Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā

    నిదానవణ్ణనా

    Nidānavaṇṇanā

    యం పనేతం వుత్తఞ్హేతం భగవతాతిఆదికం నిదానం. ఏకధమ్మం, భిక్ఖవే, పజహథాతిఆదికం సుత్తం. తత్థ వుత్తం భగవతాతిఆదీని నామపదాని. ఇతీతి నిపాతపదం. పజహథాతి ఏత్థ ప-ఇతి ఉపసగ్గపదం, జహథా-తి ఆఖ్యాతపదం. ఇమినా నయేన సబ్బత్థ పదవిభాగో వేదితబ్బో.

    Yaṃ panetaṃ vuttañhetaṃ bhagavatātiādikaṃ nidānaṃ. Ekadhammaṃ, bhikkhave, pajahathātiādikaṃ suttaṃ. Tattha vuttaṃ bhagavatātiādīni nāmapadāni. Itīti nipātapadaṃ. Pajahathāti ettha pa-iti upasaggapadaṃ, jahathā-ti ākhyātapadaṃ. Iminā nayena sabbattha padavibhāgo veditabbo.

    అత్థతో పన వుత్తసద్దో తావ సఉపసగ్గో అనుపసగ్గో చ వపనే వాపసమకరణే కేసోహారణే జీవితవుత్తియం పవుత్తభావే పావచనభావేన పవత్తితే అజ్ఝేసనే కథనేతి ఏవమాదీసు దిస్సతి. తథా హేస –

    Atthato pana vuttasaddo tāva saupasaggo anupasaggo ca vapane vāpasamakaraṇe kesohāraṇe jīvitavuttiyaṃ pavuttabhāve pāvacanabhāvena pavattite ajjhesane kathaneti evamādīsu dissati. Tathā hesa –

    ‘‘గావో తస్స పజాయన్తి, ఖేత్తే వుత్తం విరూహతి;

    ‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;

    వుత్తానం ఫలమస్నాతి, యో మిత్తానం న దుబ్భతీ’’తి. –

    Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti. –

    ఆదీసు (జా॰ ౨.౨౨.౧౯) వపనే ఆగతో. ‘‘నో చ ఖో పటివుత్త’’న్తిఆదీసు (పారా॰ ౨౮౯) అట్ఠదన్తకాదీహి వాపసమకరణే. ‘‘కాపటికో మాణవో దహరో వుత్తసిరో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౪౨౬) కేసోహారణే. ‘‘పన్నలోమో పరదత్తవుత్తో మిగభూతేన చేతసా విహరతీ’’తిఆదీసు (చూళవ॰ ౩౩౨) జీవితవుత్తియం. ‘‘సేయ్యథాపి నామ పణ్డుపలాసో బన్ధనా పవుత్తో అభబ్బో హరితత్థాయా’’తిఆదీసు (పారా॰ ౯౨; పాచి॰ ౬౬౬; మహావ॰ ౧౨౯) బన్ధనతో పవుత్తభావే. ‘‘యేసమిదం ఏతరహి, బ్రాహ్మణా, పోరాణం మన్తపదం గీతం పవుత్తం సమిహిత’’న్తిఆదీసు పావచనభావేన పవత్తితే. లోకే పన – ‘‘వుత్తో గణో వుత్తో పారాయనో’’తిఆదీసు అజ్ఝేనే. ‘‘వుత్తం ఖో పనేతం భగవతా ధమ్మదాయాదా మే, భిక్ఖవే, భవథ, మా ఆమిసదాయాదా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౦) కథనే. ఇధాపి కథనే దట్ఠబ్బో. తస్మా వుత్తం కథితం భాసితన్తి అత్థో.

    Ādīsu (jā. 2.22.19) vapane āgato. ‘‘No ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) aṭṭhadantakādīhi vāpasamakaraṇe. ‘‘Kāpaṭiko māṇavo daharo vuttasiro’’tiādīsu (ma. ni. 2.426) kesohāraṇe. ‘‘Pannalomo paradattavutto migabhūtena cetasā viharatī’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ. ‘‘Seyyathāpi nāma paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritatthāyā’’tiādīsu (pārā. 92; pāci. 666; mahāva. 129) bandhanato pavuttabhāve. ‘‘Yesamidaṃ etarahi, brāhmaṇā, porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihita’’ntiādīsu pāvacanabhāvena pavattite. Loke pana – ‘‘vutto gaṇo vutto pārāyano’’tiādīsu ajjhene. ‘‘Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) kathane. Idhāpi kathane daṭṭhabbo. Tasmā vuttaṃ kathitaṃ bhāsitanti attho.

    దుతియో పన వుత్తసద్దో వచనే చిణ్ణభావే చ వేదితబ్బో. హి-ఇతి జాతు విబ్యత్తన్తి ఏతస్మిం అత్థే నిపాతో. సో ఇదాని వుచ్చమానసుత్తస్స భగవతో విబ్యత్తం భాసితభావం జోతేతి. వాచకసద్దసన్నిధానే హి పయుత్తా నిపాతా. తేహి వత్తబ్బమత్థం జోతేన్తి. ఏతన్తి అయం ఏతసద్దో –

    Dutiyo pana vuttasaddo vacane ciṇṇabhāve ca veditabbo. Hi-iti jātu vibyattanti etasmiṃ atthe nipāto. So idāni vuccamānasuttassa bhagavato vibyattaṃ bhāsitabhāvaṃ joteti. Vācakasaddasannidhāne hi payuttā nipātā. Tehi vattabbamatthaṃ jotenti. Etanti ayaṃ etasaddo –

    ‘‘యో చ బుద్ధఞ్చ ధమ్మఞ్చ, సఙ్ఘఞ్చ సరణం గతో;

    ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;

    చత్తారి అరియసచ్చాని, సమ్మప్పఞ్ఞాయ పస్సతి.

    Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati.

    ‘‘దుక్ఖం దుక్ఖసముప్పాదం, దుక్ఖస్స చ అతిక్కమం;

    ‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;

    అరియఞ్చట్ఠఙ్గికం మగ్గం, దుక్ఖూపసమగామినం.

    Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.

    ‘‘ఏతం ఖో సరణం ఖేమం, ఏతం సరణముత్తమం;

    ‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;

    ఏతం సరణమాగమ్మ, సబ్బదుక్ఖా పముచ్చతీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౯౦-౧౯౨) –

    Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 190-192) –

    ఆదీసు యథావుత్తే ఆసన్నపచ్చక్ఖే ఆగతో. ‘‘అప్పమత్తకం ఖో పనేతం, భిక్ఖవే, ఓరమత్తకం సీలమత్తకం, యేన పుథుజ్జనో తథాగతస్స వణ్ణం వదమానో వదేయ్యా’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౭) పన వక్ఖమానే ఆసన్నపచ్చక్ఖే. ఇధాపి వక్ఖమానేయేవ దట్ఠబ్బో. సఙ్గాయనవసేన వక్ఖమానఞ్హి సుత్తం ధమ్మభణ్డాగారికేన బుద్ధియం ఠపేత్వా తదా ‘‘ఏత’’న్తి వుత్తం.

    Ādīsu yathāvutte āsannapaccakkhe āgato. ‘‘Appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.7) pana vakkhamāne āsannapaccakkhe. Idhāpi vakkhamāneyeva daṭṭhabbo. Saṅgāyanavasena vakkhamānañhi suttaṃ dhammabhaṇḍāgārikena buddhiyaṃ ṭhapetvā tadā ‘‘eta’’nti vuttaṃ.

    భగవతాతి ఏత్థ భగవాతి గరువచనం. గరుం హి లోకే భగవాతి వదన్తి. తథాగతో చ సబ్బగుణవిసిట్ఠతాయ సత్తానం గరు, తస్మా భగవాతి వేదితబ్బో. పోరాణేహిపి వుత్తం –

    Bhagavatāti ettha bhagavāti garuvacanaṃ. Garuṃ hi loke bhagavāti vadanti. Tathāgato ca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘భగవాతి వచనం సేట్ఠం, భగవాతి వచనముత్తమం;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    గరు గారవయుత్తో సో, భగవా తేన వుచ్చతీ’’తి.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    సేట్ఠవాచకఞ్హి వచనం సేట్ఠగుణసహచరణతో సేట్ఠన్తి వుత్తం. అథ వా వుచ్చతీతి వచనం, అత్థో. తస్మా భగవాతి వచనం సేట్ఠన్తి భగవాతి ఇమినా వచనేన వచనీయో యో అత్థో, సో సేట్ఠోతి అత్థో. భగవాతి వచనముత్తమన్తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. గారవయుత్తోతి గరుభావయుత్తో గరుగుణయోగతో, గరుకరణం వా సాతిసయం అరహతీతి గారవయుత్తో, గారవారహోతి అత్థో. ఏవం గుణవిసిట్ఠసత్తుత్తమగరుగారవాధివచనమేతం యదిదం భగవాతి. అపిచ –

    Seṭṭhavācakañhi vacanaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti vuttaṃ. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho. Tasmā bhagavātivacanaṃ seṭṭhanti bhagavāti iminā vacanena vacanīyo yo attho, so seṭṭhoti attho. Bhagavāti vacanamuttamanti etthāpi eseva nayo. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato, garukaraṇaṃ vā sātisayaṃ arahatīti gāravayutto, gāravārahoti attho. Evaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanametaṃ yadidaṃ bhagavāti. Apica –

    ‘‘భగీ భజీ భాగీ విభత్తవా ఇతి,

    ‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti,

    అకాసి భగ్గన్తి గరూతి భాగ్యవా;

    Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;

    బహూహి ఞాయేహి సుభావితత్తనో,

    Bahūhi ñāyehi subhāvitattano,

    భవన్తగో సో భగవాతి వుచ్చతీ’’తి. –

    Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti. –

    నిద్దేసే ఆగతనయేన –

    Niddese āgatanayena –

    ‘‘భాగ్యవా భగ్గవా యుత్తో, భగేహి చ విభత్తవా;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    భత్తవా వన్తగమనో, భవేసు భగవా తతో’’తి.

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.

    ఇమిస్సా గాథాయ చ వసేన భగవాతి పదస్స అత్థో వత్తబ్బో. సో పనాయం అత్థో సబ్బాకారేన విసుద్ధిమగ్గే బుద్ధానుస్సతినిద్దేసే వుత్తోతి. తత్థ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో.

    Imissā gāthāya ca vasena bhagavāti padassa attho vattabbo. So panāyaṃ attho sabbākārena visuddhimagge buddhānussatiniddese vuttoti. Tattha vuttanayeneva veditabbo.

    అపరో నయో – భాగవాతి భగవా, భతవాతి భగవా, భాగే వనీతి భగవా, భగే వనీతి భగవా, భత్తవాతి భగవా, భగే వమీతి భగవా, భాగే వమీతి భగవా.

    Aparo nayo – bhāgavāti bhagavā, bhatavāti bhagavā, bhāge vanīti bhagavā, bhage vanīti bhagavā, bhattavāti bhagavā, bhage vamīti bhagavā, bhāge vamīti bhagavā.

    ‘‘భాగవా భతవా భాగే, భగే చ వని భత్తవా;

    ‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;

    భగే వమి తథా భాగే, వమీతి భగవా జినో’’.

    Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’.

    తత్థ కథం భాగవాతి భగవా? యే తే సీలాదయో ధమ్మక్ఖన్ధా గుణకోట్ఠాసా, తే అనఞ్ఞసాధారణా నిరతిసయా తథాగతస్స అత్థి ఉపలబ్భన్తి. తథా హిస్స సీలం, సమాధి, పఞ్ఞా, విముత్తి, విముత్తిఞాణదస్సనం, హిరీ, ఓత్తప్పం, సద్ధా, వీరియం, సతి, సమ్పజఞ్ఞం, సీలవిసుద్ధి, చిత్తవిసుద్ధి, దిట్ఠివిసుద్ధి, సమథో, విపస్సనా, తీణి కుసలమూలాని, తీణి సుచరితాని, తయో సమ్మావితక్కా, తిస్సో అనవజ్జసఞ్ఞా, తిస్సో ధాతుయో, చత్తారో సతిపట్ఠానా, చత్తారో సమ్మప్పధానా, చత్తారో ఇద్ధిపాదా, చత్తారో అరియమగ్గా, చత్తారి అరియఫలాని , చతస్సో పటిసమ్భిదా, చతుయోనిపరిచ్ఛేదకఞాణాని, చత్తారో అరియవంసా, చత్తారి వేసారజ్జఞాణాని, పఞ్చ పధానియఙ్గాని, పఞ్చఙ్గికో సమ్మాసమాధి, పఞ్చఞాణికో సమ్మాసమాధి, పఞ్చిన్ద్రియాని, పఞ్చ బలాని, పఞ్చ నిస్సారణీయా ధాతుయో, పఞ్చ విముత్తాయతనఞాణాని, పఞ్చ విముత్తిపరిపాచనీయా సఞ్ఞా, ఛ అనుస్సతిట్ఠానాని, ఛ గారవా, ఛ నిస్సారణీయా ధాతుయో, ఛ సతతవిహారా, ఛ అనుత్తరియాని, ఛ నిబ్బేధభాగియా సఞ్ఞా, ఛ అభిఞ్ఞా, ఛ అసాధారణఞాణాని, సత్త అపరిహానియా ధమ్మా, సత్త అరియధనాని, సత్త బోజ్ఝఙ్గా, సత్త సప్పురిసధమ్మా, సత్త నిజ్జరవత్థూని, సత్త సఞ్ఞా, సత్త దక్ఖిణేయ్యపుగ్గలదేసనా, సత్త ఖీణాసవబలదేసనా, అట్ఠ పఞ్ఞాపటిలాభహేతుదేసనా, అట్ఠసమ్మత్తాని, అట్ఠ లోకధమ్మాతిక్కమో, అట్ఠ ఆరమ్భవత్థూని, అట్ఠ అక్ఖణదేసనా, అట్ఠ మహాపురిసవితక్కా, అట్ఠ అభిభాయతనదేసనా, అట్ఠ విమోక్ఖా, నవ యోనిసోమనసికారమూలకా ధమ్మా, నవ పారిసుద్ధిపధానియఙ్గాని, నవ సత్తావాసదేసనా, నవ ఆఘాతప్పటివినయా, నవ సఞ్ఞా, నవ నానత్తా, నవ అనుపుబ్బవిహారా, దస నాథకరణా ధమ్మా, దస కసిణాయతనాని, దస కుసలకమ్మపథా, దస సమ్మత్తాని, దస అరియవాసా, దస అసేక్ఖా ధమ్మా, దస తథాగతబలాని, ఏకాదస మేత్తానిసంసా, ద్వాదస ధమ్మచక్కాకారా, తేరస ధుతగుణా, చుద్దస బుద్ధఞాణాని, పఞ్చదస విముత్తిపరిపాచనీయా ధమ్మా, సోళసవిధా ఆనాపానస్సతి, సోళస అపరన్తపనీయా ధమ్మా, అట్ఠారస బుద్ధధమ్మా, ఏకూనవీసతి పచ్చవేక్ఖణఞాణాని, చతుచత్తాలీస ఞాణవత్థూని, పఞ్ఞాస ఉదయబ్బయఞాణాని, పరోపణ్ణాస కుసలధమ్మా, సత్తసత్తతి ఞాణవత్థూని, చతువీసతికోటిసతసహస్ససమాపత్తిసఞ్చారిమహావజిరఞాణం, అనన్తనయసమన్తపట్ఠానపవిచయపచ్చవేక్ఖణదేసనాఞాణాని, తథా అనన్తాసు లోకధాతూసు అనన్తానం సత్తానం ఆసయాదివిభావనఞాణాని చాతి, ఏవమాదయో అనన్తా అపరిమాణభేదా అనఞ్ఞసాధారణా నిరతిసయా గుణభాగా గుణకోట్ఠాసా విజ్జన్తి ఉపలబ్భన్తి. తస్మా యథావుత్తవిభాగా గుణభాగా అస్స అత్థీతి భాగవాతి వత్తబ్బే. ఆకారస్స రస్సత్తం కత్వా ‘‘భగవా’’తి వుత్తో. ఏవం తావ భాగవాతి భగవా.

    Tattha kathaṃ bhāgavāti bhagavā? Ye te sīlādayo dhammakkhandhā guṇakoṭṭhāsā, te anaññasādhāraṇā niratisayā tathāgatassa atthi upalabbhanti. Tathā hissa sīlaṃ, samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassanaṃ, hirī, ottappaṃ, saddhā, vīriyaṃ, sati, sampajaññaṃ, sīlavisuddhi, cittavisuddhi, diṭṭhivisuddhi, samatho, vipassanā, tīṇi kusalamūlāni, tīṇi sucaritāni, tayo sammāvitakkā, tisso anavajjasaññā, tisso dhātuyo, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, cattāro ariyamaggā, cattāri ariyaphalāni , catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇāni, cattāro ariyavaṃsā, cattāri vesārajjañāṇāni, pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgiko sammāsamādhi, pañcañāṇiko sammāsamādhi, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissāraṇīyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanañāṇāni, pañca vimuttiparipācanīyā saññā, cha anussatiṭṭhānāni, cha gāravā, cha nissāraṇīyā dhātuyo, cha satatavihārā, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā saññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniyā dhammā, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅgā, satta sappurisadhammā, satta nijjaravatthūni, satta saññā, satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā, satta khīṇāsavabaladesanā, aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā, aṭṭhasammattāni, aṭṭha lokadhammātikkamo, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakkā, aṭṭha abhibhāyatanadesanā, aṭṭha vimokkhā, nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinayā, nava saññā, nava nānattā, nava anupubbavihārā, dasa nāthakaraṇā dhammā, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathā, dasa sammattāni, dasa ariyavāsā, dasa asekkhā dhammā, dasa tathāgatabalāni, ekādasa mettānisaṃsā, dvādasa dhammacakkākārā, terasa dhutaguṇā, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā, soḷasavidhā ānāpānassati, soḷasa aparantapanīyā dhammā, aṭṭhārasa buddhadhammā, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paññāsa udayabbayañāṇāni, paropaṇṇāsa kusaladhammā, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇaṃ, anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni, tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti, evamādayo anantā aparimāṇabhedā anaññasādhāraṇā niratisayā guṇabhāgā guṇakoṭṭhāsā vijjanti upalabbhanti. Tasmā yathāvuttavibhāgā guṇabhāgā assa atthīti bhāgavāti vattabbe. Ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘bhagavā’’ti vutto. Evaṃ tāva bhāgavāti bhagavā.

    ‘‘యస్మా సీలాదయో సబ్బే, గుణభాగా అసేసతో;

    ‘‘Yasmā sīlādayo sabbe, guṇabhāgā asesato;

    విజ్జన్తి సుగతే తస్మా, భగవాతి పవుచ్చతి’’.

    Vijjanti sugate tasmā, bhagavāti pavuccati’’.

