Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / కఙ్ఖావితరణీ-పురాణ-టీకా • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
నిదానవణ్ణనా
Nidānavaṇṇanā
‘‘ఆవికతా హిస్స ఫాసు హోతి, తత్థాయస్మన్తే పుచ్ఛామి…పే॰… తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి వత్వా ‘‘ఉద్దిట్ఠం ఖో ఆయస్మన్తో నిదాన’’న్తిఆదినా నయేన వుత్తం. ఏత్థేవ యావతతియానుసావనకథావసానే అథ ఖో ఉద్దేసకాలే ‘‘ఆవికతా హిస్స ఫాసు హోతీ’’తి వత్వా ‘‘ఉద్దిట్ఠం ఖో ఆయస్మన్తో నిదానం. తత్థాయస్మన్తే పుచ్ఛామీ’’తిఆదినా నయేన ఆగతం. ఉపోసథక్ఖన్ధకేపి ఏవమేవ ఆగతం. తత్థ పుబ్బే వుత్తం పచ్ఛా ఆగతసుత్తేన విరుజ్ఝతి. తస్మా యథా న విరుజ్ఝతి, తథా ఉపపరిక్ఖిత్వా గహేతబ్బం. ఏవం న విరుజ్ఝతీతి ఏకే. కథం? ‘‘ఆవికతా హిస్స ఫాసు హోతీ’’తి వత్వా ‘‘ఉద్దిట్ఠం ఖో ఆయస్మన్తో నిదానం. తత్థాయస్మన్తే పుచ్ఛామీ’’తిఆదినా సుఉద్దిట్ఠం హోతీతి ఏతం ఉద్దేసలక్ఖణం ఇధాపి ఖన్ధకేపి వుత్తత్తా. తస్మా ‘‘ఫాసు హోతీ’’తి వత్వా ‘‘తత్థాయస్మన్తే పుచ్ఛామీ’’తి వుత్తట్ఠానే అవుత్తమ్పి ఆనేత్వా గహేతబ్బం. కస్మా? ఇధ నిదానం న దస్సితం, ఉద్దేసో ఉద్దేసకాలే ఉద్దిసితబ్బలక్ఖణస్స తత్థ వుత్తత్తా. అపిచ ‘‘నిదానుద్దేసో’’తి పదం ఉద్ధరిత్వా నిదానుద్దేసం దస్సేతుకామోపి ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో…పే॰… ఆవికతా హిస్స ఫాసు హోతీ’’తి పాఠవసేన ఆగతం నిదానం నిట్ఠాపేత్వా ఉపరి అట్ఠకథావసేన యోజేతబ్బం పాళిం ఇధ యోజేత్వా ‘‘తత్థాయస్మన్తే పుచ్ఛామి…పే॰… ధారయామీ’’తి నిదానపాళిం పరిపుణ్ణం కత్వా పున ‘‘తత్థ నిదానుద్దేసో’’తి ఉద్ధటపదవసేన సఙ్ఖేపతో నిదానుద్దేసలక్ఖణం దస్సేతుం ‘‘ఏవమేతం ధారయామీ’’తి వత్వా ‘‘ఉద్దిట్ఠం ఖో ఆయస్మన్తో నిదాన’’న్తిఆది వుత్తం, తస్మా ఏవం ఉపరి చ ఖన్ధకే చ, అథ ఖో ఉద్దేసకాలే ‘‘ఆవికతా హిస్స ఫాసు హోతీ’’తి వత్వా ‘‘ఉద్దిట్ఠం ఖో ఆయస్మన్తో నిదానం. తత్థాయస్మన్తే పుచ్ఛామీ’’తిఆది నిదానుద్దేసోవ దస్సితో, న నిదానం.
‘‘Āvikatā hissa phāsu hoti, tatthāyasmante pucchāmi…pe… tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’ntiādinā nayena vuttaṃ. Ettheva yāvatatiyānusāvanakathāvasāne atha kho uddesakāle ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā nayena āgataṃ. Uposathakkhandhakepi evameva āgataṃ. Tattha pubbe vuttaṃ pacchā āgatasuttena virujjhati. Tasmā yathā na virujjhati, tathā upaparikkhitvā gahetabbaṃ. Evaṃ na virujjhatīti eke. Kathaṃ? ‘‘Āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā suuddiṭṭhaṃ hotīti etaṃ uddesalakkhaṇaṃ idhāpi khandhakepi vuttattā. Tasmā ‘‘phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’ti vuttaṭṭhāne avuttampi ānetvā gahetabbaṃ. Kasmā? Idha nidānaṃ na dassitaṃ, uddeso uddesakāle uddisitabbalakkhaṇassa tattha vuttattā. Apica ‘‘nidānuddeso’’ti padaṃ uddharitvā nidānuddesaṃ dassetukāmopi ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… āvikatā hissa phāsu hotī’’ti pāṭhavasena āgataṃ nidānaṃ niṭṭhāpetvā upari aṭṭhakathāvasena yojetabbaṃ pāḷiṃ idha yojetvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmi…pe… dhārayāmī’’ti nidānapāḷiṃ paripuṇṇaṃ katvā puna ‘‘tattha nidānuddeso’’ti uddhaṭapadavasena saṅkhepato nidānuddesalakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘evametaṃ dhārayāmī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’ntiādi vuttaṃ, tasmā evaṃ upari ca khandhake ca, atha kho uddesakāle ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādi nidānuddesova dassito, na nidānaṃ.
సవనాణత్తివచనన్తి ఏత్థ సఙ్ఘనవకతరేన వత్తుం అయుత్తన్తి చే? యుత్తమేవ. ‘‘పాతిమోక్ఖుద్దేసకేన ఏవం వత్తబ్బ’’న్తి భగవతా వుత్తత్తా భగవతోవ ఆణత్తి, న ఉద్దేసకస్స. ఇధ నవకతరవసేన వుత్తం. థేరోపి పన ఉద్దిసితుం లభతీతి దస్సనత్థం ‘‘థేరాధికం పాతిమోక్ఖ’’న్తి వుత్తం. ఇమినా సుత్తేన నవకతరో న లభతీతి చే? తం దస్సేతుం ‘‘యో తత్థ భిక్ఖూ’’తిఆది వుత్తం.
Savanāṇattivacananti ettha saṅghanavakatarena vattuṃ ayuttanti ce? Yuttameva. ‘‘Pātimokkhuddesakena evaṃ vattabba’’nti bhagavatā vuttattā bhagavatova āṇatti, na uddesakassa. Idha navakataravasena vuttaṃ. Theropi pana uddisituṃ labhatīti dassanatthaṃ ‘‘therādhikaṃ pātimokkha’’nti vuttaṃ. Iminā suttena navakataro na labhatīti ce? Taṃ dassetuṃ ‘‘yo tattha bhikkhū’’tiādi vuttaṃ.
