| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
និទានវណ្ណនា
Nidānavaṇṇanā
ឯវំ រតនត្តយបណាមាទិសហិតំ សញ្ញាទិកំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ‘‘បាតិមោក្ខស្ស វណ្ណនំ វណ្ណយិស្សាមី’’តិ វុត្តត្តា បាតិមោក្ខំ តាវ វចនត្ថតោ, សរូបភេទតោ, គន្ថភេទតោ, ឧទ្ទេសវិភាគតោ, ឧទ្ទេសបរិច្ឆេទតោ ច វវត្ថបេត្វា តទុទ្ទេសក្កមេនាយំ វណ្ណនា ភវិស្សតីតិ ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថ បាតិមោក្ខ’’ន្តិអាទិ អារទ្ធំ។
Evaṃ ratanattayapaṇāmādisahitaṃ saññādikaṃ dassetvā idāni ‘‘pātimokkhassa vaṇṇanaṃ vaṇṇayissāmī’’ti vuttattā pātimokkhaṃ tāva vacanatthato, sarūpabhedato, ganthabhedato, uddesavibhāgato, uddesaparicchedato ca vavatthapetvā taduddesakkamenāyaṃ vaṇṇanā bhavissatīti dassetuṃ ‘‘tattha pātimokkha’’ntiādi āraddhaṃ.
តត្ថ តត្ថាតិ តស្មិំ គាថាបទេ។ បអតិមោក្ខន្តិ បការតោ អតិវិយ សីលេសុ មុខភូតំ។ អតិបមោក្ខន្តិ តមេវ បទំ ឧបសគ្គព្យត្តយេន វទតិ។ អថ វា ប អតិ មោក្ខន្តិ បទច្ឆេទោ, តស្ស ឧបសគ្គព្យត្តយេនត្ថមាហ ‘‘អតិបមោក្ខ’’ន្តិ។ ឯវំ បភេទតោ បទវណ្ណនំ កត្វា សទ្ទត្ថតោ វទតិ ‘‘អតិសេដ្ឋំ អតិឧត្តមន្តិ អត្ថោ’’តិ។ ឯត្ថ ច សីលបាតិមោក្ខំ សព្ពគុណានំ មូលភាវតោ សេដ្ឋំ, គន្ថបាតិមោក្ខំ បន សេដ្ឋគុណសហចរណតោ សេដ្ឋន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឧត្តមន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតីតិ ឯវំ។ ឥមិនា យថាវុត្តវចនត្ថំ និទស្សេតិ។ និទស្សនត្ថោ ហិ អយំ ឥតិ-សទ្ទោ ‘‘សព្ពមត្ថីតិ ខោ, កច្ចាន, អយមេកោ អន្តោ, សព្ពំ នត្ថីតិ ខោ, កច្ចាន, អយំ ទុតិយោ អន្តោ’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ២.១៥; ៣.៩០) វិយ។ ឥមិនាតិ អាសន្នបច្ចក្ខវចនំ ឥតិ-សទ្ទេន អនន្តរនិទស្សិតស្ស, បដិគ្គាហកេហិ ច សោតវិញ្ញាណាទិវីថិយា បដិបន្នស្ស វចនត្ថស្ស វចនតោ។ អថ វា ឥមិនាតិ អាសន្នបច្ចក្ខភាវករណវចនំ យថាវុត្តស្ស វចនត្ថស្ស អភិមុខីករណតោ។ វចនត្ថេនាតិ ‘‘អតិសេដ្ឋ’’ន្តិ សទ្ទត្ថេន។ ឯកវិធម្បីតិ ឯកកោដ្ឋាសម្បិ។ សីលគន្ថភេទតោ ទុវិធំ ហោតីតិ បុន សីលគន្ថសង្ខាតេន បភេទេន ទុវិធំ ហោតិ, សីលបាតិមោក្ខំ, គន្ថបាតិមោក្ខញ្ចាតិ ទុវិធំ ហោតីតិ អត្ថោ។
Tattha tatthāti tasmiṃ gāthāpade. Paatimokkhanti pakārato ativiya sīlesu mukhabhūtaṃ. Atipamokkhanti tameva padaṃ upasaggabyattayena vadati. Atha vā pa ati mokkhanti padacchedo, tassa upasaggabyattayenatthamāha ‘‘atipamokkha’’nti. Evaṃ pabhedato padavaṇṇanaṃ katvā saddatthato vadati ‘‘atiseṭṭhaṃ atiuttamanti attho’’ti. Ettha ca sīlapātimokkhaṃ sabbaguṇānaṃ mūlabhāvato seṭṭhaṃ, ganthapātimokkhaṃ pana seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti veditabbaṃ. Uttamanti etthāpi eseva nayo. Itīti evaṃ. Iminā yathāvuttavacanatthaṃ nidasseti. Nidassanattho hi ayaṃ iti-saddo ‘‘sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti kho, kaccāna, ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90) viya. Imināti āsannapaccakkhavacanaṃ iti-saddena anantaranidassitassa, paṭiggāhakehi ca sotaviññāṇādivīthiyā paṭipannassa vacanatthassa vacanato. Atha vā imināti āsannapaccakkhabhāvakaraṇavacanaṃ yathāvuttassa vacanatthassa abhimukhīkaraṇato. Vacanatthenāti ‘‘atiseṭṭha’’nti saddatthena. Ekavidhampīti ekakoṭṭhāsampi. Sīlaganthabhedato duvidhaṃ hotīti puna sīlaganthasaṅkhātena pabhedena duvidhaṃ hoti, sīlapātimokkhaṃ, ganthapātimokkhañcāti duvidhaṃ hotīti attho.
ឥទានិ តទុភយស្សាបិ សុត្តេ អាគតភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘តថា ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ បាតិ រក្ខតីតិ បាតិ, តំ មោក្ខេតិ មោចេតិ អាបាយិកាទីហិ ទុក្ខេហីតិ បាតិមោក្ខំ, សំវរណំ សំវរោ, កាយវាចាហិ អវីតិក្កមោ, បាតិមោក្ខមេវ សំវរោ បាតិមោក្ខសំវរោ, បាតិមោក្ខសំវរេន សំវុតោ សមន្នាគតោ បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ។ វិហរតីតិ វត្តតិ។
Idāni tadubhayassāpi sutte āgatabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha pāti rakkhatīti pāti, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ, saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo, pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, pātimokkhasaṃvarena saṃvuto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvuto. Viharatīti vattati.
អាទិមេតន្តិ ឯតំ សិក្ខាបទសីលំ បុព្ពុប្បត្តិអត្ថេន អាទិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –
Ādimetanti etaṃ sikkhāpadasīlaṃ pubbuppattiatthena ādi. Vuttampi cetaṃ –
‘‘តស្មាតិហ ត្វំ, ឧត្តិយ, អាទិមេវ វិសោធេហិ កុសលេសុ ធម្មេសុ។ កោ ចាទិ កុសលានំ ធម្មានំ? សីលញ្ច សុវិសុទ្ធំ, ទិដ្ឋិ ច ឧជុកា’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៨២)។
‘‘Tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ, diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.382).
យថា ហិ នគរវឌ្ឍកី នគរំ មាបេតុកាមោ បឋមំ នគរដ្ឋានំ សោធេតិ, តតោ អបរភាគេ វីថិចតុក្កសិង្ឃាដកាទិបរិច្ឆេទេន វិភជិត្វា នគរំ មាបេតិ, យថា វា បន រជកោ បឋមំ តីហិ ខារេហិ វត្ថំ ធោវិត្វា បរិសុទ្ធេ វត្ថេ យទិច្ឆកំ រង្គជាតំ ឧបនេតិ, យថា វា បន ឆេកោ ចិត្តការោ រូបំ លិខិតុកាមោ អាទិតោវ ភិត្តិបរិកម្មំ ករោតិ, តតោ អបរភាគេ រូបំ សមុដ្ឋាបេតិ, ឯវមេវ យោគាវចរោ អាទិតោវ សីលំ វិសោធេត្វា អបរភាគេ សមថវិបស្សនាទយោ ធម្មេ សច្ឆិករោតិ។ តស្មា សីលំ ‘‘អាទី’’តិ វុត្តំ។ ‘‘មុខមេត’’ន្តិអាទីនិ វុត្តត្ថានេវ។ អាទិសទ្ទេន ‘‘បាតិមោក្ខេ ច សំវរោ’’តិអាទិបាឡិំ (ទី. និ. ២.៩០; ធ. ប. ១៨៥) សង្គណ្ហាតិ។
Yathā hi nagaravaḍḍhakī nagaraṃ māpetukāmo paṭhamaṃ nagaraṭṭhānaṃ sodheti, tato aparabhāge vīthicatukkasiṅghāṭakādiparicchedena vibhajitvā nagaraṃ māpeti, yathā vā pana rajako paṭhamaṃ tīhi khārehi vatthaṃ dhovitvā parisuddhe vatthe yadicchakaṃ raṅgajātaṃ upaneti, yathā vā pana cheko cittakāro rūpaṃ likhitukāmo āditova bhittiparikammaṃ karoti, tato aparabhāge rūpaṃ samuṭṭhāpeti, evameva yogāvacaro āditova sīlaṃ visodhetvā aparabhāge samathavipassanādayo dhamme sacchikaroti. Tasmā sīlaṃ ‘‘ādī’’ti vuttaṃ. ‘‘Mukhameta’’ntiādīni vuttatthāneva. Ādisaddena ‘‘pātimokkhe ca saṃvaro’’tiādipāḷiṃ (dī. ni. 2.90; dha. pa. 185) saṅgaṇhāti.
សីលន្តិ ចារិត្តវារិត្តវសេន ទុវិធំ វិនយបិដកបរិយាបន្នំ សិក្ខាបទសីលំ, ធម្មតោ បន សីលំ នាម បាណាតិបាតាទីហិ វា វិរមន្តស្ស, វត្តបដិបត្តិំ វា បូរេន្តស្ស ចេតនាទយោ ធម្មា វេទិតព្ពា។ វុត្តញ្ហេតំ បដិសម្ភិទាយំ ‘‘កិំ សីលន្តិ ចេតនា សីលំ ចេតសិកំ សីលំ សំវរោ សីលំ អវីតិក្កមោ សីល’’ន្តិ (បដិ. ម. ១.៣៩) ‘‘ឧភយានិ ខោ បនស្ស បាតិមោក្ខានី’’តិ ភិក្ខុភិក្ខុនីបាតិមោក្ខវសេន ឧភយានិ បាតិមោក្ខានិ, ទ្វេ មាតិកាតិ អត្ថោ។ អស្សាតិ ភិក្ខុនោវាទកស្ស ។ វិត្ថារេនាតិ ឧភតោវិភង្គេន សទ្ធិំ។ ស្វាគតានីតិ សុដ្ឋុ អាគតានិ។ អាទិសទ្ទេន ‘‘បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសេយ្យា’’តិអាទិបាឡិំ (មហាវ. ១៣៤) សង្គណ្ហាតិ។ តត្ថាតិ តេសុ សីលគន្ថបាតិមោក្ខេសុ។ យោតិ អនិយមនិទ្ទេសោ, យោ កោចិ បុគ្គលោ។ នន្តិ វិនយបរិយាបន្នសីលំ។ រក្ខតីតិ សមាទិយិត្វា អវិកោបេន្តោ បាលេតិ។ តំ ‘‘បាតី’’តិ លទ្ធនាមំ បាតិមោក្ខសីលេ ឋិតំ។ មោចេតីតិ សហការិការណភាវតោ មោក្ខេតិ។ អបាយេ ជាតំ អាបាយិកំ, ទុក្ខំ, តំ អាទិ យេសំ តានិ អាបាយិកាទីនិ។ អាទិសទ្ទេន តទញ្ញំ សព្ពំ សំសារទុក្ខំ សង្គណ្ហាតិ។ អត្តានុវាទាទីហីតិ អត្តានំ អនុវាទោ អត្តានុវាទោ, សោ អាទិ យេសំ តានិ អត្តានុវាទាទីនិ, តេហិ អត្តានុវាទាទីហិ។ អាទិសទ្ទេន បរានុវាទទណ្ឌទុគ្គតិភយានិ សង្គណ្ហាតិ។ តស្ស បាតិមោក្ខស្ស ជោតកត្តាតិ តស្ស សីលបាតិមោក្ខស្ស ទីបនត្តា។ អាទិម្ហិ បន វុត្តោ វចនត្ថោតិ ‘‘អតិសេដ្ឋ’’ន្តិអាទិនា អាទិម្ហិ វុត្តោ វចនត្ថោ។ ឧភិន្នម្បិ សាធារណោ ហោតិ សីលបាតិមោក្ខំ សព្ពគុណានំ មូលភាវតោ សេដ្ឋំ, គន្ថបាតិមោក្ខំ សេដ្ឋគុណសហចរណតោ សេដ្ឋន្តិ។
Sīlanti cārittavārittavasena duvidhaṃ vinayapiṭakapariyāpannaṃ sikkhāpadasīlaṃ, dhammato pana sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi vā viramantassa, vattapaṭipattiṃ vā pūrentassa cetanādayo dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘‘kiṃ sīlanti cetanā sīlaṃ cetasikaṃ sīlaṃ saṃvaro sīlaṃ avītikkamo sīla’’nti (paṭi. ma. 1.39) ‘‘ubhayāni kho panassa pātimokkhānī’’ti bhikkhubhikkhunīpātimokkhavasena ubhayāni pātimokkhāni, dve mātikāti attho. Assāti bhikkhunovādakassa . Vitthārenāti ubhatovibhaṅgena saddhiṃ. Svāgatānīti suṭṭhu āgatāni. Ādisaddena ‘‘pātimokkhaṃ uddiseyyā’’tiādipāḷiṃ (mahāva. 134) saṅgaṇhāti. Tatthāti tesu sīlaganthapātimokkhesu. Yoti aniyamaniddeso, yo koci puggalo. Nanti vinayapariyāpannasīlaṃ. Rakkhatīti samādiyitvā avikopento pāleti. Taṃ ‘‘pātī’’ti laddhanāmaṃ pātimokkhasīle ṭhitaṃ. Mocetīti sahakārikāraṇabhāvato mokkheti. Apāye jātaṃ āpāyikaṃ, dukkhaṃ, taṃ ādi yesaṃ tāni āpāyikādīni. Ādisaddena tadaññaṃ sabbaṃ saṃsāradukkhaṃ saṅgaṇhāti. Attānuvādādīhīti attānaṃ anuvādo attānuvādo, so ādi yesaṃ tāni attānuvādādīni, tehi attānuvādādīhi. Ādisaddena parānuvādadaṇḍaduggatibhayāni saṅgaṇhāti. Tassa pātimokkhassa jotakattāti tassa sīlapātimokkhassa dīpanattā. Ādimhi pana vutto vacanatthoti ‘‘atiseṭṭha’’ntiādinā ādimhi vutto vacanattho. Ubhinnampi sādhāraṇo hoti sīlapātimokkhaṃ sabbaguṇānaṃ mūlabhāvato seṭṭhaṃ, ganthapātimokkhaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti.
តត្ថាតិ តេសុ សីលបាតិមោក្ខគន្ថបាតិមោក្ខេសុ។ ‘‘អយំ វណ្ណនា’’តិ វក្ខមានវណ្ណនមាហ។ គន្ថបាតិមោក្ខស្ស តាវ យុជ្ជតុ, កថំ សីលបាតិមោក្ខស្ស យុជ្ជតីតិ អាហ ‘‘គន្ថេ ហី’’តិអាទិ។ ហីតិ ការណត្ថេ និបាតោ។ តស្សាតិ គន្ថស្ស។ អត្ថោតិ សីលំ។ វណ្ណិតោវ ហោតីតិ គន្ថវណ្ណនាមុខេន អត្ថស្សេវ វណ្ណនតោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យស្មា គន្ថេ វណ្ណិតេ តទវិនាភាវតោ តស្សត្ថោ វណ្ណិតោ ហោតិ, តស្មា សីលបាតិមោក្ខស្សបិ យុជ្ជតីតិ។
Tatthāti tesu sīlapātimokkhaganthapātimokkhesu. ‘‘Ayaṃ vaṇṇanā’’ti vakkhamānavaṇṇanamāha. Ganthapātimokkhassa tāva yujjatu, kathaṃ sīlapātimokkhassa yujjatīti āha ‘‘ganthe hī’’tiādi. Hīti kāraṇatthe nipāto. Tassāti ganthassa. Atthoti sīlaṃ. Vaṇṇitova hotīti ganthavaṇṇanāmukhena atthasseva vaṇṇanato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā ganthe vaṇṇite tadavinābhāvato tassattho vaṇṇito hoti, tasmā sīlapātimokkhassapi yujjatīti.
ឯវំ សរូបភេទតោ វវត្ថបេត្វា ឥទានិ គន្ថភេទតោ វវត្ថបេតុំ ‘‘តំ បនេត’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថាតិ តេសុ ភិក្ខុបាតិមោក្ខភិក្ខុនីបាតិមោក្ខេសុ ទ្វីសុ។ ឧទ្ទេសា បរិច្ឆិជ្ជន្តិ យេហិ វក្ខមានវចនប្បពន្ធេហិ, តេ ឧទ្ទេសបរិច្ឆេទា, តេហិ។ វវត្ថិតន្តិ អសង្ករតោ ឋិតំ។
Evaṃ sarūpabhedato vavatthapetvā idāni ganthabhedato vavatthapetuṃ ‘‘taṃ paneta’’ntiādimāha. Tatthāti tesu bhikkhupātimokkhabhikkhunīpātimokkhesu dvīsu. Uddesā paricchijjanti yehi vakkhamānavacanappabandhehi, te uddesaparicchedā, tehi. Vavatthitanti asaṅkarato ṭhitaṃ.
ឯវំ គន្ថភេទតោ វវត្ថបេត្វា ឥទានិ ឧទ្ទេសវិភាគតោ វវត្ថបេតុំ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិមាហ។ ឧទ្ទិសីយតិ សរូបេន កថីយតិ ឯត្ថ, ឯតេនាតិ វា ឧទ្ទេសោ, និទានស្ស ឧទ្ទេសោតិ និទានុទ្ទេសោ។ ឯវំ សេសេសុបិ។ វិត្ថារោវ ឧទ្ទេសោ វិត្ថារុទ្ទេសោ។
Evaṃ ganthabhedato vavatthapetvā idāni uddesavibhāgato vavatthapetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Uddisīyati sarūpena kathīyati ettha, etenāti vā uddeso, nidānassa uddesoti nidānuddeso. Evaṃ sesesupi. Vitthārova uddeso vitthāruddeso.
ឥទានិ និទានុទ្ទេសាទីនំ បរិច្ឆេទទស្សនត្ថំ ‘‘តត្ថ និទានុទ្ទេសោ’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ តត្ថាតិ តេសុ បញ្ចសុ ឧទ្ទេសេសុ។ និទានុទ្ទេសោ ឧទ្ទិដ្ឋោ ហោតីតិ សម្ពន្ធោ។ យំ បនេត្ថ និទានុទ្ទេសបរិច្ឆេទំ ទស្សេន្តេន ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ…បេ.… អាវិកតា ហិស្ស ផាសុ ហោតី’’តិ ឥធាគតនិទានបាឡិំ ទស្សេត្វា តទនន្តរំ ឧទ្ទេសកាលេ វត្តព្ពស្សាបិ ‘‘ឧទ្ទិដ្ឋំ ខោ អាយស្មន្តោ និទាន’’ន្តិ ឥមស្ស បាឋស្ស យោជនំ អកត្វា ‘‘តត្ថាយស្មន្តេ បុច្ឆាមី’’តិអាទិនា អនុសាវនាទិកមេវ យោជេត្វា ទស្សិតំ, តំ បន អបរិបុណ្ណនិទានបាឡិទស្សនបុព្ពកនិទានុទ្ទេសបរិច្ឆេទទស្សនត្ថំ, ខុទ្ទកបេយ្យាលវសេន វា បាកដត្តា តស្ស អយោជនំ កតន្តិ វេទិតព្ពំ, ឧទ្ទេសកាលេ បន យោជេត្វាវ វត្តព្ពំ។ វក្ខតិ ហិ ‘‘តំ បនេតំ បារាជិកាទីនំ អវសានេ ទិស្សតិ, ន និទានាវសានេ។ កិញ្ចាបិ ន ទិស្សតិ, អថ ខោ ឧទ្ទេសកាលេ ‘អាវិកតា ហិស្ស ផាសុ ហោតី’តិ វត្វា ‘ឧទ្ទិដ្ឋំ ខោ អាយស្មន្តោ និទានំ, តត្ថាយស្មន្តេ បុច្ឆាមី’តិអាទិនា នយេន វត្តព្ពមេវា’’តិអាទិ។ អវសេសេ សុតេន សាវិតេតិ អវសិដ្ឋំ បារាជិកុទ្ទេសាទិចតុក្កំ ‘‘សុតា ខោ បនាយស្មន្តេហិ ចត្តារោ បារាជិកា ធម្មា…បេ.… អវិវទមានេហិ សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ ឯវំ សុតវសេន សាវិតេ។
Idāni nidānuddesādīnaṃ paricchedadassanatthaṃ ‘‘tattha nidānuddeso’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tatthāti tesu pañcasu uddesesu. Nidānuddeso uddiṭṭho hotīti sambandho. Yaṃ panettha nidānuddesaparicchedaṃ dassentena ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… āvikatā hissa phāsu hotī’’ti idhāgatanidānapāḷiṃ dassetvā tadanantaraṃ uddesakāle vattabbassāpi ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’nti imassa pāṭhassa yojanaṃ akatvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā anusāvanādikameva yojetvā dassitaṃ, taṃ pana aparipuṇṇanidānapāḷidassanapubbakanidānuddesaparicchedadassanatthaṃ, khuddakapeyyālavasena vā pākaṭattā tassa ayojanaṃ katanti veditabbaṃ, uddesakāle pana yojetvāva vattabbaṃ. Vakkhati hi ‘‘taṃ panetaṃ pārājikādīnaṃ avasāne dissati, na nidānāvasāne. Kiñcāpi na dissati, atha kho uddesakāle ‘āvikatā hissa phāsu hotī’ti vatvā ‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ, tatthāyasmante pucchāmī’tiādinā nayena vattabbamevā’’tiādi. Avasese sutena sāviteti avasiṭṭhaṃ pārājikuddesādicatukkaṃ ‘‘sutā kho panāyasmantehi cattāro pārājikā dhammā…pe… avivadamānehi sikkhitabba’’nti evaṃ sutavasena sāvite.
ឯតេនេវ នយេន សេសា តយោ បាតិមោក្ខុទ្ទេសបរិច្ឆេទា វេទិតព្ពាតិ ទស្សេតុំ ‘‘បារាជិកុទ្ទេសាទីន’’ន្តិអាទិមាហ។ បារាជិកុទ្ទេសាទីនំ បរិច្ឆេទា យោជេតព្ពាតិ សម្ពន្ធោ។ និទានស្ស អាទិតោ បដ្ឋាយ បារាជិកាទីនិ ឱសាបេត្វាតិ និទានំ, បារាជិកញ្ច, តទុភយំ សង្ឃាទិសេសញ្ច, តំតិកំ អនិយតញ្ចាតិ ឯវំ យថាក្កមំ ឧទ្ទិសិត្វា បារាជិកាទីនិ បរិយោសាបេត្វា។ យោជេតព្ពាតិ ‘‘អវសេសេ សុតេន សាវិតេ ឧទ្ទិដ្ឋោ ហោតិ បារាជិកុទ្ទេសោ’’តិអាទិនា យោជេតព្ពា។ អវសេសំ សុតេន សាវេតព្ពន្តិ វចនតោតិ ឧបោសថក្ខន្ធកេ –
Eteneva nayena sesā tayo pātimokkhuddesaparicchedā veditabbāti dassetuṃ ‘‘pārājikuddesādīna’’ntiādimāha. Pārājikuddesādīnaṃ paricchedā yojetabbāti sambandho. Nidānassa ādito paṭṭhāya pārājikādīni osāpetvāti nidānaṃ, pārājikañca, tadubhayaṃ saṅghādisesañca, taṃtikaṃ aniyatañcāti evaṃ yathākkamaṃ uddisitvā pārājikādīni pariyosāpetvā. Yojetabbāti ‘‘avasese sutena sāvite uddiṭṭho hoti pārājikuddeso’’tiādinā yojetabbā. Avasesaṃ sutena sāvetabbanti vacanatoti uposathakkhandhake –
‘‘បញ្ចិមេ, ភិក្ខវេ, បាតិមោក្ខុទ្ទេសា និទានំ ឧទ្ទិសិត្វា អវសេសំ សុតេន សាវេតព្ពំ, អយំ បឋមោ បាតិមោក្ខុទ្ទេសោ។ និទានំ ឧទ្ទិសិត្វា ចត្តារិ បារាជិកានិ ឧទ្ទិសិត្វា អវសេសំ សុតេន សាវេតព្ពំ, អយំ ទុតិយោ បាតិមោក្ខុទ្ទេសោ’’តិអាទីសុ (មហាវ. ១៥០) –
‘‘Pañcime, bhikkhave, pātimokkhuddesā nidānaṃ uddisitvā avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ, ayaṃ paṭhamo pātimokkhuddeso. Nidānaṃ uddisitvā cattāri pārājikāni uddisitvā avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ, ayaṃ dutiyo pātimokkhuddeso’’tiādīsu (mahāva. 150) –
ឯវំ វុត្តត្តា។ យស្មិំ វិប្បកតេតិ យស្មិំ ឧទ្ទេសេ អបរិយោសិតេ។ អន្តរាយោ ឧប្បជ្ជតីតិ ទសសុ អន្តរាយេសុ យោ កោចិ អន្តរាយោ ឧប្បជ្ជតិ ។ ទស អន្តរាយា នាម – រាជន្តរាយោ, ចោរន្តរាយោ, អគ្យន្តរាយោ, ឧទកន្តរាយោ, មនុស្សន្តរាយោ, អមនុស្សន្តរាយោ, វាឡន្តរាយោ, សរីសបន្តរាយោ, ជីវិតន្តរាយោ, ព្រហ្មចរិយន្តរាយោតិ។ តត្ថ សចេ ភិក្ខូសុ ‘‘ឧបោសថំ ករិស្សាមា’’តិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៥០) និសិន្នេសុ រាជា អាគច្ឆតិ, អយំ រាជន្តរាយោ។ ចោរា អាគច្ឆន្តិ, អយំ ចោរន្តរាយោ។ ទវទាហោ វា អាគច្ឆតិ, អាវាសេ វា អគ្គិ ឧដ្ឋហតិ, អយំ អគ្យន្តរាយោ។ មេឃោ វា ឧដ្ឋហតិ, ឱឃោ វា អាគច្ឆតិ, អយំ ឧទកន្តរាយោ។ ពហូ មនុស្សា អាគច្ឆន្តិ, អយំ មនុស្សន្តរាយោ។ ភិក្ខុំ យក្ខោ គណ្ហាតិ, អយំ អមនុស្សន្តរាយោ។ ព្យគ្ឃាទយោ ចណ្ឌមិគា អាគច្ឆន្តិ, អយំ វាឡន្តរាយោ។ ភិក្ខុំ សប្បាទយោ ឌំសន្តិ, អយំ សរីសបន្តរាយោ។ ភិក្ខុ គិលានោ វា ហោតិ, កាលំ វា ករោតិ, វេរិនោ វា តំ មារេតុកាមា គណ្ហន្តិ, អយំ ជីវិតន្តរាយោ។ មនុស្សា ឯកំ វា ពហូ វា ភិក្ខូ ព្រហ្មចរិយា ចាវេតុកាមា គណ្ហន្តិ, អយំ ព្រហ្មចរិយន្តរាយោ។ ឥតិ យំ វុត្តំ ‘‘អន្តរាយោ ឧប្បជ្ជតីតិ ទសសុ អន្តរាយេសុ យោ កោចិ អន្តរាយោ ឧប្បជ្ជតី’’តិ, តស្សត្ថោ បកាសិតោ ហោតីតិ។
Evaṃ vuttattā. Yasmiṃ vippakateti yasmiṃ uddese apariyosite. Antarāyo uppajjatīti dasasu antarāyesu yo koci antarāyo uppajjati . Dasa antarāyā nāma – rājantarāyo, corantarāyo, agyantarāyo, udakantarāyo, manussantarāyo, amanussantarāyo, vāḷantarāyo, sarīsapantarāyo, jīvitantarāyo, brahmacariyantarāyoti. Tattha sace bhikkhūsu ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti (mahāva. aṭṭha. 150) nisinnesu rājā āgacchati, ayaṃ rājantarāyo. Corā āgacchanti, ayaṃ corantarāyo. Davadāho vā āgacchati, āvāse vā aggi uṭṭhahati, ayaṃ agyantarāyo. Megho vā uṭṭhahati, ogho vā āgacchati, ayaṃ udakantarāyo. Bahū manussā āgacchanti, ayaṃ manussantarāyo. Bhikkhuṃ yakkho gaṇhāti, ayaṃ amanussantarāyo. Byagghādayo caṇḍamigā āgacchanti, ayaṃ vāḷantarāyo. Bhikkhuṃ sappādayo ḍaṃsanti, ayaṃ sarīsapantarāyo. Bhikkhu gilāno vā hoti, kālaṃ vā karoti, verino vā taṃ māretukāmā gaṇhanti, ayaṃ jīvitantarāyo. Manussā ekaṃ vā bahū vā bhikkhū brahmacariyā cāvetukāmā gaṇhanti, ayaṃ brahmacariyantarāyo. Iti yaṃ vuttaṃ ‘‘antarāyo uppajjatīti dasasu antarāyesu yo koci antarāyo uppajjatī’’ti, tassattho pakāsito hotīti.
តេន សទ្ធិន្តិ វិប្បកតុទ្ទេសេន សទ្ធិំ។ អវសេសំ សុតេន សាវេតព្ពំ ឧទ្ទិដ្ឋឧទ្ទេសាបេក្ខត្តា អវសេសវចនស្ស។ យថាហ ‘‘និទានំ ឧទ្ទិសិត្វា’’តិអាទិ (មហាវ. ១៥០)។ តេនាហ ‘‘និទានុទ្ទេសេ បនា’’តិអាទិ។ សុតេន សាវេតព្ពំ នាម នត្ថិ ឧបោសថស្ស អន្តរាយោវ ហោតីតិ អធិប្បាយោ។ អនិយតុទ្ទេសោ បរិហាយតីតិ ភិក្ខុនីនំ អនិយតសិក្ខាបទបញ្ញត្តិយា អភាវតោ។ តទភាវោ ច ‘‘ឥទមេវ លក្ខណំ តត្ថាបិ អនុគត’’ន្តិ កត្វាតិ វេទិតព្ពំ។ សេសន្តិ អវសេសុទ្ទេសបរិច្ឆេទទស្សនំ។ ឯតេសំ ទ្វិន្នំ បាតិមោក្ខានន្តិ សម្ពន្ធោ។ តាវាតិ បឋមំ។ ឥទន្តិ ឥទានិ វត្តព្ពំ ពុទ្ធិយំ វិបរិវត្តមានំ សាមញ្ញេន ទស្សេតិ, ឥទំ អក្ខរបទនិយមិតគន្ថិតំ វចនំ វុច្ចតិ កថីយតីតិ អត្ថោ។ កិំ តន្តិ អាហ, ‘‘សុណាតុ មេតិអាទីន’’ន្តិអាទិ។
Tena saddhinti vippakatuddesena saddhiṃ. Avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ uddiṭṭhauddesāpekkhattā avasesavacanassa. Yathāha ‘‘nidānaṃ uddisitvā’’tiādi (mahāva. 150). Tenāha ‘‘nidānuddese panā’’tiādi. Sutena sāvetabbaṃ nāma natthi uposathassa antarāyova hotīti adhippāyo. Aniyatuddeso parihāyatīti bhikkhunīnaṃ aniyatasikkhāpadapaññattiyā abhāvato. Tadabhāvo ca ‘‘idameva lakkhaṇaṃ tatthāpi anugata’’nti katvāti veditabbaṃ. Sesanti avasesuddesaparicchedadassanaṃ. Etesaṃ dvinnaṃ pātimokkhānanti sambandho. Tāvāti paṭhamaṃ. Idanti idāni vattabbaṃ buddhiyaṃ viparivattamānaṃ sāmaññena dasseti, idaṃ akkharapadaniyamitaganthitaṃ vacanaṃ vuccati kathīyatīti attho. Kiṃ tanti āha, ‘‘suṇātu metiādīna’’ntiādi.
តត្ថ សុណាតុ មេតិអាទីនន្តិ ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ អជ្ជុបោសថោ’’តិអាទីនំ ភិក្ខុបាតិមោក្ខេ អាគតានំ សុត្តបទានំ។ អត្ថនិច្ឆយន្តិ អភិធេយ្យត្ថស្ស ចេវ អធិប្បាយត្ថស្ស ច និច្ឆយនំ, វវត្ថាបនន្តិ អត្ថោ។ ឥមាយ ហិ អដ្ឋកថាយ តេសំ អភិធេយ្យត្ថោ ចេវ អធិប្បាយត្ថោ ច អនេកធា វវត្ថាបីយតិ។ អថ វា និច្ឆិន្នោតិ និច្ឆយោ។ គណ្ឋិដ្ឋានេសុ ខីលមទ្ទនាការេន បវត្តា វិមតិច្ឆេទកថា, អត្ថោ ច និច្ឆយោ ច អត្ថនិច្ឆយោ, តំ អត្ថនិច្ឆយំ, មយា វុច្ចមានំ អត្ថញ្ច វិនិច្ឆយញ្ចាតិ វុត្តំ ហោតិ។ សីលសម្បន្នាតិ សមន្តតោ បន្នំ បត្តំ បុណ្ណន្តិ សម្បន្នំ, សីលំ សម្បន្នមេតេសន្តិ សីលសម្បន្នា, បរិបុណ្ណសីលាតិ អត្ថោ។ អថ វា សម្មទេវ បន្នា គតា ឧបាគតាតិ សម្បន្នា, សីលេន សម្បន្នា សីលសម្បន្នា, បាតិមោក្ខសំវរេន ឧបេតាតិ អត្ថោ។ អធិសីលអធិចិត្តអធិបញ្ញាសង្ខាតា តិស្សោបិ សិក្ខិតព្ពដ្ឋេន សិក្ខា, តំ កាមេន្តីតិ សិក្ខាកាមា។ សុណន្តុ មេតិ តេ សព្ពេបិ ភិក្ខវោ មម សន្តិកា និសាមេន្តុ។ ឥមិនា អត្តនោ សំវណ្ណនាយ សក្កច្ចំ សវនេ និយោជេតិ។ សក្កច្ចសវនបដិពទ្ធា ហិ សព្ពាបិ សាសនសម្បត្តីតិ។ ឯត្ថ ច សីលសម្បន្នានំ សិក្ខាកាមានំយេវ ភិក្ខូនំ គហណំ តទញ្ញេសំ ឥមិស្សា សំវណ្ណនាយ អភាជនភាវតោ។ ន ហិ តេ វិនយំ សោតព្ពំ, បដិបជ្ជិតព្ពញ្ច មញ្ញិស្សន្តិ។
Tattha suṇātu metiādīnanti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho ajjuposatho’’tiādīnaṃ bhikkhupātimokkhe āgatānaṃ suttapadānaṃ. Atthanicchayanti abhidheyyatthassa ceva adhippāyatthassa ca nicchayanaṃ, vavatthāpananti attho. Imāya hi aṭṭhakathāya tesaṃ abhidheyyattho ceva adhippāyattho ca anekadhā vavatthāpīyati. Atha vā nicchinnoti nicchayo. Gaṇṭhiṭṭhānesu khīlamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā, attho ca nicchayo ca atthanicchayo, taṃ atthanicchayaṃ, mayā vuccamānaṃ atthañca vinicchayañcāti vuttaṃ hoti. Sīlasampannāti samantato pannaṃ pattaṃ puṇṇanti sampannaṃ, sīlaṃ sampannametesanti sīlasampannā, paripuṇṇasīlāti attho. Atha vā sammadeva pannā gatā upāgatāti sampannā, sīlena sampannā sīlasampannā, pātimokkhasaṃvarena upetāti attho. Adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātā tissopi sikkhitabbaṭṭhena sikkhā, taṃ kāmentīti sikkhākāmā. Suṇantu meti te sabbepi bhikkhavo mama santikā nisāmentu. Iminā attano saṃvaṇṇanāya sakkaccaṃ savane niyojeti. Sakkaccasavanapaṭibaddhā hi sabbāpi sāsanasampattīti. Ettha ca sīlasampannānaṃ sikkhākāmānaṃyeva bhikkhūnaṃ gahaṇaṃ tadaññesaṃ imissā saṃvaṇṇanāya abhājanabhāvato. Na hi te vinayaṃ sotabbaṃ, paṭipajjitabbañca maññissanti.
ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ គាថាបទេ, ឯតេសំ វា គាថាយ សង្គហិតានំ ‘‘សុណាតុ មេ’’តិអាទីនំ បទានមន្តរេ។ សវនេ អាណត្តិវចនំ សវនាណត្តិវចនំ។ កិញ្ចាបិ សវនាណត្តិវចនំ, តថាបិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសកេន ឯវំ វត្តព្ពន្តិ ភគវតា វុត្តត្តា ភគវតោ អាណត្តិ, ន ឧទ្ទេសកស្សាតិ នវកតរេនាបិ ឥទំ វត្តុំ វដ្ដតិ សង្ឃគារវេន, សង្ឃពហុមានេន ច សហិតត្តា សគារវសប្បតិស្សវចនំ។ សង្ឃោ ហិ សុប្បដិបន្នតាទិគុណវិសេសយុត្តត្តា ឧត្តមំ គារវប្បតិស្សវដ្ឋានំ។ ឥទញ្ច សព្ពំ កេន កត្ថ កទា វុត្តន្តិ អាហ ‘‘សព្ពមេវ ចេត’’ន្តិអាទិ។ បាតិមោក្ខុទ្ទេសំ អនុជានន្តេនាតិ –
Etthāti etasmiṃ gāthāpade, etesaṃ vā gāthāya saṅgahitānaṃ ‘‘suṇātu me’’tiādīnaṃ padānamantare. Savane āṇattivacanaṃ savanāṇattivacanaṃ. Kiñcāpi savanāṇattivacanaṃ, tathāpi pātimokkhuddesakena evaṃ vattabbanti bhagavatā vuttattā bhagavato āṇatti, na uddesakassāti navakatarenāpi idaṃ vattuṃ vaṭṭati saṅghagāravena, saṅghabahumānena ca sahitattā sagāravasappatissavacanaṃ. Saṅgho hi suppaṭipannatādiguṇavisesayuttattā uttamaṃ gāravappatissavaṭṭhānaṃ. Idañca sabbaṃ kena kattha kadā vuttanti āha ‘‘sabbameva ceta’’ntiādi. Pātimokkhuddesaṃ anujānantenāti –
‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិតុំ, ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ឧទ្ទិសិតព្ពំ, ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ ‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ’’’តិ (មហាវ. ១៣៣-១៣៤) –
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pātimokkhaṃ uddisituṃ, evañca pana, bhikkhave, uddisitabbaṃ, byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo ‘suṇātu me, bhante, saṅgho’’’ti (mahāva. 133-134) –
ឯវមាទិនា អនុជានន្តេន។ រាជគហេតិ ឯវំនាមកេ នគរេ។ តញ្ហិ មន្ធាតុមហាគោវិន្ទាទីហិ បរិគ្គហិតត្តា ‘‘រាជគហ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ តំ បនេតំ ពុទ្ធកាលេ, ចក្កវត្តិកាលេ ច នគរំ ហោតិ, សេសកាលេ សុញ្ញំ ហោតិ យក្ខបរិគ្គហិតំ, តេសំ វសនដ្ឋានំ ហុត្វា តិដ្ឋតិ។ តស្មាតិ យស្មា ឥទំ បាតិមោក្ខុទ្ទេសកេន វត្តព្ពវចនំ, តស្មា។ កិំ តេ ឧភោបិ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសន្តិ, យេនេវំ វត្តព្ពន្តិ អាហ ‘‘សង្ឃត្ថេរោ វា ហី’’តិអាទិ។ ថេរាធិកន្តិ ថេរាធីនំ, ថេរាយត្តំ ភវិតុន្តិ អត្ថោ។ ‘‘ថេរាធេយ្យ’’ន្តិ វា បាឋោ, សោយេវត្ថោ។ តត្ថាតិ តិស្សំ បរិសាយំ។ ព្យត្តោតិ បញ្ញាវេយ្យត្តិយេន សមន្នាគតោ, បគុណមាតិកោតិ អត្ថោ។ បដិពលោតិ វត្តុំ សមត្ថោ, អភីតោតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឯត្ថ ច កិញ្ចាបិ ទហរស្សាបិ ព្យត្តស្ស បាតិមោក្ខោ អនុញ្ញាតោ, អថ ខោ ឯត្ថាយំ អធិប្បាយោ – សចេ ថេរស្ស បញ្ច វា ចត្តារោ វា តយោ វា បាតិមោក្ខុទ្ទេសា នាគច្ឆន្តិ, ទ្វេ បន អក្ខណ្ឌា សុវិសទា វាចុគ្គតា ហោន្តិ, ថេរាយត្តោវ បាតិមោក្ខោ។ សចេ បន ឯត្តកម្បិ វិសទំ កាតុំ ន សក្កោតិ, ព្យត្តស្ស ភិក្ខុនោ អាយត្តោតិ។
Evamādinā anujānantena. Rājagaheti evaṃnāmake nagare. Tañhi mandhātumahāgovindādīhi pariggahitattā ‘‘rājagaha’’nti vuccati. Taṃ panetaṃ buddhakāle, cakkavattikāle ca nagaraṃ hoti, sesakāle suññaṃ hoti yakkhapariggahitaṃ, tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ hutvā tiṭṭhati. Tasmāti yasmā idaṃ pātimokkhuddesakena vattabbavacanaṃ, tasmā. Kiṃ te ubhopi pātimokkhaṃ uddisanti, yenevaṃ vattabbanti āha ‘‘saṅghatthero vā hī’’tiādi. Therādhikanti therādhīnaṃ, therāyattaṃ bhavitunti attho. ‘‘Therādheyya’’nti vā pāṭho, soyevattho. Tatthāti tissaṃ parisāyaṃ. Byattoti paññāveyyattiyena samannāgato, paguṇamātikoti attho. Paṭibaloti vattuṃ samattho, abhītoti vuttaṃ hoti. Ettha ca kiñcāpi daharassāpi byattassa pātimokkho anuññāto, atha kho etthāyaṃ adhippāyo – sace therassa pañca vā cattāro vā tayo vā pātimokkhuddesā nāgacchanti, dve pana akkhaṇḍā suvisadā vācuggatā honti, therāyattova pātimokkho. Sace pana ettakampi visadaṃ kātuṃ na sakkoti, byattassa bhikkhuno āyattoti.
ឥទានិ ‘‘សង្ឃោ’’តិ អវិសេសេន វុត្តត្តា ឥធាធិប្បេតសង្ឃំ វិសេសេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘សង្ឃោតិ ឥមិនា បន បទេនា’’តិអាទិមាហ កិញ្ចាបីតិ អនុគ្គហត្ថេ និបាតោ, តស្ស យទិ នាមាតិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ទក្ខន្តិ ឯតាយ សត្តា យថាធិប្បេតាហិ សម្បត្តីហិ វឌ្ឍន្តីតិ ទក្ខិណា, បរលោកំ សទ្ទហិត្វា ទាតព្ពំ ទានំ, តំ ទក្ខិណំ អរហតិ, ទក្ខិណាយ វា ហិតោ, យស្មា នំ មហប្ផលការិតាយ វិសោធេតីតិ ទក្ខិណេយ្យោ, ទិដ្ឋិសីលសង្ឃាតេន សំហតោតិ សង្ឃោ, ទក្ខិណេយ្យោ ច សោ សង្ឃោ ចាតិ ទក្ខិណេយ្យសង្ឃោ។ សម្មុតិយា ចតុវគ្គាទិវិនយបញ្ញត្តិយា សិទ្ធោ សង្ឃោ សម្មុតិសង្ឃោ។ អវិសេសេនាតិ ‘‘អរិយា’’តិ វា ‘‘បុថុជ្ជនា’’តិ វា អវិសេសេត្វា សាមញ្ញេន។ សោតិ សម្មុតិសង្ឃោ។ ឥធាតិ ឥមិស្សំ ឧបោសថញត្តិយំ។ អធិប្បេតោ ឧបោសថញត្តិយា អវិសេសត្តា។ ននុ ច សោបិ បញ្ចវិធោ ហោតិ, តត្ថ កតមោ ឥធាធិប្បេតោតិ អនុយោគំ សន្ធាយាហ ‘‘សោ បនេសា’’តិអាទិ។ កម្មវសេនាតិ វិនយកម្មវសេន។ បញ្ច វិធា បការា អស្ស សម្មុតិសង្ឃស្សាតិ បញ្ចវិធោ។ តថា ហិ វិធយុត្តគតប្បការសទ្ទេ សមានត្ថេ វណ្ណយន្តិ។ ចតុន្នំ វគ្គោ សមូហោតិ ចតុវគ្គោ, ចតុបរិមាណយុត្តោ វា វគ្គោ ចតុវគ្គោ។ ឯវំ បញ្ចវគ្គាទិ។
Idāni ‘‘saṅgho’’ti avisesena vuttattā idhādhippetasaṅghaṃ visesetvā dassetuṃ ‘‘saṅghoti iminā pana padenā’’tiādimāha kiñcāpīti anuggahatthe nipāto, tassa yadi nāmāti attho veditabbo. Dakkhanti etāya sattā yathādhippetāhi sampattīhi vaḍḍhantīti dakkhiṇā, paralokaṃ saddahitvā dātabbaṃ dānaṃ, taṃ dakkhiṇaṃ arahati, dakkhiṇāya vā hito, yasmā naṃ mahapphalakāritāya visodhetīti dakkhiṇeyyo, diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatoti saṅgho, dakkhiṇeyyo ca so saṅgho cāti dakkhiṇeyyasaṅgho. Sammutiyā catuvaggādivinayapaññattiyā siddho saṅgho sammutisaṅgho. Avisesenāti ‘‘ariyā’’ti vā ‘‘puthujjanā’’ti vā avisesetvā sāmaññena. Soti sammutisaṅgho. Idhāti imissaṃ uposathañattiyaṃ. Adhippeto uposathañattiyā avisesattā. Nanu ca sopi pañcavidho hoti, tattha katamo idhādhippetoti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘so panesā’’tiādi. Kammavasenāti vinayakammavasena. Pañca vidhā pakārā assa sammutisaṅghassāti pañcavidho. Tathā hi vidhayuttagatappakārasadde samānatthe vaṇṇayanti. Catunnaṃ vaggo samūhoti catuvaggo, catuparimāṇayutto vā vaggo catuvaggo. Evaṃ pañcavaggādi.
ឥទានិ យេសំ កម្មានំ វសេនាយំ បញ្ចវិធោ ហោតិ, តំ វិសេសេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ តត្ថាតិ បញ្ចវិធេ សង្ឃេ។ មជ្ឈិមេសុ ជនបទេសុ ឧបសម្បទកម្មស្ស ទសវគ្គករណីយត្តា វុត្តំ ‘‘ឋបេត្វា…បេ.… ឧបសម្បទញ្ចា’’តិ។ ‘‘តថា’’តិ ឥមិនា ‘‘ន កិញ្ចិ សង្ឃកម្មំ កាតុំ ន វដ្ដតី’’តិ ឥមមត្ថំ អតិទិសតិ។ យទិ ឯវំ កិមត្ថំ អតិរេកវីសតិវគ្គោ វុត្តោតិ អាហ ‘‘សោ បនា’’តិអាទិ។ អតិរេកតរេនាតិ ចតុវគ្គាទិករណីយំ បញ្ចវគ្គាទិនា អតិរេកតរេន, ទសវគ្គករណីយញ្ច ឯកាទសវគ្គាទិនា អតិរេកតរេន។ ទស្សនត្ថន្តិ ញាបនត្ថំ។ ឥទមេវ ចានេន កត្តព្ពំ កម្មន្តិ ‘‘កម្មវសេន បញ្ចវិធោ’’តិ វុត្តំ។ កម្មស្សានិយមេ កថមេតំ យុជ្ជេយ្យាតិ ឦទិសី ចោទនា អនវកាសាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឥមស្មិំ បនត្ថេតិ ឧបោសថេ។
Idāni yesaṃ kammānaṃ vasenāyaṃ pañcavidho hoti, taṃ visesetvā dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha tatthāti pañcavidhe saṅghe. Majjhimesu janapadesu upasampadakammassa dasavaggakaraṇīyattā vuttaṃ ‘‘ṭhapetvā…pe… upasampadañcā’’ti. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘na kiñci saṅghakammaṃ kātuṃ na vaṭṭatī’’ti imamatthaṃ atidisati. Yadi evaṃ kimatthaṃ atirekavīsativaggo vuttoti āha ‘‘so panā’’tiādi. Atirekatarenāti catuvaggādikaraṇīyaṃ pañcavaggādinā atirekatarena, dasavaggakaraṇīyañca ekādasavaggādinā atirekatarena. Dassanatthanti ñāpanatthaṃ. Idameva cānena kattabbaṃ kammanti ‘‘kammavasena pañcavidho’’ti vuttaṃ. Kammassāniyame kathametaṃ yujjeyyāti īdisī codanā anavakāsāti daṭṭhabbaṃ. Imasmiṃ panattheti uposathe.
ឧបោសថសទ្ទោ បនាយំ បាតិមោក្ខុទ្ទេសសីលឧបវាសបញ្ញត្តិទិវសេសុ វត្តតិ។ តថា ហេស ‘‘អាយាមាវុសោ កប្បិន, ឧបោសថំ គមិស្សាមា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.១៥០; ម. និ. អដ្ឋ. ៣.៨៥) តិមោក្ខុទ្ទេសេ អាគតោ, ‘‘ឯវំ អដ្ឋង្គសមន្នាគតោ ខោ, វិសាខេ, ឧបោសថោ ឧបវុត្ថោ’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៨.៤៣) សីលេ, ‘‘សុទ្ធស្ស វេ សទា ផគ្គុ, សុទ្ធស្សុបោសថោ សទា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៧៩) ឧបវាសេ, ‘‘ឧបោសថោ នាម នាគរាជា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.២៤៦) បញ្ញត្តិយំ, ‘‘ន, ភិក្ខវេ, តទហុបោសថេ សភិក្ខុកា អាវាសា’’តិអាទីសុ (មហាវ. ១៨១) ទិវសេ, ឥធាបិ ទិវសេយេវ វត្តមានោ អធិប្បេតោតិ អាហ ‘‘អជ្ជ ឧបោសថទិវសោ’’តិអាទិ។ ឧបវសន្តិ ឯត្ថាតិ ឧបោសថោ។ ឧបវសន្តីតិ សីលេន វា សព្ពសោ អាហារស្ស អភុញ្ជនសង្ខាតេន អនសនេន វា ខីរបានមធុបានាទិមត្តេន វា ឧបេតា ហុត្វា វសន្តីតិ អត្ថោ។
Uposathasaddo panāyaṃ pātimokkhuddesasīlaupavāsapaññattidivasesu vattati. Tathā hesa ‘‘āyāmāvuso kappina, uposathaṃ gamissāmā’’tiādīsu (dī. ni. aṭṭha. 1.150; ma. ni. aṭṭha. 3.85) timokkhuddese āgato, ‘‘evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgato kho, visākhe, uposatho upavuttho’’tiādīsu (a. ni. 8.43) sīle, ‘‘suddhassa ve sadā phaggu, suddhassuposatho sadā’’tiādīsu (ma. ni. 1.79) upavāse, ‘‘uposatho nāma nāgarājā’’tiādīsu (dī. ni. 2.246) paññattiyaṃ, ‘‘na, bhikkhave, tadahuposathe sabhikkhukā āvāsā’’tiādīsu (mahāva. 181) divase, idhāpi divaseyeva vattamāno adhippetoti āha ‘‘ajja uposathadivaso’’tiādi. Upavasanti etthāti uposatho. Upavasantīti sīlena vā sabbaso āhārassa abhuñjanasaṅkhātena anasanena vā khīrapānamadhupānādimattena vā upetā hutvā vasantīti attho.
សព្ពេសម្បិ វាក្យានំ ឯវ-ការត្ថសហិតត្តា ‘‘ឧបោសថោ’’តិ ឯតស្ស ‘‘ឧបោសថោ ឯវា’’តិ អយមត្ថោ លព្ភតីតិ អាហ ‘‘ឯតេន អនុបោសថទិវសំ បដិក្ខិបតី’’តិ។ ឥមិនា អវធារណេន និរាកតំ ទស្សេតិ, អថ វា សទ្ទន្តរត្ថាបោហនវសេន សទ្ទោ អត្ថំ វទតីតិ ‘‘ឧបោសថោ’’តិ ឯតស្ស ‘‘អនុបោសថោ ន ហោតី’’តិ អយមត្ថោតិ វុត្តំ ‘‘ឯតេន អនុបោសថទិវសំ បដិក្ខិបតី’’តិ។ ‘‘ឯស នយោ បន្នរសោ’’តិ ឥមិនា អញ្ញំ ឧបោសថទិវសំ បដិក្ខិបតីតិ ឯត្ថាបិ។ ឯតេនាតិ ‘‘ឧបោសថោ’’តិ ឯតេន សទ្ទេន។ បញ្ចទសន្នំ តិថីនំ បូរណវសេន បន្នរសោ។ បន្នរសោតិ ឥមិនា អញ្ញំ ឧបោសថទិវសំ បដិក្ខិបតី’’តិ សំខិត្តេន វុត្តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ ‘‘ទិវសវសេន ហី’’តិអាទិមាហ។ ចតុទ្ទសិយំ និយុត្តោ ចាតុទ្ទសិកោ។ ឯវំ បន្នរសិកោ។ សាមគ្គិឧបោសថោ នាម សង្ឃសាមគ្គិកតទិវសេ កាតព្ពឧបោសថោ។ ហេមន្តគិម្ហវស្សានានំ តិណ្ណំ ឧតូនន្តិ ឯត្ថ ហេមន្តឧតុ នាម អបរកត្តិកស្ស កាឡបក្ខបាដិបទតោ បដ្ឋាយ ផគ្គុនបុណ្ណមបរិយោសានា ចត្តារោ មាសា, គិម្ហឧតុ នាម ផគ្គុនស្ស កាលបក្ខបាដិបទតោ បដ្ឋាយ អាសាឡ្ហបុណ្ណមបរិយោសានា ចត្តារោ មាសា, វស្សានឧតុ នាម អាសាឡ្ហស្ស កាឡបក្ខបាដិបទតោ បដ្ឋាយ អបរកត្តិកបុណ្ណមបរិយោសានា ចត្តារោ មាសា។ តតិយសត្តមបក្ខេសុ ទ្វេ ទ្វេ កត្វា ឆ ចាតុទ្ទសិកាតិ ហេមន្តស្ស ឧតុនោ តតិយេ ច សត្តមេ ច បក្ខេ ទ្វេ ចាតុទ្ទសិកា, ឯវមិតរេសំ ឧតូនន្តិ ឆ ចាតុទ្ទសិកា។ សេសា បន្នរសិកាតិ សេសា អដ្ឋារស បន្នរសិកា។ ហោន្តិ ចេត្ថ –
Sabbesampi vākyānaṃ eva-kāratthasahitattā ‘‘uposatho’’ti etassa ‘‘uposatho evā’’ti ayamattho labbhatīti āha ‘‘etena anuposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti. Iminā avadhāraṇena nirākataṃ dasseti, atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti ‘‘uposatho’’ti etassa ‘‘anuposatho na hotī’’ti ayamatthoti vuttaṃ ‘‘etena anuposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti. ‘‘Esa nayo pannaraso’’ti iminā aññaṃ uposathadivasaṃpaṭikkhipatīti etthāpi. Etenāti ‘‘uposatho’’ti etena saddena. Pañcadasannaṃ tithīnaṃ pūraṇavasena pannaraso. Pannarasoti iminā aññaṃ uposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti saṃkhittena vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘divasavasena hī’’tiādimāha. Catuddasiyaṃ niyutto cātuddasiko. Evaṃ pannarasiko. Sāmaggiuposatho nāma saṅghasāmaggikatadivase kātabbauposatho. Hemantagimhavassānānaṃ tiṇṇaṃ utūnanti ettha hemantautu nāma aparakattikassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya phaggunapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā, gimhautu nāma phaggunassa kālapakkhapāṭipadato paṭṭhāya āsāḷhapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā, vassānautu nāma āsāḷhassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya aparakattikapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā. Tatiyasattamapakkhesu dve dve katvā cha cātuddasikāti hemantassa utuno tatiye ca sattame ca pakkhe dve cātuddasikā, evamitaresaṃ utūnanti cha cātuddasikā. Sesā pannarasikāti sesā aṭṭhārasa pannarasikā. Honti cettha –
‘‘កត្តិកស្ស ច កាឡម្ហា, យាវ ផគ្គុនបុណ្ណមា;
‘‘Kattikassa ca kāḷamhā, yāva phaggunapuṇṇamā;
‘ហេមន្តកាលោ’តិ វិញ្ញេយ្យោ, អដ្ឋ ហោន្តិ ឧបោសថា។
‘Hemantakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘ផគ្គុនស្ស ច កាឡម្ហា, យាវ អាសាឡ្ហបុណ្ណមា;
‘‘Phaggunassa ca kāḷamhā, yāva āsāḷhapuṇṇamā;
‘គិម្ហកាលោ’តិ វិញ្ញេយ្យោ, អដ្ឋ ហោន្តិ ឧបោសថា។
‘Gimhakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘អាសាឡ្ហស្ស ច កាឡម្ហា, យាវ កត្តិកបុណ្ណមា;
‘‘Āsāḷhassa ca kāḷamhā, yāva kattikapuṇṇamā;
‘វស្សកាលោ’តិ វិញ្ញេយ្យោ, អដ្ឋ ហោន្តិ ឧបោសថា។
‘Vassakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘ឧតូនំ បន តិណ្ណន្នំ, បក្ខេ តតិយសត្តមេ;
‘‘Utūnaṃ pana tiṇṇannaṃ, pakkhe tatiyasattame;
‘ចាតុទ្ទសោ’តិ បាតិមោក្ខំ, ឧទ្ទិសន្តិ នយញ្ញុនោ’’តិ។
‘Cātuddaso’ti pātimokkhaṃ, uddisanti nayaññuno’’ti.
បកតិយា នពហុតរាវាសិកាទិបច្ចយេន កាតព្ពំ បកតិចារិត្តំ។ ពហុតរាវាសិកាទិបច្ចយេ បន សតិ អញ្ញស្មិំ ចាតុទ្ទសេបិ កាតុំ វដ្ដតិ។ តេនាហ ‘‘សកិ’’ន្តិអាទិ។ សកិន្តិ ឯកស្មិំ វារេ ។ អាវាសិកានំ អនុវត្តិតព្ពន្តិ អាវាសិកេហិ ‘‘អជ្ជុបោសថោ ចាតុទ្ទសោ’’តិ បុព្ពកិច្ចេ ករិយមានេ អនុវត្តិតព្ពំ, ន បដិក្កោសិតព្ពំ។ អាទិសទ្ទេន ‘‘អាវាសិកេហិ អាគន្តុកានំ អនុវត្តិតព្ព’’ន្តិ (មហាវ. ១៧៨) វចនំ, ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តេហិ ភិក្ខូហិ ទ្វេ តយោ ឧបោសថេ ចាតុទ្ទសិកេ កាតុំ, កថំ មយំ តេហិ ភិក្ខូហិ បឋមតរំ បវារេយ្យាមា’’តិ (មហាវ. ២៤០) វចនញ្ច សង្គណ្ហាតិ។ ឯត្ថ ច បឋមសុត្តស្ស ឯកេកស្ស ឧតុនោ តតិយសត្តមបក្ខស្ស ចាតុទ្ទសេ វា អវសេសស្ស បន្នរសេ វា សកិំ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិតព្ពន្តិ បកតិចារិត្តវសេនបិ អត្ថសម្ភវតោ ‘‘អាគន្តុកេហី’’តិអាទីនិ សុត្តានិ ទស្សិតានីតិ វេទិតព្ពំ។ តថារូបបច្ចយេ សតីតិ អញ្ញស្មិម្បិ ចាតុទ្ទសិកេ ឧបោសថំ កាតុំ អនុរូបេ ‘‘អាវាសិកា ពហុតរា ហោន្តី’’តិ ឯវមាទិកេ បច្ចយេ សតិ។ អញ្ញស្មិម្បិ ចាតុទ្ទសេតិ តិណ្ណំ ឧតូនំ តតិយសត្តមបក្ខចាតុទ្ទសតោ អញ្ញស្មិំ ចាតុទ្ទសេ។
Pakatiyā nabahutarāvāsikādipaccayena kātabbaṃ pakaticārittaṃ. Bahutarāvāsikādipaccaye pana sati aññasmiṃ cātuddasepi kātuṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘saki’’ntiādi. Sakinti ekasmiṃ vāre . Āvāsikānaṃ anuvattitabbanti āvāsikehi ‘‘ajjuposatho cātuddaso’’ti pubbakicce kariyamāne anuvattitabbaṃ, na paṭikkositabbaṃ. Ādisaddena ‘‘āvāsikehi āgantukānaṃ anuvattitabba’’nti (mahāva. 178) vacanaṃ, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tehi bhikkhūhi dve tayo uposathe cātuddasike kātuṃ, kathaṃ mayaṃ tehi bhikkhūhi paṭhamataraṃ pavāreyyāmā’’ti (mahāva. 240) vacanañca saṅgaṇhāti. Ettha ca paṭhamasuttassa ekekassa utuno tatiyasattamapakkhassa cātuddase vā avasesassa pannarase vā sakiṃ pātimokkhaṃ uddisitabbanti pakaticārittavasenapi atthasambhavato ‘‘āgantukehī’’tiādīni suttāni dassitānīti veditabbaṃ. Tathārūpapaccaye satīti aññasmimpi cātuddasike uposathaṃ kātuṃ anurūpe ‘‘āvāsikā bahutarā hontī’’ti evamādike paccaye sati. Aññasmimpi cātuddaseti tiṇṇaṃ utūnaṃ tatiyasattamapakkhacātuddasato aññasmiṃ cātuddase.
ន កេវលំ ឧបោសថទិវសាវ ហោន្តីតិ អាហ ‘‘បុរិមវស្សំវុដ្ឋានំ បនា’’តិអាទិ។ មា ឥតិ ចន្ទោ វុច្ចតិ តស្ស គតិយា ទិវសស្ស មិនិតព្ពតោ, សោ ឯត្ថ សព្ពកលាបារិបូរិយា បុណ្ណោតិ បុណ្ណមា, បុព្ពកត្តិកាយ បុណ្ណមា បុព្ពកត្តិកបុណ្ណមា, អស្សយុជបុណ្ណមា។ សា ហិ បច្ឆិមកត្តិកំ និវត្តេតុំ ឯវំ វុត្តា។ តេសំយេវាតិ បុរិមវស្សំវុដ្ឋានំយេវ។ ភណ្ឌនការកេហីតិ កលហការកេហិ។ បច្ចុក្កឌ្ឍន្តីតិ ឧក្កឌ្ឍន្តិ។ ភណ្ឌនការកេហិ អនុវាទវសេន អស្សយុជបុណ្ណមាទិំ បរិច្ចជន្តា បវារណំ កាឡបក្ខំ, ជុណ្ហបក្ខន្តិ ឧទ្ធំ កឌ្ឍន្តីតិ អត្ថោ។ ‘‘សុណន្តុ មេ អាយស្មន្តោ អាវាសិកា, យទាយស្មន្តានំ បត្តកល្លំ, ឥទានិ ឧបោសថំ ករេយ្យាម, បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសេយ្យាម, អាគមេ កាឡេ បវារេយ្យាមា’’តិ (មហាវ. ២៤០) ‘‘សុណន្តុ មេ អាយស្មន្តោ អាវាសិកា, យទាយស្មន្តានំ បត្តកល្លំ, ឥទានិ ឧបោសថំ ករេយ្យាម, បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសេយ្យាម, អាគមេ ជុណ្ហេ បវារេយ្យាមា’’តិ ច ឯវំ ញត្តិយា បវារណំ ឧក្កឌ្ឍន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។
Na kevalaṃ uposathadivasāva hontīti āha ‘‘purimavassaṃvuṭṭhānaṃ panā’’tiādi. Mā iti cando vuccati tassa gatiyā divasassa minitabbato, so ettha sabbakalāpāripūriyā puṇṇoti puṇṇamā, pubbakattikāya puṇṇamā pubbakattikapuṇṇamā, assayujapuṇṇamā. Sā hi pacchimakattikaṃ nivattetuṃ evaṃ vuttā. Tesaṃyevāti purimavassaṃvuṭṭhānaṃyeva. Bhaṇḍanakārakehīti kalahakārakehi. Paccukkaḍḍhantīti ukkaḍḍhanti. Bhaṇḍanakārakehi anuvādavasena assayujapuṇṇamādiṃ pariccajantā pavāraṇaṃ kāḷapakkhaṃ, juṇhapakkhanti uddhaṃ kaḍḍhantīti attho. ‘‘Suṇantu me āyasmanto āvāsikā, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, idāni uposathaṃ kareyyāma, pātimokkhaṃ uddiseyyāma, āgame kāḷe pavāreyyāmā’’ti (mahāva. 240) ‘‘suṇantu me āyasmanto āvāsikā, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, idāni uposathaṃ kareyyāma, pātimokkhaṃ uddiseyyāma, āgame juṇhe pavāreyyāmā’’ti ca evaṃ ñattiyā pavāraṇaṃ ukkaḍḍhantīti vuttaṃ hoti.
អថាតិ អនន្តរត្ថេ និបាតោ។ ចតុទ្ទសន្នំ បូរណោ ចាតុទ្ទសោ, ទិវសោ។ យំ សន្ធាយ ‘‘អាគមេ ជុណ្ហេ បវារេយ្យាមា’’តិ ញត្តិំ ឋបយិំសុ, តស្មិំ បន អាគមេ ជុណ្ហេ កោមុទិយា ចាតុមាសិនិយា អវស្សំ បវារេតព្ពំ។ ន ហិ តំ អតិក្កមិត្វា បវារេតុំ លព្ភតិ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Athāti anantaratthe nipāto. Catuddasannaṃ pūraṇo cātuddaso, divaso. Yaṃ sandhāya ‘‘āgame juṇhe pavāreyyāmā’’ti ñattiṃ ṭhapayiṃsu, tasmiṃ pana āgame juṇhe komudiyā cātumāsiniyā avassaṃ pavāretabbaṃ. Na hi taṃ atikkamitvā pavāretuṃ labbhati. Vuttañhetaṃ –
‘‘តេ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ភណ្ឌនការកា កលហការកា វិវាទការកា ភស្សការកា សង្ឃេ អធិករណការកា តម្បិ ជុណ្ហំ អនុវសេយ្យុំ, តេហិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូហិ សព្ពេហេវ អាគមេ ជុណ្ហេ កោមុទិយា ចាតុមាសិនិយា អកាមា បវារេតព្ព’’ន្តិ (មហាវ. ២៤០)។
‘‘Te ce, bhikkhave, bhikkhū bhaṇḍanakārakā kalahakārakā vivādakārakā bhassakārakā saṅghe adhikaraṇakārakā tampi juṇhaṃ anuvaseyyuṃ, tehi, bhikkhave, bhikkhūhi sabbeheva āgame juṇhe komudiyā cātumāsiniyā akāmā pavāretabba’’nti (mahāva. 240).