    కథం భతవాతి భగవా? యే తే సబ్బలోకహితాయ ఉస్సుక్కమాపన్నేహి మనుస్సత్తాదికే అట్ఠ ధమ్మే సమోధానేత్వా సమ్మాసమ్బోధియా కతమహాభినీహారేహి మహాబోధిసత్తేహి పరిపూరేతబ్బా దానపారమీ, సీలనేక్ఖమ్మపఞ్ఞావీరియఖన్తిసచ్చఅధిట్ఠానమేత్తాఉపేక్ఖాపారమీతి దస పారమియో, దస ఉపపారమియో, దస పరమత్థపారమియోతి సమతింస పారమియో, దానాదీని చత్తారి సఙ్గహవత్థూని, చత్తారి అధిట్ఠానాని, అత్తపరిచ్చాగో, నయనధనరజ్జపుత్తదారపరిచ్చాగోతి పఞ్చ మహాపరిచ్చాగా, పుబ్బయోగో, పుబ్బచరియా, ధమ్మక్ఖానం, లోకత్థచరియా, ఞాతత్థచరియా, బుద్ధత్థచరియాతి ఏవమాదయో సఙ్ఖేపతో వా పుఞ్ఞసమ్భారఞాణసమ్భారా బుద్ధకరధమ్మా, తే మహాభినీహారతో పట్ఠాయ కప్పానం సతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని యథా హానభాగియా, సంకిలేసభాగియా , ఠితిభాగియా, వా న హోన్తి; అథ ఖో ఉత్తరుత్తరి విసేసభాగియావ హోన్తి; ఏవం సక్కచ్చం నిరన్తరం అనవసేసతో భతా సమ్భతా అస్స అత్థీతి భతవాతి భగవా; నిరుత్తినయేన తకారస్స గకారం కత్వా. అథ వా భతవాతి తేయేవ యథావుత్తే బుద్ధకరధమ్మే వుత్తనయేన భరి సమ్భరి పరిపూరేసీతి అత్థో. ఏవమ్పి భతవాతి భగవా.

    Kathaṃ bhatavāti bhagavā? Ye te sabbalokahitāya ussukkamāpannehi manussattādike aṭṭha dhamme samodhānetvā sammāsambodhiyā katamahābhinīhārehi mahābodhisattehi paripūretabbā dānapāramī, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo, dānādīni cattāri saṅgahavatthūni, cattāri adhiṭṭhānāni, attapariccāgo, nayanadhanarajjaputtadārapariccāgoti pañca mahāpariccāgā, pubbayogo, pubbacariyā, dhammakkhānaṃ, lokatthacariyā, ñātatthacariyā, buddhatthacariyāti evamādayo saṅkhepato vā puññasambhārañāṇasambhārā buddhakaradhammā, te mahābhinīhārato paṭṭhāya kappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni yathā hānabhāgiyā, saṃkilesabhāgiyā , ṭhitibhāgiyā, vā na honti; atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva honti; evaṃ sakkaccaṃ nirantaraṃ anavasesato bhatā sambhatā assa atthīti bhatavāti bhagavā; niruttinayena takārassa gakāraṃ katvā. Atha vā bhatavāti teyeva yathāvutte buddhakaradhamme vuttanayena bhari sambhari paripūresīti attho. Evampi bhatavāti bhagavā.

    ‘‘యస్మా సమ్బోధియా సబ్బే, దానపారమిఆదికే;

    ‘‘Yasmā sambodhiyā sabbe, dānapāramiādike;

    సమ్భారే భతవా నాథో, తస్మాపి భగవా మతో’’.

    Sambhāre bhatavā nātho, tasmāpi bhagavā mato’’.

    కథం భాగే వనీతి భగవా? యే తే చతువీసతికోటిసతసహస్ససఙ్ఖా దేవసికం వళఞ్జనకసమాపత్తిభాగా, తే అనవసేసతో లోకహితత్థం అత్తనో దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారత్థఞ్చ నిచ్చకప్పం వని భజి సేవి బహులమకాసీతి భాగే వనీతి భగవా. అథ వా అభిఞ్ఞేయ్యేసు ధమ్మేసు కుసలాదీసు ఖన్ధాదీసు చ యే తే పరిఞ్ఞేయ్యాదివసేన సఙ్ఖేపతో వా చతుబ్బిధా అభిసమయభాగా, విత్థారతో పన ‘‘చక్ఖు పరిఞ్ఞేయ్యం …పే॰… జరామరణం పరిఞ్ఞేయ్య’’న్తిఆదినా (పటి॰ మ॰ ౧.౨౧) అనేకే పరిఞ్ఞేయ్యభాగా, ‘‘చక్ఖుస్స సముదయో పహాతబ్బో…పే॰… జరామరణస్స సముదయో పహాతబ్బో’’తిఆదినా పహాతబ్బభాగా, ‘‘చక్ఖుస్స నిరోధో సచ్ఛికాతబ్బో…పే॰… జరామరణస్స నిరోధో సచ్ఛికాతబ్బో’’తిఆదినా సచ్ఛికాతబ్బభాగా, ‘‘చక్ఖునిరోధగామినీపటిపదా భావేతబ్బా…పే॰… చత్తారో సతిపట్ఠానా భావేతబ్బా’’తిఆదినా చ అనేకభేదా భావేతబ్బభాగా చ ధమ్మా, తే సబ్బే వని భజి యథారహం గోచరభావనాసేవనానం వసేన సేవి. ఏవమ్పి భాగే వనీతి భగవా. అథ వా యే ఇమే సీలాదయో ధమ్మక్ఖన్ధా సావకేహి సాధారణా గుణకోట్ఠాసా గుణభాగా, కిన్తి ను ఖో తే వేనేయ్యసన్తానేసు పతిట్ఠపేయ్యన్తి మహాకరుణాయ వని అభిపత్థయి. సా చస్స అభిపత్థనా యథాధిప్పేతఫలావహా అహోసి. ఏవమ్పి భాగే వనీతి భగవా.

    Kathaṃ bhāge vanīti bhagavā? Ye te catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ vaḷañjanakasamāpattibhāgā, te anavasesato lokahitatthaṃ attano diṭṭhadhammasukhavihāratthañca niccakappaṃ vani bhaji sevi bahulamakāsīti bhāge vanīti bhagavā. Atha vā abhiññeyyesu dhammesu kusalādīsu khandhādīsu ca ye te pariññeyyādivasena saṅkhepato vā catubbidhā abhisamayabhāgā, vitthārato pana ‘‘cakkhu pariññeyyaṃ …pe… jarāmaraṇaṃ pariññeyya’’ntiādinā (paṭi. ma. 1.21) aneke pariññeyyabhāgā, ‘‘cakkhussa samudayo pahātabbo…pe… jarāmaraṇassa samudayo pahātabbo’’tiādinā pahātabbabhāgā, ‘‘cakkhussa nirodho sacchikātabbo…pe… jarāmaraṇassa nirodho sacchikātabbo’’tiādinā sacchikātabbabhāgā, ‘‘cakkhunirodhagāminīpaṭipadā bhāvetabbā…pe… cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā’’tiādinā ca anekabhedā bhāvetabbabhāgā ca dhammā, te sabbe vani bhaji yathārahaṃ gocarabhāvanāsevanānaṃ vasena sevi. Evampi bhāge vanīti bhagavā. Atha vā ye ime sīlādayo dhammakkhandhā sāvakehi sādhāraṇā guṇakoṭṭhāsā guṇabhāgā, kinti nu kho te veneyyasantānesu patiṭṭhapeyyanti mahākaruṇāya vani abhipatthayi. Sā cassa abhipatthanā yathādhippetaphalāvahā ahosi. Evampi bhāge vanīti bhagavā.

    ‘‘యస్మా ఞేయ్యసమాపత్తి-గుణభాగే తథాగతో;

    ‘‘Yasmā ñeyyasamāpatti-guṇabhāge tathāgato;

    భజి పత్థయి సత్తానం, హితాయ భగవా తతో’’.

    Bhaji patthayi sattānaṃ, hitāya bhagavā tato’’.

    కథం భగే వనీతి భగవా? సమాసతో తావ కతపుఞ్ఞేహి పయోగసమ్పన్నేహి యథావిభవం భజీయన్తీతి భగా, లోకియలోకుత్తరా సమ్పత్తియో. తత్థ లోకియే తావ తథాగతో సమ్బోధితో పుబ్బే బోధిసత్తభూతో పరముక్కంసగతే వని భజి సేవి, యత్థ పతిట్ఠాయ నిరవసేసతో బుద్ధకరధమ్మే సమన్నానేన్తో బుద్ధధమ్మే పరిపాచేసి. బుద్ధభూతో పన తే నిరవజ్జసుఖూపసంహితే అనఞ్ఞసాధారణే లోకుత్తరేపి వని భజి సేవి. విత్థారతో పన పదేసరజ్జఇస్సరియచక్కవత్తిసమ్పత్తిదేవరజ్జసమ్పత్తిఆదివసేన ఝానవిమోక్ఖసమాధిసమాపత్తిఞాణదస్సనమగ్గభావనాఫల- సచ్ఛికిరియాదిఉత్తరిమనుస్సధమ్మవసేన చ అనేకవిహితే అనఞ్ఞసాధారణే భగే వని భజి సేవి. ఏవం భగే వనీతి భగవా.

    Kathaṃ bhage vanīti bhagavā? Samāsato tāva katapuññehi payogasampannehi yathāvibhavaṃ bhajīyantīti bhagā, lokiyalokuttarā sampattiyo. Tattha lokiye tāva tathāgato sambodhito pubbe bodhisattabhūto paramukkaṃsagate vani bhaji sevi, yattha patiṭṭhāya niravasesato buddhakaradhamme samannānento buddhadhamme paripācesi. Buddhabhūto pana te niravajjasukhūpasaṃhite anaññasādhāraṇe lokuttarepi vani bhaji sevi. Vitthārato pana padesarajjaissariyacakkavattisampattidevarajjasampattiādivasena jhānavimokkhasamādhisamāpattiñāṇadassanamaggabhāvanāphala- sacchikiriyādiuttarimanussadhammavasena ca anekavihite anaññasādhāraṇe bhage vani bhaji sevi. Evaṃ bhage vanīti bhagavā.

    ‘‘యా తా సమ్పత్తియో లోకే, యా చ లోకుత్తరా పుథూ;

    ‘‘Yā tā sampattiyo loke, yā ca lokuttarā puthū;

    సబ్బా తా భజి సమ్బుద్ధో, తస్మాపి భగవా మతో’’.

    Sabbā tā bhaji sambuddho, tasmāpi bhagavā mato’’.

    కథం భత్తవాతి భగవా? భత్తా దళ్హభత్తికా అస్స బహూ అత్థీతి భగవా. తథాగతో హి మహాకరుణాసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాదిఅపరిమితనిరుపమప్పభావగుణవిసేససమఙ్గిభావతో సబ్బసత్తుత్తమో, సబ్బానత్థపరిహారపుబ్బఙ్గమాయ నిరవసేసహితసుఖవిధానతప్పరాయ నిరతిసయాయ పయోగసమ్పత్తియా సదేవమనుస్సాయ పజాయ అచ్చన్తూపకారితాయ ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణఅసీతిఅనుబ్యఞ్జనబ్యామప్పభాది- అనఞ్ఞసాధారణగుణవిసేసపటిమణ్డితరూపకాయతాయ, యథాభుచ్చగుణాధిగతేన ‘‘ఇతిపి సో భగవా’’తిఆదినయప్పవత్తేన లోకత్తయబ్యాపినా సువిపులేన సువిసుద్ధేన చ థుతిఘోసేన సమన్నాగతత్తా ఉక్కంసపారమిప్పత్తాసు అప్పిచ్ఛతాసన్తుట్ఠితాదీసు సుప్పతిట్ఠితభావతో దసబలచతువేసారజ్జాదినిరతిసయగుణవిసేససమఙ్గిభావతో చ రూపప్పమాణో రూపప్పసన్నో, ఘోసప్పమాణో ఘోసప్పసన్నో, లూఖప్పమాణో లూఖప్పసన్నో, ధమ్మప్పమాణో ధమ్మప్పసన్నోతి ఏవం చతుప్పమాణికే లోకసన్నివాసే సబ్బథాపి పసాదావహభావేన సమన్తపాసాదికత్తా అపరిమాణానం సత్తానం సదేవమనుస్సానం ఆదరబహుమానగారవాయతనతాయ పరమపేమసమ్భత్తిట్ఠానం. యే చ తస్స ఓవాదే పతిట్ఠితా అవేచ్చప్పసాదేన సమన్నాగతా హోన్తి, కేనచి అసంహారియా తేసం సమ్భత్తి సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా దేవేన వా మారేన వా బ్రహ్మునా వా. తథా హి తే అత్తనో జీవితపరిచ్చాగేపి తత్థ పసాదం న పరిచ్చజన్తి, తస్స వా ఆణం దళ్హభత్తిభావతో. తేనేవాహ –

    Kathaṃ bhattavāti bhagavā? Bhattā daḷhabhattikā assa bahū atthīti bhagavā. Tathāgato hi mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgibhāvato sabbasattuttamo, sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantūpakāritāya dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhādi- anaññasādhāraṇaguṇavisesapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya, yathābhuccaguṇādhigatena ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattena lokattayabyāpinā suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannāgatattā ukkaṃsapāramippattāsu appicchatāsantuṭṭhitādīsu suppatiṭṭhitabhāvato dasabalacatuvesārajjādiniratisayaguṇavisesasamaṅgibhāvato ca rūpappamāṇo rūpappasanno, ghosappamāṇo ghosappasanno, lūkhappamāṇo lūkhappasanno, dhammappamāṇo dhammappasannoti evaṃ catuppamāṇike lokasannivāse sabbathāpi pasādāvahabhāvena samantapāsādikattā aparimāṇānaṃ sattānaṃ sadevamanussānaṃ ādarabahumānagāravāyatanatāya paramapemasambhattiṭṭhānaṃ. Ye ca tassa ovāde patiṭṭhitā aveccappasādena samannāgatā honti, kenaci asaṃhāriyā tesaṃ sambhatti samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā. Tathā hi te attano jīvitapariccāgepi tattha pasādaṃ na pariccajanti, tassa vā āṇaṃ daḷhabhattibhāvato. Tenevāha –

    ‘‘యో వే కతఞ్ఞూ కతవేది ధీరో;

    ‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro;

    కల్యాణమిత్తో దళ్హభత్తి చ హోతీ’’తి. (జా॰ ౨.౧౭.౭౮);

    Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti. (jā. 2.17.78);

    ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, మహాసముద్దో ఠితధమ్మో వేలం నాతివత్తతి; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, యం మయా సావకానం సిక్ఖాపదం పఞ్ఞత్తం, తం మమ సావకా జీవితహేతుపి నాతిక్కమన్తీ’’తి (అ॰ ని॰ ౮.౨౦; ఉదా॰ ౪౫; చూళవ॰ ౩౮౫) చ.

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ nātivattati; evameva kho, bhikkhave, yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (a. ni. 8.20; udā. 45; cūḷava. 385) ca.

    ఏవం భత్తవాతి భగవా నిరుత్తినయేన ఏకస్స తకారస్స లోపం కత్వా ఇతరస్స గకారం కత్వా.

    Evaṃ bhattavāti bhagavā niruttinayena ekassa takārassa lopaṃ katvā itarassa gakāraṃ katvā.

    ‘‘గుణాతిసయయుత్తస్స, యస్మా లోకహితేసినో;

    ‘‘Guṇātisayayuttassa, yasmā lokahitesino;

    సమ్భత్తా బహవో సత్థు, భగవా తేన వుచ్చతీ’’తి.

    Sambhattā bahavo satthu, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    కథం భగే వమీతి భగవా? యస్మా తథాగతో బోధిసత్తభూతోపి పురిమాసు జాతీసు పారమియో పూరేన్తో భగసఙ్ఖాతం సిరిం ఇస్సరియం యసఞ్చ వమి ఉగ్గిరి ఖేళపిణ్డం వియ అనపేక్ఖో ఛడ్డయి. తథా హిస్స సోమనస్సకుమారకాలే, హత్థిపాలకుమారకాలే, అయోఘరపణ్డితకాలే, మూగపక్ఖపణ్డితకాలే, చూళసుతసోమకాలేతి ఏవమాదీసు నేక్ఖమ్మపారమిపూరణవసేన దేవరజ్జసదిసాయ రజ్జసిరియా పరిచ్చత్తత్తభావానం పరిమాణం నత్థి. చరిమత్తభావేపి హత్థగతం చక్కవత్తిసిరిం దేవలోకాధిపచ్చసదిసం చతుద్దీపిస్సరియం చక్కవత్తిసమ్పత్తిసన్నిస్సయం సత్తరతనసముజ్జలం యసఞ్చ తిణాయపి అమఞ్ఞమానో నిరపేక్ఖో పహాయ అభినిక్ఖమిత్వా సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుద్ధో. తస్మా ఇమే సిరిఆదికే భగే వమీతి భగవా. అథ వా భాని నామ నక్ఖత్తాని, తేహి సమం గచ్ఛన్తి పవత్తన్తీతి భగా , సినేరుయుగన్ధరఉత్తరకురుహిమవన్తాదిభాజనలోకవిసేససన్నిస్సయా సోభా కప్పట్ఠితియభావతో. తేపి భగవా వమి తంనివాసిసత్తావాససమతిక్కమనతోతప్పటిబద్ధఛన్దరాగప్పహానేన పజహీతి. ఏవమ్పి భగే వమీతి భగవా.

    Kathaṃ bhage vamīti bhagavā? Yasmā tathāgato bodhisattabhūtopi purimāsu jātīsu pāramiyo pūrento bhagasaṅkhātaṃ siriṃ issariyaṃ yasañca vami uggiri kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayi. Tathā hissa somanassakumārakāle, hatthipālakumārakāle, ayogharapaṇḍitakāle, mūgapakkhapaṇḍitakāle, cūḷasutasomakāleti evamādīsu nekkhammapāramipūraṇavasena devarajjasadisāya rajjasiriyā pariccattattabhāvānaṃ parimāṇaṃ natthi. Carimattabhāvepi hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ catuddīpissariyaṃ cakkavattisampattisannissayaṃ sattaratanasamujjalaṃ yasañca tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho. Tasmā ime siriādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā , sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanalokavisesasannissayā sobhā kappaṭṭhitiyabhāvato. Tepi bhagavā vami taṃnivāsisattāvāsasamatikkamanatotappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavā.

    ‘‘చక్కవత్తిసిరిం యస్మా, యసం ఇస్సరియం సుఖం;

    ‘‘Cakkavattisiriṃ yasmā, yasaṃ issariyaṃ sukhaṃ;

    పహాసి లోకచిత్తఞ్చ, సుగతో భగవా తతో’’.

    Pahāsi lokacittañca, sugato bhagavā tato’’.

