Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā

    និទានវណ្ណនា

    Nidānavaṇṇanā

    យំ បនេតំ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតាតិអាទិកំ និទានំ។ ឯកធម្មំ, ភិក្ខវេ, បជហថាតិអាទិកំ សុត្តំ។ តត្ថ វុត្តំ ភគវតាតិអាទីនិ នាមបទានិ។ ឥតីតិ និបាតបទំ។ បជហថាតិ ឯត្ថ ប-ឥតិ ឧបសគ្គបទំ, ជហថា-តិ អាខ្យាតបទំ។ ឥមិនា នយេន សព្ពត្ថ បទវិភាគោ វេទិតព្ពោ។

    Yaṃ panetaṃ vuttañhetaṃ bhagavatātiādikaṃ nidānaṃ. Ekadhammaṃ, bhikkhave, pajahathātiādikaṃ suttaṃ. Tattha vuttaṃ bhagavatātiādīni nāmapadāni. Itīti nipātapadaṃ. Pajahathāti ettha pa-iti upasaggapadaṃ, jahathā-ti ākhyātapadaṃ. Iminā nayena sabbattha padavibhāgo veditabbo.

    អត្ថតោ បន វុត្តសទ្ទោ តាវ សឧបសគ្គោ អនុបសគ្គោ ច វបនេ វាបសមករណេ កេសោហារណេ ជីវិតវុត្តិយំ បវុត្តភាវេ បាវចនភាវេន បវត្តិតេ អជ្ឈេសនេ កថនេតិ ឯវមាទីសុ ទិស្សតិ។ តថា ហេស –

    Atthato pana vuttasaddo tāva saupasaggo anupasaggo ca vapane vāpasamakaraṇe kesohāraṇe jīvitavuttiyaṃ pavuttabhāve pāvacanabhāvena pavattite ajjhesane kathaneti evamādīsu dissati. Tathā hesa –

    ‘‘គាវោ តស្ស បជាយន្តិ, ខេត្តេ វុត្តំ វិរូហតិ;

    ‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;

    វុត្តានំ ផលមស្នាតិ, យោ មិត្តានំ ន ទុព្ភតី’’តិ។ –

    Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti. –

    អាទីសុ (ជា. ២.២២.១៩) វបនេ អាគតោ។ ‘‘នោ ច ខោ បដិវុត្ត’’ន្តិអាទីសុ (បារា. ២៨៩) អដ្ឋទន្តកាទីហិ វាបសមករណេ។ ‘‘កាបដិកោ មាណវោ ទហរោ វុត្តសិរោ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.៤២៦) កេសោហារណេ។ ‘‘បន្នលោមោ បរទត្តវុត្តោ មិគភូតេន ចេតសា វិហរតី’’តិអាទីសុ (ចូឡវ. ៣៣២) ជីវិតវុត្តិយំ។ ‘‘សេយ្យថាបិ នាម បណ្ឌុបលាសោ ពន្ធនា បវុត្តោ អភព្ពោ ហរិតត្ថាយា’’តិអាទីសុ (បារា. ៩២; បាចិ. ៦៦៦; មហាវ. ១២៩) ពន្ធនតោ បវុត្តភាវេ។ ‘‘យេសមិទំ ឯតរហិ, ព្រាហ្មណា, បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិត’’ន្តិអាទីសុ បាវចនភាវេន បវត្តិតេ។ លោកេ បន – ‘‘វុត្តោ គណោ វុត្តោ បារាយនោ’’តិអាទីសុ អជ្ឈេនេ។ ‘‘វុត្តំ ខោ បនេតំ ភគវតា ធម្មទាយាទា មេ, ភិក្ខវេ, ភវថ, មា អាមិសទាយាទា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣០) កថនេ។ ឥធាបិ កថនេ ទដ្ឋព្ពោ។ តស្មា វុត្តំ កថិតំ ភាសិតន្តិ អត្ថោ។

    Ādīsu (jā. 2.22.19) vapane āgato. ‘‘No ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) aṭṭhadantakādīhi vāpasamakaraṇe. ‘‘Kāpaṭiko māṇavo daharo vuttasiro’’tiādīsu (ma. ni. 2.426) kesohāraṇe. ‘‘Pannalomo paradattavutto migabhūtena cetasā viharatī’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ. ‘‘Seyyathāpi nāma paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritatthāyā’’tiādīsu (pārā. 92; pāci. 666; mahāva. 129) bandhanato pavuttabhāve. ‘‘Yesamidaṃ etarahi, brāhmaṇā, porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihita’’ntiādīsu pāvacanabhāvena pavattite. Loke pana – ‘‘vutto gaṇo vutto pārāyano’’tiādīsu ajjhene. ‘‘Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) kathane. Idhāpi kathane daṭṭhabbo. Tasmā vuttaṃ kathitaṃ bhāsitanti attho.

    ទុតិយោ បន វុត្តសទ្ទោ វចនេ ចិណ្ណភាវេ ច វេទិតព្ពោ។ ហិ-ឥតិ ជាតុ វិព្យត្តន្តិ ឯតស្មិំ អត្ថេ និបាតោ។ សោ ឥទានិ វុច្ចមានសុត្តស្ស ភគវតោ វិព្យត្តំ ភាសិតភាវំ ជោតេតិ។ វាចកសទ្ទសន្និធានេ ហិ បយុត្តា និបាតា។ តេហិ វត្តព្ពមត្ថំ ជោតេន្តិ។ ឯតន្តិ អយំ ឯតសទ្ទោ –

    Dutiyo pana vuttasaddo vacane ciṇṇabhāve ca veditabbo. Hi-iti jātu vibyattanti etasmiṃ atthe nipāto. So idāni vuccamānasuttassa bhagavato vibyattaṃ bhāsitabhāvaṃ joteti. Vācakasaddasannidhāne hi payuttā nipātā. Tehi vattabbamatthaṃ jotenti. Etanti ayaṃ etasaddo –

    ‘‘យោ ច ពុទ្ធញ្ច ធម្មញ្ច, សង្ឃញ្ច សរណំ គតោ;

    ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;

    ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ, សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតិ។

    Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati.

    ‘‘ទុក្ខំ ទុក្ខសមុប្បាទំ, ទុក្ខស្ស ច អតិក្កមំ;

    ‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;

    អរិយញ្ចដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ, ទុក្ខូបសមគាមិនំ។

    Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.

    ‘‘ឯតំ ខោ សរណំ ខេមំ, ឯតំ សរណមុត្តមំ;

    ‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;

    ឯតំ សរណមាគម្ម, សព្ពទុក្ខា បមុច្ចតី’’តិ។ (ធ. ប. ១៩០-១៩២) –

    Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 190-192) –

    អាទីសុ យថាវុត្តេ អាសន្នបច្ចក្ខេ អាគតោ។ ‘‘អប្បមត្តកំ ខោ បនេតំ, ភិក្ខវេ, ឱរមត្តកំ សីលមត្តកំ, យេន បុថុជ្ជនោ តថាគតស្ស វណ្ណំ វទមានោ វទេយ្យា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.៧) បន វក្ខមានេ អាសន្នបច្ចក្ខេ។ ឥធាបិ វក្ខមានេយេវ ទដ្ឋព្ពោ។ សង្គាយនវសេន វក្ខមានញ្ហិ សុត្តំ ធម្មភណ្ឌាគារិកេន ពុទ្ធិយំ ឋបេត្វា តទា ‘‘ឯត’’ន្តិ វុត្តំ។

    Ādīsu yathāvutte āsannapaccakkhe āgato. ‘‘Appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.7) pana vakkhamāne āsannapaccakkhe. Idhāpi vakkhamāneyeva daṭṭhabbo. Saṅgāyanavasena vakkhamānañhi suttaṃ dhammabhaṇḍāgārikena buddhiyaṃ ṭhapetvā tadā ‘‘eta’’nti vuttaṃ.

    ភគវតាតិ ឯត្ថ ភគវាតិ គរុវចនំ។ គរុំ ហិ លោកេ ភគវាតិ វទន្តិ។ តថាគតោ ច សព្ពគុណវិសិដ្ឋតាយ សត្តានំ គរុ, តស្មា ភគវាតិ វេទិតព្ពោ។ បោរាណេហិបិ វុត្តំ –

    Bhagavatāti ettha bhagavāti garuvacanaṃ. Garuṃ hi loke bhagavāti vadanti. Tathāgato ca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ភគវាតិ វចនំ សេដ្ឋំ, ភគវាតិ វចនមុត្តមំ;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    គរុ គារវយុត្តោ សោ, ភគវា តេន វុច្ចតី’’តិ។

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    សេដ្ឋវាចកញ្ហិ វចនំ សេដ្ឋគុណសហចរណតោ សេដ្ឋន្តិ វុត្តំ។ អថ វា វុច្ចតីតិ វចនំ, អត្ថោ។ តស្មា ភគវាតិ វចនំ សេដ្ឋន្តិ ភគវាតិ ឥមិនា វចនេន វចនីយោ យោ អត្ថោ, សោ សេដ្ឋោតិ អត្ថោ។ ភគវាតិ វចនមុត្តមន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ គារវយុត្តោតិ គរុភាវយុត្តោ គរុគុណយោគតោ, គរុករណំ វា សាតិសយំ អរហតីតិ គារវយុត្តោ, គារវារហោតិ អត្ថោ។ ឯវំ គុណវិសិដ្ឋសត្តុត្តមគរុគារវាធិវចនមេតំ យទិទំ ភគវាតិ។ អបិច –

    Seṭṭhavācakañhi vacanaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti vuttaṃ. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho. Tasmā bhagavātivacanaṃ seṭṭhanti bhagavāti iminā vacanena vacanīyo yo attho, so seṭṭhoti attho. Bhagavāti vacanamuttamanti etthāpi eseva nayo. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato, garukaraṇaṃ vā sātisayaṃ arahatīti gāravayutto, gāravārahoti attho. Evaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanametaṃ yadidaṃ bhagavāti. Apica –

    ‘‘ភគី ភជី ភាគី វិភត្តវា ឥតិ,

    ‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti,

    អកាសិ ភគ្គន្តិ គរូតិ ភាគ្យវា;

    Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;

    ពហូហិ ញាយេហិ សុភាវិតត្តនោ,

    Bahūhi ñāyehi subhāvitattano,

    ភវន្តគោ សោ ភគវាតិ វុច្ចតី’’តិ។ –

    Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti. –

    និទ្ទេសេ អាគតនយេន –

    Niddese āgatanayena –

    ‘‘ភាគ្យវា ភគ្គវា យុត្តោ, ភគេហិ ច វិភត្តវា;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ភត្តវា វន្តគមនោ, ភវេសុ ភគវា តតោ’’តិ។

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.

    ឥមិស្សា គាថាយ ច វសេន ភគវាតិ បទស្ស អត្ថោ វត្តព្ពោ។ សោ បនាយំ អត្ថោ សព្ពាការេន វិសុទ្ធិមគ្គេ ពុទ្ធានុស្សតិនិទ្ទេសេ វុត្តោតិ។ តត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។

    Imissā gāthāya ca vasena bhagavāti padassa attho vattabbo. So panāyaṃ attho sabbākārena visuddhimagge buddhānussatiniddese vuttoti. Tattha vuttanayeneva veditabbo.

    អបរោ នយោ – ភាគវាតិ ភគវា, ភតវាតិ ភគវា, ភាគេ វនីតិ ភគវា, ភគេ វនីតិ ភគវា, ភត្តវាតិ ភគវា, ភគេ វមីតិ ភគវា, ភាគេ វមីតិ ភគវា។

    Aparo nayo – bhāgavāti bhagavā, bhatavāti bhagavā, bhāge vanīti bhagavā, bhage vanīti bhagavā, bhattavāti bhagavā, bhage vamīti bhagavā, bhāge vamīti bhagavā.

    ‘‘ភាគវា ភតវា ភាគេ, ភគេ ច វនិ ភត្តវា;

    ‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;

    ភគេ វមិ តថា ភាគេ, វមីតិ ភគវា ជិនោ’’។

    Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’.

    តត្ថ កថំ ភាគវាតិ ភគវា? យេ តេ សីលាទយោ ធម្មក្ខន្ធា គុណកោដ្ឋាសា, តេ អនញ្ញសាធារណា និរតិសយា តថាគតស្ស អត្ថិ ឧបលព្ភន្តិ។ តថា ហិស្ស សីលំ, សមាធិ, បញ្ញា, វិមុត្តិ, វិមុត្តិញាណទស្សនំ, ហិរី, ឱត្តប្បំ, សទ្ធា, វីរិយំ, សតិ, សម្បជញ្ញំ, សីលវិសុទ្ធិ, ចិត្តវិសុទ្ធិ, ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ, សមថោ, វិបស្សនា, តីណិ កុសលមូលានិ, តីណិ សុចរិតានិ, តយោ សម្មាវិតក្កា, តិស្សោ អនវជ្ជសញ្ញា, តិស្សោ ធាតុយោ, ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា, ចត្តារោ សម្មប្បធានា, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា, ចត្តារោ អរិយមគ្គា, ចត្តារិ អរិយផលានិ , ចតស្សោ បដិសម្ភិទា, ចតុយោនិបរិច្ឆេទកញាណានិ, ចត្តារោ អរិយវំសា, ចត្តារិ វេសារជ្ជញាណានិ, បញ្ច បធានិយង្គានិ, បញ្ចង្គិកោ សម្មាសមាធិ, បញ្ចញាណិកោ សម្មាសមាធិ, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ, បញ្ច ពលានិ, បញ្ច និស្សារណីយា ធាតុយោ, បញ្ច វិមុត្តាយតនញាណានិ, បញ្ច វិមុត្តិបរិបាចនីយា សញ្ញា, ឆ អនុស្សតិដ្ឋានានិ, ឆ គារវា, ឆ និស្សារណីយា ធាតុយោ, ឆ សតតវិហារា, ឆ អនុត្តរិយានិ, ឆ និព្ពេធភាគិយា សញ្ញា, ឆ អភិញ្ញា, ឆ អសាធារណញាណានិ, សត្ត អបរិហានិយា ធម្មា, សត្ត អរិយធនានិ, សត្ត ពោជ្ឈង្គា, សត្ត សប្បុរិសធម្មា, សត្ត និជ្ជរវត្ថូនិ, សត្ត សញ្ញា, សត្ត ទក្ខិណេយ្យបុគ្គលទេសនា, សត្ត ខីណាសវពលទេសនា, អដ្ឋ បញ្ញាបដិលាភហេតុទេសនា, អដ្ឋសម្មត្តានិ, អដ្ឋ លោកធម្មាតិក្កមោ, អដ្ឋ អារម្ភវត្ថូនិ, អដ្ឋ អក្ខណទេសនា, អដ្ឋ មហាបុរិសវិតក្កា, អដ្ឋ អភិភាយតនទេសនា, អដ្ឋ វិមោក្ខា, នវ យោនិសោមនសិការមូលកា ធម្មា, នវ បារិសុទ្ធិបធានិយង្គានិ, នវ សត្តាវាសទេសនា, នវ អាឃាតប្បដិវិនយា, នវ សញ្ញា, នវ នានត្តា, នវ អនុបុព្ពវិហារា, ទស នាថករណា ធម្មា, ទស កសិណាយតនានិ, ទស កុសលកម្មបថា, ទស សម្មត្តានិ, ទស អរិយវាសា, ទស អសេក្ខា ធម្មា, ទស តថាគតពលានិ, ឯកាទស មេត្តានិសំសា, ទ្វាទស ធម្មចក្កាការា, តេរស ធុតគុណា, ចុទ្ទស ពុទ្ធញាណានិ, បញ្ចទស វិមុត្តិបរិបាចនីយា ធម្មា, សោឡសវិធា អានាបានស្សតិ, សោឡស អបរន្តបនីយា ធម្មា, អដ្ឋារស ពុទ្ធធម្មា, ឯកូនវីសតិ បច្ចវេក្ខណញាណានិ, ចតុចត្តាលីស ញាណវត្ថូនិ, បញ្ញាស ឧទយព្ពយញាណានិ, បរោបណ្ណាស កុសលធម្មា, សត្តសត្តតិ ញាណវត្ថូនិ, ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សសមាបត្តិសញ្ចារិមហាវជិរញាណំ, អនន្តនយសមន្តបដ្ឋានបវិចយបច្ចវេក្ខណទេសនាញាណានិ, តថា អនន្តាសុ លោកធាតូសុ អនន្តានំ សត្តានំ អាសយាទិវិភាវនញាណានិ ចាតិ, ឯវមាទយោ អនន្តា អបរិមាណភេទា អនញ្ញសាធារណា និរតិសយា គុណភាគា គុណកោដ្ឋាសា វិជ្ជន្តិ ឧបលព្ភន្តិ។ តស្មា យថាវុត្តវិភាគា គុណភាគា អស្ស អត្ថីតិ ភាគវាតិ វត្តព្ពេ។ អាការស្ស រស្សត្តំ កត្វា ‘‘ភគវា’’តិ វុត្តោ។ ឯវំ តាវ ភាគវាតិ ភគវា។

    Tattha kathaṃ bhāgavāti bhagavā? Ye te sīlādayo dhammakkhandhā guṇakoṭṭhāsā, te anaññasādhāraṇā niratisayā tathāgatassa atthi upalabbhanti. Tathā hissa sīlaṃ, samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassanaṃ, hirī, ottappaṃ, saddhā, vīriyaṃ, sati, sampajaññaṃ, sīlavisuddhi, cittavisuddhi, diṭṭhivisuddhi, samatho, vipassanā, tīṇi kusalamūlāni, tīṇi sucaritāni, tayo sammāvitakkā, tisso anavajjasaññā, tisso dhātuyo, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, cattāro ariyamaggā, cattāri ariyaphalāni , catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇāni, cattāro ariyavaṃsā, cattāri vesārajjañāṇāni, pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgiko sammāsamādhi, pañcañāṇiko sammāsamādhi, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissāraṇīyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanañāṇāni, pañca vimuttiparipācanīyā saññā, cha anussatiṭṭhānāni, cha gāravā, cha nissāraṇīyā dhātuyo, cha satatavihārā, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā saññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniyā dhammā, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅgā, satta sappurisadhammā, satta nijjaravatthūni, satta saññā, satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā, satta khīṇāsavabaladesanā, aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā, aṭṭhasammattāni, aṭṭha lokadhammātikkamo, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakkā, aṭṭha abhibhāyatanadesanā, aṭṭha vimokkhā, nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinayā, nava saññā, nava nānattā, nava anupubbavihārā, dasa nāthakaraṇā dhammā, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathā, dasa sammattāni, dasa ariyavāsā, dasa asekkhā dhammā, dasa tathāgatabalāni, ekādasa mettānisaṃsā, dvādasa dhammacakkākārā, terasa dhutaguṇā, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā, soḷasavidhā ānāpānassati, soḷasa aparantapanīyā dhammā, aṭṭhārasa buddhadhammā, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paññāsa udayabbayañāṇāni, paropaṇṇāsa kusaladhammā, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇaṃ, anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni, tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti, evamādayo anantā aparimāṇabhedā anaññasādhāraṇā niratisayā guṇabhāgā guṇakoṭṭhāsā vijjanti upalabbhanti. Tasmā yathāvuttavibhāgā guṇabhāgā assa atthīti bhāgavāti vattabbe. Ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘bhagavā’’ti vutto. Evaṃ tāva bhāgavāti bhagavā.

    ‘‘យស្មា សីលាទយោ សព្ពេ, គុណភាគា អសេសតោ;

    ‘‘Yasmā sīlādayo sabbe, guṇabhāgā asesato;

    វិជ្ជន្តិ សុគតេ តស្មា, ភគវាតិ បវុច្ចតិ’’។

    Vijjanti sugate tasmā, bhagavāti pavuccati’’.