តេនេវាហ ‘‘បច្ឆិមវស្សំវុដ្ឋានញ្ច បច្ឆិមកត្តិកបុណ្ណមា ឯវា’’តិ។ យទិ ហិ តំ អតិក្កមិត្វា បវារេយ្យ, ទុក្កដាបត្តិំ អាបជ្ជេយ្យ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘ន ច, ភិក្ខវេ, អបវារណាយ បវារេតព្ពំ អញ្ញត្រ សង្ឃសាមគ្គិយា’’តិ (មហាវ. ២៣៣)។ វិសុទ្ធិបវារណាយោគតោ បវារណាទិវសា។ បិសទ្ទេន ន កេវលំ បវារណាទិវសាយេវ, អថ ខោ ឧបោសថទិវសាបិ ហោន្តីតិ ទស្សេតិ។ ឥទានិ យោ សោ សាមគ្គិឧបោសថទិវសោ វុត្តោ, តញ្ច តប្បសង្គេន សាមគ្គិបវារណាទិវសញ្ច ទស្សេន្តោ ‘‘យទា បនា’’តិអាទិមាហ។ ឱសារិតេ តស្មិំ ភិក្ខុស្មិន្តិ ឧក្ខិត្តកេ ភិក្ខុស្មិំ ឱសារិតេ, តំ គហេត្វា សីមំ គន្ត្វា អាបត្តិំ ទេសាបេត្វា កម្មវាចាយ កម្មប្បដិប្បស្សទ្ធិវសេន បវេសិតេតិ វុត្តំ ហោតិ។ តស្ស វត្ថុស្សាតិ តស្ស អធិករណស្ស។ តទា ឋបេត្វា…បេ.… ឧបោសថទិវសោ នាម ហោតីតិ សម្ពន្ធោ។ កិំ ការណន្តិ អាហ ‘‘តាវទេវា’’តិអាទិ។ តត្ថ តាវទេវាតិ តំ ទិវសមេវ។ វចនតោតិ កោសម្ពកក្ខន្ធកេ (មហាវ. ៤៧៥) វុត្តត្តា។ យត្ថ បន បត្តចីវរាទីនំ អត្ថាយ អប្បមត្តកេន ការណេន វិវទន្តា ឧបោសថំ វា បវារណំ វា ឋបេន្តិ, តត្ថ តស្មិំ អធិករណេ វិនិច្ឆិតេ ‘‘សមគ្គា ជាតម្ហា’’តិ អន្តរា សាមគ្គិឧបោសថំ កាតុំ ន លភន្តិ។ ករោន្តេហិ អនុបោសថេ ឧបោសថោ កតោ នាម ហោតិ។ កត្តិកមាសព្ភន្តរេតិ ឯត្ថ កត្តិកមាសោ នាម បុព្ពកត្តិកមាសស្ស កាឡបក្ខបាដិបទតោ បដ្ឋាយ យាវ អបរកត្តិកបុណ្ណមា, តាវ ឯកូនតិំសរត្តិទិវោ, តស្សព្ភន្តរេ, តតោ បច្ឆា វា បន បុរេ វា ន វដ្ដតិ។ អយមេវ យោ កោចិ ទិវសោយេវ។ ឥធាបិ កោសម្ពកក្ខន្ធកេ សាមគ្គិយា សទិសាវ សាមគ្គី វេទិតព្ពា។ យេ បន កិស្មិញ្ចិទេវ អប្បមត្តកេ បវារណំ ឋបេត្វា សមគ្គា ហោន្តិ, តេហិ បវារណាយមេវ បវារណា កាតព្ពា, តាវទេវ ន កាតព្ពា។ ករោន្តេហិ អប្បវារណាយ បវារណា កតា ហោតិ។ ន កាតព្ពោយេវាតិ និយមេន យទិ ករោតិ, ទុក្កដន្តិ ទស្សេតិ។ តត្ថ ហិ ឧបោសថករណេ ទុក្កដំ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, អនុបោសថេ ឧបោសថោ កាតព្ពោ អញ្ញត្រ សង្ឃសាមគ្គិយា’’តិ (មហាវ. ១៨៣)។
Tenevāha ‘‘pacchimavassaṃvuṭṭhānañca pacchimakattikapuṇṇamā evā’’ti. Yadi hi taṃ atikkamitvā pavāreyya, dukkaṭāpattiṃ āpajjeyya. Vuttañhetaṃ ‘‘na ca, bhikkhave, apavāraṇāya pavāretabbaṃ aññatra saṅghasāmaggiyā’’ti (mahāva. 233). Visuddhipavāraṇāyogato pavāraṇādivasā. Pisaddena na kevalaṃ pavāraṇādivasāyeva, atha kho uposathadivasāpi hontīti dasseti. Idāni yo so sāmaggiuposathadivaso vutto, tañca tappasaṅgena sāmaggipavāraṇādivasañca dassento ‘‘yadā panā’’tiādimāha. Osārite tasmiṃ bhikkhusminti ukkhittake bhikkhusmiṃ osārite, taṃ gahetvā sīmaṃ gantvā āpattiṃ desāpetvā kammavācāya kammappaṭippassaddhivasena pavesiteti vuttaṃ hoti. Tassa vatthussāti tassa adhikaraṇassa. Tadā ṭhapetvā…pe… uposathadivaso nāma hotīti sambandho. Kiṃ kāraṇanti āha ‘‘tāvadevā’’tiādi. Tattha tāvadevāti taṃ divasameva. Vacanatoti kosambakakkhandhake (mahāva. 475) vuttattā. Yattha pana pattacīvarādīnaṃ atthāya appamattakena kāraṇena vivadantā uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā ṭhapenti, tattha tasmiṃ adhikaraṇe vinicchite ‘‘samaggā jātamhā’’ti antarā sāmaggiuposathaṃ kātuṃ na labhanti. Karontehi anuposathe uposatho kato nāma hoti. Kattikamāsabbhantareti ettha kattikamāso nāma pubbakattikamāsassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya yāva aparakattikapuṇṇamā, tāva ekūnatiṃsarattidivo, tassabbhantare, tato pacchā vā pana pure vā na vaṭṭati. Ayameva yo koci divasoyeva. Idhāpi kosambakakkhandhake sāmaggiyā sadisāva sāmaggī veditabbā. Ye pana kismiñcideva appamattake pavāraṇaṃ ṭhapetvā samaggā honti, tehi pavāraṇāyameva pavāraṇā kātabbā, tāvadeva na kātabbā. Karontehi appavāraṇāya pavāraṇā katā hoti. Na kātabboyevāti niyamena yadi karoti, dukkaṭanti dasseti. Tattha hi uposathakaraṇe dukkaṭaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, anuposathe uposatho kātabbo aññatra saṅghasāmaggiyā’’ti (mahāva. 183).
‘‘បត្តកាលមេវ បត្តកល្ល’’ន្តិ ឥមិនា សកត្ថេ ភាវប្បច្ចយោតិ ទស្សេតិ។ នាសតីតិ អន្វយតោ វុត្តមេវ ព្យតិរេកតោ ទឡ្ហំ ករោតិ។
‘‘Pattakālamevapattakalla’’nti iminā sakatthe bhāvappaccayoti dasseti. Nāsatīti anvayato vuttameva byatirekato daḷhaṃ karoti.
អនុរូបាតិ អរហា អនុច្ឆវិកា, សាមិនោតិ វុត្តំ ហោតិ។ សព្ពន្តិមេនាតិ សព្ពហេដ្ឋិមេន ចត្តារោ, ន តេហិ វិនា តំ ឧបោសថកម្មំ ករីយតិ, ន តេសំ ឆន្ទោ វា បារិសុទ្ធិ វា ឯតិ។ អវសេសា បន សចេបិ សហស្សមត្តា ហោន្តិ, សចេ សមានសំវាសកា, សព្ពេ ឆន្ទារហាវ ហោន្តិ, ឆន្ទបារិសុទ្ធិំ ទត្វា អាគច្ឆន្តុ វា, មា វា, កម្មំ ន កុប្បតិ។ បកតត្តាតិ អនុក្ខិត្តា, បារាជិកំ អនជ្ឈាបន្នា ច។ ហត្ថបាសោ នាម ទិយឌ្ឍហត្ថប្បមាណោ។
Anurūpāti arahā anucchavikā, sāminoti vuttaṃ hoti. Sabbantimenāti sabbaheṭṭhimena cattāro, na tehi vinā taṃ uposathakammaṃ karīyati, na tesaṃ chando vā pārisuddhi vā eti. Avasesā pana sacepi sahassamattā honti, sace samānasaṃvāsakā, sabbe chandārahāva honti, chandapārisuddhiṃ datvā āgacchantu vā, mā vā, kammaṃ na kuppati. Pakatattāti anukkhittā, pārājikaṃ anajjhāpannā ca. Hatthapāso nāma diyaḍḍhahatthappamāṇo.
សីមា ច នាមេសា កតមា, យត្ថ ហត្ថបាសំ អវិជហិត្វា ឋិតា កម្មប្បត្តា នាម ហោន្តីតិ អនុយោគំ សន្ធាយ សីមំ ទស្សេន្តោ វិភាគវន្តានំ សភាវវិភាវនំ វិភាគទស្សនមុខេនេវ ហោតីតិ ‘‘សីមា ច នាមេសា’’តិអាទិមាហ។ សម្ភិន្ទន្តេនាតិ មិស្សីករោន្តេន។ អជ្ឈោត្ថរន្តេនាតិ មទ្ទន្តេន, អន្តោ ករោន្តេនាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥមា វិបត្តិសីមាយោ នាមាតិ សម្ពន្ធោ។ កស្មា វិបត្តិសីមាយោ នាមាតិ អាហ ‘‘ឯកាទសហី’’តិអាទិ។ អាការេហីតិ ការណេហិ។ វចនតោតិ កម្មវគ្គេ (បរិ. ៤៨២ អាទយោ) កថិតត្តា។ សង្ឃកម្មំ នាមេតំ វីសតិវគ្គករណីយបរមន្តិ អាហ ‘‘យត្ថ ឯកវីសតិ ភិក្ខូ និសីទិតុំ ន សក្កោន្តី’’តិ។ យស្សំ សីមាយំ ហេដ្ឋិមបរិច្ឆេទេន កម្មារហេន សទ្ធិំ ឯកវីសតិ ភិក្ខូ បរិមណ្ឌលាការេន និសីទិតុំ ន សក្កោន្តិ, អយំ អតិខុទ្ទកា នាមាតិ អត្ថោ។ ឯវរូបា ច សីមា សម្មតាបិ អសម្មតា, គាមខេត្តសទិសាវ ហោតិ, តត្ថ កតំ កម្មំ កុប្បតិ។ ឯស នយោ សេសសីមាសុបិ។
Sīmā ca nāmesā katamā, yattha hatthapāsaṃ avijahitvā ṭhitā kammappattā nāma hontīti anuyogaṃ sandhāya sīmaṃ dassento vibhāgavantānaṃ sabhāvavibhāvanaṃ vibhāgadassanamukheneva hotīti ‘‘sīmā ca nāmesā’’tiādimāha. Sambhindantenāti missīkarontena. Ajjhottharantenāti maddantena, anto karontenāti vuttaṃ hoti. Imā vipattisīmāyo nāmāti sambandho. Kasmā vipattisīmāyo nāmāti āha ‘‘ekādasahī’’tiādi. Ākārehīti kāraṇehi. Vacanatoti kammavagge (pari. 482 ādayo) kathitattā. Saṅghakammaṃ nāmetaṃ vīsativaggakaraṇīyaparamanti āha ‘‘yattha ekavīsati bhikkhū nisīdituṃ na sakkontī’’ti. Yassaṃ sīmāyaṃ heṭṭhimaparicchedena kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū parimaṇḍalākārena nisīdituṃ na sakkonti, ayaṃ atikhuddakā nāmāti attho. Evarūpā ca sīmā sammatāpi asammatā, gāmakhettasadisāva hoti, tattha kataṃ kammaṃ kuppati. Esa nayo sesasīmāsupi.
សម្មតាតិ ពទ្ធា, វាចិតកម្មវាចាតិ អត្ថោ។ កម្មវាចាយ វាចនមេវ ហិ ពន្ធនំ នាម។ និមិត្តំ ន ឧបគច្ឆតីតិ អនិមិត្តុបគោ, តំ អនិមិត្តុបគំ, អនិមិត្តារហន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តចសាររុក្ខោ នាម តាលនាឡិកេរាទិកា។ បំសុបុញ្ជវាលុកាបុញ្ជានន្តិ បំសុរាសិវាលុការាសីនំ មជ្ឈេ។ និទ្ធារណេ ចេតំ សាមិវចនំ។ បោត្ថកេសុ បន កត្ថចិ ‘‘បំសុបុញ្ជំ វា វាលុកាបុញ្ជំ វា អញ្ញតរ’’ន្តិ បាឋោ ទិស្សតិ, សោ បន អបាឋោ។ ន ហិ សោ ‘‘អញ្ញតរ’’ន្តិ ឥមិនា យុជ្ជតីតិ។ អន្តរាតិ និមិត្តុបគនិមិត្តានមន្តរា។ ឯត្ថ ច យា តីហិ និមិត្តេហិ ពជ្ឈមានា អនិមិត្តុបគេសុ តចសាររុក្ខាទីសុ អញ្ញតរំ អន្តរា ឯកំ និមិត្តំ កត្វា សម្មតា, សា ខណ្ឌនិមិត្តា នាម ហោតិ។ យា បន ចតុបញ្ចនិមិត្តាទីហិ ពជ្ឈមានា ឥមេសុ តចសាររុក្ខាទីសុ អញ្ញតរំ អន្តរា ឯកំ និមិត្តំ កត្វា សម្មតា, សា ខណ្ឌនិមិត្តា នាម ន ហោតីតិ វិញ្ញាយតិ និមិត្តុបគានំ និមិត្តានំ តិណ្ណំ សព្ភាវតោ។ អដ្ឋកថាសុ បន អវិសេសេន វុត្តំ, តស្មា ឧបបរិក្ខិត្វា គហេតព្ពំ។ សព្ពេន សព្ពន្តិ សព្ពប្បការេន។ និមិត្តានំ ពហិ ឋិតេន សម្មតាតិ តេសំ ពហិ ឋិតេន វាចិតកម្មវាចា។ និមិត្តានិ បន អន្តោ ច ពហិ ច ឋត្វា កិត្តេតុំ វដ្ដន្តិ។
Sammatāti baddhā, vācitakammavācāti attho. Kammavācāya vācanameva hi bandhanaṃ nāma. Nimittaṃ na upagacchatīti animittupago, taṃ animittupagaṃ, animittārahanti vuttaṃ hoti. Tacasārarukkho nāma tālanāḷikerādikā. Paṃsupuñjavālukāpuñjānanti paṃsurāsivālukārāsīnaṃ majjhe. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Potthakesu pana katthaci ‘‘paṃsupuñjaṃ vā vālukāpuñjaṃ vā aññatara’’nti pāṭho dissati, so pana apāṭho. Na hi so ‘‘aññatara’’nti iminā yujjatīti. Antarāti nimittupaganimittānamantarā. Ettha ca yā tīhi nimittehi bajjhamānā animittupagesu tacasārarukkhādīsu aññataraṃ antarā ekaṃ nimittaṃ katvā sammatā, sā khaṇḍanimittā nāma hoti. Yā pana catupañcanimittādīhi bajjhamānā imesu tacasārarukkhādīsu aññataraṃ antarā ekaṃ nimittaṃ katvā sammatā, sā khaṇḍanimittā nāma na hotīti viññāyati nimittupagānaṃ nimittānaṃ tiṇṇaṃ sabbhāvato. Aṭṭhakathāsu pana avisesena vuttaṃ, tasmā upaparikkhitvā gahetabbaṃ. Sabbena sabbanti sabbappakārena. Nimittānaṃ bahi ṭhitena sammatāti tesaṃ bahi ṭhitena vācitakammavācā. Nimittāni pana anto ca bahi ca ṭhatvā kittetuṃ vaṭṭanti.
ឯវំ សម្មតាបីតិ និមិត្តានិ កិត្តេត្វា កម្មវាចាយ សម្មតាបិ។ ឥមស្ស ‘‘អសម្មតាវ ហោតី’’តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ។ សព្ពា, ភិក្ខវេ, នទី អសីមាតិ យា កាចិ នទីលក្ខណប្បត្តា នទី និមិត្តានិ កិត្តេត្វា ‘‘ឯតំ ពទ្ធសីមំ ករោមា’’តិ កតាបិ អសីមា, ពទ្ធសីមា ន ហោតីតិ អត្ថោ។ អត្តនោ សភាវេន បន សា ពទ្ធសីមាសទិសា។ សព្ពត្ថ សង្ឃកម្មំ កាតុំ វដ្ដតិ។ សមុទ្ទជាតស្សរេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ‘‘សំសដ្ឋវិដបា’’តិ ឥមិនា អញ្ញមញ្ញស្ស អាសន្នតំ ទីបេតិ។ ពទ្ធា ហោតីតិ បច្ឆិមទិសាភាគេ សីមំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តស្សា បទេសន្តិ តស្សា ឯកទេសំ។ យត្ថ ឋត្វា ភិក្ខូហិ កម្មំ កាតុំ សក្កា ហោតិ, តាទិសំ ឯកទេសន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ យត្ថ បន ឋិតេហិ កម្មំ កាតុំ ន សក្កា, តាទិសំ បទេសំ អន្តោ ករិត្វា ពន្ធន្តា សីមាយ សីមំ សម្ភិន្ទន្តិ នាម, ន តុ អជ្ឈោត្ថរន្តិ នាមាតិ គហេតព្ពំ។ គណ្ឋិបទេសុ បន ‘‘សម្ភិន្ទនំ បរេសំ សីមាយ ឯកំ វា ទ្វេ វា និមិត្តេ កិត្តេត្វា លេខាមត្តំ គហេត្វា ពន្ធនំ។ អជ្ឈោត្ថរណំ នាម បរេសំ សីមាយ និមិត្តេ កិត្តេត្វា តំ សកលំ វា តស្សេកទេសំ វា អន្តោ ករោន្តេន តស្សា ពហិ ឯកិស្សំ ទ្វីសុ វា ទិសាសុ និមិត្តេ កិត្តេត្វា ពន្ធន’’ន្តិ វុត្តំ។
Evaṃ sammatāpīti nimittāni kittetvā kammavācāya sammatāpi. Imassa ‘‘asammatāva hotī’’ti iminā sambandho. Sabbā, bhikkhave, nadī asīmāti yā kāci nadīlakkhaṇappattā nadī nimittāni kittetvā ‘‘etaṃ baddhasīmaṃ karomā’’ti katāpi asīmā, baddhasīmā na hotīti attho. Attano sabhāvena pana sā baddhasīmāsadisā. Sabbattha saṅghakammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Samuddajātassaresupi eseva nayo. ‘‘Saṃsaṭṭhaviṭapā’’ti iminā aññamaññassa āsannataṃ dīpeti. Baddhā hotīti pacchimadisābhāge sīmaṃ sandhāya vuttaṃ. Tassā padesanti tassā ekadesaṃ. Yattha ṭhatvā bhikkhūhi kammaṃ kātuṃ sakkā hoti, tādisaṃ ekadesanti vuttaṃ hoti. Yattha pana ṭhitehi kammaṃ kātuṃ na sakkā, tādisaṃ padesaṃ anto karitvā bandhantā sīmāya sīmaṃ sambhindanti nāma, na tu ajjhottharanti nāmāti gahetabbaṃ. Gaṇṭhipadesu pana ‘‘sambhindanaṃ paresaṃ sīmāya ekaṃ vā dve vā nimitte kittetvā lekhāmattaṃ gahetvā bandhanaṃ. Ajjhottharaṇaṃ nāma paresaṃ sīmāya nimitte kittetvā taṃ sakalaṃ vā tassekadesaṃ vā anto karontena tassā bahi ekissaṃ dvīsu vā disāsu nimitte kittetvā bandhana’’nti vuttaṃ.
បព្ពតាទីនំ និមិត្តានំ សម្បទា និមិត្តសម្បត្តិ។ បព្ពតោវ និមិត្តំ បព្ពតនិមិត្តំ។ ឯវំ សេសេសុបិ។ ឯវំ វុត្តេសូតិ ឧបោសថក្ខន្ធកេ (មហាវ. ១៣៨ អាទយោ) សីមាសម្មុតិយំ វុត្តេសុ។ ឥមេហិ ច បន អដ្ឋហិ និមិត្តេហិ អសម្មិស្សេហិបិ អញ្ញមញ្ញមិស្សេហិបិ សីមំ សម្មន្និតុំ វដ្ដតិ។ តេនាហ ‘‘តស្មិំ តស្មិំ ទិសាភាគេ យថាលទ្ធានិ និមិត្តុបគានិ និមិត្តានី’’តិ។ ឯកេន, បន ទ្វីហិ វា និមិត្តេហិ សម្មន្និតុំ ន វដ្ដតិ, តីណិ បន អាទិំ កត្វា វុត្តប្បការានំ និមិត្តានំ សតេនាបិ វដ្ដតិ។ ‘‘បុរត្ថិមាយ ទិសាយ កិំ និមិត្ត’’ន្តិ វិនយធរេន បុច្ឆិតព្ពំ, ‘‘បព្ពតោ, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ បុន វិនយធរេនេវ ‘‘ឯសោ បព្ពតោ និមិត្ត’’ន្តិ ឯវំ និមិត្តំ កិត្តេតព្ពំ។ ‘‘ឯតំ បព្ពតំ និមិត្តំ ករោម, និមិត្តំ ករិស្សាម, និមិត្តំ កតោ, និមិត្តំ ហោតុ, ហោតិ ភវិស្សតី’’តិ ឯវំ បន កិត្តេតុំ ន វដ្ដតិ។ បាសាណាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ តេនាហ ‘‘បុរត្ថិមាយ ទិសាយ កិំ និមិត្ត’’ន្តិអាទិ។ ‘‘បព្ពតោ, ភន្តេ, ឧទកំ, ភន្តេ’’តិ ឯវំ បន ឧបសម្បន្នោ វា អាចិក្ខតុ, អនុបសម្បន្នោ វា, វដ្ដតិយេវ។ អាទិសទ្ទេន ‘‘បុរត្ថិមាយ អនុទិសាយ កិំ និមិត្តំ? បាសាណោ, ភន្តេ, ឯសោ បាសាណោ និមិត្តំ។ ទក្ខិណាយ ទិសាយ, ទក្ខិណាយ អនុទិសាយ, បច្ឆិមាយ ទិសាយ, បច្ឆិមាយ អនុទិសាយ, ឧត្តរាយ ទិសាយ, ឧត្តរាយ អនុទិសាយ កិំ និមិត្តំ? ឧទកំ, ភន្តេ, ឯតំ ឧទកំ និមិត្ត’’ន្តិ ឥទំ សង្គណ្ហាតិ។ ឯត្ថ បន អដ្ឋត្វា បុន ‘‘បុរត្ថិមាយ ទិសាយ កិំ និមិត្តំ? បព្ពតោ, ភន្តេ, ឯសោ បព្ពតោ និមិត្ត’’ន្តិ ឯវំ បឋមំ កិត្តិតនិមិត្តំ កិត្តេត្វាវ ឋបេតព្ពំ។ ឯវញ្ហិ និមិត្តេន និមិត្តំ ឃដិតំ ហោតិ។ សម្មា កិត្តេត្វាតិ អញ្ញមញ្ញនាមវិបរិយាយេន, អនិមិត្តានំ នាមេន ច អកិត្តេត្វា យថាវុត្តេនេវ នយេន កិត្តេត្វា។ សម្មតាតិ ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ’’តិអាទិនា នយេន ឧបោសថក្ខន្ធកេ (មហាវ. ១៣៩ អាទយោ) វុត្តាយ បរិសុទ្ធាយ ញត្តិទុតិយកម្មវាចាយ ពទ្ធា។ តត្ថ និមិត្តានិ សកិំ កិត្តិតានិបិ កិត្តិតានេវ ហោន្តិ។ អន្ធកដ្ឋកថាយំ បន តិក្ខត្តុំ សីមមណ្ឌលំ សម្ពន្ធន្តេន និមិត្តំ កិត្តេតព្ព’’ន្តិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៣៨) វុត្តំ។
Pabbatādīnaṃ nimittānaṃ sampadā nimittasampatti. Pabbatova nimittaṃ pabbatanimittaṃ. Evaṃ sesesupi. Evaṃ vuttesūti uposathakkhandhake (mahāva. 138 ādayo) sīmāsammutiyaṃ vuttesu. Imehi ca pana aṭṭhahi nimittehi asammissehipi aññamaññamissehipi sīmaṃ sammannituṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘tasmiṃ tasmiṃ disābhāge yathāladdhāni nimittupagāni nimittānī’’ti. Ekena, pana dvīhi vā nimittehi sammannituṃ na vaṭṭati, tīṇi pana ādiṃ katvā vuttappakārānaṃ nimittānaṃ satenāpi vaṭṭati. ‘‘Puratthimāya disāya kiṃ nimitta’’nti vinayadharena pucchitabbaṃ, ‘‘pabbato, bhante’’ti vutte puna vinayadhareneva ‘‘eso pabbato nimitta’’nti evaṃ nimittaṃ kittetabbaṃ. ‘‘Etaṃ pabbataṃ nimittaṃ karoma, nimittaṃ karissāma, nimittaṃ kato, nimittaṃ hotu, hoti bhavissatī’’ti evaṃ pana kittetuṃ na vaṭṭati. Pāsāṇādīsupi eseva nayo. Tenāha ‘‘puratthimāya disāya kiṃ nimitta’’ntiādi. ‘‘Pabbato, bhante, udakaṃ, bhante’’ti evaṃ pana upasampanno vā ācikkhatu, anupasampanno vā, vaṭṭatiyeva. Ādisaddena ‘‘puratthimāya anudisāya kiṃ nimittaṃ? Pāsāṇo, bhante, eso pāsāṇo nimittaṃ. Dakkhiṇāya disāya, dakkhiṇāya anudisāya, pacchimāya disāya, pacchimāya anudisāya, uttarāya disāya, uttarāya anudisāya kiṃ nimittaṃ? Udakaṃ, bhante, etaṃ udakaṃ nimitta’’nti idaṃ saṅgaṇhāti. Ettha pana aṭṭhatvā puna ‘‘puratthimāya disāya kiṃ nimittaṃ? Pabbato, bhante, eso pabbato nimitta’’nti evaṃ paṭhamaṃ kittitanimittaṃ kittetvāva ṭhapetabbaṃ. Evañhi nimittena nimittaṃ ghaṭitaṃ hoti. Sammā kittetvāti aññamaññanāmavipariyāyena, animittānaṃ nāmena ca akittetvā yathāvutteneva nayena kittetvā. Sammatāti ‘‘suṇātu me, bhante’’tiādinā nayena uposathakkhandhake (mahāva. 139 ādayo) vuttāya parisuddhāya ñattidutiyakammavācāya baddhā. Tattha nimittāni sakiṃ kittitānipi kittitāneva honti. Andhakaṭṭhakathāyaṃ pana tikkhattuṃ sīmamaṇḍalaṃ sambandhantena nimittaṃ kittetabba’’nti (mahāva. aṭṭha. 138) vuttaṃ.
តត្រាតិ តេសុ អដ្ឋសុ និមិត្តេសុ។ និមិត្តុបគតាតិ និមិត្តយោគ្យតា។ ‘‘ហត្ថិប្បមាណតោ បដ្ឋាយា’’តិ វចនតោ ហត្ថិប្បមាណោបិ និមិត្តុបគោយេវ។ ហត្ថី បន សត្តរតនោ វា អឌ្ឍដ្ឋរតនោ (សារត្ថ. ដី. មហាវគ្គ ៣.១៣៨) វា។ តតោ ឱមកតរោតិ តតោ ហត្ថិប្បមាណតោ ខុទ្ទកតរោ។ សចេ ចតូសុ ទិសាសុ ចត្តារោ វា តីសុ វា តយោ បព្ពតា ហោន្តិ, ចតូហិ, តីហិ វា បព្ពតនិមិត្តេហេវ សម្មន្និតុម្បិ វដ្ដតិ, ទ្វីហិ បន និមិត្តេហិ, ឯកេន វា សម្មន្និតុំ ន វដ្ដតិ។ ឥតោ បរេសុ បាសាណនិមិត្តាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ តស្មា បព្ពតនិមិត្តំ ករោន្តេន បុច្ឆិតព្ពំ ‘‘ឯកាពទ្ធោ, ន ឯកាពទ្ធោ’’តិ។ សចេ ឯកាពទ្ធោ ហោតិ, ន កាតព្ពោ។ តញ្ហិ ចតូសុ វា អដ្ឋសុ វា ទិសាសុ កិត្តេន្តេនាបិ ឯកមេវ និមិត្តំ កិត្តិតំ ហោតិ។ តស្មា យោ ឯវំ ចក្កសណ្ឋានេន វិហារំ បរិក្ខិបិត្វា ឋិតោ បព្ពតោ, តំ ឯកទិសាយ កិត្តេត្វា អញ្ញាសុ ទិសាសុ តំ ពហិទ្ធា កត្វា អន្តោ អញ្ញានិ និមិត្តានិ កិត្តេតព្ពានិ។ សចេ បព្ពតស្ស តតិយភាគំ វា ឧបឌ្ឍំ វា អន្តោសីមាយ កត្តុកាមា ហោន្តិ, បព្ពតំ អកិត្តេត្វា យត្តកំ បទេសំ អន្តោ កត្តុកាមា, តស្ស បរតោ តស្មិំយេវ បព្ពតេ ជាតរុក្ខវម្មិកាទីសុ អញ្ញតរំ និមិត្តំ កិត្តេតព្ពំ។ សចេ យោជនទ្វិយោជនប្បមាណំ សព្ពំ បព្ពតំ អន្តោ កត្តុកាមា ហោន្តិ, បព្ពតស្ស បរតោ ភូមិយំ ជាតរុក្ខវម្មិកាទីនិ និមិត្តានិ កិត្តេតព្ពានិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៣៨; វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ១៥៨)។
Tatrāti tesu aṭṭhasu nimittesu. Nimittupagatāti nimittayogyatā. ‘‘Hatthippamāṇato paṭṭhāyā’’ti vacanato hatthippamāṇopi nimittupagoyeva. Hatthī pana sattaratano vā aḍḍhaṭṭharatano (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138) vā. Tato omakataroti tato hatthippamāṇato khuddakataro. Sace catūsu disāsu cattāro vā tīsu vā tayo pabbatā honti, catūhi, tīhi vā pabbatanimitteheva sammannitumpi vaṭṭati, dvīhi pana nimittehi, ekena vā sammannituṃ na vaṭṭati. Ito paresu pāsāṇanimittādīsupi eseva nayo. Tasmā pabbatanimittaṃ karontena pucchitabbaṃ ‘‘ekābaddho, na ekābaddho’’ti. Sace ekābaddho hoti, na kātabbo. Tañhi catūsu vā aṭṭhasu vā disāsu kittentenāpi ekameva nimittaṃ kittitaṃ hoti. Tasmā yo evaṃ cakkasaṇṭhānena vihāraṃ parikkhipitvā ṭhito pabbato, taṃ ekadisāya kittetvā aññāsu disāsu taṃ bahiddhā katvā anto aññāni nimittāni kittetabbāni. Sace pabbatassa tatiyabhāgaṃ vā upaḍḍhaṃ vā antosīmāya kattukāmā honti, pabbataṃ akittetvā yattakaṃ padesaṃ anto kattukāmā, tassa parato tasmiṃyeva pabbate jātarukkhavammikādīsu aññataraṃ nimittaṃ kittetabbaṃ. Sace yojanadviyojanappamāṇaṃ sabbaṃ pabbataṃ anto kattukāmā honti, pabbatassa parato bhūmiyaṃ jātarukkhavammikādīni nimittāni kittetabbāni (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 158).
សង្ខំ គច្ឆតីតិ គណនំ វោហារំ គច្ឆតីតិ អត្ថោ។ ទ្វត្តិំសបលគុឡបិណ្ឌបរិមាណោតិ ថូលតាយ, ន តុលគណនាយ។ តត្ថ ‘‘ឯកបលំ នាម ទសកលញ្ជ’’ន្តិ វទន្តិ។ ឥដ្ឋកា មហន្តាបិ ន វដ្ដតិ។ តថា អនិមិត្តុបគបាសាណានំ រាសិ, បគេវ បំសុវាលុការាសិ។ ភូមិសមោ ខលមណ្ឌលសទិសោ បិដ្ឋិបាសាណោ វា ភូមិតោ ខាណុកោ វិយ ឧដ្ឋិតបាសាណោ វា ហោតិ, សោបិ បមាណូបគោ ចេ, វដ្ដតិ។ ‘‘បិដ្ឋិបាសាណោ បន អតិមហន្តោបិ បាសាណសង្ខមេវ គច្ឆតីតិ អាហ ‘‘បិដ្ឋិបាសាណោ បនា’’តិអាទិ។ តស្មា សចេ មហតោ បិដ្ឋិបាសាណស្ស ឯកំ បទេសំ អន្តោសីមាយំ កត្តុកាមា ហោន្តិ, តំ អកិត្តេត្វា តស្សុបរិ អញ្ញោ បាសាណោ កិត្តេតព្ពោ។ សចេ បិដ្ឋិបាសាណុបរិ វិហារំ ករោន្តិ, វិហារមជ្ឈេន ច បិដ្ឋិបាសាណោ វិនិវិជ្ឈិត្វា គច្ឆតិ, ឯវរូបោ បិដ្ឋិបាសាណោ ន វដ្ដតិ។ សចេ ហិ តំ កិត្តេន្តិ, និមិត្តស្សុបរិ វិហារោ ហោតិ, និមិត្តញ្ច នាម ពហិសីមាយំ ហោតិ, វិហារោបិ ពហិសីមាយំ អាបជ្ជតិ។ វិហារំ បរិក្ខិបិត្វា ឋិតបិដ្ឋិបាសាណោ បន ឯកត្ថ កិត្តេត្វា អញ្ញត្ថ ន កិត្តេតព្ពោ។
Saṅkhaṃ gacchatīti gaṇanaṃ vohāraṃ gacchatīti attho. Dvattiṃsapalaguḷapiṇḍaparimāṇoti thūlatāya, na tulagaṇanāya. Tattha ‘‘ekapalaṃ nāma dasakalañja’’nti vadanti. Iṭṭhakā mahantāpi na vaṭṭati. Tathā animittupagapāsāṇānaṃ rāsi, pageva paṃsuvālukārāsi. Bhūmisamo khalamaṇḍalasadiso piṭṭhipāsāṇo vā bhūmito khāṇuko viya uṭṭhitapāsāṇo vā hoti, sopi pamāṇūpago ce, vaṭṭati. ‘‘Piṭṭhipāsāṇo pana atimahantopi pāsāṇasaṅkhameva gacchatīti āha ‘‘piṭṭhipāsāṇo panā’’tiādi. Tasmā sace mahato piṭṭhipāsāṇassa ekaṃ padesaṃ antosīmāyaṃ kattukāmā honti, taṃ akittetvā tassupari añño pāsāṇo kittetabbo. Sace piṭṭhipāsāṇupari vihāraṃ karonti, vihāramajjhena ca piṭṭhipāsāṇo vinivijjhitvā gacchati, evarūpo piṭṭhipāsāṇo na vaṭṭati. Sace hi taṃ kittenti, nimittassupari vihāro hoti, nimittañca nāma bahisīmāyaṃ hoti, vihāropi bahisīmāyaṃ āpajjati. Vihāraṃ parikkhipitvā ṭhitapiṭṭhipāsāṇo pana ekattha kittetvā aññattha na kittetabbo.
វននិមិត្តេ តិណវនំ វា តចសាររុក្ខវនំ វា ន វដ្ដតីតិ អាហ ‘‘អន្តោសារេហី’’តិអាទិ។ អន្តោសារា នាម អម្ពជម្ពុបនសាទយោ។ អន្តោសារមិស្សកេហីតិ អន្តោ សារោ យេសំ តេ អន្តោសារា, តេហិ មិស្សកា អន្តោសារមិស្សកា, តេហិ។ ចតុបញ្ចរុក្ខមត្តម្បីតិ ហេដ្ឋិមបរិច្ឆេទនាហ ។ ឧក្កំសតោ បន យោជនសតិកម្បិ វនំ វដ្ដតិ។ ឯត្ថ បន ចតុរុក្ខមត្តញ្ចេ, តយោ សារតោ, ឯកោ អសារតោ។ បញ្ចរុក្ខមត្តញ្ចេ, តយោ សារតោ, ទ្វេ អសារតោតិ គហេតព្ពំ។ សចេ បន វនមជ្ឈេ វិហារំ ករោន្តិ, តំ វនំ ន កិត្តេតព្ពំ។ ឯកទេសំ អន្តោសីមាយំ កត្តុកាមេហិបិ វនំ អកិត្តេត្វា តត្ថ រុក្ខបាសាណាទយោ កិត្តេតព្ពា, វិហារំ បរិក្ខិបិត្វា ឋិតវនំ ឯកត្ថ កិត្តេត្វា អញ្ញត្ថ ន កិត្តេតព្ពំ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៣៨)។
Vananimitte tiṇavanaṃ vā tacasārarukkhavanaṃ vā na vaṭṭatīti āha ‘‘antosārehī’’tiādi. Antosārā nāma ambajambupanasādayo. Antosāramissakehīti anto sāro yesaṃ te antosārā, tehi missakā antosāramissakā, tehi. Catupañcarukkhamattampīti heṭṭhimaparicchedanāha . Ukkaṃsato pana yojanasatikampi vanaṃ vaṭṭati. Ettha pana caturukkhamattañce, tayo sārato, eko asārato. Pañcarukkhamattañce, tayo sārato, dve asāratoti gahetabbaṃ. Sace pana vanamajjhe vihāraṃ karonti, taṃ vanaṃ na kittetabbaṃ. Ekadesaṃ antosīmāyaṃ kattukāmehipi vanaṃ akittetvā tattha rukkhapāsāṇādayo kittetabbā, vihāraṃ parikkhipitvā ṭhitavanaṃ ekattha kittetvā aññattha na kittetabbaṃ (mahāva. aṭṭha. 138).
រុក្ខនិមិត្តេបិ តចសាររុក្ខោ ន វដ្ដតីតិ អាហ ‘‘អន្តោសារោ’’តិ។ ‘‘ភូមិយំ បតិដ្ឋិតោ’’តិ ឥមិនា កុដសរាវាទីសុ ឋិតំ បដិក្ខិបតិ។ តតោ អបនេត្វា បន តង្ខណម្បិ ភូមិយំ រោបេត្វា កោដ្ឋកំ កត្វា ឧទកំ អាសិញ្ចិត្វា កិត្តេតុំ វដ្ដតិ, នវមូលសាខានិគ្គមនំ អការណំ។ ខន្ធំ ឆិន្ទិត្វា រោបិតេ បន ឯតំ យុជ្ជតិ។ សូចិទណ្ឌកប្បមាណោតិ ‘‘សីហឡទីបេ លេខនទណ្ឌប្បមាណោ’’តិ វទន្តិ (សារត្ថ. ដី. មហាវគ្គ ៣.១៣៨), សោ ច កនិដ្ឋង្គុលិបរិមាណោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ ឥទំ បន រុក្ខនិមិត្តំ កិត្តេន្តេន ‘‘រុក្ខោ’’តិបិ, ‘‘សាករុក្ខោ, សាលរុក្ខោ’’តិបិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ ឯកាពទ្ធំ បន សុប្បតិដ្ឋិតនិគ្រោធសទិសំ រុក្ខំ ឯកត្ថ កិត្តេត្វា អញ្ញត្ថ កិត្តេតុំ ន វដ្ដតិ។
Rukkhanimittepi tacasārarukkho na vaṭṭatīti āha ‘‘antosāro’’ti. ‘‘Bhūmiyaṃ patiṭṭhito’’ti iminā kuṭasarāvādīsu ṭhitaṃ paṭikkhipati. Tato apanetvā pana taṅkhaṇampi bhūmiyaṃ ropetvā koṭṭhakaṃ katvā udakaṃ āsiñcitvā kittetuṃ vaṭṭati, navamūlasākhāniggamanaṃ akāraṇaṃ. Khandhaṃ chinditvā ropite pana etaṃ yujjati. Sūcidaṇḍakappamāṇoti ‘‘sīhaḷadīpe lekhanadaṇḍappamāṇo’’ti vadanti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138), so ca kaniṭṭhaṅguliparimāṇoti daṭṭhabbo. Idaṃ pana rukkhanimittaṃ kittentena ‘‘rukkho’’tipi, ‘‘sākarukkho, sālarukkho’’tipi vattuṃ vaṭṭati. Ekābaddhaṃ pana suppatiṭṭhitanigrodhasadisaṃ rukkhaṃ ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati.
មគ្គនិមិត្តេ អរញ្ញខេត្តនទីតឡាកមគ្គាទយោ ន វដ្ដន្តីតិ អាហ ‘‘ជង្ឃមគ្គោ វា ហោតូ’’តិអាទិ។ យោ បន ជង្ឃមគ្គោ សកដមគ្គតោ ឱក្កមិត្វា បុន សកដមគ្គមេវ ឱតរតិ, យេ វា ជង្ឃមគ្គសកដមគ្គា អវលញ្ជិតា, តេ ន វដ្ដន្តិ។ តេនាហ ‘‘ជង្ឃសត្ថសកដសត្ថេហី’’តិអាទិ។ ឯត្ថ ច សចេ សកដមគ្គស្ស អន្តិមចក្កមគ្គំ និមិត្តំ ករោន្តិ, មគ្គោ ពហិសីមាយ ហោតិ។ សចេ ពាហិរចក្កមគ្គំ និមិត្តំ ករោន្តិ, ពាហិរចក្កមគ្គោវ ពហិសីមាយ ហោតិ, សេសំ អន្តោសីមំ ភជតីតិ វេទិតព្ពំ។ សចេបិ ទ្វេ មគ្គា និក្ខមិត្វា បច្ឆា សកដធុរមិវ ឯកីភវន្តិ, ទ្វិធា ភិន្នដ្ឋានេ វា សម្ពន្ធដ្ឋានេ វា សកិំ កិត្តេត្វា បុន ន កិត្តេតព្ពា។ ឯកាពទ្ធនិមិត្តញ្ហេតំ ហោតិ។
Magganimitte araññakhettanadītaḷākamaggādayo na vaṭṭantīti āha ‘‘jaṅghamaggo vā hotū’’tiādi. Yo pana jaṅghamaggo sakaṭamaggato okkamitvā puna sakaṭamaggameva otarati, ye vā jaṅghamaggasakaṭamaggā avalañjitā, te na vaṭṭanti. Tenāha ‘‘jaṅghasatthasakaṭasatthehī’’tiādi. Ettha ca sace sakaṭamaggassa antimacakkamaggaṃ nimittaṃ karonti, maggo bahisīmāya hoti. Sace bāhiracakkamaggaṃ nimittaṃ karonti, bāhiracakkamaggova bahisīmāya hoti, sesaṃ antosīmaṃ bhajatīti veditabbaṃ. Sacepi dve maggā nikkhamitvā pacchā sakaṭadhuramiva ekībhavanti, dvidhā bhinnaṭṭhāne vā sambandhaṭṭhāne vā sakiṃ kittetvā puna na kittetabbā. Ekābaddhanimittañhetaṃ hoti.
សចេ វិហារំ បរិក្ខិបិត្វា ចត្តារោ មគ្គា ចតូសុ ទិសាសុ គច្ឆន្តិ, មជ្ឈេ ឯកំ កិត្តេត្វា អបរំ កិត្តេតុំ ន វដ្ដតិ។ ឯកាពទ្ធនិមិត្តញ្ហេតំ។ កោណំ វិនិវិជ្ឈិត្វា គតំ បន បរភាគេ កិត្តេតុំ វដ្ដតិ។ វិហារមជ្ឈេន វិនិវិជ្ឈិត្វា គតមគ្គោ បន ន កិត្តេតព្ពោ។ កិត្តិតេ បន និមិត្តស្ស ឧបរិ វិហារោ ហោតិ។ ឥមញ្ច មគ្គំ កិត្តេន្តេន ‘‘មគ្គោ បជ្ជោ បថោ’’តិអាទិនា (ចូឡនិ. បារាយនត្ថុតិគាថានិទ្ទេស ១០១) វុត្តេសុ ទសសុ នាមេសុ យេន កេនចិ នាមេន កិត្តេតុំ វដ្ដតិ។ បរិខាសណ្ឋានេន វិហារំ បរិក្ខិបិត្វា គតមគ្គោ ឯកត្ថ កិត្តេត្វា អញ្ញត្ថ កិត្តេតុំ ន វដ្ដតិ។
Sace vihāraṃ parikkhipitvā cattāro maggā catūsu disāsu gacchanti, majjhe ekaṃ kittetvā aparaṃ kittetuṃ na vaṭṭati. Ekābaddhanimittañhetaṃ. Koṇaṃ vinivijjhitvā gataṃ pana parabhāge kittetuṃ vaṭṭati. Vihāramajjhena vinivijjhitvā gatamaggo pana na kittetabbo. Kittite pana nimittassa upari vihāro hoti. Imañca maggaṃ kittentena ‘‘maggo pajjo patho’’tiādinā (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) vuttesu dasasu nāmesu yena kenaci nāmena kittetuṃ vaṭṭati. Parikhāsaṇṭhānena vihāraṃ parikkhipitvā gatamaggo ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati.
យំ បន អពទ្ធសីមាលក្ខណេ នទិំ វក្ខាមាតិ ‘‘យស្សា ធម្មិកានំ រាជូនំ កាលេ’’តិអាទិនា (កង្ខា. អដ្ឋ. និទានវណ្ណនា) ឧទកុក្ខេបសីមាយំ នទិយា វក្ខមានត្តា វុត្តំ។ យា បន នទី មគ្គោ វិយ សកដធុរសណ្ឋានេន វា បរិខាសណ្ឋានេន វា វិហារំ បរិក្ខិបិត្វា គតា, នំ ឯកត្ថ កិត្តេត្វា អញ្ញត្ថ កិត្តេតុំ ន វដ្ដតិ។ វិហារស្ស ចតូសុ ទិសាសុ អញ្ញមញ្ញំ វិនិវិជ្ឈិត្វា គតេ នទីចតុក្កេបិ ឯសេវ នយោ។ អសម្មិស្សនទិយោ បន ចតស្សោបិ កិត្តេតុំ វដ្ដតិ។ សចេ វតិំ ករោន្តោ វិយ រុក្ខបាទេ និខណិត្វា វល្លិបលាលាទីហិ នទីសោតំ រុម្ភន្តិ, ឧទកម្បិ អជ្ឈោត្ថរិត្វា អាវរណំ បវត្តតិយេវ, និមិត្តំ កាតុំ វដ្ដតិ។ យថា បន ឧទកំ នប្បវត្តតិ, ឯវំ សេតុម្ហិ កតេ អប្បវត្តមានា នទី និមិត្តំ កាតុំ ន វដ្ដតិ។ បវត្តនដ្ឋានេ នទីនិមិត្តំ, អប្បវត្តនដ្ឋានេ ឧទកនិមិត្តំ កាតុំ វដ្ដតិ។
Yaṃ pana abaddhasīmālakkhaṇe nadiṃ vakkhāmāti ‘‘yassā dhammikānaṃ rājūnaṃ kāle’’tiādinā (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) udakukkhepasīmāyaṃ nadiyā vakkhamānattā vuttaṃ. Yā pana nadī maggo viya sakaṭadhurasaṇṭhānena vā parikhāsaṇṭhānena vā vihāraṃ parikkhipitvā gatā, naṃ ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati. Vihārassa catūsu disāsu aññamaññaṃ vinivijjhitvā gate nadīcatukkepi eseva nayo. Asammissanadiyo pana catassopi kittetuṃ vaṭṭati. Sace vatiṃ karonto viya rukkhapāde nikhaṇitvā vallipalālādīhi nadīsotaṃ rumbhanti, udakampi ajjhottharitvā āvaraṇaṃ pavattatiyeva, nimittaṃ kātuṃ vaṭṭati. Yathā pana udakaṃ nappavattati, evaṃ setumhi kate appavattamānā nadī nimittaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Pavattanaṭṭhāne nadīnimittaṃ, appavattanaṭṭhāne udakanimittaṃ kātuṃ vaṭṭati.
យា បន ទុព្ពុដ្ឋិកាលេ វា គិម្ហេ វា និរុទកភាវេន នប្បវត្តតិ, សា វដ្ដតិ។ មហានទិតោ ឧទកមាតិកំ នីហរន្តិ, សា កុន្នទីសទិសា ហុត្វា តីណិ សស្សានិ សម្បាទេន្តី និច្ចំ បវត្តតិ។ កិញ្ចាបិ បវត្តតិ, និមិត្តំ កាតុំ ន វដ្ដតិ។ យា បន មូលេ មហានទិតោ និគ្គតាបិ កាលន្តរេន តេនេវ និគ្គតមគ្គេន នទិំ ភិន្ទិត្វា សយមេវ គច្ឆតិ, គច្ឆន្តី ច បរតោ សុសុមារាទិសមាកិណ្ណា នាវាទីហិ សញ្ចរិតព្ពា នទី ហោតិ, តំ និមិត្តំ កាតុំ វដ្ដតិ។
Yā pana dubbuṭṭhikāle vā gimhe vā nirudakabhāvena nappavattati, sā vaṭṭati. Mahānadito udakamātikaṃ nīharanti, sā kunnadīsadisā hutvā tīṇi sassāni sampādentī niccaṃ pavattati. Kiñcāpi pavattati, nimittaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Yā pana mūle mahānadito niggatāpi kālantarena teneva niggatamaggena nadiṃ bhinditvā sayameva gacchati, gacchantī ca parato susumārādisamākiṇṇā nāvādīhi sañcaritabbā nadī hoti, taṃ nimittaṃ kātuṃ vaṭṭati.
អសន្ទមានន្តិ អប្បវត្តមានំ។ សន្ទមានំ នាម ឱឃនទីឧទកវាហកមាតិកាសុ ឧទកំ។ វុត្តបរិច្ឆេទកាលំ អតិដ្ឋន្តន្តិ ‘‘យាវ កម្មវាចាបរិយោសានា សណ្ឋមានក’’ន្តិ វុត្តបរិច្ឆេទកាលំ អតិដ្ឋន្តំ។ ភាជនគតន្តិ នាវាចាដិអាទីសុ ភាជនេសុ គតំ។ យំ បន អន្ធកដ្ឋកថាយំ ‘‘គម្ភីរេសុ អាវាដាទីសុ ឧក្ខេបិមំ ឧទកំ និមិត្តំ ន កាតព្ព’’ន្តិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៣៨; វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ១៥៨) វុត្តំ, តំ ទុវុត្តំ , អត្តនោ មតិមត្តមេវ។ ឋិតំ បន អន្តមសោ សូករខតាយបិ គាមទារកានំ កីឡនវាបិយម្បិ សចេ យាវ កម្មវាចាបរិយោសានំ តិដ្ឋតិ, អប្បំ វា ហោតុ, ពហុ វា, វដ្ដតិយេវ។ តស្មិំ បន ឋានេ និមិត្តសញ្ញាករណត្ថំ បាសាណវាលិកាបំសុអាទិរាសិ វា បាសាណត្ថម្ភោ វា ទារុត្ថម្ភោ វា កាតព្ពោ។
Asandamānanti appavattamānaṃ. Sandamānaṃ nāma oghanadīudakavāhakamātikāsu udakaṃ. Vuttaparicchedakālaṃ atiṭṭhantanti ‘‘yāva kammavācāpariyosānā saṇṭhamānaka’’nti vuttaparicchedakālaṃ atiṭṭhantaṃ. Bhājanagatanti nāvācāṭiādīsu bhājanesu gataṃ. Yaṃ pana andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘gambhīresu āvāṭādīsu ukkhepimaṃ udakaṃ nimittaṃ na kātabba’’nti (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 158) vuttaṃ, taṃ duvuttaṃ , attano matimattameva. Ṭhitaṃ pana antamaso sūkarakhatāyapi gāmadārakānaṃ kīḷanavāpiyampi sace yāva kammavācāpariyosānaṃ tiṭṭhati, appaṃ vā hotu, bahu vā, vaṭṭatiyeva. Tasmiṃ pana ṭhāne nimittasaññākaraṇatthaṃ pāsāṇavālikāpaṃsuādirāsi vā pāsāṇatthambho vā dārutthambho vā kātabbo.
ឯវំ និមិត្តសម្បត្តិយុត្តតំ ទស្សេត្វា ឥទានិ យេហិ អាការេហិ ពទ្ធា បរិសាសម្បត្តិយុត្តា នាម ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘បរិសាសម្បត្តិយា យុត្តា នាមា’’តិអាទិមាហ។ ឥមស្ស បន កម្មស្ស ចតុវគ្គករណីយត្តា ‘‘ចតូហិ ភិក្ខូហី’’តិ វុត្តំ។ ឥមញ្ច សីមំ ពន្ធិតុកាមេហិ សាមន្តវិហារេសុ ភិក្ខូ តស្ស តស្ស វិហារស្ស សីមាបរិច្ឆេទំ បុច្ឆិត្វា ពទ្ធសីមវិហារានំ សីមាយ សីមន្តរិកំ, អពទ្ធសីមវិហារានំ សីមាយ ឧបចារំ ឋបេត្វា ទិសាចារិកភិក្ខូនំ និស្សញ្ចារសមយេ សចេ ឯកស្មិំ គាមខេត្តេ សីមំ ពន្ធិតុកាមា, យេ តត្ថ ពទ្ធសីមវិហារា, តេសុ ភិក្ខូនំ ‘‘មយំ អជ្ជ សីមំ ពន្ធិស្សាម, តុម្ហេ សកសកសីមាបរិច្ឆេទតោ មា និក្ខមិត្ថា’’តិ បេសេតព្ពំ។ យេ អពទ្ធសីមវិហារា, តេសុ ភិក្ខូ ឯកជ្ឈំ សន្និបាតាបេតព្ពា, ឆន្ទារហានំ ឆន្ទោ អាហរាបេតព្ពោ។ តេន វុត្តំ ‘‘យាវតិកា តស្មិំ គាមខេត្តេ’’តិអាទិ។ តស្មិំ គាមខេត្តេតិ យស្មិំ គាមខេត្តេ ឋត្វា កម្មវាចំ វាចេន្តិ, តស្មិំ គាមខេត្តេ។ ‘‘សចេ អញ្ញានិបិ គាមខេត្តានិ អន្តោ កត្តុកាមា, តេសុ គាមេសុ យេ ភិក្ខូ វសន្តិ, តេហិបិ អាគន្តព្ពំ, អនាគច្ឆន្តានំ ឆន្ទោ អាហរិតព្ពោ’’តិ មហាសុមត្ថេរោ អាហ។ មហាបទុមត្ថេរោ បនាហ ‘‘នានាគាមខេត្តានិ នាម បាដិយេក្កំ ពទ្ធសីមាសទិសានិ, ន តតោ ឆន្ទបារិសុទ្ធិ អាគច្ឆតិ។ អន្តោនិមិត្តគតេហិ បន ភិក្ខូហិ អាគន្តព្ព’’ន្តិ វត្វា បុន អាហ ‘‘សមានសំវាសកសីមាសម្មន្ននកាលេ អាគមនម្បិ អនាគមនម្បិ វដ្ដតិ, អវិប្បវាសសីមាសម្មន្ននកាលេ បន អន្តោនិមិត្តគតេហិ អាគន្តព្ពំ។ អនាគច្ឆន្តានំ ឆន្ទោ អាហរិតព្ពោ’’តិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៣៨)។
Evaṃ nimittasampattiyuttataṃ dassetvā idāni yehi ākārehi baddhā parisāsampattiyuttā nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘parisāsampattiyā yuttā nāmā’’tiādimāha. Imassa pana kammassa catuvaggakaraṇīyattā ‘‘catūhi bhikkhūhī’’ti vuttaṃ. Imañca sīmaṃ bandhitukāmehi sāmantavihāresu bhikkhū tassa tassa vihārassa sīmāparicchedaṃ pucchitvā baddhasīmavihārānaṃ sīmāya sīmantarikaṃ, abaddhasīmavihārānaṃ sīmāya upacāraṃ ṭhapetvā disācārikabhikkhūnaṃ nissañcārasamaye sace ekasmiṃ gāmakhette sīmaṃ bandhitukāmā, ye tattha baddhasīmavihārā, tesu bhikkhūnaṃ ‘‘mayaṃ ajja sīmaṃ bandhissāma, tumhe sakasakasīmāparicchedato mā nikkhamitthā’’ti pesetabbaṃ. Ye abaddhasīmavihārā, tesu bhikkhū ekajjhaṃ sannipātāpetabbā, chandārahānaṃ chando āharāpetabbo. Tena vuttaṃ ‘‘yāvatikā tasmiṃ gāmakhette’’tiādi. Tasmiṃ gāmakhetteti yasmiṃ gāmakhette ṭhatvā kammavācaṃ vācenti, tasmiṃ gāmakhette. ‘‘Sace aññānipi gāmakhettāni anto kattukāmā, tesu gāmesu ye bhikkhū vasanti, tehipi āgantabbaṃ, anāgacchantānaṃ chando āharitabbo’’ti mahāsumatthero āha. Mahāpadumatthero panāha ‘‘nānāgāmakhettāni nāma pāṭiyekkaṃ baddhasīmāsadisāni, na tato chandapārisuddhi āgacchati. Antonimittagatehi pana bhikkhūhi āgantabba’’nti vatvā puna āha ‘‘samānasaṃvāsakasīmāsammannanakāle āgamanampi anāgamanampi vaṭṭati, avippavāsasīmāsammannanakāle pana antonimittagatehi āgantabbaṃ. Anāgacchantānaṃ chando āharitabbo’’ti (mahāva. aṭṭha. 138).
ឥទានិ យេហិ អាការេហិ សម្មតា កម្មវាចាសម្បត្តិយុត្តា នាម ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘កម្មវាចាសម្បត្តិយា យុត្តា នាមា’’តិអាទិមាហ។ អាទិសទ្ទេន។ ‘‘យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឯតេហិ និមិត្តេហិ សីមំ សម្មន្នេយ្យ សមានសំវាសំ ឯកូបោសថំ, ឯសា ញត្តិ។ សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ, យាវតា សមន្តា និមិត្តា កិត្តិតា, សង្ឃោ ឯតេហិ និមិត្តេហិ សីមំ សម្មន្នតិ សមានសំវាសំ ឯកូបោសថំ, យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឯតេហិ និមិត្តេហិ សីមាយ សម្មុតិ សមានសំវាសាយ ឯកូបោសថាយ, សោ តុណ្ហស្ស។ យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ។ សម្មតា សីមា សង្ឃេន ឯតេហិ និមិត្តេហិ សមានសំវាសា ឯកូបោសថា, ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ (មហាវ. ១៣៩) ឥមំ បាឡិសេសំ សង្គណ្ហាតិ។ វុត្តាយាតិ ឧបោសថក្ខន្ធកេ វុត្តាយ។ ញត្តិទោសអនុស្សាវនទោសេហិ វិរហិតត្តា បរិសុទ្ធាយ។
Idāni yehi ākārehi sammatā kammavācāsampattiyuttā nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘kammavācāsampattiyā yuttā nāmā’’tiādimāha. Ādisaddena. ‘‘Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho etehi nimittehi sīmaṃ sammanneyya samānasaṃvāsaṃ ekūposathaṃ, esā ñatti. Suṇātu me, bhante, saṅgho, yāvatā samantā nimittā kittitā, saṅgho etehi nimittehi sīmaṃ sammannati samānasaṃvāsaṃ ekūposathaṃ, yassāyasmato khamati etehi nimittehi sīmāya sammuti samānasaṃvāsāya ekūposathāya, so tuṇhassa. Yassa nakkhamati, so bhāseyya. Sammatā sīmā saṅghena etehi nimittehi samānasaṃvāsā ekūposathā, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (mahāva. 139) imaṃ pāḷisesaṃ saṅgaṇhāti. Vuttāyāti uposathakkhandhake vuttāya. Ñattidosaanussāvanadosehi virahitattā parisuddhāya.
ខណ្ឌសីមា (មហាវ. អដ្ឋ. ១៣៨; សារត្ថ. ដី. មហាវគ្គ ៣.១៣៨; វជិរ. ដី. មហាវគ្គ ១៣៨) នាម ខុទ្ទកសីមា។ សមានសំវាសកត្ថំ សម្មតា សីមា សមានសំវាសកសីមា។ អវិប្បវាសត្ថំ សម្មតា សីមា អវិប្បវាសសីមា។ ឥមាសុ បន តីសុ សីមំ សម្មន្នន្តេហិ បព្ពជ្ជុបសម្បទាទីនំ សង្ឃកម្មានំ សុខករណត្ថំ បឋមំ ខណ្ឌសីមា ពន្ធិតព្ពា។ តំ បន ពន្ធន្តេហិ វត្តំ ជានិតព្ពំ។ សចេ ហិ ពោធិចេតិយភត្តសាលាទីនិ សព្ពវត្ថូនិ បតិដ្ឋាបេត្វា កតវិហារេ ពន្ធន្តិ, វិហារមជ្ឈេ ពហូនំ សមោសរណដ្ឋានេ អពន្ធិត្វា វិហារបច្ចន្តេ វិវិត្តោកាសេ ពន្ធិតព្ពា។ អកតវិហារេ ពន្ធន្តេហិ ពោធិចេតិយាទីនំ សព្ពវត្ថូនំ ឋានំ សល្លក្ខេត្វា យថា បតិដ្ឋិតេសុ វត្ថូសុ វិហារបច្ចន្តេ វិវិត្តោកាសេ ហោតិ, ឯវំ ពន្ធិតព្ពា។ សា ហេដ្ឋិមបរិច្ឆេទេន សចេ ឯកវីសតិភិក្ខូ គណ្ហាតិ, វដ្ដតិ។ តតោ ឱរំ ន វដ្ដតិ។ បរំ ភិក្ខុសហស្សំ គណ្ហន្តីបិ វដ្ដតិ។ តំ ពន្ធន្តេហិ សីមាមាឡកស្ស សមន្តា និមិត្តុបគា បាសាណា ឋបេតព្ពា, ន ខណ្ឌសីមាយ ឋិតេហិ មហាសីមា ពន្ធិតព្ពា, ន មហាសីមាយ ឋិតេហិ ខណ្ឌសីមា។ ខណ្ឌសីមាយមេវ បន ឋត្វា ខណ្ឌសីមា ពន្ធិតព្ពា, មហាសីមាយមេវ ឋត្វា មហាសីមា។
Khaṇḍasīmā (mahāva. aṭṭha. 138; sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138; vajira. ṭī. mahāvagga 138) nāma khuddakasīmā. Samānasaṃvāsakatthaṃ sammatā sīmā samānasaṃvāsakasīmā. Avippavāsatthaṃ sammatā sīmā avippavāsasīmā. Imāsu pana tīsu sīmaṃ sammannantehi pabbajjupasampadādīnaṃ saṅghakammānaṃ sukhakaraṇatthaṃ paṭhamaṃ khaṇḍasīmā bandhitabbā. Taṃ pana bandhantehi vattaṃ jānitabbaṃ. Sace hi bodhicetiyabhattasālādīni sabbavatthūni patiṭṭhāpetvā katavihāre bandhanti, vihāramajjhe bahūnaṃ samosaraṇaṭṭhāne abandhitvā vihārapaccante vivittokāse bandhitabbā. Akatavihāre bandhantehi bodhicetiyādīnaṃ sabbavatthūnaṃ ṭhānaṃ sallakkhetvā yathā patiṭṭhitesu vatthūsu vihārapaccante vivittokāse hoti, evaṃ bandhitabbā. Sā heṭṭhimaparicchedena sace ekavīsatibhikkhū gaṇhāti, vaṭṭati. Tato oraṃ na vaṭṭati. Paraṃ bhikkhusahassaṃ gaṇhantīpi vaṭṭati. Taṃ bandhantehi sīmāmāḷakassa samantā nimittupagā pāsāṇā ṭhapetabbā, na khaṇḍasīmāya ṭhitehi mahāsīmā bandhitabbā, na mahāsīmāya ṭhitehi khaṇḍasīmā. Khaṇḍasīmāyameva pana ṭhatvā khaṇḍasīmā bandhitabbā, mahāsīmāyameva ṭhatvā mahāsīmā.
តត្រាយំ ពន្ធនវិធិ – សមន្តា ‘‘ឯសោ បាសាណោ និមិត្ត’’ន្តិ ឯវំ និមិត្តានិ កិត្តេត្វា កម្មវាចាយ សីមា សម្មន្និតព្ពា។ អថ តស្សា ឯវ ទឡ្ហីកម្មត្ថំ អវិប្បវាសកម្មវាចា កាតព្ពា។ ឯវញ្ហិ ‘‘សីមំ សមូហនិស្សាមា’’តិ អាគតា សមូហនិតុំ ន សក្ខិស្សន្តិ។ សីមំ សម្មន្និត្វា ពហិ សីមន្តរិកបាសាណា ឋបេតព្ពា, សីមន្តរិកា បច្ឆិមកោដិយា ចតុរង្គុលប្បមាណាបិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៣៨; វិ. សង្គ. អដ្ឋ. ១៦៣) វដ្ដតិ។ សចេ បន វិហារោ មហា ហោតិ, ទ្វេបិ តិស្សោបិ តតុត្តរិបិ ខណ្ឌសីមាយោ ពន្ធិតព្ពា។
Tatrāyaṃ bandhanavidhi – samantā ‘‘eso pāsāṇo nimitta’’nti evaṃ nimittāni kittetvā kammavācāya sīmā sammannitabbā. Atha tassā eva daḷhīkammatthaṃ avippavāsakammavācā kātabbā. Evañhi ‘‘sīmaṃ samūhanissāmā’’ti āgatā samūhanituṃ na sakkhissanti. Sīmaṃ sammannitvā bahi sīmantarikapāsāṇā ṭhapetabbā, sīmantarikā pacchimakoṭiyā caturaṅgulappamāṇāpi (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 163) vaṭṭati. Sace pana vihāro mahā hoti, dvepi tissopi tatuttaripi khaṇḍasīmāyo bandhitabbā.
ឯវំ ខណ្ឌសីមំ សម្មន្និត្វា មហាសីមាសម្មុតិកាលេ ខណ្ឌសីមតោ និក្ខមិត្វា មហាសីមាយំ ឋត្វា សមន្តា អនុបរិយាយន្តេហិ សីមន្តរិកបាសាណា កិត្តេតព្ពា។ តតោ អវសេសនិមិត្តេ កិត្តេត្វា ហត្ថបាសំ អវិជហន្តេហិ កម្មវាចាយ សមានសំវាសកសីមំ សម្មន្និត្វា តស្សា ទឡ្ហីកម្មត្ថំ អវិប្បវាសកម្មវាចាបិ កាតព្ពា។ ឯវញ្ហិ ‘‘សីមំ សមូហនិស្សាមា’’តិ អាគតា សមូហនិតុំ ន សក្ខិស្សន្តិ។ សចេ បន ខណ្ឌសីមាយ និមិត្តានិ កិត្តេត្វា តតោ សីមន្តរិកាយ និមិត្តានិ កិត្តេត្វា មហាសីមាយ និមិត្តានិ កិត្តេន្តិ, ឯវំ តីសុ ឋានេសុ និមិត្តានិ កិត្តេត្វា យំ សីមំ ឥច្ឆន្តិ, តំ បឋមំ ពន្ធិតុំ វដ្ដតិ។ ឯវំ សន្តេបិ យថាវុត្តនយេន ខណ្ឌសីមតោវ បដ្ឋាយ ពន្ធិតព្ពា។ ឯវំ ពទ្ធាសុ បន សីមាសុ ខណ្ឌសីមាយំ ឋិតា ភិក្ខូ មហាសីមាយំ កម្មំ ករោន្តានំ ន កោបេន្តិ, មហាសីមាយំ វា ឋិតា ខណ្ឌសីមាយំ ករោន្តានំ។ សីមន្តរិកាយ បន ឋិតា ឧភិន្នម្បិ ន កោបន្តិ។ គាមខេត្តេ ឋត្វា កម្មំ ករោន្តានំ បន សីមន្តរិកាយ ឋិតា កោបេន្តិ។ សីមន្តរិកា ហិ គាមខេត្តំ ភជតិ។ អវិប្បវាសសីមាសម្មន្ននេ កតេ សតិ សា ច អវិប្បវាសសីមា នាម ហោតិ។ តេនាហ ‘‘តស្សាយេវ បភេទោ’’តិ។ តស្សាយេវាតិ ពទ្ធសីមាយ ឯវ។
Evaṃ khaṇḍasīmaṃ sammannitvā mahāsīmāsammutikāle khaṇḍasīmato nikkhamitvā mahāsīmāyaṃ ṭhatvā samantā anupariyāyantehi sīmantarikapāsāṇā kittetabbā. Tato avasesanimitte kittetvā hatthapāsaṃ avijahantehi kammavācāya samānasaṃvāsakasīmaṃ sammannitvā tassā daḷhīkammatthaṃ avippavāsakammavācāpi kātabbā. Evañhi ‘‘sīmaṃ samūhanissāmā’’ti āgatā samūhanituṃ na sakkhissanti. Sace pana khaṇḍasīmāya nimittāni kittetvā tato sīmantarikāya nimittāni kittetvā mahāsīmāya nimittāni kittenti, evaṃ tīsu ṭhānesu nimittāni kittetvā yaṃ sīmaṃ icchanti, taṃ paṭhamaṃ bandhituṃ vaṭṭati. Evaṃ santepi yathāvuttanayena khaṇḍasīmatova paṭṭhāya bandhitabbā. Evaṃ baddhāsu pana sīmāsu khaṇḍasīmāyaṃ ṭhitā bhikkhū mahāsīmāyaṃ kammaṃ karontānaṃ na kopenti, mahāsīmāyaṃ vā ṭhitā khaṇḍasīmāyaṃ karontānaṃ. Sīmantarikāya pana ṭhitā ubhinnampi na kopanti. Gāmakhette ṭhatvā kammaṃ karontānaṃ pana sīmantarikāya ṭhitā kopenti. Sīmantarikā hi gāmakhettaṃ bhajati. Avippavāsasīmāsammannane kate sati sā ca avippavāsasīmā nāma hoti. Tenāha ‘‘tassāyeva pabhedo’’ti. Tassāyevāti baddhasīmāya eva.
អយំ បន វិសេសោ – ‘‘ឋបេត្វា គាមញ្ច គាមូបចារញ្ចា’’តិ (មហាវ. ១៤៤) វចនតោ អវិប្បវាសសីមា គាមញ្ច គាមូបចារញ្ច ន ឱតរតិ, សមានសំវាសកសីមា បន តត្ថាបិ ឱតរតិ។ សមានសំវាសកសីមា ចេត្ថ អត្តនោ ធម្មតាយ គច្ឆតិ, អវិប្បវាសសីមា បន យត្ថ សមានសំវាសកសីមា, តត្ថេវ គច្ឆតិ។ ន ហិ តស្សា វិសុំ និមិត្តកិត្តនំ អត្ថិ។ តត្ថ សចេ អវិប្បវាសាយ សម្មុតិកាលេ គាមោ អត្ថិ, តំ សា ន ឱតរតិ។ សចេ បន សម្មតាយ សីមាយ បច្ឆា គាមោ និវិសតិ, សោបិ សីមាសង្ខមេវ គច្ឆតិ។ យថា ច បច្ឆា និវិដ្ឋោ, ឯវំ បឋមំ និវិដ្ឋស្ស បច្ឆា វឌ្ឍិតប្បទេសោបិ សីមាសង្ខមេវ គច្ឆតិ។ សចេបិ សីមាសម្មុតិកាលេ គេហានិ កតានិ, ‘‘បវិសិស្សាមា’’តិ អាលយោបិ អត្ថិ, មនុស្សា បន អប្បវិដ្ឋា, បោរាណគាមំ វា សគេហមេវ ឆឌ្ឌេត្វា អញ្ញត្ថ គតា, អគាមោយេវ ឯស, សីមា ឱតរតិ។ សចេ បន ឯកម្បិ កុលំ បវិដ្ឋំ វា អគតំ វា អត្ថិ, គាមោយេវ, សីមា ន ឱតរតិ។
Ayaṃ pana viseso – ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) vacanato avippavāsasīmā gāmañca gāmūpacārañca na otarati, samānasaṃvāsakasīmā pana tatthāpi otarati. Samānasaṃvāsakasīmā cettha attano dhammatāya gacchati, avippavāsasīmā pana yattha samānasaṃvāsakasīmā, tattheva gacchati. Na hi tassā visuṃ nimittakittanaṃ atthi. Tattha sace avippavāsāya sammutikāle gāmo atthi, taṃ sā na otarati. Sace pana sammatāya sīmāya pacchā gāmo nivisati, sopi sīmāsaṅkhameva gacchati. Yathā ca pacchā niviṭṭho, evaṃ paṭhamaṃ niviṭṭhassa pacchā vaḍḍhitappadesopi sīmāsaṅkhameva gacchati. Sacepi sīmāsammutikāle gehāni katāni, ‘‘pavisissāmā’’ti ālayopi atthi, manussā pana appaviṭṭhā, porāṇagāmaṃ vā sagehameva chaḍḍetvā aññattha gatā, agāmoyeva esa, sīmā otarati. Sace pana ekampi kulaṃ paviṭṭhaṃ vā agataṃ vā atthi, gāmoyeva, sīmā na otarati.
ឯវំ ពទ្ធសីមំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អពទ្ធសីមំ ទស្សេន្តោ ‘‘អពទ្ធសីមា បនា’’តិអាទិមាហ។ គាមោ ឯវ សីមា គាមសីមា។ គាមគ្គហណេន ចេត្ថ និគមនគរានម្បិ សង្គហោ វេទិតព្ពោ។ យត្តកេ បទេសេ តស្ស គាមស្ស គាមភោជកា ពលិំ លភន្តិ, សោ បទេសោ អប្បោ វា ហោតុ, មហន្តោ វា, ឯកំ គាមខេត្តំ នាម។ យម្បិ ឯកស្មិំយេវ គាមខេត្តេ ឯកំ បទេសំ ‘‘អយំ វិសុំ គាមោ ហោតូ’’តិ បរិច្ឆិន្ទិត្វា រាជា កស្សចិ ទេតិ, សោបិ វិសុំគាមសីមា ហោតិយេវ។ តស្មា សា ច ឥតរា ច បកតិគាមសីមា ពទ្ធសីមាសទិសាវ ហោតិ។ កេវលំ បន តិចីវរវិប្បវាសបរិហារំ ន លភតីតិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៤៧)។
Evaṃ baddhasīmaṃ dassetvā idāni abaddhasīmaṃ dassento ‘‘abaddhasīmā panā’’tiādimāha. Gāmo eva sīmā gāmasīmā. Gāmaggahaṇena cettha nigamanagarānampi saṅgaho veditabbo. Yattake padese tassa gāmassa gāmabhojakā baliṃ labhanti, so padeso appo vā hotu, mahanto vā, ekaṃ gāmakhettaṃ nāma. Yampi ekasmiṃyeva gāmakhette ekaṃ padesaṃ ‘‘ayaṃ visuṃ gāmo hotū’’ti paricchinditvā rājā kassaci deti, sopi visuṃgāmasīmā hotiyeva. Tasmā sā ca itarā ca pakatigāmasīmā baddhasīmāsadisāva hoti. Kevalaṃ pana ticīvaravippavāsaparihāraṃ na labhatīti (mahāva. aṭṭha. 147).
អគាមកេ អរញ្ញេតិ វិញ្ឈាដវិសទិសេ អរញ្ញេ។ តេនាហ ‘‘អគាមកំ នាមា’’តិអាទិ។ អយំ បន សីមា តិចីវរវិប្បវាសបរិហារម្បិ លភតិ។ មច្ឆពន្ធានន្តិ កេវដ្ដានំ។ អគមនបថេសូតិ គន្តុំ អសក្កុណេយ្យបថេសុ។ យត្ថ តទហេវ គន្ត្វា តទហេវ បច្ចាគន្តុំ ន សក្កា ហោតិ, តាទិសេសូតិ វុត្តំ ហោតិ។ តេសំ គមនបរិយន្តស្ស ឱរតោ បន គាមសីមាសង្ខំ គច្ឆតិ។ តត្ថ គាមសីមំ អសោធេត្វា កម្មំ កាតុំ ន វដ្ដតិ។ មជ្ឈេ ឋិតានំ សព្ពទិសាសុ សត្តព្ភន្តរាតិ មជ្ឈេ ឋិតានំ ភិក្ខូនំ ឋិតោកាសតោ សព្ពទិសាសុ សត្តព្ភន្តរា។ តត្ថាតិ តេសុ អព្ភន្តរេសុ។ តស្មាតិ យស្មា បរិសវសេន វឌ្ឍតិ, តស្មា។ ឧបចារត្ថាយាតិ សីមោបចារត្ថាយ។ សីមាភាវំ បដិក្ខិបិត្វាតិ ពទ្ធសីមាភាវំ បដិក្ខិបិត្វា។ សមានោ សំវាសោ ឯត្ថាតិ សមានសំវាសា។ ឯកោ ឧបោសថោ ឯត្ថាតិ ឯកូបោសថា។ ឯត្ថ ច ឧបោសថស្ស វិសុំ គហិតត្តា អវសេសកម្មវសេន សមានសំវាសតា វេទិតព្ពា។ វុត្តាតិ អពទ្ធសីមាបរិច្ឆេទំ ទស្សេតុំ ឧបោសថក្ខន្ធកេ (មហាវ. ១៤៩) វុត្តា។ អនុ អនុ អឌ្ឍមាសំ អន្វឌ្ឍមាសំ, អឌ្ឍមាសេ អឌ្ឍមាសេតិ អត្ថោ។ ឯវំ ‘‘អនុទសាហ’’ន្តិអាទីសុបិ។ ទេវេតិ មេឃេ។ វលាហកេសុ វិគតមត្តេសូតិ ភាវេនភាវលក្ខណេ ភុម្មំ។ សោតន្តិ ឧទកប្បវាហោ វុច្ចតិ។ តិត្ថេន វា អតិត្ថេន វា ឱតរិត្វាតិ បាឋសេសោ។ តិមណ្ឌលំ បដិច្ឆាទេត្វាតិ យថា តិមណ្ឌលបដិច្ឆាទនំ ហោតិ, ឯវំ និវាសេត្វា។ ឧត្តរន្តិយាតិ យត្ថ កត្ថចិ ឧត្តរន្តិយា។ ភិក្ខុនីវិភង្គេ (បាចិ. ៦៩២) ភិក្ខុនិយា វសេន នទីលក្ខណស្ស បាឡិយំ អាគតត្តា ‘‘ភិក្ខុនិយា’’តិ វុត្តំ, ន បន វិសេសសព្ភាវតោ។
Agāmake araññeti viñjhāṭavisadise araññe. Tenāha ‘‘agāmakaṃ nāmā’’tiādi. Ayaṃ pana sīmā ticīvaravippavāsaparihārampi labhati. Macchabandhānanti kevaṭṭānaṃ. Agamanapathesūti gantuṃ asakkuṇeyyapathesu. Yattha tadaheva gantvā tadaheva paccāgantuṃ na sakkā hoti, tādisesūti vuttaṃ hoti. Tesaṃ gamanapariyantassa orato pana gāmasīmāsaṅkhaṃ gacchati. Tattha gāmasīmaṃ asodhetvā kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Majjhe ṭhitānaṃ sabbadisāsu sattabbhantarāti majjhe ṭhitānaṃ bhikkhūnaṃ ṭhitokāsato sabbadisāsu sattabbhantarā. Tatthāti tesu abbhantaresu. Tasmāti yasmā parisavasena vaḍḍhati, tasmā. Upacāratthāyāti sīmopacāratthāya. Sīmābhāvaṃ paṭikkhipitvāti baddhasīmābhāvaṃ paṭikkhipitvā. Samāno saṃvāso etthāti samānasaṃvāsā. Eko uposatho etthāti ekūposathā. Ettha ca uposathassa visuṃ gahitattā avasesakammavasena samānasaṃvāsatā veditabbā. Vuttāti abaddhasīmāparicchedaṃ dassetuṃ uposathakkhandhake (mahāva. 149) vuttā. Anu anu aḍḍhamāsaṃ anvaḍḍhamāsaṃ, aḍḍhamāse aḍḍhamāseti attho. Evaṃ ‘‘anudasāha’’ntiādīsupi. Deveti meghe. Valāhakesu vigatamattesūti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ. Sotanti udakappavāho vuccati. Titthena vā atitthena vā otaritvāti pāṭhaseso. Timaṇḍalaṃ paṭicchādetvāti yathā timaṇḍalapaṭicchādanaṃ hoti, evaṃ nivāsetvā. Uttarantiyāti yattha katthaci uttarantiyā. Bhikkhunīvibhaṅge (pāci. 692) bhikkhuniyā vasena nadīlakkhaṇassa pāḷiyaṃ āgatattā ‘‘bhikkhuniyā’’ti vuttaṃ, na pana visesasabbhāvato.
កេនចិ ខណិត្វា អកតោតិ អន្តមសោ តិរច្ឆានេនបិ ខណិត្វា អកតោ។ នទិំ វា សមុទ្ទំ វា ភិន្ទិត្វាតិ នទីកូលំ វា សមុទ្ទវេលំ វា ភិន្ទិត្វា។ ឯតំ លក្ខណន្តិ ‘‘យត្ថ នទិយំ វុត្តប្បការេ វស្សកាលេ ឧទកំ សន្តិដ្ឋតី’’តិ (កង្ខា. អដ្ឋ. និទានវណ្ណនា) វុត្តប្បការលក្ខណំ។ លោណីបិ ជាតស្សរសង្ខមេវ គច្ឆតិ។ យត្ថ បន វុត្តប្បការេ វស្សកាលេ វស្សេ បច្ឆិន្នមត្តេ បិវិតុំ វា ហត្ថបាទេ ធោវិតុំ វា ឧទកំ ន ហោតិ សុក្ខតិ, អយំ ជាតស្សរោ គាមខេត្តសង្ខមេវ គច្ឆតិ។
Kenacikhaṇitvā akatoti antamaso tiracchānenapi khaṇitvā akato. Nadiṃ vā samuddaṃ vā bhinditvāti nadīkūlaṃ vā samuddavelaṃ vā bhinditvā. Etaṃ lakkhaṇanti ‘‘yattha nadiyaṃ vuttappakāre vassakāle udakaṃ santiṭṭhatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) vuttappakāralakkhaṇaṃ. Loṇīpi jātassarasaṅkhameva gacchati. Yattha pana vuttappakāre vassakāle vasse pacchinnamatte pivituṃ vā hatthapāde dhovituṃ vā udakaṃ na hoti sukkhati, ayaṃ jātassaro gāmakhettasaṅkhameva gacchati.
ឧទកុក្ខេបាតិ ករណត្ថេ និស្សក្កវចនន្តិ អាហ ‘‘ឧទកុក្ខេបេនា’’តិ។ កថំ បន ឧទកំ ខិបិតព្ពន្តិ អាហ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិ។ មជ្ឈិមេន បុរិសេនាតិ ថាមមជ្ឈិមេន បុរិសេន។ អយំ ឧទកុក្ខេបោ នាមាតិ អយំ ឧទកុក្ខេបេន បរិច្ឆិន្នា សីមា នាមាតិ អត្ថោ។ យាវ បរិសា វឌ្ឍតិ, តាវ អយំ សីមាបិ វឌ្ឍតិ, បរិសបរិយន្តតោ ឧទកុក្ខេបោយេវ បមាណំ។ សចេ បន នទី នាតិទីឃា ហោតិ, បភវតោ បដ្ឋាយ យាវ មុខទ្វារំ សព្ពត្ថ សង្ឃោ និសីទតិ, ឧទកុក្ខេបសីមាកម្មំ នត្ថិ។ សកលាបិ នទី ឯតេសំយេវ ភិក្ខូនំ បហោតិ។
Udakukkhepāti karaṇatthe nissakkavacananti āha ‘‘udakukkhepenā’’ti. Kathaṃ pana udakaṃ khipitabbanti āha ‘‘tatthā’’tiādi. Majjhimena purisenāti thāmamajjhimena purisena. Ayaṃ udakukkhepo nāmāti ayaṃ udakukkhepena paricchinnā sīmā nāmāti attho. Yāva parisā vaḍḍhati, tāva ayaṃ sīmāpi vaḍḍhati, parisapariyantato udakukkhepoyeva pamāṇaṃ. Sace pana nadī nātidīghā hoti, pabhavato paṭṭhāya yāva mukhadvāraṃ sabbattha saṅgho nisīdati, udakukkhepasīmākammaṃ natthi. Sakalāpi nadī etesaṃyeva bhikkhūnaṃ pahoti.
បកតិវស្សកាលេតិ បុព្ពេ វុត្តប្បការេ បកតិវស្សកាលេ។ ចតូសុ មាសេសូតិ វស្សានស្ស ចតូសុ មាសេសុ។ អតិវុដ្ឋិកាលេ ឱឃេន ឱត្ថតោកាសោ ន គហេតព្ពោ។ សោ ហិ គាមសីមាសង្ខមេវ គច្ឆតិ។ អន្តោនទិយំ ជាតស្សរេ ជាតបិដ្ឋិបាសាណទីបកេសុបិ អយមេវ វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោ។ សចេ បន នទី បរិបុណ្ណា ហោតិ សមតិត្ថិកា, ឧទកសាដិកំ និវាសេត្វាបិ អន្តោនទិយំយេវ កម្មំ កាតព្ពំ។ សចេ ន សក្កោន្តិ, នាវាយបិ ឋត្វា កាតព្ពំ។ គច្ឆន្តិយា បន នាវាយ កាតុំ ន វដ្ដតិ។ កស្មា? ឧទកុក្ខេបមត្តមេវ ហិ សីមា, តំ នាវា សីឃមេវ អតិក្កាមេតិ។ ឯវំ សតិ អញ្ញិស្សា សីមាយ ញត្តិ, អញ្ញិស្សា អនុស្សាវនា ហោតិ, តស្មា នាវំ អរិត្តេន វា ឋបេត្វា, បាសាណេ វា លម្ពិត្វា, អន្តោនទិយំ ជាតរុក្ខេ វា ពន្ធិត្វា កម្មំ កាតព្ពំ។ អន្តោនទិយំ ពទ្ធអដ្ដកេបិ អន្តោនទិយំ ជាតរុក្ខេបិ ឋិតេហិ កម្មំ កាតុំ វដ្ដតិ។
Pakativassakāleti pubbe vuttappakāre pakativassakāle. Catūsu māsesūti vassānassa catūsu māsesu. Ativuṭṭhikāle oghena otthatokāso na gahetabbo. So hi gāmasīmāsaṅkhameva gacchati. Antonadiyaṃ jātassare jātapiṭṭhipāsāṇadīpakesupi ayameva vinicchayo veditabbo. Sace pana nadī paripuṇṇā hoti samatitthikā, udakasāṭikaṃ nivāsetvāpi antonadiyaṃyeva kammaṃ kātabbaṃ. Sace na sakkonti, nāvāyapi ṭhatvā kātabbaṃ. Gacchantiyā pana nāvāya kātuṃ na vaṭṭati. Kasmā? Udakukkhepamattameva hi sīmā, taṃ nāvā sīghameva atikkāmeti. Evaṃ sati aññissā sīmāya ñatti, aññissā anussāvanā hoti, tasmā nāvaṃ arittena vā ṭhapetvā, pāsāṇe vā lambitvā, antonadiyaṃ jātarukkhe vā bandhitvā kammaṃ kātabbaṃ. Antonadiyaṃ baddhaaṭṭakepi antonadiyaṃ jātarukkhepi ṭhitehi kammaṃ kātuṃ vaṭṭati.
សចេ បន រុក្ខស្ស សាខា វា តតោ និក្ខន្តបារោហោ វា ពហិនទីតីរេ វិហារសីមាយ វា គាមសីមាយ វា បតិដ្ឋិតោ, សីមំ វា សោធេត្វា, សាខំ វា ឆិន្ទិត្វា កម្មំ កាតព្ពំ។ ពហិនទីតីរេ ជាតរុក្ខស្ស អន្តោនទិយំ បវិដ្ឋសាខាយ វា បារោហេ វា នាវំ ពន្ធិត្វា កម្មំ កាតុំ ន វដ្ដតិ។ ករោន្តេហិ សីមា វា សោធេតព្ពា, សាខំ ឆិន្ទិត្វា វា តស្ស ពហិបតិដ្ឋិតភាគោ នាសេតព្ពោ។ នទីតីរេ បន ខាណុកំ កោដ្ដេត្វា តត្ថ ពន្ធនាវាយ ន វដ្ដតិយេវ។
Sace pana rukkhassa sākhā vā tato nikkhantapāroho vā bahinadītīre vihārasīmāya vā gāmasīmāya vā patiṭṭhito, sīmaṃ vā sodhetvā, sākhaṃ vā chinditvā kammaṃ kātabbaṃ. Bahinadītīre jātarukkhassa antonadiyaṃ paviṭṭhasākhāya vā pārohe vā nāvaṃ bandhitvā kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Karontehi sīmā vā sodhetabbā, sākhaṃ chinditvā vā tassa bahipatiṭṭhitabhāgo nāsetabbo. Nadītīre pana khāṇukaṃ koṭṭetvā tattha bandhanāvāya na vaṭṭatiyeva.
នទិយំ សេតុំ ករោន្តិ, សចេ អន្តោនទិយំយេវ សេតុ វា សេតុបាទា វា, សេតុម្ហិ ឋិតេហិ កម្មំ កាតុំ វដ្ដតិ។ សចេ បន សេតុ វា សេតុបាទា វា ពហិតីរេ បតិដ្ឋិតា, កម្មំ កាតុំ ន វដ្ដតិ, សីមំ សោធេត្វា កម្មំ កាតព្ពំ។ អថ សេតុបាទា អន្តោ, សេតុ បន ឧភិន្នម្បិ តីរានំ ឧបរិអាកាសេ ឋិតោ, វដ្ដតិ។ ជាតស្សរេបិ ឯសេវ នយោ។
Nadiyaṃ setuṃ karonti, sace antonadiyaṃyeva setu vā setupādā vā, setumhi ṭhitehi kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Sace pana setu vā setupādā vā bahitīre patiṭṭhitā, kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati, sīmaṃ sodhetvā kammaṃ kātabbaṃ. Atha setupādā anto, setu pana ubhinnampi tīrānaṃ upariākāse ṭhito, vaṭṭati. Jātassarepi eseva nayo.
‘‘យស្មិំ បទេសេ បកតិវីចិយោ ឱត្ថរិត្វា សណ្ឋហន្តី’’តិ ឯតេន យំ បទេសំ ឧទ្ធំ វឌ្ឍនកឧទកំ វា បកតិវីចិយោ វា វេគេន អាគន្ត្វា ឱត្ថរន្តិ, តត្ថ កម្មំ កាតុំ ន វដ្ដតីតិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៤៧) ទស្សេតិ។ សចេ ឩមិវេគោ ពាធតិ, នាវាយ វា អដ្ដកេ វា ឋត្វា កាតព្ពំ។ តេសុ វិនិច្ឆយោ នទិយំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ សចេ បន សមុទ្ទោ គាមសីមំ វា និគមសីមំ វា ឱត្ថរិត្វា តិដ្ឋតិ, សមុទ្ទោវ ហោតិ។ តត្ថ កម្មំ កាតុំ វដ្ដតិ។ តតោ បដ្ឋាយ កប្បិយភូមីតិ ឱត្ថរិត្វា សណ្ឋិតឧទកន្តតោ បដ្ឋាយ អន្តោ នទីជាតស្សរសមុទ្ទោ នាមាតិ អត្ថោ។ ទុព្ពុដ្ឋិកាលេតិ វស្សានហេមន្តេ សន្ធាយ វុត្តំ។ សុក្ខេសុបីតិ និរុទកេសុបិ។ យថា ច វាបិខណនេ, ឯវំ អាវាដបោក្ខរណីអាទីនំ ខណនេបិ គាមខេត្តំ ហោតិយេវាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ វប្បំ វា ករោន្តីតិ លាពុតិបុសកាទិវប្បំ វា ករោន្តិ។ តំ ឋានន្តិ យត្ថ វាបិអាទិកំ កតំ, តំ ឋានំ។ អញ្ញំ បន កប្បិយភូមិ។ សចេ បន ជាតស្សរំ បូរេត្វា ថលំ ករោន្តិ, ឯកស្មិំ ទិសាភាគេ បាឡិំ ពន្ធិត្វា សព្ពមេវ នំ មហាតឡាកំ វា ករោន្តិ, សព្ពោបិ អជាតស្សរោ ហោតិ។ គាមសីមាសង្ខមេវ គច្ឆតិ។
‘‘Yasmiṃ padese pakativīciyo ottharitvā saṇṭhahantī’’ti etena yaṃ padesaṃ uddhaṃ vaḍḍhanakaudakaṃ vā pakativīciyo vā vegena āgantvā ottharanti, tattha kammaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti (mahāva. aṭṭha. 147) dasseti. Sace ūmivego bādhati, nāvāya vā aṭṭake vā ṭhatvā kātabbaṃ. Tesu vinicchayo nadiyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Sace pana samuddo gāmasīmaṃ vā nigamasīmaṃ vā ottharitvā tiṭṭhati, samuddova hoti. Tattha kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Tato paṭṭhāya kappiyabhūmīti ottharitvā saṇṭhitaudakantato paṭṭhāya anto nadījātassarasamuddo nāmāti attho. Dubbuṭṭhikāleti vassānahemante sandhāya vuttaṃ. Sukkhesupīti nirudakesupi. Yathā ca vāpikhaṇane, evaṃ āvāṭapokkharaṇīādīnaṃ khaṇanepi gāmakhettaṃ hotiyevāti daṭṭhabbaṃ. Vappaṃ vā karontīti lābutipusakādivappaṃ vā karonti. Taṃ ṭhānanti yattha vāpiādikaṃ kataṃ, taṃ ṭhānaṃ. Aññaṃ pana kappiyabhūmi. Sace pana jātassaraṃ pūretvā thalaṃ karonti, ekasmiṃ disābhāge pāḷiṃ bandhitvā sabbameva naṃ mahātaḷākaṃ vā karonti, sabbopi ajātassaro hoti. Gāmasīmāsaṅkhameva gacchati.
សចេ នទិម្បិ វិនាសេត្វា តឡាកំ ករោន្តិ, ហេដ្ឋា បាឡិ ពទ្ធា, ឧទកំ អាគន្ត្វា តឡាកំ បូរេត្វា តិដ្ឋតិ, ឯត្ថ កម្មំ កាតុំ ន វដ្ដតិ។ ឧបរិ បវត្តនដ្ឋានេ ឆឌ្ឌិតំ ឧទកំ នទិំ ឱត្ថរិត្វា សន្ទនដ្ឋានតោ បដ្ឋាយ វដ្ដតិ។ កាចិ នទី កាលន្តរេន ឧប្បតិត្វា គាមនិគមសីមំ ឱត្ថរិត្វា បវត្តតិ, នទីយេវ ហោតិ, កម្មំ កាតុំ វដ្ដតិ។ សចេ វិហារសីមំ ឱត្ថរតិ ‘‘វិហារសីមា’’ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ តស្មាតិ យស្មា អន្តោ គច្ឆតិ, តស្មា។ សមន្តា ឧទកុក្ខេបបរិច្ឆេទោ កាតព្ពោតិ បហោនកដ្ឋានំ សន្ធាយ វុត្តំ។ យត្ថ បន កុន្នទីអាទីសុ នប្បហោតិ, តត្ថ បហោនកដ្ឋានតោ ឧទកុក្ខេបបរិច្ឆេទោ កាតព្ពោ។ ឧបចារត្ថាយាតិ សីមោបចារត្ថាយ។
Sace nadimpi vināsetvā taḷākaṃ karonti, heṭṭhā pāḷi baddhā, udakaṃ āgantvā taḷākaṃ pūretvā tiṭṭhati, ettha kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Upari pavattanaṭṭhāne chaḍḍitaṃ udakaṃ nadiṃ ottharitvā sandanaṭṭhānato paṭṭhāya vaṭṭati. Kāci nadī kālantarena uppatitvā gāmanigamasīmaṃ ottharitvā pavattati, nadīyeva hoti, kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Sace vihārasīmaṃ ottharati ‘‘vihārasīmā’’tveva saṅkhaṃ gacchati. Tasmāti yasmā anto gacchati, tasmā. Samantā udakukkhepaparicchedo kātabboti pahonakaṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ. Yattha pana kunnadīādīsu nappahoti, tattha pahonakaṭṭhānato udakukkhepaparicchedo kātabbo. Upacāratthāyāti sīmopacāratthāya.
កស្មា បន អញ្ញមេកំ សត្តព្ភន្តរំ, អញ្ញោ ឯកោ ឧទកុក្ខេបោ ច ឧបចារត្ថាយ ឋបេតព្ពោតិ អាហ ‘‘អយំ ហី’’តិអាទិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ (សារត្ថ. ដី. មហាវគ្គ ៣.១៤៧; វិ. វិ. ដី. មហាវគ្គ ២.១៤៧) – យស្មា អយំ សត្តព្ភន្តរសីមា ច ឧទកុក្ខេបសីមា ច ភិក្ខូនំ ឋិតោកាសតោ បដ្ឋាយ លព្ភតិ, តេ ច ភិក្ខូ ន សព្ពទា ឯកសទិសា, កទាចិ វឌ្ឍន្តិ, កទាចិ បរិហាយន្តិ។ យទា ច វឌ្ឍន្តិ, តទា សីមាសង្ករោ ហោតិ។ តស្មា អញ្ញមេកំ សត្តព្ភន្តរំ, អញ្ញោ ឯកោ ឧទកុក្ខេបោ ច ឧបចារត្ថាយ ឋបេតព្ពោតិ។ យំ បន មហាអដ្ឋកថាយំ ‘‘តតោ អធិកំ វដ្ដតិយេវ, ឩនកំ បន ន វដ្ដតី’’តិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៤៧) វុត្តំ, តម្បិ ឯតទត្ថមេវ, ន បន តត្ថ កតស្ស កម្មស្ស កុប្បត្តាតិ គហេតព្ពំ។ បរិច្ឆេទតោ ពហិ អញ្ញំ តត្តកំយេវ បរិច្ឆេទំ អនតិក្កមិត្វា ឋិតោបីតិ អត្តនោ សត្តព្ភន្តរេន, ឧទកុក្ខេបេន វា យោ តេសំ សត្តព្ភន្តរស្ស, ឧទកុក្ខេបស្ស វា បរិច្ឆេទោ, តតោ ពហិ អញ្ញំ តត្តកំយេវ បរិច្ឆេទំ អនតិក្កមិត្វា ឋិតោបីតិ អត្ថោ។ កថមេតំ វិញ្ញាយតីតិ អាហ ‘‘ឥទំ សព្ពអដ្ឋកថាសុ សន្និដ្ឋាន’’ន្តិ, ឥទំ ‘‘កម្មំ កោបេតី’’តិ មហាអដ្ឋកថាទីសុ វវត្ថានន្តិ អត្ថោ។ ‘‘ឥតិ ឥម’’ន្តិអាទិ យថាវុត្តស្ស និគមនំ។ ហោតិ ចេត្ថ –
Kasmā pana aññamekaṃ sattabbhantaraṃ, añño eko udakukkhepo ca upacāratthāya ṭhapetabboti āha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.147; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.147) – yasmā ayaṃ sattabbhantarasīmā ca udakukkhepasīmā ca bhikkhūnaṃ ṭhitokāsato paṭṭhāya labbhati, te ca bhikkhū na sabbadā ekasadisā, kadāci vaḍḍhanti, kadāci parihāyanti. Yadā ca vaḍḍhanti, tadā sīmāsaṅkaro hoti. Tasmā aññamekaṃ sattabbhantaraṃ, añño eko udakukkhepo ca upacāratthāya ṭhapetabboti. Yaṃ pana mahāaṭṭhakathāyaṃ ‘‘tato adhikaṃ vaṭṭatiyeva, ūnakaṃ pana na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 147) vuttaṃ, tampi etadatthameva, na pana tattha katassa kammassa kuppattāti gahetabbaṃ. Paricchedato bahi aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopīti attano sattabbhantarena, udakukkhepena vā yo tesaṃ sattabbhantarassa, udakukkhepassa vā paricchedo, tato bahi aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopīti attho. Kathametaṃ viññāyatīti āha ‘‘idaṃ sabbaaṭṭhakathāsu sanniṭṭhāna’’nti, idaṃ ‘‘kammaṃ kopetī’’ti mahāaṭṭhakathādīsu vavatthānanti attho. ‘‘Iti ima’’ntiādi yathāvuttassa nigamanaṃ. Hoti cettha –
‘‘ពទ្ធាពទ្ធវសេនេធ, សីមា នាម ទ្វិធា តហិំ;
‘‘Baddhābaddhavasenedha, sīmā nāma dvidhā tahiṃ;
តិសម្បត្តិយុត្តា វជ្ជិ-តេកាទស វិបត្តិកា;
Tisampattiyuttā vajji-tekādasa vipattikā;
ពទ្ធសីមា តិធា ខណ្ឌា-ទិតោ គាមាទិតោ បរា’’តិ។
Baddhasīmā tidhā khaṇḍā-dito gāmādito parā’’ti.
សភាគាបត្តិ ច នាមេសា ទុវិធា វត្ថុសភាគា, អាបត្តិសភាគាតិ។ តត្ថ ឥធ វត្ថុសភាគា អធិប្បេតា, នេតរាតិ ទស្សេតុំ ‘‘យំ សព្ពោ សង្ឃោ វិកាលភោជនាទិនា’’តិអាទិមាហ។ លហុកាបត្តិន្តិ លហុកេន វិនយកម្មេន វិសុជ្ឈនតោ លហុកា ថុល្លច្ចយបាចិត្តិយបាដិទេសនីយទុក្កដទុព្ភាសិតសង្ខាតា បញ្ចាបត្តិយោ។ វត្ថុសភាគាយ សង្ឃាទិសេសាបត្តិយាបិ សតិ ឧបោសថកម្មំ បត្តកល្លំ ន ហោតិយេវ។ យថាហ ‘‘សភាគសង្ឃាទិសេសំ អាបន្នស្ស បន សន្តិកេ អាវិ កាតុំ ន វដ្ដតិ។ សចេ អាវិ ករោតិ, អាបត្តិ អាវិកតា ហោតិ, ទុក្កដា បន ន មុច្ចតី’’តិ (ចូឡវ. អដ្ឋ. ១០២)។ តស្សា បន អទេសនាគាមិនិតោ ឯវំ វុត្តំ។ វត្ថុសភាគាតិ វត្ថុវសេន សមានភាគា, ឯកកោដ្ឋាសាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥមមេវ វត្ថុសភាគំ ទេសេតុំ ន វដ្ដតិ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, សភាគា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា, យោ ទេសេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ (មហាវ. ១៦៩) វុត្តត្តា, ន បន អាបត្តិសភាគំ។ តេនាហ ‘‘វិកាលភោជនបច្ចយា អាបន្នំ បនា’’តិអាទិ។ អាបត្តិសភាគន្តិ អាបត្តិយា សមានភាគំ។
Sabhāgāpatti ca nāmesā duvidhā vatthusabhāgā, āpattisabhāgāti. Tattha idha vatthusabhāgā adhippetā, netarāti dassetuṃ ‘‘yaṃ sabbo saṅgho vikālabhojanādinā’’tiādimāha. Lahukāpattinti lahukena vinayakammena visujjhanato lahukā thullaccayapācittiyapāṭidesanīyadukkaṭadubbhāsitasaṅkhātā pañcāpattiyo. Vatthusabhāgāya saṅghādisesāpattiyāpi sati uposathakammaṃ pattakallaṃ na hotiyeva. Yathāha ‘‘sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa pana santike āvi kātuṃ na vaṭṭati. Sace āvi karoti, āpatti āvikatā hoti, dukkaṭā pana na muccatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102). Tassā pana adesanāgāminito evaṃ vuttaṃ. Vatthusabhāgāti vatthuvasena samānabhāgā, ekakoṭṭhāsāti vuttaṃ hoti. Imameva vatthusabhāgaṃ desetuṃ na vaṭṭati ‘‘na, bhikkhave, sabhāgā āpatti desetabbā, yo deseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 169) vuttattā, na pana āpattisabhāgaṃ. Tenāha ‘‘vikālabhojanapaccayā āpannaṃ panā’’tiādi. Āpattisabhāganti āpattiyā samānabhāgaṃ.
សាមន្តា អាវាសាតិ សាមន្តអាវាសំ, សមីបវិហារន្តិ អត្ថោ។ សជ្ជុកន្តិ តទហេវាគមនត្ថាយ។ បាហេតព្ពោតិ បេសេតព្ពោ។ ឥច្ចេតំ កុសលន្តិ ឥតិ ឯតំ សុន្ទរំ ភទ្ទកំ, លទ្ធកប្បន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ នោ ចេ លភេថាតិ វិហារានំ ទូរតាយ វា មគ្គេ បរិបន្ថាទិនា វា យទិ ន លភេថ។ ‘‘តស្ស សន្តិកេ បដិករិស្សតី’’តិ ឥមិនា វចនេន សភាគាបត្តិ អាវិ កាតុម្បិ ន លព្ភតីតិ ទីបិតំ ហោតិ។ យទិ លភេយ្យ, អាវិ កត្វាបិ ឧបោសថំ ករេយ្យ។ យទិ បន សព្ពោ សង្ឃោ សភាគំ សង្ឃាទិសេសំ អាបន្នោ ហោតិ, ញត្តិំ ឋបេត្វា ឧបោសថំ កាតុំ ន វដ្ដតិ, ឧបោសថស្ស អន្តរាយោវ ហោតិ។ ឧភោបិ ទុក្កដំ អាបជ្ជន្តិ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, សភាគា អាបត្តិ ទេសេតព្ពា, យោ ទេសេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ន, ភិក្ខវេ, សភាគា អាបត្តិ បដិគ្គហេតព្ពា, យោ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ (មហាវ. ១៦៩) វុត្តត្តា។ វិមតិ សំសយោ, តត្ថ និយុត្តោ វេមតិកោ។ ‘‘បុន និព្ពេមតិកោ ហុត្វា ទេសេតព្ពមេវា’’តិ នេវ បាឡិយំ, ន ច អដ្ឋកថាយំ អត្ថិ, ទេសិតេ បន ទោសោ នត្ថិ។ វុត្តនយេនេវាតិ ‘‘បារិសុទ្ធិំ អាយស្មន្តោ អារោចេថា’’តិអាទិនា នយេន សាបត្តិកស្ស ឧបោសថករណេ បញ្ញត្តំ ទុក្កដំ អាបជ្ជន្តីតិ វុត្តនយេនេវ។ កស្មា សភាគាបត្តិយេវ វុត្តាតិ អាហ ‘‘ឯតាសុ ហី’’តិអាទិ។ វិសភាគាបត្តីសុ វិជ្ជមានាសុបិ បត្តកល្លំ ហោតិយេវាតិ វិសភាគាសុ បន វិជ្ជមានាសុ តេសំយេវ បុគ្គលានំ អាបត្តិ, ន សង្ឃស្សាតិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ ហោតិយេវ។
Sāmantā āvāsāti sāmantaāvāsaṃ, samīpavihāranti attho. Sajjukanti tadahevāgamanatthāya. Pāhetabboti pesetabbo. Iccetaṃ kusalanti iti etaṃ sundaraṃ bhaddakaṃ, laddhakappanti vuttaṃ hoti. No ce labhethāti vihārānaṃ dūratāya vā magge paripanthādinā vā yadi na labhetha. ‘‘Tassa santike paṭikarissatī’’ti iminā vacanena sabhāgāpatti āvi kātumpi na labbhatīti dīpitaṃ hoti. Yadi labheyya, āvi katvāpi uposathaṃ kareyya. Yadi pana sabbo saṅgho sabhāgaṃ saṅghādisesaṃ āpanno hoti, ñattiṃ ṭhapetvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati, uposathassa antarāyova hoti. Ubhopi dukkaṭaṃ āpajjanti ‘‘na, bhikkhave, sabhāgā āpatti desetabbā, yo deseyya, āpatti dukkaṭassa. Na, bhikkhave, sabhāgā āpatti paṭiggahetabbā, yo paṭiggaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 169) vuttattā. Vimati saṃsayo, tattha niyutto vematiko. ‘‘Puna nibbematiko hutvā desetabbamevā’’ti neva pāḷiyaṃ, na ca aṭṭhakathāyaṃ atthi, desite pana doso natthi. Vuttanayenevāti ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’tiādinā nayena sāpattikassa uposathakaraṇe paññattaṃ dukkaṭaṃ āpajjantīti vuttanayeneva. Kasmā sabhāgāpattiyeva vuttāti āha ‘‘etāsu hī’’tiādi. Visabhāgāpattīsu vijjamānāsupi pattakallaṃ hotiyevāti visabhāgāsu pana vijjamānāsu tesaṃyeva puggalānaṃ āpatti, na saṅghassāti saṅghassa pattakallaṃ hotiyeva.
អន្តិមវត្ថុអជ្ឈាបន្នកោ នាម ចតុន្នំ បារាជិកានំ អញ្ញតរំ អជ្ឈាបន្នកោ។ បណ្ឌកាទីនំ វិនិច្ឆយោ បរតោ បារាជិកុទ្ទេសេ អាវិ ភវិស្សតិ ។ តិរច្ឆានគតោតិ អន្តមសោ សក្កំ ទេវរាជានំ ឧបាទាយ យោ កោចិ នាគមាណវកាទិកោ អមនុស្សជាតិកោ វេទិតព្ពោ, ន អស្សគោណាទយោ។ តេនាហ ‘‘ឯត្ថ ចា’’តិអាទិ។ តត្ថ ឯត្ថាតិ ឯតិស្សំ វជ្ជនីយបុគ្គលកថាយំ។ យស្ស ឧបសម្បទា បដិក្ខិត្តាតិ ‘‘តិរច្ឆានគតោ, ភិក្ខវេ, អនុបសម្បន្នោ, ន ឧបសម្បាទេតព្ពោ’’តិ (មហាវ. ១១១) យស្ស នាគសុបណ្ណាទិនោ តិរច្ឆានគតស្ស ឧបសម្បទា បដិក្ខិត្តា , សោ ឥធាបិ តិរច្ឆានគតោ នាមាតិ អត្ថោ។ តត្ថ ហិ អន្តមសោ ទេវេ ឧបាទាយ នាគមាណវកាទិកោ យោ កោចិ អមនុស្សជាតិកោ ‘‘តិរច្ឆានគតោ’’តិ អធិប្បេតោ។ វុត្តញ្ហិ សមន្តបាសាទិកាយំ ‘‘តិរច្ឆានគតោ, ភិក្ខវេតិ ឯត្ថ នាគោ វា ហោតុ សុបណ្ណមាណវកាទីនំ វា អញ្ញតរោ, អន្តមសោ សក្កំ ទេវរាជានំ ឧបាទាយ យោ កោចិ អមនុស្សជាតិយោ, សោ សព្ពោវ ឥមស្មិំ អត្ថេ ‘តិរច្ឆានគតោ’តិ វេទិតព្ពោ’’តិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១១១)។ តិត្ថំ វុច្ចតិ លទ្ធិ, តំ ឯតេសំ អត្ថីតិ តិត្ថិកា, តិត្ថិកា ឯវ តិត្ថិយា, ឥតោ អញ្ញលទ្ធិកាតិ អត្ថោ។
Antimavatthuajjhāpannako nāma catunnaṃ pārājikānaṃ aññataraṃ ajjhāpannako. Paṇḍakādīnaṃ vinicchayo parato pārājikuddese āvi bhavissati . Tiracchānagatoti antamaso sakkaṃ devarājānaṃ upādāya yo koci nāgamāṇavakādiko amanussajātiko veditabbo, na assagoṇādayo. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi. Tattha etthāti etissaṃ vajjanīyapuggalakathāyaṃ. Yassa upasampadā paṭikkhittāti ‘‘tiracchānagato, bhikkhave, anupasampanno, na upasampādetabbo’’ti (mahāva. 111) yassa nāgasupaṇṇādino tiracchānagatassa upasampadā paṭikkhittā , so idhāpi tiracchānagato nāmāti attho. Tattha hi antamaso deve upādāya nāgamāṇavakādiko yo koci amanussajātiko ‘‘tiracchānagato’’ti adhippeto. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ ‘‘tiracchānagato, bhikkhaveti ettha nāgo vā hotu supaṇṇamāṇavakādīnaṃ vā aññataro, antamaso sakkaṃ devarājānaṃ upādāya yo koci amanussajātiyo, so sabbova imasmiṃ atthe ‘tiracchānagato’ti veditabbo’’ti (mahāva. aṭṭha. 111). Titthaṃ vuccati laddhi, taṃ etesaṃ atthīti titthikā, titthikā eva titthiyā, ito aññaladdhikāti attho.
សុត្តស្ស ឧទ្ទេសោ សុត្តុទ្ទេសោ។ បារិសុទ្ធិ ឯវ ឧបោសថោ បារិសុទ្ធិឧបោសថោ។ ឯសេវ នយោ អធិដ្ឋានុបោសថោតិ ឯត្ថាបិ។ សោតិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសោ។ ឱវាទោវ បាតិមោក្ខំ, តស្ស ឧទ្ទេសោ សរូបេន កថនំ ឱវាទបាតិមោក្ខុទ្ទេសោ។ ‘‘ឥមស្មិំ វីតិក្កមេ អយំ នាម អាបត្តី’’តិ ឯវំ អាបត្តិវសេន អាណាបនំ បញ្ញាបនំ អាណា, សេសំ អនន្តរសទិសមេវ។
Suttassa uddeso suttuddeso. Pārisuddhi eva uposatho pārisuddhiuposatho. Eseva nayo adhiṭṭhānuposathoti etthāpi. Soti pātimokkhuddeso. Ovādova pātimokkhaṃ, tassa uddeso sarūpena kathanaṃ ovādapātimokkhuddeso. ‘‘Imasmiṃ vītikkame ayaṃ nāma āpattī’’ti evaṃ āpattivasena āṇāpanaṃ paññāpanaṃ āṇā, sesaṃ anantarasadisameva.
ខន្តី បរមំ តបោ តិតិក្ខា…បេ.… វុត្តា តិស្សោ គាថាយោ នាម –
Khantī paramaṃ tapo titikkhā…pe… vuttā tisso gāthāyo nāma –
‘‘ខន្តី បរមំ តបោ តិតិក្ខា;
‘‘Khantī paramaṃ tapo titikkhā;
និព្ពានំ បរមំ វទន្តិ ពុទ្ធា;
Nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā;
ន ហិ បព្ពជិតោ បរូបឃាតី;
Na hi pabbajito parūpaghātī;
ន សមណោ ហោតិ បរំ វិហេឋយន្តោ។
Na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto.
‘‘សព្ពបាបស្ស អករណំ, កុសលស្ស ឧបសម្បទា;
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
សចិត្តបរិយោទបនំ, ឯតំ ពុទ្ធាន សាសនំ។
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsanaṃ.
‘‘អនូបវាទោ អនូបឃាតោ, បាតិមោក្ខេ ច សំវរោ;
‘‘Anūpavādo anūpaghāto, pātimokkhe ca saṃvaro;
មត្តញ្ញុតា ច ភត្តស្មិំ, បន្តញ្ច សយនាសនំ;
Mattaññutā ca bhattasmiṃ, pantañca sayanāsanaṃ;
អធិចិត្តេ ច អាយោគោ, ឯតំ ពុទ្ធាន សាសន’’ន្តិ។(ទី. និ. ២.៩០; ធ. ប. ១៨៣-១៨៥) –
Adhicitte ca āyogo, etaṃ buddhāna sāsana’’nti.(dī. ni. 2.90; dha. pa. 183-185) –
ឥមា តិស្សោ គាថាយោ។
Imā tisso gāthāyo.
តត្ថ ខន្តី បរមំ តបោតិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.៩០; ធ. ប. អដ្ឋ. ២.១៨៥) អធិវាសនខន្តិ នាម បរមំ តបោ។ តិតិក្ខាតិ ខន្តិយា ឯវ វេវចនំ, តិតិក្ខាសង្ខាតា អធិវាសនខន្តិ ឧត្តមំ តបោតិ អត្ថោ។ និព្ពានំ បរមំ វទន្តីតិ សព្ពាការេន បន និព្ពានំ ‘‘បរម’’ន្តិ វទន្តិ ពុទ្ធា។ ន ហិ បព្ពជិតោ បរូបឃាតីតិ យោ អធិវាសនខន្តិវិរហិតត្តា បរំ ឧបឃាតេតិ ពាធតិ វិហិំសតិ, សោ បព្ពជិតោ នាម ន ហោតិ។ ចតុត្ថបាទោ បន តស្សេវ វេវចនំ។ ‘‘ន ហិ បព្ពជិតោ’’តិ ឯតស្ស ហិ ‘‘នសមណោ ហោតី’’តិ វេវចនំ។ ‘‘បរូបឃាតី’’តិ ឯតស្ស ‘‘បរំ វិហេឋយន្តោ’’តិ វេវចនំ។ អថ វា បរូបឃាតីតិ សីលូបឃាតី។ សីលញ្ហិ ឧត្តមដ្ឋេន ‘‘បរ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ យោ ច សមណោ បរំ យំ កញ្ចិ សត្តំ វិហេឋយន្តោ បរូបឃាតី ហោតិ, អត្តនោ សីលវិនាសកោ, សោ បព្ពជិតោ នាម ន ហោតីតិ អត្ថោ។ អថ វា យោ អធិវាសនខន្តិយា អភាវា បរូបឃាតី ហោតិ, បរំ អន្តមសោ ឌំសមកសម្បិ សញ្ចិច្ច ជីវិតា វោរោបេតិ, សោ ន ហិ បព្ពជិតោ។ កិំ ការណា? មលស្ស អបព្ពាជិតត្តា។ ‘‘បព្ពាជយមត្តនោ មលំ, តស្មា ‘បព្ពជិតោ’តិ វុច្ចតី’’តិ (ធ. ប. ៣៨៨) ឥទញ្ហិ បព្ពជិតលក្ខណំ។ យោបិ ន ហេវ ខោ ឧបឃាតេតិ ន មារេតិ, អបិច ទណ្ឌាទីហិ វិហេឋេតិ, សោ បរំ វិហេឋយន្តោ សមណោ ន ហោតិ។ កិំ ការណា? វិហេសាយ អសមិតត្តា។ ‘‘សមិតត្តា ហិ បាបានំ, ‘សមណោ’តិ បវុច្ចតី’’តិ (ធ. ប. ២៦៥) ឥទញ្ហិ សមណលក្ខណំ។
Tattha khantī paramaṃ tapoti (dī. ni. aṭṭha. 2.90; dha. pa. aṭṭha. 2.185) adhivāsanakhanti nāma paramaṃ tapo. Titikkhāti khantiyā eva vevacanaṃ, titikkhāsaṅkhātā adhivāsanakhanti uttamaṃ tapoti attho. Nibbānaṃ paramaṃ vadantīti sabbākārena pana nibbānaṃ ‘‘parama’’nti vadanti buddhā. Na hi pabbajito parūpaghātīti yo adhivāsanakhantivirahitattā paraṃ upaghāteti bādhati vihiṃsati, so pabbajito nāma na hoti. Catutthapādo pana tasseva vevacanaṃ. ‘‘Na hi pabbajito’’ti etassa hi ‘‘nasamaṇo hotī’’ti vevacanaṃ. ‘‘Parūpaghātī’’ti etassa ‘‘paraṃ viheṭhayanto’’ti vevacanaṃ. Atha vā parūpaghātīti sīlūpaghātī. Sīlañhi uttamaṭṭhena ‘‘para’’nti vuccati. Yo ca samaṇo paraṃ yaṃ kañci sattaṃ viheṭhayanto parūpaghātī hoti, attano sīlavināsako, so pabbajito nāma na hotīti attho. Atha vā yo adhivāsanakhantiyā abhāvā parūpaghātī hoti, paraṃ antamaso ḍaṃsamakasampi sañcicca jīvitā voropeti, so na hi pabbajito. Kiṃ kāraṇā? Malassa apabbājitattā. ‘‘Pabbājayamattano malaṃ, tasmā ‘pabbajito’ti vuccatī’’ti (dha. pa. 388) idañhi pabbajitalakkhaṇaṃ. Yopi na heva kho upaghāteti na māreti, apica daṇḍādīhi viheṭheti, so paraṃ viheṭhayanto samaṇo na hoti. Kiṃ kāraṇā? Vihesāya asamitattā. ‘‘Samitattā hi pāpānaṃ, ‘samaṇo’ti pavuccatī’’ti (dha. pa. 265) idañhi samaṇalakkhaṇaṃ.
ទុតិយគាថាយ សព្ពបាបស្សាតិ សព្ពាកុសលស្ស។ អករណន្តិ អនុប្បាទនំ។ កុសលស្សាតិ ចតុភូមកកុសលស្ស។ ឧបសម្បទាតិ ឧបសម្បាទនំ បដិលាភោ។ សចិត្តបរិយោទបនន្តិ អត្តនោ ចិត្តស្ស វោទាបនំ បភស្សរភាវករណំ សព្ពសោ បរិសោធនំ, តំ បន អរហត្តេន ហោតិ។ ឥតិ សីលសំវរេន សព្ពបាបំ បហាយ លោកិយលោកុត្តរាហិ សមថវិបស្សនាហិ កុសលំ សម្បាទេត្វា អរហត្តផលេន ចិត្តំ បរិយោទាបេតព្ពន្តិ ឯតំ ពុទ្ធានំ សាសនំ ឱវាទោ អនុសិដ្ឋិ។
Dutiyagāthāya sabbapāpassāti sabbākusalassa. Akaraṇanti anuppādanaṃ. Kusalassāti catubhūmakakusalassa. Upasampadāti upasampādanaṃ paṭilābho. Sacittapariyodapananti attano cittassa vodāpanaṃ pabhassarabhāvakaraṇaṃ sabbaso parisodhanaṃ, taṃ pana arahattena hoti. Iti sīlasaṃvarena sabbapāpaṃ pahāya lokiyalokuttarāhi samathavipassanāhi kusalaṃ sampādetvā arahattaphalena cittaṃ pariyodāpetabbanti etaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhi.
តតិយគាថាយ អនូបវាទោតិ វាចាយ កស្សចិ អនុបវទនំ។ អនូបឃាតោតិ កាយេន កស្សចិ ឧបឃាតស្ស អករណំ។ បាតិមោក្ខេតិ យំ តំ បាតិមោក្ខំ បអតិមោក្ខំ អតិបមោក្ខំ ឧត្តមំ សីលំ, បាតិ វា អគតិវិសេសេហិ, មោក្ខេតិ ទុគ្គតិភយេហិ។ យោ វា នំ បាតិ, តំ មោក្ខេតីតិ ‘‘បាតិមោក្ខ’’ន្តិ វុច្ចតិ, តស្មិំ បាតិមោក្ខេ ច។ សំវរោតិ សត្តន្នំ អាបត្តិក្ខន្ធានំ អវីតិក្កមលក្ខណោ សំវរោ។ មត្តញ្ញុតាតិ បដិគ្គហណបរិភោគវសេន បមាណញ្ញុតា។ បន្តញ្ច សយនាសនន្តិ ជនសង្ឃដ្ដនវិរហិតំ និជ្ជនសម្ពាធំ វិវិត្តំ, សេនាសនញ្ច។ ឯត្ថ ច ទ្វិហិយេវ បច្ចយេហិ ចតុបច្ចយសន្តោសោ ទីបិតោតិ វេទិតព្ពោ បច្ចយសន្តោសសាមញ្ញេន ឥតរទ្វយស្សាបិ លក្ខណហារនយេន ជោតិតត្តា។ អធិចិត្តេ ច អាយោគោតិ វិបស្សនាបាទកំ អដ្ឋសមាបត្តិចិត្តំ, តតោបិ មគ្គផលចិត្តមេវ អធិចិត្តំ, តស្មិំ យថាវុត្តេ អធិចិត្តេ អាយោគោ ច អនុយោគោ ចាតិ អត្ថោ។ ឯតំ ពុទ្ធាន សាសនន្តិ ឯតំ បរស្ស អនុបវទនំ, អនុបឃាតនំ, បាតិមោក្ខេ សំវរោ, បដិគ្គហណបរិភោគេសុ មត្តញ្ញុតា, អដ្ឋសមាបត្តិវសិភាវាយ វិវិត្តសេនាសនសេវនញ្ច ពុទ្ធានំ សាសនំ ឱវាទោ អនុសិដ្ឋីតិ។ ឥមា បន តិស្សោ គាថា សព្ពពុទ្ធានំ បាតិមោក្ខុទ្ទេសគាថាយោ ហោន្តីតិ វេទិតព្ពា។ តំ ពុទ្ធា ឯវ ឧទ្ទិសន្តិ, ន សាវកា។
Tatiyagāthāya anūpavādoti vācāya kassaci anupavadanaṃ. Anūpaghātoti kāyena kassaci upaghātassa akaraṇaṃ. Pātimokkheti yaṃ taṃ pātimokkhaṃ paatimokkhaṃ atipamokkhaṃ uttamaṃ sīlaṃ, pāti vā agativisesehi, mokkheti duggatibhayehi. Yo vā naṃ pāti, taṃ mokkhetīti ‘‘pātimokkha’’nti vuccati, tasmiṃ pātimokkhe ca. Saṃvaroti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamalakkhaṇo saṃvaro. Mattaññutāti paṭiggahaṇaparibhogavasena pamāṇaññutā. Pantañca sayanāsananti janasaṅghaṭṭanavirahitaṃ nijjanasambādhaṃ vivittaṃ, senāsanañca. Ettha ca dvihiyeva paccayehi catupaccayasantoso dīpitoti veditabbo paccayasantosasāmaññena itaradvayassāpi lakkhaṇahāranayena jotitattā. Adhicitte ca āyogoti vipassanāpādakaṃ aṭṭhasamāpatticittaṃ, tatopi maggaphalacittameva adhicittaṃ, tasmiṃ yathāvutte adhicitte āyogo ca anuyogo cāti attho. Etaṃ buddhāna sāsananti etaṃ parassa anupavadanaṃ, anupaghātanaṃ, pātimokkhe saṃvaro, paṭiggahaṇaparibhogesu mattaññutā, aṭṭhasamāpattivasibhāvāya vivittasenāsanasevanañca buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhīti. Imā pana tisso gāthā sabbabuddhānaṃ pātimokkhuddesagāthāyo hontīti veditabbā. Taṃ buddhā eva uddisanti, na sāvakā.
‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ’’តិអាទិនា (មហាវ. ១៣៤) នយេន វុត្តំ អាណាបាតិមោក្ខំ នាម។ តំ សាវកា ឯវ ឧទ្ទិសន្តិ, ន ពុទ្ធា សង្ឃកម្មំ ករោន្តិ, ន ច តត្ថ បរិយាបន្នាតិ អាហ ‘‘តំ សាវកា ឯវ ឧទ្ទិសន្តិ, ន ពុទ្ធា’’តិ។ ឥមស្មិំ អត្ថេតិ ‘‘បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសេយ្យា’’តិ ឯតស្មិំ អត្ថេ។
‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho’’tiādinā (mahāva. 134) nayena vuttaṃ āṇāpātimokkhaṃ nāma. Taṃ sāvakā eva uddisanti, na buddhā saṅghakammaṃ karonti, na ca tattha pariyāpannāti āha ‘‘taṃ sāvakā eva uddisanti, na buddhā’’ti. Imasmiṃ attheti ‘‘pātimokkhaṃ uddiseyyā’’ti etasmiṃ atthe.
អនុបគតោ នាម តត្ថេវ ឧបសម្បន្នោ, អសតិយា បុរិមិកាយ អនុបគតោ វា។ ចាតុមាសិនិយន្តិ ចាតុមាសិយំ។ សា ហិ ចតុន្នំ មាសានំ បារិបូរិភូតាតិ ចាតុមាសី, សា ឯវ ‘‘ចាតុមាសិនី’’តិ វុច្ចតិ, តស្សំ ចាតុមាសិនិយំ។ បច្ឆិមកត្តិកបុណ្ណមាសិនិយន្តិ អត្ថោ។ កាយសាមគ្គិន្តិ កាយេន សមគ្គភាវំ, ហត្ថបាសូបគមនន្តិ វុត្តំ ហោតិ។
Anupagato nāma tattheva upasampanno, asatiyā purimikāya anupagato vā. Cātumāsiniyanti cātumāsiyaṃ. Sā hi catunnaṃ māsānaṃ pāripūribhūtāti cātumāsī, sā eva ‘‘cātumāsinī’’ti vuccati, tassaṃ cātumāsiniyaṃ. Pacchimakattikapuṇṇamāsiniyanti attho. Kāyasāmagginti kāyena samaggabhāvaṃ, hatthapāsūpagamananti vuttaṃ hoti.
អយំ បនេត្ថ វិនិច្ឆយោ – សចេ បុរិមិកាយ បញ្ច ភិក្ខូ វស្សំ ឧបគតា, បច្ឆិមិកាយបិ បញ្ច, បុរិមេហិ ញត្តិំ ឋបេត្វា បវារិតេ បច្ឆិមេហិ តេសំ សន្តិកេ បារិសុទ្ធិឧបោសថោ កាតព្ពោ, ន ឯកស្មិំ ឧបោសថគ្គេ ទ្វេ ញត្តិយោ ឋបេតព្ពា។ សចេបិ បច្ឆិមិកាយ ឧបគតា ចត្តារោ, តយោ, ទ្វេ, ឯកោ វា ហោតិ, ឯសេវ នយោ។ អថ បុរិមិកាយ ចត្តារោ, បច្ឆិមិកាយបិ ចត្តារោ, តយោ, ទ្វេ, ឯកោ វា, ឯសេវ នយោ។ អថ បុរិមិកាយ តយោ, បច្ឆិមិកាយ តយោ, ទ្វេ វា, ឯសេវ នយោ។ ឥទញ្ហេត្ថ លក្ខណំ – សចេ បុរិមិកាយ ឧបគតេហិ បច្ឆិមិកាយ ឧបគតា ថោកតរា ចេវ ហោន្តិ សមសមា ច, សង្ឃប្បវារណាយ ច គណំ បូរេន្តិ, សង្ឃប្បវារណាវសេន ញត្តិំ ឋបេត្វា បុរិមេហិ បវារេតព្ពា។ សចេ បន បុរិមិកាយ តយោ, បច្ឆិមិកាយ ឯកោ ហោតិ, តេន សទ្ធិំ តេ ចត្តារោ ហោន្តិ, ចតុន្នំ សង្ឃញត្តិំ ឋបេត្វា បវារេតុំ ន វដ្ដតិ។ គណញត្តិយា បន សោ គណបូរកោ ហោតិ, តស្មា គណវសេន ញត្តិំ ឋបេត្វា បុរិមេហិ បវារេតព្ពំ, ឥតរេន តេសំ សន្តិកេ បារិសុទ្ធិឧបោសថោ កាតព្ពោ។ សចេ បុរិមិកាយ ទ្វេ, បច្ឆិមិកាយ ទ្វេ វា ឯកោ វា, ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ សចេ បុរិមិកាយ ឯកោ, បច្ឆិមិកាយបិ ឯកោ, ឯកេន ឯកស្ស សន្តិកេ បវារេតព្ពំ, ឯកេន បារិសុទ្ធិឧបោសថោ កាតព្ពោ ។ សចេ បុរិមវស្សូបគតេហិ បច្ឆិមវស្សូបគតា ឯកេនបិ អធិកតរា ហោន្តិ, បឋមំ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិត្វា បច្ឆា ថោកតរេហិ តេសំ សន្តិកេ បវារេតព្ពំ។ កត្តិកចាតុមាសិនិបវារណាយ បន សចេ បឋមំ វស្សូបគតេហិ មហាបវារណាយ បវារិតេហិ បច្ឆា ឧបគតា អធិកតរា វា សមសមា វា ហោន្តិ, បវារណាញត្តិំ ឋបេត្វា បវារេតព្ពំ។ តេហិ បវារិតេ បច្ឆា ឥតរេហិ បារិសុទ្ធិឧបោសថោ កាតព្ពោ។ អថ មហាបវារណាយ បវារិតា ពហូ ហោន្តិ, បច្ឆា វស្សូបគតា ថោកា វា ឯកោ វា, បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិដ្ឋេ បច្ឆា តេសំ សន្តិកេ តេន បវារេតព្ពន្តិ។
Ayaṃ panettha vinicchayo – sace purimikāya pañca bhikkhū vassaṃ upagatā, pacchimikāyapi pañca, purimehi ñattiṃ ṭhapetvā pavārite pacchimehi tesaṃ santike pārisuddhiuposatho kātabbo, na ekasmiṃ uposathagge dve ñattiyo ṭhapetabbā. Sacepi pacchimikāya upagatā cattāro, tayo, dve, eko vā hoti, eseva nayo. Atha purimikāya cattāro, pacchimikāyapi cattāro, tayo, dve, eko vā, eseva nayo. Atha purimikāya tayo, pacchimikāya tayo, dve vā, eseva nayo. Idañhettha lakkhaṇaṃ – sace purimikāya upagatehi pacchimikāya upagatā thokatarā ceva honti samasamā ca, saṅghappavāraṇāya ca gaṇaṃ pūrenti, saṅghappavāraṇāvasena ñattiṃ ṭhapetvā purimehi pavāretabbā. Sace pana purimikāya tayo, pacchimikāya eko hoti, tena saddhiṃ te cattāro honti, catunnaṃ saṅghañattiṃ ṭhapetvā pavāretuṃ na vaṭṭati. Gaṇañattiyā pana so gaṇapūrako hoti, tasmā gaṇavasena ñattiṃ ṭhapetvā purimehi pavāretabbaṃ, itarena tesaṃ santike pārisuddhiuposatho kātabbo. Sace purimikāya dve, pacchimikāya dve vā eko vā, etthāpi eseva nayo. Sace purimikāya eko, pacchimikāyapi eko, ekena ekassa santike pavāretabbaṃ, ekena pārisuddhiuposatho kātabbo . Sace purimavassūpagatehi pacchimavassūpagatā ekenapi adhikatarā honti, paṭhamaṃ pātimokkhaṃ uddisitvā pacchā thokatarehi tesaṃ santike pavāretabbaṃ. Kattikacātumāsinipavāraṇāya pana sace paṭhamaṃ vassūpagatehi mahāpavāraṇāya pavāritehi pacchā upagatā adhikatarā vā samasamā vā honti, pavāraṇāñattiṃ ṭhapetvā pavāretabbaṃ. Tehi pavārite pacchā itarehi pārisuddhiuposatho kātabbo. Atha mahāpavāraṇāya pavāritā bahū honti, pacchā vassūpagatā thokā vā eko vā, pātimokkhe uddiṭṭhe pacchā tesaṃ santike tena pavāretabbanti.
ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វាតិ ឯកស្មិំ អំសេ សាធុកំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វាតិ អត្ថោ។ អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វាតិ ទសនខសមោធានសមុជ្ជលំ អញ្ជលិំ ឧក្ខិបិត្វា។ សចេ បន តត្ថ បារិវាសិកោបិ អត្ថិ, សង្ឃនវកដ្ឋានេ និសីទិត្វា តត្ថេវ និសិន្នេន អត្តនោ បាឡិយា បារិសុទ្ធិឧបោសថោ កាតព្ពោ។ បាតិមោក្ខេ ឧទ្ទិសិយមានេ បន បាឡិយា អនិសីទិត្វា បាឡិំ វិហាយ ហត្ថបាសំ អមុញ្ចន្តេន និសីទិតព្ពំ។ បវារណាយបិ ឯសេវ នយោ។
Ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvāti ekasmiṃ aṃse sādhukaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvāti attho. Añjaliṃ paggahetvāti dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ ukkhipitvā. Sace pana tattha pārivāsikopi atthi, saṅghanavakaṭṭhāne nisīditvā tattheva nisinnena attano pāḷiyā pārisuddhiuposatho kātabbo. Pātimokkhe uddisiyamāne pana pāḷiyā anisīditvā pāḷiṃ vihāya hatthapāsaṃ amuñcantena nisīditabbaṃ. Pavāraṇāyapi eseva nayo.
សព្ពំ បុព្ពករណីយន្តិ សម្មជ្ជនាទិំ នវវិធំ បុព្ពកិច្ចំ។ យថា ច សព្ពោ សង្ឃោ សភាគាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ…បេ.… បដិករិស្សតី’’តិ (មហាវ. ១៧១) ញត្តិំ ឋបេត្វា ឧបោសថំ កាតុំ លភតិ, ឯវមេត្ថាបិ តីហិ ‘‘សុណន្តុ មេ អាយស្មន្តា ឥមេ ភិក្ខូ សភាគំ អាបត្តិំ អាបន្នា, យទា អញ្ញំ ភិក្ខុំ សុទ្ធំ អនាបត្តិកំ បស្សិស្សន្តិ, តទា តស្ស សន្តិកេ តំ អាបត្តិំ បដិករិស្សន្តី’’តិ គណញត្តិំ ឋបេត្វា, ទ្វីហិបិ ‘‘អញ្ញំ សុទ្ធំ បស្សិត្វា បដិករិស្សាមា’’តិ វត្វា ឧបោសថំ កាតុំ វដ្ដតិ។ ឯកេនាបិ ‘‘បរិសុទ្ធំ លភិត្វា បដិករិស្សាមី’’តិ អាភោគំ កត្វា កាតុំ វដ្ដតិ។ តទហូតិ តស្មិំ អហុ, តស្មិំ ទិវសេតិ អត្ថោ។ នានាសំវាសកេហីតិ លទ្ធិនានាសំវាសកេហិ។ អនាវាសោ នាម នវកម្មសាលាទិកោ យោ កោចិ បទេសោ។ អញ្ញត្រ សង្ឃេនាតិ សង្ឃប្បហោនកេហិ ភិក្ខូហិ វិនា។ អញ្ញត្រ អន្តរាយាតិ បុព្ពេ វុត្តំ ទសវិធមន្តរាយំ វិនា។ សព្ពន្តិមេន បន បរិច្ឆេទេន អត្តចតុត្ថេន អន្តរាយេ វា សតិ គន្តុំ វដ្ដតិ។ យថា ច អាវាសាទយោ ន គន្តព្ពា, ឯវំ សចេ វិហារេ ឧបោសថំ ករោន្តិ, ឧបោសថាធិដ្ឋានត្ថំ សីមាបិ នទីបិ ន គន្តព្ពា។ សចេ បនេត្ថ កោចិ ភិក្ខុ ហោតិ, តស្ស សន្តិកំ គន្តុំ វដ្ដតិ។ វិស្សដ្ឋឧបោសថាបិ អាវាសា គន្តុំ វដ្ដតិ។ ឯវំ គតោ អធិដ្ឋាតុម្បិ លភតិ។ អារញ្ញកេនាបិ ភិក្ខុនា ឧបោសថទិវសេ គាមេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា អត្តនោ វិហារមេវ អាគន្តព្ពំ។ សចេ អញ្ញំ វិហារំ ឱក្កមតិ, តត្ថ ឧបោសថំ កត្វាវ អាគន្តព្ពំ, អកត្វា អាគន្តុំ ន វដ្ដតិ។ យំ ជញ្ញា ‘‘អជ្ជេវ តត្ថ គន្តុំ សក្កោមី’’តិ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៨១) ឯវរូបោ បន អាវាសោ គន្តព្ពោ។ តត្ថ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ឧបោសថំ ករោន្តេនាបិ ហិ ឥមិនា នេវ ឧបោសថន្តរាយោ កតោ ភវិស្សតីតិ។
Sabbaṃpubbakaraṇīyanti sammajjanādiṃ navavidhaṃ pubbakiccaṃ. Yathā ca sabbo saṅgho sabhāgāpattiṃ āpajjitvā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… paṭikarissatī’’ti (mahāva. 171) ñattiṃ ṭhapetvā uposathaṃ kātuṃ labhati, evametthāpi tīhi ‘‘suṇantu me āyasmantā ime bhikkhū sabhāgaṃ āpattiṃ āpannā, yadā aññaṃ bhikkhuṃ suddhaṃ anāpattikaṃ passissanti, tadā tassa santike taṃ āpattiṃ paṭikarissantī’’ti gaṇañattiṃ ṭhapetvā, dvīhipi ‘‘aññaṃ suddhaṃ passitvā paṭikarissāmā’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati. Ekenāpi ‘‘parisuddhaṃ labhitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā kātuṃ vaṭṭati. Tadahūti tasmiṃ ahu, tasmiṃ divaseti attho. Nānāsaṃvāsakehīti laddhinānāsaṃvāsakehi. Anāvāso nāma navakammasālādiko yo koci padeso. Aññatra saṅghenāti saṅghappahonakehi bhikkhūhi vinā. Aññatra antarāyāti pubbe vuttaṃ dasavidhamantarāyaṃ vinā. Sabbantimena pana paricchedena attacatutthena antarāye vā sati gantuṃ vaṭṭati. Yathā ca āvāsādayo na gantabbā, evaṃ sace vihāre uposathaṃ karonti, uposathādhiṭṭhānatthaṃ sīmāpi nadīpi na gantabbā. Sace panettha koci bhikkhu hoti, tassa santikaṃ gantuṃ vaṭṭati. Vissaṭṭhauposathāpi āvāsā gantuṃ vaṭṭati. Evaṃ gato adhiṭṭhātumpi labhati. Āraññakenāpi bhikkhunā uposathadivase gāme piṇḍāya caritvā attano vihārameva āgantabbaṃ. Sace aññaṃ vihāraṃ okkamati, tattha uposathaṃ katvāva āgantabbaṃ, akatvā āgantuṃ na vaṭṭati. Yaṃ jaññā ‘‘ajjeva tattha gantuṃ sakkomī’’ti (mahāva. aṭṭha. 181) evarūpo pana āvāso gantabbo. Tattha bhikkhūhi saddhiṃ uposathaṃ karontenāpi hi iminā neva uposathantarāyo kato bhavissatīti.
ឧទកំ អាសនេន ចាតិ អាសនេន សហ បានីយបរិភោជនីយំ ឧទកញ្ចាតិ អត្ថោ។ សង្ឃសន្និបាតតោ បឋមំ កត្តព្ពំ បុព្ពករណំ។ បុព្ពករណតោ បច្ឆា កត្តព្ពម្បិ ឧបោសថកម្មតោ បឋមំ កត្តព្ពត្តា បុព្ពកិច្ចំ។ ឧភយម្បិ ចេតំ ឧបោសថកម្មតោ បឋមំ កត្តព្ពត្តា ‘‘បុព្ពកិច្ច’’មិច្ចេវ ឯត្ថ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘ឯវំ ទ្វីហិ នាមេហិ នវវិធំ បុព្ពកិច្ចំ ទស្សិត’’ន្តិ។ កិំ តំ កតន្តិ បុច្ឆតីតិ អាហ ‘‘ន ហី’’តិអាទិ។ តំ អកត្វា ឧបោសថំ កាតុំ ន វដ្ដតិ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ថេរេន អាណត្តេន អគិលានេន ន សម្មជ្ជិតព្ពំ, យោ ន សម្មជ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិអាទិ (មហាវ. ១៥៩) វចនតោ។ តេនេវាហ ‘‘តស្មា ថេរេន អាណត្តេនា’’តិអាទិ។
Udakaṃ āsanena cāti āsanena saha pānīyaparibhojanīyaṃ udakañcāti attho. Saṅghasannipātato paṭhamaṃ kattabbaṃ pubbakaraṇaṃ. Pubbakaraṇato pacchā kattabbampi uposathakammato paṭhamaṃ kattabbattā pubbakiccaṃ. Ubhayampi cetaṃ uposathakammato paṭhamaṃ kattabbattā ‘‘pubbakicca’’micceva ettha vuttanti āha ‘‘evaṃ dvīhi nāmehi navavidhaṃ pubbakiccaṃ dassita’’nti. Kiṃ taṃ katanti pucchatīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Taṃ akatvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati ‘‘na, bhikkhave, therena āṇattena agilānena na sammajjitabbaṃ, yo na sammajjeyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādi (mahāva. 159) vacanato. Tenevāha ‘‘tasmā therena āṇattenā’’tiādi.
សចេ បន អាណត្តោ សម្មជ្ជនិំ តាវកាលិកម្បិ ន លភតិ, សាខាភង្គំ កប្បិយំ ការេត្វា សម្មជ្ជិតព្ពំ។ តម្បិ អលភន្តស្ស លទ្ធកប្បិយំ ហោតិ។ បានីយំ បរិភោជនីយំ ឧបដ្ឋាបេតព្ពន្តិ អាគន្តុកានំ អត្ថាយ បានីយបរិភោជនីយំ ឧបដ្ឋាបេតព្ពំ។ អាសនំ បញ្ញាបេតព្ពន្តិ បីឋផលកាទិអាសនំ បញ្ញាបេតព្ពំ។ សចេ ឧបោសថាគារេ អាសនានិ នត្ថិ, សំឃិកាវាសតោបិ អាហរិត្វា បញ្ញាបេត្វា បុន ហរិតព្ពានិ។ អាសនេសុ អសតិ កដសារកេបិ តដ្ដិកាយោបិ បញ្ញាបេតុំ វដ្ដតិ។ តដ្ដិកាសុបិ អសតិ សាខាភង្គានិ កប្បិយំ ការេត្វា បញ្ញាបេតព្ពានិ។ កប្បិយការកំ អលភន្តស្ស លទ្ធកប្បិយំ ហោតិ។ បទីបោ កាតព្ពោតិ បទីបេតព្ពោ, បទីបុជ្ជលនំ កាតព្ពន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ អាណាបេន្តេន បន ‘‘អសុកស្មិំ នាម ឱកាសេ តេលំ វា វដ្ដិ វា កបល្លិកា វា អត្ថិ, តំ គហេត្វា ករោហី’’តិ វត្តព្ពោ។ សចេ តេលាទីនិ នត្ថិ, បរិយេសិតព្ពានិ។ បរិយេសិត្វា អលភន្តស្ស លទ្ធកប្បិយំ ហោតិ។ អបិច កបាលេ អគ្គិបិ ជាលេតព្ពោ។ អាណាបេន្តេន ច កិញ្ចិ កម្មំ ករោន្តោ វា សទាកាលមេវ ឯកោ វា ភារនិត្ថរណកោ វា សរភាណកធម្មកថិកាទីសុ អញ្ញតរោ វា ន អាណាបេតព្ពោ, អវសេសា បន វារេន អាណាបេតព្ពា។ តេនាហ ‘‘ថេរេនាបិ បតិរូបំ ញត្វា អាណាបេតព្ព’’ន្តិ។
Sace pana āṇatto sammajjaniṃ tāvakālikampi na labhati, sākhābhaṅgaṃ kappiyaṃ kāretvā sammajjitabbaṃ. Tampi alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpetabbanti āgantukānaṃ atthāya pānīyaparibhojanīyaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ. Āsanaṃ paññāpetabbanti pīṭhaphalakādiāsanaṃ paññāpetabbaṃ. Sace uposathāgāre āsanāni natthi, saṃghikāvāsatopi āharitvā paññāpetvā puna haritabbāni. Āsanesu asati kaṭasārakepi taṭṭikāyopi paññāpetuṃ vaṭṭati. Taṭṭikāsupi asati sākhābhaṅgāni kappiyaṃ kāretvā paññāpetabbāni. Kappiyakārakaṃ alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Padīpo kātabboti padīpetabbo, padīpujjalanaṃ kātabbanti vuttaṃ hoti. Āṇāpentena pana ‘‘asukasmiṃ nāma okāse telaṃ vā vaṭṭi vā kapallikā vā atthi, taṃ gahetvā karohī’’ti vattabbo. Sace telādīni natthi, pariyesitabbāni. Pariyesitvā alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Apica kapāle aggipi jāletabbo. Āṇāpentena ca kiñci kammaṃ karonto vā sadākālameva eko vā bhāranittharaṇako vā sarabhāṇakadhammakathikādīsu aññataro vā na āṇāpetabbo, avasesā pana vārena āṇāpetabbā. Tenāha ‘‘therenāpi patirūpaṃ ñatvā āṇāpetabba’’nti.
ពហិ ឧបោសថំ កត្វា អាគតេនាតិ នទិយា វា សីមាយ វា យត្ថ កត្ថចិ ឧបោសថំ កត្វា អាគតេន ឆន្ទោ ទាតព្ពោ, ‘‘កតោ មយា ឧបោសថោ’’តិ អច្ឆិតុំ ន លភតីតិ អធិប្បាយោ។ កិច្ចប្បសុតោ វាតិ គិលានុបដ្ឋាកាទិកិច្ចប្បសុតោ វា។ សចេ គិលានោ ឆន្ទបារិសុទ្ធិំ ទាតុំ ន សក្កោតិ, មញ្ចេន វា បីឋេន វា សង្ឃមជ្ឈំ អានេត្វា ឧបោសថោ កាតព្ពោ។ សចេ គិលានុបដ្ឋាកានំ ភិក្ខូនំ ឯវំ ហោតិ ‘‘សចេ ខោ មយំ ឥមំ គិលានំ ឋានា ចាវេស្សាម, អាពាធោ វា អភិវឌ្ឍិស្សតិ, កាលកិរិយា វា ភវិស្សតី’’តិ, ន ត្វេវ សោ គិលានោ ឋានា ចាវេតព្ពោ, សង្ឃេន តត្ថ គន្ត្វា ឧបោសថោ កាតព្ពោ, ន ត្វេវ វគ្គេន សង្ឃេន ឧបោសថោ កាតព្ពោ។ ករេយ្យ ចេ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ សចេ ពហូ តាទិសា គិលានា ហោន្តិ, សង្ឃេន បដិបាដិយា ឋត្វា សព្ពេ ហត្ថបាសេ កាតព្ពា។ សចេ ទូរេ ទូរេ ហោន្តិ, សង្ឃោ នប្បហោតិ, តំ ទិវសំ ឧបោសថោ ន កាតព្ពោ, ន ត្វេវ វគ្គេន សង្ឃេន ឧបោសថោ កាតព្ពោ។ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តទហុបោសថេ បារិសុទ្ធិំ ទេន្តេន ឆន្ទម្បិ ទាតុំ, សន្តិ សង្ឃស្ស ករណីយ’’ន្តិ (មហាវ. ១៦៥) វុត្តត្តា ភគវតោ អាណំ ករោន្តេន ‘‘ឆន្ទំ ទម្មី’’តិ វុត្តំ។ ‘‘ឆន្ទហារកោ ចេ, ភិក្ខវេ, ទិន្នេ ឆន្ទេ តត្ថេវ បក្កមតិ, អញ្ញស្ស ទាតព្ពោ ឆន្ទោ’’តិអាទិវចនតោ (មហាវ. ១៦៥) បុន អត្តនោ ឆន្ទទានបរិស្សមវិនោទនត្ថំ ‘‘ឆន្ទំ មេ ហរា’’តិ វុត្តំ។ ‘‘ឆន្ទហារកោ ចេ, ភិក្ខវេ, ទិន្នេ ឆន្ទេ សង្ឃប្បត្តោ សញ្ចិច្ច ន អារោចេតិ, អាហដោ ហោតិ ឆន្ទោ, ឆន្ទហារកស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ (មហាវ. ១៦៥) វុត្តត្តា ទុក្កដតោ តំ មោចេតុំ ‘‘ឆន្ទំ មេ អារោចេហី’’តិ វុត្តំ។
Bahi uposathaṃ katvā āgatenāti nadiyā vā sīmāya vā yattha katthaci uposathaṃ katvā āgatena chando dātabbo, ‘‘kato mayā uposatho’’ti acchituṃ na labhatīti adhippāyo. Kiccappasuto vāti gilānupaṭṭhākādikiccappasuto vā. Sace gilāno chandapārisuddhiṃ dātuṃ na sakkoti, mañcena vā pīṭhena vā saṅghamajjhaṃ ānetvā uposatho kātabbo. Sace gilānupaṭṭhākānaṃ bhikkhūnaṃ evaṃ hoti ‘‘sace kho mayaṃ imaṃ gilānaṃ ṭhānā cāvessāma, ābādho vā abhivaḍḍhissati, kālakiriyā vā bhavissatī’’ti, na tveva so gilāno ṭhānā cāvetabbo, saṅghena tattha gantvā uposatho kātabbo, na tveva vaggena saṅghena uposatho kātabbo. Kareyya ce, āpatti dukkaṭassa. Sace bahū tādisā gilānā honti, saṅghena paṭipāṭiyā ṭhatvā sabbe hatthapāse kātabbā. Sace dūre dūre honti, saṅgho nappahoti, taṃ divasaṃ uposatho na kātabbo, na tveva vaggena saṅghena uposatho kātabbo. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tadahuposathe pārisuddhiṃ dentena chandampi dātuṃ, santi saṅghassa karaṇīya’’nti (mahāva. 165) vuttattā bhagavato āṇaṃ karontena ‘‘chandaṃ dammī’’ti vuttaṃ. ‘‘Chandahārako ce, bhikkhave, dinne chande tattheva pakkamati, aññassa dātabbo chando’’tiādivacanato (mahāva. 165) puna attano chandadānaparissamavinodanatthaṃ ‘‘chandaṃ me harā’’ti vuttaṃ. ‘‘Chandahārako ce, bhikkhave, dinne chande saṅghappatto sañcicca na āroceti, āhaṭo hoti chando, chandahārakassa āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 165) vuttattā dukkaṭato taṃ mocetuṃ ‘‘chandaṃ me ārocehī’’ti vuttaṃ.
កាយេន វា វាចាយ វា ឧភយេន វា វិញ្ញាបេតព្ពោតិ មនសា ចិន្តេត្វា កាយប្បយោគំ ករោន្តេន យេន កេនចិ អង្គបច្ចង្គេន វា, វាចំ បន និច្ឆារេតុំ សក្កោន្តេន តថេវ វាចាយ វា, ឧភយថាបិ សក្កោន្តេន កាយវាចាហិ វា វិញ្ញាបេតព្ពោ, ជានាបេតព្ពោតិ អត្ថោ។ ‘‘អយំ អត្ថោ’’តិ វចនតោ បន យាយ កាយចិបិ ភាសាយ វិញ្ញាបេតុំ វដ្ដតិ, បារិសុទ្ធិទានេបិ ឆន្ទទានេ វុត្តសទិសោវ វិនិច្ឆយោ។ តំ បន ទេន្តេន បឋមំ សន្តី អាបត្តិ ទេសេតព្ពា។ ន ហិ សាបត្តិកោ សមានោ ‘‘បារិសុទ្ធិំ ទម្មិ, បារិសុទ្ធិំ មេ ហរ, បារិសុទ្ធិំ មេ អារោចេហី’’តិ (មហាវ. ១៦៤) វត្តុំ លភតិ។ ‘‘សន្តិ សង្ឃស្ស ករណីយានី’’តិ វត្តព្ពេ វចនវិបល្លាសេន ‘‘សន្តិ សង្ឃស្ស ករណីយ’’ន្តិ វុត្តំ។ តេសញ្ច អត្តនោ ច ឆន្ទបារិសុទ្ធិំ ទេតីតិ ឯត្ថ ឆន្ទោ ច ឆន្ទបារិសុទ្ធិ ច ឆន្ទបារិសុទ្ធិ, តំ ទេតីតិ សរូបេកសេសនយេន អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឥតរាតិ អញ្ញេសំ ឆន្ទបារិសុទ្ធិ។ ពិឡាលសង្ខលិកា ឆន្ទបារិសុទ្ធីតិ ឯត្ថ ពិឡាលសង្ខលិកា នាម ពិឡាលពន្ធនំ។ តត្ថ ហិ សង្ខលិកាយ បឋមវលយំ ទុតិយវលយំយេវ បាបុណាតិ, ន តតិយំ, ឯវមយម្បិ ឆន្ទបារិសុទ្ធិ ទាយកេន យស្ស ទិន្នា, តតោ អញ្ញត្ថ ន គច្ឆតីតិ (សារត្ថ. ដី. មហាវគ្គ ៣.១៦៤; វិ. វិ. ដី. មហាវគ្គ ២.១៦៤)។ តស្មា សា ពិឡាលសង្ខលិកសទិសត្តា ‘‘ពិឡាលសង្ខលិកា’’តិ វុត្តា។ ពិឡាលសង្ខលិកគ្គហណញ្ចេត្ថ យាសំ កាសញ្ចិ សង្ខលិកានំ ឧបលក្ខណមត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Kāyena vā vācāya vā ubhayena vā viññāpetabboti manasā cintetvā kāyappayogaṃ karontena yena kenaci aṅgapaccaṅgena vā, vācaṃ pana nicchāretuṃ sakkontena tatheva vācāya vā, ubhayathāpi sakkontena kāyavācāhi vā viññāpetabbo, jānāpetabboti attho. ‘‘Ayaṃ attho’’ti vacanato pana yāya kāyacipi bhāsāya viññāpetuṃ vaṭṭati, pārisuddhidānepi chandadāne vuttasadisova vinicchayo. Taṃ pana dentena paṭhamaṃ santī āpatti desetabbā. Na hi sāpattiko samāno ‘‘pārisuddhiṃ dammi, pārisuddhiṃ me hara, pārisuddhiṃ me ārocehī’’ti (mahāva. 164) vattuṃ labhati. ‘‘Santi saṅghassa karaṇīyānī’’ti vattabbe vacanavipallāsena ‘‘santi saṅghassa karaṇīya’’nti vuttaṃ. Tesañca attano ca chandapārisuddhiṃ detīti ettha chando ca chandapārisuddhi ca chandapārisuddhi, taṃ detīti sarūpekasesanayena attho daṭṭhabbo. Itarāti aññesaṃ chandapārisuddhi. Biḷālasaṅkhalikā chandapārisuddhīti ettha biḷālasaṅkhalikā nāma biḷālabandhanaṃ. Tattha hi saṅkhalikāya paṭhamavalayaṃ dutiyavalayaṃyeva pāpuṇāti, na tatiyaṃ, evamayampi chandapārisuddhi dāyakena yassa dinnā, tato aññattha na gacchatīti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.164; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.164). Tasmā sā biḷālasaṅkhalikasadisattā ‘‘biḷālasaṅkhalikā’’ti vuttā. Biḷālasaṅkhalikaggahaṇañcettha yāsaṃ kāsañci saṅkhalikānaṃ upalakkhaṇamattanti daṭṭhabbaṃ.
ឧតុក្ខានន្តិ តំ តំ កិរិយំ អរតិ វត្តេតីតិ ឧតុ, តស្ស អក្ខានំ ឧតុក្ខានំ, ឧតុអាចិក្ខនន្តិ អត្ថោ។ យថា ច តស្ស អាចិក្ខនំ, តំ សរូបតោ ទស្សេតុំ ‘‘ហេមន្តាទីន’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ គណនាតិ កលនា។ ភិក្ខុនីនំ អដ្ឋគរុធម្មេហិ ឱវទនំ ភិក្ខុនោវាទោ។ ស្វេ ឧបោសថោតិ អាគន្ត្វាតិ ‘‘ស្វេ ឧបោសថោ ហោតី’’តិ វុត្តេ អជ្ជេវ អាគន្ត្វា បន្នរសិកេ ឧបោសថេ បក្ខស្ស ចាតុទ្ទសិយំ, ចាតុទ្ទសិកេ តេរសិយំ អាគន្ត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ មហាបច្ចរិយំ បន ‘‘បក្ខស្ស តេរសិយំយេវ អាគន្ត្វា ‘អយំ ឧបោសថោ ចាតុទ្ទសិកោ វា បន្នរសិកោ វា’តិ បុច្ឆិតព្ព’’ន្តិ (បាចិ. អដ្ឋ. ១៤៩) វុត្តំ។ ឯវំ បុច្ឆិតេន ច ភិក្ខុនា សចេ ចាតុទ្ទសិយំ ឧបោសថំ ករោន្តិ, ‘‘ចាតុទ្ទសិកោ ភគិនី’’តិ វត្តព្ពំ។ សចេ បន្នរសិយំ ករោន្តិ, ‘‘បន្នរសិកោ ភគិនី’’តិ វត្តព្ពំ។ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឋបេត្វា ពាលំ, ឋបេត្វា គិលានំ, ឋបេត្វា គមិកំ អវសេសេហិ ឱវាទំ គហេតុ’’ន្តិ (ចូឡវ. ៤១៤) វុត្តត្តា ‘‘តំ ឋបេត្វា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អារោចនវិធានំ អជានន្តោ ពាលោ។ ចាតុទ្ទសិកបន្នរសិកេសុ ឧបោសថេសុ វា បាដិបទេ វា គន្តុកាមោ គមិយោ, ទុតិយបក្ខទិវសតោ បន បដ្ឋាយ តតោ ឧទ្ធំ គច្ឆន្តោ ឥធ គមិយោ នាម ន ហោតិ។ អរញ្ញេ និវាសោ អស្សាតិ អារញ្ញិកោ។ សោបិ ‘‘អហំ អរញ្ញវាសី, ស្វេ ឧបោសថោ, វិហារេ ន វសាមី’’តិ អប្បដិគ្គហិតុំ ន លភតិ។ យទិ ន គណ្ហេយ្យ, ទុក្កដំ អាបជ្ជេយ្យ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឱវាទោ ន គហេតព្ពោ, យោ ន គណ្ហេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ (ចូឡវ. ៤១៤)។ តេន បន បច្ចាហរណត្ថាយ សង្កេតោ កាតព្ពោ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា ឱវាទំ គហេតុំ, សង្កេតញ្ច កាតុំ អត្រ បតិហរិស្សាមី’’តិ (ចូឡវ. ៤១៥)។ តស្មា អារញ្ញិកេន ភិក្ខុនា សចេ ភិក្ខុនីនំ វសនគាមេ ភិក្ខា លព្ភតិ, តត្ថេវ ចរិត្វា ភិក្ខុនិយោ ទិស្វា អារោចេត្វា គន្តព្ពំ។ នោ ចស្ស តត្ថ ភិក្ខា សុលភា ហោតិ, សាមន្តគាមេ ចរិត្វា ភិក្ខុនីនំ គាមំ អាគម្ម តថេវ កាតព្ពំ។ សចេ ទូរំ គន្តព្ពំ ហោតិ, សង្កេតោ កាតព្ពោ ‘‘អហំ អសុកំ នាម តុម្ហាកំ គាមទ្វារេ សភំ វា មណ្ឌបំ វា រុក្ខមូលំ វា ឧបសង្កមិស្សាមិ, តត្រ អាគច្ឆេយ្យាថា’’តិ។ ភិក្ខុនីហិ តត្រ គន្តព្ពំ, អគន្តុំ ន លព្ភតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនិយា សង្កេតំ ន គន្តព្ពំ, យា ន គច្ឆេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ (ចូឡវ. ៤១៥)។ ឧបោសថគ្គេតិ ឧបោសថករណដ្ឋានេ។ អដ្ឋហិ អង្គេហីតិ –
Utukkhānanti taṃ taṃ kiriyaṃ arati vattetīti utu, tassa akkhānaṃ utukkhānaṃ, utuācikkhananti attho. Yathā ca tassa ācikkhanaṃ, taṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘hemantādīna’’ntiādi vuttaṃ. Gaṇanāti kalanā. Bhikkhunīnaṃ aṭṭhagarudhammehi ovadanaṃ bhikkhunovādo. Sve uposathoti āgantvāti ‘‘sve uposatho hotī’’ti vutte ajjeva āgantvā pannarasike uposathe pakkhassa cātuddasiyaṃ, cātuddasike terasiyaṃ āgantvāti vuttaṃ hoti. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘pakkhassa terasiyaṃyeva āgantvā ‘ayaṃ uposatho cātuddasiko vā pannarasiko vā’ti pucchitabba’’nti (pāci. aṭṭha. 149) vuttaṃ. Evaṃ pucchitena ca bhikkhunā sace cātuddasiyaṃ uposathaṃ karonti, ‘‘cātuddasiko bhaginī’’ti vattabbaṃ. Sace pannarasiyaṃ karonti, ‘‘pannarasiko bhaginī’’ti vattabbaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā bālaṃ, ṭhapetvā gilānaṃ, ṭhapetvā gamikaṃ avasesehi ovādaṃ gahetu’’nti (cūḷava. 414) vuttattā ‘‘taṃ ṭhapetvā’’tiādimāha. Tattha ārocanavidhānaṃ ajānanto bālo. Cātuddasikapannarasikesu uposathesu vā pāṭipade vā gantukāmo gamiyo, dutiyapakkhadivasato pana paṭṭhāya tato uddhaṃ gacchanto idha gamiyo nāma na hoti. Araññe nivāso assāti āraññiko. Sopi ‘‘ahaṃ araññavāsī, sve uposatho, vihāre na vasāmī’’ti appaṭiggahituṃ na labhati. Yadi na gaṇheyya, dukkaṭaṃ āpajjeyya. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, ovādo na gahetabbo, yo na gaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 414). Tena pana paccāharaṇatthāya saṅketo kātabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, āraññikena bhikkhunā ovādaṃ gahetuṃ, saṅketañca kātuṃ atra patiharissāmī’’ti (cūḷava. 415). Tasmā āraññikena bhikkhunā sace bhikkhunīnaṃ vasanagāme bhikkhā labbhati, tattheva caritvā bhikkhuniyo disvā ārocetvā gantabbaṃ. No cassa tattha bhikkhā sulabhā hoti, sāmantagāme caritvā bhikkhunīnaṃ gāmaṃ āgamma tatheva kātabbaṃ. Sace dūraṃ gantabbaṃ hoti, saṅketo kātabbo ‘‘ahaṃ asukaṃ nāma tumhākaṃ gāmadvāre sabhaṃ vā maṇḍapaṃ vā rukkhamūlaṃ vā upasaṅkamissāmi, tatra āgaccheyyāthā’’ti. Bhikkhunīhi tatra gantabbaṃ, agantuṃ na labbhati. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, bhikkhuniyā saṅketaṃ na gantabbaṃ, yā na gaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 415). Uposathaggeti uposathakaraṇaṭṭhāne. Aṭṭhahi aṅgehīti –
‘‘សីលវា ហោតិ, បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ វិហរតិ អាចារគោចរសម្បន្នោ, អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវី សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសុ។ ពហុស្សុតោ ហោតិ សុតធរោ សុតសន្និចយោ, យេ តេ ធម្មា អាទិកល្យាណា មជ្ឈេកល្យាណា បរិយោសានកល្យាណា សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ អភិវទន្តិ, តថារូបាស្ស ធម្មា ពហុស្សុតា ហោន្តិ, ធាតា វចសា បរិចិតា, មនសា អនុបេក្ខិតា, ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា។ ឧភយានិ ខោ បនស្ស បាតិមោក្ខានិ វិត្ថារេន ស្វាគតានិ ហោន្តិ សុវិភត្តានិ សុប្បវត្តីនិ សុវិនិច្ឆិតានិ សុត្តសោ អនុព្យញ្ជនសោ។ កល្យាណវាចោ ហោតិ កល្យាណវាក្ករណោ។ យេភុយ្យេន ភិក្ខុនីនំ បិយោ ហោតិ មនាបោ។ បដិពលោ ហោតិ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ។ ន ខោ បនេតំ ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស បព្ពជិតាយ កាសាយវត្ថវសនាយ គរុធម្មំ អជ្ឈាបន្នបុព្ពោ ហោតិ។ វីសតិវស្សោ វា ហោតិ អតិរេកវីសតិវស្សោ វា’’តិ (បាចិ. ១៤៧) –
‘‘Sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti, dhātā vacasā paricitā, manasā anupekkhitā, diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Ubhayāni kho panassa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni honti suvibhattāni suppavattīni suvinicchitāni suttaso anubyañjanaso. Kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo. Yebhuyyena bhikkhunīnaṃ piyo hoti manāpo. Paṭibalo hoti bhikkhuniyo ovadituṃ. Na kho panetaṃ bhagavantaṃ uddissa pabbajitāya kāsāyavatthavasanāya garudhammaṃ ajjhāpannapubbo hoti. Vīsativasso vā hoti atirekavīsativasso vā’’ti (pāci. 147) –
ឥមេហិ អដ្ឋហិ អង្គេហិ។ បាសាទិកេនាតិ បសាទាវហេន និទ្ទោសេន កាយវចីមនោកម្មេន។ សម្បាទេតូតិ តិវិធំ សិក្ខំ សម្បាទេតុ។ យទា បន តាហិ ភិក្ខុនីហិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសកំយេវ ទិស្វា ឱវាទោ យាចិតោ, តទា ឧបោសថគ្គេ សន្និបតិតេហិ ភិក្ខុសង្ឃេហិ បុព្ពកិច្ចវសេន ‘‘អត្ថិ កាចិ ភិក្ខុនិយោ ឱវាទំ យាចមានា’’តិ បុច្ឆិតេ ‘‘ឯវំ វទេហី’’តិ អត្តនា វត្តព្ពវចនំ អញ្ញេន កថាបេត្វា ‘‘អត្ថិ កោចិ ភិក្ខុ ភិក្ខុនោវាទកោ សម្មតោ’’តិអាទិំ សយំ វត្វា បុន សយមេវ គន្ត្វា ភិក្ខុនីនំ អារោចេតព្ពំ។ អញ្ញេន វា ភិក្ខុនា តស្មិំ ទិវសេ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសាបេតព្ពំ។ ឥទន្តិ ‘‘តាហី’’តិ ពហុវចនំ។ ឯកតោ សហេវ។
Imehi aṭṭhahi aṅgehi. Pāsādikenāti pasādāvahena niddosena kāyavacīmanokammena. Sampādetūti tividhaṃ sikkhaṃ sampādetu. Yadā pana tāhi bhikkhunīhi pātimokkhuddesakaṃyeva disvā ovādo yācito, tadā uposathagge sannipatitehi bhikkhusaṅghehi pubbakiccavasena ‘‘atthi kāci bhikkhuniyo ovādaṃ yācamānā’’ti pucchite ‘‘evaṃ vadehī’’ti attanā vattabbavacanaṃ aññena kathāpetvā ‘‘atthi koci bhikkhu bhikkhunovādako sammato’’tiādiṃ sayaṃ vatvā puna sayameva gantvā bhikkhunīnaṃ ārocetabbaṃ. Aññena vā bhikkhunā tasmiṃ divase pātimokkhaṃ uddisāpetabbaṃ. Idanti ‘‘tāhī’’ti bahuvacanaṃ. Ekato saheva.
ញត្តិដ្ឋបកេន វាតិ យត្ថ តិណ្ណំ វសនដ្ឋានេ បាតិមោក្ខុទ្ទេសោ នត្ថិ, តត្ថ ញត្តិដ្ឋបនកេន វា។ ឥតរេន វាតិ យត្ថ ទ្វេ ភិក្ខូ វសន្តិ, ឯកោ វា, តត្ថ ឥតរេន វា ភិក្ខុនា សចេ សយមេវ សម្មតោ, ‘‘អហ’’ន្តិ វត្តព្ពំ ។ តថេវាតិ ឧបោសថគ្គេ វុត្តសទិសមេវ។ ‘‘អារោចេត្វាវា’’តិ ឥមិនា អនារោចនំ បដិក្ខិបតិ។ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឱវាទោ ន អារោចេតព្ពោ, យោ ន អារោចេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ (ចូឡវ. ៤១៥) វចនតោ ឱវាទំ គហេត្វា ឧបោសថគ្គេ អនារោចេតុំ ន វដ្ដតិ។
Ñattiṭṭhapakena vāti yattha tiṇṇaṃ vasanaṭṭhāne pātimokkhuddeso natthi, tattha ñattiṭṭhapanakena vā. Itarena vāti yattha dve bhikkhū vasanti, eko vā, tattha itarena vā bhikkhunā sace sayameva sammato, ‘‘aha’’nti vattabbaṃ . Tathevāti uposathagge vuttasadisameva. ‘‘Ārocetvāvā’’ti iminā anārocanaṃ paṭikkhipati. ‘‘Na, bhikkhave, ovādo na ārocetabbo, yo na āroceyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 415) vacanato ovādaṃ gahetvā uposathagge anārocetuṃ na vaṭṭati.
បរិសុទ្ធភាវន្តិ អាបត្តិយា បរិសុទ្ធតំ។ អារោចេថាតិ អាវិ ករោថ។ ឯត្ថ សិយាតិ ‘‘បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិស្សាមី’’តិ ឯតស្មិំ បទេ អយមនុយោគោ ភវេយ្យ។ កិំ តំ, យំ សិយាតិ អាហ ‘‘សង្ឃោ ឧបោសថំ ករេយ្យា’’តិអាទិ។ បុព្ពេនាបរំ សន្ធិយតីតិ បុព្ពវចនេន អបរំ វចនំ សន្ធានំ គច្ឆតិ។ សាមគ្គិយាតិ កាយចិត្តេហិ សហិតតាយ។ គណស្សាតិ ឧទ្ទេសកំ ឋបេត្វា ចតុវគ្គេ សេសភិក្ខូនំ។ សង្ឃស្ស ឧទ្ទិដ្ឋំ ហោតីតិ សង្ឃេន ឧទ្ទិដ្ឋំ ហោតិ។ ករណត្ថេ ចេតំ សាមិវចនំ។ ឯត្ថាតិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសេ។ លក្ខណន្តិ សភាវោ។
Parisuddhabhāvanti āpattiyā parisuddhataṃ. Ārocethāti āvi karotha. Ettha siyāti ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti etasmiṃ pade ayamanuyogo bhaveyya. Kiṃ taṃ, yaṃ siyāti āha ‘‘saṅgho uposathaṃ kareyyā’’tiādi. Pubbenāparaṃ sandhiyatīti pubbavacanena aparaṃ vacanaṃ sandhānaṃ gacchati. Sāmaggiyāti kāyacittehi sahitatāya. Gaṇassāti uddesakaṃ ṭhapetvā catuvagge sesabhikkhūnaṃ. Saṅghassa uddiṭṭhaṃ hotīti saṅghena uddiṭṭhaṃ hoti. Karaṇatthe cetaṃ sāmivacanaṃ. Etthāti pātimokkhuddese. Lakkhaṇanti sabhāvo.
ថេរា ច នវា ច មជ្ឈិមា ចាតិ ឯត្ថ ទសវស្សា, អតិរេកទសវស្សា ច ថេរា។ ឩនបញ្ចវស្សា នវា។ បញ្ចវស្សា, អតិរេកបញ្ចវស្សា ច មជ្ឈិមា។ អដ្ឋិំ កត្វាតិ អត្តានំ តេន បាតិមោក្ខេន អត្ថិកំ កត្វា, តំ វា បាតិមោក្ខំ ‘‘ឥទំ មយ្ហំ បាតិមោក្ខ’’ន្តិ អត្ថិំ កត្វា។ មនសិ ករិត្វាតិ ចិត្តេ ឋបេត្វា។ សោតទ្វារវសេនាតិ សោតទ្វារិកជវនវិញ្ញាណវសេន។ សព្ពចេតសា សមន្នាហរាមាតិ ចិត្តស្ស ថោកម្បិ ពហិ គន្តុំ អទេន្តា សព្ពេន ចិត្តេន អាវជ្ជេម, សល្លក្ខេមាតិ អត្ថោ។ មនសិ ករោមាតិ អាវជ្ជេម, សមន្នាហរាមាតិ អត្ថោ។ សោ ច ខោ មនសិការោ ន ឯត្ថ អារម្មណប្បដិបាទនលក្ខណោ, អថ ខោ វីថិប្បដិបាទនជវនប្បដិបាទនមនសិការបុព្ពកចិត្តេ ឋបនលក្ខណោតិ អាហ ‘‘ឯកគ្គចិត្តា ហុត្វា ចិត្តេ ឋបេយ្យាមា’’តិ។ ន សមេតីតិ ន សំគច្ឆតិ។ កស្មា ន សំគច្ឆតីតិ អាហ ‘‘សមគ្គស្ស ហី’’តិអាទិ។ កិញ្ច ភិយ្យោតិ អាហ ‘‘បាតិមោក្ខុទ្ទេសកោ ចា’’តិអាទិ។ សង្ឃបរិយាបន្នោតិ សង្ឃេ បរិយាបន្នោ អន្តោគធោ។
Therāca navā ca majjhimā cāti ettha dasavassā, atirekadasavassā ca therā. Ūnapañcavassā navā. Pañcavassā, atirekapañcavassā ca majjhimā. Aṭṭhiṃ katvāti attānaṃ tena pātimokkhena atthikaṃ katvā, taṃ vā pātimokkhaṃ ‘‘idaṃ mayhaṃ pātimokkha’’nti atthiṃ katvā. Manasi karitvāti citte ṭhapetvā. Sotadvāravasenāti sotadvārikajavanaviññāṇavasena. Sabbacetasā samannāharāmāti cittassa thokampi bahi gantuṃ adentā sabbena cittena āvajjema, sallakkhemāti attho. Manasi karomāti āvajjema, samannāharāmāti attho. So ca kho manasikāro na ettha ārammaṇappaṭipādanalakkhaṇo, atha kho vīthippaṭipādanajavanappaṭipādanamanasikārapubbakacitte ṭhapanalakkhaṇoti āha ‘‘ekaggacittā hutvā citte ṭhapeyyāmā’’ti. Na sametīti na saṃgacchati. Kasmā na saṃgacchatīti āha ‘‘samaggassa hī’’tiādi. Kiñca bhiyyoti āha ‘‘pātimokkhuddesako cā’’tiādi. Saṅghapariyāpannoti saṅghe pariyāpanno antogadho.
ឥទានិ តំ ទស្សេតុន្តិ សម្ពន្ធោ។ អាយស្មន្តោតិ សន្និបតិតានំ បិយវចនេន អាលបនំ។
Idāni taṃ dassetunti sambandho. Āyasmantoti sannipatitānaṃ piyavacanena ālapanaṃ.
អលជ្ជិតាតិ អលជ្ជិតាយ, អលជ្ជនភាវេនាតិ អត្ថោ។ តតិយត្ថេ ហិ ឥទំ បច្ចត្តវចនំ។ ‘‘អញ្ញាណតា’’តិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ កុក្កុច្ចប្បកតតាតិ កុក្កុច្ចេន អភិភូតតាយ។ សតិសម្មោសាតិ សតិវិប្បវាសតោ។ វីតិក្កមន្តិ សិក្ខាបទវីតិក្កមនំ។
Alajjitāti alajjitāya, alajjanabhāvenāti attho. Tatiyatthe hi idaṃ paccattavacanaṃ. ‘‘Aññāṇatā’’tiādīsupi eseva nayo. Kukkuccappakatatāti kukkuccena abhibhūtatāya. Satisammosāti sativippavāsato. Vītikkamanti sikkhāpadavītikkamanaṃ.
សញ្ចិច្ចាតិ សញ្ចេតេត្វា, អកប្បិយភាវំ ជានន្តោយេវ វីតិក្កមចិត្តំ បេសេត្វាតិ អត្ថោ។ បរិគូហតីតិ និគូហតិ ន ទេសេតិ ន វុដ្ឋាតិ។ លជ្ជាយ បរិគូហន្តោ អលជ្ជី ន ហោតិ, ‘‘កិំ ឥមិនា’’តិ អនាទរិយេន បរិគូហន្តោ អលជ្ជី ហោតីតិ ទស្សេតិ។ អគតិគមនញ្ច គច្ឆតីតិ ភណ្ឌភាជនីយដ្ឋានាទីសុ ឆន្ទាគតិអាទិភេទំ អគតិគមនញ្ច គច្ឆតិ។ អលជ្ជិបុគ្គលោតិ អជ្ឈត្តិកសមុដ្ឋានលជ្ជាវិរហិតោ បុគ្គលោ។ ឯត្ថ ច ‘‘សញ្ចិច្ចា’’តិ ឥមិនា អនាទរិយវសេនេវ អាបត្តិំ អាបជ្ជន្តោ, អាបន្នញ្ច អាបត្តិំ បរិគូហន្តោ, ភណ្ឌភាជនីយដ្ឋានាទីសុ អគតិគមនំ គច្ឆន្តោ ច អលជ្ជី ហោតិ, ន ឥតរោតិ ទស្សេតិ។
Sañciccāti sañcetetvā, akappiyabhāvaṃ jānantoyeva vītikkamacittaṃ pesetvāti attho. Parigūhatīti nigūhati na deseti na vuṭṭhāti. Lajjāya parigūhanto alajjī na hoti, ‘‘kiṃ iminā’’ti anādariyena parigūhanto alajjī hotīti dasseti. Agatigamanañca gacchatīti bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānādīsu chandāgatiādibhedaṃ agatigamanañca gacchati. Alajjipuggaloti ajjhattikasamuṭṭhānalajjāvirahito puggalo. Ettha ca ‘‘sañciccā’’ti iminā anādariyavaseneva āpattiṃ āpajjanto, āpannañca āpattiṃ parigūhanto, bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānādīsu agatigamanaṃ gacchanto ca alajjī hoti, na itaroti dasseti.
មន្ទោតិ មន្ទបញ្ញោ, អបញ្ញស្សេវេតំ នាមំ។ មោមូហោតិ អតិសំមូឡ្ហោ។ វិរាធេតីតិ ន រាធេតិ ន សាធេតិ។ កុក្កុច្ចេតិ វិនយសំសយេ។ កប្បិយំ ចេ កត្តព្ពំ សិយាតិ វិនយធរំ បុច្ឆិត្វា តេន វត្ថុំ ឱលោកេត្វា មាតិកំ, បទភាជនំ, អន្តរាបត្តិំ, អនាបត្តិញ្ច ឱលោកេត្វា ‘‘កប្បតិ, អាវុសោ, មា ឯត្ថ កង្ខី’’តិ វុត្តេ កត្តព្ពំ ភវេយ្យ។
Mandoti mandapañño, apaññassevetaṃ nāmaṃ. Momūhoti atisaṃmūḷho. Virādhetīti na rādheti na sādheti. Kukkucceti vinayasaṃsaye. Kappiyaṃ ce kattabbaṃ siyāti vinayadharaṃ pucchitvā tena vatthuṃ oloketvā mātikaṃ, padabhājanaṃ, antarāpattiṃ, anāpattiñca oloketvā ‘‘kappati, āvuso, mā ettha kaṅkhī’’ti vutte kattabbaṃ bhaveyya.
សហសេយ្យចីវរវិប្បវាសាទីនីតិ ឯត្ថ សហសេយ្យា នាម អនុបសម្បន្នេន ឧត្តរិទិរត្តតិរត្តំ សហសេយ្យាបត្តិ, វិប្បវាសោ នាម ឯករត្តឆារត្តវសេន វិប្បវាសោ។ អាទិសទ្ទេន សត្តាហាតិក្កមាទីសុ អាបត្តិំ សង្គណ្ហាតិ។ សត្តន្នំ អាបត្តិក្ខន្ធានន្តិ បារាជិកសង្ឃាទិសេសថុល្លច្ចយបាចិត្តិយបាដិទេសនីយទុក្កដទុព្ភាសិតសង្ខាតានំ សត្តន្នំ អាបត្តិក្ខន្ធានំ។
Sahaseyyacīvaravippavāsādīnīti ettha sahaseyyā nāma anupasampannena uttaridirattatirattaṃ sahaseyyāpatti, vippavāso nāma ekarattachārattavasena vippavāso. Ādisaddena sattāhātikkamādīsu āpattiṃ saṅgaṇhāti. Sattannaṃ āpattikkhandhānanti pārājikasaṅghādisesathullaccayapācittiyapāṭidesanīyadukkaṭadubbhāsitasaṅkhātānaṃ sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ.
ទេសេតុ វា បកាសេតុ វាតិ សង្ឃមជ្ឈេ វា គណមជ្ឈេ វា ឯកបុគ្គលេ វា ទេសេតុ វា បកាសេតុ វា។ ឯត្ថ ច បារាជិកាបត្តិទេសនា នាម ភិក្ខុភាវស្ស បរិច្ចាគោ។ វុដ្ឋានំ បន ទេសនាវិសេសត្តា ‘‘ទេសនា’’តិ ទដ្ឋព្ពំ។ បកាសេតុ វាតិ អារោចេតុ វា។
Desetu vā pakāsetu vāti saṅghamajjhe vā gaṇamajjhe vā ekapuggale vā desetu vā pakāsetu vā. Ettha ca pārājikāpattidesanā nāma bhikkhubhāvassa pariccāgo. Vuṭṭhānaṃ pana desanāvisesattā ‘‘desanā’’ti daṭṭhabbaṃ. Pakāsetu vāti ārocetu vā.
ឯវំ អនាបន្នា វាតិ ឯវំ ឆន្នំ អាការានំ អញ្ញតរេន អនាបន្នា វា។ វុដ្ឋិតា វាតិ បរិវាសាទិនា វុដ្ឋិតា វា។ អារោចិតា វាតិ អាវិកតា វា។ អារោចេន្តោ ច ‘‘តុយ្ហំ សន្តិកេ ឯកំ អាបត្តិំ អាវិករោមី’’តិ វា ‘‘អាចិក្ខាមី’’តិ វា ‘‘អារោចេមី’’តិ វា ‘‘មម ឯកំ អាបត្តិំ អាបន្នភាវំ ជានាហី’’តិ វា វទតុ, ‘‘ឯកំ គរុកំ អាបត្តិំ អាវិករោមី’’តិ វា អាទិនា នយេន វទតុ, សព្ពេហិបិ អាការេហិ អារោចិតាវ ហោតិ។ សចេ បន គរុកាបត្តិំ អាវិករោន្តោ ‘‘លហុកាបត្តិំ អាវិករោមី’’តិអាទិនា នយេន វទតិ, អនាវិកតា ហោតិ អាបត្តិ។ វត្ថុំ អារោចេតិ, អាបត្តិំ អារោចេតិ, ឧភយំ អារោចេតិ, តិវិធេនាបិ អារោចិតាវ ហោតិ។ អសន្តិយា អាបត្តិយាតិ ភាវេនភាវលក្ខណេ ភុម្មំ។ តុណ្ហីភាវេនាបិ ហីតិ ឯត្ថ ន កេវលំ ‘‘អាម, មយំ បរិសុទ្ធា’’តិ វុត្តេយេវ, អថ ខោ តុណ្ហីភាវេនាបីតិ អបិសទ្ទស្ស អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Evaṃ anāpannā vāti evaṃ channaṃ ākārānaṃ aññatarena anāpannā vā. Vuṭṭhitā vāti parivāsādinā vuṭṭhitā vā. Ārocitā vāti āvikatā vā. Ārocento ca ‘‘tuyhaṃ santike ekaṃ āpattiṃ āvikaromī’’ti vā ‘‘ācikkhāmī’’ti vā ‘‘ārocemī’’ti vā ‘‘mama ekaṃ āpattiṃ āpannabhāvaṃ jānāhī’’ti vā vadatu, ‘‘ekaṃ garukaṃ āpattiṃ āvikaromī’’ti vā ādinā nayena vadatu, sabbehipi ākārehi ārocitāva hoti. Sace pana garukāpattiṃ āvikaronto ‘‘lahukāpattiṃ āvikaromī’’tiādinā nayena vadati, anāvikatā hoti āpatti. Vatthuṃ āroceti, āpattiṃ āroceti, ubhayaṃ āroceti, tividhenāpi ārocitāva hoti. Asantiyā āpattiyāti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ. Tuṇhībhāvenāpi hīti ettha na kevalaṃ ‘‘āma, mayaṃ parisuddhā’’ti vutteyeva, atha kho tuṇhībhāvenāpīti apisaddassa attho veditabbo.
កិំ តំ យាវតតិយានុសាវិតំ នាម, កថញ្ចេតំ យាវតតិយានុសាវិតំ ហោតីតិ វិចារណាយំ អាចរិយានំ មតិភេទមុខេន តមត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘យាវតតិយំ អនុសាវិតំ ហោតីតិ ឯត្ថា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ យទេតំ តិក្ខត្តុំ អនុសាវិតន្តិ សម្ពន្ធោ។ អត្ថព្យញ្ជនភេទតោតិ អរីយតិ ញាយតីតិ អត្ថោ, អភិធេយ្យំ, ព្យញ្ជីយតិ អត្ថោ អនេនាតិ ព្យញ្ជនំ, អក្ខរំ, អត្ថោ ច ព្យញ្ជនញ្ច អត្ថព្យញ្ជនានិ, តេសំ ភេទោ អត្ថព្យញ្ជនភេទោ, តតោ, អត្ថស្ស ច ព្យញ្ជនស្ស ច វិសទិសត្តាតិ អត្ថោ។
Kiṃ taṃ yāvatatiyānusāvitaṃ nāma, kathañcetaṃ yāvatatiyānusāvitaṃ hotīti vicāraṇāyaṃ ācariyānaṃ matibhedamukhena tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvitaṃ hotīti etthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yadetaṃ tikkhattuṃ anusāvitanti sambandho. Atthabyañjanabhedatoti arīyati ñāyatīti attho, abhidheyyaṃ, byañjīyati attho anenāti byañjanaṃ, akkharaṃ, attho ca byañjanañca atthabyañjanāni, tesaṃ bhedo atthabyañjanabhedo, tato, atthassa ca byañjanassa ca visadisattāti attho.
ឥទានិ តមេវត្ថំ វិភាវេតុំ ‘‘អនុសាវនញ្ហិ នាមា’’តិអាទិមាហ។ ហីតិ ការណត្ថេ និបាតោ។ តស្ស បន ‘‘អភិន្ន’’ន្តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ វេទិតព្ពោ។ តេនាតិ ភិន្នត្តា។ អស្សាតិ ‘‘យស្ស សិយា’’តិអាទិវចនត្តយស្ស។ អវស្សញ្ចេតមេវំ សម្បដិច្ឆិតព្ពំ, អញ្ញថា អតិប្បសង្គោបិ សិយាតិ ទស្សេតុំ ‘‘យទិ ចេត’’ន្តិអាទិមាហ។ ឯតន្តិ ‘‘យស្ស សិយា’’តិអាទិវចនត្តយំ។ អបរេ ‘‘អនុសាវិត’’ន្តិ បទំ ន អតីតត្ថំ ទីបេតិ, អថ ខោ អនាគតត្ថំ។ ធាត្វត្ថសម្ពន្ធោ កាលន្តរវិហិតោបិ បច្ចយោ កាលន្តរេ សាធុ ហោតីតិ វិកប្បេសុំ។ តេនាហ ‘‘អបរេ ‘អនុសាវិត’ន្តិ បទស្សា’’តិអាទិ។ ឧបរិ ឧទ្ទេសាវសានេតិ បារាជិកុទ្ទេសាវសានេ។ អត្ថយុត្តីនំ អភាវតោតិ អនាគតត្ថស្ស ច ការណស្ស ច អភាវតោ។ ឥទានិ តមេវ វិភាវេតុំ ‘‘ឥទំ ហី’’តិអាទិមាហ។ កថមេតំ វិញ្ញាយតីតិ អាហ ‘‘យទិ ចស្សា’’តិអាទិ។ អយន្តិ អនាគតកាលោ។ អនុសាវិតំ ហេស្សតីតិ វទេយ្យាតិ អនុប្បយោគំ អនាគតកាលំ កត្វា ‘‘អនុសាវិតំ ហេស្សតី’’តិ ពុទ្ធោ វទេយ្យ។ អយំ ហេត្ថាធិប្បាយោ – យទិ ចេត្ថ ធាត្វត្ថសម្ពន្ធោ ត-បច្ចយោ សិយា, តថា សតិ ធាត្វត្ថសម្ពន្ធោ នាម វិសេសនវិសេស្យភាវោ, សោ ច អនុប្បយោគស្ស សមានត្ថភាវេ សតិ ឧប្បជ្ជតិ, នាសតីតិ ‘‘ហេស្សតី’’តិ អនុប្បយោគំ វទេយ្យ, ន ច វុត្តំ។ តស្មា អនាគតំ ន ទីបេតិ, អតីតកាលមេវ ទីបេតីតិ។ អនុសាវិយមានេតិ វចនតោតិ ‘‘អនុសាវិយមានេ’’តិ វត្តមានកាលវចនតោ។ យទិ ឯវំ ‘‘យាវតតិយំ អនុសាវិតំ ហោតី’’តិ កិមិទន្តិ អាហ ‘‘យាវតតិយ’’ន្តិអាទិ។ កិំ តេន លក្ខីយតិ, យេនេតំ លក្ខណវចនមត្តំ សិយាតិ អាហ ‘‘តេនា’’តិអាទិ។ តេនាតិ លក្ខណវចនមត្តេន ហេតុនា។
Idāni tamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘anusāvanañhi nāmā’’tiādimāha. Hīti kāraṇatthe nipāto. Tassa pana ‘‘abhinna’’nti iminā sambandho veditabbo. Tenāti bhinnattā. Assāti ‘‘yassa siyā’’tiādivacanattayassa. Avassañcetamevaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā atippasaṅgopi siyāti dassetuṃ ‘‘yadi ceta’’ntiādimāha. Etanti ‘‘yassa siyā’’tiādivacanattayaṃ. Apare ‘‘anusāvita’’nti padaṃ na atītatthaṃ dīpeti, atha kho anāgatatthaṃ. Dhātvatthasambandho kālantaravihitopi paccayo kālantare sādhu hotīti vikappesuṃ. Tenāha ‘‘apare ‘anusāvita’nti padassā’’tiādi. Upari uddesāvasāneti pārājikuddesāvasāne. Atthayuttīnaṃ abhāvatoti anāgatatthassa ca kāraṇassa ca abhāvato. Idāni tameva vibhāvetuṃ ‘‘idaṃ hī’’tiādimāha. Kathametaṃ viññāyatīti āha ‘‘yadi cassā’’tiādi. Ayanti anāgatakālo. Anusāvitaṃ hessatīti vadeyyāti anuppayogaṃ anāgatakālaṃ katvā ‘‘anusāvitaṃ hessatī’’ti buddho vadeyya. Ayaṃ hetthādhippāyo – yadi cettha dhātvatthasambandho ta-paccayo siyā, tathā sati dhātvatthasambandho nāma visesanavisesyabhāvo, so ca anuppayogassa samānatthabhāve sati uppajjati, nāsatīti ‘‘hessatī’’ti anuppayogaṃ vadeyya, na ca vuttaṃ. Tasmā anāgataṃ na dīpeti, atītakālameva dīpetīti. Anusāviyamāneti vacanatoti ‘‘anusāviyamāne’’ti vattamānakālavacanato. Yadi evaṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvitaṃ hotī’’ti kimidanti āha ‘‘yāvatatiya’’ntiādi. Kiṃ tena lakkhīyati, yenetaṃ lakkhaṇavacanamattaṃ siyāti āha ‘‘tenā’’tiādi. Tenāti lakkhaṇavacanamattena hetunā.
តទេតន្តិ បាតិមោក្ខំ។ តំ បនេតន្តិ ‘‘តត្ថាយស្មន្តេ បុច្ឆាមី’’តិអាទិកំ យាវតតិយានុសាវនំ។ ន ទិស្សតីតិ នោបលព្ភតិ។ ឥមមេវ ច អត្ថន្តិ ឥមំ អម្ហេហិ វុត្តមេវត្ថំ។ យទិ ហិ ‘‘យស្ស សិយា អាបត្តី’’តិអាទិវចនត្តយំ យាវតតិយានុសាវនំ សិយា, តទេវ ឧបោសថក្ខន្ធកេ (មហាវ. ១៣២ អាទយោ) វទេយ្យ, ន បន ‘‘សកិម្បិ អនុសាវិតំ ហោតី’’តិអាទិកន្តិ អធិប្បាយោ។ ននុ ចាយំ វិនិច្ឆយោ អដ្ឋកថាសុ ន អាគតោ, អថ កុតោ លទ្ធោតិ អាហ ‘‘អយមេត្ថា’’តិអាទិ។ វិនយដ្ឋានេសុ កតបរិចយានំ អាចរិយានំ តំ តំ អត្ថំ ញាបេន្តី បវេណិ អាចរិយបរម្បរា, តាយ អាភតោ អានីតោ អាចរិយបរម្បរាភតោ។
Tadetanti pātimokkhaṃ. Taṃ panetanti ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’tiādikaṃ yāvatatiyānusāvanaṃ. Na dissatīti nopalabbhati. Imameva ca atthanti imaṃ amhehi vuttamevatthaṃ. Yadi hi ‘‘yassa siyā āpattī’’tiādivacanattayaṃ yāvatatiyānusāvanaṃ siyā, tadeva uposathakkhandhake (mahāva. 132 ādayo) vadeyya, na pana ‘‘sakimpi anusāvitaṃ hotī’’tiādikanti adhippāyo. Nanu cāyaṃ vinicchayo aṭṭhakathāsu na āgato, atha kuto laddhoti āha ‘‘ayametthā’’tiādi. Vinayaṭṭhānesu kataparicayānaṃ ācariyānaṃ taṃ taṃ atthaṃ ñāpentī paveṇi ācariyaparamparā, tāya ābhato ānīto ācariyaparamparābhato.
ននុ សម្បជានមុសាវាទេ បាចិត្តិយេន ភវិតព្ពំ, អថ កថំ ទុក្កដាបត្តិ ហោតីតិ អាហ ‘‘សា ច ខោ ន មុសាវាទលក្ខណេនា’’តិអាទិ។ សម្បជានមុសាវាទេ កិំ ហោតីតិ យ្វាយំ ‘‘សម្បជានមុសាវាទោ អស្ស ហោតី’’តិ វុត្តោ, សោ អាបត្តិតោ កិំ ហោតិ, កតរា អាបត្តិ ហោតីតិ អត្ថោ។ ទុក្កដំ ហោតីតិ ទុក្កដាបត្តិ ហោតិ។ វចីទ្វារេ អកិរិយសមុដ្ឋានាបត្តិ ហោតីតិ អស្ស ហិ ភិក្ខុនោ អធម្មិកាយ បដិញ្ញាយ តុណ្ហីភូតស្ស និសិន្នស្ស មនោទ្វារេ អាបត្តិ នាម នត្ថិ។ យស្មា បន អាវិកាតព្ពំ នាវិកាសិ, តេនស្ស វចីទ្វារេ អកិរិយតោ អយំ អាបត្តិ សមុដ្ឋាតីតិ វេទិតព្ពា។ ឥទានិ វុត្តមេវត្ថំ បាឡិយា សាធេតុំ ‘‘វុត្តម្បិ ចេត’’ន្តិអាទិមាហ។ ឯតំ ឧបាលិត្ថេរេន បរិវារេ សេទមោចនគាថាសុ (បរិ. ៤៧៩) វុត្តម្បិ ចាតិ អត្ថោ។
Nanu sampajānamusāvāde pācittiyena bhavitabbaṃ, atha kathaṃ dukkaṭāpatti hotīti āha ‘‘sā ca kho na musāvādalakkhaṇenā’’tiādi. Sampajānamusāvāde kiṃ hotīti yvāyaṃ ‘‘sampajānamusāvādo assa hotī’’ti vutto, so āpattito kiṃ hoti, katarā āpatti hotīti attho. Dukkaṭaṃ hotīti dukkaṭāpatti hoti. Vacīdvāre akiriyasamuṭṭhānāpatti hotīti assa hi bhikkhuno adhammikāya paṭiññāya tuṇhībhūtassa nisinnassa manodvāre āpatti nāma natthi. Yasmā pana āvikātabbaṃ nāvikāsi, tenassa vacīdvāre akiriyato ayaṃ āpatti samuṭṭhātīti veditabbā. Idāni vuttamevatthaṃ pāḷiyā sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Etaṃ upālittherena parivāre sedamocanagāthāsu (pari. 479) vuttampi cāti attho.
អនាលបន្តោ មនុជេន កេនចិ វាចាតិ កេនចិ មនុជេន វាចាយ អនាលបន្តោ។ គិរំ នោ ច បរេ ភណេយ្យាតិ ‘‘ឥតិ ឥមេ សោស្សន្តី’’តិ បរបុគ្គលេ សន្ធាយ សទ្ទម្បិ ន និច្ឆារេយ្យ។ អាបជ្ជេយ្យ វាចសិកន្តិ វាចតោ សមុដ្ឋិតំ អាបត្តិំ អាបជ្ជេយ្យ។ បញ្ហាមេសា កុសលេហិ ចិន្តិតាតិ ឯត្ថ បញ្ហាមេសាតិ លិង្គព្យត្តយេន វុត្តំ, ឯសោ បញ្ហោ កុសលេហិ ចិន្តិតោតិ អត្ថោ។ អយំ បញ្ហោ ឥមមេវ មុសាវាទំ សន្ធាយ វុត្តោ។
Anālapanto manujena kenaci vācāti kenaci manujena vācāya anālapanto. Giraṃ no ca pare bhaṇeyyāti ‘‘iti ime sossantī’’ti parapuggale sandhāya saddampi na nicchāreyya. Āpajjeyya vācasikanti vācato samuṭṭhitaṃ āpattiṃ āpajjeyya. Pañhāmesā kusalehi cintitāti ettha pañhāmesāti liṅgabyattayena vuttaṃ, eso pañho kusalehi cintitoti attho. Ayaṃ pañho imameva musāvādaṃ sandhāya vutto.
តំតំសម្បត្តិយា វិពន្ធនវសេន សត្តសន្តានស្ស អន្តរេ វេមជ្ឈេ ឯតិ អាគច្ឆតីតិ អន្តរាយោ, ទិដ្ឋធម្មិកាទិអនត្ថោ, អតិក្កមនដ្ឋេន តស្មិំ អន្តរាយេ និយុត្តោ, អន្តរាយំ វា ផលំ អរហតិ, អន្តរាយស្ស វា ករណសីលោតិ អន្តរាយិកោ។ តេនាហ ‘‘វិប្បដិសារវត្ថុតាយា’’តិអាទិ។ តត្ថ វិប្បដិសារវត្ថុតាយាតិ វិប្បដិសារោ នាម បច្ឆានុតាបវសេន ចិត្តវិប្បដិសារោ, តស្ស ការណតាយាតិ អត្ថោ។ បឋមជ្ឈានាទិបច្ចយភូតអអប្បដិសារវិរុទ្ធស្ស វិប្បដិសារស្ស បច្ចយត្តាតិ វុត្តំ ហោតិ។ បាមោជ្ជាទិសម្ភវន្តិ ទុព្ពលតរុណា បីតិ បាមោជ្ជំ, តំ អាទិ យេសំ តេ បាមោជ្ជាទយោ, តេសំ សម្ភវោ បដិលាភោ បាមោជ្ជាទិសម្ភវោ, តំ។ អាទិសទ្ទេន បីតិប្បស្សទ្ធាទីនំ គហណំ។ បឋមជ្ឈានាទីនន្តិ ឯត្ថាទិសទ្ទេន បន ‘‘ទុតិយស្ស ឈានស្ស អធិគមាយ អន្តរាយិកោ, តតិយស្ស ឈានស្ស អធិគមាយ អន្តរាយិកោ, ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស អធិគមាយ អន្តរាយិកោ, ឈានានំ, វិមោក្ខានំ, សមាធីនំ, សមាបត្តីនំ, នេក្ខម្មានំ, និស្សរណានំ, បវិវេកានំ, កុសលានំ ធម្មានំ អធិគមាយ អន្តរាយិកោ’’តិ (មហាវ. ១៣៥) វុត្តទុតិយជ្ឈានាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ ‘‘តស្មា’’តិ វុត្តេ យំតំសទ្ទានំ អព្យភិចារិតសម្ពន្ធតាយ ‘‘យស្មា’’តិ អយមត្ថោ ឧបដ្ឋិតោយេវ ហោតីតិ អាហ ‘‘តស្មាតិ យស្មា’’តិអាទិ។ ជានន្តេនាតិ ជានមានេន។ ឥមិនាស្ស សម្បជានមុសាវាទស្ស សចិត្តកតំ ទស្សេតិ។ វិសុទ្ធិំ អបេក្ខតីតិ វិសុទ្ធាបេក្ខោ, តេន វិសុទ្ធាបេក្ខេន។ សា ច វិសុទ្ធិ ឥធ វុដ្ឋានាទីតិ អាហ ‘‘វុដ្ឋាតុកាមេន វិសុជ្ឈិតុកាមេនា’’តិ។ វុដ្ឋានគាមិនិតោ សង្ឃាទិសេសតោ វុដ្ឋាតុកាមេន, ទេសនាគាមិនិតោ វិសុជ្ឈិតុកាមេនាតិ អត្ថោ។ សង្ឃមជ្ឈេ វា គណមជ្ឈេ វា ឯកបុគ្គលេ វាតិ ឧបោសថគ្គេ សង្ឃស្ស អារោចនវសេន សង្ឃមជ្ឈេ វា តត្ថេវ ឧភតោ និសិន្នានំ អារោចនវសេន គណមជ្ឈេ វា អនន្តរស្ស អារោចនវសេន ឯកបុគ្គលេ វា បកាសេតព្ពា។ ឥតោ វុដ្ឋហិត្វាតិ ឥតោ ឧបោសថគ្គតោ វុដ្ឋាយ។ ឯត្ថ បន សភាគោយេវ វត្តព្ពោ។ វិសភាគស្ស ហិ វុច្ចមានេ ភណ្ឌនកលហសង្ឃភេទាទីនិបិ ហោន្តិ។ តស្មា តស្ស អវត្វា ‘‘ឥតោ វុដ្ឋហិត្វា បដិករិស្សាមី’’តិ អាភោគំ កត្វា ឧបោសថោ កាតព្ពោតិ អន្ធកដ្ឋកថាយំ (មហាវ. អដ្ឋ. ១៧០) វុត្តំ។
Taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho, atikkamanaṭṭhena tasmiṃ antarāye niyutto, antarāyaṃ vā phalaṃ arahati, antarāyassa vā karaṇasīloti antarāyiko. Tenāha ‘‘vippaṭisāravatthutāyā’’tiādi. Tattha vippaṭisāravatthutāyāti vippaṭisāro nāma pacchānutāpavasena cittavippaṭisāro, tassa kāraṇatāyāti attho. Paṭhamajjhānādipaccayabhūtaaappaṭisāraviruddhassa vippaṭisārassa paccayattāti vuttaṃ hoti. Pāmojjādisambhavanti dubbalataruṇā pīti pāmojjaṃ, taṃ ādi yesaṃ te pāmojjādayo, tesaṃ sambhavo paṭilābho pāmojjādisambhavo, taṃ. Ādisaddena pītippassaddhādīnaṃ gahaṇaṃ. Paṭhamajjhānādīnanti etthādisaddena pana ‘‘dutiyassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, tatiyassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, catutthassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, jhānānaṃ, vimokkhānaṃ, samādhīnaṃ, samāpattīnaṃ, nekkhammānaṃ, nissaraṇānaṃ, pavivekānaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ adhigamāya antarāyiko’’ti (mahāva. 135) vuttadutiyajjhānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Tasmā’’ti vutte yaṃtaṃsaddānaṃ abyabhicāritasambandhatāya ‘‘yasmā’’ti ayamattho upaṭṭhitoyeva hotīti āha ‘‘tasmāti yasmā’’tiādi. Jānantenāti jānamānena. Imināssa sampajānamusāvādassa sacittakataṃ dasseti. Visuddhiṃ apekkhatīti visuddhāpekkho, tena visuddhāpekkhena. Sā ca visuddhi idha vuṭṭhānādīti āha ‘‘vuṭṭhātukāmena visujjhitukāmenā’’ti. Vuṭṭhānagāminito saṅghādisesato vuṭṭhātukāmena, desanāgāminito visujjhitukāmenāti attho. Saṅghamajjhe vā gaṇamajjhe vā ekapuggale vāti uposathagge saṅghassa ārocanavasena saṅghamajjhe vā tattheva ubhato nisinnānaṃ ārocanavasena gaṇamajjhe vā anantarassa ārocanavasena ekapuggale vā pakāsetabbā. Ito vuṭṭhahitvāti ito uposathaggato vuṭṭhāya. Ettha pana sabhāgoyeva vattabbo. Visabhāgassa hi vuccamāne bhaṇḍanakalahasaṅghabhedādīnipi honti. Tasmā tassa avatvā ‘‘ito vuṭṭhahitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposatho kātabboti andhakaṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 170) vuttaṃ.
ករណត្ថេតិ តតិយាវិភត្តិអត្ថេ។ កត្តរិ ហេតំ បច្ចត្តវចនំ ហោតិ ផាសុសទ្ទាបេក្ខាយ។ បច្ចត្តវចនន្តិ បឋមាវចនំ។ បឋមជ្ឈានាទីនំ អធិគមាយ ផាសុ ហោតីតិ អធិគមត្ថំ តស្ស ភិក្ខុនោ ផាសុ ហោតិ សុខំ ហោតិ សំវរស្ស អវិប្បដិសារហេតុត្តា។ តេនាហ ‘‘អវិប្បដិសារមូលកាន’’ន្តិអាទិ។ បាបបុញ្ញានំ កតាកតវសេន ចិត្តវិប្បដិសារាភាវោ អវិប្បដិសារោ, សោ មូលំ ការណំ យេសំ តេ អវិប្បដិសារមូលា, អវិប្បដិសារមូលាយេវ អវិប្បដិសារមូលកា, តេសំ អវិប្បដិសារមូលកានំ។ សុខប្បដិបទា សម្បជ្ជតីតិ សុខា បដិបទា សមិជ្ឈតិ, បឋមជ្ឈានាទីនំ សុខេន អធិគមោ ហោតីតិ អធិប្បាយោ។ ហោតិ ចេត្ថ –
Karaṇattheti tatiyāvibhattiatthe. Kattari hetaṃ paccattavacanaṃ hoti phāsusaddāpekkhāya. Paccattavacananti paṭhamāvacanaṃ. Paṭhamajjhānādīnaṃ adhigamāya phāsu hotīti adhigamatthaṃ tassa bhikkhuno phāsu hoti sukhaṃ hoti saṃvarassa avippaṭisārahetuttā. Tenāha ‘‘avippaṭisāramūlakāna’’ntiādi. Pāpapuññānaṃ katākatavasena cittavippaṭisārābhāvo avippaṭisāro, so mūlaṃ kāraṇaṃ yesaṃ te avippaṭisāramūlā, avippaṭisāramūlāyeva avippaṭisāramūlakā, tesaṃ avippaṭisāramūlakānaṃ. Sukhappaṭipadā sampajjatīti sukhā paṭipadā samijjhati, paṭhamajjhānādīnaṃ sukhena adhigamo hotīti adhippāyo. Hoti cettha –
‘‘និទានេ ញត្តិដ្ឋបនំ, បុព្ពកិច្ចស្ស បុច្ឆនំ;
‘‘Nidāne ñattiṭṭhapanaṃ, pubbakiccassa pucchanaṃ;
និទានុទ្ទេសសវនេ, វិសុទ្ធារោចនេ វិធិ;
Nidānuddesasavane, visuddhārocane vidhi;
អនារោចនេ ចាបត្តិ, ញេយ្យំ បិណ្ឌត្ថបញ្ចក’’ន្តិ។
Anārocane cāpatti, ñeyyaṃ piṇḍatthapañcaka’’nti.
ឥតិ កង្ខាវិតរណិយា បាតិមោក្ខវណ្ណនាយ
Iti kaṅkhāvitaraṇiyā pātimokkhavaṇṇanāya
វិនយត្ថមញ្ជូសាយំ លីនត្ថប្បកាសនិយំ
Vinayatthamañjūsāyaṃ līnatthappakāsaniyaṃ
និទានវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.