    కథం భాగే వమీతి భగవా? భాగా నామ కోట్ఠాసా. తే ఖన్ధాయతనధాతాదివసేన, తత్థాపి రూపవేదనాదివసేన, అతీతాదివసేన చ అనేకవిధా. తే చ భగవా సబ్బం పపఞ్చం, సబ్బం యోగం, సబ్బం గన్థం, సబ్బం సంయోజనం, సముచ్ఛిన్దిత్వా అమతధాతుం సమధిగచ్ఛన్తో వమి ఉగ్గిరి అనపేక్ఖో ఛడ్డయి, న పచ్చాగమి. తథా హేస సబ్బత్థకమేవ పథవిం, ఆపం, తేజం, వాయం, చక్ఖుం, సోతం, ఘానం, జీవ్హం, కాయం, మనం, రూపే, సద్దే, గన్ధే, రసే, ఫోట్ఠబ్బే, ధమ్మే, చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే॰… మనోవిఞ్ఞాణం, చక్ఖుసమ్ఫస్సం …పే॰… మనోసమ్ఫస్సం, చక్ఖుసమ్ఫస్సజం వేదనం…పే॰… మనోసమ్ఫస్సజం వేదనం, చక్ఖుసమ్ఫస్సజం సఞ్ఞం…పే॰… మనోసమ్ఫస్సజం సఞ్ఞం; చక్ఖుసమ్ఫస్సజం చేతనం…పే॰… మనోసమ్ఫస్సజం చేతనం; రూపతణ్హం …పే॰… ధమ్మతణ్హం; రూపవితక్కం…పే॰… ధమ్మవితక్కం; రూపవిచారం…పే॰… ధమ్మవిచారన్తిఆదినా అనుపదధమ్మవిభాగవసేనపి సబ్బేవ ధమ్మకోట్ఠాసే అనవసేసతో వమి ఉగ్గిరి అనపేక్ఖపరిచ్చాగేన ఛడ్డయి. వుత్తఞ్హేతం –

    Kathaṃ bhāge vamīti bhagavā? Bhāgā nāma koṭṭhāsā. Te khandhāyatanadhātādivasena, tatthāpi rūpavedanādivasena, atītādivasena ca anekavidhā. Te ca bhagavā sabbaṃ papañcaṃ, sabbaṃ yogaṃ, sabbaṃ ganthaṃ, sabbaṃ saṃyojanaṃ, samucchinditvā amatadhātuṃ samadhigacchanto vami uggiri anapekkho chaḍḍayi, na paccāgami. Tathā hesa sabbatthakameva pathaviṃ, āpaṃ, tejaṃ, vāyaṃ, cakkhuṃ, sotaṃ, ghānaṃ, jīvhaṃ, kāyaṃ, manaṃ, rūpe, sadde, gandhe, rase, phoṭṭhabbe, dhamme, cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ, cakkhusamphassaṃ …pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, cakkhusamphassajaṃ saññaṃ…pe… manosamphassajaṃ saññaṃ; cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ…pe… manosamphassajaṃ cetanaṃ; rūpataṇhaṃ …pe… dhammataṇhaṃ; rūpavitakkaṃ…pe… dhammavitakkaṃ; rūpavicāraṃ…pe… dhammavicārantiādinā anupadadhammavibhāgavasenapi sabbeva dhammakoṭṭhāse anavasesato vami uggiri anapekkhapariccāgena chaḍḍayi. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘యం తం, ఆనన్ద, చత్తం వన్తం ముత్తం పహీనం పటినిస్సట్ఠం, తం తథాగతో పున పచ్చాగమిస్సతీతి నేతం ఠానం విజ్జతీ’’తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౧౮౩) –

    ‘‘Yaṃ taṃ, ānanda, cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ, taṃ tathāgato puna paccāgamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. (Dī. ni. 2.183) –

    ఏవమ్పి భాగే వమీతి భగవా. అథ వా భాగే వమీతి సబ్బేపి కుసలాకుసలే సావజ్జానవజ్జే హీనప్పణీతే కణ్హసుక్కసప్పటిభాగే ధమ్మే అరియమగ్గఞాణముఖేన వమి ఉగ్గిరి అనపేక్ఖో పరిచ్చజి పజహి, పరేసఞ్చ తథత్తాయ ధమ్మం దేసేసి. వుత్తమ్పి చేతం –

    Evampi bhāge vamīti bhagavā. Atha vā bhāge vamīti sabbepi kusalākusale sāvajjānavajje hīnappaṇīte kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme ariyamaggañāṇamukhena vami uggiri anapekkho pariccaji pajahi, paresañca tathattāya dhammaṃ desesi. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ధమ్మాపి వో, భిక్ఖవే, పహాతబ్బా పగేవ అధమ్మా, కుల్లూపమం, వో భిక్ఖవే, ధమ్మం దేసేస్సామి, నిత్థరణత్థాయ నో గహణత్థాయా’’తిఆది. (మ॰ ని॰ ౧.౨౪౦) –

    ‘‘Dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā pageva adhammā, kullūpamaṃ, vo bhikkhave, dhammaṃ desessāmi, nittharaṇatthāya no gahaṇatthāyā’’tiādi. (Ma. ni. 1.240) –

    ఏవమ్పి భాగే వమీతి భగవా.

    Evampi bhāge vamīti bhagavā.

    ‘‘ఖన్ధాయతనధాతాది-ధమ్మభేదా మహేసినా;

    ‘‘Khandhāyatanadhātādi-dhammabhedā mahesinā;

    కణ్హసుక్కా యతో వన్తా, తతోపి భగవా మతో’’.

    Kaṇhasukkā yato vantā, tatopi bhagavā mato’’.

    తేన వుత్తం –

    Tena vuttaṃ –

    ‘‘భాగవా భతవా భాగే, భగే చ వని భత్తవా;

    ‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;

    భగే వమి తథా భాగే, వమీతి భగవా జినో’’తి.

    Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’ti.

    తేన భగవతా. అరహతాతి కిలేసేహి ఆరకత్తా, అనవసేసానం వా కిలేసారీనం హతత్తా, సంసారచక్కస్స వా అరానం హతత్తా, పచ్చయాదీనం అరహత్తా, పాపకరణే రహాభావాతి ఇమేహి కారణేహి అరహతా. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో. విత్థారో పన విసుద్ధిమగ్గే వుత్తనయేన వేదితబ్బో.

    Tena bhagavatā. Arahatāti kilesehi ārakattā, anavasesānaṃ vā kilesārīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa vā arānaṃ hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi kāraṇehi arahatā. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana visuddhimagge vuttanayena veditabbo.

    ఏత్థ చ భగవతాతి ఇమినాస్స భాగ్యవన్తతాదీపనేన కప్పానం అనేకేసు అసఙ్ఖ్యేయ్యేసు ఉపచితపుఞ్ఞసమ్భారభావతో సతపుఞ్ఞలక్ఖణధరస్స ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణఅసీతిఅనుబ్యఞ్జన- బ్యామప్పభాకేతుమాలాదిపటిమణ్డితా అనఞ్ఞసాధారణా రూపకాయసమ్పత్తిదీపితా హోతి. అరహతాతి ఇమినాస్స అనవసేసకిలేసప్పహానదీపనేన ఆసవక్ఖయపదట్ఠానసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాధిగమపరిదీపనతో దసబలచతువేసారజ్జఛఅసాధారణఞాణఅట్ఠారసావేణికబుద్ధధమ్మాది- అచిన్తేయ్యాపరిమేయ్యధమ్మకాయసమ్పత్తి దీపితా హోతి. తదుభయేనపి లోకియసరిక్ఖకానం బహుమతభావో, గహట్ఠపబ్బజితేహి అభిగమనీయతా, తథా అభిగతానఞ్చ తేసం కాయికచేతసికదుక్ఖాపనయనే పటిబలభావో, ఆమిసదానధమ్మదానేహి ఉపకారితా, లోకియలోకుత్తరేహి గుణేహి సంయోజనసమత్థతా చ పకాసితా హోతి.

    Ettha ca bhagavatāti imināssa bhāgyavantatādīpanena kappānaṃ anekesu asaṅkhyeyyesu upacitapuññasambhārabhāvato satapuññalakkhaṇadharassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjana- byāmappabhāketumālādipaṭimaṇḍitā anaññasādhāraṇā rūpakāyasampattidīpitā hoti. Arahatāti imināssa anavasesakilesappahānadīpanena āsavakkhayapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādhigamaparidīpanato dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammādi- acinteyyāparimeyyadhammakāyasampatti dīpitā hoti. Tadubhayenapi lokiyasarikkhakānaṃ bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, tathā abhigatānañca tesaṃ kāyikacetasikadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarehi guṇehi saṃyojanasamatthatā ca pakāsitā hoti.

    తథా భగవతాతి ఇమినా చరణధమ్మేసు ముద్ధభూతదిబ్బవిహారాదివిహారవిసేససమాయోగపరిదీపనేన చరణసమ్పదా దీపితా హోతి. అరహతాతి ఇమినా సబ్బవిజ్జాసు సిఖాప్పత్తఆసవక్ఖయఞాణాధిగమపరిదీపనేన విజ్జాసమ్పదా దీపితా హోతి. పురిమేన వా అన్తరాయికనియ్యానికధమ్మానం అవిపరీతవిభత్తభావదీపనేన పచ్ఛిమవేసారజ్జద్వయసమాయోగో, పచ్ఛిమేన సవాసననిరవసేసకిలేసప్పహానదీపనేన పురిమవేసారజ్జద్వయసమాయోగో విభావితో హోతి.

    Tathā bhagavatāti iminā caraṇadhammesu muddhabhūtadibbavihārādivihāravisesasamāyogaparidīpanena caraṇasampadā dīpitā hoti. Arahatāti iminā sabbavijjāsu sikhāppattaāsavakkhayañāṇādhigamaparidīpanena vijjāsampadā dīpitā hoti. Purimena vā antarāyikaniyyānikadhammānaṃ aviparītavibhattabhāvadīpanena pacchimavesārajjadvayasamāyogo, pacchimena savāsananiravasesakilesappahānadīpanena purimavesārajjadvayasamāyogo vibhāvito hoti.

    తథా పురిమేన తథాగతస్స పటిఞ్ఞాసచ్చవచీసచ్చఞాణసచ్చపరిదీపనేన, కామగుణలోకియాధిపచ్చయసలాభసక్కారాదిపరిచ్చాగపరిదీపనేన, అనవసేసకిలేసాభిసఙ్ఖారపరిచ్చాగపరిదీపనేన, చ సచ్చాధిట్ఠానచాగాధిట్ఠానపారిపూరి పకాసితా హోతి; దుతియేన సబ్బసఙ్ఖారూపసమసమధిగమపరిదీపనేన, సమ్మాసమ్బోధిపరిదీపనేన చ, ఉపసమాధిట్ఠానపఞ్ఞాధిట్ఠానపారిపూరి పకాసితా హోతి. తథా హి భగవతో బోధిసత్తభూతస్స లోకుత్తరగుణే కతాభినీహారస్స మహాకరుణాయోగేన యథాపటిఞ్ఞం సబ్బపారమితానుట్ఠానేన సచ్చాధిట్ఠానం, పారమితాపటిపక్ఖపరిచ్చాగేన చాగాధిట్ఠానం, పారమితాగుణేహి చిత్తవూపసమేన ఉపసమాధిట్ఠానం, పారమితాహి ఏవ పరహితూపాయకోసల్లతో పఞ్ఞాధిట్ఠానం పారిపూరిగతం.

    Tathā purimena tathāgatassa paṭiññāsaccavacīsaccañāṇasaccaparidīpanena, kāmaguṇalokiyādhipaccayasalābhasakkārādipariccāgaparidīpanena, anavasesakilesābhisaṅkhārapariccāgaparidīpanena, ca saccādhiṭṭhānacāgādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti; dutiyena sabbasaṅkhārūpasamasamadhigamaparidīpanena, sammāsambodhiparidīpanena ca, upasamādhiṭṭhānapaññādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti. Tathā hi bhagavato bodhisattabhūtassa lokuttaraguṇe katābhinīhārassa mahākaruṇāyogena yathāpaṭiññaṃ sabbapāramitānuṭṭhānena saccādhiṭṭhānaṃ, pāramitāpaṭipakkhapariccāgena cāgādhiṭṭhānaṃ, pāramitāguṇehi cittavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, pāramitāhi eva parahitūpāyakosallato paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ.

    తథా ‘యాచకజనం అవిసంవాదేత్వా దస్సామీ’తి పటిజాననేన పటిఞ్ఞం అవిసంవాదేత్వా దానేన చ సచ్చాధిట్ఠానం, దేయ్యపరిచ్చాగతో చాగాధిట్ఠానం, దేయ్యపటిగ్గాహకదానదేయ్యపరిక్ఖయేసు లోభదోసమోహభయవూపసమేన ఉపసమాధిట్ఠానం, యథారహం యథాకాలం యథావిధి చ దానేన పఞ్ఞుత్తరతాయ చ పఞ్ఞాధిట్ఠానం పారిపూరిగతం. ఇమినా నయేన సేసపారమీసుపి చతురాధిట్ఠానపారిపూరి వేదితబ్బా. సబ్బా హి పారమియో సచ్చప్పభావితా చాగాభిబ్యఞ్జితా ఉపసమానుబ్రూహితా పఞ్ఞాపరిసుద్ధాతి ఏవం చతురాధిట్ఠానసముదాగతస్స తథాగతస్స సచ్చాధిట్ఠానం సచ్చాధిట్ఠానసముదాగమేన సీలవిసుద్ధి, చాగాధిట్ఠానసముదాగమేన ఆజీవవిసుద్ధి, ఉపసమాధిట్ఠానసముదాగమేన చిత్తవిసుద్ధి, పఞ్ఞాధిట్ఠానసముదాగమేన దిట్ఠివిసుద్ధి. తథా సచ్చాధిట్ఠానసముదాగమేనస్స సంవాసేన సీలం వేదితబ్బం, చాగాధిట్ఠానసముదాగమేన సంవోహారేన సోచేయ్యం వేదితబ్బం, ఉపసమాధిట్ఠానసముదాగమేన ఆపదాసు థామో వేదితబ్బో, పఞ్ఞాధిట్ఠానసముదాగమేన సాకచ్ఛాయ పఞ్ఞా వేదితబ్బా.

    Tathā ‘yācakajanaṃ avisaṃvādetvā dassāmī’ti paṭijānanena paṭiññaṃ avisaṃvādetvā dānena ca saccādhiṭṭhānaṃ, deyyapariccāgato cāgādhiṭṭhānaṃ, deyyapaṭiggāhakadānadeyyaparikkhayesu lobhadosamohabhayavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, yathārahaṃ yathākālaṃ yathāvidhi ca dānena paññuttaratāya ca paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ. Iminā nayena sesapāramīsupi caturādhiṭṭhānapāripūri veditabbā. Sabbā hi pāramiyo saccappabhāvitā cāgābhibyañjitā upasamānubrūhitā paññāparisuddhāti evaṃ caturādhiṭṭhānasamudāgatassa tathāgatassa saccādhiṭṭhānaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgamena sīlavisuddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ājīvavisuddhi, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena cittavisuddhi, paññādhiṭṭhānasamudāgamena diṭṭhivisuddhi. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamenassa saṃvāsena sīlaṃ veditabbaṃ, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena saṃvohārena soceyyaṃ veditabbaṃ, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena āpadāsu thāmo veditabbo, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sākacchāya paññā veditabbā.

    తథా సచ్చాధిట్ఠానసముదాగమేన అదుట్ఠో అధివాసేతి, చాగాధిట్ఠానసముదాగమేన అలుద్ధో పటిసేవతి, ఉపసమాధిట్ఠానసముదాగమేన అభీతో పరివజ్జేతి, పఞ్ఞాధిట్ఠానసముదాగమేన అమూళ్హో వినోదేతి. తథా సచ్చాధిట్ఠానసముదాగమేన చస్స నేక్ఖమ్మసుఖప్పత్తి, చాగాధిట్ఠానసముదాగమేన పవివేకసుఖప్పత్తి, ఉపసమాధిట్ఠానసముదాగమేన ఉపసమసుఖప్పత్తి, పఞ్ఞాధిట్ఠానసముదాగమేన సమ్బోధిసుఖప్పత్తి దీపితా హోతి. సచ్చాధిట్ఠానసముదాగమేన వా వివేకజపీతిసుఖప్పత్తి, చాగాధిట్ఠానసముదాగమేన సమాధిజపీతిసుఖప్పత్తి, ఉపసమాధిట్ఠానసముదాగమేన అపీతిజకాయసుఖప్పత్తి, పఞ్ఞాధిట్ఠానసముదాగమేన సతిపారిసుద్ధిజఉపేక్ఖాసుఖప్పత్తి. తథా సచ్చాధిట్ఠానసముదాగమేన పరివారసమ్పత్తిలక్ఖణపచ్చయసుఖసమాయోగో పరిదీపితో హోతి అవిసంవాదనతో, చాగాధిట్ఠానసముదాగమేన సన్తుట్ఠిలక్ఖణసభావసుఖసమాయోగో అలోభభావతో, ఉపసమాధిట్ఠానసముదాగమేన కతపుఞ్ఞతాలక్ఖణహేతుసుఖసమాయోగో కిలేసేహి అనభిభూతభావతో, పఞ్ఞాధిట్ఠానసముదాగమేన విముత్తిసమ్పత్తిలక్ఖణదుక్ఖూపసమసుఖసమాయోగో పరిదీపితో హోతి, ఞాణసమ్పత్తియా నిబ్బానాధిగమనతో.

    Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena aduṭṭho adhivāseti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena aluddho paṭisevati, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena abhīto parivajjeti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena amūḷho vinodeti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena cassa nekkhammasukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena pavivekasukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena upasamasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sambodhisukhappatti dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānasamudāgamena vā vivekajapītisukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena samādhijapītisukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena apītijakāyasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena satipārisuddhijaupekkhāsukhappatti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena parivārasampattilakkhaṇapaccayasukhasamāyogo paridīpito hoti avisaṃvādanato, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena santuṭṭhilakkhaṇasabhāvasukhasamāyogo alobhabhāvato, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena katapuññatālakkhaṇahetusukhasamāyogo kilesehi anabhibhūtabhāvato, paññādhiṭṭhānasamudāgamena vimuttisampattilakkhaṇadukkhūpasamasukhasamāyogo paridīpito hoti, ñāṇasampattiyā nibbānādhigamanato.

    తథా సచ్చాధిట్ఠానసముదాగమేన అరియస్స సీలక్ఖన్ధస్స అనుబోధప్పటివేధసిద్ధి, చాగాధిట్ఠానసముదాగమేన అరియస్స సమాధిక్ఖన్ధస్స, పఞ్ఞాధిట్ఠానసముదాగమేన అరియస్స పఞ్ఞాక్ఖన్ధస్స, ఉపసమాధిట్ఠానసముదాగమేన అరియస్స విముత్తిక్ఖన్ధస్స అనుబోధప్పటివేధసిద్ధి దీపితా హోతి. సచ్చాధిట్ఠానపరిపూరణేన చ తపసిద్ధి, చాగాధిట్ఠానపరిపూరణేన సబ్బనిస్సగ్గసిద్ధి, ఉపసమాధిట్ఠానపరిపూరణేన ఇన్ద్రియసంవరసిద్ధి, పఞ్ఞాధిట్ఠానపరిపూరణేన బుద్ధిసిద్ధి, తేన చ నిబ్బానసిద్ధి. తథా సచ్చాధిట్ఠానపరిపూరణేన చతుఅరియసచ్చాభిసమయప్పటిలాభో, చాగాధిట్ఠానపరిపూరణేన చతుఅరియవంసప్పటిలాభో, ౦.ఉపసమాధిట్ఠానపరిపూరణేన చతుఅరియవిహారప్పటిలాభో, పఞ్ఞాధిట్ఠానపరిపూరణేన చతుఅరియవోహారప్పటిలాభో దీపితో హోతి.

    Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa sīlakkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa samādhikkhandhassa, paññādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa paññākkhandhassa, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa vimuttikkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānaparipūraṇena ca tapasiddhi, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena sabbanissaggasiddhi, upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena indriyasaṃvarasiddhi, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena buddhisiddhi, tena ca nibbānasiddhi. Tathā saccādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyasaccābhisamayappaṭilābho, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavaṃsappaṭilābho, 0.upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavihārappaṭilābho, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavohārappaṭilābho dīpito hoti.