    កថំ ភតវាតិ ភគវា? យេ តេ សព្ពលោកហិតាយ ឧស្សុក្កមាបន្នេហិ មនុស្សត្តាទិកេ អដ្ឋ ធម្មេ សមោធានេត្វា សម្មាសម្ពោធិយា កតមហាភិនីហារេហិ មហាពោធិសត្តេហិ បរិបូរេតព្ពា ទានបារមី, សីលនេក្ខម្មបញ្ញាវីរិយខន្តិសច្ចអធិដ្ឋានមេត្តាឧបេក្ខាបារមីតិ ទស បារមិយោ, ទស ឧបបារមិយោ, ទស បរមត្ថបារមិយោតិ សមតិំស បារមិយោ, ទានាទីនិ ចត្តារិ សង្គហវត្ថូនិ, ចត្តារិ អធិដ្ឋានានិ, អត្តបរិច្ចាគោ, នយនធនរជ្ជបុត្តទារបរិច្ចាគោតិ បញ្ច មហាបរិច្ចាគា, បុព្ពយោគោ, បុព្ពចរិយា, ធម្មក្ខានំ, លោកត្ថចរិយា, ញាតត្ថចរិយា, ពុទ្ធត្ថចរិយាតិ ឯវមាទយោ សង្ខេបតោ វា បុញ្ញសម្ភារញាណសម្ភារា ពុទ្ធករធម្មា, តេ មហាភិនីហារតោ បដ្ឋាយ កប្បានំ សតសហស្សាធិកានិ ចត្តារិ អសង្ខ្យេយ្យានិ យថា ហានភាគិយា, សំកិលេសភាគិយា , ឋិតិភាគិយា, វា ន ហោន្តិ; អថ ខោ ឧត្តរុត្តរិ វិសេសភាគិយាវ ហោន្តិ; ឯវំ សក្កច្ចំ និរន្តរំ អនវសេសតោ ភតា សម្ភតា អស្ស អត្ថីតិ ភតវាតិ ភគវា; និរុត្តិនយេន តការស្ស គការំ កត្វា។ អថ វា ភតវាតិ តេយេវ យថាវុត្តេ ពុទ្ធករធម្មេ វុត្តនយេន ភរិ សម្ភរិ បរិបូរេសីតិ អត្ថោ។ ឯវម្បិ ភតវាតិ ភគវា។

    Kathaṃ bhatavāti bhagavā? Ye te sabbalokahitāya ussukkamāpannehi manussattādike aṭṭha dhamme samodhānetvā sammāsambodhiyā katamahābhinīhārehi mahābodhisattehi paripūretabbā dānapāramī, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo, dānādīni cattāri saṅgahavatthūni, cattāri adhiṭṭhānāni, attapariccāgo, nayanadhanarajjaputtadārapariccāgoti pañca mahāpariccāgā, pubbayogo, pubbacariyā, dhammakkhānaṃ, lokatthacariyā, ñātatthacariyā, buddhatthacariyāti evamādayo saṅkhepato vā puññasambhārañāṇasambhārā buddhakaradhammā, te mahābhinīhārato paṭṭhāya kappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni yathā hānabhāgiyā, saṃkilesabhāgiyā , ṭhitibhāgiyā, vā na honti; atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva honti; evaṃ sakkaccaṃ nirantaraṃ anavasesato bhatā sambhatā assa atthīti bhatavāti bhagavā; niruttinayena takārassa gakāraṃ katvā. Atha vā bhatavāti teyeva yathāvutte buddhakaradhamme vuttanayena bhari sambhari paripūresīti attho. Evampi bhatavāti bhagavā.

    ‘‘យស្មា សម្ពោធិយា សព្ពេ, ទានបារមិអាទិកេ;

    ‘‘Yasmā sambodhiyā sabbe, dānapāramiādike;

    សម្ភារេ ភតវា នាថោ, តស្មាបិ ភគវា មតោ’’។

    Sambhāre bhatavā nātho, tasmāpi bhagavā mato’’.

    កថំ ភាគេ វនីតិ ភគវា? យេ តេ ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សសង្ខា ទេវសិកំ វឡញ្ជនកសមាបត្តិភាគា, តេ អនវសេសតោ លោកហិតត្ថំ អត្តនោ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារត្ថញ្ច និច្ចកប្បំ វនិ ភជិ សេវិ ពហុលមកាសីតិ ភាគេ វនីតិ ភគវា។ អថ វា អភិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ កុសលាទីសុ ខន្ធាទីសុ ច យេ តេ បរិញ្ញេយ្យាទិវសេន សង្ខេបតោ វា ចតុព្ពិធា អភិសមយភាគា, វិត្ថារតោ បន ‘‘ចក្ខុ បរិញ្ញេយ្យំ …បេ.… ជរាមរណំ បរិញ្ញេយ្យ’’ន្តិអាទិនា (បដិ. ម. ១.២១) អនេកេ បរិញ្ញេយ្យភាគា, ‘‘ចក្ខុស្ស សមុទយោ បហាតព្ពោ…បេ.… ជរាមរណស្ស សមុទយោ បហាតព្ពោ’’តិអាទិនា បហាតព្ពភាគា, ‘‘ចក្ខុស្ស និរោធោ សច្ឆិកាតព្ពោ…បេ.… ជរាមរណស្ស និរោធោ សច្ឆិកាតព្ពោ’’តិអាទិនា សច្ឆិកាតព្ពភាគា, ‘‘ចក្ខុនិរោធគាមិនីបដិបទា ភាវេតព្ពា…បេ.… ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា ភាវេតព្ពា’’តិអាទិនា ច អនេកភេទា ភាវេតព្ពភាគា ច ធម្មា, តេ សព្ពេ វនិ ភជិ យថារហំ គោចរភាវនាសេវនានំ វសេន សេវិ។ ឯវម្បិ ភាគេ វនីតិ ភគវា។ អថ វា យេ ឥមេ សីលាទយោ ធម្មក្ខន្ធា សាវកេហិ សាធារណា គុណកោដ្ឋាសា គុណភាគា, កិន្តិ នុ ខោ តេ វេនេយ្យសន្តានេសុ បតិដ្ឋបេយ្យន្តិ មហាករុណាយ វនិ អភិបត្ថយិ។ សា ចស្ស អភិបត្ថនា យថាធិប្បេតផលាវហា អហោសិ។ ឯវម្បិ ភាគេ វនីតិ ភគវា។

    Kathaṃ bhāge vanīti bhagavā? Ye te catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ vaḷañjanakasamāpattibhāgā, te anavasesato lokahitatthaṃ attano diṭṭhadhammasukhavihāratthañca niccakappaṃ vani bhaji sevi bahulamakāsīti bhāge vanīti bhagavā. Atha vā abhiññeyyesu dhammesu kusalādīsu khandhādīsu ca ye te pariññeyyādivasena saṅkhepato vā catubbidhā abhisamayabhāgā, vitthārato pana ‘‘cakkhu pariññeyyaṃ …pe… jarāmaraṇaṃ pariññeyya’’ntiādinā (paṭi. ma. 1.21) aneke pariññeyyabhāgā, ‘‘cakkhussa samudayo pahātabbo…pe… jarāmaraṇassa samudayo pahātabbo’’tiādinā pahātabbabhāgā, ‘‘cakkhussa nirodho sacchikātabbo…pe… jarāmaraṇassa nirodho sacchikātabbo’’tiādinā sacchikātabbabhāgā, ‘‘cakkhunirodhagāminīpaṭipadā bhāvetabbā…pe… cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā’’tiādinā ca anekabhedā bhāvetabbabhāgā ca dhammā, te sabbe vani bhaji yathārahaṃ gocarabhāvanāsevanānaṃ vasena sevi. Evampi bhāge vanīti bhagavā. Atha vā ye ime sīlādayo dhammakkhandhā sāvakehi sādhāraṇā guṇakoṭṭhāsā guṇabhāgā, kinti nu kho te veneyyasantānesu patiṭṭhapeyyanti mahākaruṇāya vani abhipatthayi. Sā cassa abhipatthanā yathādhippetaphalāvahā ahosi. Evampi bhāge vanīti bhagavā.

    ‘‘យស្មា ញេយ្យសមាបត្តិ-គុណភាគេ តថាគតោ;

    ‘‘Yasmā ñeyyasamāpatti-guṇabhāge tathāgato;

    ភជិ បត្ថយិ សត្តានំ, ហិតាយ ភគវា តតោ’’។

    Bhaji patthayi sattānaṃ, hitāya bhagavā tato’’.

    កថំ ភគេ វនីតិ ភគវា? សមាសតោ តាវ កតបុញ្ញេហិ បយោគសម្បន្នេហិ យថាវិភវំ ភជីយន្តីតិ ភគា, លោកិយលោកុត្តរា សម្បត្តិយោ។ តត្ថ លោកិយេ តាវ តថាគតោ សម្ពោធិតោ បុព្ពេ ពោធិសត្តភូតោ បរមុក្កំសគតេ វនិ ភជិ សេវិ, យត្ថ បតិដ្ឋាយ និរវសេសតោ ពុទ្ធករធម្មេ សមន្នានេន្តោ ពុទ្ធធម្មេ បរិបាចេសិ។ ពុទ្ធភូតោ បន តេ និរវជ្ជសុខូបសំហិតេ អនញ្ញសាធារណេ លោកុត្តរេបិ វនិ ភជិ សេវិ។ វិត្ថារតោ បន បទេសរជ្ជឥស្សរិយចក្កវត្តិសម្បត្តិទេវរជ្ជសម្បត្តិអាទិវសេន ឈានវិមោក្ខសមាធិសមាបត្តិញាណទស្សនមគ្គភាវនាផល- សច្ឆិកិរិយាទិឧត្តរិមនុស្សធម្មវសេន ច អនេកវិហិតេ អនញ្ញសាធារណេ ភគេ វនិ ភជិ សេវិ។ ឯវំ ភគេ វនីតិ ភគវា។

    Kathaṃ bhage vanīti bhagavā? Samāsato tāva katapuññehi payogasampannehi yathāvibhavaṃ bhajīyantīti bhagā, lokiyalokuttarā sampattiyo. Tattha lokiye tāva tathāgato sambodhito pubbe bodhisattabhūto paramukkaṃsagate vani bhaji sevi, yattha patiṭṭhāya niravasesato buddhakaradhamme samannānento buddhadhamme paripācesi. Buddhabhūto pana te niravajjasukhūpasaṃhite anaññasādhāraṇe lokuttarepi vani bhaji sevi. Vitthārato pana padesarajjaissariyacakkavattisampattidevarajjasampattiādivasena jhānavimokkhasamādhisamāpattiñāṇadassanamaggabhāvanāphala- sacchikiriyādiuttarimanussadhammavasena ca anekavihite anaññasādhāraṇe bhage vani bhaji sevi. Evaṃ bhage vanīti bhagavā.

    ‘‘យា តា សម្បត្តិយោ លោកេ, យា ច លោកុត្តរា បុថូ;

    ‘‘Yā tā sampattiyo loke, yā ca lokuttarā puthū;

    សព្ពា តា ភជិ សម្ពុទ្ធោ, តស្មាបិ ភគវា មតោ’’។

    Sabbā tā bhaji sambuddho, tasmāpi bhagavā mato’’.

    កថំ ភត្តវាតិ ភគវា? ភត្តា ទឡ្ហភត្តិកា អស្ស ពហូ អត្ថីតិ ភគវា។ តថាគតោ ហិ មហាករុណាសព្ពញ្ញុតញ្ញាណាទិអបរិមិតនិរុបមប្បភាវគុណវិសេសសមង្គិភាវតោ សព្ពសត្តុត្តមោ, សព្ពានត្ថបរិហារបុព្ពង្គមាយ និរវសេសហិតសុខវិធានតប្បរាយ និរតិសយាយ បយោគសម្បត្តិយា សទេវមនុស្សាយ បជាយ អច្ចន្តូបការិតាយ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណអសីតិអនុព្យញ្ជនព្យាមប្បភាទិ- អនញ្ញសាធារណគុណវិសេសបដិមណ្ឌិតរូបកាយតាយ, យថាភុច្ចគុណាធិគតេន ‘‘ឥតិបិ សោ ភគវា’’តិអាទិនយប្បវត្តេន លោកត្តយព្យាបិនា សុវិបុលេន សុវិសុទ្ធេន ច ថុតិឃោសេន សមន្នាគតត្តា ឧក្កំសបារមិប្បត្តាសុ អប្បិច្ឆតាសន្តុដ្ឋិតាទីសុ សុប្បតិដ្ឋិតភាវតោ ទសពលចតុវេសារជ្ជាទិនិរតិសយគុណវិសេសសមង្គិភាវតោ ច រូបប្បមាណោ រូបប្បសន្នោ, ឃោសប្បមាណោ ឃោសប្បសន្នោ, លូខប្បមាណោ លូខប្បសន្នោ, ធម្មប្បមាណោ ធម្មប្បសន្នោតិ ឯវំ ចតុប្បមាណិកេ លោកសន្និវាសេ សព្ពថាបិ បសាទាវហភាវេន សមន្តបាសាទិកត្តា អបរិមាណានំ សត្តានំ សទេវមនុស្សានំ អាទរពហុមានគារវាយតនតាយ បរមបេមសម្ភត្តិដ្ឋានំ។ យេ ច តស្ស ឱវាទេ បតិដ្ឋិតា អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតា ហោន្តិ, កេនចិ អសំហារិយា តេសំ សម្ភត្តិ សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា។ តថា ហិ តេ អត្តនោ ជីវិតបរិច្ចាគេបិ តត្ថ បសាទំ ន បរិច្ចជន្តិ, តស្ស វា អាណំ ទឡ្ហភត្តិភាវតោ។ តេនេវាហ –

    Kathaṃ bhattavāti bhagavā? Bhattā daḷhabhattikā assa bahū atthīti bhagavā. Tathāgato hi mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgibhāvato sabbasattuttamo, sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantūpakāritāya dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhādi- anaññasādhāraṇaguṇavisesapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya, yathābhuccaguṇādhigatena ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattena lokattayabyāpinā suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannāgatattā ukkaṃsapāramippattāsu appicchatāsantuṭṭhitādīsu suppatiṭṭhitabhāvato dasabalacatuvesārajjādiniratisayaguṇavisesasamaṅgibhāvato ca rūpappamāṇo rūpappasanno, ghosappamāṇo ghosappasanno, lūkhappamāṇo lūkhappasanno, dhammappamāṇo dhammappasannoti evaṃ catuppamāṇike lokasannivāse sabbathāpi pasādāvahabhāvena samantapāsādikattā aparimāṇānaṃ sattānaṃ sadevamanussānaṃ ādarabahumānagāravāyatanatāya paramapemasambhattiṭṭhānaṃ. Ye ca tassa ovāde patiṭṭhitā aveccappasādena samannāgatā honti, kenaci asaṃhāriyā tesaṃ sambhatti samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā. Tathā hi te attano jīvitapariccāgepi tattha pasādaṃ na pariccajanti, tassa vā āṇaṃ daḷhabhattibhāvato. Tenevāha –

    ‘‘យោ វេ កតញ្ញូ កតវេទិ ធីរោ;

    ‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro;

    កល្យាណមិត្តោ ទឡ្ហភត្តិ ច ហោតី’’តិ។ (ជា. ២.១៧.៧៨);

    Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti. (jā. 2.17.78);

    ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, មហាសមុទ្ទោ ឋិតធម្មោ វេលំ នាតិវត្តតិ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យំ មយា សាវកានំ សិក្ខាបទំ បញ្ញត្តំ, តំ មម សាវកា ជីវិតហេតុបិ នាតិក្កមន្តី’’តិ (អ. និ. ៨.២០; ឧទា. ៤៥; ចូឡវ. ៣៨៥) ច។

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ nātivattati; evameva kho, bhikkhave, yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (a. ni. 8.20; udā. 45; cūḷava. 385) ca.

    ឯវំ ភត្តវាតិ ភគវា និរុត្តិនយេន ឯកស្ស តការស្ស លោបំ កត្វា ឥតរស្ស គការំ កត្វា។

    Evaṃ bhattavāti bhagavā niruttinayena ekassa takārassa lopaṃ katvā itarassa gakāraṃ katvā.

    ‘‘គុណាតិសយយុត្តស្ស, យស្មា លោកហិតេសិនោ;

    ‘‘Guṇātisayayuttassa, yasmā lokahitesino;

    សម្ភត្តា ពហវោ សត្ថុ, ភគវា តេន វុច្ចតី’’តិ។

    Sambhattā bahavo satthu, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    កថំ ភគេ វមីតិ ភគវា? យស្មា តថាគតោ ពោធិសត្តភូតោបិ បុរិមាសុ ជាតីសុ បារមិយោ បូរេន្តោ ភគសង្ខាតំ សិរិំ ឥស្សរិយំ យសញ្ច វមិ ឧគ្គិរិ ខេឡបិណ្ឌំ វិយ អនបេក្ខោ ឆឌ្ឌយិ។ តថា ហិស្ស សោមនស្សកុមារកាលេ, ហត្ថិបាលកុមារកាលេ, អយោឃរបណ្ឌិតកាលេ, មូគបក្ខបណ្ឌិតកាលេ, ចូឡសុតសោមកាលេតិ ឯវមាទីសុ នេក្ខម្មបារមិបូរណវសេន ទេវរជ្ជសទិសាយ រជ្ជសិរិយា បរិច្ចត្តត្តភាវានំ បរិមាណំ នត្ថិ។ ចរិមត្តភាវេបិ ហត្ថគតំ ចក្កវត្តិសិរិំ ទេវលោកាធិបច្ចសទិសំ ចតុទ្ទីបិស្សរិយំ ចក្កវត្តិសម្បត្តិសន្និស្សយំ សត្តរតនសមុជ្ជលំ យសញ្ច តិណាយបិ អមញ្ញមានោ និរបេក្ខោ បហាយ អភិនិក្ខមិត្វា សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ។ តស្មា ឥមេ សិរិអាទិកេ ភគេ វមីតិ ភគវា។ អថ វា ភានិ នាម នក្ខត្តានិ, តេហិ សមំ គច្ឆន្តិ បវត្តន្តីតិ ភគា , សិនេរុយុគន្ធរឧត្តរកុរុហិមវន្តាទិភាជនលោកវិសេសសន្និស្សយា សោភា កប្បដ្ឋិតិយភាវតោ។ តេបិ ភគវា វមិ តំនិវាសិសត្តាវាសសមតិក្កមនតោតប្បដិពទ្ធឆន្ទរាគប្បហានេន បជហីតិ។ ឯវម្បិ ភគេ វមីតិ ភគវា។

    Kathaṃ bhage vamīti bhagavā? Yasmā tathāgato bodhisattabhūtopi purimāsu jātīsu pāramiyo pūrento bhagasaṅkhātaṃ siriṃ issariyaṃ yasañca vami uggiri kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayi. Tathā hissa somanassakumārakāle, hatthipālakumārakāle, ayogharapaṇḍitakāle, mūgapakkhapaṇḍitakāle, cūḷasutasomakāleti evamādīsu nekkhammapāramipūraṇavasena devarajjasadisāya rajjasiriyā pariccattattabhāvānaṃ parimāṇaṃ natthi. Carimattabhāvepi hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ catuddīpissariyaṃ cakkavattisampattisannissayaṃ sattaratanasamujjalaṃ yasañca tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho. Tasmā ime siriādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā , sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanalokavisesasannissayā sobhā kappaṭṭhitiyabhāvato. Tepi bhagavā vami taṃnivāsisattāvāsasamatikkamanatotappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavā.

    ‘‘ចក្កវត្តិសិរិំ យស្មា, យសំ ឥស្សរិយំ សុខំ;

    ‘‘Cakkavattisiriṃ yasmā, yasaṃ issariyaṃ sukhaṃ;

    បហាសិ លោកចិត្តញ្ច, សុគតោ ភគវា តតោ’’។

    Pahāsi lokacittañca, sugato bhagavā tato’’.

