ‘‘ñātapariññāvasena ananubujjhanā’’ti āha. Niccasaññādīnaṃ pajahanavasena pavattamānā vipassanādhamme paṭivijjhati eva nāma hoti paṭipakkhavikkhambhanena tikkhavisadabhāvāpattito, tadadhiṭṭhānabhūtā ca tīraṇapariññā ariyamaggo ca pariññāpahānābhisamayavasena pavattiyā tīraṇappahānapariññāsaṅgaho cāti tadubhayapaṭivedhābhāvaṃ dassento ‘‘tīraṇappahānapariññāvasena appaṭivijjhanā’’ti āha. Tantaṃ vuccati paṭavīnanatthaṃ tantavāyeti tantaṃ āvañchitvā pasāritasuttavaṭṭitaṃ nīyatīti katvā, taṃ pana tantākulatāya nidassanabhāvena ākulameva gahitanti āha ‘‘tantaṃ viya ākulajātā’’ti. Saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassento ‘‘yathā nāmā’’tiādi vuttaṃ. Samānetunti pubbenāparaṃ samaṃ katvā ānetuṃ, avisamaṃ ujuṃ kātunti attho. Tantameva vā ākulaṃ tantākulaṃ, tantākulaṃ viya jātā bhūtā tantākulakajātā. Majjhimaṃ paṭipadaṃ anupagantvā antadvayapakkhandena paccayākāre khalitvā ākulabyākulā honti, teneva antadvayapakkhandena taṃtaṃdiṭṭhiggāhavasena paribbhamantā ujukaṃ dhammaṭṭhititantaṃ paṭivijjhituṃ na jānanti. Tenāha ‘‘na sakkonti paccayākāraṃ ujuṃ kātu’’nti. Dve bodhisatteti paccekabodhisattamahābodhisatte. Attano dhammatāyāti attano sabhāvena, paropadesena vināti attho. Tattha tattha guḷakajātanti tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne jātaguḷakaṃ piṇḍisuttaṃ. Tato eva gaṇṭhibaddhanti vuttaṃ. Paccayesu pakkhalitvāti aniccadukkhānattādisabhāvesu paccayadhammesu niccādibhāvavasena pakkhalitvā. Paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontoti tasseva niccādigāhassa avissajjanato paccayadhammanimittaṃ attano dassanaṃ ujuṃ kātuṃ asakkonto idaṃsaccābhinivesakāyaganthavasena gaṇṭhikajātā hontīti āha ‘‘dvāsaṭṭhi…pe… gaṇṭhibaddhā’’ti.
យេ ហិ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា សស្សតទិដ្ឋិអាទិ ទិដ្ឋិយោ និស្សិតា អល្លីនា, វិននតោ កុលាតិ ឥត្ថិលិង្គវសេន លទ្ធនាមស្ស តន្តវាយស្ស គណ្ឋិកំ នាម អាកុលភាវេន អគ្គតោ វា មូលតោ វា ទុវិញ្ញេយ្យាវយវំ ខលិតពន្ធសុត្តន្តិ អាហ ‘‘កុលាគណ្ឋិកំ វុច្ចតិ បេសការកញ្ជិយសុត្ត’’ន្តិ។ សកុណិកាតិ វដ្ដចាដកសកុណិកា។ សា ហិ រុក្ខសាខាសុ ឱលម្ពនកុលាវកា ហោតិ។ តញ្ហិ សា កុលាវកំ តតោ តតោ តិណហីរាទិកេ អានេត្វា តថា តថា វិនន្ធតិ, យថា តេសំ បេសការកញ្ជិយសុត្តំ វិយ អគ្គេន វា អគ្គំ, មូលេន វា មូលំ សមានេតុំ វិវេចេតុំ វា ន សក្កា។ តេនាហ ‘‘យថា’’តិអាទិ។ តទុភយម្បីតិ កុលាគណ្ឋិកន្តិ វុត្តំ កញ្ជិយសុត្តំ កុលាវកញ្ច។ បុរិមនយេនេវាតិ ‘‘ឯវមេវ សត្តា’’តិអាទិនា បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ។
Ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā sassatadiṭṭhiādi diṭṭhiyo nissitā allīnā, vinanato kulāti itthiliṅgavasena laddhanāmassa tantavāyassa gaṇṭhikaṃ nāma ākulabhāvena aggato vā mūlato vā duviññeyyāvayavaṃ khalitabandhasuttanti āha ‘‘kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasutta’’nti. Sakuṇikāti vaṭṭacāṭakasakuṇikā. Sā hi rukkhasākhāsu olambanakulāvakā hoti. Tañhi sā kulāvakaṃ tato tato tiṇahīrādike ānetvā tathā tathā vinandhati, yathā tesaṃ pesakārakañjiyasuttaṃ viya aggena vā aggaṃ, mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ vivecetuṃ vā na sakkā. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Tadubhayampīti kulāgaṇṭhikanti vuttaṃ kañjiyasuttaṃ kulāvakañca. Purimanayenevāti ‘‘evameva sattā’’tiādinā pubbe vuttanayeneva.
កាមំ មុញ្ជបព្ពជតិណានិ យថាជាតានិបិ ទីឃភាវេន បតិត្វា អរញ្ញដ្ឋានេ អញ្ញមញ្ញំ វិនន្ធិត្វា អាកុលានិ ហុត្វា តិដ្ឋន្តិ, តានិ បន តថា ទុព្ពិវេចិយានិ យថា រជ្ជុភូតានីតិ ទស្សេតុំ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ សេសមេត្ថ ហេដ្ឋា វុត្តនយមេវ។
Kāmaṃ muñjapabbajatiṇāni yathājātānipi dīghabhāvena patitvā araññaṭṭhāne aññamaññaṃ vinandhitvā ākulāni hutvā tiṭṭhanti, tāni pana tathā dubbiveciyāni yathā rajjubhūtānīti dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Sesamettha heṭṭhā vuttanayameva.
អបាយោតិ អយេន សុខេន, សុខហេតុនា វា វិរហិតោ។ ទុក្ខស្ស គតិភាវតោតិ អបាយិកស្ស ទុក្ខស្ស បវត្តិដ្ឋានភាវតោ។ សុខសមុស្សយតោតិ ‘‘អព្ភុទយតោ វិនិបតិតត្តា’’តិ វិរូបំ និបតិតត្តា យថា តេនត្តភាវេន សុខសមុស្សយោ ន ហោតិ, ឯវំ និបតិតត្តា។ ឥតរោតិ សំសារោ ននុ ‘‘អបាយ’’ន្តិអាទិនា វុត្តោបិ សំសារោ ឯវាតិ? សច្ចមេតំ, និរយាទីនំ បន អធិមត្តទុក្ខភាវទស្សនត្ថំ អបាយាទិគ្គហណំ គោពលិពទ្ទញាយេន អយមត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ខន្ធានញ្ច បដិបាដីតិ បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ ហេតុផលភាវេន អបរាបរុប្បត្តិ។ អព្ភោច្ឆិន្នំ វត្តមានាតិ អវិច្ឆេទេន បវត្តមានា។
Apāyoti ayena sukhena, sukhahetunā vā virahito. Dukkhassa gatibhāvatoti apāyikassa dukkhassa pavattiṭṭhānabhāvato. Sukhasamussayatoti ‘‘abbhudayato vinipatitattā’’ti virūpaṃ nipatitattā yathā tenattabhāvena sukhasamussayo na hoti, evaṃ nipatitattā. Itaroti saṃsāro nanu ‘‘apāya’’ntiādinā vuttopi saṃsāro evāti? Saccametaṃ, nirayādīnaṃ pana adhimattadukkhabhāvadassanatthaṃ apāyādiggahaṇaṃ gobalibaddañāyena ayamattho veditabbo. Khandhānañca paṭipāṭīti pañcannaṃ khandhānaṃ hetuphalabhāvena aparāparuppatti. Abbhocchinnaṃ vattamānāti avicchedena pavattamānā.
តំ សព្ពម្បីតិ តំ ‘‘អបាយ’’ន្តិអាទិនា វុត្តំ សព្ពំ អបាយទុក្ខញ្ចេវ វដ្ដទុក្ខញ្ច។ មហាសមុទ្ទេ វាតក្ខិត្តា នាវា វិយាតិ ឥទំ បរិព្ភមនដ្ឋានស្ស មហន្តភាវទស្សនត្ថញ្ចេវ បរិព្ភមនស្ស អនវត្តិតទស្សនត្ថញ្ច វេទិតព្ពំ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។
Taṃ sabbampīti taṃ ‘‘apāya’’ntiādinā vuttaṃ sabbaṃ apāyadukkhañceva vaṭṭadukkhañca. Mahāsamudde vātakkhittā nāvā viyāti idaṃ paribbhamanaṭṭhānassa mahantabhāvadassanatthañceva paribbhamanassa anavattitadassanatthañca veditabbaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
និទានសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nidānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ទុក្ខវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dukkhavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១០. និទានសុត្តំ • 10. Nidānasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១០. និទានសុត្តវណ្ណនា • 10. Nidānasuttavaṇṇanā