    అపరో నయో – భగవతాతి ఏతేన సత్తానం లోకియలోకుత్తరసమ్పత్తిఅభికఙ్ఖాదీపనేన తథాగతస్స మహాకరుణా పకాసితా హోతి. అరహతాతి ఏతేన పహానసమ్పత్తిదీపనేన పహానపఞ్ఞా పకాసితా హోతి. తత్థ పఞ్ఞాయస్స ధమ్మరజ్జపత్తి, కరుణాయ ధమ్మసంవిభాగో; పఞ్ఞాయ సంసారదుక్ఖనిబ్బిదా, కరుణాయ సంసారదుక్ఖసహనం; పఞ్ఞాయ పరదుక్ఖపరిజాననం, కరుణాయ పరదుక్ఖప్పటికారారమ్భో. పఞ్ఞాయ పరినిబ్బానాభిముఖభావో , కరుణాయ తదధిగమో; పఞ్ఞాయ సయం తరణం, కరుణాయ పరేసం తారణం; పఞ్ఞాయ బుద్ధభావసిద్ధి, కరుణాయ బుద్ధకిచ్చసిద్ధి. కరుణాయ వా బోధిసత్తభూమియం సంసారాభిముఖభావో, పఞ్ఞాయ తత్థ అనభిరతి. తథా కరుణాయ పరేసం అవిహింసనం, పఞ్ఞాయ సయం పరేహి అభాయనం; కరుణాయ పరం రక్ఖన్తో అత్తానం రక్ఖతి, పఞ్ఞాయ అత్తానం రక్ఖన్తో పరం రక్ఖతి. తథా కరుణాయ అపరన్తపో, పఞ్ఞాయ అనత్తన్తపో. తేన అత్తహితాయ పటిపన్నాదీసు చతుత్థపుగ్గలభావో సిద్ధో హోతి .

    Aparo nayo – bhagavatāti etena sattānaṃ lokiyalokuttarasampattiabhikaṅkhādīpanena tathāgatassa mahākaruṇā pakāsitā hoti. Arahatāti etena pahānasampattidīpanena pahānapaññā pakāsitā hoti. Tattha paññāyassa dhammarajjapatti, karuṇāya dhammasaṃvibhāgo; paññāya saṃsāradukkhanibbidā, karuṇāya saṃsāradukkhasahanaṃ; paññāya paradukkhaparijānanaṃ, karuṇāya paradukkhappaṭikārārambho. Paññāya parinibbānābhimukhabhāvo , karuṇāya tadadhigamo; paññāya sayaṃ taraṇaṃ, karuṇāya paresaṃ tāraṇaṃ; paññāya buddhabhāvasiddhi, karuṇāya buddhakiccasiddhi. Karuṇāya vā bodhisattabhūmiyaṃ saṃsārābhimukhabhāvo, paññāya tattha anabhirati. Tathā karuṇāya paresaṃ avihiṃsanaṃ, paññāya sayaṃ parehi abhāyanaṃ; karuṇāya paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati, paññāya attānaṃ rakkhanto paraṃ rakkhati. Tathā karuṇāya aparantapo, paññāya anattantapo. Tena attahitāya paṭipannādīsu catutthapuggalabhāvo siddho hoti .

    తథా కరుణాయ లోకనాథతా, పఞ్ఞాయ అత్తనాథతా; కరుణాయ చస్స నిన్నతాభావో, పఞ్ఞాయ ఉన్నతాభావో. తథా కరుణాయ సబ్బసత్తేసు జనితానుగ్గహో, పఞ్ఞానుగతత్తా న చ న సబ్బత్థ విరత్తచిత్తో; పఞ్ఞాయ సబ్బధమ్మేసు విరత్తచిత్తో, కరుణానుగతత్తా న చ న సబ్బసత్తానుగ్గహాయ పవత్తో. యథా హి కరుణా తథాగతస్స సినేహసోకవిరహితా, ఏవం పఞ్ఞా అహంకారమమంకారవినిముత్తాతి అఞ్ఞమఞ్ఞం విసోధితా పరమవిసుద్ధాతి దట్ఠబ్బా. తత్థ పఞ్ఞాఖేత్తం బలాని, కరుణాఖేత్తం వేసారజ్జాని. తేసు బలసమాయోగేన పరేహి న అభిభుయ్యతి, వేసారజ్జసమాయోగేన పరే అభిభవతి. బలేహి సత్థుసమ్పదాసిద్ధి, వేసారజ్జేహి సాసనసమ్పదాసిద్ధి. తథా బలేహి బుద్ధరతనసిద్ధి, వేసారజ్జేహి ధమ్మరతనసిద్ధీతి అయమేత్థ ‘‘భగవతా అరహతా’’తి పదద్వయస్స అత్థయోజనాయ ముఖమత్తదస్సనం.

    Tathā karuṇāya lokanāthatā, paññāya attanāthatā; karuṇāya cassa ninnatābhāvo, paññāya unnatābhāvo. Tathā karuṇāya sabbasattesu janitānuggaho, paññānugatattā na ca na sabbattha virattacitto; paññāya sabbadhammesu virattacitto, karuṇānugatattā na ca na sabbasattānuggahāya pavatto. Yathā hi karuṇā tathāgatassa sinehasokavirahitā, evaṃ paññā ahaṃkāramamaṃkāravinimuttāti aññamaññaṃ visodhitā paramavisuddhāti daṭṭhabbā. Tattha paññākhettaṃ balāni, karuṇākhettaṃ vesārajjāni. Tesu balasamāyogena parehi na abhibhuyyati, vesārajjasamāyogena pare abhibhavati. Balehi satthusampadāsiddhi, vesārajjehi sāsanasampadāsiddhi. Tathā balehi buddharatanasiddhi, vesārajjehi dhammaratanasiddhīti ayamettha ‘‘bhagavatā arahatā’’ti padadvayassa atthayojanāya mukhamattadassanaṃ.

    కస్మా పనేత్థ ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా’’తి వత్వా పున ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం? అనుస్సవపటిక్ఖేపేన నియమదస్సనత్థం. యథా హి కేనచి పరతో సుత్వా వుత్తం యదిపి చ జానన్తేన వుత్తం, న తేనేవ వుత్తం పరేనపి వుత్తత్తా. న చ తం తేన వుత్తమేవ, అపిచ ఖో సుతమ్పి, న ఏవమిధ. భగవతా హి పరతో అసుత్వా సయమ్భుఞాణేన అత్తనా అధిగతమేవ వుత్తన్తి ఇమస్స విసేసస్స దస్సనత్థం ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. ఇదం వుత్తం హోతి – ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా’’ తఞ్చ ఖో భగవతావ వుత్తం, న అఞ్ఞేన, వుత్తమేవ చ, న సుతన్తి. అధికవచనఞ్హి అఞ్ఞమత్థం బోధేతీతి న పునరుత్తిదోసో. ఏస నయో ఇతో పరేసుపి.

    Kasmā panettha ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ? Anussavapaṭikkhepena niyamadassanatthaṃ. Yathā hi kenaci parato sutvā vuttaṃ yadipi ca jānantena vuttaṃ, na teneva vuttaṃ parenapi vuttattā. Na ca taṃ tena vuttameva, apica kho sutampi, na evamidha. Bhagavatā hi parato asutvā sayambhuñāṇena attanā adhigatameva vuttanti imassa visesassa dassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ tañca kho bhagavatāva vuttaṃ, na aññena, vuttameva ca, na sutanti. Adhikavacanañhi aññamatthaṃ bodhetīti na punaruttidoso. Esa nayo ito paresupi.

    తథా పుబ్బరచనాభావదస్సనత్థం ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. భగవా హి సమ్మాసమ్బుద్ధతాయ ఠానుప్పత్తికప్పటిభానేన సమ్పత్తపరిసాయ అజ్ఝాసయానురూపం ధమ్మం దేసేతి, న తస్స కారణా దానాదీనం వియ పుబ్బరచనాకిచ్చం అత్థి. తేనేతం దస్సేతి – ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా, తఞ్చ ఖో న పుబ్బరచనావసేన తక్కపరియాహతం వీమంసానుచరితం, అపిచ ఖో వేనేయ్యజ్ఝాసయానురూపం ఠానసో వుత్తమేవా’’తి.

    Tathā pubbaracanābhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Bhagavā hi sammāsambuddhatāya ṭhānuppattikappaṭibhānena sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ deseti, na tassa kāraṇā dānādīnaṃ viya pubbaracanākiccaṃ atthi. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na pubbaracanāvasena takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ, apica kho veneyyajjhāsayānurūpaṃ ṭhānaso vuttamevā’’ti.

    అప్పటివత్తియవచనభావదస్సనత్థం వా ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. యఞ్హి భగవతా వుత్తం, వుత్తమేవ తం, న కేనచి పటిక్ఖిపితుం సక్కా అక్ఖరసమ్పత్తియా అత్థసమ్పత్తియా చ. వుత్తం హేతం –

    Appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthaṃ vā dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi bhagavatā vuttaṃ, vuttameva taṃ, na kenaci paṭikkhipituṃ sakkā akkharasampattiyā atthasampattiyā ca. Vuttaṃ hetaṃ –

    ‘‘ఏతం భగవతా బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే అనుత్తరం ధమ్మచక్కం పవత్తితం అప్పటివత్తియం కేనచి సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా’’తిఆది (సం॰ ని॰ ౫.౧౦౮౧; మహావ॰ ౧౭).

    ‘‘Etaṃ bhagavatā bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ kenaci samaṇena vā brāhmaṇena vā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 17).

    అపరమ్పి వుత్తం –

    Aparampi vuttaṃ –

    ‘‘ఇధ, భిక్ఖవే, ఆగచ్ఛేయ్య సమణో వా బ్రాహ్మణో వా ‘న యిదం దుక్ఖం అరియసచ్చం, యం సమణేన గోతమేన పఞ్ఞత్తం, అహమిదం దుక్ఖం అరియసచ్చం ఠపేత్వా అఞ్ఞం దుక్ఖం అరియసచ్చం పఞ్ఞాపేస్సామీ’తి, నేతం ఠానం విజ్జతీ’’తిఆది. –

    ‘‘Idha, bhikkhave, āgaccheyya samaṇo vā brāhmaṇo vā ‘na yidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ samaṇena gotamena paññattaṃ, ahamidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ ṭhapetvā aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ paññāpessāmī’ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi. –

    తస్మా అప్పటివత్తియవచనభావదస్సనత్థమ్పి ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం.

    Tasmā appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.

    అథ వా సోతూనం అత్థనిప్ఫాదకభావదస్సనత్థం ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. యఞ్హి పరేసం ఆసయాదిం అజానన్తేన అసబ్బఞ్ఞునా అదేసే అకాలే వా వుత్తం, తం సచ్చమ్పి సమానం సోతూనం అత్థనిప్ఫాదనే అసమత్థతాయ అవుత్తం నామ సియా, పగేవ అసచ్చం. భగవతా పన సమ్మాసమ్బుద్ధభావతో సమ్మదేవ పరేసం ఆసయాదిం దేసకాలం అత్థసిద్ధిఞ్చ జానన్తేన వుత్తం ఏకన్తేన సోతూనం యథాధిప్పేతత్థనిప్ఫాదనతో వుత్తమేవ, నత్థి తస్స అవుత్తతాపరియాయో. తస్మా సోతూనం అత్థనిప్ఫాదకభావదస్సనత్థమ్పి ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. అపిచ యథా న తం సుతం నామ, యం న విఞ్ఞాతత్థం యఞ్చ న తథత్తాయ పటిపన్నం, ఏవం న తం వుత్తం నామ, యం న సమ్మా పటిగ్గహితం. భగవతో పన వచనం చతస్సోపి పరిసా సమ్మదేవ పటిగ్గహేత్వా తథత్తాయ పటిపజ్జన్తి. తస్మా సమ్మదేవ పటిగ్గహితభావదస్సనత్థమ్పి ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం.

    Atha vā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi paresaṃ āsayādiṃ ajānantena asabbaññunā adese akāle vā vuttaṃ, taṃ saccampi samānaṃ sotūnaṃ atthanipphādane asamatthatāya avuttaṃ nāma siyā, pageva asaccaṃ. Bhagavatā pana sammāsambuddhabhāvato sammadeva paresaṃ āsayādiṃ desakālaṃ atthasiddhiñca jānantena vuttaṃ ekantena sotūnaṃ yathādhippetatthanipphādanato vuttameva, natthi tassa avuttatāpariyāyo. Tasmā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Apica yathā na taṃ sutaṃ nāma, yaṃ na viññātatthaṃ yañca na tathattāya paṭipannaṃ, evaṃ na taṃ vuttaṃ nāma, yaṃ na sammā paṭiggahitaṃ. Bhagavato pana vacanaṃ catassopi parisā sammadeva paṭiggahetvā tathattāya paṭipajjanti. Tasmā sammadeva paṭiggahitabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.

    అథ వా అరియేహి అవిరుద్ధవచనభావదస్సనత్థం ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. యథా హి భగవా కుసలాకుసలసావజ్జానవజ్జభేదే ధమ్మే పవత్తినివత్తియో సమ్ముతిపరమత్థే చ అవిసంవాదేన్తో వదతి, ఏవం ధమ్మసేనాపతిప్పభుతయో అరియాపి భగవతి ధరమానే పరినిబ్బుతే చ తస్సేవ దేసనం అనుగన్త్వా వదన్తి, న తత్థ నానావాదతా. తస్మా వుత్తమరహతా తతో పరభాగే అరహతా అరియసఙ్ఘేనాపీతి ఏవం అరియేహి అవిరుద్ధవచనభావదస్సనత్థమ్పి ఏవం వుత్తం.

    Atha vā ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yathā hi bhagavā kusalākusalasāvajjānavajjabhede dhamme pavattinivattiyo sammutiparamatthe ca avisaṃvādento vadati, evaṃ dhammasenāpatippabhutayo ariyāpi bhagavati dharamāne parinibbute ca tasseva desanaṃ anugantvā vadanti, na tattha nānāvādatā. Tasmā vuttamarahatā tato parabhāge arahatā ariyasaṅghenāpīti evaṃ ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthampi evaṃ vuttaṃ.

    అథ వా పురిమేహి సమ్మాసమ్బుద్ధేహి వుత్తనయభావదస్సనత్థం ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. సతిపి హి జాతిగోత్తాయుప్పమాణాదివిసేసే దసబలాదిగుణేహి వియ ధమ్మదేసనాయ బుద్ధానం విసేసో నత్థి, అఞ్ఞమఞ్ఞం అత్తనా చ తే పుబ్బేనాపరం అవిరుద్ధమేవ వదన్తి. తస్మా వుత్తఞ్హేతం యథా బుద్ధేహి అత్తనా చ పుబ్బే, ఇదానిపి అమ్హాకం భగవతా తథేవ వుత్తం అరహతాతి ఏవం పురిమబుద్ధేహి అత్తనా చ సుత్తన్తరేసు వుత్తనయభావదస్సనత్థమ్పి ద్విక్ఖత్తుం ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. తేన బుద్ధానం దేసనాయ సబ్బత్థ అవిరోధో దీపితో హోతి.

    Atha vā purimehi sammāsambuddhehi vuttanayabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Satipi hi jātigottāyuppamāṇādivisese dasabalādiguṇehi viya dhammadesanāya buddhānaṃ viseso natthi, aññamaññaṃ attanā ca te pubbenāparaṃ aviruddhameva vadanti. Tasmā vuttañhetaṃ yathā buddhehi attanā ca pubbe, idānipi amhākaṃ bhagavatā tatheva vuttaṃ arahatāti evaṃ purimabuddhehi attanā ca suttantaresu vuttanayabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Tena buddhānaṃ desanāya sabbattha avirodho dīpito hoti.

    అథ వా ‘‘వుత్త’’న్తి యదేతం దుతియం పదం, తం అరహన్తవుత్తభావవచనం దట్ఠబ్బం. ఇదం వుత్తం హోతి – వుత్తఞ్హేతం భగవతా అరహతాపి వుత్తం – ‘‘ఏకధమ్మం, భిక్ఖవే’’తిఆదికం ఇదాని వుచ్చమానం వచనన్తి. అథ వా ‘‘వుత్త’’న్తి యదేతం దుతియం పదం, తం న వచనత్థం, అథ ఖో వపనత్థం దట్ఠబ్బం. తేనేతం దస్సేతి – ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా, తఞ్చ ఖో న వుత్తమత్తం, న కథితమత్తం; అథ ఖో వేనేయ్యానం కుసలమూలం వపిత’’న్తి అత్థో. అథ వా యదేతం వుత్తన్తి దుతియం పదం, తం వత్తనత్థం. అయం హిస్స అత్థో – వుత్తఞ్హేతం భగవతా అరహతా, తఞ్చ ఖో న వుత్తమత్తం, అపిచ తదత్థజాతం వుత్తం చరితన్తి. తేన ‘‘యథా వాదీ భగవా తథా కారీ’’తి దస్సేతి. అథ వా వుత్తం భగవతా, వుత్తవచనం అరహతా వత్తుం యుత్తేనాతి అత్థో.

    Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ arahantavuttabhāvavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatāpi vuttaṃ – ‘‘ekadhammaṃ, bhikkhave’’tiādikaṃ idāni vuccamānaṃ vacananti. Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ na vacanatthaṃ, atha kho vapanatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na vuttamattaṃ, na kathitamattaṃ; atha kho veneyyānaṃ kusalamūlaṃ vapita’’nti attho. Atha vā yadetaṃ vuttanti dutiyaṃ padaṃ, taṃ vattanatthaṃ. Ayaṃ hissa attho – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatā, tañca kho na vuttamattaṃ, apica tadatthajātaṃ vuttaṃ caritanti. Tena ‘‘yathā vādī bhagavā tathā kārī’’ti dasseti. Atha vā vuttaṃ bhagavatā, vuttavacanaṃ arahatā vattuṃ yuttenāti attho.

    అథ వా ‘‘వుత్త’’న్తి సఙ్ఖేపకథాఉద్దిసనం సన్ధాయాహ, పున ‘‘వుత్త’’న్తి విత్థారకథానిదస్సనం. భగవా హి సఙ్ఖేపతో విత్థారతో చ ధమ్మం దేసేతి. అథ వా భగవతో దురుత్తవచనాభావదస్సనత్థం ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా’’తి వత్వా పున ‘‘వుత్త’’న్తి వుత్తం. సబ్బదా ఞాణానుగతవచీకమ్మతాయ హి భగవతో సవాసనపహీనసబ్బదోసస్స అక్ఖలితబ్యప్పథస్స కదాచిపి దురుత్తం నామ నత్థి. యథా కేచి లోకే సతిసమ్మోసేన వా దవా వా రవా వా కిఞ్చి వత్వా అథ పటిలద్ధసఞ్ఞా పుబ్బే వుత్తం అవుత్తం వా కరోన్తి పటిసఙ్ఖరోన్తి వా, న ఏవం భగవా. భగవా పన నిచ్చకాలం సమాహితో. అసమ్మోసధమ్మో అసమ్మోహధమ్మో చ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణసముపబ్యూళ్హాయ పటిభానపటిసమ్భిదాయ ఉపనీతమత్థం అపరిమితకాలం సమ్భతపుఞ్ఞసమ్భారసముదాగతేహి అనఞ్ఞసాధారణేహి విసదవిసుద్ధేహి కరణవిసేసేహి సోతాయతనరసాయనభూతం సుణన్తానం అమతవస్సం వస్సన్తో వియ సోతబ్బసారం సవనానుత్తరియం చతుసచ్చం పకాసేన్తో కరవీకరుతమఞ్జునా సరేన సభావనిరుత్తియా వేనేయ్యజ్ఝాసయానురూపం వచనం వదతి, నత్థి తత్థ వాలగ్గమత్తమ్పి అవక్ఖలితం, కుతో పన దురుత్తావకాసో. తస్మా ‘‘యం భగవతా వుత్తం, తం వుత్తమేవ, న అవుత్తం దురుత్తం వా కదాచి హోతీ’’తి దస్సనత్థం – ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా’’తి వత్వా పున – ‘‘వుత్తమరహతా’’తి వుత్తన్తి న ఏత్థ పునరుత్తిదోసోతి. ఏవమేత్థ పునరుత్తసద్దస్స సాత్థకతా వేదితబ్బా.