యథా చతువగ్గేన ఠపేత్వా ఉపసమ్పదాపవారణాఅబ్భానాని సబ్బం సఙ్ఘకమ్మం కాతుం వట్టతి, ఏవం ‘‘అతిరేకవీసతివగ్గేన ఇమం నామ కమ్మం కాతబ్బ’’న్తి అవత్వా అతిరేకవచనత్తా అఞ్ఞం అత్థం సూచేతి, కిం తన్తి ‘‘చతువగ్గాదినా’’తిఆది. తఞ్హి తేహి ఏవ సిద్ధం. కథం? చతువగ్గేన ఉపసమ్పదాపవారణా…పే॰… వీసతివగ్గేన న కిఞ్చి సఙ్ఘకమ్మం కాతుం న వట్టతీతి. ఏత్థ ‘‘దసవగ్గేన అబ్భానకమ్మమత్తం ఠపేత్వా’’తి వదన్తేన చతుపఞ్చవగ్గేన కరణీయానిపి దసవగ్గేన కాతుం అనుఞ్ఞాతాని. తస్మా అతిరేకేన వట్టతీతి దీపితం, ‘‘ఠపేత్వా’’తి వచనేన ఊనతరేన న వట్టతీతి దీపితమేవ. తస్మా న వత్తబ్బం అతిరేకవీసతివగ్గోతి చే? వత్తబ్బమేవ. చతుపఞ్చవగ్గేన కత్తబ్బం ఛసత్తఅట్ఠనవవగ్గేన కాతబ్బన్తి చ, దసవగ్గేన కాతబ్బం ఏకాదసద్వాదస…పే॰… ఏకూనవీసతివగ్గేన కాతబ్బన్తి చ దీపితం. ఊనతరేన న వట్టతీతి దీపితం పాకటతో. సబ్బప్పకారేన పన అతిరేకవీసతిఅనతిరేకవీసతివగ్గే వుత్తేపి దీపితం హోతీతి వజిరబుద్ధిత్థేరేన లిఖితం. ఇతో పట్ఠాయ ‘‘లిఖిత’’న్తి వుత్తే వజిరబుద్ధిత్థేరేనాతి గహేతబ్బం.
Yathā catuvaggena ṭhapetvā upasampadāpavāraṇāabbhānāni sabbaṃ saṅghakammaṃ kātuṃ vaṭṭati, evaṃ ‘‘atirekavīsativaggena imaṃ nāma kammaṃ kātabba’’nti avatvā atirekavacanattā aññaṃ atthaṃ sūceti, kiṃ tanti ‘‘catuvaggādinā’’tiādi. Tañhi tehi eva siddhaṃ. Kathaṃ? Catuvaggena upasampadāpavāraṇā…pe… vīsativaggena na kiñci saṅghakammaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti. Ettha ‘‘dasavaggena abbhānakammamattaṃ ṭhapetvā’’ti vadantena catupañcavaggena karaṇīyānipi dasavaggena kātuṃ anuññātāni. Tasmā atirekena vaṭṭatīti dīpitaṃ, ‘‘ṭhapetvā’’ti vacanena ūnatarena na vaṭṭatīti dīpitameva. Tasmā na vattabbaṃ atirekavīsativaggoti ce? Vattabbameva. Catupañcavaggena kattabbaṃ chasattaaṭṭhanavavaggena kātabbanti ca, dasavaggena kātabbaṃ ekādasadvādasa…pe… ekūnavīsativaggena kātabbanti ca dīpitaṃ. Ūnatarena na vaṭṭatīti dīpitaṃ pākaṭato. Sabbappakārena pana atirekavīsatianatirekavīsativagge vuttepi dīpitaṃ hotīti vajirabuddhittherena likhitaṃ. Ito paṭṭhāya ‘‘likhita’’nti vutte vajirabuddhittherenāti gahetabbaṃ.
సచే అనుపోసథేపి వట్టేయ్య, ‘‘ఉపోసథం కరేయ్యా’’తి న వదేయ్య, యస్మా అనుపోసథే కాతుం న వట్టతి, తస్మా ‘‘అజ్జుపోసథో’’తి వత్వా పున ‘‘ఉపోసథం కరేయ్యా’’తి వుత్తం. ‘‘పచ్ఛిమకత్తికపుణ్ణమా ఏవా’’తి అవధారణం తతో పరం పవారణాదివసస్స నత్థితాయ కతం. ఉద్ధం పకతిఉపోసథే వుత్తేన పకతిచారిత్తేన సద్ధిం ఇదమ్పి.
Sace anuposathepi vaṭṭeyya, ‘‘uposathaṃ kareyyā’’ti na vadeyya, yasmā anuposathe kātuṃ na vaṭṭati, tasmā ‘‘ajjuposatho’’ti vatvā puna ‘‘uposathaṃ kareyyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Pacchimakattikapuṇṇamā evā’’ti avadhāraṇaṃ tato paraṃ pavāraṇādivasassa natthitāya kataṃ. Uddhaṃ pakatiuposathe vuttena pakaticārittena saddhiṃ idampi.
‘‘నిమిత్తేన నిమిత్తం సమ్బన్ధిత్వా’’తి న వత్తబ్బం ‘‘తివిధసమ్పత్తియుత్తా’’తి వుత్తత్తాతి చే? వత్తబ్బమేవ. కస్మా? తివిధసమ్పత్తి నామ నిమిత్తసమ్పత్తి, పరిసాసమ్పత్తి, కమ్మవాచాసమ్పత్తీతిఆదిం వత్వా ‘‘నిమిత్తసమ్పత్తి నామ పబ్బతనిమిత్తం, పాసాణనిమిత్త’’న్తిఆది వుత్తం, న నిమిత్తేన నిమిత్తసమ్బన్ధనం వుత్తం. అపిచ ‘‘తివిధసమ్పత్తియుత్తా’’తి సమ్పయోగఙ్గేసు దస్సేత్వా పున తమేవ పహానఙ్గేసు దస్సేతుం ‘‘నిమిత్తేన నిమిత్తం సమ్బన్ధిత్వా’’తి వుత్తం. నదిసముద్దజాతస్సరేసు సమ్మతసీమాతో కమ్మాని న విపజ్జన్తి ఉదకుక్ఖేపసీమత్తాతి ‘‘విపత్తిసీమాయో నామా’’తి కస్మా వుత్తాతి చే? సేసలక్ఖణాని సమ్పాదేత్వా నదియం సీమాయ బద్ధాయ ఉదకపరియన్తం కత్వా సీమాగతత్తా పున తం నదిం అన్తో కత్వా తళాకే కతే సచే తస్సా సీమాయ కమ్మం కాతుం వట్టేయ్య, సీమాతో కమ్మాని న విపజ్జేయ్యుం. యస్మా పన ఏవం కాతుం న వట్టతి, తస్మా ‘‘ఉదకుక్ఖేపసీమత్తా’’తి వుత్తం అకారణం.
‘‘Nimittena nimittaṃ sambandhitvā’’ti na vattabbaṃ ‘‘tividhasampattiyuttā’’ti vuttattāti ce? Vattabbameva. Kasmā? Tividhasampatti nāma nimittasampatti, parisāsampatti, kammavācāsampattītiādiṃ vatvā ‘‘nimittasampatti nāma pabbatanimittaṃ, pāsāṇanimitta’’ntiādi vuttaṃ, na nimittena nimittasambandhanaṃ vuttaṃ. Apica ‘‘tividhasampattiyuttā’’ti sampayogaṅgesu dassetvā puna tameva pahānaṅgesu dassetuṃ ‘‘nimittena nimittaṃ sambandhitvā’’ti vuttaṃ. Nadisamuddajātassaresu sammatasīmāto kammāni na vipajjanti udakukkhepasīmattāti ‘‘vipattisīmāyo nāmā’’ti kasmā vuttāti ce? Sesalakkhaṇāni sampādetvā nadiyaṃ sīmāya baddhāya udakapariyantaṃ katvā sīmāgatattā puna taṃ nadiṃ anto katvā taḷāke kate sace tassā sīmāya kammaṃ kātuṃ vaṭṭeyya, sīmāto kammāni na vipajjeyyuṃ. Yasmā pana evaṃ kātuṃ na vaṭṭati, tasmā ‘‘udakukkhepasīmattā’’ti vuttaṃ akāraṇaṃ.
వీసతివగ్గకరణీయత్తా సఙ్ఘకమ్మస్స కమ్మారహేన సద్ధిం ఏకవీసతి భిక్ఖూ నిసీదితుం న సక్కోన్తీ’’తి వుత్తం, సుఖనిసజ్జావసేన నిసీదితున్తి అధిప్పాయో. ‘‘పరిమణ్డలాకారేన నిసీదితు’’న్తి అట్ఠకథాయం వుత్తం. తియోజనం అతిక్కమిత్వాతి మజ్ఝే ఠత్వా దియడ్ఢం కత్వా తియోజనం. కోణతో హి కోణం తియోజనం అతిక్కామేతి, ఆపత్తిఞ్చ ఆపజ్జతి, సీమా చ అసీమా హోతి. కిత్తేత్వాతి నిమిత్తాని సమ్పన్నానిపి అఞ్ఞమఞ్ఞనామవిపరియాయేన, అనిమిత్తానం నామేహి చ కిత్తేత్వాతి అత్థో.
Vīsativaggakaraṇīyattā saṅghakammassa kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū nisīdituṃ na sakkontī’’ti vuttaṃ, sukhanisajjāvasena nisīditunti adhippāyo. ‘‘Parimaṇḍalākārena nisīditu’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tiyojanaṃ atikkamitvāti majjhe ṭhatvā diyaḍḍhaṃ katvā tiyojanaṃ. Koṇato hi koṇaṃ tiyojanaṃ atikkāmeti, āpattiñca āpajjati, sīmā ca asīmā hoti. Kittetvāti nimittāni sampannānipi aññamaññanāmavipariyāyena, animittānaṃ nāmehi ca kittetvāti attho.
రాసికతం పంసుపి రుక్ఖేసు జాతేసు సుద్ధపంసుపబ్బతో హోతి. గుళపిణ్డపరిమాణో థూలతాయ, న తులగణనాయ. భూమియం పతిట్ఠితో’’తి ఇమినా కుటసరావాదీసు రోపితం పటిక్ఖిపతి, తతో అపనేత్వా పన తఙ్ఖణమ్పి భూమియం రోపితో వట్టతి. నవమూలసాఖానిగ్గమనం పన అకారణం. ఖన్ధం ఛిన్దిత్వా రోపితే పన ఏతం యుజ్జతి. సూచిదణ్డకప్పమాణో కనిట్ఠఙ్గులిపరిమాణమత్తో. ‘‘అట్ఠఙ్గులుబ్బేధో’’తి ఇమినా ఉబ్బేధో పరిచ్ఛిన్నో హోతి, ‘‘గోవిసాణమత్తో’’తి ఇమినా పరిణాహో. ‘‘ఏవం సన్తేపి గోవిసాణపరిణాహే పరిచ్ఛేదో నత్థి, తస్మా ఖుద్దకోపి మహన్తోపి వట్టతి ఏవాతి వదన్తి.
Rāsikataṃ paṃsupi rukkhesu jātesu suddhapaṃsupabbato hoti. Guḷapiṇḍaparimāṇo thūlatāya, na tulagaṇanāya. Bhūmiyaṃ patiṭṭhito’’ti iminā kuṭasarāvādīsu ropitaṃ paṭikkhipati, tato apanetvā pana taṅkhaṇampi bhūmiyaṃ ropito vaṭṭati. Navamūlasākhāniggamanaṃ pana akāraṇaṃ. Khandhaṃ chinditvā ropite pana etaṃ yujjati. Sūcidaṇḍakappamāṇo kaniṭṭhaṅguliparimāṇamatto. ‘‘Aṭṭhaṅgulubbedho’’ti iminā ubbedho paricchinno hoti, ‘‘govisāṇamatto’’ti iminā pariṇāho. ‘‘Evaṃ santepi govisāṇapariṇāhe paricchedo natthi, tasmā khuddakopi mahantopi vaṭṭati evāti vadanti.
జాతస్సరే పరిపుణ్ణమేవ ఉదకం నిమిత్తూపగం దిస్వా అపరిపుణ్ణం అన్తరా ఠితిభూతం ‘‘జాతస్సరే సమ్మతా’’తి వుత్తం విపత్తిం న ఆపజ్జతీతి ‘‘నదియా సమ్మతా, సముద్దే సమ్మతా, జాతస్సరే సమ్మతా’’తి ఏత్థాపి లోణీ న గహితా. బద్ధసీమం వా నదిసముద్దజాతస్సరే వా అనోక్కమిత్వాతి ఏత్థాపి ‘‘నదియా వా, భిక్ఖవే, సముద్దే వా జాతస్సరే వా’’తి (మహావ॰ ౧౪౭) ఏత్థాపి న గహితా. తస్మా లోణీ న అబద్ధసీమాతి చే? అబద్ధసీమావ. ‘‘యోపి నదిం వా సముద్దం వా భిన్దిత్వా నిక్ఖన్తఉదకేన కతో సోబ్భో ఏతం లక్ఖణం పాపుణాతి, అయమ్పి జాతస్సరోయేవా’’తి (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ నిదానవణ్ణనా) వుత్తత్తా జాతస్సరగ్గహణేన గహితాతి తత్థ తత్థ అవుత్తా. ‘‘యావతికా తస్మిం గామఖేత్తే’’తి వుత్తత్తా అఞ్ఞమ్పి గామం అన్తో కత్వా సమానసంవాసకసీమాసమ్మన్ననకాలే తస్మిం గామే భిక్ఖూ ఆగచ్ఛన్తు వా మా వా, వట్టతి. అవిప్పవాససీమాసమ్మన్ననకాలే ఆగన్తబ్బమేవ.
Jātassare paripuṇṇameva udakaṃ nimittūpagaṃ disvā aparipuṇṇaṃ antarā ṭhitibhūtaṃ ‘‘jātassare sammatā’’ti vuttaṃ vipattiṃ na āpajjatīti ‘‘nadiyā sammatā, samudde sammatā, jātassare sammatā’’ti etthāpi loṇī na gahitā. Baddhasīmaṃ vā nadisamuddajātassare vā anokkamitvāti etthāpi ‘‘nadiyā vā, bhikkhave, samudde vā jātassare vā’’ti (mahāva. 147) etthāpi na gahitā. Tasmā loṇī na abaddhasīmāti ce? Abaddhasīmāva. ‘‘Yopi nadiṃ vā samuddaṃ vā bhinditvā nikkhantaudakena kato sobbho etaṃ lakkhaṇaṃ pāpuṇāti, ayampi jātassaroyevā’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) vuttattā jātassaraggahaṇena gahitāti tattha tattha avuttā. ‘‘Yāvatikā tasmiṃ gāmakhette’’ti vuttattā aññampi gāmaṃ anto katvā samānasaṃvāsakasīmāsammannanakāle tasmiṃ gāme bhikkhū āgacchantu vā mā vā, vaṭṭati. Avippavāsasīmāsammannanakāle āgantabbameva.
అగమనపథేసూతి ఏత్థ ఏకదివసేన గన్త్వా పచ్చాగన్తుం అసక్కుణేయ్యట్ఠానేతి వదన్తి, బద్ధసీమాభావం పటిక్ఖిపిత్వాతి అత్థో.
Agamanapathesūti ettha ekadivasena gantvā paccāgantuṃ asakkuṇeyyaṭṭhāneti vadanti, baddhasīmābhāvaṃ paṭikkhipitvāti attho.
‘‘సమన్తా ఉదకుక్ఖేపా’’తి వుత్తత్తా సబ్బదిసాసు గహేతబ్బమేవాతి చే? యతో లబ్భతి, తతో గహేతబ్బో ‘‘యస్మిం పదేసే పకతివీచియో ఓత్థరిత్వా సణ్ఠహన్తి, తతో పట్ఠాయ కప్పియభూమి, తత్థ ఠత్వా ఉపోసథాదికమ్మం కాతుం వట్టతీ’’తి వుత్తత్తా. అనుబన్ధో అడ్ఢమాసో అన్వడ్ఢమాసో, అడ్ఢమాసస్స వా అను. యో పన కేనచి అన్తమసో తిరచ్ఛానేనపి ఖణిత్వా అకతోతి అధిప్పాయో.
‘‘Samantā udakukkhepā’’ti vuttattā sabbadisāsu gahetabbamevāti ce? Yato labbhati, tato gahetabbo ‘‘yasmiṃ padese pakativīciyo ottharitvā saṇṭhahanti, tato paṭṭhāya kappiyabhūmi, tattha ṭhatvā uposathādikammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttattā. Anubandho aḍḍhamāso anvaḍḍhamāso, aḍḍhamāsassa vā anu. Yo pana kenaci antamaso tiracchānenapi khaṇitvā akatoti adhippāyo.
‘‘అఞ్ఞం తత్తకంయేవ పరిచ్ఛేదం అనతిక్కమిత్వా ఠితోపి కమ్మం కోపేతీ’’తి వుత్తత్తా అతిక్కమిత్వా ఠితో న కోపేతీతి దీపితమేవ హోతీతి ఉపతిస్సత్థేరో, తం పన ‘‘ద్విన్నం ఉదకుక్ఖేపానం అన్తరే అఞ్ఞో ఏకో ఉదకుక్ఖేపో ఉపచారత్థాయ ఠపేతబ్బో’’తి వచనేన విరుజ్ఝతి. సమన్తపాసాదికాయఞ్హి ‘‘అఞ్ఞం తత్తకంయేవా’’తి పదం నత్థి. తస్మా తస్సాధిప్పాయో పరియేసితబ్బో. అన్తోఉదకుక్ఖేపసీమాయ ఉపచారత్థాయ ఠపితం ఉదకుక్ఖేపపరిచ్ఛేదం అనతిక్కమిత్వాతి అత్థో గహేతబ్బో. థేరేన అఞ్ఞథా పపఞ్చిత్వా లిఖితం.
‘‘Aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopi kammaṃ kopetī’’ti vuttattā atikkamitvā ṭhito na kopetīti dīpitameva hotīti upatissatthero, taṃ pana ‘‘dvinnaṃ udakukkhepānaṃ antare añño eko udakukkhepo upacāratthāya ṭhapetabbo’’ti vacanena virujjhati. Samantapāsādikāyañhi ‘‘aññaṃ tattakaṃyevā’’ti padaṃ natthi. Tasmā tassādhippāyo pariyesitabbo. Antoudakukkhepasīmāya upacāratthāya ṭhapitaṃ udakukkhepaparicchedaṃ anatikkamitvāti attho gahetabbo. Therena aññathā papañcitvā likhitaṃ.
‘‘సభాగవత్థునా లహుకాపత్తి’’న్తి వుత్తత్తా సభాగసఙ్ఘాదిసేసం ఆరోచేతుం వట్టతీతి చే? న వట్టతి దేసనాగామినిం సన్ధాయ ఇధ వుత్తత్తా. తస్మా ఏవ సముచ్చయక్ఖన్ధకే ‘‘సభాగసఙ్ఘాదిసేసం ఆపన్నస్స పన సన్తికే ఆవికాతుం న వట్టతి. సచే ఆవికరోతి, ఆపత్తి ఆవికతా హోతి, దుక్కటా పన న ముచ్చతీ’’తి (చూళవ॰ అట్ఠ॰ ౧౦౨) వుత్తం. యథా సఙ్ఘేన ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో…పే॰… పటికరిస్సతీ’’తి వత్వా ఉపోసథం కాతుం లభతి, ఏవం తీహి ద్వీహిపి అఞ్ఞం సుద్ధం పస్సిత్వా ‘‘పటికరిస్సామా’’తి వత్వా ఉపోసథం కాతుం వట్టతి. ఏకేనాపి ‘‘పరిసుద్ధం లభిత్వా పటికరిస్సామీ’’తి ఆభోగం కత్వా ఉపోసథం కాతుం వట్టతీతి. అట్ఠకథాయమ్పి ‘‘సామన్తో భిక్ఖు ఏవమస్స వచనీయోతి ఏత్థ సభాగో ఏవ వత్తబ్బో. విసభాగస్స హి వుచ్చమానే భణ్డనకలహసఙ్ఘభేదాదీనిపి హోన్తి, తస్మా తస్స అవత్వా ఇతో వుట్ఠహిత్వా పటికరిస్సామీ’’తి ఆభోగం కత్వా ఉపోసథో కాతబ్బోతి అన్ధకట్ఠకథాయం వుత్త’’న్తి వత్వా తస్స అప్పటిక్ఖిత్తత్తా వట్టతీతి దీపితమేవ. ‘‘యదా అఞ్ఞం సుద్ధం భిక్ఖుం అనాపత్తికం పస్సిస్సతి, తదా తస్స సన్తికే’’తి వుత్తత్తా లహుకస్సేవ అనుఞ్ఞాతత్తా సముచ్చయక్ఖన్ధకే వుత్తత్తా సభాగసఙ్ఘాదిసేసం పన ఞత్తియా ఆరోచేత్వా ఉపోసథం కాతుం న వట్టతి.
‘‘Sabhāgavatthunā lahukāpatti’’nti vuttattā sabhāgasaṅghādisesaṃ ārocetuṃ vaṭṭatīti ce? Na vaṭṭati desanāgāminiṃ sandhāya idha vuttattā. Tasmā eva samuccayakkhandhake ‘‘sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa pana santike āvikātuṃ na vaṭṭati. Sace āvikaroti, āpatti āvikatā hoti, dukkaṭā pana na muccatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttaṃ. Yathā saṅghena ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… paṭikarissatī’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ labhati, evaṃ tīhi dvīhipi aññaṃ suddhaṃ passitvā ‘‘paṭikarissāmā’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati. Ekenāpi ‘‘parisuddhaṃ labhitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭatīti. Aṭṭhakathāyampi ‘‘sāmanto bhikkhu evamassa vacanīyoti ettha sabhāgo eva vattabbo. Visabhāgassa hi vuccamāne bhaṇḍanakalahasaṅghabhedādīnipi honti, tasmā tassa avatvā ito vuṭṭhahitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposatho kātabboti andhakaṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti vatvā tassa appaṭikkhittattā vaṭṭatīti dīpitameva. ‘‘Yadā aññaṃ suddhaṃ bhikkhuṃ anāpattikaṃ passissati, tadā tassa santike’’ti vuttattā lahukasseva anuññātattā samuccayakkhandhake vuttattā sabhāgasaṅghādisesaṃ pana ñattiyā ārocetvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati.
దేవబ్రహ్మా పన ‘‘తిరచ్ఛానగతో’’తి పదం ఠపేత్వా యేన కేనచి పదేన అసఙ్గహితాపి ఇమినా సఙ్గహితాతి దస్సనత్థం ‘‘యస్స ఉపసమ్పదా పటిక్ఖిత్తా’’తి వుత్తం.
Devabrahmā pana ‘‘tiracchānagato’’ti padaṃ ṭhapetvā yena kenaci padena asaṅgahitāpi iminā saṅgahitāti dassanatthaṃ ‘‘yassa upasampadā paṭikkhittā’’ti vuttaṃ.
‘‘చాతుమాసినియం పన పవారితానం సన్తికే అనుపగతేన వా ఛిన్నవస్సేన వా వుట్ఠవస్సేన వా’’తి అవత్వా ‘‘అనుపగతేన వా ఛిన్నవస్సేన వా’’తి ఏత్తకమేవ వుత్తం. వుట్ఠవస్సో పన తస్మిం కాలే అనుపగతత్తా ‘‘అనుపగతో’’తి సఙ్ఖ్యం గతోతి. సబ్బాయ వుట్ఠితాయ సబ్బే వుట్ఠహిత్వా గతే సన్నిపాతేతుం న సక్కా, ఏకచ్చే సన్నిపాతేత్వా పారిసుద్ధిం ఆరోచేతుం వట్టతీతి వదన్తి. కస్మా? ఞత్తిం ఠపేత్వా కత్తబ్బసఙ్ఘకమ్మాభావా వగ్గం న హోతీతి. పవారణాయపి ఏసేవ నయో. అయఞ్హేత్థ విసేసో – సచే పురిమికాయ ఉపగతేహి పచ్ఛిమికాయ ఉపగతా థోకతరా చేవ హోన్తి సమసమా చ, సఙ్ఘపవారణాయ చ గణం పూరేన్తి, సఙ్ఘపవారణావసేన ఞత్తి ఠపేతబ్బాతి. ‘‘ఏకోవ భిక్ఖు హోతి…పే॰… అఞ్ఞేసం అనాగతభావం ఞత్వా’’తి వుత్తత్తా అధిట్ఠానుపోసథం సీమం పవిసిత్వా కాతుం న సక్కాతి వదన్తి.
‘‘Cātumāsiniyaṃ pana pavāritānaṃ santike anupagatena vā chinnavassena vā vuṭṭhavassena vā’’ti avatvā ‘‘anupagatena vā chinnavassena vā’’ti ettakameva vuttaṃ. Vuṭṭhavasso pana tasmiṃ kāle anupagatattā ‘‘anupagato’’ti saṅkhyaṃ gatoti. Sabbāya vuṭṭhitāya sabbe vuṭṭhahitvā gate sannipātetuṃ na sakkā, ekacce sannipātetvā pārisuddhiṃ ārocetuṃ vaṭṭatīti vadanti. Kasmā? Ñattiṃ ṭhapetvā kattabbasaṅghakammābhāvā vaggaṃ na hotīti. Pavāraṇāyapi eseva nayo. Ayañhettha viseso – sace purimikāya upagatehi pacchimikāya upagatā thokatarā ceva honti samasamā ca, saṅghapavāraṇāya ca gaṇaṃ pūrenti, saṅghapavāraṇāvasena ñatti ṭhapetabbāti. ‘‘Ekova bhikkhu hoti…pe… aññesaṃ anāgatabhāvaṃ ñatvā’’ti vuttattā adhiṭṭhānuposathaṃ sīmaṃ pavisitvā kātuṃ na sakkāti vadanti.
‘‘కిం సఙ్ఘస్స పుబ్బకిచ్చ’’న్తి ఇదం న ఞత్తిం ఠపేత్వా వత్తబ్బం. తఞ్హి ఞత్తితో పురేతరమేవ కరీయతి. తస్మా ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో, కిం సఙ్ఘస్స పుబ్బకిచ్చం, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్ల’’న్తి వత్తబ్బం సియాతి. తథాపి న వత్తబ్బం. న హి తం ఞత్తియా అన్తో కరీయతీతి. ఏవం సన్తే నేతం వత్తబ్బన్తి ఆపజ్జతి పయోజనాభావాతి చే? న, యథాగతట్ఠానే ఏవ వత్తబ్బతో, పరపదాపేక్ఖతాయాతి వుత్తం హోతి. ఇదం పుబ్బకిచ్చం అకత్వా ఉపోసథకమ్మం కరోన్తో సఙ్ఘో, పుగ్గలో వా ఠపనక్ఖేత్తాతిక్కమే ఆపజ్జతి. తస్మిఞ్హి ఖేత్తే అతిక్కన్తే సమ్మజ్జనాదికరణే ఆపత్తిమోక్ఖో న హోతి ఉపోసథకమ్మతో పుబ్బే కత్తబ్బకమ్మాకరణపచ్చయత్తా తస్సా ఆపత్తియా. న సా కమ్మపరియోసానాపేక్ఖా ఏత్థాగతసమ్పజానముసావాదాపత్తి వియ, తస్మా పాతిమోక్ఖుద్దేసకో భిక్ఖు ‘‘పారిసుద్ధిం ఆయస్మన్తో ఆరోచేథా’’తి వత్తుకామో పఠమమేవ పారిసుద్ధాపారిసుద్ధిపచ్చయం పుబ్బకిచ్చం సరాపేతి. తఞ్హి కతం పారిసుద్ధిపచ్చయో హోతి, అకతం అపారిసుద్ధిపచ్చయో. తేనేవ ఉభయాపేక్ఖాధిప్పాయేన కతం, న కతన్తి అవత్వా ‘‘కిం సఙ్ఘస్స పుబ్బకిచ్చ’’మిచ్చేవాహ. తత్థ అకతపక్ఖే తావ పారిసుద్ధిఆరోచనక్కమనిదస్సనత్థం పరతో ‘‘యస్స సియా ఆపత్తి, సో ఆవికరేయ్యా’’తి చ, కతపక్ఖే ‘‘అసన్తియా ఆపత్తియా తుణ్హీ భవితబ్బ’’న్తి చ వక్ఖతి.
‘‘Kiṃ saṅghassa pubbakicca’’nti idaṃ na ñattiṃ ṭhapetvā vattabbaṃ. Tañhi ñattito puretarameva karīyati. Tasmā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, kiṃ saṅghassa pubbakiccaṃ, yadi saṅghassa pattakalla’’nti vattabbaṃ siyāti. Tathāpi na vattabbaṃ. Na hi taṃ ñattiyā anto karīyatīti. Evaṃ sante netaṃ vattabbanti āpajjati payojanābhāvāti ce? Na, yathāgataṭṭhāne eva vattabbato, parapadāpekkhatāyāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pubbakiccaṃ akatvā uposathakammaṃ karonto saṅgho, puggalo vā ṭhapanakkhettātikkame āpajjati. Tasmiñhi khette atikkante sammajjanādikaraṇe āpattimokkho na hoti uposathakammato pubbe kattabbakammākaraṇapaccayattā tassā āpattiyā. Na sā kammapariyosānāpekkhā etthāgatasampajānamusāvādāpatti viya, tasmā pātimokkhuddesako bhikkhu ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’ti vattukāmo paṭhamameva pārisuddhāpārisuddhipaccayaṃ pubbakiccaṃ sarāpeti. Tañhi kataṃ pārisuddhipaccayo hoti, akataṃ apārisuddhipaccayo. Teneva ubhayāpekkhādhippāyena kataṃ, na katanti avatvā ‘‘kiṃ saṅghassa pubbakicca’’miccevāha. Tattha akatapakkhe tāva pārisuddhiārocanakkamanidassanatthaṃ parato ‘‘yassa siyā āpatti, so āvikareyyā’’ti ca, katapakkhe ‘‘asantiyā āpattiyā tuṇhī bhavitabba’’nti ca vakkhati.
‘‘సబ్బన్తిమేన పరిచ్ఛేదేన చతూహి భిక్ఖూహి సన్నిపతిత్వా’’తి చ, ‘‘ఉపోసథకరణత్థం సన్నిపతితే సఙ్ఘే బహి…పే॰… అదేన్తేన ఛన్దో దాతబ్బో’’తి చ వదన్తి. అసన్నిపతితేపి పన వట్టతి. ఇదఞ్హి ఛన్దదానసమయదస్సనత్థం వుత్తం. ఉపోసథకరణత్థం సన్నిపతితే సఙ్ఘే బహి ఉపోసథం కత్వా ఆగతస్స కత్తబ్బాకారదస్సనత్థఞ్చ వుత్తం. పధానఘరవాసినో పధానఘరం పవిసితుకామా అత్తనో సభాగభిక్ఖూనం ఛన్దం దత్వా సచే సఙ్ఘో సన్నిపతతి, ‘‘మయ్హం ఛన్దో ఆరోచేతబ్బో’’తి వత్వా పధానఘరం పవిసన్తి. అయం సీహళదీపే పయోగో. ఆరోచేన్తేన పన సన్నిపతితే ఆరోచేతబ్బం. పఞ్చసు భిక్ఖూసు ఏకస్మిం విహారే వసన్తేసు ఏకస్స ఛన్దపారిసుద్ధిం ఆహరిత్వా చతున్నం పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసితుం అనుఞ్ఞాతత్తా సన్నిపతితే ఛన్దో గహేతబ్బో ఆరోచేతబ్బోతి వచనం నిరత్థకం వియ. ‘‘థేయ్యసంవాసకో పటిజానాతీతి (మహావ॰ ౧౬౫) వచనతో సామణేరేన ఆహటాపి వట్టతి. కమ్మం న కోపేతీ’’తి చ, ‘‘సచే పుబ్బే ఛన్దం దత్వా బహిసీమాగతో పున పవిసతి, పచ్ఛా ఛన్దగ్గహణకిచ్చం నత్థి, తస్స పయోగో సీమాసమ్ముతివసేన వేదితబ్బో’’తి చ ‘‘ఛన్దదానే తిక్ఖత్తుం వచనే ఇదం పయోజనం – పఠమం సమగ్గభావం, దుతియం పచ్ఛా విధాతబ్బభావం, తతియం ఛన్దహారకస్స దుక్కటమోచనం దీపేతీ’’తి (వజిర॰ టీ॰ మహావగ్గ ౧౬౪) చ లిఖితం. బిళాలసఙ్ఖలికాబద్ధావ హోతి అన్తోగేహే ఏవ సమ్పయోజనత్తా, యథా సా న కత్థచి గచ్ఛతి, తథా సాపి న కత్థచి గచ్ఛతీతి అధిప్పాయో. ఇతరథా విసేసనం నిరత్థకం హోతీతి ఆచరియేన గహితం.
‘‘Sabbantimena paricchedena catūhi bhikkhūhi sannipatitvā’’ti ca, ‘‘uposathakaraṇatthaṃ sannipatite saṅghe bahi…pe… adentena chando dātabbo’’ti ca vadanti. Asannipatitepi pana vaṭṭati. Idañhi chandadānasamayadassanatthaṃ vuttaṃ. Uposathakaraṇatthaṃ sannipatite saṅghe bahi uposathaṃ katvā āgatassa kattabbākāradassanatthañca vuttaṃ. Padhānagharavāsino padhānagharaṃ pavisitukāmā attano sabhāgabhikkhūnaṃ chandaṃ datvā sace saṅgho sannipatati, ‘‘mayhaṃ chando ārocetabbo’’ti vatvā padhānagharaṃ pavisanti. Ayaṃ sīhaḷadīpe payogo. Ārocentena pana sannipatite ārocetabbaṃ. Pañcasu bhikkhūsu ekasmiṃ vihāre vasantesu ekassa chandapārisuddhiṃ āharitvā catunnaṃ pātimokkhaṃ uddisituṃ anuññātattā sannipatite chando gahetabbo ārocetabboti vacanaṃ niratthakaṃ viya. ‘‘Theyyasaṃvāsako paṭijānātīti (mahāva. 165) vacanato sāmaṇerena āhaṭāpi vaṭṭati. Kammaṃ na kopetī’’ti ca, ‘‘sace pubbe chandaṃ datvā bahisīmāgato puna pavisati, pacchā chandaggahaṇakiccaṃ natthi, tassa payogo sīmāsammutivasena veditabbo’’ti ca ‘‘chandadāne tikkhattuṃ vacane idaṃ payojanaṃ – paṭhamaṃ samaggabhāvaṃ, dutiyaṃ pacchā vidhātabbabhāvaṃ, tatiyaṃ chandahārakassa dukkaṭamocanaṃ dīpetī’’ti (vajira. ṭī. mahāvagga 164) ca likhitaṃ. Biḷālasaṅkhalikābaddhāva hoti antogehe eva sampayojanattā, yathā sā na katthaci gacchati, tathā sāpi na katthaci gacchatīti adhippāyo. Itarathā visesanaṃ niratthakaṃ hotīti ācariyena gahitaṃ.
‘‘న హి తం అకత్వా ఉపోసథం కాతుం వట్టతీ’’తి పుబ్బే దస్సితత్తా ‘‘ఇదమ్పి హి ఉభయ’’న్తి కస్మా వుత్తన్తి చే? సేసాని థేరేన ఆణత్తేన కాతబ్బాని దస్సితాని, ఇమే పన ద్వే థేరేన వా పాతిమోక్ఖుద్దేసకేన వా ఞత్తిట్ఠపనకేన వా యేన వా తేన వా కాతబ్బానీతి చ, సమ్మజ్జనాదీని తత్థ తత్థ తాదిసాని పయోజనాని నిప్ఫాదేన్తి, ఇమే పన ద్వే తత్థ తత్థ న కిఞ్చి కమ్మం సాధేన్తి, తస్మా ‘‘కిం ఇమినా’’తి అవత్వా కాతబ్బమేవాతి దస్సేతుఞ్చ ‘‘ఇదమ్పి హి ఉభయ’’న్తిఆది వుత్తం. ‘‘ఆయస్మన్తానం పాదే వన్దతీ’’తి గణవసేన వత్వా పుగ్గలవసేన న వుత్తం తేన ఆరోచేతబ్బస్స అఞ్ఞస్స అభావా.
‘‘Na hi taṃ akatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti pubbe dassitattā ‘‘idampi hi ubhaya’’nti kasmā vuttanti ce? Sesāni therena āṇattena kātabbāni dassitāni, ime pana dve therena vā pātimokkhuddesakena vā ñattiṭṭhapanakena vā yena vā tena vā kātabbānīti ca, sammajjanādīni tattha tattha tādisāni payojanāni nipphādenti, ime pana dve tattha tattha na kiñci kammaṃ sādhenti, tasmā ‘‘kiṃ iminā’’ti avatvā kātabbamevāti dassetuñca ‘‘idampi hi ubhaya’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Āyasmantānaṃ pāde vandatī’’ti gaṇavasena vatvā puggalavasena na vuttaṃ tena ārocetabbassa aññassa abhāvā.
సఙ్ఘస్స ఉద్దిట్ఠం హోతీతి సఙ్ఘేన ఉద్దిట్ఠం హోతీతి అత్థో. సమగ్గస్స హి సఙ్ఘస్సాతి ఏత్థ సమగ్గభావస్స కాయసామగ్గికారణత్తా నత్థి దోసోతి చే? తం న, ఉద్దేసేపి సవనేపి సమగ్గభావస్స ఇచ్ఛితబ్బత్తా. ‘‘సుణాతు మే, భన్తే’’తి హి ఇమినా చిత్తసామగ్గిం దీపేతి సవనే సబ్బేహి ఏకీభూతభావతో.
Saṅghassa uddiṭṭhaṃ hotīti saṅghena uddiṭṭhaṃ hotīti attho. Samaggassa hi saṅghassāti ettha samaggabhāvassa kāyasāmaggikāraṇattā natthi dosoti ce? Taṃ na, uddesepi savanepi samaggabhāvassa icchitabbattā. ‘‘Suṇātu me, bhante’’ti hi iminā cittasāmaggiṃ dīpeti savane sabbehi ekībhūtabhāvato.
సఞ్చిచ్చ ఆపత్తిం ఆపజ్జతీతి ఏత్థ అనాదరియవసేన ఆపజ్జన్తో ఏవ అలజ్జీ హోతి, న ఇతరోతి. ఆపత్తిం పరిగూహతీతి ఏత్థ లజ్జాయ పరిగూహన్తో అలజ్జీ న హోతి, ‘కిం ఇమినా’తి అనాదరియవసేన పరిగూహన్తో హోతీ’’తి చ లిఖితం.
Sañcicca āpattiṃ āpajjatīti ettha anādariyavasena āpajjanto eva alajjī hoti, na itaroti. Āpattiṃ parigūhatīti ettha lajjāya parigūhanto alajjī na hoti, ‘kiṃ iminā’ti anādariyavasena parigūhanto hotī’’ti ca likhitaṃ.
‘‘సత్తన్నం ఆపత్తిక్ఖన్ధాన’’న్తి న వత్తబ్బం, ‘‘ఛన్న’’న్తి వత్తబ్బన్తి చే? సత్తన్నమేవాతి వత్తబ్బం. పారాజికాపత్తిం ఆపన్నో హి సచే అత్తనో సాపత్తికభావం పకాసేతి, సఙ్ఘస్స చ ఉపోసథో సమ్పజ్జతి, తస్స చ గిహిభావేన వా సామణేరభావేన వా సుద్ధి హోతీతి.
‘‘Sattannaṃ āpattikkhandhāna’’nti na vattabbaṃ, ‘‘channa’’nti vattabbanti ce? Sattannamevāti vattabbaṃ. Pārājikāpattiṃ āpanno hi sace attano sāpattikabhāvaṃ pakāseti, saṅghassa ca uposatho sampajjati, tassa ca gihibhāvena vā sāmaṇerabhāvena vā suddhi hotīti.
ఏకచ్చే ఆచరియా నామ ధమ్మభారికో కిర ఆచరియో. కస్మా ఏవం వుత్తన్తి చే? యావతతియానుసావనా నామ తిక్ఖత్తుం వచనం. తథా పాఠే అనాగతత్తా కేవలం ‘‘యావతతియం అనుసావిత’’న్తి పదమేవ దిస్వా ‘‘యస్స సియా ఆపత్తి, సో ఆవికరేయ్యా’’తి ఇదం ‘‘సచే ఆపత్తిం ఆపన్నా, ఆవికరోథా’’తి ఇమమత్థం దీపేతి. ‘‘అసన్తియా ఆపత్తియా తుణ్హీ భవితబ్బ’’న్తి ఇదమ్పి తమేవత్థం దీపేతి. ‘‘తుణ్హీభావేన ఖో పనాయస్మన్తే పరిసుద్ధాతి వేదిస్సామీ’’తి ఇదమ్పి తమేవాతి ఏవమత్థం గహేత్వా వుత్తం కిర.
Ekacce ācariyā nāma dhammabhāriko kira ācariyo. Kasmā evaṃ vuttanti ce? Yāvatatiyānusāvanā nāma tikkhattuṃ vacanaṃ. Tathā pāṭhe anāgatattā kevalaṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvita’’nti padameva disvā ‘‘yassa siyā āpatti, so āvikareyyā’’ti idaṃ ‘‘sace āpattiṃ āpannā, āvikarothā’’ti imamatthaṃ dīpeti. ‘‘Asantiyā āpattiyā tuṇhī bhavitabba’’nti idampi tamevatthaṃ dīpeti. ‘‘Tuṇhībhāvena kho panāyasmante parisuddhāti vedissāmī’’ti idampi tamevāti evamatthaṃ gahetvā vuttaṃ kira.
అపరేతి అత్థదస్సిత్థేరో కిర. ఏతం సన్ధాయాతి ఏత్థ ‘‘సకిమ్పి అనుసావిత’’న్తి పదస్స వచనేన తిక్ఖత్తుం అనుసావనా కాతబ్బాతి ఏత్తకమేవ దీపితం వియ దిస్సతి.
Apareti atthadassitthero kira. Etaṃ sandhāyāti ettha ‘‘sakimpi anusāvita’’nti padassa vacanena tikkhattuṃ anusāvanā kātabbāti ettakameva dīpitaṃ viya dissati.
ఇమమత్థం సన్ధాయ వుత్తన్తి కథం విఞ్ఞాయతీతి చే? ‘‘అయమేత్థ ఆచరియపరమ్పరాభతో వినిచ్ఛయో’’తి వుత్తం.
Imamatthaṃ sandhāya vuttanti kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Ayamettha ācariyaparamparābhato vinicchayo’’ti vuttaṃ.
‘‘సరమానేనా’’తి ఇమినా సమ్పజానముసావాదస్స సచిత్తకత్తం దస్సేతి. సఙ్ఘమజ్ఝే వాతిఆది లక్ఖణవచనం కిర. సఙ్ఘుపోసథకరణత్థం సఙ్ఘమజ్ఝే చే నిసిన్నో, తస్మిం సఙ్ఘమజ్ఝే ఆవికాతబ్బా. గణుపోసథకరణత్థఞ్చే గణమజ్ఝే నిసిన్నో, తస్మిం గణమజ్ఝే. ఏకస్సేవ సన్తికే చే పారిసుద్ధిఉపోసథం కత్తుకామో, తస్మిం ఏకపుగ్గలే ఆవికాతబ్బాతి, ఏతేన న కేవలం సఙ్ఘమజ్ఝే ఏవాయం ముసావాదో సమ్భవతి, అథ ఖో ఏత్థ వుత్తలక్ఖణేన అసతిపి ‘‘పారిసుద్ధిం ఆయస్మన్తో ఆరోచేథా’’తిఆదివిధానే గణుపోసథేపి సాపత్తికో హుత్వా ఉపోసథం కత్తుకామో అనారోచేత్వా తుణ్హీభూతోవ చే కరోతి, అయం సమ్పజానముసావాదాపత్తిం ఆపజ్జతీతి ఇమస్సత్థస్స ఆవికరణతో లక్ఖణవచనం కిరేతన్తి వుత్తన్తి తక్కికా. అఞ్ఞథా ‘‘గణమజ్ఝే వా’’తి న వత్తబ్బన్తి తేసం అధిప్పాయో. ఆరోచనాధిప్పాయవసేన వుత్తన్తి ఆచరియస్స తక్కో. ఆరోచేన్తో హి ‘‘సఙ్ఘస్స ఆరోచేమీ’’తి అధిప్పాయేన ఆవికరోన్తో సఙ్ఘమజ్ఝే ఆవికరోతి నామ, ఉభతోపస్సే నిసిన్నానం ఆరోచేన్తో గణమజ్ఝే ఆవికరోతి నామ, ‘‘ఏకస్సేవ ఆరోచేస్సామీ’’తి అధిప్పాయేన ఆవికరోన్తో ఏకపుగ్గలే ఆవికరోతి నామ. సచేపి వేమతికో హోతి…పే॰… పటికరిస్సామీతి ఏవం కతే యావ వేమతికో హోతి, తావ సభాగాపత్తిం పటిగ్గహేతుం లభతి, అఞ్ఞేసఞ్చ కమ్మానం పరిసుద్ధో నామ హోతి. పున నిబ్బేమతికో హుత్వా దేసేతబ్బం వా న వాతి నేవ పాళియం, న అట్ఠకథాయం అత్థి, దేసితే పన దోసో నత్థి. తథా ఇతో వుట్ఠహిత్వా తం ఆపత్తిం పటికరిస్సామీతి ఏత్థ చ సకలసఙ్ఘే సభాగాపత్తిం ఆపన్నే, వేమతికే చాతి లిఖితం (వజిర॰ టీ॰ మహావగ్గ ౧౬౯-౧౭౦).
‘‘Saramānenā’’ti iminā sampajānamusāvādassa sacittakattaṃ dasseti. Saṅghamajjhe vātiādi lakkhaṇavacanaṃ kira. Saṅghuposathakaraṇatthaṃ saṅghamajjhe ce nisinno, tasmiṃ saṅghamajjhe āvikātabbā. Gaṇuposathakaraṇatthañce gaṇamajjhe nisinno, tasmiṃ gaṇamajjhe. Ekasseva santike ce pārisuddhiuposathaṃ kattukāmo, tasmiṃ ekapuggale āvikātabbāti, etena na kevalaṃ saṅghamajjhe evāyaṃ musāvādo sambhavati, atha kho ettha vuttalakkhaṇena asatipi ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’tiādividhāne gaṇuposathepi sāpattiko hutvā uposathaṃ kattukāmo anārocetvā tuṇhībhūtova ce karoti, ayaṃ sampajānamusāvādāpattiṃ āpajjatīti imassatthassa āvikaraṇato lakkhaṇavacanaṃ kiretanti vuttanti takkikā. Aññathā ‘‘gaṇamajjhe vā’’ti na vattabbanti tesaṃ adhippāyo. Ārocanādhippāyavasena vuttanti ācariyassa takko. Ārocento hi ‘‘saṅghassa ārocemī’’ti adhippāyena āvikaronto saṅghamajjhe āvikaroti nāma, ubhatopasse nisinnānaṃ ārocento gaṇamajjhe āvikaroti nāma, ‘‘ekasseva ārocessāmī’’ti adhippāyena āvikaronto ekapuggale āvikaroti nāma. Sacepi vematiko hoti…pe… paṭikarissāmīti evaṃ kate yāva vematiko hoti, tāva sabhāgāpattiṃ paṭiggahetuṃ labhati, aññesañca kammānaṃ parisuddho nāma hoti. Puna nibbematiko hutvā desetabbaṃ vā na vāti neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ atthi, desite pana doso natthi. Tathā ito vuṭṭhahitvā taṃ āpattiṃ paṭikarissāmīti ettha ca sakalasaṅghe sabhāgāpattiṃ āpanne, vematike cāti likhitaṃ (vajira. ṭī. mahāvagga 169-170).
నిదానవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.