    កថំ ភាគេ វមីតិ ភគវា? ភាគា នាម កោដ្ឋាសា។ តេ ខន្ធាយតនធាតាទិវសេន, តត្ថាបិ រូបវេទនាទិវសេន, អតីតាទិវសេន ច អនេកវិធា។ តេ ច ភគវា សព្ពំ បបញ្ចំ, សព្ពំ យោគំ, សព្ពំ គន្ថំ, សព្ពំ សំយោជនំ, សមុច្ឆិន្ទិត្វា អមតធាតុំ សមធិគច្ឆន្តោ វមិ ឧគ្គិរិ អនបេក្ខោ ឆឌ្ឌយិ, ន បច្ចាគមិ។ តថា ហេស សព្ពត្ថកមេវ បថវិំ, អាបំ, តេជំ, វាយំ, ចក្ខុំ, សោតំ, ឃានំ, ជីវ្ហំ, កាយំ, មនំ, រូបេ, សទ្ទេ, គន្ធេ, រសេ, ផោដ្ឋព្ពេ, ធម្មេ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ…បេ.… មនោវិញ្ញាណំ, ចក្ខុសម្ផស្សំ …បេ.… មនោសម្ផស្សំ, ចក្ខុសម្ផស្សជំ វេទនំ…បេ.… មនោសម្ផស្សជំ វេទនំ, ចក្ខុសម្ផស្សជំ សញ្ញំ…បេ.… មនោសម្ផស្សជំ សញ្ញំ; ចក្ខុសម្ផស្សជំ ចេតនំ…បេ.… មនោសម្ផស្សជំ ចេតនំ; រូបតណ្ហំ …បេ.… ធម្មតណ្ហំ; រូបវិតក្កំ…បេ.… ធម្មវិតក្កំ; រូបវិចារំ…បេ.… ធម្មវិចារន្តិអាទិនា អនុបទធម្មវិភាគវសេនបិ សព្ពេវ ធម្មកោដ្ឋាសេ អនវសេសតោ វមិ ឧគ្គិរិ អនបេក្ខបរិច្ចាគេន ឆឌ្ឌយិ។ វុត្តញ្ហេតំ –

    Kathaṃ bhāge vamīti bhagavā? Bhāgā nāma koṭṭhāsā. Te khandhāyatanadhātādivasena, tatthāpi rūpavedanādivasena, atītādivasena ca anekavidhā. Te ca bhagavā sabbaṃ papañcaṃ, sabbaṃ yogaṃ, sabbaṃ ganthaṃ, sabbaṃ saṃyojanaṃ, samucchinditvā amatadhātuṃ samadhigacchanto vami uggiri anapekkho chaḍḍayi, na paccāgami. Tathā hesa sabbatthakameva pathaviṃ, āpaṃ, tejaṃ, vāyaṃ, cakkhuṃ, sotaṃ, ghānaṃ, jīvhaṃ, kāyaṃ, manaṃ, rūpe, sadde, gandhe, rase, phoṭṭhabbe, dhamme, cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ, cakkhusamphassaṃ …pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, cakkhusamphassajaṃ saññaṃ…pe… manosamphassajaṃ saññaṃ; cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ…pe… manosamphassajaṃ cetanaṃ; rūpataṇhaṃ …pe… dhammataṇhaṃ; rūpavitakkaṃ…pe… dhammavitakkaṃ; rūpavicāraṃ…pe… dhammavicārantiādinā anupadadhammavibhāgavasenapi sabbeva dhammakoṭṭhāse anavasesato vami uggiri anapekkhapariccāgena chaḍḍayi. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘យំ តំ, អានន្ទ, ចត្តំ វន្តំ មុត្តំ បហីនំ បដិនិស្សដ្ឋំ, តំ តថាគតោ បុន បច្ចាគមិស្សតីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ។ (ទី. និ. ២.១៨៣) –

    ‘‘Yaṃ taṃ, ānanda, cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ, taṃ tathāgato puna paccāgamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. (Dī. ni. 2.183) –

    ឯវម្បិ ភាគេ វមីតិ ភគវា។ អថ វា ភាគេ វមីតិ សព្ពេបិ កុសលាកុសលេ សាវជ្ជានវជ្ជេ ហីនប្បណីតេ កណ្ហសុក្កសប្បដិភាគេ ធម្មេ អរិយមគ្គញាណមុខេន វមិ ឧគ្គិរិ អនបេក្ខោ បរិច្ចជិ បជហិ, បរេសញ្ច តថត្តាយ ធម្មំ ទេសេសិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Evampi bhāge vamīti bhagavā. Atha vā bhāge vamīti sabbepi kusalākusale sāvajjānavajje hīnappaṇīte kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme ariyamaggañāṇamukhena vami uggiri anapekkho pariccaji pajahi, paresañca tathattāya dhammaṃ desesi. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ធម្មាបិ វោ, ភិក្ខវេ, បហាតព្ពា បគេវ អធម្មា, កុល្លូបមំ, វោ ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេស្សាមិ, និត្ថរណត្ថាយ នោ គហណត្ថាយា’’តិអាទិ។ (ម. និ. ១.២៤០) –

    ‘‘Dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā pageva adhammā, kullūpamaṃ, vo bhikkhave, dhammaṃ desessāmi, nittharaṇatthāya no gahaṇatthāyā’’tiādi. (Ma. ni. 1.240) –

    ឯវម្បិ ភាគេ វមីតិ ភគវា។

    Evampi bhāge vamīti bhagavā.

    ‘‘ខន្ធាយតនធាតាទិ-ធម្មភេទា មហេសិនា;

    ‘‘Khandhāyatanadhātādi-dhammabhedā mahesinā;

    កណ្ហសុក្កា យតោ វន្តា, តតោបិ ភគវា មតោ’’។

    Kaṇhasukkā yato vantā, tatopi bhagavā mato’’.

    តេន វុត្តំ –

    Tena vuttaṃ –

    ‘‘ភាគវា ភតវា ភាគេ, ភគេ ច វនិ ភត្តវា;

    ‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;

    ភគេ វមិ តថា ភាគេ, វមីតិ ភគវា ជិនោ’’តិ។

    Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’ti.

    តេន ភគវតា។ អរហតាតិ កិលេសេហិ អារកត្តា, អនវសេសានំ វា កិលេសារីនំ ហតត្តា, សំសារចក្កស្ស វា អរានំ ហតត្តា, បច្ចយាទីនំ អរហត្តា, បាបករណេ រហាភាវាតិ ឥមេហិ ការណេហិ អរហតា។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ។ វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តនយេន វេទិតព្ពោ។

    Tena bhagavatā. Arahatāti kilesehi ārakattā, anavasesānaṃ vā kilesārīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa vā arānaṃ hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi kāraṇehi arahatā. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana visuddhimagge vuttanayena veditabbo.

    ឯត្ថ ច ភគវតាតិ ឥមិនាស្ស ភាគ្យវន្តតាទីបនេន កប្បានំ អនេកេសុ អសង្ខ្យេយ្យេសុ ឧបចិតបុញ្ញសម្ភារភាវតោ សតបុញ្ញលក្ខណធរស្ស ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណអសីតិអនុព្យញ្ជន- ព្យាមប្បភាកេតុមាលាទិបដិមណ្ឌិតា អនញ្ញសាធារណា រូបកាយសម្បត្តិទីបិតា ហោតិ។ អរហតាតិ ឥមិនាស្ស អនវសេសកិលេសប្បហានទីបនេន អាសវក្ខយបទដ្ឋានសព្ពញ្ញុតញ្ញាណាធិគមបរិទីបនតោ ទសពលចតុវេសារជ្ជឆអសាធារណញាណអដ្ឋារសាវេណិកពុទ្ធធម្មាទិ- អចិន្តេយ្យាបរិមេយ្យធម្មកាយសម្បត្តិ ទីបិតា ហោតិ។ តទុភយេនបិ លោកិយសរិក្ខកានំ ពហុមតភាវោ, គហដ្ឋបព្ពជិតេហិ អភិគមនីយតា, តថា អភិគតានញ្ច តេសំ កាយិកចេតសិកទុក្ខាបនយនេ បដិពលភាវោ, អាមិសទានធម្មទានេហិ ឧបការិតា, លោកិយលោកុត្តរេហិ គុណេហិ សំយោជនសមត្ថតា ច បកាសិតា ហោតិ។

    Ettha ca bhagavatāti imināssa bhāgyavantatādīpanena kappānaṃ anekesu asaṅkhyeyyesu upacitapuññasambhārabhāvato satapuññalakkhaṇadharassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjana- byāmappabhāketumālādipaṭimaṇḍitā anaññasādhāraṇā rūpakāyasampattidīpitā hoti. Arahatāti imināssa anavasesakilesappahānadīpanena āsavakkhayapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādhigamaparidīpanato dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammādi- acinteyyāparimeyyadhammakāyasampatti dīpitā hoti. Tadubhayenapi lokiyasarikkhakānaṃ bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, tathā abhigatānañca tesaṃ kāyikacetasikadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarehi guṇehi saṃyojanasamatthatā ca pakāsitā hoti.

    តថា ភគវតាតិ ឥមិនា ចរណធម្មេសុ មុទ្ធភូតទិព្ពវិហារាទិវិហារវិសេសសមាយោគបរិទីបនេន ចរណសម្បទា ទីបិតា ហោតិ។ អរហតាតិ ឥមិនា សព្ពវិជ្ជាសុ សិខាប្បត្តអាសវក្ខយញាណាធិគមបរិទីបនេន វិជ្ជាសម្បទា ទីបិតា ហោតិ។ បុរិមេន វា អន្តរាយិកនិយ្យានិកធម្មានំ អវិបរីតវិភត្តភាវទីបនេន បច្ឆិមវេសារជ្ជទ្វយសមាយោគោ, បច្ឆិមេន សវាសននិរវសេសកិលេសប្បហានទីបនេន បុរិមវេសារជ្ជទ្វយសមាយោគោ វិភាវិតោ ហោតិ។

    Tathā bhagavatāti iminā caraṇadhammesu muddhabhūtadibbavihārādivihāravisesasamāyogaparidīpanena caraṇasampadā dīpitā hoti. Arahatāti iminā sabbavijjāsu sikhāppattaāsavakkhayañāṇādhigamaparidīpanena vijjāsampadā dīpitā hoti. Purimena vā antarāyikaniyyānikadhammānaṃ aviparītavibhattabhāvadīpanena pacchimavesārajjadvayasamāyogo, pacchimena savāsananiravasesakilesappahānadīpanena purimavesārajjadvayasamāyogo vibhāvito hoti.

    តថា បុរិមេន តថាគតស្ស បដិញ្ញាសច្ចវចីសច្ចញាណសច្ចបរិទីបនេន, កាមគុណលោកិយាធិបច្ចយសលាភសក្ការាទិបរិច្ចាគបរិទីបនេន, អនវសេសកិលេសាភិសង្ខារបរិច្ចាគបរិទីបនេន, ច សច្ចាធិដ្ឋានចាគាធិដ្ឋានបារិបូរិ បកាសិតា ហោតិ; ទុតិយេន សព្ពសង្ខារូបសមសមធិគមបរិទីបនេន, សម្មាសម្ពោធិបរិទីបនេន ច, ឧបសមាធិដ្ឋានបញ្ញាធិដ្ឋានបារិបូរិ បកាសិតា ហោតិ។ តថា ហិ ភគវតោ ពោធិសត្តភូតស្ស លោកុត្តរគុណេ កតាភិនីហារស្ស មហាករុណាយោគេន យថាបដិញ្ញំ សព្ពបារមិតានុដ្ឋានេន សច្ចាធិដ្ឋានំ, បារមិតាបដិបក្ខបរិច្ចាគេន ចាគាធិដ្ឋានំ, បារមិតាគុណេហិ ចិត្តវូបសមេន ឧបសមាធិដ្ឋានំ, បារមិតាហិ ឯវ បរហិតូបាយកោសល្លតោ បញ្ញាធិដ្ឋានំ បារិបូរិគតំ។

    Tathā purimena tathāgatassa paṭiññāsaccavacīsaccañāṇasaccaparidīpanena, kāmaguṇalokiyādhipaccayasalābhasakkārādipariccāgaparidīpanena, anavasesakilesābhisaṅkhārapariccāgaparidīpanena, ca saccādhiṭṭhānacāgādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti; dutiyena sabbasaṅkhārūpasamasamadhigamaparidīpanena, sammāsambodhiparidīpanena ca, upasamādhiṭṭhānapaññādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti. Tathā hi bhagavato bodhisattabhūtassa lokuttaraguṇe katābhinīhārassa mahākaruṇāyogena yathāpaṭiññaṃ sabbapāramitānuṭṭhānena saccādhiṭṭhānaṃ, pāramitāpaṭipakkhapariccāgena cāgādhiṭṭhānaṃ, pāramitāguṇehi cittavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, pāramitāhi eva parahitūpāyakosallato paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ.

    តថា ‘យាចកជនំ អវិសំវាទេត្វា ទស្សាមី’តិ បដិជាននេន បដិញ្ញំ អវិសំវាទេត្វា ទានេន ច សច្ចាធិដ្ឋានំ, ទេយ្យបរិច្ចាគតោ ចាគាធិដ្ឋានំ, ទេយ្យបដិគ្គាហកទានទេយ្យបរិក្ខយេសុ លោភទោសមោហភយវូបសមេន ឧបសមាធិដ្ឋានំ, យថារហំ យថាកាលំ យថាវិធិ ច ទានេន បញ្ញុត្តរតាយ ច បញ្ញាធិដ្ឋានំ បារិបូរិគតំ។ ឥមិនា នយេន សេសបារមីសុបិ ចតុរាធិដ្ឋានបារិបូរិ វេទិតព្ពា។ សព្ពា ហិ បារមិយោ សច្ចប្បភាវិតា ចាគាភិព្យញ្ជិតា ឧបសមានុព្រូហិតា បញ្ញាបរិសុទ្ធាតិ ឯវំ ចតុរាធិដ្ឋានសមុទាគតស្ស តថាគតស្ស សច្ចាធិដ្ឋានំ សច្ចាធិដ្ឋានសមុទាគមេន សីលវិសុទ្ធិ, ចាគាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អាជីវវិសុទ្ធិ, ឧបសមាធិដ្ឋានសមុទាគមេន ចិត្តវិសុទ្ធិ, បញ្ញាធិដ្ឋានសមុទាគមេន ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ។ តថា សច្ចាធិដ្ឋានសមុទាគមេនស្ស សំវាសេន សីលំ វេទិតព្ពំ, ចាគាធិដ្ឋានសមុទាគមេន សំវោហារេន សោចេយ្យំ វេទិតព្ពំ, ឧបសមាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អាបទាសុ ថាមោ វេទិតព្ពោ, បញ្ញាធិដ្ឋានសមុទាគមេន សាកច្ឆាយ បញ្ញា វេទិតព្ពា។

    Tathā ‘yācakajanaṃ avisaṃvādetvā dassāmī’ti paṭijānanena paṭiññaṃ avisaṃvādetvā dānena ca saccādhiṭṭhānaṃ, deyyapariccāgato cāgādhiṭṭhānaṃ, deyyapaṭiggāhakadānadeyyaparikkhayesu lobhadosamohabhayavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, yathārahaṃ yathākālaṃ yathāvidhi ca dānena paññuttaratāya ca paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ. Iminā nayena sesapāramīsupi caturādhiṭṭhānapāripūri veditabbā. Sabbā hi pāramiyo saccappabhāvitā cāgābhibyañjitā upasamānubrūhitā paññāparisuddhāti evaṃ caturādhiṭṭhānasamudāgatassa tathāgatassa saccādhiṭṭhānaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgamena sīlavisuddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ājīvavisuddhi, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena cittavisuddhi, paññādhiṭṭhānasamudāgamena diṭṭhivisuddhi. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamenassa saṃvāsena sīlaṃ veditabbaṃ, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena saṃvohārena soceyyaṃ veditabbaṃ, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena āpadāsu thāmo veditabbo, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sākacchāya paññā veditabbā.

    តថា សច្ចាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អទុដ្ឋោ អធិវាសេតិ, ចាគាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អលុទ្ធោ បដិសេវតិ, ឧបសមាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អភីតោ បរិវជ្ជេតិ, បញ្ញាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អមូឡ្ហោ វិនោទេតិ។ តថា សច្ចាធិដ្ឋានសមុទាគមេន ចស្ស នេក្ខម្មសុខប្បត្តិ, ចាគាធិដ្ឋានសមុទាគមេន បវិវេកសុខប្បត្តិ, ឧបសមាធិដ្ឋានសមុទាគមេន ឧបសមសុខប្បត្តិ, បញ្ញាធិដ្ឋានសមុទាគមេន សម្ពោធិសុខប្បត្តិ ទីបិតា ហោតិ។ សច្ចាធិដ្ឋានសមុទាគមេន វា វិវេកជបីតិសុខប្បត្តិ, ចាគាធិដ្ឋានសមុទាគមេន សមាធិជបីតិសុខប្បត្តិ, ឧបសមាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អបីតិជកាយសុខប្បត្តិ, បញ្ញាធិដ្ឋានសមុទាគមេន សតិបារិសុទ្ធិជឧបេក្ខាសុខប្បត្តិ។ តថា សច្ចាធិដ្ឋានសមុទាគមេន បរិវារសម្បត្តិលក្ខណបច្ចយសុខសមាយោគោ បរិទីបិតោ ហោតិ អវិសំវាទនតោ, ចាគាធិដ្ឋានសមុទាគមេន សន្តុដ្ឋិលក្ខណសភាវសុខសមាយោគោ អលោភភាវតោ, ឧបសមាធិដ្ឋានសមុទាគមេន កតបុញ្ញតាលក្ខណហេតុសុខសមាយោគោ កិលេសេហិ អនភិភូតភាវតោ, បញ្ញាធិដ្ឋានសមុទាគមេន វិមុត្តិសម្បត្តិលក្ខណទុក្ខូបសមសុខសមាយោគោ បរិទីបិតោ ហោតិ, ញាណសម្បត្តិយា និព្ពានាធិគមនតោ។

    Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena aduṭṭho adhivāseti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena aluddho paṭisevati, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena abhīto parivajjeti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena amūḷho vinodeti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena cassa nekkhammasukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena pavivekasukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena upasamasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sambodhisukhappatti dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānasamudāgamena vā vivekajapītisukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena samādhijapītisukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena apītijakāyasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena satipārisuddhijaupekkhāsukhappatti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena parivārasampattilakkhaṇapaccayasukhasamāyogo paridīpito hoti avisaṃvādanato, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena santuṭṭhilakkhaṇasabhāvasukhasamāyogo alobhabhāvato, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena katapuññatālakkhaṇahetusukhasamāyogo kilesehi anabhibhūtabhāvato, paññādhiṭṭhānasamudāgamena vimuttisampattilakkhaṇadukkhūpasamasukhasamāyogo paridīpito hoti, ñāṇasampattiyā nibbānādhigamanato.

    តថា សច្ចាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អរិយស្ស សីលក្ខន្ធស្ស អនុពោធប្បដិវេធសិទ្ធិ, ចាគាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អរិយស្ស សមាធិក្ខន្ធស្ស, បញ្ញាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អរិយស្ស បញ្ញាក្ខន្ធស្ស, ឧបសមាធិដ្ឋានសមុទាគមេន អរិយស្ស វិមុត្តិក្ខន្ធស្ស អនុពោធប្បដិវេធសិទ្ធិ ទីបិតា ហោតិ។ សច្ចាធិដ្ឋានបរិបូរណេន ច តបសិទ្ធិ, ចាគាធិដ្ឋានបរិបូរណេន សព្ពនិស្សគ្គសិទ្ធិ, ឧបសមាធិដ្ឋានបរិបូរណេន ឥន្ទ្រិយសំវរសិទ្ធិ, បញ្ញាធិដ្ឋានបរិបូរណេន ពុទ្ធិសិទ្ធិ, តេន ច និព្ពានសិទ្ធិ។ តថា សច្ចាធិដ្ឋានបរិបូរណេន ចតុអរិយសច្ចាភិសមយប្បដិលាភោ, ចាគាធិដ្ឋានបរិបូរណេន ចតុអរិយវំសប្បដិលាភោ, ០.ឧបសមាធិដ្ឋានបរិបូរណេន ចតុអរិយវិហារប្បដិលាភោ, បញ្ញាធិដ្ឋានបរិបូរណេន ចតុអរិយវោហារប្បដិលាភោ ទីបិតោ ហោតិ។

    Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa sīlakkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa samādhikkhandhassa, paññādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa paññākkhandhassa, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa vimuttikkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānaparipūraṇena ca tapasiddhi, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena sabbanissaggasiddhi, upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena indriyasaṃvarasiddhi, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena buddhisiddhi, tena ca nibbānasiddhi. Tathā saccādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyasaccābhisamayappaṭilābho, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavaṃsappaṭilābho, 0.upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavihārappaṭilābho, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavohārappaṭilābho dīpito hoti.

    អបរោ នយោ – ភគវតាតិ ឯតេន សត្តានំ លោកិយលោកុត្តរសម្បត្តិអភិកង្ខាទីបនេន តថាគតស្ស មហាករុណា បកាសិតា ហោតិ។ អរហតាតិ ឯតេន បហានសម្បត្តិទីបនេន បហានបញ្ញា បកាសិតា ហោតិ។ តត្ថ បញ្ញាយស្ស ធម្មរជ្ជបត្តិ, ករុណាយ ធម្មសំវិភាគោ; បញ្ញាយ សំសារទុក្ខនិព្ពិទា, ករុណាយ សំសារទុក្ខសហនំ; បញ្ញាយ បរទុក្ខបរិជាននំ, ករុណាយ បរទុក្ខប្បដិការារម្ភោ។ បញ្ញាយ បរិនិព្ពានាភិមុខភាវោ , ករុណាយ តទធិគមោ; បញ្ញាយ សយំ តរណំ, ករុណាយ បរេសំ តារណំ; បញ្ញាយ ពុទ្ធភាវសិទ្ធិ, ករុណាយ ពុទ្ធកិច្ចសិទ្ធិ។ ករុណាយ វា ពោធិសត្តភូមិយំ សំសារាភិមុខភាវោ, បញ្ញាយ តត្ថ អនភិរតិ។ តថា ករុណាយ បរេសំ អវិហិំសនំ, បញ្ញាយ សយំ បរេហិ អភាយនំ; ករុណាយ បរំ រក្ខន្តោ អត្តានំ រក្ខតិ, បញ្ញាយ អត្តានំ រក្ខន្តោ បរំ រក្ខតិ។ តថា ករុណាយ អបរន្តបោ, បញ្ញាយ អនត្តន្តបោ។ តេន អត្តហិតាយ បដិបន្នាទីសុ ចតុត្ថបុគ្គលភាវោ សិទ្ធោ ហោតិ ។

    Aparo nayo – bhagavatāti etena sattānaṃ lokiyalokuttarasampattiabhikaṅkhādīpanena tathāgatassa mahākaruṇā pakāsitā hoti. Arahatāti etena pahānasampattidīpanena pahānapaññā pakāsitā hoti. Tattha paññāyassa dhammarajjapatti, karuṇāya dhammasaṃvibhāgo; paññāya saṃsāradukkhanibbidā, karuṇāya saṃsāradukkhasahanaṃ; paññāya paradukkhaparijānanaṃ, karuṇāya paradukkhappaṭikārārambho. Paññāya parinibbānābhimukhabhāvo , karuṇāya tadadhigamo; paññāya sayaṃ taraṇaṃ, karuṇāya paresaṃ tāraṇaṃ; paññāya buddhabhāvasiddhi, karuṇāya buddhakiccasiddhi. Karuṇāya vā bodhisattabhūmiyaṃ saṃsārābhimukhabhāvo, paññāya tattha anabhirati. Tathā karuṇāya paresaṃ avihiṃsanaṃ, paññāya sayaṃ parehi abhāyanaṃ; karuṇāya paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati, paññāya attānaṃ rakkhanto paraṃ rakkhati. Tathā karuṇāya aparantapo, paññāya anattantapo. Tena attahitāya paṭipannādīsu catutthapuggalabhāvo siddho hoti .

    តថា ករុណាយ លោកនាថតា, បញ្ញាយ អត្តនាថតា; ករុណាយ ចស្ស និន្នតាភាវោ, បញ្ញាយ ឧន្នតាភាវោ។ តថា ករុណាយ សព្ពសត្តេសុ ជនិតានុគ្គហោ, បញ្ញានុគតត្តា ន ច ន សព្ពត្ថ វិរត្តចិត្តោ; បញ្ញាយ សព្ពធម្មេសុ វិរត្តចិត្តោ, ករុណានុគតត្តា ន ច ន សព្ពសត្តានុគ្គហាយ បវត្តោ។ យថា ហិ ករុណា តថាគតស្ស សិនេហសោកវិរហិតា, ឯវំ បញ្ញា អហំការមមំការវិនិមុត្តាតិ អញ្ញមញ្ញំ វិសោធិតា បរមវិសុទ្ធាតិ ទដ្ឋព្ពា។ តត្ថ បញ្ញាខេត្តំ ពលានិ, ករុណាខេត្តំ វេសារជ្ជានិ។ តេសុ ពលសមាយោគេន បរេហិ ន អភិភុយ្យតិ, វេសារជ្ជសមាយោគេន បរេ អភិភវតិ។ ពលេហិ សត្ថុសម្បទាសិទ្ធិ, វេសារជ្ជេហិ សាសនសម្បទាសិទ្ធិ។ តថា ពលេហិ ពុទ្ធរតនសិទ្ធិ, វេសារជ្ជេហិ ធម្មរតនសិទ្ធីតិ អយមេត្ថ ‘‘ភគវតា អរហតា’’តិ បទទ្វយស្ស អត្ថយោជនាយ មុខមត្តទស្សនំ។

    Tathā karuṇāya lokanāthatā, paññāya attanāthatā; karuṇāya cassa ninnatābhāvo, paññāya unnatābhāvo. Tathā karuṇāya sabbasattesu janitānuggaho, paññānugatattā na ca na sabbattha virattacitto; paññāya sabbadhammesu virattacitto, karuṇānugatattā na ca na sabbasattānuggahāya pavatto. Yathā hi karuṇā tathāgatassa sinehasokavirahitā, evaṃ paññā ahaṃkāramamaṃkāravinimuttāti aññamaññaṃ visodhitā paramavisuddhāti daṭṭhabbā. Tattha paññākhettaṃ balāni, karuṇākhettaṃ vesārajjāni. Tesu balasamāyogena parehi na abhibhuyyati, vesārajjasamāyogena pare abhibhavati. Balehi satthusampadāsiddhi, vesārajjehi sāsanasampadāsiddhi. Tathā balehi buddharatanasiddhi, vesārajjehi dhammaratanasiddhīti ayamettha ‘‘bhagavatā arahatā’’ti padadvayassa atthayojanāya mukhamattadassanaṃ.

    កស្មា បនេត្ថ ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា’’តិ វត្វា បុន ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ? អនុស្សវបដិក្ខេបេន និយមទស្សនត្ថំ។ យថា ហិ កេនចិ បរតោ សុត្វា វុត្តំ យទិបិ ច ជានន្តេន វុត្តំ, ន តេនេវ វុត្តំ បរេនបិ វុត្តត្តា។ ន ច តំ តេន វុត្តមេវ, អបិច ខោ សុតម្បិ, ន ឯវមិធ។ ភគវតា ហិ បរតោ អសុត្វា សយម្ភុញាណេន អត្តនា អធិគតមេវ វុត្តន្តិ ឥមស្ស វិសេសស្ស ទស្សនត្ថំ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា’’ តញ្ច ខោ ភគវតាវ វុត្តំ, ន អញ្ញេន, វុត្តមេវ ច, ន សុតន្តិ។ អធិកវចនញ្ហិ អញ្ញមត្ថំ ពោធេតីតិ ន បុនរុត្តិទោសោ។ ឯស នយោ ឥតោ បរេសុបិ។

    Kasmā panettha ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ? Anussavapaṭikkhepena niyamadassanatthaṃ. Yathā hi kenaci parato sutvā vuttaṃ yadipi ca jānantena vuttaṃ, na teneva vuttaṃ parenapi vuttattā. Na ca taṃ tena vuttameva, apica kho sutampi, na evamidha. Bhagavatā hi parato asutvā sayambhuñāṇena attanā adhigatameva vuttanti imassa visesassa dassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ tañca kho bhagavatāva vuttaṃ, na aññena, vuttameva ca, na sutanti. Adhikavacanañhi aññamatthaṃ bodhetīti na punaruttidoso. Esa nayo ito paresupi.

    តថា បុព្ពរចនាភាវទស្សនត្ថំ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ ភគវា ហិ សម្មាសម្ពុទ្ធតាយ ឋានុប្បត្តិកប្បដិភានេន សម្បត្តបរិសាយ អជ្ឈាសយានុរូបំ ធម្មំ ទេសេតិ, ន តស្ស ការណា ទានាទីនំ វិយ បុព្ពរចនាកិច្ចំ អត្ថិ។ តេនេតំ ទស្សេតិ – ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា, តញ្ច ខោ ន បុព្ពរចនាវសេន តក្កបរិយាហតំ វីមំសានុចរិតំ, អបិច ខោ វេនេយ្យជ្ឈាសយានុរូបំ ឋានសោ វុត្តមេវា’’តិ។

    Tathā pubbaracanābhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Bhagavā hi sammāsambuddhatāya ṭhānuppattikappaṭibhānena sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ deseti, na tassa kāraṇā dānādīnaṃ viya pubbaracanākiccaṃ atthi. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na pubbaracanāvasena takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ, apica kho veneyyajjhāsayānurūpaṃ ṭhānaso vuttamevā’’ti.

    អប្បដិវត្តិយវចនភាវទស្សនត្ថំ វា ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ យញ្ហិ ភគវតា វុត្តំ, វុត្តមេវ តំ, ន កេនចិ បដិក្ខិបិតុំ សក្កា អក្ខរសម្បត្តិយា អត្ថសម្បត្តិយា ច។ វុត្តំ ហេតំ –

    Appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthaṃ vā dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi bhagavatā vuttaṃ, vuttameva taṃ, na kenaci paṭikkhipituṃ sakkā akkharasampattiyā atthasampattiyā ca. Vuttaṃ hetaṃ –

    ‘‘ឯតំ ភគវតា ពារាណសិយំ ឥសិបតនេ មិគទាយេ អនុត្តរំ ធម្មចក្កំ បវត្តិតំ អប្បដិវត្តិយំ កេនចិ សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា’’តិអាទិ (សំ. និ. ៥.១០៨១; មហាវ. ១៧)។

    ‘‘Etaṃ bhagavatā bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ kenaci samaṇena vā brāhmaṇena vā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 17).

    អបរម្បិ វុត្តំ –

    Aparampi vuttaṃ –

    ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, អាគច្ឆេយ្យ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ‘ន យិទំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ, យំ សមណេន គោតមេន បញ្ញត្តំ, អហមិទំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ ឋបេត្វា អញ្ញំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បញ្ញាបេស្សាមី’តិ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិអាទិ។ –

    ‘‘Idha, bhikkhave, āgaccheyya samaṇo vā brāhmaṇo vā ‘na yidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ samaṇena gotamena paññattaṃ, ahamidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ ṭhapetvā aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ paññāpessāmī’ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi. –

    តស្មា អប្បដិវត្តិយវចនភាវទស្សនត្ថម្បិ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។

    Tasmā appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.

    អថ វា សោតូនំ អត្ថនិប្ផាទកភាវទស្សនត្ថំ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ យញ្ហិ បរេសំ អាសយាទិំ អជានន្តេន អសព្ពញ្ញុនា អទេសេ អកាលេ វា វុត្តំ, តំ សច្ចម្បិ សមានំ សោតូនំ អត្ថនិប្ផាទនេ អសមត្ថតាយ អវុត្តំ នាម សិយា, បគេវ អសច្ចំ។ ភគវតា បន សម្មាសម្ពុទ្ធភាវតោ សម្មទេវ បរេសំ អាសយាទិំ ទេសកាលំ អត្ថសិទ្ធិញ្ច ជានន្តេន វុត្តំ ឯកន្តេន សោតូនំ យថាធិប្បេតត្ថនិប្ផាទនតោ វុត្តមេវ, នត្ថិ តស្ស អវុត្តតាបរិយាយោ។ តស្មា សោតូនំ អត្ថនិប្ផាទកភាវទស្សនត្ថម្បិ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ អបិច យថា ន តំ សុតំ នាម, យំ ន វិញ្ញាតត្ថំ យញ្ច ន តថត្តាយ បដិបន្នំ, ឯវំ ន តំ វុត្តំ នាម, យំ ន សម្មា បដិគ្គហិតំ។ ភគវតោ បន វចនំ ចតស្សោបិ បរិសា សម្មទេវ បដិគ្គហេត្វា តថត្តាយ បដិបជ្ជន្តិ។ តស្មា សម្មទេវ បដិគ្គហិតភាវទស្សនត្ថម្បិ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។

    Atha vā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi paresaṃ āsayādiṃ ajānantena asabbaññunā adese akāle vā vuttaṃ, taṃ saccampi samānaṃ sotūnaṃ atthanipphādane asamatthatāya avuttaṃ nāma siyā, pageva asaccaṃ. Bhagavatā pana sammāsambuddhabhāvato sammadeva paresaṃ āsayādiṃ desakālaṃ atthasiddhiñca jānantena vuttaṃ ekantena sotūnaṃ yathādhippetatthanipphādanato vuttameva, natthi tassa avuttatāpariyāyo. Tasmā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Apica yathā na taṃ sutaṃ nāma, yaṃ na viññātatthaṃ yañca na tathattāya paṭipannaṃ, evaṃ na taṃ vuttaṃ nāma, yaṃ na sammā paṭiggahitaṃ. Bhagavato pana vacanaṃ catassopi parisā sammadeva paṭiggahetvā tathattāya paṭipajjanti. Tasmā sammadeva paṭiggahitabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.

    អថ វា អរិយេហិ អវិរុទ្ធវចនភាវទស្សនត្ថំ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ យថា ហិ ភគវា កុសលាកុសលសាវជ្ជានវជ្ជភេទេ ធម្មេ បវត្តិនិវត្តិយោ សម្មុតិបរមត្ថេ ច អវិសំវាទេន្តោ វទតិ, ឯវំ ធម្មសេនាបតិប្បភុតយោ អរិយាបិ ភគវតិ ធរមានេ បរិនិព្ពុតេ ច តស្សេវ ទេសនំ អនុគន្ត្វា វទន្តិ, ន តត្ថ នានាវាទតា។ តស្មា វុត្តមរហតា តតោ បរភាគេ អរហតា អរិយសង្ឃេនាបីតិ ឯវំ អរិយេហិ អវិរុទ្ធវចនភាវទស្សនត្ថម្បិ ឯវំ វុត្តំ។

    Atha vā ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yathā hi bhagavā kusalākusalasāvajjānavajjabhede dhamme pavattinivattiyo sammutiparamatthe ca avisaṃvādento vadati, evaṃ dhammasenāpatippabhutayo ariyāpi bhagavati dharamāne parinibbute ca tasseva desanaṃ anugantvā vadanti, na tattha nānāvādatā. Tasmā vuttamarahatā tato parabhāge arahatā ariyasaṅghenāpīti evaṃ ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthampi evaṃ vuttaṃ.

    អថ វា បុរិមេហិ សម្មាសម្ពុទ្ធេហិ វុត្តនយភាវទស្សនត្ថំ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ សតិបិ ហិ ជាតិគោត្តាយុប្បមាណាទិវិសេសេ ទសពលាទិគុណេហិ វិយ ធម្មទេសនាយ ពុទ្ធានំ វិសេសោ នត្ថិ, អញ្ញមញ្ញំ អត្តនា ច តេ បុព្ពេនាបរំ អវិរុទ្ធមេវ វទន្តិ។ តស្មា វុត្តញ្ហេតំ យថា ពុទ្ធេហិ អត្តនា ច បុព្ពេ, ឥទានិបិ អម្ហាកំ ភគវតា តថេវ វុត្តំ អរហតាតិ ឯវំ បុរិមពុទ្ធេហិ អត្តនា ច សុត្តន្តរេសុ វុត្តនយភាវទស្សនត្ថម្បិ ទ្វិក្ខត្តុំ ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ តេន ពុទ្ធានំ ទេសនាយ សព្ពត្ថ អវិរោធោ ទីបិតោ ហោតិ។

    Atha vā purimehi sammāsambuddhehi vuttanayabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Satipi hi jātigottāyuppamāṇādivisese dasabalādiguṇehi viya dhammadesanāya buddhānaṃ viseso natthi, aññamaññaṃ attanā ca te pubbenāparaṃ aviruddhameva vadanti. Tasmā vuttañhetaṃ yathā buddhehi attanā ca pubbe, idānipi amhākaṃ bhagavatā tatheva vuttaṃ arahatāti evaṃ purimabuddhehi attanā ca suttantaresu vuttanayabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Tena buddhānaṃ desanāya sabbattha avirodho dīpito hoti.

    អថ វា ‘‘វុត្ត’’ន្តិ យទេតំ ទុតិយំ បទំ, តំ អរហន្តវុត្តភាវវចនំ ទដ្ឋព្ពំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា អរហតាបិ វុត្តំ – ‘‘ឯកធម្មំ, ភិក្ខវេ’’តិអាទិកំ ឥទានិ វុច្ចមានំ វចនន្តិ។ អថ វា ‘‘វុត្ត’’ន្តិ យទេតំ ទុតិយំ បទំ, តំ ន វចនត្ថំ, អថ ខោ វបនត្ថំ ទដ្ឋព្ពំ។ តេនេតំ ទស្សេតិ – ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា, តញ្ច ខោ ន វុត្តមត្តំ, ន កថិតមត្តំ; អថ ខោ វេនេយ្យានំ កុសលមូលំ វបិត’’ន្តិ អត្ថោ។ អថ វា យទេតំ វុត្តន្តិ ទុតិយំ បទំ, តំ វត្តនត្ថំ។ អយំ ហិស្ស អត្ថោ – វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា អរហតា, តញ្ច ខោ ន វុត្តមត្តំ, អបិច តទត្ថជាតំ វុត្តំ ចរិតន្តិ។ តេន ‘‘យថា វាទី ភគវា តថា ការី’’តិ ទស្សេតិ។ អថ វា វុត្តំ ភគវតា, វុត្តវចនំ អរហតា វត្តុំ យុត្តេនាតិ អត្ថោ។

    Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ arahantavuttabhāvavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatāpi vuttaṃ – ‘‘ekadhammaṃ, bhikkhave’’tiādikaṃ idāni vuccamānaṃ vacananti. Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ na vacanatthaṃ, atha kho vapanatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na vuttamattaṃ, na kathitamattaṃ; atha kho veneyyānaṃ kusalamūlaṃ vapita’’nti attho. Atha vā yadetaṃ vuttanti dutiyaṃ padaṃ, taṃ vattanatthaṃ. Ayaṃ hissa attho – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatā, tañca kho na vuttamattaṃ, apica tadatthajātaṃ vuttaṃ caritanti. Tena ‘‘yathā vādī bhagavā tathā kārī’’ti dasseti. Atha vā vuttaṃ bhagavatā, vuttavacanaṃ arahatā vattuṃ yuttenāti attho.

    អថ វា ‘‘វុត្ត’’ន្តិ សង្ខេបកថាឧទ្ទិសនំ សន្ធាយាហ, បុន ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វិត្ថារកថានិទស្សនំ។ ភគវា ហិ សង្ខេបតោ វិត្ថារតោ ច ធម្មំ ទេសេតិ។ អថ វា ភគវតោ ទុរុត្តវចនាភាវទស្សនត្ថំ ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា’’តិ វត្វា បុន ‘‘វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ សព្ពទា ញាណានុគតវចីកម្មតាយ ហិ ភគវតោ សវាសនបហីនសព្ពទោសស្ស អក្ខលិតព្យប្បថស្ស កទាចិបិ ទុរុត្តំ នាម នត្ថិ។ យថា កេចិ លោកេ សតិសម្មោសេន វា ទវា វា រវា វា កិញ្ចិ វត្វា អថ បដិលទ្ធសញ្ញា បុព្ពេ វុត្តំ អវុត្តំ វា ករោន្តិ បដិសង្ខរោន្តិ វា, ន ឯវំ ភគវា។ ភគវា បន និច្ចកាលំ សមាហិតោ។ អសម្មោសធម្មោ អសម្មោហធម្មោ ច សព្ពញ្ញុតញ្ញាណសមុបព្យូឡ្ហាយ បដិភានបដិសម្ភិទាយ ឧបនីតមត្ថំ អបរិមិតកាលំ សម្ភតបុញ្ញសម្ភារសមុទាគតេហិ អនញ្ញសាធារណេហិ វិសទវិសុទ្ធេហិ ករណវិសេសេហិ សោតាយតនរសាយនភូតំ សុណន្តានំ អមតវស្សំ វស្សន្តោ វិយ សោតព្ពសារំ សវនានុត្តរិយំ ចតុសច្ចំ បកាសេន្តោ ករវីករុតមញ្ជុនា សរេន សភាវនិរុត្តិយា វេនេយ្យជ្ឈាសយានុរូបំ វចនំ វទតិ, នត្ថិ តត្ថ វាលគ្គមត្តម្បិ អវក្ខលិតំ, កុតោ បន ទុរុត្តាវកាសោ។ តស្មា ‘‘យំ ភគវតា វុត្តំ, តំ វុត្តមេវ, ន អវុត្តំ ទុរុត្តំ វា កទាចិ ហោតី’’តិ ទស្សនត្ថំ – ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា’’តិ វត្វា បុន – ‘‘វុត្តមរហតា’’តិ វុត្តន្តិ ន ឯត្ថ បុនរុត្តិទោសោតិ។ ឯវមេត្ថ បុនរុត្តសទ្ទស្ស សាត្ថកតា វេទិតព្ពា។

    Atha vā ‘‘vutta’’nti saṅkhepakathāuddisanaṃ sandhāyāha, puna ‘‘vutta’’nti vitthārakathānidassanaṃ. Bhagavā hi saṅkhepato vitthārato ca dhammaṃ deseti. Atha vā bhagavato duruttavacanābhāvadassanatthaṃ ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Sabbadā ñāṇānugatavacīkammatāya hi bhagavato savāsanapahīnasabbadosassa akkhalitabyappathassa kadācipi duruttaṃ nāma natthi. Yathā keci loke satisammosena vā davā vā ravā vā kiñci vatvā atha paṭiladdhasaññā pubbe vuttaṃ avuttaṃ vā karonti paṭisaṅkharonti vā, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana niccakālaṃ samāhito. Asammosadhammo asammohadhammo ca sabbaññutaññāṇasamupabyūḷhāya paṭibhānapaṭisambhidāya upanītamatthaṃ aparimitakālaṃ sambhatapuññasambhārasamudāgatehi anaññasādhāraṇehi visadavisuddhehi karaṇavisesehi sotāyatanarasāyanabhūtaṃ suṇantānaṃ amatavassaṃ vassanto viya sotabbasāraṃ savanānuttariyaṃ catusaccaṃ pakāsento karavīkarutamañjunā sarena sabhāvaniruttiyā veneyyajjhāsayānurūpaṃ vacanaṃ vadati, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, kuto pana duruttāvakāso. Tasmā ‘‘yaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ vuttameva, na avuttaṃ duruttaṃ vā kadāci hotī’’ti dassanatthaṃ – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna – ‘‘vuttamarahatā’’ti vuttanti na ettha punaruttidosoti. Evamettha punaruttasaddassa sātthakatā veditabbā.

    ឥតិ មេ សុតន្តិ ឯត្ថ ឥតីតិ អយំ ឥតិសទ្ទោ ហេតុបរិសមាបនាទិបទត្ថវិបរិយាយបការនិទស្សនាវធារណាទិអនេកត្ថប្បភេទោ។ តថា ហេស – ‘‘រុប្បតីតិ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្មា រូបន្តិ វុច្ចតី’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ៣.៧៩) ហេតុអត្ថេ ទិស្សតិ។ ‘‘តស្មាតិហ មេ, ភិក្ខវេ, ធម្មទាយាទា ភវថ, មា អាមិសទាយាទា។ អត្ថិ មេ តុម្ហេសុ អនុកម្បា – កិន្តិ មេ សាវកា ធម្មទាយាទា ភវេយ្យុំ, នោ អាមិសទាយាទា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣០) បរិសមាបនេ។ ‘‘ឥតិ វា ឥតិ ឯវរូបា វិសូកទស្សនា បដិវិរតោ’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.១០) អាទិអត្ថេ។ ‘‘មាគណ្ឌិយោតិ វា តស្ស ព្រាហ្មណស្ស សង្ខា សមញ្ញា បញ្ញត្តិ វោហារោ នាមំ នាមកម្មំ នាមធេយ្យំ និរុត្តិ ព្យញ្ជនំ អភិលាបោ’’តិអាទីសុ (មហានិ. ៧៥) បទត្ថវិបរិយាយេ។ ‘‘ឥតិ ខោ, ភិក្ខវេ, សប្បដិភយោ ពាលោ, អប្បដិភយោ បណ្ឌិតោ; សឧបទ្ទវោ ពាលោ, អនុបទ្ទវោ បណ្ឌិតោ; សឧបសគ្គោ ពាលោ , អនុបសគ្គោ បណ្ឌិតោ’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៣.១) បការេ។ ‘‘សព្ពមត្ថីតិ ខោ, កច្ចាន, អយមេកោ អន្តោ, សព្ពំ នត្ថីតិ ខោ, កច្ចាន, អយំ ទុតិយោ អន្តោ’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ២.១៥) និទស្សនេ ។ ‘‘អត្ថិ ឥទប្បច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥតិ បុដ្ឋេន សតា, អានន្ទ, អត្ថីតិស្ស វចនីយំ។ កិំបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥតិ ចេ វទេយ្យ, ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥច្ចស្ស វចនីយ’’ន្តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.៩៦) អវធារណេ, សន្និដ្ឋានេតិ អត្ថោ។ ស្វាយមិធ បការនិទស្សនាវធារណេសុ ទដ្ឋព្ពោ។

    Iti me sutanti ettha itīti ayaṃ itisaddo hetuparisamāpanādipadatthavipariyāyapakāranidassanāvadhāraṇādianekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.79) hetuatthe dissati. ‘‘Tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā. Atthi me tumhesu anukampā – kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) parisamāpane. ‘‘Iti vā iti evarūpā visūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.10) ādiatthe. ‘‘Māgaṇḍiyoti vā tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo’’tiādīsu (mahāni. 75) padatthavipariyāye. ‘‘Iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito; saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito; saupasaggo bālo , anupasaggo paṇḍito’’tiādīsu (a. ni. 3.1) pakāre. ‘‘Sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti kho, kaccāna, ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15) nidassane . ‘‘Atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃpaccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīya’’ntiādīsu (dī. ni. 2.96) avadhāraṇe, sanniṭṭhāneti attho. Svāyamidha pakāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    តត្ថ បការត្ថេន ឥតិសទ្ទេន ឯតមត្ថំ ទីបេតិ – នានានយនិបុណមនេកជ្ឈាសយសមុដ្ឋានំ អត្ថព្យញ្ជនសម្បន្នំ វិវិធបាដិហារិយំ ធម្មត្ថទេសនាបដិវេធគម្ភីរំ សព្ពសត្តានំ សកសកភាសានុរូបតោ សោតបថមាគច្ឆន្តំ តស្ស ភគវតោ វចនំ សព្ពប្បការេន កោ សមត្ថោ វិញ្ញាតុំ, សព្ពថាមេន បន សោតុកាមតំ ជនេត្វាបិ ឥតិ មេ សុតំ, មយាបិ ឯកេន បការេន សុតន្តិ។

    Tattha pakāratthena itisaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi iti me sutaṃ, mayāpi ekena pakārena sutanti.

    ឯត្ថ ច ឯកត្តនានត្តអព្យាបារឯវំធម្មតាសង្ខាតា នន្ទិយាវត្តតិបុក្ខលសីហវិក្កីឡិតទិសាលោចនអង្កុសសង្ខាតា ច វិសយាទិភេទេន នានាវិធា នយា នានានយា។ នយា វា បាឡិគតិយោ, តា ច បញ្ញត្តិអនុបញ្ញត្តិអាទិវសេន សំកិលេសភាគិយាទិលោកិយាទិតទុភយវោមិស្សតាទិវសេន, កុសលាទិវសេន, ខន្ធាទិវសេន, សង្គហាទិវសេន, សមយវិមុត្តាទិវសេន, ឋបនាទិវសេន, កុសលមូលាទិវសេន, តិកបដ្ឋានាទិវសេន ច នានប្បការាតិ នានានយា។ តេហិ និបុណំ សណ្ហំ សុខុមន្តិ នានានយនិបុណំ។

    Ettha ca ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā nandiyāvattatipukkhalasīhavikkīḷitadisālocanaaṅkusasaṅkhātā ca visayādibhedena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattiādivasena saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādivasena, khandhādivasena, saṅgahādivasena, samayavimuttādivasena, ṭhapanādivasena, kusalamūlādivasena, tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā. Tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ.

    អាសយោវ អជ្ឈាសយោ, សោ ច សស្សតាទិភេទេន អប្បរជក្ខតាទិភេទេន ច អនេកវិធោ។ អត្តជ្ឈាសយាទិកោ ឯវ វា អនេកោ អជ្ឈាសយោ អនេកជ្ឈាសយោ។ សោ សមុដ្ឋានំ ឧប្បត្តិហេតុ ឯតស្សាតិ អនេកជ្ឈាសយសមុដ្ឋានំ។

    Āsayova ajjhāsayo, so ca sassatādibhedena apparajakkhatādibhedena ca anekavidho. Attajjhāsayādiko eva vā aneko ajjhāsayo anekajjhāsayo. So samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ.

    កុសលាទិអត្ថសម្បត្តិយា តព្ពិភាវនព្យញ្ជនសម្បត្តិយា សង្កាសនបកាសនវិវរណវិភជនឧត្តានីករណបញ្ញត្តិវសេន ឆហិ អត្ថបទេហិ អក្ខរបទព្យញ្ជនាការនិរុត្តិនិទ្ទេសវសេន ឆហិ ព្យញ្ជនបទេហិ ច សមន្នាគតត្តា អត្ថព្យញ្ជនសម្បន្នំ។

    Kusalādiatthasampattiyā tabbibhāvanabyañjanasampattiyā saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatattā atthabyañjanasampannaṃ.

    ឥទ្ធិអាទេសនានុសាសនីភេទេន តេសុ ច ឯកេកស្ស វិសយាទិភេទេន វិវិធំ ពហុវិធំ វា បាដិហារិយំ ឯតស្សាតិ វិវិធបាដិហារិយំ។ តត្ថ បដិបក្ខហរណតោ រាគាទិកិលេសាបនយនតោ បដិហារិយន្តិ អត្ថេ សតិ ភគវតោ បដិបក្ខា រាគាទយោ ន សន្តិ យេ ហរិតព្ពា, បុថុជ្ជនានម្បិ វិគតូបក្កិលេសេ អដ្ឋគុណសមន្នាគតេ ចិត្តេ ហតបដិបក្ខេ ឥទ្ធិវិធំ បវត្តតិ។ តស្មា តត្ថ បវត្តវោហារេន ច ន សក្កា ឥធ បាដិហារិយន្តិ វត្តុំ។ យស្ម្មាអា បន មហាការុណិកស្ស ភគវតោ វេនេយ្យគតា ច កិលេសា បដិបក្ខា, តស្មា តេសំ ហរណតោ បាដិហារិយំ។ អថ វា ភគវតោ សាសនស្ស ច បដិបក្ខា តិត្ថិយា, តេសំ ហរណតោ បាដិហារិយំ។ តេ ហិ ទិដ្ឋិហរណវសេន ទិដ្ឋិប្បកាសនេ អសមត្ថភាវេន ច ឥទ្ធិអាទេសនានុសាសនីហិ ហរិតា អបនីតា ហោន្តិ។ បដីតិ វា បច្ឆាតិ អត្ថោ។ តស្មា សមាហិតេ ចិត្តេ វិគតូបក្កិលេសេ កតកិច្ចេន បច្ឆា ហរិតព្ពំ បវត្តេតព្ពន្តិ បដិហារិយំ។ អត្តនោ វា ឧបក្កិលេសេសុ ចតុត្ថជ្ឈានមគ្គេហិ ហរិតេសុ បច្ឆា ហរណំ បដិហារិយំ។ ឥទ្ធិអាទេសនានុសាសនិយោ ច វិគតូបក្កិលេសេន កតកិច្ចេន សត្តហិតត្ថំ បុន បវត្តេតព្ពា, ហរិតេសុ ច អត្តនោ ឧបក្កិលេសេសុ បរសន្តានេ ឧបក្កិលេសហរណានិ ហោន្តីតិ បដិហារិយានិ ភវន្តិ។ បដិហារិយមេវ បាដិហារិយំ, បដិហារិយេ វា ឥទ្ធិអាទេសនានុសាសនិសមុទាយេ ភវំ ឯកេកំ បាដិហារិយន្តិ វុច្ចតិ។ បដិហារិយំ វា ចតុត្ថជ្ឈានំ មគ្គោ ច បដិបក្ខហរណតោ, តត្ថ ជាតំ, តស្មិំ វា និមិត្តភូតេ, តតោ វា អាគតន្តិ បាដិហារិយំ។

    Iddhiādesanānusāsanībhedena tesu ca ekekassa visayādibhedena vividhaṃ bahuvidhaṃ vā pāṭihāriyaṃ etassāti vividhapāṭihāriyaṃ. Tattha paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato paṭihāriyanti atthe sati bhagavato paṭipakkhā rāgādayo na santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati. Tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ. Yasmmāā pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tasmā tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Atha vā bhagavato sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā honti. Paṭīti vā pacchāti attho. Tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ. Attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena katakiccena sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasantāne upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ, paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanisamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ, tasmiṃ vā nimittabhūte, tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ.

    យស្មា បន តន្តិអត្ថទេសនាតព្ពោហារាភិសមយសង្ខាតា ហេតុហេតុផលតទុភយបញ្ញត្តិបដិវេធសង្ខាតា វា ធម្មត្ថទេសនាបដិវេធា គម្ភីរា, អនុបចិតសម្ភារេហិ សសាទីហិ វិយ មហាសមុទ្ទោ ទុក្ខោគាឡ្ហា អលព្ភនេយ្យប្បតិដ្ឋា ច។ តស្មា តេហិ ចតូហិ គម្ភីរភាវេហិ យុត្តន្តិ ធម្មត្ថទេសនាបដិវេធគម្ភីរំ។

    Yasmā pana tantiatthadesanātabbohārābhisamayasaṅkhātā hetuhetuphalatadubhayapaññattipaṭivedhasaṅkhātā vā dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrā, anupacitasambhārehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhā alabbhaneyyappatiṭṭhā ca. Tasmā tehi catūhi gambhīrabhāvehi yuttanti dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ.

    ឯកោ ឯវ ភគវតោ ធម្មទេសនាឃោសោ ឯកស្មិំ ខណេ បវត្តមានោ នានាភាសានំ សត្តានំ អត្តនោ អត្តនោ ភាសាវសេន អបុព្ពំ អចរិមំ គហណូបគោ ហុត្វា អត្ថាធិគមាយ ហោតិ។ អចិន្តេយ្យោ ហិ ពុទ្ធានំ ពុទ្ធានុភាវោតិ សព្ពសត្តានំ សកសកភាសានុរូបតោ សោតបថមាគច្ឆតីតិ វេទិតព្ពំ។

    Eko eva bhagavato dhammadesanāghoso ekasmiṃ khaṇe pavattamāno nānābhāsānaṃ sattānaṃ attano attano bhāsāvasena apubbaṃ acarimaṃ gahaṇūpago hutvā atthādhigamāya hoti. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvoti sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchatīti veditabbaṃ.

    និទស្សនត្ថេន – ‘‘នាហំ សយម្ភូ, ន មយា ឥទំ សច្ឆិកត’’ន្តិ អត្តានំ បរិមោចេន្តោ – ‘‘ឥតិ មេ សុតំ, មយាបិ ឯវំ សុត’’ន្តិ ឥទានិ វត្តព្ពំ សកលំ សុត្តំ និទស្សេតិ។

    Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘iti me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    អវធារណត្ថេន – ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ ពហុស្សុតានំ យទិទំ អានន្ទោ, គតិមន្តានំ, សតិមន្តានំ, ធិតិមន្តានំ, ឧបដ្ឋាកានំ យទិទំ អានន្ទោ’’តិ (អ. និ. ១.២១៩-២២៣) ឯវំ ភគវតា, ‘‘អាយស្មា អានន្ទោ អត្ថកុសលោ ធម្មកុសលោ ព្យញ្ជនកុសលោ និរុត្តិកុសលោ បុព្ពាបរកុសលោ’’តិ (អ. និ. ៥.១៦៩) ឯវំ ធម្មសេនាបតិនា ច បសត្ថភាវានុរូបំ អត្តនោ ធារណពលំ ទស្សេន្តោ សត្តានំ សោតុកម្យតំ ជនេតិ – ‘‘ឥតិ មេ សុតំ, តញ្ច ខោ អត្ថតោ វា ព្យញ្ជនតោ វា អនូនមនធិកំ, ឯវមេវ, ន អញ្ញថា, ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ។ អញ្ញថាតិ ភគវតោ សម្មុខា សុតាការតោ អញ្ញថា, ន បន ភគវតា ទេសិតាការតោ។ អចិន្តេយ្យានុភាវា ហិ ភគវតោ ទេសនា, សា ន សព្ពាការេន សក្កា វិញ្ញាតុន្តិ វុត្តោវាយមត្ថោ។ សុតាការាវិរុជ្ឈនមេវ ហិ ធារណពលំ។ ន ហេត្ថ អត្ថន្តរតាបរិហារោ ទ្វិន្នម្បិ អត្ថានំ ឯកវិសយត្តា។ ឥតរថា ហិ ថេរោ ភគវតោ ទេសនាយ សព្ពថា បដិគ្គហណេ សមត្ថោ អសមត្ថោតិ វា អាបជ្ជេយ្យាតិ។

    Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā, ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti – ‘‘iti me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā, daṭṭhabba’’nti. Aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato aññathā, na pana bhagavatā desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā, sā na sabbākārena sakkā viññātunti vuttovāyamattho. Sutākārāvirujjhanameva hi dhāraṇabalaṃ. Na hettha atthantaratāparihāro dvinnampi atthānaṃ ekavisayattā. Itarathā hi thero bhagavato desanāya sabbathā paṭiggahaṇe samattho asamatthoti vā āpajjeyyāti.

    មេ-សទ្ទោ តីសុ អត្ថេសុ ទិស្សតិ។ តថា ហិស្ស – ‘‘គាថាភិគីតំ មេ អភោជនេយ្យ’’ន្តិអាទីសុ (សំ. និ. ១.១៩៤; សុ. និ. ៨១) មយាតិ អត្ថោ។ ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតូ’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ៤.៨៨; ៥.៣៨១; អ. និ. ៤.២៥៧) មយ្ហន្តិ អត្ថោ។ ‘‘ធម្មទាយាទា មេ, ភិក្ខវេ, ភវថា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.២៩) មមាតិ អត្ថោ។ ឥធ បន ‘‘មយា សុត’’ន្តិ ច ‘‘មម សុត’’ន្តិ ច អត្ថទ្វយេ យុជ្ជតិ។

    Me-saddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.194; su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88; 5.381; a. ni. 4.257) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    ឯត្ថ ច យោ បរោ ន ហោតិ, សោ អត្តាតិ ឯវំ វត្តព្ពេ និយកជ្ឈត្តសង្ខាតេ សកសន្តានេ វត្តនតោ តិវិធោបិ មេ-សទ្ទោ យទិបិ ឯកស្មិំយេវ អត្ថេ ទិស្សតិ, ករណសម្បទានាទិវិសេសសង្ខាតោ បនស្ស វិជ្ជតេវាយំ អត្ថភេទោតិ អាហ – ‘‘មេ-សទ្ទោ តីសុ អត្ថេសុ ទិស្សតី’’តិ។

    Ettha ca yo paro na hoti, so attāti evaṃ vattabbe niyakajjhattasaṅkhāte sakasantāne vattanato tividhopi me-saddo yadipi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānādivisesasaṅkhāto panassa vijjatevāyaṃ atthabhedoti āha – ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti.

    សុតន្តិ អយំ សុត-សទ្ទោ សឧបសគ្គោ អនុបសគ្គោ ច គមនវិស្សុតកិលិន្នូបចិតានុយោគសោតវិញ្ញេយ្យសោតទ្វារានុសារវិញ្ញាតាទិអនេកត្ថប្បភេទោ។ កិញ្ចាបិ ហិ កិរិយាវិសេសកោ ឧបសគ្គោ, ជោតកភាវតោ បន សតិបិ តស្មិំ សុត-សទ្ទោ ឯវ តំ តំ អត្ថំ វទតីតិ អនុបសគ្គស្ស សុតសទ្ទស្ស អត្ថុទ្ធារេ សឧបសគ្គោបិ ឧទាហរីយតិ។

    Sutanti ayaṃ suta-saddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnūpacitānuyogasotaviññeyyasotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Kiñcāpi hi kiriyāvisesako upasaggo, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ suta-saddo eva taṃ taṃ atthaṃ vadatīti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhāre saupasaggopi udāharīyati.

    តត្ថ ‘‘សេនាយ បសុតោ’’តិអាទីសុ គច្ឆន្តោតិ អត្ថោ។ ‘‘សុតធម្មស្ស បស្សតោ’’តិអាទីសុ (ឧទា. ១១) វិស្សុតធម្មស្សាតិ អត្ថោ។ ‘‘អវស្សុតា អវស្សុតស្សា’’តិអាទីសុ (បាចិ. ៦៥៧) កិលិន្នា កិលិន្នស្សាតិ អត្ថោ។ ‘‘តុម្ហេហិ បុញ្ញំ បសុតំ អនប្បក’’ន្តិអាទីសុ (ខុ. បា. ៧.១២) ឧបចិតន្តិ អត្ថោ។ ‘‘យេ ឈានប្បសុតា ធីរា’’តិអាទីសុ (ធ. ប. ១៨១) ឈានានុយុត្តាតិ អត្ថោ។ ‘‘ទិដ្ឋំ សុតំ មុត’’ន្តិអាទីសុ (ម. និ. ១.២៤១) សោតវិញ្ញេយ្យន្តិ អត្ថោ។ ‘‘សុតធរោ សុតសន្និចយោ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣៣៩) សោតទ្វារានុសារវិញ្ញាតធរោតិ អត្ថោ។ ឥធ បនស្ស ‘‘សោតទ្វារានុសារេន ឧបធារិត’’ន្តិ វា ‘‘ឧបធារណ’’ន្តិ វា អត្ថោ។ មេ-សទ្ទស្ស ហិ មយាតិ អត្ថេ សតិ ‘‘ឥតិ មេ សុតំ, មយា សោតទ្វារានុសារេន ឧបធារិត’’ន្តិ អត្ថោ។ មមាតិ អត្ថេ សតិ ‘‘ឥតិ មម សុតំ សោតទ្វារានុសារេន ឧបធារណ’’ន្តិ អត្ថោ។

    Tattha ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnā kilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa ‘‘sotadvārānusārena upadhārita’’nti vā ‘‘upadhāraṇa’’nti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘iti me sutaṃ, mayā sotadvārānusārena upadhārita’’nti attho. Mamāti atthe sati ‘‘iti mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti attho.

    ឯវមេតេសុ តីសុ បទេសុ យស្មា សុតសទ្ទសន្និធានេ បយុត្តេន ឥតិសទ្ទេន សវនកិរិយាជោតកេន ភវិតព្ពំ។ តស្មា ឥតីតិ សោតវិញ្ញាណាទិវិញ្ញាណកិច្ចនិទស្សនំ។ មេតិ វុត្តវិញ្ញាណសមង្គិបុគ្គលនិទស្សនំ។ សព្ពានិបិ វាក្យានិ ឯវការត្ថសហិតានិយេវ អវធារណផលត្តា។ តេន សុតន្តិ អស្សវនភាវប្បដិក្ខេបតោ អនូនាវិបរីតគ្គហណនិទស្សនំ។ យថា ហិ សុតំ សុតមេវាតិ វត្តព្ពតំ អរហតិ, តំ សម្មា សុតំ អនូនគ្គហណំ អវិបរីតគ្គហណញ្ច ហោតីតិ។ អថ វា សទ្ទន្តរត្ថាបោហនវសេន សទ្ទោ អត្ថំ វទតីតិ, យស្មា សុតន្តិ ឯតស្ស អសុតំ ន ហោតីតិ អយមត្ថោ, តស្មា សុតន្តិ អស្សវនភាវប្បដិក្ខេបតោ អនូនាវិបរីតគ្គហណនិទស្សនំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឥតិ មេ សុតំ, ន ទិដ្ឋំ, ន សយម្ភុញាណេន សច្ឆិកតំ, ន អញ្ញថា វា ឧបលទ្ធំ, អបិច សុតំវ, តញ្ច ខោ សម្មទេវាតិ។ អវធារណត្ថេ វា ឥតិសទ្ទេ អយមត្ថយោជនាតិ តទបេក្ខស្ស សុត-សទ្ទស្ស និយមត្ថោ សម្ភវតីតិ អស្សវនភាវប្បដិក្ខេបោ, អនូនាវិបរីតគ្គហណនិទស្សនតា ច វេទិតព្ពា។ ឯវំ សវនហេតុសវនវិសេសវសេន បទត្តយស្ស អត្ថយោជនា កតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។

    Evametesu tīsu padesu yasmā sutasaddasannidhāne payuttena itisaddena savanakiriyājotakena bhavitabbaṃ. Tasmā itīti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sabbānipi vākyāni evakāratthasahitāniyeva avadhāraṇaphalattā. Tena sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Yathā hi sutaṃ sutamevāti vattabbataṃ arahati, taṃ sammā sutaṃ anūnaggahaṇaṃ aviparītaggahaṇañca hotīti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti, yasmā sutanti etassa asutaṃ na hotīti ayamattho, tasmā sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – iti me sutaṃ, na diṭṭhaṃ, na sayambhuñāṇena sacchikataṃ, na aññathā vā upaladdhaṃ, apica sutaṃva, tañca kho sammadevāti. Avadhāraṇatthe vā itisadde ayamatthayojanāti tadapekkhassa suta-saddassa niyamattho sambhavatīti assavanabhāvappaṭikkhepo, anūnāviparītaggahaṇanidassanatā ca veditabbā. Evaṃ savanahetusavanavisesavasena padattayassa atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.

    តថា ឥតីតិ សោតទ្វារានុសារេន បវត្តាយ វិញ្ញាណវីថិយា នានត្ថព្យញ្ជនគ្គហណតោ នានប្បការេន អារម្មណេ បវត្តិភាវប្បកាសនំ អាការត្ថោ ឥតិសទ្ទោតិ កត្វា។ មេតិ អត្តប្បកាសនំ។ សុតន្តិ ធម្មប្បកាសនំ យថាវុត្តាយ វិញ្ញាណវីថិយា បរិយត្តិធម្មារម្មណត្តា។ អយញ្ហេត្ថ សង្ខេបោ – នានប្បការេន អារម្មណេ បវត្តាយ វិញ្ញាណវីថិយា ការណភូតាយ មយា ន អញ្ញំ កតំ, ឥទំ បន កតំ, អយំ ធម្មោ សុតោតិ។

    Tathā itīti sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānatthabyañjanaggahaṇato nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ ākārattho itisaddoti katvā. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ yathāvuttāya viññāṇavīthiyā pariyattidhammārammaṇattā. Ayañhettha saṅkhepo – nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā kāraṇabhūtāya mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo sutoti.

    តថា ឥតីតិ និទស្សិតព្ពប្បកាសនំ និទស្សនត្ថោ ឥតិ-សទ្ទោតិ កត្វា និទស្សេតព្ពស្ស និទស្សិតព្ពត្តាភាវាភាវតោ។ តស្មា ឥតិសទ្ទេន សកលម្បិ សុតំ បច្ចាមដ្ឋន្តិ វេទិតព្ពំ។ មេតិ បុគ្គលប្បកាសនំ។ សុតន្តិ បុគ្គលកិច្ចប្បកាសនំ។ សុត-សទ្ទេន ហិ លព្ភមានា សវនកិរិយា សវនវិញ្ញាណប្បពន្ធប្បដិពទ្ធា, តត្ថ ច បុគ្គលវោហារោ។ ន ហិ បុគ្គលវោហាររហិតេ ធម្មប្បពន្ធេ សវនកិរិយា លព្ភតិ។ តស្សាយំ សង្ខេបត្ថោ – យំ សុត្តំ និទ្ទិសិស្សាមិ, តំ មយា ឥតិ សុតន្តិ។

    Tathā itīti nidassitabbappakāsanaṃ nidassanattho iti-saddoti katvā nidassetabbassa nidassitabbattābhāvābhāvato. Tasmā itisaddena sakalampi sutaṃ paccāmaṭṭhanti veditabbaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Suta-saddena hi labbhamānā savanakiriyā savanaviññāṇappabandhappaṭibaddhā, tattha ca puggalavohāro. Na hi puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhati. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā iti sutanti.

    តថា ឥតីតិ យស្ស ចិត្តសន្តានស្ស នានារម្មណប្បវត្តិយា នានត្ថព្យញ្ជនគ្គហណំ ហោតិ, តស្ស នានាការនិទ្ទេសោ អាការត្ថោ ឥតិសទ្ទោតិ កត្វា។ ឥតីតិ ហិ អយំ អាការបញ្ញត្តិ ធម្មានំ តំ តំ បវត្តិអាការំ ឧបាទាយ បញ្ញាបេតព្ពសភាវត្តា។ មេតិ កត្តុនិទ្ទេសោ។ សុតន្តិ វិសយនិទ្ទេសោ។ សោតព្ពោ ហិ ធម្មោ សវនកិរិយាកត្តុបុគ្គលស្ស សវនកិរិយាវសេន បវត្តិដ្ឋានំ ហោតិ។ ឯត្តាវតា នានប្បការប្បវត្តេន ចិត្តសន្តានេន តំសមង្គិនោ កត្តុ វិសយេ គហណសន្និដ្ឋានំ ទស្សិតំ ហោតិ។

    Tathā itīti yassa cittasantānassa nānārammaṇappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso ākārattho itisaddoti katvā. Itīti hi ayaṃ ākārapaññatti dhammānaṃ taṃ taṃ pavattiākāraṃ upādāya paññāpetabbasabhāvattā. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Sotabbo hi dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānaṃ hoti. Ettāvatā nānappakārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti.

    អថ វា ឥតីតិ បុគ្គលកិច្ចនិទ្ទេសោ។ សុតានញ្ហិ ធម្មានំ គហិតាការស្ស និទស្សនស្ស អវធារណស្ស វា បកាសនភាវេន ឥតិសទ្ទេន តទាការាទិធារណស្ស បុគ្គលវោហារូបាទានធម្មព្យាបារភាវតោ បុគ្គលកិច្ចំ នាម និទ្ទិដ្ឋំ ហោតីតិ។ សុតន្តិ វិញ្ញាណកិច្ចនិទ្ទេសោ។ បុគ្គលវាទិនោបិ ហិ សវនកិរិយា វិញ្ញាណនិរបេក្ខា ន ហោតីតិ។ មេតិ ឧភយកិច្ចយុត្តបុគ្គលនិទ្ទេសោ ។ មេតិ ហិ សទ្ទប្បវត្តិ ឯកន្តេនេវ សត្តវិសេសវិសយា, វិញ្ញាណកិច្ចញ្ច តត្ថេវ សមោទហិតព្ពន្តិ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបោ – មយា សវនកិច្ចវិញ្ញាណសមង្គិនា បុគ្គលេន វិញ្ញាណវសេន លទ្ធស្សវនកិច្ចវោហារេន សុតន្តិ។

    Atha vā itīti puggalakiccaniddeso. Sutānañhi dhammānaṃ gahitākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanabhāvena itisaddena tadākārādidhāraṇassa puggalavohārūpādānadhammabyāpārabhāvato puggalakiccaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hotīti. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Puggalavādinopi hi savanakiriyā viññāṇanirapekkhā na hotīti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso . Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisayā, viññāṇakiccañca tattheva samodahitabbanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhassavanakiccavohārena sutanti.

    តថា ឥតីតិ ច មេតិ ច សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថវសេន អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ សព្ពស្ស ហិ សទ្ទាធិគមនីយស្ស អត្ថស្ស បញ្ញត្តិមុខេនេវ បដិបជ្ជិតព្ពត្តា សព្ពបញ្ញត្តីនញ្ច វិជ្ជមានាទីសុ ឆស្វេវ បញ្ញត្តីសុ អវរោធោ, តស្មា យោ មាយាមរីចិអាទយោ វិយ អភូតត្ថោ, អនុស្សវាទីហិ គហេតព្ពោ វិយ អនុត្តមត្ថោ ច ន ហោតិ។ សោ រូបសទ្ទាទិកោ រុប្បនានុភវនាទិកោ ច បរមត្ថសភាវោ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថវសេន វិជ្ជតិ។ យោ បន ឥតីតិ ច មេតិ ច វុច្ចមានោ អាការាទិអបរមត្ថសភាវោ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថវសេន អនុបលព្ភមានោ អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ នាម, កិមេត្ថ តំ បរមត្ថតោ អត្ថិ, យំ ឥតីតិ វា មេតិ វា និទ្ទេសំ លភេថ។ សុតន្តិ វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ យញ្ហិ តំ សោតេន ឧបលទ្ធំ, តំ បរមត្ថតោ វិជ្ជមានន្តិ។

    Tathā itīti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sabbassa hi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā sabbapaññattīnañca vijjamānādīsu chasveva paññattīsu avarodho, tasmā yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho, anussavādīhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti. So rūpasaddādiko ruppanānubhavanādiko ca paramatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjati. Yo pana itīti ca meti ca vuccamāno ākārādiaparamatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena anupalabbhamāno avijjamānapaññatti nāma, kimettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ itīti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti.

    តថា ឥតីតិ សោតបថមាគតេ ធម្មេ ឧបាទាយ តេសំ ឧបធារិតាការាទីនំ បច្ចាមសនវសេន។ មេតិ សសន្តតិបរិយាបន្នេ ខន្ធេ ករណាទិវិសេសវិសិដ្ឋេ ឧបាទាយ វត្តព្ពតោ ឧបាទាបញ្ញត្តិ។ សុតន្តិ ទិដ្ឋាទីនិ ឧបនិធាយ វត្តព្ពតោ ឧបនិធាបញ្ញត្តិ។ ទិដ្ឋាទិសភាវរហិតេ សទ្ទាយតនេ បវត្តមានោបិ សុតវោហារោ ទុតិយំ, តតិយន្តិ អាទិកោ វិយ បឋមាទិំ និស្សាយ ‘‘យំ ន ទិដ្ឋមុតវិញ្ញាតនិរបេក្ខំ, តំ សុត’’ន្តិ វិញ្ញេយ្យត្តា ទិដ្ឋាទីនិ ឧបនិធាយ វត្តព្ពោ ហោតិ។ អសុតំ ន ហោតីតិ ហិ សុតន្តិ បកាសិតោយមត្ថោតិ។

    Tathā itīti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādīnaṃ paccāmasanavasena. Meti sasantatipariyāpanne khandhe karaṇādivisesavisiṭṭhe upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro dutiyaṃ, tatiyanti ādiko viya paṭhamādiṃ nissāya ‘‘yaṃ na diṭṭhamutaviññātanirapekkhaṃ, taṃ suta’’nti viññeyyattā diṭṭhādīni upanidhāya vattabbo hoti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti.

    ឯត្ថ ច ឥតីតិ វចនេន អសម្មោហំ ទីបេតិ។ បដិវិទ្ធា ហិ អត្ថស្ស បការវិសេសា ឥតីតិ ឥធ អាយស្មតា អានន្ទេន បច្ចាមដ្ឋា, តេនស្ស អសម្មោហោ ទីបិតោ។ ន ហិ សម្មូឡ្ហោ នានប្បការប្បដិវេធសមត្ថោ ហោតិ, លោភប្បហានាទិវសេន នានប្បការា ទុប្បដិវិទ្ធា ច សុត្តត្ថា និទ្ទិសីយន្តិ ។ សុតន្តិ វចនេន អសម្មោសំ ទីបេតិ សុតាការស្ស យាថាវតោ ទស្សិយមានត្តា យស្ស ហិ សុតំ សម្មុដ្ឋំ ហោតិ, ន សោ កាលន្តរេ មយា សុតន្តិ បដិជានាតិ។ ឥច្ចស្ស អសម្មោហេន សម្មោហាភាវេន បញ្ញាយ ឯវ វា សវនកាលសម្ភូតាយ តទុត្តរិកាលបញ្ញាសិទ្ធិ, តថា អសម្មោសេន សតិសិទ្ធិ។ តត្ថ បញ្ញាបុព្ពង្គមាយ សតិយា ព្យញ្ជនាវធារណសមត្ថតា។ ព្យញ្ជនានញ្ហិ បដិវិជ្ឈិតព្ពោ អាការោ នាតិគម្ភីរោ, យថាសុតធារណមេវ តត្ថ ករណីយន្តិ សតិយា ព្យាបារោ អធិកោ, បញ្ញា តត្ថ គុណីភូតា ហោតិ បញ្ញាយ បុព្ពង្គមាតិ កត្វា។ សតិបុព្ពង្គមាយ បញ្ញាយ អត្ថប្បដិវេធសមត្ថតា។ អត្ថស្ស ហិ បដិវិជ្ឈិតព្ពោ អាការោ គម្ភីរោតិ បញ្ញាយ ព្យាបារោ អធិកោ, សតិ តត្ថ គុណីភូតា ហោតិ សតិយា បុព្ពង្គមាតិ កត្វា។ តទុភយសមត្ថតាយោគេន អត្ថព្យញ្ជនសម្បន្នស្ស ធម្មកោសស្ស អនុបាលនសមត្ថតាយ ធម្មភណ្ឌាគារិកត្តសិទ្ធិ។

    Ettha ca itīti vacanena asammohaṃ dīpeti. Paṭividdhā hi atthassa pakāravisesā itīti idha āyasmatā ānandena paccāmaṭṭhā, tenassa asammoho dīpito. Na hi sammūḷho nānappakārappaṭivedhasamattho hoti, lobhappahānādivasena nānappakārā duppaṭividdhā ca suttatthā niddisīyanti . Sutanti vacanena asammosaṃ dīpeti sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantare mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena sammohābhāvena paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarikālapaññāsiddhi, tathā asammosena satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā. Byañjanānañhi paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutadhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtā hoti paññāya pubbaṅgamāti katvā. Satipubbaṅgamāya paññāya atthappaṭivedhasamatthatā. Atthassa hi paṭivijjhitabbo ākāro gambhīroti paññāya byāpāro adhiko, sati tattha guṇībhūtā hoti satiyā pubbaṅgamāti katvā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthatāya dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    អបរោ នយោ – ឥតីតិ វចនេន យោនិសោមនសិការំ ទីបេតិ។ តេន វុច្ចមានានំ អាការនិទស្សនាវធារណត្ថានំ ឧបរិ វក្ខមានានំ នានប្បការប្បដិវេធជោតកានំ អវិបរីតសទ្ធម្មវិសយត្តា។ ន ហិ អយោនិសោ មនសិករោតោ នានប្បការប្បដិវេធោ សម្ភវតិ។ សុតន្តិ វចនេន អវិក្ខេបំ ទីបេតិ, និទានបុច្ឆាវសេន បករណប្បត្តស្ស វក្ខមានស្ស សុត្តស្ស សវនំ ន សមាធានមន្តរេន សម្ភវតិ វិក្ខិត្តចិត្តស្ស សវនាភាវតោ។ តថា ហិ វិក្ខិត្តចិត្តោ បុគ្គលោ សព្ពសម្បត្តិយា វុច្ចមានោបិ ‘‘ន មយា សុតំ, បុន ភណថា’’តិ វទតិ។ យោនិសោមនសិការេន ចេត្ថ អត្តសម្មាបណិធិំ បុព្ពេកតបុញ្ញតញ្ច សាធេតិ, សម្មា អប្បណិហិតត្តស្ស បុព្ពេ អកតបុញ្ញស្ស វា តទភាវតោ។ អវិក្ខេបេន សទ្ធម្មស្សវនំ សប្បុរិសូបនិស្សយញ្ច សាធេតិ, អស្សុតវតោ សប្បុរិសូបនិស្សយរហិតស្ស ច តទភាវតោ។ ន ហិ វិក្ខិត្តចិត្តោ សទ្ធម្មំ សោតុំ សក្កោតិ, ន ច សប្បុរិសេ អនុបស្សយមានស្ស សវនំ អត្ថិ។

    Aparo nayo – itīti vacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti. Tena vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ upari vakkhamānānaṃ nānappakārappaṭivedhajotakānaṃ aviparītasaddhammavisayattā. Na hi ayoniso manasikaroto nānappakārappaṭivedho sambhavati. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, nidānapucchāvasena pakaraṇappattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ na samādhānamantarena sambhavati vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti vadati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbekatapuññatañca sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti, assutavato sappurisūpanissayarahitassa ca tadabhāvato. Na hi vikkhittacitto saddhammaṃ sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthi.

    អបរោ នយោ – ‘‘យស្ស ចិត្តសន្តានស្ស នានាការប្បវត្តិយា នានត្ថព្យញ្ជនគ្គហណំ ហោតិ, តស្ស នានាការនិទ្ទេសោ’’តិ វុត្តំ។ យស្មា ច សោ ភគវតោ វចនស្ស អត្ថព្យញ្ជនប្បភេទបរិច្ឆេទវសេន សកលសាសនសម្បតិឱគាហនេន និរវសេសបរហិតបារិបូរិការណភូតោ ឯវំភទ្ទកោ អាការោ ន សម្មា អប្បណិហិតត្តនោ បុព្ពេ អកតបុញ្ញស្ស វា ហោតិ, តស្មា ឥតីតិ ឥមិនា ភទ្ទកេន អាការេន បច្ឆិមចក្កទ្វយសម្បត្តិមត្តនោ ទីបេតិ, សុតន្តិ សវនយោគេន បុរិមចក្កទ្វយសម្បត្តិំ។ ន ហិ អប្បតិរូបេ ទេសេ វសតោ សប្បុរិសូបនិស្សយរហិតស្ស វា សវនំ អត្ថិ។ ឥច្ចស្ស បច្ឆិមចក្កទ្វយសិទ្ធិយា អាសយសុទ្ធិ សិទ្ធា ហោតិ, សម្មា បណិហិតត្តោ បុព្ពេ ច កតបុញ្ញោ វិសុទ្ធាសយោ ហោតិ, តទវិសុទ្ធិហេតូនំ កិលេសានំ ទូរីភាវតោ។ តថា ហិ វុត្តំ – ‘‘សម្មា បណិហិតំ ចិត្តំ, សេយ្យសោ នំ តតោ ករេ’’តិ (ធ. ប. ៤៣) ‘‘កតបុញ្ញោសិ ត្វំ, អានន្ទ, បធានមនុយុញ្ជ, ខិប្បំ ហោហិសិ អនាសវោ’’តិ (ទី. និ. ២.២០៧) ច។ បុរិមចក្កទ្វយសិទ្ធិយា បយោគសុទ្ធិ។ បតិរូបទេសវាសេន ហិ សប្បុរិសូបនិស្សយេន ច សាធូនំ ទិដ្ឋានុគតិអាបជ្ជនេនបិ វិសុទ្ធប្បយោគោ ហោតិ។ តាយ ច អាសយសុទ្ធិយា អធិគមព្យត្តិសិទ្ធិ, បុព្ពេ ឯវ តណ្ហាទិដ្ឋិសំកិលេសានំ វិសោធិតត្តា បយោគសុទ្ធិយា អាគមព្យត្តិសិទ្ធិ។ សុបរិសុទ្ធកាយវចីបយោគោ ហិ វិប្បដិសារាភាវតោ អវិក្ខិត្តចិត្តោ បរិយត្តិយំ វិសារទោ ហោតិ។ ឥតិ បយោគាសយសុទ្ធស្ស អាគមាធិគមសម្បន្នស្ស វចនំ អរុណុគ្គមនំ វិយ សូរិយស្ស ឧទយតោ, យោនិសោមនសិការោ វិយ ច កុសលធម្មស្ស, អរហតិ ភគវតោ វចនស្ស បុព្ពង្គមំ ភវិតុន្តិ ឋានេ និទានំ ឋបេន្តោ ឥតិ មេ សុតន្តិអាទិមាហ។

    Aparo nayo – ‘‘yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. Yasmā ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampatiogāhanena niravasesaparahitapāripūrikāraṇabhūto evaṃbhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā itīti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, sammā paṇihitatto pubbe ca katapuñño visuddhāsayo hoti, tadavisuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvato. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti (dha. pa. 43) ‘‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti (dī. ni. 2.207) ca. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayena ca sādhūnaṃ diṭṭhānugatiāpajjanenapi visuddhappayogo hoti. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, pubbe eva taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ visodhitattā payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Suparisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hoti. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggamanaṃ viya sūriyassa udayato, yonisomanasikāro viya ca kusaladhammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento iti me sutantiādimāha.

    អបរោ នយោ – ឥតីតិ ឥមិនា បុព្ពេ វុត្តនយេន នានប្បការប្បដិវេធទីបកេន អត្តនោ អត្ថបដិភានបដិសម្ភិទាសម្បត្តិសព្ភាវំ ទីបេតិ។ សុតន្តិ ឥមិនា ឥតិសទ្ទសន្និធានតោ វក្ខមានាបេក្ខាយ វា សោតព្ពភេទប្បដិវេធទីបកេន ធម្មនិរុត្តិបដិសម្ភិទាសម្បត្តិសព្ភាវំ ទីបេតិ។ ឥតីតិ ច ឥទំ វុត្តនយេនេវ យោនិសោមនសិការទីបកំ វចនំ ភាសមានោ ‘‘ឯតេ មយា ធម្មា មនសានុបេក្ខិតា ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា’’តិ ទីបេតិ។ បរិយត្តិធម្មា ហិ ‘‘ឥធ សីលំ កថិតំ, ឥធ សមាធិ, ឥធ បញ្ញា, ឯត្តកា ឯត្ថ អនុសន្ធិយោ’’តិអាទិនា នយេន មនសា អនុបេក្ខិតា អនុស្សវាការបរិវិតក្កសហិតាយ ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិភូតាយ ញាតបរិញ្ញាសង្ខាតាយ វា ទិដ្ឋិយា តត្ថ តត្ថ វុត្តរូបារូបធម្មេ ‘‘ឥតិ រូបំ, ឯត្តកំ រូប’’ន្តិអាទិនា នយេន សុដ្ឋុ វវត្ថបេត្វា បដិវិទ្ធា អត្តនោ បរេសញ្ច ហិតសុខាវហា ហោន្តីតិ។ សុត្តន្តិ ឥទំ សវនយោគបរិទីបកវចនំ ភាសមានោ ‘‘ពហូ មយា ធម្មា សុតា ធាតា វចសា បរិចិតា’’តិ ទីបេតិ។ សោតាវធានប្បដិពទ្ធា ហិ បរិយត្តិធម្មស្ស សវនធារណបរិចយា។ តទុភយេនបិ ធម្មស្ស ស្វាក្ខាតភាវេន អត្ថព្យញ្ជនបារិបូរិំ ទីបេន្តោ សវនេ អាទរំ ជនេតិ។ អត្ថព្យញ្ជនបរិបុណ្ណញ្ហិ ធម្មំ អាទរេន អស្សុណន្តោ មហតា ហិតា បរិពាហិរោ ហោតីតិ អាទរំ ជនេត្វា សក្កច្ចំ ធម្មោ សោតព្ពោ។

    Aparo nayo – itīti iminā pubbe vuttanayena nānappakārappaṭivedhadīpakena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā itisaddasannidhānato vakkhamānāpekkhāya vā sotabbabhedappaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Itīti ca idaṃ vuttanayeneva yonisomanasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Pariyattidhammā hi ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhitā anussavākāraparivitakkasahitāya dhammanijjhānakkhantibhūtāya ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā nayena suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdhā attano paresañca hitasukhāvahā hontīti. Suttanti idaṃ savanayogaparidīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Sotāvadhānappaṭibaddhā hi pariyattidhammassa savanadhāraṇaparicayā. Tadubhayenapi dhammassa svākkhātabhāvena atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabbo.

    ឥតិ មេ សុតន្តិ ឥមិនា បន សកលេន វចនេន អាយស្មា អានន្ទោ តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អត្តនោ អទហន្តោ អសប្បុរិសភូមិំ អតិក្កមតិ, សាវកត្តំ បដិជានន្តោ សប្បុរិសភូមិំ ឱក្កមតិ។ តថា អសទ្ធម្មា ចិត្តំ វុដ្ឋាបេតិ, សទ្ធម្មេ ចិត្តំ បតិដ្ឋាបេតិ។ ‘‘កេវលំ សុតមេវេតំ មយា, តស្សេវ បន ភគវតោ វចន’’ន្តិ ទីបេន្តោ អត្តានំ បរិមោចេតិ, សត្ថារំ អបទិសតិ, ជិនវចនំ អប្បេតិ, ធម្មនេត្តិំ បតិដ្ឋាបេតិ។

    Iti me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    អបិច ឥតិ មេ សុតន្តិ អត្តនា ឧប្បាទិតភាវំ អប្បដិជានន្តោ បុរិមស្សវនំ វិវរន្តោ សម្មុខា បដិគ្គហិតមិទំ មយា តស្ស ភគវតោ ចតុវេសារជ្ជវិសារទស្ស ទសពលធរស្ស អាសភដ្ឋានដ្ឋាយិនោ សីហនាទនាទិនោ សព្ពសត្តុត្តមស្ស ធម្មិស្សរស្ស ធម្មរាជស្ស ធម្មាធិបតិនោ ធម្មទីបស្ស ធម្មសរណស្ស សទ្ធម្មវរចក្កវត្តិនោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ ន ឯត្ថ អត្ថេ វា ធម្មេ វា បទេ វា ព្យញ្ជនេ វា កង្ខា វា វិមតិ វា កាតព្ពាតិ សព្ពទេវមនុស្សានំ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អស្សទ្ធិយំ វិនាសេតិ, សទ្ធាសម្បទំ ឧប្បាទេតិ។ តេនេតំ វុច្ចតិ –

    Apica iti me sutanti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ vivaranto sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa. Na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbāti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhammavinaye assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘វិនាសយតិ អស្សទ្ធំ, សទ្ធំ វឌ្ឍេតិ សាសនេ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ឥតិ មេ សុតមិច្ចេវំ, វទំ គោតមសាវកោ’’តិ។

    Iti me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ឯត្ថាហ – ‘‘កស្មា បនេត្ថ យថា អញ្ញេសុ សុត្តេសុ ‘ឯវំ មេ សុតំ, ឯកំ សមយំ ភគវា’តិអាទិនា កាលទេសេ អបទិសិត្វាវ និទានំ ភាសិតំ, ឯវំ ន ភាសិត’’ន្តិ? អបរេ តាវ អាហុ – ន បន ថេរេន ភាសិតត្តា។ ឥទញ្ហិ និទានំ ន អាយស្មតា អានន្ទេន បឋមំ ភាសិតំ ខុជ្ជុត្តរាយ បន ភគវតា ឧបាសិកាសុ ពហុស្សុតភាវេន ឯតទគ្គេ ឋបិតាយ សេក្ខប្បដិសម្ភិទាប្បត្តាយ អរិយសាវិកាយ សាមាវតិប្បមុខានំ បញ្ចន្នំ ឥត្ថិសតានំ បឋមំ ភាសិតំ។

    Etthāha – ‘‘kasmā panettha yathā aññesu suttesu ‘evaṃ me sutaṃ, ekaṃ samayaṃ bhagavā’tiādinā kāladese apadisitvāva nidānaṃ bhāsitaṃ, evaṃ na bhāsita’’nti? Apare tāva āhu – na pana therena bhāsitattā. Idañhi nidānaṃ na āyasmatā ānandena paṭhamaṃ bhāsitaṃ khujjuttarāya pana bhagavatā upāsikāsu bahussutabhāvena etadagge ṭhapitāya sekkhappaṭisambhidāppattāya ariyasāvikāya sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ paṭhamaṃ bhāsitaṃ.

    តត្រាយំ អនុបុព្ពីកថា – ឥតោ កិរ កប្បសតសហស្សមត្ថកេ បទុមុត្តរោ នាម សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បជ្ជិត្វា បវត្តិតវរធម្មចក្កោ ហំសវតិយំ វិហរតិ។ អថេកទិវសំ ហំសវតិយំ ឯកា កុលធីតា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សោតុំ គច្ឆន្តីហិ ឧបាសិកាហិ សទ្ធិំ អារាមំ គតា។ សត្ថារំ ឯកំ ឧបាសិកំ ពហុស្សុតានំ ឯតទគ្គេ ឋបេន្តំ ទិស្វា អធិការំ កត្វា តំ ឋានន្តរំ បត្ថេសិ។ សត្ថាបិ នំ ព្យាកាសិ ‘‘អនាគតេ គោតមស្ស នាម សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សាវិកានំ ឧបាសិកានំ ពហុស្សុតានំ អគ្គា ភវិស្សតី’’តិ។ តស្សា យាវជីវំ កុសលំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិត្វា បុន មនុស្សេសូតិ ឯវំ ទេវមនុស្សេសុ សំសរន្តិយា កប្បសតសហស្សំ អតិក្កន្តំ។ អថ ឥមស្មិំ ភទ្ទកប្បេ អម្ហាកំ ភគវតោ កាលេ សា ទេវលោកតោ ចវិត្វា ឃោសកសេដ្ឋិស្ស គេហេ ទាសិយា កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ, ឧត្តរាតិស្សា នាមំ អកំសុ។ សា ជាតកាលេ ខុជ្ជា អហោសីតិ ខុជ្ជុត្តរាត្វេវ បញ្ញាយិត្ថ។ សា អបរភាគេ ឃោសកសេដ្ឋិនា រញ្ញោ ឧតេនស្ស សាមាវតិយា ទិន្នកាលេ តស្សា បរិចារិកភាវេន ទិន្នា រញ្ញោ ឧតេនស្ស អន្តេបុរេ វសតិ។

    Tatrāyaṃ anupubbīkathā – ito kira kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko haṃsavatiyaṃ viharati. Athekadivasaṃ haṃsavatiyaṃ ekā kuladhītā satthu dhammadesanaṃ sotuṃ gacchantīhi upāsikāhi saddhiṃ ārāmaṃ gatā. Satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ bahussutānaṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā adhikāraṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. Satthāpi naṃ byākāsi ‘‘anāgate gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāvikānaṃ upāsikānaṃ bahussutānaṃ aggā bhavissatī’’ti. Tassā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā puna manussesūti evaṃ devamanussesu saṃsarantiyā kappasatasahassaṃ atikkantaṃ. Atha imasmiṃ bhaddakappe amhākaṃ bhagavato kāle sā devalokato cavitvā ghosakaseṭṭhissa gehe dāsiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, uttarātissā nāmaṃ akaṃsu. Sā jātakāle khujjā ahosīti khujjuttarātveva paññāyittha. Sā aparabhāge ghosakaseṭṭhinā rañño utenassa sāmāvatiyā dinnakāle tassā paricārikabhāvena dinnā rañño utenassa antepure vasati.

    តេន ច សមយេន កោសម្ពិយំ ឃោសកសេដ្ឋិកុក្កុដសេដ្ឋិបាវារិកសេដ្ឋិនោ ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស តយោ វិហារេ ការេត្វា ជនបទចារិកំ ចរន្តេ តថាគតេ កោសម្ពិនគរំ សម្បត្តេ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស វិហារេ និយ្យាទេត្វា មហាទានានិ បវត្តេសុំ, មាសមត្តំ អតិក្កមិ។ អថ នេសំ ឯតទហោសិ – ‘‘ពុទ្ធា នាម សព្ពលោកានុកម្បកា, អញ្ញេសម្បិ ឱកាសំ ទស្សាមា’’តិ កោសម្ពិនគរវាសិនោបិ ជនស្ស ឱកាសំ អកំសុ។ តតោ បដ្ឋាយ នាគរា វីថិសភាគេន គណសភាគេន មហាទានំ ទេន្តិ។ អថេកទិវសំ សត្ថា ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ មាលាការជេដ្ឋកស្ស គេហេ និសីទិ។ តស្មិំ ខណេ ខុជ្ជុត្តរា សាមាវតិយា បុប្ផានិ គហេតុំ អដ្ឋ កហាបណេ អាទាយ តំ គេហំ អគមាសិ។ មាលាការជេដ្ឋកោ តំ ទិស្វា ‘‘អម្ម ឧត្តរេ, អជ្ជ តុយ្ហំ បុប្ផានិ ទាតុំ ខណោ នត្ថិ, អហំ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បរិវិសាមិ, ត្វម្បិ បរិវេសនាយ សហាយិកា ហោហិ, ឯវំ ឥតោ បរេសំ វេយ្យាវច្ចករណតោ មុច្ចិស្សសី’’តិ អាហ។ តតោ ខុជ្ជុត្តរា ពុទ្ធានំ ភត្តគ្គេ វេយ្យាវច្ចំ អកាសិ។ សា សត្ថារា ឧបនិសិន្នកថាវសេន កថិតំ សព្ពមេវ ធម្មំ ឧគ្គណ្ហិ, អនុមោទនំ បន សុត្វា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាសិ។

    Tena ca samayena kosambiyaṃ ghosakaseṭṭhikukkuṭaseṭṭhipāvārikaseṭṭhino bhagavantaṃ uddissa tayo vihāre kāretvā janapadacārikaṃ carante tathāgate kosambinagaraṃ sampatte buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa vihāre niyyādetvā mahādānāni pavattesuṃ, māsamattaṃ atikkami. Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘buddhā nāma sabbalokānukampakā, aññesampi okāsaṃ dassāmā’’ti kosambinagaravāsinopi janassa okāsaṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya nāgarā vīthisabhāgena gaṇasabhāgena mahādānaṃ denti. Athekadivasaṃ satthā bhikkhusaṅghaparivuto mālākārajeṭṭhakassa gehe nisīdi. Tasmiṃ khaṇe khujjuttarā sāmāvatiyā pupphāni gahetuṃ aṭṭha kahāpaṇe ādāya taṃ gehaṃ agamāsi. Mālākārajeṭṭhako taṃ disvā ‘‘amma uttare, ajja tuyhaṃ pupphāni dātuṃ khaṇo natthi, ahaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisāmi, tvampi parivesanāya sahāyikā hohi, evaṃ ito paresaṃ veyyāvaccakaraṇato muccissasī’’ti āha. Tato khujjuttarā buddhānaṃ bhattagge veyyāvaccaṃ akāsi. Sā satthārā upanisinnakathāvasena kathitaṃ sabbameva dhammaṃ uggaṇhi, anumodanaṃ pana sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.

    សា អញ្ញេសុ ទិវសេសុ ចត្តារោវ កហាបណេ ទត្វា បុប្ផានិ គហេត្វា គច្ឆតិ, តស្មិំ បន ទិវសេ ទិដ្ឋសច្ចភាវេន បរសន្តកេ ចិត្តំ អនុប្បាទេត្វា អដ្ឋបិ កហាបណេ ទត្វា បច្ឆិំ បូរេត្វា បុប្ផានិ គហេត្វា សាមាវតិយា សន្តិកំ អគមាសិ។ អថ នំ សា បុច្ឆិ ‘‘អម្ម ឧត្តរេ, ត្វំ អញ្ញេសុ ទិវសេសុ ន ពហូនិ បុប្ផានិ អាហរសិ, អជ្ជ បន ពហុកានិ, កិំ នោ រាជា ឧត្តរិតរំ បសន្នោ’’តិ? សា មុសា វត្តុំ អភព្ពតាយ អតីតេ អត្តនា កតំ អនិគូហិត្វា សព្ពំ កថេសិ។ អថ ‘‘កស្មា អជ្ជ ពហូនិ អាហរសី’’តិ ច វុត្តា ‘‘អជ្ជាហំ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ធម្មំ សុត្វា អមតំ សច្ឆាកាសិំ, តស្មា តុម្ហេ ន វញ្ចេមី’’តិ អាហ។ តំ សុត្វា ‘‘អរេ ទុដ្ឋទាសិ, ឯត្តកំ កាលំ តយា គហិតេ កហាបណេ ទេហី’’តិ អតជ្ជេត្វា បុព្ពហេតុនា ចោទិយមានា ‘‘អម្ម, តយា បីតំ អមតំ, អម្ហេបិ បាយេហី’’តិ វត្វា ‘‘តេន ហិ មំ ន្ហាបេហី’’តិ វុត្តេ សោឡសហិ គន្ធោទកឃដេហិ ន្ហាបេត្វា ទ្វេ មដ្ឋសាដកេ ទាបេសិ។ សា ឯកំ និវាសេត្វា ឯកំ បារុបិត្វា អាសនំ បញ្ញាបេត្វា អាសនេ និសីទិត្វា វិចិត្រពីជនិំ អាទាយ នីចាសនេសុ និសិន្នានិ បញ្ច មាតុគាមសតានិ អាមន្តេត្វា សេខប្បដិសម្ភិទាសុ ឋត្វា សត្ថារា ទេសិតនិយាមេនេវ តាសំ ធម្មំ ទេសេសិ។ ទេសនាវសានេ តា សព្ពា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិំសុ។ តា សព្ពាបិ ខុជ្ជុត្តរំ វន្ទិត្វា ‘‘អម្ម, អជ្ជ បដ្ឋាយ ត្វំ កិលិដ្ឋកម្មំ មា ករិ, អម្ហាកំ មាតុដ្ឋានេ អាចរិយដ្ឋានេ ច បតិដ្ឋាហី’’តិ គរុដ្ឋានេ ឋបយិំសុ។

    Sā aññesu divasesu cattārova kahāpaṇe datvā pupphāni gahetvā gacchati, tasmiṃ pana divase diṭṭhasaccabhāvena parasantake cittaṃ anuppādetvā aṭṭhapi kahāpaṇe datvā pacchiṃ pūretvā pupphāni gahetvā sāmāvatiyā santikaṃ agamāsi. Atha naṃ sā pucchi ‘‘amma uttare, tvaṃ aññesu divasesu na bahūni pupphāni āharasi, ajja pana bahukāni, kiṃ no rājā uttaritaraṃ pasanno’’ti? Sā musā vattuṃ abhabbatāya atīte attanā kataṃ anigūhitvā sabbaṃ kathesi. Atha ‘‘kasmā ajja bahūni āharasī’’ti ca vuttā ‘‘ajjāhaṃ sammāsambuddhassa dhammaṃ sutvā amataṃ sacchākāsiṃ, tasmā tumhe na vañcemī’’ti āha. Taṃ sutvā ‘‘are duṭṭhadāsi, ettakaṃ kālaṃ tayā gahite kahāpaṇe dehī’’ti atajjetvā pubbahetunā codiyamānā ‘‘amma, tayā pītaṃ amataṃ, amhepi pāyehī’’ti vatvā ‘‘tena hi maṃ nhāpehī’’ti vutte soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā dve maṭṭhasāṭake dāpesi. Sā ekaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā āsanaṃ paññāpetvā āsane nisīditvā vicitrabījaniṃ ādāya nīcāsanesu nisinnāni pañca mātugāmasatāni āmantetvā sekhappaṭisambhidāsu ṭhatvā satthārā desitaniyāmeneva tāsaṃ dhammaṃ desesi. Desanāvasāne tā sabbā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tā sabbāpi khujjuttaraṃ vanditvā ‘‘amma, ajja paṭṭhāya tvaṃ kiliṭṭhakammaṃ mā kari, amhākaṃ mātuṭṭhāne ācariyaṭṭhāne ca patiṭṭhāhī’’ti garuṭṭhāne ṭhapayiṃsu.

    កស្មា បនេសា ទាសី ហុត្វា និព្ពត្តាតិ? សា កិរ កស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធកាលេ ពារាណសិយំ សេដ្ឋិធីតា ហុត្វា និព្ពត្តា។ ឯកាយ ខីណាសវត្ថេរិយា ឧបដ្ឋាកកុលំ គតាយ ‘‘ឯតំ មេ អយ្យេ, បសាធនបេឡិកំ ទេថា’’តិ វេយ្យាវច្ចំ ការេសិ។ ថេរីបិ ‘‘អទេន្តិយា មយិ អាឃាតំ ឧប្បាទេត្វា និរយេ និព្ពត្តិស្សតិ, ទេន្តិយា បរេសំ ទាសី ហុត្វា និព្ពត្តិស្សតិ, និរយសន្តាបតោ ទាសិភាវោ សេយ្យោ’’តិ អនុទ្ទយំ បដិច្ច តស្សា វចនំ អកាសិ។ សា តេន កម្មេន បញ្ច ជាតិសតានិ បរេសំ ទាសីយេវ ហុត្វា និព្ពត្តិ។

    Kasmā panesā dāsī hutvā nibbattāti? Sā kira kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ seṭṭhidhītā hutvā nibbattā. Ekāya khīṇāsavattheriyā upaṭṭhākakulaṃ gatāya ‘‘etaṃ me ayye, pasādhanapeḷikaṃ dethā’’ti veyyāvaccaṃ kāresi. Therīpi ‘‘adentiyā mayi āghātaṃ uppādetvā niraye nibbattissati, dentiyā paresaṃ dāsī hutvā nibbattissati, nirayasantāpato dāsibhāvo seyyo’’ti anuddayaṃ paṭicca tassā vacanaṃ akāsi. Sā tena kammena pañca jātisatāni paresaṃ dāsīyeva hutvā nibbatti.

    កស្មា បន ខុជ្ជា អហោសិ? អនុប្បន្នេ កិរ ពុទ្ធេ អយំ ពារាណសិរញ្ញោ គេហេ វសន្តី ឯកំ រាជកុលូបកំ បច្ចេកពុទ្ធំ ថោកំ ខុជ្ជធាតុកំ ទិស្វា អត្តនា សហវាសីនំ មាតុគាមានំ បុរតោ បរិហាសំ ករោន្តី យថាវជ្ជំ កេឡិវសេន ខុជ្ជាការំ ទស្សេសិ, តស្មា ខុជ្ជា ហុត្វា និព្ពត្តិ។

    Kasmā pana khujjā ahosi? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī ekaṃ rājakulūpakaṃ paccekabuddhaṃ thokaṃ khujjadhātukaṃ disvā attanā sahavāsīnaṃ mātugāmānaṃ purato parihāsaṃ karontī yathāvajjaṃ keḷivasena khujjākāraṃ dassesi, tasmā khujjā hutvā nibbatti.

    កិំ បន កត្វា បញ្ញវន្តី ជាតាតិ? អនុប្បន្នេ កិរ ពុទ្ធេ អយំ ពារាណសិរញ្ញោ គេហេ វសន្តី អដ្ឋ បច្ចេកពុទ្ធេ រាជគេហតោ ឧណ្ហបាយាសស្ស បូរិតេ បត្តេ បរិវត្តិត្វា បរិវត្តិត្វា គណ្ហន្តេ ទិស្វា អត្តនោ សន្តកានិ អដ្ឋ ទន្តវលយានិ ‘‘ឥធ ឋបេត្វា គណ្ហថា’’តិ អទាសិ។ តេ តថា កត្វា ឱលោកេសុំ។ ‘‘តុម្ហាកញ្ញេវ តានិ បរិច្ចត្តានិ, គហេត្វា គច្ឆថា’’តិ អាហ។ តេ នន្ទមូលកបព្ភារំ អគមំសុ។ អជ្ជាបិ តានិ វលយានិ អរោគានេវ។ សា តស្ស និស្សន្ទេន បញ្ញវន្តី ជាតា។

    Kiṃ pana katvā paññavantī jātāti? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī aṭṭha paccekabuddhe rājagehato uṇhapāyāsassa pūrite patte parivattitvā parivattitvā gaṇhante disvā attano santakāni aṭṭha dantavalayāni ‘‘idha ṭhapetvā gaṇhathā’’ti adāsi. Te tathā katvā olokesuṃ. ‘‘Tumhākaññeva tāni pariccattāni, gahetvā gacchathā’’ti āha. Te nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu. Ajjāpi tāni valayāni arogāneva. Sā tassa nissandena paññavantī jātā.

    អថ នំ សាមាវតិប្បមុខានិ បញ្ច ឥត្ថិសតានិ ‘‘អម្ម, ត្វំ ទិវសេ ទិវសេ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ភគវតា ទេសិតំ ធម្មំ សុត្វា អម្ហាកំ ទេសេហី’’តិ វទិំសុ។ សា តថា ករោន្តី អបរភាគេ តិបិដកធរា ជាតា។ តស្មា នំ សត្ថា – ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវិកានំ ពហុស្សុតានំ ឧបាសិកានំ យទិទំ ខុជ្ជុត្តរា’’តិ ឯតទគ្គេ ឋបេសិ។ ឥតិ ឧបាសិកាសុ ពហុស្សុតភាវេន សត្ថារា ឯតទគ្គេ ឋបិតា បដិសម្ភិទាប្បត្តា ខុជ្ជុត្តរា អរិយសាវិកា សត្ថរិ កោសម្ពិយំ វិហរន្តេ កាលេន កាលំ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ធម្មំ សុត្វា អន្តេបុរំ គន្ត្វា សាមាវតិប្បមុខានំ បញ្ចន្នំ ឥត្ថិសតានំ អរិយសាវិកានំ សត្ថារា ទេសិតនិយាមេន យថាសុតំ ធម្មំ កថេន្តី អត្តានំ បរិមោចេត្វា សត្ថុ សន្តិកេ សុតភាវំ បកាសេន្តី ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា វុត្តមរហតាតិ មេ សុត’’ន្តិ និទានំ អារោបេសិ។

    Atha naṃ sāmāvatippamukhāni pañca itthisatāni ‘‘amma, tvaṃ divase divase satthu santikaṃ gantvā bhagavatā desitaṃ dhammaṃ sutvā amhākaṃ desehī’’ti vadiṃsu. Sā tathā karontī aparabhāge tipiṭakadharā jātā. Tasmā naṃ satthā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvikānaṃ bahussutānaṃ upāsikānaṃ yadidaṃ khujjuttarā’’ti etadagge ṭhapesi. Iti upāsikāsu bahussutabhāvena satthārā etadagge ṭhapitā paṭisambhidāppattā khujjuttarā ariyasāvikā satthari kosambiyaṃ viharante kālena kālaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā antepuraṃ gantvā sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ ariyasāvikānaṃ satthārā desitaniyāmena yathāsutaṃ dhammaṃ kathentī attānaṃ parimocetvā satthu santike sutabhāvaṃ pakāsentī ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā vuttamarahatāti me suta’’nti nidānaṃ āropesi.

    យស្មា បន តស្មិំយេវ នគរេ ភគវតោ សម្មុខា សុត្វា តទហេវ តាយ តាសំ ភាសិតំ, តស្មា ‘‘ឯកំ សមយំ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតី’’តិ កាលទេសំ អបទិសិតុំ បយោជនសម្ភវោវ នត្ថិ សុបាកដភាវតោ។ ភិក្ខុនិយោ ចស្សា សន្តិកេ ឥមានិ សុត្តានិ គណ្ហិំសុ។ ឯវំ បរម្បរាយ ភិក្ខូសុបិ តាយ អារោបិតំ និទានំ បាកដំ អហោសិ។ អថ អាយស្មា អានន្ទោ តថាគតស្ស បរិនិព្ពានតោ អបរភាគេ សត្តបណ្ណិគុហាយំ អជាតសត្តុនា ការាបិតេ សទ្ធម្មមណ្ឌបេ មហាកស្សបប្បមុខស្ស វសីគណស្ស មជ្ឈេ និសីទិត្វា ធម្មំ សង្គាយន្តោ ឥមេសំ សុត្តានំ និទានស្ស ទ្វេឡ្ហកំ បរិហរន្តោ តាយ អារោបិតនិយាមេនេវ និទានំ អារោបេសីតិ។

    Yasmā pana tasmiṃyeva nagare bhagavato sammukhā sutvā tadaheva tāya tāsaṃ bhāsitaṃ, tasmā ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā kosambiyaṃ viharatī’’ti kāladesaṃ apadisituṃ payojanasambhavova natthi supākaṭabhāvato. Bhikkhuniyo cassā santike imāni suttāni gaṇhiṃsu. Evaṃ paramparāya bhikkhūsupi tāya āropitaṃ nidānaṃ pākaṭaṃ ahosi. Atha āyasmā ānando tathāgatassa parinibbānato aparabhāge sattapaṇṇiguhāyaṃ ajātasattunā kārāpite saddhammamaṇḍape mahākassapappamukhassa vasīgaṇassa majjhe nisīditvā dhammaṃ saṅgāyanto imesaṃ suttānaṃ nidānassa dveḷhakaṃ pariharanto tāya āropitaniyāmeneva nidānaṃ āropesīti.

    កេចិ បនេត្ថ ពហុប្បការេ បបញ្ចេន្តិ។ កិំ តេហិ? អបិច នានានយេហិ សង្គីតិការា ធម្មវិនយំ សង្គាយិំសុ។ អនុពុទ្ធា ហិ ធម្មសង្គាហកមហាថេរា, តេ សម្មទេវ ធម្មវិនយស្ស សង្គាយនាការំ ជានន្តា កត្ថចិ ‘‘ឯវំ មេ សុត’’ន្តិអាទិនា, កត្ថចិ ‘‘តេន សមយេនា’’តិអាទិនា, កត្ថចិ គាថាពន្ធវសេន និទានំ ឋបេន្តា, កត្ថចិ សព្ពេន សព្ពំ និទានំ អដ្ឋបេន្តា វគ្គសង្គហាទិវសេន ធម្មវិនយំ សង្គាយិំសុ។ តត្ថ ឥធ វុត្តញ្ហេតន្តិអាទិនា និទានំ ឋបេត្វា សង្គាយិំសុ, កិញ្ចិ សុត្តគេយ្យាទិវសេន នវង្គមិទំ ពុទ្ធវចនំ។ យថា ចេតំ, ឯវំ សព្ពេសម្បិ សម្មាសម្ពុទ្ធានំ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘អប្បកញ្ច នេសំ អហោសិ សុត្តំ គេយ្យ’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ ឥតិវុត្តកង្គស្ស អញ្ញំ កិញ្ចិ ន បញ្ញាយតិ តព្ភាវនិមិត្តំ ឋបេត្វា ‘‘វុត្តញ្ហេតំ…បេ.… មេ សុត’’ន្តិ ឥទំ វចនំ។ តេនាហុ អដ្ឋកថាចរិយា ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតាតិ អាទិនយប្បវត្តា ទ្វាទសុត្តរសតសុត្តន្តា ឥតិវុត្តក’’ន្តិ។ តស្មា សត្ថុ អធិប្បាយំ ជានន្តេហិ ធម្មសង្គាហកេហិ អរិយសាវិកាយ វា ឥមេសំ សុត្តានំ ឥតិវុត្តកង្គភាវញាបនត្ថំ ឥមិនាវ នយេន និទានំ ឋបិតន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Keci panettha bahuppakāre papañcenti. Kiṃ tehi? Apica nānānayehi saṅgītikārā dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Anubuddhā hi dhammasaṅgāhakamahātherā, te sammadeva dhammavinayassa saṅgāyanākāraṃ jānantā katthaci ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā, katthaci ‘‘tena samayenā’’tiādinā, katthaci gāthābandhavasena nidānaṃ ṭhapentā, katthaci sabbena sabbaṃ nidānaṃ aṭṭhapentā vaggasaṅgahādivasena dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Tattha idha vuttañhetantiādinā nidānaṃ ṭhapetvā saṅgāyiṃsu, kiñci suttageyyādivasena navaṅgamidaṃ buddhavacanaṃ. Yathā cetaṃ, evaṃ sabbesampi sammāsambuddhānaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘appakañca nesaṃ ahosi suttaṃ geyya’’ntiādi. Tattha itivuttakaṅgassa aññaṃ kiñci na paññāyati tabbhāvanimittaṃ ṭhapetvā ‘‘vuttañhetaṃ…pe… me suta’’nti idaṃ vacanaṃ. Tenāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatāti ādinayappavattā dvādasuttarasatasuttantā itivuttaka’’nti. Tasmā satthu adhippāyaṃ jānantehi dhammasaṅgāhakehi ariyasāvikāya vā imesaṃ suttānaṃ itivuttakaṅgabhāvañāpanatthaṃ imināva nayena nidānaṃ ṭhapitanti veditabbaṃ.

    កិមត្ថំ បន ធម្មវិនយសង្គហេ កយិរមានេ និទានវចនំ? ននុ ភគវតា ភាសិតវចនស្សេវ សង្គហោ កាតព្ពោតិ? វុច្ចតេ – ទេសនាយ ឋិតិអសម្មោសសទ្ធេយ្យភាវសម្បាទនត្ថំ។ កាលទេសទេសកបរិសាបទេសេហិ ឧបនិពន្ធិត្វា ឋបិតា ហិ ទេសនា ចិរដ្ឋិតិកា ហោតិ អសម្មោសធម្មា សទ្ធេយ្យា ច ទេសកាលកត្តុហេតុនិមិត្តេហិ ឧបនិពទ្ធោ វិយ វោហារវិនិច្ឆយោ។ តេនេវ ច អាយស្មតា មហាកស្សបេន ព្រហ្មជាលមូលបរិយាយសុត្តាទីនំ ទេសាទិបុច្ឆាសុ កតាសុ តាសំ វិស្សជ្ជនំ ករោន្តេន ធម្មភណ្ឌាគារិកេន ‘‘ឯវំ មេ សុត’’ន្តិអាទិនា និទានំ ភាសិតំ។ ឥធ បន ទេសកាលស្ស អគ្គហណេ ការណំ វុត្តមេវ។

    Kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kayiramāne nidānavacanaṃ? Nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? Vuccate – desanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca desakālakattuhetunimittehi upanibaddho viya vohāravinicchayo. Teneva ca āyasmatā mahākassapena brahmajālamūlapariyāyasuttādīnaṃ desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā nidānaṃ bhāsitaṃ. Idha pana desakālassa aggahaṇe kāraṇaṃ vuttameva.

    អបិច សត្ថុ សម្បត្តិប្បកាសនត្ថំ និទានវចនំ។ តថាគតស្ស ហិ ភគវតោ បុព្ពរចនានុមានាគមតក្កាភាវតោ សម្មាសម្ពុទ្ធភាវសិទ្ធិ។ ន ហិ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស បុព្ពរចនាទីហិ អត្ថោ អត្ថិ សព្ពត្ថ អប្បដិហតញាណាចារតាយ ឯកប្បមាណត្តា ច ញេយ្យធម្មេសុ។ តថា អាចរិយមុដ្ឋិធម្មមច្ឆរិយសាសនសាវកានុរាគាភាវតោ ខីណាសវភាវសិទ្ធិ។ ន ហិ សព្ពសោ ខីណាសវស្ស តេ សម្ភវន្តីតិ សុវិសុទ្ធស្ស បរានុគ្គហបវត្តិ។ ឯវំ ទេសកសំកិលេសភូតានំ ទិដ្ឋិសីលសម្បទាទូសកានំ អវិជ្ជាតណ្ហានំ អច្ចន្តាភាវសំសូចកេហិ ញាណសម្បទាបហានសម្បទាភិព្យញ្ជកេហិ ច សម្ពុទ្ធវិសុទ្ធភាវេហិ បុរិមវេសារជ្ជទ្វយសិទ្ធិ, តតោ ច អន្តរាយិកនិយ្យានិកធម្មេសុ អសម្មោហភាវសិទ្ធិតោ បច្ឆិមវេសារជ្ជទ្វយសិទ្ធីតិ ភគវតោ ចតុវេសារជ្ជសមន្នាគមោ អត្តហិតបរហិតបដិបត្តិ ច និទានវចនេន បកាសិតា ហោតិ, តត្ថ តត្ថ សម្បត្តបរិសាយ អជ្ឈាសយានុរូបំ ឋានុប្បត្តិកប្បដិភានេន ធម្មទេសនាទីបនតោ។ ឥធ បន អនវសេសតោ កាមទោសប្បហានំ វិធាយ ទេសនាទីបនតោ ចាតិ យោជេតព្ពំ។ តេន វុត្តំ ‘‘សត្ថុ សម្បត្តិប្បកាសនត្ថំ និទានវចន’’ន្តិ។ ឯត្ថ ច ‘‘ភគវតា អរហតា’’តិ ឥមេហិ បទេហិ យថាវុត្តអត្ថវិភាវនតា ហេដ្ឋា ទស្សិតា ឯវ។

    Apica satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasāsanasāvakānurāgābhāvato khīṇāsavabhāvasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhassa parānuggahapavatti. Evaṃ desakasaṃkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadādūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato ca antarāyikaniyyānikadhammesu asammohabhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitapaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā hoti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato. Idha pana anavasesato kāmadosappahānaṃ vidhāya desanādīpanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti. Ettha ca ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi yathāvuttaatthavibhāvanatā heṭṭhā dassitā eva.

    តថា សាសនសម្បត្តិប្បកាសនត្ថំ និទានវចនំ។ ញាណករុណាបរិគ្គហិតសព្ពកិរិយស្ស ហិ ភគវតោ នត្ថិ និរត្ថកា បដិបត្តិ អត្តហិតា វា។ តស្មា បរេសំយេវត្ថាយ បវត្តសព្ពកិរិយស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សកលម្បិ កាយវចីមនោកម្មំ យថាបវត្តំ វុច្ចមានំ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកបរមត្ថេហិ យថារហំ សត្តានំ អនុសាសនត្ថេន សាសនំ, ន កព្ពរចនា។ តយិទំ សត្ថុ ចរិតំ កាលទេសទេសកបរិសាបទេសេហិ តត្ថ តត្ថ និទានវចនេហិ យថារហំ បកាសិយតិ។ ឥធ បន ទេសកបរិសាបទេសេហីតិ យោជេតព្ពំ។ តេន វុត្តំ ‘‘សាសនសម្បត្តិប្បកាសនត្ថំ និទានវចន’’ន្តិ។

    Tathā sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakā paṭipatti attahitā vā. Tasmā paresaṃyevatthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanatthena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthu caritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsiyati. Idha pana desakaparisāpadesehīti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.

    អបិច សត្ថុនោ បមាណភាវប្បកាសនេន សាសនស្ស បមាណភាវទស្សនត្ថំ និទានវចនំ។ តញ្ចស្ស បមាណភាវទស្សនំ ហេដ្ឋា វុត្តនយានុសារេន ‘‘ភគវតា អរហតា’’តិ ឥមេហិ បទេហិ វិភាវិតន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឥទមេត្ថ និទានវចនប្បយោជនស្ស មុខមត្តនិទស្សនន្តិ។

    Apica satthuno pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi vibhāvitanti veditabbaṃ. Idamettha nidānavacanappayojanassa mukhamattanidassananti.

    និទានវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ១. ឯកកនិបាតោ • 1. Ekakanipāto


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact