Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ကင္ခာဝိတရဏီ-ပုရာဏ-ဋီကာ • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
နိဒာနဝဏ္ဏနာ
Nidānavaṇṇanā
‘‘အာဝိကတာ ဟိသ္သ ဖာသု ဟောတိ, တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမိ။ပေ.။ တုဏ္ဟီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခော အာယသ္မန္တော နိဒာန’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထေဝ ယာဝတတိယာနုသာဝနကထာဝသာနေ အထ ခော ဥဒ္ဒေသကာလေ ‘‘အာဝိကတာ ဟိသ္သ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခော အာယသ္မန္တော နိဒာနံ။ တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာဂတံ။ ဥပောသထက္ခန္ဓကေပိ ဧဝမေဝ အာဂတံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပစ္ဆာ အာဂတသုတ္တေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ဥပပရိက္ခိတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဧကေ။ ကထံ? ‘‘အာဝိကတာ ဟိသ္သ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခော အာယသ္မန္တော နိဒာနံ။ တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ ဧတံ ဥဒ္ဒေသလက္ခဏံ ဣဓာပိ ခန္ဓကေပိ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ အဝုတ္တမ္ပိ အာနေတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဣဓ နိဒာနံ န ဒသ္သိတံ, ဥဒ္ဒေသော ဥဒ္ဒေသကာလေ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗလက္ခဏသ္သ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ အပိစ ‘‘နိဒာနုဒ္ဒေသော’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ နိဒာနုဒ္ဒေသံ ဒသ္သေတုကာမောပိ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သင္ဃော။ပေ.။ အာဝိကတာ ဟိသ္သ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ပာဌဝသေန အာဂတံ နိဒာနံ နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ဥပရိ အဋ္ဌကထာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ ပာဠိံ ဣဓ ယောဇေတ္ဝာ ‘‘တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမိ။ပေ.။ ဓာရယာမီ’’တိ နိဒာနပာဠိံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတ္ဝာ ပုန ‘‘တတ္ထ နိဒာနုဒ္ဒေသော’’တိ ဥဒ္ဓဋပဒဝသေန သင္ခေပတော နိဒာနုဒ္ဒေသလက္ခဏံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခော အာယသ္မန္တော နိဒာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဧဝံ ဥပရိ စ ခန္ဓကေ စ, အထ ခော ဥဒ္ဒေသကာလေ ‘‘အာဝိကတာ ဟိသ္သ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခော အာယသ္မန္တော နိဒာနံ။ တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိ နိဒာနုဒ္ဒေသောဝ ဒသ္သိတော, န နိဒာနံ။
‘‘Āvikatā hissa phāsu hoti, tatthāyasmante pucchāmi…pe… tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’ntiādinā nayena vuttaṃ. Ettheva yāvatatiyānusāvanakathāvasāne atha kho uddesakāle ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā nayena āgataṃ. Uposathakkhandhakepi evameva āgataṃ. Tattha pubbe vuttaṃ pacchā āgatasuttena virujjhati. Tasmā yathā na virujjhati, tathā upaparikkhitvā gahetabbaṃ. Evaṃ na virujjhatīti eke. Kathaṃ? ‘‘Āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā suuddiṭṭhaṃ hotīti etaṃ uddesalakkhaṇaṃ idhāpi khandhakepi vuttattā. Tasmā ‘‘phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’ti vuttaṭṭhāne avuttampi ānetvā gahetabbaṃ. Kasmā? Idha nidānaṃ na dassitaṃ, uddeso uddesakāle uddisitabbalakkhaṇassa tattha vuttattā. Apica ‘‘nidānuddeso’’ti padaṃ uddharitvā nidānuddesaṃ dassetukāmopi ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… āvikatā hissa phāsu hotī’’ti pāṭhavasena āgataṃ nidānaṃ niṭṭhāpetvā upari aṭṭhakathāvasena yojetabbaṃ pāḷiṃ idha yojetvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmi…pe… dhārayāmī’’ti nidānapāḷiṃ paripuṇṇaṃ katvā puna ‘‘tattha nidānuddeso’’ti uddhaṭapadavasena saṅkhepato nidānuddesalakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘evametaṃ dhārayāmī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’ntiādi vuttaṃ, tasmā evaṃ upari ca khandhake ca, atha kho uddesakāle ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādi nidānuddesova dassito, na nidānaṃ.
သဝနာဏတ္တိဝစနန္တိ ဧတ္ထ သင္ဃနဝကတရေန ဝတ္တုံ အယုတ္တန္တိ စေ? ယုတ္တမေဝ။ ‘‘ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတောဝ အာဏတ္တိ, န ဥဒ္ဒေသကသ္သ။ ဣဓ နဝကတရဝသေန ဝုတ္တံ။ ထေရောပိ ပန ဥဒ္ဒိသိတုံ လဘတီတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ထေရာဓိကံ ပာတိမောက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ သုတ္တေန နဝကတရော န လဘတီတိ စေ? တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယော တတ္ထ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
Savanāṇattivacananti ettha saṅghanavakatarena vattuṃ ayuttanti ce? Yuttameva. ‘‘Pātimokkhuddesakena evaṃ vattabba’’nti bhagavatā vuttattā bhagavatova āṇatti, na uddesakassa. Idha navakataravasena vuttaṃ. Theropi pana uddisituṃ labhatīti dassanatthaṃ ‘‘therādhikaṃ pātimokkha’’nti vuttaṃ. Iminā suttena navakataro na labhatīti ce? Taṃ dassetuṃ ‘‘yo tattha bhikkhū’’tiādi vuttaṃ.
ယထာ စတုဝဂ္ဂေန ဌပေတ္ဝာ ဥပသမ္ပဒာပဝာရဏာအဗ္ဘာနာနိ သဗ္ဗံ သင္ဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ‘‘အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေန ဣမံ နာမ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ အဝတ္ဝာ အတိရေကဝစနတ္တာ အညံ အတ္ထံ သူစေတိ, ကိံ တန္တိ ‘‘စတုဝဂ္ဂာဒိနာ’’တိအာဒိ။ တဉ္ဟိ တေဟိ ဧဝ သိဒ္ဓံ။ ကထံ? စတုဝဂ္ဂေန ဥပသမ္ပဒာပဝာရဏာ။ပေ.။ ဝီသတိဝဂ္ဂေန န ကိဉ္စိ သင္ဃကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဒသဝဂ္ဂေန အဗ္ဘာနကမ္မမတ္တံ ဌပေတ္ဝာ’’တိ ဝဒန္တေန စတုပဉ္စဝဂ္ဂေန ကရဏီယာနိပိ ဒသဝဂ္ဂေန ကာတုံ အနုညာတာနိ။ တသ္မာ အတိရေကေန ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ, ‘‘ဌပေတ္ဝာ’’တိ ဝစနေန ဦနတရေန န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတမေဝ။ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗံ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂောတိ စေ? ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ စတုပဉ္စဝဂ္ဂေန ကတ္တဗ္ဗံ ဆသတ္တအဋ္ဌနဝဝဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗန္တိ စ, ဒသဝဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗံ ဧကာဒသဒ္ဝာဒသ။ပေ.။ ဧကူနဝီသတိဝဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗန္တိ စ ဒီပိတံ။ ဦနတရေန န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ပာကဋတော။ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ပန အတိရေကဝီသတိအနတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေ ဝုတ္တေပိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန လိခိတံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ‘‘လိခိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
Yathā catuvaggena ṭhapetvā upasampadāpavāraṇāabbhānāni sabbaṃ saṅghakammaṃ kātuṃ vaṭṭati, evaṃ ‘‘atirekavīsativaggena imaṃ nāma kammaṃ kātabba’’nti avatvā atirekavacanattā aññaṃ atthaṃ sūceti, kiṃ tanti ‘‘catuvaggādinā’’tiādi. Tañhi tehi eva siddhaṃ. Kathaṃ? Catuvaggena upasampadāpavāraṇā…pe… vīsativaggena na kiñci saṅghakammaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti. Ettha ‘‘dasavaggena abbhānakammamattaṃ ṭhapetvā’’ti vadantena catupañcavaggena karaṇīyānipi dasavaggena kātuṃ anuññātāni. Tasmā atirekena vaṭṭatīti dīpitaṃ, ‘‘ṭhapetvā’’ti vacanena ūnatarena na vaṭṭatīti dīpitameva. Tasmā na vattabbaṃ atirekavīsativaggoti ce? Vattabbameva. Catupañcavaggena kattabbaṃ chasattaaṭṭhanavavaggena kātabbanti ca, dasavaggena kātabbaṃ ekādasadvādasa…pe… ekūnavīsativaggena kātabbanti ca dīpitaṃ. Ūnatarena na vaṭṭatīti dīpitaṃ pākaṭato. Sabbappakārena pana atirekavīsatianatirekavīsativagge vuttepi dīpitaṃ hotīti vajirabuddhittherena likhitaṃ. Ito paṭṭhāya ‘‘likhita’’nti vutte vajirabuddhittherenāti gahetabbaṃ.
သစေ အနုပောသထေပိ ဝဋ္ဋေယ္ယ, ‘‘ဥပောသထံ ကရေယ္ယာ’’တိ န ဝဒေယ္ယ, ယသ္မာ အနုပောသထေ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘‘အဇ္ဇုပောသထော’’တိ ဝတ္ဝာ ပုန ‘‘ဥပောသထံ ကရေယ္ယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဧဝာ’’တိ အဝဓာရဏံ တတော ပရံ ပဝာရဏာဒိဝသသ္သ နတ္ထိတာယ ကတံ။ ဥဒ္ဓံ ပကတိဥပောသထေ ဝုတ္တေန ပကတိစာရိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဣဒမ္ပိ။
Sace anuposathepi vaṭṭeyya, ‘‘uposathaṃ kareyyā’’ti na vadeyya, yasmā anuposathe kātuṃ na vaṭṭati, tasmā ‘‘ajjuposatho’’ti vatvā puna ‘‘uposathaṃ kareyyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Pacchimakattikapuṇṇamā evā’’ti avadhāraṇaṃ tato paraṃ pavāraṇādivasassa natthitāya kataṃ. Uddhaṃ pakatiuposathe vuttena pakaticārittena saddhiṃ idampi.
‘‘နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတ္ဝာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တိဝိဓသမ္ပတ္တိယုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ စေ? ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ကသ္မာ? တိဝိဓသမ္ပတ္တိ နာမ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိ, ပရိသာသမ္ပတ္တိ, ကမ္မဝာစာသမ္ပတ္တီတိအာဒိံ ဝတ္ဝာ ‘‘နိမိတ္တသမ္ပတ္တိ နာမ ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ, ပာသာဏနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, န နိမိတ္တေန နိမိတ္တသမ္ဗန္ဓနံ ဝုတ္တံ။ အပိစ ‘‘တိဝိဓသမ္ပတ္တိယုတ္တာ’’တိ သမ္ပယောဂင္ဂေသု ဒသ္သေတ္ဝာ ပုန တမေဝ ပဟာနင္ဂေသု ဒသ္သေတုံ ‘‘နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နဒိသမုဒ္ဒဇာတသ္သရေသု သမ္မတသီမာတော ကမ္မာနိ န ဝိပဇ္ဇန္တိ ဥဒကုက္ခေပသီမတ္တာတိ ‘‘ဝိပတ္တိသီမာယော နာမာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တာတိ စေ? သေသလက္ခဏာနိ သမ္ပာဒေတ္ဝာ နဒိယံ သီမာယ ဗဒ္ဓာယ ဥဒကပရိယန္တံ ကတ္ဝာ သီမာဂတတ္တာ ပုန တံ နဒိံ အန္တော ကတ္ဝာ တဠာကေ ကတေ သစေ တသ္သာ သီမာယ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋေယ္ယ, သီမာတော ကမ္မာနိ န ဝိပဇ္ဇေယ္ယုံ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘‘ဥဒကုက္ခေပသီမတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ အကာရဏံ။
‘‘Nimittena nimittaṃ sambandhitvā’’ti na vattabbaṃ ‘‘tividhasampattiyuttā’’ti vuttattāti ce? Vattabbameva. Kasmā? Tividhasampatti nāma nimittasampatti, parisāsampatti, kammavācāsampattītiādiṃ vatvā ‘‘nimittasampatti nāma pabbatanimittaṃ, pāsāṇanimitta’’ntiādi vuttaṃ, na nimittena nimittasambandhanaṃ vuttaṃ. Apica ‘‘tividhasampattiyuttā’’ti sampayogaṅgesu dassetvā puna tameva pahānaṅgesu dassetuṃ ‘‘nimittena nimittaṃ sambandhitvā’’ti vuttaṃ. Nadisamuddajātassaresu sammatasīmāto kammāni na vipajjanti udakukkhepasīmattāti ‘‘vipattisīmāyo nāmā’’ti kasmā vuttāti ce? Sesalakkhaṇāni sampādetvā nadiyaṃ sīmāya baddhāya udakapariyantaṃ katvā sīmāgatattā puna taṃ nadiṃ anto katvā taḷāke kate sace tassā sīmāya kammaṃ kātuṃ vaṭṭeyya, sīmāto kammāni na vipajjeyyuṃ. Yasmā pana evaṃ kātuṃ na vaṭṭati, tasmā ‘‘udakukkhepasīmattā’’ti vuttaṃ akāraṇaṃ.
ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ သင္ဃကမ္မသ္သ ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, သုခနိသဇ္ဇာဝသေန နိသီဒိတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပရိမဏ္ဍလာကာရေန နိသီဒိတု’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တိယောဇနံ အတိက္ကမိတ္ဝာတိ မဇ္ဈေ ဌတ္ဝာ ဒိယဍ္ဎံ ကတ္ဝာ တိယောဇနံ။ ကောဏတော ဟိ ကောဏံ တိယောဇနံ အတိက္ကာမေတိ, အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇတိ, သီမာ စ အသီမာ ဟောတိ။ ကိတ္တေတ္ဝာတိ နိမိတ္တာနိ သမ္ပန္နာနိပိ အညမညနာမဝိပရိယာယေန, အနိမိတ္တာနံ နာမေဟိ စ ကိတ္တေတ္ဝာတိ အတ္ထော။
Vīsativaggakaraṇīyattā saṅghakammassa kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū nisīdituṃ na sakkontī’’ti vuttaṃ, sukhanisajjāvasena nisīditunti adhippāyo. ‘‘Parimaṇḍalākārena nisīditu’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tiyojanaṃ atikkamitvāti majjhe ṭhatvā diyaḍḍhaṃ katvā tiyojanaṃ. Koṇato hi koṇaṃ tiyojanaṃ atikkāmeti, āpattiñca āpajjati, sīmā ca asīmā hoti. Kittetvāti nimittāni sampannānipi aññamaññanāmavipariyāyena, animittānaṃ nāmehi ca kittetvāti attho.
ရာသိကတံ ပံသုပိ ရုက္ခေသု ဇာတေသု သုဒ္ဓပံသုပဗ္ဗတော ဟောတိ။ ဂုဠပိဏ္ဍပရိမာဏော ထူလတာယ, န တုလဂဏနာယ။ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဣမိနာ ကုဋသရာဝာဒီသု ရောပိတံ ပဋိက္ခိပတိ, တတော အပနေတ္ဝာ ပန တင္ခဏမ္ပိ ဘူမိယံ ရောပိတော ဝဋ္ဋတိ။ နဝမူလသာခာနိဂ္ဂမနံ ပန အကာရဏံ။ ခန္ဓံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ရောပိတေ ပန ဧတံ ယုဇ္ဇတိ။ သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏော ကနိဋ္ဌင္ဂုလိပရိမာဏမတ္တော။ ‘‘အဋ္ဌင္ဂုလုဗ္ဗေဓော’’တိ ဣမိနာ ဥဗ္ဗေဓော ပရိစ္ဆိန္နော ဟောတိ, ‘‘ဂောဝိသာဏမတ္တော’’တိ ဣမိနာ ပရိဏာဟော။ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ ဂောဝိသာဏပရိဏာဟေ ပရိစ္ဆေဒော နတ္ထိ, တသ္မာ ခုဒ္ဒကောပိ မဟန္တောပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝာတိ ဝဒန္တိ။
Rāsikataṃ paṃsupi rukkhesu jātesu suddhapaṃsupabbato hoti. Guḷapiṇḍaparimāṇo thūlatāya, na tulagaṇanāya. Bhūmiyaṃ patiṭṭhito’’ti iminā kuṭasarāvādīsu ropitaṃ paṭikkhipati, tato apanetvā pana taṅkhaṇampi bhūmiyaṃ ropito vaṭṭati. Navamūlasākhāniggamanaṃ pana akāraṇaṃ. Khandhaṃ chinditvā ropite pana etaṃ yujjati. Sūcidaṇḍakappamāṇo kaniṭṭhaṅguliparimāṇamatto. ‘‘Aṭṭhaṅgulubbedho’’ti iminā ubbedho paricchinno hoti, ‘‘govisāṇamatto’’ti iminā pariṇāho. ‘‘Evaṃ santepi govisāṇapariṇāhe paricchedo natthi, tasmā khuddakopi mahantopi vaṭṭati evāti vadanti.
ဇာတသ္သရေ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ဥဒကံ နိမိတ္တူပဂံ ဒိသ္ဝာ အပရိပုဏ္ဏံ အန္တရာ ဌိတိဘူတံ ‘‘ဇာတသ္သရေ သမ္မတာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘နဒိယာ သမ္မတာ, သမုဒ္ဒေ သမ္မတာ, ဇာတသ္သရေ သမ္မတာ’’တိ ဧတ္ထာပိ လောဏီ န ဂဟိတာ။ ဗဒ္ဓသီမံ ဝာ နဒိသမုဒ္ဒဇာတသ္သရေ ဝာ အနောက္ကမိတ္ဝာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘နဒိယာ ဝာ, ဘိက္ခဝေ, သမုဒ္ဒေ ဝာ ဇာတသ္သရေ ဝာ’’တိ (မဟာဝ. ၁၄၇) ဧတ္ထာပိ န ဂဟိတာ။ တသ္မာ လောဏီ န အဗဒ္ဓသီမာတိ စေ? အဗဒ္ဓသီမာဝ။ ‘‘ယောပိ နဒိံ ဝာ သမုဒ္ဒံ ဝာ ဘိန္ဒိတ္ဝာ နိက္ခန္တဥဒကေန ကတော သောဗ္ဘော ဧတံ လက္ခဏံ ပာပုဏာတိ, အယမ္ပိ ဇာတသ္သရောယေဝာ’’တိ (ကင္ခာ. အဋ္ဌ. နိဒာနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ ဇာတသ္သရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ တတ္ထ တတ္ထ အဝုတ္တာ။ ‘‘ယာဝတိကာ တသ္မိံ ဂာမခေတ္တေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညမ္ပိ ဂာမံ အန္တော ကတ္ဝာ သမာနသံဝာသကသီမာသမ္မန္နနကာလေ တသ္မိံ ဂာမေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တု ဝာ မာ ဝာ, ဝဋ္ဋတိ။ အဝိပ္ပဝာသသီမာသမ္မန္နနကာလေ အာဂန္တဗ္ဗမေဝ။
Jātassare paripuṇṇameva udakaṃ nimittūpagaṃ disvā aparipuṇṇaṃ antarā ṭhitibhūtaṃ ‘‘jātassare sammatā’’ti vuttaṃ vipattiṃ na āpajjatīti ‘‘nadiyā sammatā, samudde sammatā, jātassare sammatā’’ti etthāpi loṇī na gahitā. Baddhasīmaṃ vā nadisamuddajātassare vā anokkamitvāti etthāpi ‘‘nadiyā vā, bhikkhave, samudde vā jātassare vā’’ti (mahāva. 147) etthāpi na gahitā. Tasmā loṇī na abaddhasīmāti ce? Abaddhasīmāva. ‘‘Yopi nadiṃ vā samuddaṃ vā bhinditvā nikkhantaudakena kato sobbho etaṃ lakkhaṇaṃ pāpuṇāti, ayampi jātassaroyevā’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) vuttattā jātassaraggahaṇena gahitāti tattha tattha avuttā. ‘‘Yāvatikā tasmiṃ gāmakhette’’ti vuttattā aññampi gāmaṃ anto katvā samānasaṃvāsakasīmāsammannanakāle tasmiṃ gāme bhikkhū āgacchantu vā mā vā, vaṭṭati. Avippavāsasīmāsammannanakāle āgantabbameva.
အဂမနပထေသူတိ ဧတ္ထ ဧကဒိဝသေန ဂန္တ္ဝာ ပစ္စာဂန္တုံ အသက္ကုဏေယ္ယဋ္ဌာနေတိ ဝဒန္တိ, ဗဒ္ဓသီမာဘာဝံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာတိ အတ္ထော။
Agamanapathesūti ettha ekadivasena gantvā paccāgantuṃ asakkuṇeyyaṭṭhāneti vadanti, baddhasīmābhāvaṃ paṭikkhipitvāti attho.
‘‘သမန္တာ ဥဒကုက္ခေပာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗဒိသာသု ဂဟေတဗ္ဗမေဝာတိ စေ? ယတော လဗ္ဘတိ, တတော ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘ယသ္မိံ ပဒေသေ ပကတိဝီစိယော ဩတ္ထရိတ္ဝာ သဏ္ဌဟန္တိ, တတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပိယဘူမိ, တတ္ထ ဌတ္ဝာ ဥပောသထာဒိကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အနုဗန္ဓော အဍ္ဎမာသော အန္ဝဍ္ဎမာသော, အဍ္ဎမာသသ္သ ဝာ အနု။ ယော ပန ကေနစိ အန္တမသော တိရစ္ဆာနေနပိ ခဏိတ္ဝာ အကတောတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘Samantā udakukkhepā’’ti vuttattā sabbadisāsu gahetabbamevāti ce? Yato labbhati, tato gahetabbo ‘‘yasmiṃ padese pakativīciyo ottharitvā saṇṭhahanti, tato paṭṭhāya kappiyabhūmi, tattha ṭhatvā uposathādikammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttattā. Anubandho aḍḍhamāso anvaḍḍhamāso, aḍḍhamāsassa vā anu. Yo pana kenaci antamaso tiracchānenapi khaṇitvā akatoti adhippāyo.
‘‘အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတ္ဝာ ဌိတောပိ ကမ္မံ ကောပေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဌိတော န ကောပေတီတိ ဒီပိတမေဝ ဟောတီတိ ဥပတိသ္သတ္ထေရော, တံ ပန ‘‘ဒ္ဝိန္နံ ဥဒကုက္ခေပာနံ အန္တရေ အညော ဧကော ဥဒကုက္ခေပော ဥပစာရတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗော’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ သမန္တပာသာဒိကာယဉ္ဟိ ‘‘အညံ တတ္တကံယေဝာ’’တိ ပဒံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တသ္သာဓိပ္ပာယော ပရိယေသိတဗ္ဗော။ အန္တောဥဒကုက္ခေပသီမာယ ဥပစာရတ္ထာယ ဌပိတံ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတ္ဝာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ထေရေန အညထာ ပပဉ္စိတ္ဝာ လိခိတံ။
‘‘Aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopi kammaṃ kopetī’’ti vuttattā atikkamitvā ṭhito na kopetīti dīpitameva hotīti upatissatthero, taṃ pana ‘‘dvinnaṃ udakukkhepānaṃ antare añño eko udakukkhepo upacāratthāya ṭhapetabbo’’ti vacanena virujjhati. Samantapāsādikāyañhi ‘‘aññaṃ tattakaṃyevā’’ti padaṃ natthi. Tasmā tassādhippāyo pariyesitabbo. Antoudakukkhepasīmāya upacāratthāya ṭhapitaṃ udakukkhepaparicchedaṃ anatikkamitvāti attho gahetabbo. Therena aññathā papañcitvā likhitaṃ.
‘‘သဘာဂဝတ္ထုနာ လဟုကာပတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သဘာဂသင္ဃာဒိသေသံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န ဝဋ္ဋတိ ဒေသနာဂာမိနိံ သန္ဓာယ ဣဓ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ဧဝ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ‘‘သဘာဂသင္ဃာဒိသေသံ အာပန္နသ္သ ပန သန္တိကေ အာဝိကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အာဝိကရောတိ, အာပတ္တိ အာဝိကတာ ဟောတိ, ဒုက္ကဋာ ပန န မုစ္စတီ’’တိ (စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၁၀၂) ဝုတ္တံ။ ယထာ သင္ဃေန ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သင္ဃော။ပေ.။ ပဋိကရိသ္သတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဥပောသထံ ကာတုံ လဘတိ, ဧဝံ တီဟိ ဒ္ဝီဟိပိ အညံ သုဒ္ဓံ ပသ္သိတ္ဝာ ‘‘ပဋိကရိသ္သာမာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဥပောသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကေနာပိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ လဘိတ္ဝာ ပဋိကရိသ္သာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတ္ဝာ ဥပောသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘သာမန္တော ဘိက္ခု ဧဝမသ္သ ဝစနီယောတိ ဧတ္ထ သဘာဂော ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိသဘာဂသ္သ ဟိ ဝုစ္စမာနေ ဘဏ္ဍနကလဟသင္ဃဘေဒာဒီနိပိ ဟောန္တိ, တသ္မာ တသ္သ အဝတ္ဝာ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ ပဋိကရိသ္သာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတ္ဝာ ဥပောသထော ကာတဗ္ဗောတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတ္ဝာ တသ္သ အပ္ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတမေဝ။ ‘‘ယဒာ အညံ သုဒ္ဓံ ဘိက္ခုံ အနာပတ္တိကံ ပသ္သိသ္သတိ, တဒာ တသ္သ သန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လဟုကသ္သေဝ အနုညာတတ္တာ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တတ္တာ သဘာဂသင္ဃာဒိသေသံ ပန ဉတ္တိယာ အာရောစေတ္ဝာ ဥပောသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘Sabhāgavatthunā lahukāpatti’’nti vuttattā sabhāgasaṅghādisesaṃ ārocetuṃ vaṭṭatīti ce? Na vaṭṭati desanāgāminiṃ sandhāya idha vuttattā. Tasmā eva samuccayakkhandhake ‘‘sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa pana santike āvikātuṃ na vaṭṭati. Sace āvikaroti, āpatti āvikatā hoti, dukkaṭā pana na muccatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttaṃ. Yathā saṅghena ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… paṭikarissatī’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ labhati, evaṃ tīhi dvīhipi aññaṃ suddhaṃ passitvā ‘‘paṭikarissāmā’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati. Ekenāpi ‘‘parisuddhaṃ labhitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭatīti. Aṭṭhakathāyampi ‘‘sāmanto bhikkhu evamassa vacanīyoti ettha sabhāgo eva vattabbo. Visabhāgassa hi vuccamāne bhaṇḍanakalahasaṅghabhedādīnipi honti, tasmā tassa avatvā ito vuṭṭhahitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposatho kātabboti andhakaṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti vatvā tassa appaṭikkhittattā vaṭṭatīti dīpitameva. ‘‘Yadā aññaṃ suddhaṃ bhikkhuṃ anāpattikaṃ passissati, tadā tassa santike’’ti vuttattā lahukasseva anuññātattā samuccayakkhandhake vuttattā sabhāgasaṅghādisesaṃ pana ñattiyā ārocetvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati.
ဒေဝဗ္ရဟ္မာ ပန ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော’’တိ ပဒံ ဌပေတ္ဝာ ယေန ကေနစိ ပဒေန အသင္ဂဟိတာပိ ဣမိနာ သင္ဂဟိတာတိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ယသ္သ ဥပသမ္ပဒာ ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
Devabrahmā pana ‘‘tiracchānagato’’ti padaṃ ṭhapetvā yena kenaci padena asaṅgahitāpi iminā saṅgahitāti dassanatthaṃ ‘‘yassa upasampadā paṭikkhittā’’ti vuttaṃ.
‘‘စာတုမာသိနိယံ ပန ပဝာရိတာနံ သန္တိကေ အနုပဂတေန ဝာ ဆိန္နဝသ္သေန ဝာ ဝုဋ္ဌဝသ္သေန ဝာ’’တိ အဝတ္ဝာ ‘‘အနုပဂတေန ဝာ ဆိန္နဝသ္သေန ဝာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌဝသ္သော ပန တသ္မိံ ကာလေ အနုပဂတတ္တာ ‘‘အနုပဂတော’’တိ သင္ခ္ယံ ဂတောတိ။ သဗ္ဗာယ ဝုဋ္ဌိတာယ သဗ္ဗေ ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဂတေ သန္နိပာတေတုံ န သက္ကာ, ဧကစ္စေ သန္နိပာတေတ္ဝာ ပာရိသုဒ္ဓိံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ဉတ္တိံ ဌပေတ္ဝာ ကတ္တဗ္ဗသင္ဃကမ္မာဘာဝာ ဝဂ္ဂံ န ဟောတီတိ။ ပဝာရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။ အယဉ္ဟေတ္ထ ဝိသေသော – သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတေဟိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ထောကတရာ စေဝ ဟောန္တိ သမသမာ စ, သင္ဃပဝာရဏာယ စ ဂဏံ ပူရေန္တိ, သင္ဃပဝာရဏာဝသေန ဉတ္တိ ဌပေတဗ္ဗာတိ။ ‘‘ဧကောဝ ဘိက္ခု ဟောတိ။ပေ.။ အညေသံ အနာဂတဘာဝံ ဉတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဓိဋ္ဌာနုပောသထံ သီမံ ပဝိသိတ္ဝာ ကာတုံ န သက္ကာတိ ဝဒန္တိ။
‘‘Cātumāsiniyaṃ pana pavāritānaṃ santike anupagatena vā chinnavassena vā vuṭṭhavassena vā’’ti avatvā ‘‘anupagatena vā chinnavassena vā’’ti ettakameva vuttaṃ. Vuṭṭhavasso pana tasmiṃ kāle anupagatattā ‘‘anupagato’’ti saṅkhyaṃ gatoti. Sabbāya vuṭṭhitāya sabbe vuṭṭhahitvā gate sannipātetuṃ na sakkā, ekacce sannipātetvā pārisuddhiṃ ārocetuṃ vaṭṭatīti vadanti. Kasmā? Ñattiṃ ṭhapetvā kattabbasaṅghakammābhāvā vaggaṃ na hotīti. Pavāraṇāyapi eseva nayo. Ayañhettha viseso – sace purimikāya upagatehi pacchimikāya upagatā thokatarā ceva honti samasamā ca, saṅghapavāraṇāya ca gaṇaṃ pūrenti, saṅghapavāraṇāvasena ñatti ṭhapetabbāti. ‘‘Ekova bhikkhu hoti…pe… aññesaṃ anāgatabhāvaṃ ñatvā’’ti vuttattā adhiṭṭhānuposathaṃ sīmaṃ pavisitvā kātuṃ na sakkāti vadanti.
‘‘ကိံ သင္ဃသ္သ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ ဣဒံ န ဉတ္တိံ ဌပေတ္ဝာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဉ္ဟိ ဉတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ကရီယတိ။ တသ္မာ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သင္ဃော, ကိံ သင္ဃသ္သ ပုဗ္ဗကိစ္စံ, ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ တထာပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ တံ ဉတ္တိယာ အန္တော ကရီယတီတိ။ ဧဝံ သန္တေ နေတံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာပဇ္ဇတိ ပယောဇနာဘာဝာတိ စေ? န, ယထာဂတဋ္ဌာနေ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗတော, ပရပဒာပေက္ခတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ အကတ္ဝာ ဥပောသထကမ္မံ ကရောန္တော သင္ဃော, ပုဂ္ဂလော ဝာ ဌပနက္ခေတ္တာတိက္ကမေ အာပဇ္ဇတိ။ တသ္မိဉ္ဟိ ခေတ္တေ အတိက္ကန္တေ သမ္မဇ္ဇနာဒိကရဏေ အာပတ္တိမောက္ခော န ဟောတိ ဥပောသထကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ကတ္တဗ္ဗကမ္မာကရဏပစ္စယတ္တာ တသ္သာ အာပတ္တိယာ။ န သာ ကမ္မပရိယောသာနာပေက္ခာ ဧတ္ထာဂတသမ္ပဇာနမုသာဝာဒာပတ္တိ ဝိယ, တသ္မာ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ဘိက္ခု ‘‘ပာရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’’တိ ဝတ္တုကာမော ပဌမမေဝ ပာရိသုဒ္ဓာပာရိသုဒ္ဓိပစ္စယံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သရာပေတိ။ တဉ္ဟိ ကတံ ပာရိသုဒ္ဓိပစ္စယော ဟောတိ, အကတံ အပာရိသုဒ္ဓိပစ္စယော။ တေနေဝ ဥဘယာပေက္ခာဓိပ္ပာယေန ကတံ, န ကတန္တိ အဝတ္ဝာ ‘‘ကိံ သင္ဃသ္သ ပုဗ္ဗကိစ္စ’’မိစ္စေဝာဟ။ တတ္ထ အကတပက္ခေ တာဝ ပာရိသုဒ္ဓိအာရောစနက္ကမနိဒသ္သနတ္ထံ ပရတော ‘‘ယသ္သ သိယာ အာပတ္တိ, သော အာဝိကရေယ္ယာ’’တိ စ, ကတပက္ခေ ‘‘အသန္တိယာ အာပတ္တိယာ တုဏ္ဟီ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝက္ခတိ။
‘‘Kiṃ saṅghassa pubbakicca’’nti idaṃ na ñattiṃ ṭhapetvā vattabbaṃ. Tañhi ñattito puretarameva karīyati. Tasmā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, kiṃ saṅghassa pubbakiccaṃ, yadi saṅghassa pattakalla’’nti vattabbaṃ siyāti. Tathāpi na vattabbaṃ. Na hi taṃ ñattiyā anto karīyatīti. Evaṃ sante netaṃ vattabbanti āpajjati payojanābhāvāti ce? Na, yathāgataṭṭhāne eva vattabbato, parapadāpekkhatāyāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pubbakiccaṃ akatvā uposathakammaṃ karonto saṅgho, puggalo vā ṭhapanakkhettātikkame āpajjati. Tasmiñhi khette atikkante sammajjanādikaraṇe āpattimokkho na hoti uposathakammato pubbe kattabbakammākaraṇapaccayattā tassā āpattiyā. Na sā kammapariyosānāpekkhā etthāgatasampajānamusāvādāpatti viya, tasmā pātimokkhuddesako bhikkhu ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’ti vattukāmo paṭhamameva pārisuddhāpārisuddhipaccayaṃ pubbakiccaṃ sarāpeti. Tañhi kataṃ pārisuddhipaccayo hoti, akataṃ apārisuddhipaccayo. Teneva ubhayāpekkhādhippāyena kataṃ, na katanti avatvā ‘‘kiṃ saṅghassa pubbakicca’’miccevāha. Tattha akatapakkhe tāva pārisuddhiārocanakkamanidassanatthaṃ parato ‘‘yassa siyā āpatti, so āvikareyyā’’ti ca, katapakkhe ‘‘asantiyā āpattiyā tuṇhī bhavitabba’’nti ca vakkhati.
‘‘သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန စတူဟိ ဘိက္ခူဟိ သန္နိပတိတ္ဝာ’’တိ စ, ‘‘ဥပောသထကရဏတ္ထံ သန္နိပတိတေ သင္ဃေ ဗဟိ။ပေ.။ အဒေန္တေန ဆန္ဒော ဒာတဗ္ဗော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ အသန္နိပတိတေပိ ပန ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒဉ္ဟိ ဆန္ဒဒာနသမယဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဥပောသထကရဏတ္ထံ သန္နိပတိတေ သင္ဃေ ဗဟိ ဥပောသထံ ကတ္ဝာ အာဂတသ္သ ကတ္တဗ္ဗာကာရဒသ္သနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ပဓာနဃရဝာသိနော ပဓာနဃရံ ပဝိသိတုကာမာ အတ္တနော သဘာဂဘိက္ခူနံ ဆန္ဒံ ဒတ္ဝာ သစေ သင္ဃော သန္နိပတတိ, ‘‘မယ္ဟံ ဆန္ဒော အာရောစေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္ဝာ ပဓာနဃရံ ပဝိသန္တိ။ အယံ သီဟဠဒီပေ ပယောဂော။ အာရောစေန္တေန ပန သန္နိပတိတေ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စသု ဘိက္ခူသု ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တေသု ဧကသ္သ ဆန္ဒပာရိသုဒ္ဓိံ အာဟရိတ္ဝာ စတုန္နံ ပာတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အနုညာတတ္တာ သန္နိပတိတေ ဆန္ဒော ဂဟေတဗ္ဗော အာရောစေတဗ္ဗောတိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ဝိယ။ ‘‘ထေယ္ယသံဝာသကော ပဋိဇာနာတီတိ (မဟာဝ. ၁၆၅) ဝစနတော သာမဏေရေန အာဟဋာပိ ဝဋ္ဋတိ။ ကမ္မံ န ကောပေတီ’’တိ စ, ‘‘သစေ ပုဗ္ဗေ ဆန္ဒံ ဒတ္ဝာ ဗဟိသီမာဂတော ပုန ပဝိသတိ, ပစ္ဆာ ဆန္ဒဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ, တသ္သ ပယောဂော သီမာသမ္မုတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘ဆန္ဒဒာနေ တိက္ခတ္တုံ ဝစနေ ဣဒံ ပယောဇနံ – ပဌမံ သမဂ္ဂဘာဝံ, ဒုတိယံ ပစ္ဆာ ဝိဓာတဗ္ဗဘာဝံ, တတိယံ ဆန္ဒဟာရကသ္သ ဒုက္ကဋမောစနံ ဒီပေတီ’’တိ (ဝဇိရ. ဋီ. မဟာဝဂ္ဂ ၁၆၄) စ လိခိတံ။ ဗိဠာလသင္ခလိကာဗဒ္ဓာဝ ဟောတိ အန္တောဂေဟေ ဧဝ သမ္ပယောဇနတ္တာ, ယထာ သာ န ကတ္ထစိ ဂစ္ဆတိ, တထာ သာပိ န ကတ္ထစိ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရထာ ဝိသေသနံ နိရတ္ထကံ ဟောတီတိ အာစရိယေန ဂဟိတံ။
‘‘Sabbantimena paricchedena catūhi bhikkhūhi sannipatitvā’’ti ca, ‘‘uposathakaraṇatthaṃ sannipatite saṅghe bahi…pe… adentena chando dātabbo’’ti ca vadanti. Asannipatitepi pana vaṭṭati. Idañhi chandadānasamayadassanatthaṃ vuttaṃ. Uposathakaraṇatthaṃ sannipatite saṅghe bahi uposathaṃ katvā āgatassa kattabbākāradassanatthañca vuttaṃ. Padhānagharavāsino padhānagharaṃ pavisitukāmā attano sabhāgabhikkhūnaṃ chandaṃ datvā sace saṅgho sannipatati, ‘‘mayhaṃ chando ārocetabbo’’ti vatvā padhānagharaṃ pavisanti. Ayaṃ sīhaḷadīpe payogo. Ārocentena pana sannipatite ārocetabbaṃ. Pañcasu bhikkhūsu ekasmiṃ vihāre vasantesu ekassa chandapārisuddhiṃ āharitvā catunnaṃ pātimokkhaṃ uddisituṃ anuññātattā sannipatite chando gahetabbo ārocetabboti vacanaṃ niratthakaṃ viya. ‘‘Theyyasaṃvāsako paṭijānātīti (mahāva. 165) vacanato sāmaṇerena āhaṭāpi vaṭṭati. Kammaṃ na kopetī’’ti ca, ‘‘sace pubbe chandaṃ datvā bahisīmāgato puna pavisati, pacchā chandaggahaṇakiccaṃ natthi, tassa payogo sīmāsammutivasena veditabbo’’ti ca ‘‘chandadāne tikkhattuṃ vacane idaṃ payojanaṃ – paṭhamaṃ samaggabhāvaṃ, dutiyaṃ pacchā vidhātabbabhāvaṃ, tatiyaṃ chandahārakassa dukkaṭamocanaṃ dīpetī’’ti (vajira. ṭī. mahāvagga 164) ca likhitaṃ. Biḷālasaṅkhalikābaddhāva hoti antogehe eva sampayojanattā, yathā sā na katthaci gacchati, tathā sāpi na katthaci gacchatīti adhippāyo. Itarathā visesanaṃ niratthakaṃ hotīti ācariyena gahitaṃ.
‘‘န ဟိ တံ အကတ္ဝာ ဥပောသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဒသ္သိတတ္တာ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဟိ ဥဘယ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? သေသာနိ ထေရေန အာဏတ္တေန ကာတဗ္ဗာနိ ဒသ္သိတာနိ, ဣမေ ပန ဒ္ဝေ ထေရေန ဝာ ပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝာ ဉတ္တိဋ္ဌပနကေန ဝာ ယေန ဝာ တေန ဝာ ကာတဗ္ဗာနီတိ စ, သမ္မဇ္ဇနာဒီနိ တတ္ထ တတ္ထ တာဒိသာနိ ပယောဇနာနိ နိပ္ဖာဒေန္တိ, ဣမေ ပန ဒ္ဝေ တတ္ထ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ကမ္မံ သာဓေန္တိ, တသ္မာ ‘‘ကိံ ဣမိနာ’’တိ အဝတ္ဝာ ကာတဗ္ဗမေဝာတိ ဒသ္သေတုဉ္စ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဟိ ဥဘယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာယသ္မန္တာနံ ပာဒေ ဝန္ဒတီ’’တိ ဂဏဝသေန ဝတ္ဝာ ပုဂ္ဂလဝသေန န ဝုတ္တံ တေန အာရောစေတဗ္ဗသ္သ အညသ္သ အဘာဝာ။
‘‘Na hi taṃ akatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti pubbe dassitattā ‘‘idampi hi ubhaya’’nti kasmā vuttanti ce? Sesāni therena āṇattena kātabbāni dassitāni, ime pana dve therena vā pātimokkhuddesakena vā ñattiṭṭhapanakena vā yena vā tena vā kātabbānīti ca, sammajjanādīni tattha tattha tādisāni payojanāni nipphādenti, ime pana dve tattha tattha na kiñci kammaṃ sādhenti, tasmā ‘‘kiṃ iminā’’ti avatvā kātabbamevāti dassetuñca ‘‘idampi hi ubhaya’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Āyasmantānaṃ pāde vandatī’’ti gaṇavasena vatvā puggalavasena na vuttaṃ tena ārocetabbassa aññassa abhāvā.
သင္ဃသ္သ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ သင္ဃေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သမဂ္ဂသ္သ ဟိ သင္ဃသ္သာတိ ဧတ္ထ သမဂ္ဂဘာဝသ္သ ကာယသာမဂ္ဂိကာရဏတ္တာ နတ္ထိ ဒောသောတိ စေ? တံ န, ဥဒ္ဒေသေပိ သဝနေပိ သမဂ္ဂဘာဝသ္သ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ’’တိ ဟိ ဣမိနာ စိတ္တသာမဂ္ဂိံ ဒီပေတိ သဝနေ သဗ္ဗေဟိ ဧကီဘူတဘာဝတော။
Saṅghassa uddiṭṭhaṃ hotīti saṅghena uddiṭṭhaṃ hotīti attho. Samaggassa hi saṅghassāti ettha samaggabhāvassa kāyasāmaggikāraṇattā natthi dosoti ce? Taṃ na, uddesepi savanepi samaggabhāvassa icchitabbattā. ‘‘Suṇātu me, bhante’’ti hi iminā cittasāmaggiṃ dīpeti savane sabbehi ekībhūtabhāvato.
သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ အနာဒရိယဝသေန အာပဇ္ဇန္တော ဧဝ အလဇ္ဇီ ဟောတိ, န ဣတရောတိ။ အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတီတိ ဧတ္ထ လဇ္ဇာယ ပရိဂူဟန္တော အလဇ္ဇီ န ဟောတိ, ‘ကိံ ဣမိနာ’တိ အနာဒရိယဝသေန ပရိဂူဟန္တော ဟောတီ’’တိ စ လိခိတံ။
Sañcicca āpattiṃ āpajjatīti ettha anādariyavasena āpajjanto eva alajjī hoti, na itaroti. Āpattiṃ parigūhatīti ettha lajjāya parigūhanto alajjī na hoti, ‘kiṃ iminā’ti anādariyavasena parigūhanto hotī’’ti ca likhitaṃ.
‘‘သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာန’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘ဆန္န’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? သတ္တန္နမေဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပာရာဇိကာပတ္တိံ အာပန္နော ဟိ သစေ အတ္တနော သာပတ္တိကဘာဝံ ပကာသေတိ, သင္ဃသ္သ စ ဥပောသထော သမ္ပဇ္ဇတိ, တသ္သ စ ဂိဟိဘာဝေန ဝာ သာမဏေရဘာဝေန ဝာ သုဒ္ဓိ ဟောတီတိ။
‘‘Sattannaṃ āpattikkhandhāna’’nti na vattabbaṃ, ‘‘channa’’nti vattabbanti ce? Sattannamevāti vattabbaṃ. Pārājikāpattiṃ āpanno hi sace attano sāpattikabhāvaṃ pakāseti, saṅghassa ca uposatho sampajjati, tassa ca gihibhāvena vā sāmaṇerabhāvena vā suddhi hotīti.
ဧကစ္စေ အာစရိယာ နာမ ဓမ္မဘာရိကော ကိရ အာစရိယော။ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ စေ? ယာဝတတိယာနုသာဝနာ နာမ တိက္ခတ္တုံ ဝစနံ။ တထာ ပာဌေ အနာဂတတ္တာ ကေဝလံ ‘‘ယာဝတတိယံ အနုသာဝိတ’’န္တိ ပဒမေဝ ဒိသ္ဝာ ‘‘ယသ္သ သိယာ အာပတ္တိ, သော အာဝိကရေယ္ယာ’’တိ ဣဒံ ‘‘သစေ အာပတ္တိံ အာပန္နာ, အာဝိကရောထာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ‘‘အသန္တိယာ အာပတ္တိယာ တုဏ္ဟီ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ တမေဝတ္ထံ ဒီပေတိ။ ‘‘တုဏ္ဟီဘာဝေန ခော ပနာယသ္မန္တေ ပရိသုဒ္ဓာတိ ဝေဒိသ္သာမီ’’တိ ဣဒမ္ပိ တမေဝာတိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတ္ဝာ ဝုတ္တံ ကိရ။
Ekacce ācariyā nāma dhammabhāriko kira ācariyo. Kasmā evaṃ vuttanti ce? Yāvatatiyānusāvanā nāma tikkhattuṃ vacanaṃ. Tathā pāṭhe anāgatattā kevalaṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvita’’nti padameva disvā ‘‘yassa siyā āpatti, so āvikareyyā’’ti idaṃ ‘‘sace āpattiṃ āpannā, āvikarothā’’ti imamatthaṃ dīpeti. ‘‘Asantiyā āpattiyā tuṇhī bhavitabba’’nti idampi tamevatthaṃ dīpeti. ‘‘Tuṇhībhāvena kho panāyasmante parisuddhāti vedissāmī’’ti idampi tamevāti evamatthaṃ gahetvā vuttaṃ kira.
အပရေတိ အတ္ထဒသ္သိတ္ထေရော ကိရ။ ဧတံ သန္ဓာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘သကိမ္ပိ အနုသာဝိတ’’န္တိ ပဒသ္သ ဝစနေန တိက္ခတ္တုံ အနုသာဝနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဧတ္တကမေဝ ဒီပိတံ ဝိယ ဒိသ္သတိ။
Apareti atthadassitthero kira. Etaṃ sandhāyāti ettha ‘‘sakimpi anusāvita’’nti padassa vacanena tikkhattuṃ anusāvanā kātabbāti ettakameva dīpitaṃ viya dissati.
ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ကထံ ဝိညာယတီတိ စေ? ‘‘အယမေတ္ထ အာစရိယပရမ္ပရာဘတော ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဝုတ္တံ။
Imamatthaṃ sandhāya vuttanti kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Ayamettha ācariyaparamparābhato vinicchayo’’ti vuttaṃ.
‘‘သရမာနေနာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ပဇာနမုသာဝာဒသ္သ သစိတ္တကတ္တံ ဒသ္သေတိ။ သင္ဃမဇ္ဈေ ဝာတိအာဒိ လက္ခဏဝစနံ ကိရ။ သင္ဃုပောသထကရဏတ္ထံ သင္ဃမဇ္ဈေ စေ နိသိန္နော, တသ္မိံ သင္ဃမဇ္ဈေ အာဝိကာတဗ္ဗာ။ ဂဏုပောသထကရဏတ္ထဉ္စေ ဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော, တသ္မိံ ဂဏမဇ္ဈေ။ ဧကသ္သေဝ သန္တိကေ စေ ပာရိသုဒ္ဓိဥပောသထံ ကတ္တုကာမော, တသ္မိံ ဧကပုဂ္ဂလေ အာဝိကာတဗ္ဗာတိ, ဧတေန န ကေဝလံ သင္ဃမဇ္ဈေ ဧဝာယံ မုသာဝာဒော သမ္ဘဝတိ, အထ ခော ဧတ္ထ ဝုတ္တလက္ခဏေန အသတိပိ ‘‘ပာရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’’တိအာဒိဝိဓာနေ ဂဏုပောသထေပိ သာပတ္တိကော ဟုတ္ဝာ ဥပောသထံ ကတ္တုကာမော အနာရောစေတ္ဝာ တုဏ္ဟီဘူတောဝ စေ ကရောတိ, အယံ သမ္ပဇာနမုသာဝာဒာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဣမသ္သတ္ထသ္သ အာဝိကရဏတော လက္ခဏဝစနံ ကိရေတန္တိ ဝုတ္တန္တိ တက္ကိကာ။ အညထာ ‘‘ဂဏမဇ္ဈေ ဝာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ တေသံ အဓိပ္ပာယော။ အာရောစနာဓိပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာစရိယသ္သ တက္ကော။ အာရောစေန္တော ဟိ ‘‘သင္ဃသ္သ အာရောစေမီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန အာဝိကရောန္တော သင္ဃမဇ္ဈေ အာဝိကရောတိ နာမ, ဥဘတောပသ္သေ နိသိန္နာနံ အာရောစေန္တော ဂဏမဇ္ဈေ အာဝိကရောတိ နာမ, ‘‘ဧကသ္သေဝ အာရောစေသ္သာမီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန အာဝိကရောန္တော ဧကပုဂ္ဂလေ အာဝိကရောတိ နာမ။ သစေပိ ဝေမတိကော ဟောတိ။ပေ.။ ပဋိကရိသ္သာမီတိ ဧဝံ ကတေ ယာဝ ဝေမတိကော ဟောတိ, တာဝ သဘာဂာပတ္တိံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ လဘတိ, အညေသဉ္စ ကမ္မာနံ ပရိသုဒ္ဓော နာမ ဟောတိ။ ပုန နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတ္ဝာ ဒေသေတဗ္ဗံ ဝာ န ဝာတိ နေဝ ပာဠိယံ, န အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထိ, ဒေသိတေ ပန ဒောသော နတ္ထိ။ တထာ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတ္ဝာ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိသ္သာမီတိ ဧတ္ထ စ သကလသင္ဃေ သဘာဂာပတ္တိံ အာပန္နေ, ဝေမတိကေ စာတိ လိခိတံ (ဝဇိရ. ဋီ. မဟာဝဂ္ဂ ၁၆၉-၁၇၀)။
‘‘Saramānenā’’ti iminā sampajānamusāvādassa sacittakattaṃ dasseti. Saṅghamajjhe vātiādi lakkhaṇavacanaṃ kira. Saṅghuposathakaraṇatthaṃ saṅghamajjhe ce nisinno, tasmiṃ saṅghamajjhe āvikātabbā. Gaṇuposathakaraṇatthañce gaṇamajjhe nisinno, tasmiṃ gaṇamajjhe. Ekasseva santike ce pārisuddhiuposathaṃ kattukāmo, tasmiṃ ekapuggale āvikātabbāti, etena na kevalaṃ saṅghamajjhe evāyaṃ musāvādo sambhavati, atha kho ettha vuttalakkhaṇena asatipi ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’tiādividhāne gaṇuposathepi sāpattiko hutvā uposathaṃ kattukāmo anārocetvā tuṇhībhūtova ce karoti, ayaṃ sampajānamusāvādāpattiṃ āpajjatīti imassatthassa āvikaraṇato lakkhaṇavacanaṃ kiretanti vuttanti takkikā. Aññathā ‘‘gaṇamajjhe vā’’ti na vattabbanti tesaṃ adhippāyo. Ārocanādhippāyavasena vuttanti ācariyassa takko. Ārocento hi ‘‘saṅghassa ārocemī’’ti adhippāyena āvikaronto saṅghamajjhe āvikaroti nāma, ubhatopasse nisinnānaṃ ārocento gaṇamajjhe āvikaroti nāma, ‘‘ekasseva ārocessāmī’’ti adhippāyena āvikaronto ekapuggale āvikaroti nāma. Sacepi vematiko hoti…pe… paṭikarissāmīti evaṃ kate yāva vematiko hoti, tāva sabhāgāpattiṃ paṭiggahetuṃ labhati, aññesañca kammānaṃ parisuddho nāma hoti. Puna nibbematiko hutvā desetabbaṃ vā na vāti neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ atthi, desite pana doso natthi. Tathā ito vuṭṭhahitvā taṃ āpattiṃ paṭikarissāmīti ettha ca sakalasaṅghe sabhāgāpattiṃ āpanne, vematike cāti likhitaṃ (vajira. ṭī. mahāvagga 169-170).
နိဒာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.