    Atha vā ‘‘vutta’’nti saṅkhepakathāuddisanaṃ sandhāyāha, puna ‘‘vutta’’nti vitthārakathānidassanaṃ. Bhagavā hi saṅkhepato vitthārato ca dhammaṃ deseti. Atha vā bhagavato duruttavacanābhāvadassanatthaṃ ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Sabbadā ñāṇānugatavacīkammatāya hi bhagavato savāsanapahīnasabbadosassa akkhalitabyappathassa kadācipi duruttaṃ nāma natthi. Yathā keci loke satisammosena vā davā vā ravā vā kiñci vatvā atha paṭiladdhasaññā pubbe vuttaṃ avuttaṃ vā karonti paṭisaṅkharonti vā, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana niccakālaṃ samāhito. Asammosadhammo asammohadhammo ca sabbaññutaññāṇasamupabyūḷhāya paṭibhānapaṭisambhidāya upanītamatthaṃ aparimitakālaṃ sambhatapuññasambhārasamudāgatehi anaññasādhāraṇehi visadavisuddhehi karaṇavisesehi sotāyatanarasāyanabhūtaṃ suṇantānaṃ amatavassaṃ vassanto viya sotabbasāraṃ savanānuttariyaṃ catusaccaṃ pakāsento karavīkarutamañjunā sarena sabhāvaniruttiyā veneyyajjhāsayānurūpaṃ vacanaṃ vadati, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, kuto pana duruttāvakāso. Tasmā ‘‘yaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ vuttameva, na avuttaṃ duruttaṃ vā kadāci hotī’’ti dassanatthaṃ – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna – ‘‘vuttamarahatā’’ti vuttanti na ettha punaruttidosoti. Evamettha punaruttasaddassa sātthakatā veditabbā.

    ఇతి మే సుతన్తి ఏత్థ ఇతీతి అయం ఇతిసద్దో హేతుపరిసమాపనాదిపదత్థవిపరియాయపకారనిదస్సనావధారణాదిఅనేకత్థప్పభేదో. తథా హేస – ‘‘రుప్పతీతి ఖో, భిక్ఖవే, తస్మా రూపన్తి వుచ్చతీ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౭౯) హేతుఅత్థే దిస్సతి. ‘‘తస్మాతిహ మే, భిక్ఖవే, ధమ్మదాయాదా భవథ, మా ఆమిసదాయాదా. అత్థి మే తుమ్హేసు అనుకమ్పా – కిన్తి మే సావకా ధమ్మదాయాదా భవేయ్యుం, నో ఆమిసదాయాదా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౦) పరిసమాపనే. ‘‘ఇతి వా ఇతి ఏవరూపా విసూకదస్సనా పటివిరతో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౧౦) ఆదిఅత్థే. ‘‘మాగణ్డియోతి వా తస్స బ్రాహ్మణస్స సఙ్ఖా సమఞ్ఞా పఞ్ఞత్తి వోహారో నామం నామకమ్మం నామధేయ్యం నిరుత్తి బ్యఞ్జనం అభిలాపో’’తిఆదీసు (మహాని॰ ౭౫) పదత్థవిపరియాయే. ‘‘ఇతి ఖో, భిక్ఖవే, సప్పటిభయో బాలో, అప్పటిభయో పణ్డితో; సఉపద్దవో బాలో, అనుపద్దవో పణ్డితో; సఉపసగ్గో బాలో , అనుపసగ్గో పణ్డితో’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౩.౧) పకారే. ‘‘సబ్బమత్థీతి ఖో, కచ్చాన, అయమేకో అన్తో, సబ్బం నత్థీతి ఖో, కచ్చాన, అయం దుతియో అన్తో’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౨.౧౫) నిదస్సనే . ‘‘అత్థి ఇదప్పచ్చయా జరామరణన్తి ఇతి పుట్ఠేన సతా, ఆనన్ద, అత్థీతిస్స వచనీయం. కింపచ్చయా జరామరణన్తి ఇతి చే వదేయ్య, జాతిపచ్చయా జరామరణన్తి ఇచ్చస్స వచనీయ’’న్తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౯౬) అవధారణే, సన్నిట్ఠానేతి అత్థో. స్వాయమిధ పకారనిదస్సనావధారణేసు దట్ఠబ్బో.

    Iti me sutanti ettha itīti ayaṃ itisaddo hetuparisamāpanādipadatthavipariyāyapakāranidassanāvadhāraṇādianekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.79) hetuatthe dissati. ‘‘Tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā. Atthi me tumhesu anukampā – kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) parisamāpane. ‘‘Iti vā iti evarūpā visūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.10) ādiatthe. ‘‘Māgaṇḍiyoti vā tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo’’tiādīsu (mahāni. 75) padatthavipariyāye. ‘‘Iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito; saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito; saupasaggo bālo , anupasaggo paṇḍito’’tiādīsu (a. ni. 3.1) pakāre. ‘‘Sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti kho, kaccāna, ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15) nidassane . ‘‘Atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃpaccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīya’’ntiādīsu (dī. ni. 2.96) avadhāraṇe, sanniṭṭhāneti attho. Svāyamidha pakāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    తత్థ పకారత్థేన ఇతిసద్దేన ఏతమత్థం దీపేతి – నానానయనిపుణమనేకజ్ఝాసయసముట్ఠానం అత్థబ్యఞ్జనసమ్పన్నం వివిధపాటిహారియం ధమ్మత్థదేసనాపటివేధగమ్భీరం సబ్బసత్తానం సకసకభాసానురూపతో సోతపథమాగచ్ఛన్తం తస్స భగవతో వచనం సబ్బప్పకారేన కో సమత్థో విఞ్ఞాతుం, సబ్బథామేన పన సోతుకామతం జనేత్వాపి ఇతి మే సుతం, మయాపి ఏకేన పకారేన సుతన్తి.

    Tattha pakāratthena itisaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi iti me sutaṃ, mayāpi ekena pakārena sutanti.

    ఏత్థ చ ఏకత్తనానత్తఅబ్యాపారఏవంధమ్మతాసఙ్ఖాతా నన్దియావత్తతిపుక్ఖలసీహవిక్కీళితదిసాలోచనఅఙ్కుససఙ్ఖాతా చ విసయాదిభేదేన నానావిధా నయా నానానయా. నయా వా పాళిగతియో, తా చ పఞ్ఞత్తిఅనుపఞ్ఞత్తిఆదివసేన సంకిలేసభాగియాదిలోకియాదితదుభయవోమిస్సతాదివసేన, కుసలాదివసేన, ఖన్ధాదివసేన, సఙ్గహాదివసేన, సమయవిముత్తాదివసేన, ఠపనాదివసేన, కుసలమూలాదివసేన, తికపట్ఠానాదివసేన చ నానప్పకారాతి నానానయా. తేహి నిపుణం సణ్హం సుఖుమన్తి నానానయనిపుణం.

    Ettha ca ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā nandiyāvattatipukkhalasīhavikkīḷitadisālocanaaṅkusasaṅkhātā ca visayādibhedena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattiādivasena saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādivasena, khandhādivasena, saṅgahādivasena, samayavimuttādivasena, ṭhapanādivasena, kusalamūlādivasena, tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā. Tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ.

    ఆసయోవ అజ్ఝాసయో, సో చ సస్సతాదిభేదేన అప్పరజక్ఖతాదిభేదేన చ అనేకవిధో. అత్తజ్ఝాసయాదికో ఏవ వా అనేకో అజ్ఝాసయో అనేకజ్ఝాసయో. సో సముట్ఠానం ఉప్పత్తిహేతు ఏతస్సాతి అనేకజ్ఝాసయసముట్ఠానం.

    Āsayova ajjhāsayo, so ca sassatādibhedena apparajakkhatādibhedena ca anekavidho. Attajjhāsayādiko eva vā aneko ajjhāsayo anekajjhāsayo. So samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ.

    కుసలాదిఅత్థసమ్పత్తియా తబ్బిభావనబ్యఞ్జనసమ్పత్తియా సఙ్కాసనపకాసనవివరణవిభజనఉత్తానీకరణపఞ్ఞత్తివసేన ఛహి అత్థపదేహి అక్ఖరపదబ్యఞ్జనాకారనిరుత్తినిద్దేసవసేన ఛహి బ్యఞ్జనపదేహి చ సమన్నాగతత్తా అత్థబ్యఞ్జనసమ్పన్నం.

    Kusalādiatthasampattiyā tabbibhāvanabyañjanasampattiyā saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatattā atthabyañjanasampannaṃ.

    ఇద్ధిఆదేసనానుసాసనీభేదేన తేసు చ ఏకేకస్స విసయాదిభేదేన వివిధం బహువిధం వా పాటిహారియం ఏతస్సాతి వివిధపాటిహారియం. తత్థ పటిపక్ఖహరణతో రాగాదికిలేసాపనయనతో పటిహారియన్తి అత్థే సతి భగవతో పటిపక్ఖా రాగాదయో న సన్తి యే హరితబ్బా, పుథుజ్జనానమ్పి విగతూపక్కిలేసే అట్ఠగుణసమన్నాగతే చిత్తే హతపటిపక్ఖే ఇద్ధివిధం పవత్తతి. తస్మా తత్థ పవత్తవోహారేన చ న సక్కా ఇధ పాటిహారియన్తి వత్తుం. యస్మ్మాఆ పన మహాకారుణికస్స భగవతో వేనేయ్యగతా చ కిలేసా పటిపక్ఖా, తస్మా తేసం హరణతో పాటిహారియం. అథ వా భగవతో సాసనస్స చ పటిపక్ఖా తిత్థియా, తేసం హరణతో పాటిహారియం. తే హి దిట్ఠిహరణవసేన దిట్ఠిప్పకాసనే అసమత్థభావేన చ ఇద్ధిఆదేసనానుసాసనీహి హరితా అపనీతా హోన్తి. పటీతి వా పచ్ఛాతి అత్థో. తస్మా సమాహితే చిత్తే విగతూపక్కిలేసే కతకిచ్చేన పచ్ఛా హరితబ్బం పవత్తేతబ్బన్తి పటిహారియం. అత్తనో వా ఉపక్కిలేసేసు చతుత్థజ్ఝానమగ్గేహి హరితేసు పచ్ఛా హరణం పటిహారియం. ఇద్ధిఆదేసనానుసాసనియో చ విగతూపక్కిలేసేన కతకిచ్చేన సత్తహితత్థం పున పవత్తేతబ్బా, హరితేసు చ అత్తనో ఉపక్కిలేసేసు పరసన్తానే ఉపక్కిలేసహరణాని హోన్తీతి పటిహారియాని భవన్తి. పటిహారియమేవ పాటిహారియం, పటిహారియే వా ఇద్ధిఆదేసనానుసాసనిసముదాయే భవం ఏకేకం పాటిహారియన్తి వుచ్చతి. పటిహారియం వా చతుత్థజ్ఝానం మగ్గో చ పటిపక్ఖహరణతో, తత్థ జాతం, తస్మిం వా నిమిత్తభూతే, తతో వా ఆగతన్తి పాటిహారియం.

    Iddhiādesanānusāsanībhedena tesu ca ekekassa visayādibhedena vividhaṃ bahuvidhaṃ vā pāṭihāriyaṃ etassāti vividhapāṭihāriyaṃ. Tattha paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato paṭihāriyanti atthe sati bhagavato paṭipakkhā rāgādayo na santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati. Tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ. Yasmmāā pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tasmā tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Atha vā bhagavato sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā honti. Paṭīti vā pacchāti attho. Tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ. Attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena katakiccena sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasantāne upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ, paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanisamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ, tasmiṃ vā nimittabhūte, tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ.

    యస్మా పన తన్తిఅత్థదేసనాతబ్బోహారాభిసమయసఙ్ఖాతా హేతుహేతుఫలతదుభయపఞ్ఞత్తిపటివేధసఙ్ఖాతా వా ధమ్మత్థదేసనాపటివేధా గమ్భీరా, అనుపచితసమ్భారేహి ససాదీహి వియ మహాసముద్దో దుక్ఖోగాళ్హా అలబ్భనేయ్యప్పతిట్ఠా చ. తస్మా తేహి చతూహి గమ్భీరభావేహి యుత్తన్తి ధమ్మత్థదేసనాపటివేధగమ్భీరం.

    Yasmā pana tantiatthadesanātabbohārābhisamayasaṅkhātā hetuhetuphalatadubhayapaññattipaṭivedhasaṅkhātā vā dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrā, anupacitasambhārehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhā alabbhaneyyappatiṭṭhā ca. Tasmā tehi catūhi gambhīrabhāvehi yuttanti dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ.

    ఏకో ఏవ భగవతో ధమ్మదేసనాఘోసో ఏకస్మిం ఖణే పవత్తమానో నానాభాసానం సత్తానం అత్తనో అత్తనో భాసావసేన అపుబ్బం అచరిమం గహణూపగో హుత్వా అత్థాధిగమాయ హోతి. అచిన్తేయ్యో హి బుద్ధానం బుద్ధానుభావోతి సబ్బసత్తానం సకసకభాసానురూపతో సోతపథమాగచ్ఛతీతి వేదితబ్బం.

    Eko eva bhagavato dhammadesanāghoso ekasmiṃ khaṇe pavattamāno nānābhāsānaṃ sattānaṃ attano attano bhāsāvasena apubbaṃ acarimaṃ gahaṇūpago hutvā atthādhigamāya hoti. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvoti sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchatīti veditabbaṃ.

    నిదస్సనత్థేన – ‘‘నాహం సయమ్భూ, న మయా ఇదం సచ్ఛికత’’న్తి అత్తానం పరిమోచేన్తో – ‘‘ఇతి మే సుతం, మయాపి ఏవం సుత’’న్తి ఇదాని వత్తబ్బం సకలం సుత్తం నిదస్సేతి.

    Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘iti me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    అవధారణత్థేన – ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం బహుస్సుతానం యదిదం ఆనన్దో, గతిమన్తానం, సతిమన్తానం, ధితిమన్తానం, ఉపట్ఠాకానం యదిదం ఆనన్దో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౨౧౯-౨౨౩) ఏవం భగవతా, ‘‘ఆయస్మా ఆనన్దో అత్థకుసలో ధమ్మకుసలో బ్యఞ్జనకుసలో నిరుత్తికుసలో పుబ్బాపరకుసలో’’తి (అ॰ ని॰ ౫.౧౬౯) ఏవం ధమ్మసేనాపతినా చ పసత్థభావానురూపం అత్తనో ధారణబలం దస్సేన్తో సత్తానం సోతుకమ్యతం జనేతి – ‘‘ఇతి మే సుతం, తఞ్చ ఖో అత్థతో వా బ్యఞ్జనతో వా అనూనమనధికం, ఏవమేవ, న అఞ్ఞథా, దట్ఠబ్బ’’న్తి. అఞ్ఞథాతి భగవతో సమ్ముఖా సుతాకారతో అఞ్ఞథా, న పన భగవతా దేసితాకారతో. అచిన్తేయ్యానుభావా హి భగవతో దేసనా, సా న సబ్బాకారేన సక్కా విఞ్ఞాతున్తి వుత్తోవాయమత్థో. సుతాకారావిరుజ్ఝనమేవ హి ధారణబలం. న హేత్థ అత్థన్తరతాపరిహారో ద్విన్నమ్పి అత్థానం ఏకవిసయత్తా. ఇతరథా హి థేరో భగవతో దేసనాయ సబ్బథా పటిగ్గహణే సమత్థో అసమత్థోతి వా ఆపజ్జేయ్యాతి.

    Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā, ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti – ‘‘iti me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā, daṭṭhabba’’nti. Aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato aññathā, na pana bhagavatā desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā, sā na sabbākārena sakkā viññātunti vuttovāyamattho. Sutākārāvirujjhanameva hi dhāraṇabalaṃ. Na hettha atthantaratāparihāro dvinnampi atthānaṃ ekavisayattā. Itarathā hi thero bhagavato desanāya sabbathā paṭiggahaṇe samattho asamatthoti vā āpajjeyyāti.

    మే-సద్దో తీసు అత్థేసు దిస్సతి. తథా హిస్స – ‘‘గాథాభిగీతం మే అభోజనేయ్య’’న్తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౧౯౪; సు॰ ని॰ ౮౧) మయాతి అత్థో. ‘‘సాధు మే, భన్తే, భగవా సంఖిత్తేన ధమ్మం దేసేతూ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౪.౮౮; ౫.౩౮౧; అ॰ ని॰ ౪.౨౫౭) మయ్హన్తి అత్థో. ‘‘ధమ్మదాయాదా మే, భిక్ఖవే, భవథా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౯) మమాతి అత్థో. ఇధ పన ‘‘మయా సుత’’న్తి చ ‘‘మమ సుత’’న్తి చ అత్థద్వయే యుజ్జతి.

    Me-saddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.194; su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88; 5.381; a. ni. 4.257) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    ఏత్థ చ యో పరో న హోతి, సో అత్తాతి ఏవం వత్తబ్బే నియకజ్ఝత్తసఙ్ఖాతే సకసన్తానే వత్తనతో తివిధోపి మే-సద్దో యదిపి ఏకస్మింయేవ అత్థే దిస్సతి, కరణసమ్పదానాదివిసేససఙ్ఖాతో పనస్స విజ్జతేవాయం అత్థభేదోతి ఆహ – ‘‘మే-సద్దో తీసు అత్థేసు దిస్సతీ’’తి.

    Ettha ca yo paro na hoti, so attāti evaṃ vattabbe niyakajjhattasaṅkhāte sakasantāne vattanato tividhopi me-saddo yadipi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānādivisesasaṅkhāto panassa vijjatevāyaṃ atthabhedoti āha – ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti.

    సుతన్తి అయం సుత-సద్దో సఉపసగ్గో అనుపసగ్గో చ గమనవిస్సుతకిలిన్నూపచితానుయోగసోతవిఞ్ఞేయ్యసోతద్వారానుసారవిఞ్ఞాతాదిఅనేకత్థప్పభేదో. కిఞ్చాపి హి కిరియావిసేసకో ఉపసగ్గో, జోతకభావతో పన సతిపి తస్మిం సుత-సద్దో ఏవ తం తం అత్థం వదతీతి అనుపసగ్గస్స సుతసద్దస్స అత్థుద్ధారే సఉపసగ్గోపి ఉదాహరీయతి.

    Sutanti ayaṃ suta-saddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnūpacitānuyogasotaviññeyyasotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Kiñcāpi hi kiriyāvisesako upasaggo, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ suta-saddo eva taṃ taṃ atthaṃ vadatīti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhāre saupasaggopi udāharīyati.

    తత్థ ‘‘సేనాయ పసుతో’’తిఆదీసు గచ్ఛన్తోతి అత్థో. ‘‘సుతధమ్మస్స పస్సతో’’తిఆదీసు (ఉదా॰ ౧౧) విస్సుతధమ్మస్సాతి అత్థో. ‘‘అవస్సుతా అవస్సుతస్సా’’తిఆదీసు (పాచి॰ ౬౫౭) కిలిన్నా కిలిన్నస్సాతి అత్థో. ‘‘తుమ్హేహి పుఞ్ఞం పసుతం అనప్పక’’న్తిఆదీసు (ఖు॰ పా॰ ౭.౧౨) ఉపచితన్తి అత్థో. ‘‘యే ఝానప్పసుతా ధీరా’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౮౧) ఝానానుయుత్తాతి అత్థో. ‘‘దిట్ఠం సుతం ముత’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౪౧) సోతవిఞ్ఞేయ్యన్తి అత్థో. ‘‘సుతధరో సుతసన్నిచయో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౩౯) సోతద్వారానుసారవిఞ్ఞాతధరోతి అత్థో. ఇధ పనస్స ‘‘సోతద్వారానుసారేన ఉపధారిత’’న్తి వా ‘‘ఉపధారణ’’న్తి వా అత్థో. మే-సద్దస్స హి మయాతి అత్థే సతి ‘‘ఇతి మే సుతం, మయా సోతద్వారానుసారేన ఉపధారిత’’న్తి అత్థో. మమాతి అత్థే సతి ‘‘ఇతి మమ సుతం సోతద్వారానుసారేన ఉపధారణ’’న్తి అత్థో.

    Tattha ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnā kilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa ‘‘sotadvārānusārena upadhārita’’nti vā ‘‘upadhāraṇa’’nti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘iti me sutaṃ, mayā sotadvārānusārena upadhārita’’nti attho. Mamāti atthe sati ‘‘iti mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti attho.

    ఏవమేతేసు తీసు పదేసు యస్మా సుతసద్దసన్నిధానే పయుత్తేన ఇతిసద్దేన సవనకిరియాజోతకేన భవితబ్బం. తస్మా ఇతీతి సోతవిఞ్ఞాణాదివిఞ్ఞాణకిచ్చనిదస్సనం. మేతి వుత్తవిఞ్ఞాణసమఙ్గిపుగ్గలనిదస్సనం. సబ్బానిపి వాక్యాని ఏవకారత్థసహితానియేవ అవధారణఫలత్తా. తేన సుతన్తి అస్సవనభావప్పటిక్ఖేపతో అనూనావిపరీతగ్గహణనిదస్సనం. యథా హి సుతం సుతమేవాతి వత్తబ్బతం అరహతి, తం సమ్మా సుతం అనూనగ్గహణం అవిపరీతగ్గహణఞ్చ హోతీతి. అథ వా సద్దన్తరత్థాపోహనవసేన సద్దో అత్థం వదతీతి, యస్మా సుతన్తి ఏతస్స అసుతం న హోతీతి అయమత్థో, తస్మా సుతన్తి అస్సవనభావప్పటిక్ఖేపతో అనూనావిపరీతగ్గహణనిదస్సనం. ఇదం వుత్తం హోతి – ఇతి మే సుతం, న దిట్ఠం, న సయమ్భుఞాణేన సచ్ఛికతం, న అఞ్ఞథా వా ఉపలద్ధం, అపిచ సుతంవ, తఞ్చ ఖో సమ్మదేవాతి. అవధారణత్థే వా ఇతిసద్దే అయమత్థయోజనాతి తదపేక్ఖస్స సుత-సద్దస్స నియమత్థో సమ్భవతీతి అస్సవనభావప్పటిక్ఖేపో, అనూనావిపరీతగ్గహణనిదస్సనతా చ వేదితబ్బా. ఏవం సవనహేతుసవనవిసేసవసేన పదత్తయస్స అత్థయోజనా కతాతి దట్ఠబ్బం.

    Evametesu tīsu padesu yasmā sutasaddasannidhāne payuttena itisaddena savanakiriyājotakena bhavitabbaṃ. Tasmā itīti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sabbānipi vākyāni evakāratthasahitāniyeva avadhāraṇaphalattā. Tena sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Yathā hi sutaṃ sutamevāti vattabbataṃ arahati, taṃ sammā sutaṃ anūnaggahaṇaṃ aviparītaggahaṇañca hotīti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti, yasmā sutanti etassa asutaṃ na hotīti ayamattho, tasmā sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – iti me sutaṃ, na diṭṭhaṃ, na sayambhuñāṇena sacchikataṃ, na aññathā vā upaladdhaṃ, apica sutaṃva, tañca kho sammadevāti. Avadhāraṇatthe vā itisadde ayamatthayojanāti tadapekkhassa suta-saddassa niyamattho sambhavatīti assavanabhāvappaṭikkhepo, anūnāviparītaggahaṇanidassanatā ca veditabbā. Evaṃ savanahetusavanavisesavasena padattayassa atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.

    తథా ఇతీతి సోతద్వారానుసారేన పవత్తాయ విఞ్ఞాణవీథియా నానత్థబ్యఞ్జనగ్గహణతో నానప్పకారేన ఆరమ్మణే పవత్తిభావప్పకాసనం ఆకారత్థో ఇతిసద్దోతి కత్వా. మేతి అత్తప్పకాసనం. సుతన్తి ధమ్మప్పకాసనం యథావుత్తాయ విఞ్ఞాణవీథియా పరియత్తిధమ్మారమ్మణత్తా. అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపో – నానప్పకారేన ఆరమ్మణే పవత్తాయ విఞ్ఞాణవీథియా కారణభూతాయ మయా న అఞ్ఞం కతం, ఇదం పన కతం, అయం ధమ్మో సుతోతి.

    Tathā itīti sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānatthabyañjanaggahaṇato nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ ākārattho itisaddoti katvā. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ yathāvuttāya viññāṇavīthiyā pariyattidhammārammaṇattā. Ayañhettha saṅkhepo – nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā kāraṇabhūtāya mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo sutoti.

    తథా ఇతీతి నిదస్సితబ్బప్పకాసనం నిదస్సనత్థో ఇతి-సద్దోతి కత్వా నిదస్సేతబ్బస్స నిదస్సితబ్బత్తాభావాభావతో. తస్మా ఇతిసద్దేన సకలమ్పి సుతం పచ్చామట్ఠన్తి వేదితబ్బం. మేతి పుగ్గలప్పకాసనం. సుతన్తి పుగ్గలకిచ్చప్పకాసనం. సుత-సద్దేన హి లబ్భమానా సవనకిరియా సవనవిఞ్ఞాణప్పబన్ధప్పటిబద్ధా, తత్థ చ పుగ్గలవోహారో. న హి పుగ్గలవోహారరహితే ధమ్మప్పబన్ధే సవనకిరియా లబ్భతి. తస్సాయం సఙ్ఖేపత్థో – యం సుత్తం నిద్దిసిస్సామి, తం మయా ఇతి సుతన్తి.

    Tathā itīti nidassitabbappakāsanaṃ nidassanattho iti-saddoti katvā nidassetabbassa nidassitabbattābhāvābhāvato. Tasmā itisaddena sakalampi sutaṃ paccāmaṭṭhanti veditabbaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Suta-saddena hi labbhamānā savanakiriyā savanaviññāṇappabandhappaṭibaddhā, tattha ca puggalavohāro. Na hi puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhati. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā iti sutanti.

    తథా ఇతీతి యస్స చిత్తసన్తానస్స నానారమ్మణప్పవత్తియా నానత్థబ్యఞ్జనగ్గహణం హోతి, తస్స నానాకారనిద్దేసో ఆకారత్థో ఇతిసద్దోతి కత్వా. ఇతీతి హి అయం ఆకారపఞ్ఞత్తి ధమ్మానం తం తం పవత్తిఆకారం ఉపాదాయ పఞ్ఞాపేతబ్బసభావత్తా. మేతి కత్తునిద్దేసో. సుతన్తి విసయనిద్దేసో. సోతబ్బో హి ధమ్మో సవనకిరియాకత్తుపుగ్గలస్స సవనకిరియావసేన పవత్తిట్ఠానం హోతి. ఏత్తావతా నానప్పకారప్పవత్తేన చిత్తసన్తానేన తంసమఙ్గినో కత్తు విసయే గహణసన్నిట్ఠానం దస్సితం హోతి.

    Tathā itīti yassa cittasantānassa nānārammaṇappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso ākārattho itisaddoti katvā. Itīti hi ayaṃ ākārapaññatti dhammānaṃ taṃ taṃ pavattiākāraṃ upādāya paññāpetabbasabhāvattā. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Sotabbo hi dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānaṃ hoti. Ettāvatā nānappakārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti.

    అథ వా ఇతీతి పుగ్గలకిచ్చనిద్దేసో. సుతానఞ్హి ధమ్మానం గహితాకారస్స నిదస్సనస్స అవధారణస్స వా పకాసనభావేన ఇతిసద్దేన తదాకారాదిధారణస్స పుగ్గలవోహారూపాదానధమ్మబ్యాపారభావతో పుగ్గలకిచ్చం నామ నిద్దిట్ఠం హోతీతి. సుతన్తి విఞ్ఞాణకిచ్చనిద్దేసో. పుగ్గలవాదినోపి హి సవనకిరియా విఞ్ఞాణనిరపేక్ఖా న హోతీతి. మేతి ఉభయకిచ్చయుత్తపుగ్గలనిద్దేసో . మేతి హి సద్దప్పవత్తి ఏకన్తేనేవ సత్తవిసేసవిసయా, విఞ్ఞాణకిచ్చఞ్చ తత్థేవ సమోదహితబ్బన్తి. అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపో – మయా సవనకిచ్చవిఞ్ఞాణసమఙ్గినా పుగ్గలేన విఞ్ఞాణవసేన లద్ధస్సవనకిచ్చవోహారేన సుతన్తి.

    Atha vā itīti puggalakiccaniddeso. Sutānañhi dhammānaṃ gahitākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanabhāvena itisaddena tadākārādidhāraṇassa puggalavohārūpādānadhammabyāpārabhāvato puggalakiccaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hotīti. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Puggalavādinopi hi savanakiriyā viññāṇanirapekkhā na hotīti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso . Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisayā, viññāṇakiccañca tattheva samodahitabbanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhassavanakiccavohārena sutanti.

    తథా ఇతీతి చ మేతి చ సచ్చికట్ఠపరమత్థవసేన అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి. సబ్బస్స హి సద్దాధిగమనీయస్స అత్థస్స పఞ్ఞత్తిముఖేనేవ పటిపజ్జితబ్బత్తా సబ్బపఞ్ఞత్తీనఞ్చ విజ్జమానాదీసు ఛస్వేవ పఞ్ఞత్తీసు అవరోధో, తస్మా యో మాయామరీచిఆదయో వియ అభూతత్థో, అనుస్సవాదీహి గహేతబ్బో వియ అనుత్తమత్థో చ న హోతి. సో రూపసద్దాదికో రుప్పనానుభవనాదికో చ పరమత్థసభావో సచ్చికట్ఠపరమత్థవసేన విజ్జతి. యో పన ఇతీతి చ మేతి చ వుచ్చమానో ఆకారాదిఅపరమత్థసభావో సచ్చికట్ఠపరమత్థవసేన అనుపలబ్భమానో అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి నామ, కిమేత్థ తం పరమత్థతో అత్థి, యం ఇతీతి వా మేతి వా నిద్దేసం లభేథ. సుతన్తి విజ్జమానపఞ్ఞత్తి. యఞ్హి తం సోతేన ఉపలద్ధం, తం పరమత్థతో విజ్జమానన్తి.

    Tathā itīti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sabbassa hi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā sabbapaññattīnañca vijjamānādīsu chasveva paññattīsu avarodho, tasmā yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho, anussavādīhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti. So rūpasaddādiko ruppanānubhavanādiko ca paramatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjati. Yo pana itīti ca meti ca vuccamāno ākārādiaparamatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena anupalabbhamāno avijjamānapaññatti nāma, kimettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ itīti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti.

    తథా ఇతీతి సోతపథమాగతే ధమ్మే ఉపాదాయ తేసం ఉపధారితాకారాదీనం పచ్చామసనవసేన. మేతి ససన్తతిపరియాపన్నే ఖన్ధే కరణాదివిసేసవిసిట్ఠే ఉపాదాయ వత్తబ్బతో ఉపాదాపఞ్ఞత్తి. సుతన్తి దిట్ఠాదీని ఉపనిధాయ వత్తబ్బతో ఉపనిధాపఞ్ఞత్తి. దిట్ఠాదిసభావరహితే సద్దాయతనే పవత్తమానోపి సుతవోహారో దుతియం, తతియన్తి ఆదికో వియ పఠమాదిం నిస్సాయ ‘‘యం న దిట్ఠముతవిఞ్ఞాతనిరపేక్ఖం, తం సుత’’న్తి విఞ్ఞేయ్యత్తా దిట్ఠాదీని ఉపనిధాయ వత్తబ్బో హోతి. అసుతం న హోతీతి హి సుతన్తి పకాసితోయమత్థోతి.

    Tathā itīti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādīnaṃ paccāmasanavasena. Meti sasantatipariyāpanne khandhe karaṇādivisesavisiṭṭhe upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro dutiyaṃ, tatiyanti ādiko viya paṭhamādiṃ nissāya ‘‘yaṃ na diṭṭhamutaviññātanirapekkhaṃ, taṃ suta’’nti viññeyyattā diṭṭhādīni upanidhāya vattabbo hoti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti.

    ఏత్థ చ ఇతీతి వచనేన అసమ్మోహం దీపేతి. పటివిద్ధా హి అత్థస్స పకారవిసేసా ఇతీతి ఇధ ఆయస్మతా ఆనన్దేన పచ్చామట్ఠా, తేనస్స అసమ్మోహో దీపితో. న హి సమ్మూళ్హో నానప్పకారప్పటివేధసమత్థో హోతి, లోభప్పహానాదివసేన నానప్పకారా దుప్పటివిద్ధా చ సుత్తత్థా నిద్దిసీయన్తి . సుతన్తి వచనేన అసమ్మోసం దీపేతి సుతాకారస్స యాథావతో దస్సియమానత్తా యస్స హి సుతం సమ్ముట్ఠం హోతి, న సో కాలన్తరే మయా సుతన్తి పటిజానాతి. ఇచ్చస్స అసమ్మోహేన సమ్మోహాభావేన పఞ్ఞాయ ఏవ వా సవనకాలసమ్భూతాయ తదుత్తరికాలపఞ్ఞాసిద్ధి, తథా అసమ్మోసేన సతిసిద్ధి. తత్థ పఞ్ఞాపుబ్బఙ్గమాయ సతియా బ్యఞ్జనావధారణసమత్థతా. బ్యఞ్జనానఞ్హి పటివిజ్ఝితబ్బో ఆకారో నాతిగమ్భీరో, యథాసుతధారణమేవ తత్థ కరణీయన్తి సతియా బ్యాపారో అధికో, పఞ్ఞా తత్థ గుణీభూతా హోతి పఞ్ఞాయ పుబ్బఙ్గమాతి కత్వా. సతిపుబ్బఙ్గమాయ పఞ్ఞాయ అత్థప్పటివేధసమత్థతా. అత్థస్స హి పటివిజ్ఝితబ్బో ఆకారో గమ్భీరోతి పఞ్ఞాయ బ్యాపారో అధికో, సతి తత్థ గుణీభూతా హోతి సతియా పుబ్బఙ్గమాతి కత్వా. తదుభయసమత్థతాయోగేన అత్థబ్యఞ్జనసమ్పన్నస్స ధమ్మకోసస్స అనుపాలనసమత్థతాయ ధమ్మభణ్డాగారికత్తసిద్ధి.

    Ettha ca itīti vacanena asammohaṃ dīpeti. Paṭividdhā hi atthassa pakāravisesā itīti idha āyasmatā ānandena paccāmaṭṭhā, tenassa asammoho dīpito. Na hi sammūḷho nānappakārappaṭivedhasamattho hoti, lobhappahānādivasena nānappakārā duppaṭividdhā ca suttatthā niddisīyanti . Sutanti vacanena asammosaṃ dīpeti sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantare mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena sammohābhāvena paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarikālapaññāsiddhi, tathā asammosena satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā. Byañjanānañhi paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutadhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtā hoti paññāya pubbaṅgamāti katvā. Satipubbaṅgamāya paññāya atthappaṭivedhasamatthatā. Atthassa hi paṭivijjhitabbo ākāro gambhīroti paññāya byāpāro adhiko, sati tattha guṇībhūtā hoti satiyā pubbaṅgamāti katvā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthatāya dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    అపరో నయో – ఇతీతి వచనేన యోనిసోమనసికారం దీపేతి. తేన వుచ్చమానానం ఆకారనిదస్సనావధారణత్థానం ఉపరి వక్ఖమానానం నానప్పకారప్పటివేధజోతకానం అవిపరీతసద్ధమ్మవిసయత్తా. న హి అయోనిసో మనసికరోతో నానప్పకారప్పటివేధో సమ్భవతి. సుతన్తి వచనేన అవిక్ఖేపం దీపేతి, నిదానపుచ్ఛావసేన పకరణప్పత్తస్స వక్ఖమానస్స సుత్తస్స సవనం న సమాధానమన్తరేన సమ్భవతి విక్ఖిత్తచిత్తస్స సవనాభావతో. తథా హి విక్ఖిత్తచిత్తో పుగ్గలో సబ్బసమ్పత్తియా వుచ్చమానోపి ‘‘న మయా సుతం, పున భణథా’’తి వదతి. యోనిసోమనసికారేన చేత్థ అత్తసమ్మాపణిధిం పుబ్బేకతపుఞ్ఞతఞ్చ సాధేతి, సమ్మా అప్పణిహితత్తస్స పుబ్బే అకతపుఞ్ఞస్స వా తదభావతో. అవిక్ఖేపేన సద్ధమ్మస్సవనం సప్పురిసూపనిస్సయఞ్చ సాధేతి, అస్సుతవతో సప్పురిసూపనిస్సయరహితస్స చ తదభావతో. న హి విక్ఖిత్తచిత్తో సద్ధమ్మం సోతుం సక్కోతి, న చ సప్పురిసే అనుపస్సయమానస్స సవనం అత్థి.

    Aparo nayo – itīti vacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti. Tena vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ upari vakkhamānānaṃ nānappakārappaṭivedhajotakānaṃ aviparītasaddhammavisayattā. Na hi ayoniso manasikaroto nānappakārappaṭivedho sambhavati. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, nidānapucchāvasena pakaraṇappattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ na samādhānamantarena sambhavati vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti vadati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbekatapuññatañca sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti, assutavato sappurisūpanissayarahitassa ca tadabhāvato. Na hi vikkhittacitto saddhammaṃ sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthi.

    అపరో నయో – ‘‘యస్స చిత్తసన్తానస్స నానాకారప్పవత్తియా నానత్థబ్యఞ్జనగ్గహణం హోతి, తస్స నానాకారనిద్దేసో’’తి వుత్తం. యస్మా చ సో భగవతో వచనస్స అత్థబ్యఞ్జనప్పభేదపరిచ్ఛేదవసేన సకలసాసనసమ్పతిఓగాహనేన నిరవసేసపరహితపారిపూరికారణభూతో ఏవంభద్దకో ఆకారో న సమ్మా అప్పణిహితత్తనో పుబ్బే అకతపుఞ్ఞస్స వా హోతి, తస్మా ఇతీతి ఇమినా భద్దకేన ఆకారేన పచ్ఛిమచక్కద్వయసమ్పత్తిమత్తనో దీపేతి, సుతన్తి సవనయోగేన పురిమచక్కద్వయసమ్పత్తిం. న హి అప్పతిరూపే దేసే వసతో సప్పురిసూపనిస్సయరహితస్స వా సవనం అత్థి. ఇచ్చస్స పచ్ఛిమచక్కద్వయసిద్ధియా ఆసయసుద్ధి సిద్ధా హోతి, సమ్మా పణిహితత్తో పుబ్బే చ కతపుఞ్ఞో విసుద్ధాసయో హోతి, తదవిసుద్ధిహేతూనం కిలేసానం దూరీభావతో. తథా హి వుత్తం – ‘‘సమ్మా పణిహితం చిత్తం, సేయ్యసో నం తతో కరే’’తి (ధ॰ ప॰ ౪౩) ‘‘కతపుఞ్ఞోసి త్వం, ఆనన్ద, పధానమనుయుఞ్జ, ఖిప్పం హోహిసి అనాసవో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౦౭) చ. పురిమచక్కద్వయసిద్ధియా పయోగసుద్ధి. పతిరూపదేసవాసేన హి సప్పురిసూపనిస్సయేన చ సాధూనం దిట్ఠానుగతిఆపజ్జనేనపి విసుద్ధప్పయోగో హోతి. తాయ చ ఆసయసుద్ధియా అధిగమబ్యత్తిసిద్ధి, పుబ్బే ఏవ తణ్హాదిట్ఠిసంకిలేసానం విసోధితత్తా పయోగసుద్ధియా ఆగమబ్యత్తిసిద్ధి. సుపరిసుద్ధకాయవచీపయోగో హి విప్పటిసారాభావతో అవిక్ఖిత్తచిత్తో పరియత్తియం విసారదో హోతి. ఇతి పయోగాసయసుద్ధస్స ఆగమాధిగమసమ్పన్నస్స వచనం అరుణుగ్గమనం వియ సూరియస్స ఉదయతో, యోనిసోమనసికారో వియ చ కుసలధమ్మస్స, అరహతి భగవతో వచనస్స పుబ్బఙ్గమం భవితున్తి ఠానే నిదానం ఠపేన్తో ఇతి మే సుతన్తిఆదిమాహ.

    Aparo nayo – ‘‘yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. Yasmā ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampatiogāhanena niravasesaparahitapāripūrikāraṇabhūto evaṃbhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā itīti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, sammā paṇihitatto pubbe ca katapuñño visuddhāsayo hoti, tadavisuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvato. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti (dha. pa. 43) ‘‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti (dī. ni. 2.207) ca. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayena ca sādhūnaṃ diṭṭhānugatiāpajjanenapi visuddhappayogo hoti. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, pubbe eva taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ visodhitattā payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Suparisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hoti. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggamanaṃ viya sūriyassa udayato, yonisomanasikāro viya ca kusaladhammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento iti me sutantiādimāha.

    అపరో నయో – ఇతీతి ఇమినా పుబ్బే వుత్తనయేన నానప్పకారప్పటివేధదీపకేన అత్తనో అత్థపటిభానపటిసమ్భిదాసమ్పత్తిసబ్భావం దీపేతి. సుతన్తి ఇమినా ఇతిసద్దసన్నిధానతో వక్ఖమానాపేక్ఖాయ వా సోతబ్బభేదప్పటివేధదీపకేన ధమ్మనిరుత్తిపటిసమ్భిదాసమ్పత్తిసబ్భావం దీపేతి. ఇతీతి చ ఇదం వుత్తనయేనేవ యోనిసోమనసికారదీపకం వచనం భాసమానో ‘‘ఏతే మయా ధమ్మా మనసానుపేక్ఖితా దిట్ఠియా సుప్పటివిద్ధా’’తి దీపేతి. పరియత్తిధమ్మా హి ‘‘ఇధ సీలం కథితం, ఇధ సమాధి, ఇధ పఞ్ఞా, ఏత్తకా ఏత్థ అనుసన్ధియో’’తిఆదినా నయేన మనసా అనుపేక్ఖితా అనుస్సవాకారపరివితక్కసహితాయ ధమ్మనిజ్ఝానక్ఖన్తిభూతాయ ఞాతపరిఞ్ఞాసఙ్ఖాతాయ వా దిట్ఠియా తత్థ తత్థ వుత్తరూపారూపధమ్మే ‘‘ఇతి రూపం, ఏత్తకం రూప’’న్తిఆదినా నయేన సుట్ఠు వవత్థపేత్వా పటివిద్ధా అత్తనో పరేసఞ్చ హితసుఖావహా హోన్తీతి. సుత్తన్తి ఇదం సవనయోగపరిదీపకవచనం భాసమానో ‘‘బహూ మయా ధమ్మా సుతా ధాతా వచసా పరిచితా’’తి దీపేతి. సోతావధానప్పటిబద్ధా హి పరియత్తిధమ్మస్స సవనధారణపరిచయా. తదుభయేనపి ధమ్మస్స స్వాక్ఖాతభావేన అత్థబ్యఞ్జనపారిపూరిం దీపేన్తో సవనే ఆదరం జనేతి. అత్థబ్యఞ్జనపరిపుణ్ణఞ్హి ధమ్మం ఆదరేన అస్సుణన్తో మహతా హితా పరిబాహిరో హోతీతి ఆదరం జనేత్వా సక్కచ్చం ధమ్మో సోతబ్బో.

    Aparo nayo – itīti iminā pubbe vuttanayena nānappakārappaṭivedhadīpakena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā itisaddasannidhānato vakkhamānāpekkhāya vā sotabbabhedappaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Itīti ca idaṃ vuttanayeneva yonisomanasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Pariyattidhammā hi ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhitā anussavākāraparivitakkasahitāya dhammanijjhānakkhantibhūtāya ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā nayena suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdhā attano paresañca hitasukhāvahā hontīti. Suttanti idaṃ savanayogaparidīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Sotāvadhānappaṭibaddhā hi pariyattidhammassa savanadhāraṇaparicayā. Tadubhayenapi dhammassa svākkhātabhāvena atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabbo.

    ఇతి మే సుతన్తి ఇమినా పన సకలేన వచనేన ఆయస్మా ఆనన్దో తథాగతప్పవేదితం ధమ్మవినయం అత్తనో అదహన్తో అసప్పురిసభూమిం అతిక్కమతి, సావకత్తం పటిజానన్తో సప్పురిసభూమిం ఓక్కమతి. తథా అసద్ధమ్మా చిత్తం వుట్ఠాపేతి, సద్ధమ్మే చిత్తం పతిట్ఠాపేతి. ‘‘కేవలం సుతమేవేతం మయా, తస్సేవ పన భగవతో వచన’’న్తి దీపేన్తో అత్తానం పరిమోచేతి, సత్థారం అపదిసతి, జినవచనం అప్పేతి, ధమ్మనేత్తిం పతిట్ఠాపేతి.

    Iti me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    అపిచ ఇతి మే సుతన్తి అత్తనా ఉప్పాదితభావం అప్పటిజానన్తో పురిమస్సవనం వివరన్తో సమ్ముఖా పటిగ్గహితమిదం మయా తస్స భగవతో చతువేసారజ్జవిసారదస్స దసబలధరస్స ఆసభట్ఠానట్ఠాయినో సీహనాదనాదినో సబ్బసత్తుత్తమస్స ధమ్మిస్సరస్స ధమ్మరాజస్స ధమ్మాధిపతినో ధమ్మదీపస్స ధమ్మసరణస్స సద్ధమ్మవరచక్కవత్తినో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స. న ఏత్థ అత్థే వా ధమ్మే వా పదే వా బ్యఞ్జనే వా కఙ్ఖా వా విమతి వా కాతబ్బాతి సబ్బదేవమనుస్సానం ఇమస్మిం ధమ్మవినయే అస్సద్ధియం వినాసేతి, సద్ధాసమ్పదం ఉప్పాదేతి. తేనేతం వుచ్చతి –

    Apica iti me sutanti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ vivaranto sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa. Na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbāti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhammavinaye assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘వినాసయతి అస్సద్ధం, సద్ధం వడ్ఢేతి సాసనే;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ఇతి మే సుతమిచ్చేవం, వదం గోతమసావకో’’తి.

    Iti me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ఏత్థాహ – ‘‘కస్మా పనేత్థ యథా అఞ్ఞేసు సుత్తేసు ‘ఏవం మే సుతం, ఏకం సమయం భగవా’తిఆదినా కాలదేసే అపదిసిత్వావ నిదానం భాసితం, ఏవం న భాసిత’’న్తి? అపరే తావ ఆహు – న పన థేరేన భాసితత్తా. ఇదఞ్హి నిదానం న ఆయస్మతా ఆనన్దేన పఠమం భాసితం ఖుజ్జుత్తరాయ పన భగవతా ఉపాసికాసు బహుస్సుతభావేన ఏతదగ్గే ఠపితాయ సేక్ఖప్పటిసమ్భిదాప్పత్తాయ అరియసావికాయ సామావతిప్పముఖానం పఞ్చన్నం ఇత్థిసతానం పఠమం భాసితం.

    Etthāha – ‘‘kasmā panettha yathā aññesu suttesu ‘evaṃ me sutaṃ, ekaṃ samayaṃ bhagavā’tiādinā kāladese apadisitvāva nidānaṃ bhāsitaṃ, evaṃ na bhāsita’’nti? Apare tāva āhu – na pana therena bhāsitattā. Idañhi nidānaṃ na āyasmatā ānandena paṭhamaṃ bhāsitaṃ khujjuttarāya pana bhagavatā upāsikāsu bahussutabhāvena etadagge ṭhapitāya sekkhappaṭisambhidāppattāya ariyasāvikāya sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ paṭhamaṃ bhāsitaṃ.

    తత్రాయం అనుపుబ్బీకథా – ఇతో కిర కప్పసతసహస్సమత్థకే పదుముత్తరో నామ సమ్మాసమ్బుద్ధో లోకే ఉప్పజ్జిత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కో హంసవతియం విహరతి. అథేకదివసం హంసవతియం ఏకా కులధీతా సత్థు ధమ్మదేసనం సోతుం గచ్ఛన్తీహి ఉపాసికాహి సద్ధిం ఆరామం గతా. సత్థారం ఏకం ఉపాసికం బహుస్సుతానం ఏతదగ్గే ఠపేన్తం దిస్వా అధికారం కత్వా తం ఠానన్తరం పత్థేసి. సత్థాపి నం బ్యాకాసి ‘‘అనాగతే గోతమస్స నామ సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సావికానం ఉపాసికానం బహుస్సుతానం అగ్గా భవిస్సతీ’’తి. తస్సా యావజీవం కుసలం కత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా పున మనుస్సేసూతి ఏవం దేవమనుస్సేసు సంసరన్తియా కప్పసతసహస్సం అతిక్కన్తం. అథ ఇమస్మిం భద్దకప్పే అమ్హాకం భగవతో కాలే సా దేవలోకతో చవిత్వా ఘోసకసేట్ఠిస్స గేహే దాసియా కుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిం గణ్హి, ఉత్తరాతిస్సా నామం అకంసు. సా జాతకాలే ఖుజ్జా అహోసీతి ఖుజ్జుత్తరాత్వేవ పఞ్ఞాయిత్థ. సా అపరభాగే ఘోసకసేట్ఠినా రఞ్ఞో ఉతేనస్స సామావతియా దిన్నకాలే తస్సా పరిచారికభావేన దిన్నా రఞ్ఞో ఉతేనస్స అన్తేపురే వసతి.

    Tatrāyaṃ anupubbīkathā – ito kira kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko haṃsavatiyaṃ viharati. Athekadivasaṃ haṃsavatiyaṃ ekā kuladhītā satthu dhammadesanaṃ sotuṃ gacchantīhi upāsikāhi saddhiṃ ārāmaṃ gatā. Satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ bahussutānaṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā adhikāraṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. Satthāpi naṃ byākāsi ‘‘anāgate gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāvikānaṃ upāsikānaṃ bahussutānaṃ aggā bhavissatī’’ti. Tassā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā puna manussesūti evaṃ devamanussesu saṃsarantiyā kappasatasahassaṃ atikkantaṃ. Atha imasmiṃ bhaddakappe amhākaṃ bhagavato kāle sā devalokato cavitvā ghosakaseṭṭhissa gehe dāsiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, uttarātissā nāmaṃ akaṃsu. Sā jātakāle khujjā ahosīti khujjuttarātveva paññāyittha. Sā aparabhāge ghosakaseṭṭhinā rañño utenassa sāmāvatiyā dinnakāle tassā paricārikabhāvena dinnā rañño utenassa antepure vasati.

    తేన చ సమయేన కోసమ్బియం ఘోసకసేట్ఠికుక్కుటసేట్ఠిపావారికసేట్ఠినో భగవన్తం ఉద్దిస్స తయో విహారే కారేత్వా జనపదచారికం చరన్తే తథాగతే కోసమ్బినగరం సమ్పత్తే బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స విహారే నియ్యాదేత్వా మహాదానాని పవత్తేసుం, మాసమత్తం అతిక్కమి. అథ నేసం ఏతదహోసి – ‘‘బుద్ధా నామ సబ్బలోకానుకమ్పకా, అఞ్ఞేసమ్పి ఓకాసం దస్సామా’’తి కోసమ్బినగరవాసినోపి జనస్స ఓకాసం అకంసు. తతో పట్ఠాయ నాగరా వీథిసభాగేన గణసభాగేన మహాదానం దేన్తి. అథేకదివసం సత్థా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో మాలాకారజేట్ఠకస్స గేహే నిసీది. తస్మిం ఖణే ఖుజ్జుత్తరా సామావతియా పుప్ఫాని గహేతుం అట్ఠ కహాపణే ఆదాయ తం గేహం అగమాసి. మాలాకారజేట్ఠకో తం దిస్వా ‘‘అమ్మ ఉత్తరే, అజ్జ తుయ్హం పుప్ఫాని దాతుం ఖణో నత్థి, అహం బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం పరివిసామి, త్వమ్పి పరివేసనాయ సహాయికా హోహి, ఏవం ఇతో పరేసం వేయ్యావచ్చకరణతో ముచ్చిస్ససీ’’తి ఆహ. తతో ఖుజ్జుత్తరా బుద్ధానం భత్తగ్గే వేయ్యావచ్చం అకాసి. సా సత్థారా ఉపనిసిన్నకథావసేన కథితం సబ్బమేవ ధమ్మం ఉగ్గణ్హి, అనుమోదనం పన సుత్వా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాసి.

    Tena ca samayena kosambiyaṃ ghosakaseṭṭhikukkuṭaseṭṭhipāvārikaseṭṭhino bhagavantaṃ uddissa tayo vihāre kāretvā janapadacārikaṃ carante tathāgate kosambinagaraṃ sampatte buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa vihāre niyyādetvā mahādānāni pavattesuṃ, māsamattaṃ atikkami. Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘buddhā nāma sabbalokānukampakā, aññesampi okāsaṃ dassāmā’’ti kosambinagaravāsinopi janassa okāsaṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya nāgarā vīthisabhāgena gaṇasabhāgena mahādānaṃ denti. Athekadivasaṃ satthā bhikkhusaṅghaparivuto mālākārajeṭṭhakassa gehe nisīdi. Tasmiṃ khaṇe khujjuttarā sāmāvatiyā pupphāni gahetuṃ aṭṭha kahāpaṇe ādāya taṃ gehaṃ agamāsi. Mālākārajeṭṭhako taṃ disvā ‘‘amma uttare, ajja tuyhaṃ pupphāni dātuṃ khaṇo natthi, ahaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisāmi, tvampi parivesanāya sahāyikā hohi, evaṃ ito paresaṃ veyyāvaccakaraṇato muccissasī’’ti āha. Tato khujjuttarā buddhānaṃ bhattagge veyyāvaccaṃ akāsi. Sā satthārā upanisinnakathāvasena kathitaṃ sabbameva dhammaṃ uggaṇhi, anumodanaṃ pana sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.

    సా అఞ్ఞేసు దివసేసు చత్తారోవ కహాపణే దత్వా పుప్ఫాని గహేత్వా గచ్ఛతి, తస్మిం పన దివసే దిట్ఠసచ్చభావేన పరసన్తకే చిత్తం అనుప్పాదేత్వా అట్ఠపి కహాపణే దత్వా పచ్ఛిం పూరేత్వా పుప్ఫాని గహేత్వా సామావతియా సన్తికం అగమాసి. అథ నం సా పుచ్ఛి ‘‘అమ్మ ఉత్తరే, త్వం అఞ్ఞేసు దివసేసు న బహూని పుప్ఫాని ఆహరసి, అజ్జ పన బహుకాని, కిం నో రాజా ఉత్తరితరం పసన్నో’’తి? సా ముసా వత్తుం అభబ్బతాయ అతీతే అత్తనా కతం అనిగూహిత్వా సబ్బం కథేసి. అథ ‘‘కస్మా అజ్జ బహూని ఆహరసీ’’తి చ వుత్తా ‘‘అజ్జాహం సమ్మాసమ్బుద్ధస్స ధమ్మం సుత్వా అమతం సచ్ఛాకాసిం, తస్మా తుమ్హే న వఞ్చేమీ’’తి ఆహ. తం సుత్వా ‘‘అరే దుట్ఠదాసి, ఏత్తకం కాలం తయా గహితే కహాపణే దేహీ’’తి అతజ్జేత్వా పుబ్బహేతునా చోదియమానా ‘‘అమ్మ, తయా పీతం అమతం, అమ్హేపి పాయేహీ’’తి వత్వా ‘‘తేన హి మం న్హాపేహీ’’తి వుత్తే సోళసహి గన్ధోదకఘటేహి న్హాపేత్వా ద్వే మట్ఠసాటకే దాపేసి. సా ఏకం నివాసేత్వా ఏకం పారుపిత్వా ఆసనం పఞ్ఞాపేత్వా ఆసనే నిసీదిత్వా విచిత్రబీజనిం ఆదాయ నీచాసనేసు నిసిన్నాని పఞ్చ మాతుగామసతాని ఆమన్తేత్వా సేఖప్పటిసమ్భిదాసు ఠత్వా సత్థారా దేసితనియామేనేవ తాసం ధమ్మం దేసేసి. దేసనావసానే తా సబ్బా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహింసు. తా సబ్బాపి ఖుజ్జుత్తరం వన్దిత్వా ‘‘అమ్మ, అజ్జ పట్ఠాయ త్వం కిలిట్ఠకమ్మం మా కరి, అమ్హాకం మాతుట్ఠానే ఆచరియట్ఠానే చ పతిట్ఠాహీ’’తి గరుట్ఠానే ఠపయింసు.

    Sā aññesu divasesu cattārova kahāpaṇe datvā pupphāni gahetvā gacchati, tasmiṃ pana divase diṭṭhasaccabhāvena parasantake cittaṃ anuppādetvā aṭṭhapi kahāpaṇe datvā pacchiṃ pūretvā pupphāni gahetvā sāmāvatiyā santikaṃ agamāsi. Atha naṃ sā pucchi ‘‘amma uttare, tvaṃ aññesu divasesu na bahūni pupphāni āharasi, ajja pana bahukāni, kiṃ no rājā uttaritaraṃ pasanno’’ti? Sā musā vattuṃ abhabbatāya atīte attanā kataṃ anigūhitvā sabbaṃ kathesi. Atha ‘‘kasmā ajja bahūni āharasī’’ti ca vuttā ‘‘ajjāhaṃ sammāsambuddhassa dhammaṃ sutvā amataṃ sacchākāsiṃ, tasmā tumhe na vañcemī’’ti āha. Taṃ sutvā ‘‘are duṭṭhadāsi, ettakaṃ kālaṃ tayā gahite kahāpaṇe dehī’’ti atajjetvā pubbahetunā codiyamānā ‘‘amma, tayā pītaṃ amataṃ, amhepi pāyehī’’ti vatvā ‘‘tena hi maṃ nhāpehī’’ti vutte soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā dve maṭṭhasāṭake dāpesi. Sā ekaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā āsanaṃ paññāpetvā āsane nisīditvā vicitrabījaniṃ ādāya nīcāsanesu nisinnāni pañca mātugāmasatāni āmantetvā sekhappaṭisambhidāsu ṭhatvā satthārā desitaniyāmeneva tāsaṃ dhammaṃ desesi. Desanāvasāne tā sabbā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tā sabbāpi khujjuttaraṃ vanditvā ‘‘amma, ajja paṭṭhāya tvaṃ kiliṭṭhakammaṃ mā kari, amhākaṃ mātuṭṭhāne ācariyaṭṭhāne ca patiṭṭhāhī’’ti garuṭṭhāne ṭhapayiṃsu.

    కస్మా పనేసా దాసీ హుత్వా నిబ్బత్తాతి? సా కిర కస్సపసమ్మాసమ్బుద్ధకాలే బారాణసియం సేట్ఠిధీతా హుత్వా నిబ్బత్తా. ఏకాయ ఖీణాసవత్థేరియా ఉపట్ఠాకకులం గతాయ ‘‘ఏతం మే అయ్యే, పసాధనపేళికం దేథా’’తి వేయ్యావచ్చం కారేసి. థేరీపి ‘‘అదేన్తియా మయి ఆఘాతం ఉప్పాదేత్వా నిరయే నిబ్బత్తిస్సతి, దేన్తియా పరేసం దాసీ హుత్వా నిబ్బత్తిస్సతి, నిరయసన్తాపతో దాసిభావో సేయ్యో’’తి అనుద్దయం పటిచ్చ తస్సా వచనం అకాసి. సా తేన కమ్మేన పఞ్చ జాతిసతాని పరేసం దాసీయేవ హుత్వా నిబ్బత్తి.

    Kasmā panesā dāsī hutvā nibbattāti? Sā kira kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ seṭṭhidhītā hutvā nibbattā. Ekāya khīṇāsavattheriyā upaṭṭhākakulaṃ gatāya ‘‘etaṃ me ayye, pasādhanapeḷikaṃ dethā’’ti veyyāvaccaṃ kāresi. Therīpi ‘‘adentiyā mayi āghātaṃ uppādetvā niraye nibbattissati, dentiyā paresaṃ dāsī hutvā nibbattissati, nirayasantāpato dāsibhāvo seyyo’’ti anuddayaṃ paṭicca tassā vacanaṃ akāsi. Sā tena kammena pañca jātisatāni paresaṃ dāsīyeva hutvā nibbatti.

    కస్మా పన ఖుజ్జా అహోసి? అనుప్పన్నే కిర బుద్ధే అయం బారాణసిరఞ్ఞో గేహే వసన్తీ ఏకం రాజకులూపకం పచ్చేకబుద్ధం థోకం ఖుజ్జధాతుకం దిస్వా అత్తనా సహవాసీనం మాతుగామానం పురతో పరిహాసం కరోన్తీ యథావజ్జం కేళివసేన ఖుజ్జాకారం దస్సేసి, తస్మా ఖుజ్జా హుత్వా నిబ్బత్తి.

    Kasmā pana khujjā ahosi? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī ekaṃ rājakulūpakaṃ paccekabuddhaṃ thokaṃ khujjadhātukaṃ disvā attanā sahavāsīnaṃ mātugāmānaṃ purato parihāsaṃ karontī yathāvajjaṃ keḷivasena khujjākāraṃ dassesi, tasmā khujjā hutvā nibbatti.

    కిం పన కత్వా పఞ్ఞవన్తీ జాతాతి? అనుప్పన్నే కిర బుద్ధే అయం బారాణసిరఞ్ఞో గేహే వసన్తీ అట్ఠ పచ్చేకబుద్ధే రాజగేహతో ఉణ్హపాయాసస్స పూరితే పత్తే పరివత్తిత్వా పరివత్తిత్వా గణ్హన్తే దిస్వా అత్తనో సన్తకాని అట్ఠ దన్తవలయాని ‘‘ఇధ ఠపేత్వా గణ్హథా’’తి అదాసి. తే తథా కత్వా ఓలోకేసుం. ‘‘తుమ్హాకఞ్ఞేవ తాని పరిచ్చత్తాని, గహేత్వా గచ్ఛథా’’తి ఆహ. తే నన్దమూలకపబ్భారం అగమంసు. అజ్జాపి తాని వలయాని అరోగానేవ. సా తస్స నిస్సన్దేన పఞ్ఞవన్తీ జాతా.

    Kiṃ pana katvā paññavantī jātāti? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī aṭṭha paccekabuddhe rājagehato uṇhapāyāsassa pūrite patte parivattitvā parivattitvā gaṇhante disvā attano santakāni aṭṭha dantavalayāni ‘‘idha ṭhapetvā gaṇhathā’’ti adāsi. Te tathā katvā olokesuṃ. ‘‘Tumhākaññeva tāni pariccattāni, gahetvā gacchathā’’ti āha. Te nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu. Ajjāpi tāni valayāni arogāneva. Sā tassa nissandena paññavantī jātā.

    అథ నం సామావతిప్పముఖాని పఞ్చ ఇత్థిసతాని ‘‘అమ్మ, త్వం దివసే దివసే సత్థు సన్తికం గన్త్వా భగవతా దేసితం ధమ్మం సుత్వా అమ్హాకం దేసేహీ’’తి వదింసు. సా తథా కరోన్తీ అపరభాగే తిపిటకధరా జాతా. తస్మా నం సత్థా – ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావికానం బహుస్సుతానం ఉపాసికానం యదిదం ఖుజ్జుత్తరా’’తి ఏతదగ్గే ఠపేసి. ఇతి ఉపాసికాసు బహుస్సుతభావేన సత్థారా ఏతదగ్గే ఠపితా పటిసమ్భిదాప్పత్తా ఖుజ్జుత్తరా అరియసావికా సత్థరి కోసమ్బియం విహరన్తే కాలేన కాలం సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా అన్తేపురం గన్త్వా సామావతిప్పముఖానం పఞ్చన్నం ఇత్థిసతానం అరియసావికానం సత్థారా దేసితనియామేన యథాసుతం ధమ్మం కథేన్తీ అత్తానం పరిమోచేత్వా సత్థు సన్తికే సుతభావం పకాసేన్తీ ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా వుత్తమరహతాతి మే సుత’’న్తి నిదానం ఆరోపేసి.

    Atha naṃ sāmāvatippamukhāni pañca itthisatāni ‘‘amma, tvaṃ divase divase satthu santikaṃ gantvā bhagavatā desitaṃ dhammaṃ sutvā amhākaṃ desehī’’ti vadiṃsu. Sā tathā karontī aparabhāge tipiṭakadharā jātā. Tasmā naṃ satthā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvikānaṃ bahussutānaṃ upāsikānaṃ yadidaṃ khujjuttarā’’ti etadagge ṭhapesi. Iti upāsikāsu bahussutabhāvena satthārā etadagge ṭhapitā paṭisambhidāppattā khujjuttarā ariyasāvikā satthari kosambiyaṃ viharante kālena kālaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā antepuraṃ gantvā sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ ariyasāvikānaṃ satthārā desitaniyāmena yathāsutaṃ dhammaṃ kathentī attānaṃ parimocetvā satthu santike sutabhāvaṃ pakāsentī ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā vuttamarahatāti me suta’’nti nidānaṃ āropesi.

    యస్మా పన తస్మింయేవ నగరే భగవతో సమ్ముఖా సుత్వా తదహేవ తాయ తాసం భాసితం, తస్మా ‘‘ఏకం సమయం భగవా కోసమ్బియం విహరతీ’’తి కాలదేసం అపదిసితుం పయోజనసమ్భవోవ నత్థి సుపాకటభావతో. భిక్ఖునియో చస్సా సన్తికే ఇమాని సుత్తాని గణ్హింసు. ఏవం పరమ్పరాయ భిక్ఖూసుపి తాయ ఆరోపితం నిదానం పాకటం అహోసి. అథ ఆయస్మా ఆనన్దో తథాగతస్స పరినిబ్బానతో అపరభాగే సత్తపణ్ణిగుహాయం అజాతసత్తునా కారాపితే సద్ధమ్మమణ్డపే మహాకస్సపప్పముఖస్స వసీగణస్స మజ్ఝే నిసీదిత్వా ధమ్మం సఙ్గాయన్తో ఇమేసం సుత్తానం నిదానస్స ద్వేళ్హకం పరిహరన్తో తాయ ఆరోపితనియామేనేవ నిదానం ఆరోపేసీతి.

    Yasmā pana tasmiṃyeva nagare bhagavato sammukhā sutvā tadaheva tāya tāsaṃ bhāsitaṃ, tasmā ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā kosambiyaṃ viharatī’’ti kāladesaṃ apadisituṃ payojanasambhavova natthi supākaṭabhāvato. Bhikkhuniyo cassā santike imāni suttāni gaṇhiṃsu. Evaṃ paramparāya bhikkhūsupi tāya āropitaṃ nidānaṃ pākaṭaṃ ahosi. Atha āyasmā ānando tathāgatassa parinibbānato aparabhāge sattapaṇṇiguhāyaṃ ajātasattunā kārāpite saddhammamaṇḍape mahākassapappamukhassa vasīgaṇassa majjhe nisīditvā dhammaṃ saṅgāyanto imesaṃ suttānaṃ nidānassa dveḷhakaṃ pariharanto tāya āropitaniyāmeneva nidānaṃ āropesīti.

    కేచి పనేత్థ బహుప్పకారే పపఞ్చేన్తి. కిం తేహి? అపిచ నానానయేహి సఙ్గీతికారా ధమ్మవినయం సఙ్గాయింసు. అనుబుద్ధా హి ధమ్మసఙ్గాహకమహాథేరా, తే సమ్మదేవ ధమ్మవినయస్స సఙ్గాయనాకారం జానన్తా కత్థచి ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తిఆదినా, కత్థచి ‘‘తేన సమయేనా’’తిఆదినా, కత్థచి గాథాబన్ధవసేన నిదానం ఠపేన్తా, కత్థచి సబ్బేన సబ్బం నిదానం అట్ఠపేన్తా వగ్గసఙ్గహాదివసేన ధమ్మవినయం సఙ్గాయింసు. తత్థ ఇధ వుత్తఞ్హేతన్తిఆదినా నిదానం ఠపేత్వా సఙ్గాయింసు, కిఞ్చి సుత్తగేయ్యాదివసేన నవఙ్గమిదం బుద్ధవచనం. యథా చేతం, ఏవం సబ్బేసమ్పి సమ్మాసమ్బుద్ధానం. వుత్తఞ్హేతం ‘‘అప్పకఞ్చ నేసం అహోసి సుత్తం గేయ్య’’న్తిఆది. తత్థ ఇతివుత్తకఙ్గస్స అఞ్ఞం కిఞ్చి న పఞ్ఞాయతి తబ్భావనిమిత్తం ఠపేత్వా ‘‘వుత్తఞ్హేతం…పే॰… మే సుత’’న్తి ఇదం వచనం. తేనాహు అట్ఠకథాచరియా ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతాతి ఆదినయప్పవత్తా ద్వాదసుత్తరసతసుత్తన్తా ఇతివుత్తక’’న్తి. తస్మా సత్థు అధిప్పాయం జానన్తేహి ధమ్మసఙ్గాహకేహి అరియసావికాయ వా ఇమేసం సుత్తానం ఇతివుత్తకఙ్గభావఞాపనత్థం ఇమినావ నయేన నిదానం ఠపితన్తి వేదితబ్బం.

    Keci panettha bahuppakāre papañcenti. Kiṃ tehi? Apica nānānayehi saṅgītikārā dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Anubuddhā hi dhammasaṅgāhakamahātherā, te sammadeva dhammavinayassa saṅgāyanākāraṃ jānantā katthaci ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā, katthaci ‘‘tena samayenā’’tiādinā, katthaci gāthābandhavasena nidānaṃ ṭhapentā, katthaci sabbena sabbaṃ nidānaṃ aṭṭhapentā vaggasaṅgahādivasena dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Tattha idha vuttañhetantiādinā nidānaṃ ṭhapetvā saṅgāyiṃsu, kiñci suttageyyādivasena navaṅgamidaṃ buddhavacanaṃ. Yathā cetaṃ, evaṃ sabbesampi sammāsambuddhānaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘appakañca nesaṃ ahosi suttaṃ geyya’’ntiādi. Tattha itivuttakaṅgassa aññaṃ kiñci na paññāyati tabbhāvanimittaṃ ṭhapetvā ‘‘vuttañhetaṃ…pe… me suta’’nti idaṃ vacanaṃ. Tenāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatāti ādinayappavattā dvādasuttarasatasuttantā itivuttaka’’nti. Tasmā satthu adhippāyaṃ jānantehi dhammasaṅgāhakehi ariyasāvikāya vā imesaṃ suttānaṃ itivuttakaṅgabhāvañāpanatthaṃ imināva nayena nidānaṃ ṭhapitanti veditabbaṃ.

    కిమత్థం పన ధమ్మవినయసఙ్గహే కయిరమానే నిదానవచనం? నను భగవతా భాసితవచనస్సేవ సఙ్గహో కాతబ్బోతి? వుచ్చతే – దేసనాయ ఠితిఅసమ్మోససద్ధేయ్యభావసమ్పాదనత్థం. కాలదేసదేసకపరిసాపదేసేహి ఉపనిబన్ధిత్వా ఠపితా హి దేసనా చిరట్ఠితికా హోతి అసమ్మోసధమ్మా సద్ధేయ్యా చ దేసకాలకత్తుహేతునిమిత్తేహి ఉపనిబద్ధో వియ వోహారవినిచ్ఛయో. తేనేవ చ ఆయస్మతా మహాకస్సపేన బ్రహ్మజాలమూలపరియాయసుత్తాదీనం దేసాదిపుచ్ఛాసు కతాసు తాసం విస్సజ్జనం కరోన్తేన ధమ్మభణ్డాగారికేన ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తిఆదినా నిదానం భాసితం. ఇధ పన దేసకాలస్స అగ్గహణే కారణం వుత్తమేవ.

    Kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kayiramāne nidānavacanaṃ? Nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? Vuccate – desanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca desakālakattuhetunimittehi upanibaddho viya vohāravinicchayo. Teneva ca āyasmatā mahākassapena brahmajālamūlapariyāyasuttādīnaṃ desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā nidānaṃ bhāsitaṃ. Idha pana desakālassa aggahaṇe kāraṇaṃ vuttameva.

    అపిచ సత్థు సమ్పత్తిప్పకాసనత్థం నిదానవచనం. తథాగతస్స హి భగవతో పుబ్బరచనానుమానాగమతక్కాభావతో సమ్మాసమ్బుద్ధభావసిద్ధి. న హి సమ్మాసమ్బుద్ధస్స పుబ్బరచనాదీహి అత్థో అత్థి సబ్బత్థ అప్పటిహతఞాణాచారతాయ ఏకప్పమాణత్తా చ ఞేయ్యధమ్మేసు. తథా ఆచరియముట్ఠిధమ్మమచ్ఛరియసాసనసావకానురాగాభావతో ఖీణాసవభావసిద్ధి. న హి సబ్బసో ఖీణాసవస్స తే సమ్భవన్తీతి సువిసుద్ధస్స పరానుగ్గహపవత్తి. ఏవం దేసకసంకిలేసభూతానం దిట్ఠిసీలసమ్పదాదూసకానం అవిజ్జాతణ్హానం అచ్చన్తాభావసంసూచకేహి ఞాణసమ్పదాపహానసమ్పదాభిబ్యఞ్జకేహి చ సమ్బుద్ధవిసుద్ధభావేహి పురిమవేసారజ్జద్వయసిద్ధి, తతో చ అన్తరాయికనియ్యానికధమ్మేసు అసమ్మోహభావసిద్ధితో పచ్ఛిమవేసారజ్జద్వయసిద్ధీతి భగవతో చతువేసారజ్జసమన్నాగమో అత్తహితపరహితపటిపత్తి చ నిదానవచనేన పకాసితా హోతి, తత్థ తత్థ సమ్పత్తపరిసాయ అజ్ఝాసయానురూపం ఠానుప్పత్తికప్పటిభానేన ధమ్మదేసనాదీపనతో. ఇధ పన అనవసేసతో కామదోసప్పహానం విధాయ దేసనాదీపనతో చాతి యోజేతబ్బం. తేన వుత్తం ‘‘సత్థు సమ్పత్తిప్పకాసనత్థం నిదానవచన’’న్తి. ఏత్థ చ ‘‘భగవతా అరహతా’’తి ఇమేహి పదేహి యథావుత్తఅత్థవిభావనతా హేట్ఠా దస్సితా ఏవ.

    Apica satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasāsanasāvakānurāgābhāvato khīṇāsavabhāvasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhassa parānuggahapavatti. Evaṃ desakasaṃkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadādūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato ca antarāyikaniyyānikadhammesu asammohabhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitapaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā hoti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato. Idha pana anavasesato kāmadosappahānaṃ vidhāya desanādīpanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti. Ettha ca ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi yathāvuttaatthavibhāvanatā heṭṭhā dassitā eva.

    తథా సాసనసమ్పత్తిప్పకాసనత్థం నిదానవచనం. ఞాణకరుణాపరిగ్గహితసబ్బకిరియస్స హి భగవతో నత్థి నిరత్థకా పటిపత్తి అత్తహితా వా. తస్మా పరేసంయేవత్థాయ పవత్తసబ్బకిరియస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సకలమ్పి కాయవచీమనోకమ్మం యథాపవత్తం వుచ్చమానం దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి యథారహం సత్తానం అనుసాసనత్థేన సాసనం, న కబ్బరచనా. తయిదం సత్థు చరితం కాలదేసదేసకపరిసాపదేసేహి తత్థ తత్థ నిదానవచనేహి యథారహం పకాసియతి. ఇధ పన దేసకపరిసాపదేసేహీతి యోజేతబ్బం. తేన వుత్తం ‘‘సాసనసమ్పత్తిప్పకాసనత్థం నిదానవచన’’న్తి.

    Tathā sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakā paṭipatti attahitā vā. Tasmā paresaṃyevatthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanatthena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthu caritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsiyati. Idha pana desakaparisāpadesehīti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.

    అపిచ సత్థునో పమాణభావప్పకాసనేన సాసనస్స పమాణభావదస్సనత్థం నిదానవచనం. తఞ్చస్స పమాణభావదస్సనం హేట్ఠా వుత్తనయానుసారేన ‘‘భగవతా అరహతా’’తి ఇమేహి పదేహి విభావితన్తి వేదితబ్బం. ఇదమేత్థ నిదానవచనప్పయోజనస్స ముఖమత్తనిదస్సనన్తి.

    Apica satthuno pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi vibhāvitanti veditabbaṃ. Idamettha nidānavacanappayojanassa mukhamattanidassananti.

    నిదానవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact