| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಅಭಿನವ-ಟೀಕಾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ
Nidānavaṇṇanā
ಏವಂ ರತನತ್ತಯಪಣಾಮಾದಿಸಹಿತಂ ಸಞ್ಞಾದಿಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ವಣ್ಣನಂ ವಣ್ಣಯಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ತಾವ ವಚನತ್ಥತೋ, ಸರೂಪಭೇದತೋ, ಗನ್ಥಭೇದತೋ, ಉದ್ದೇಸವಿಭಾಗತೋ, ಉದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಚ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ತದುದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನಾಯಂ ವಣ್ಣನಾ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ।
Evaṃ ratanattayapaṇāmādisahitaṃ saññādikaṃ dassetvā idāni ‘‘pātimokkhassa vaṇṇanaṃ vaṇṇayissāmī’’ti vuttattā pātimokkhaṃ tāva vacanatthato, sarūpabhedato, ganthabhedato, uddesavibhāgato, uddesaparicchedato ca vavatthapetvā taduddesakkamenāyaṃ vaṇṇanā bhavissatīti dassetuṃ ‘‘tattha pātimokkha’’ntiādi āraddhaṃ.
ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಥಾಪದೇ। ಪಅತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಪಕಾರತೋ ಅತಿವಿಯ ಸೀಲೇಸು ಮುಖಭೂತಂ। ಅತಿಪಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ತಮೇವ ಪದಂ ಉಪಸಗ್ಗಬ್ಯತ್ತಯೇನ ವದತಿ। ಅಥ ವಾ ಪ ಅತಿ ಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ, ತಸ್ಸ ಉಪಸಗ್ಗಬ್ಯತ್ತಯೇನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಅತಿಪಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಪಭೇದತೋ ಪದವಣ್ಣನಂ ಕತ್ವಾ ಸದ್ದತ್ಥತೋ ವದತಿ ‘‘ಅತಿಸೇಟ್ಠಂ ಅತಿಉತ್ತಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ ಸೇಟ್ಠಂ, ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪನ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಉತ್ತಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇತೀತಿ ಏವಂ। ಇಮಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತವಚನತ್ಥಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಸಬ್ಬಮತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಮೇಕೋ ಅನ್ತೋ, ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀತಿ ಖೋ, ಕಚ್ಚಾನ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಅನ್ತೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೫; ೩.೯೦) ವಿಯ। ಇಮಿನಾತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖವಚನಂ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಅನನ್ತರನಿದಸ್ಸಿತಸ್ಸ, ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಚ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವೀಥಿಯಾ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಸ್ಸ ವಚನತೋ। ಅಥ ವಾ ಇಮಿನಾತಿ ಆಸನ್ನಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವಕರಣವಚನಂ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ವಚನತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖೀಕರಣತೋ। ವಚನತ್ಥೇನಾತಿ ‘‘ಅತಿಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ಸದ್ದತ್ಥೇನ। ಏಕವಿಧಮ್ಪೀತಿ ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಮ್ಪಿ। ಸೀಲಗನ್ಥಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ ಹೋತೀತಿ ಪುನ ಸೀಲಗನ್ಥಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಭೇದೇನ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ, ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಞ್ಚಾತಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha tatthāti tasmiṃ gāthāpade. Paatimokkhanti pakārato ativiya sīlesu mukhabhūtaṃ. Atipamokkhanti tameva padaṃ upasaggabyattayena vadati. Atha vā pa ati mokkhanti padacchedo, tassa upasaggabyattayenatthamāha ‘‘atipamokkha’’nti. Evaṃ pabhedato padavaṇṇanaṃ katvā saddatthato vadati ‘‘atiseṭṭhaṃ atiuttamanti attho’’ti. Ettha ca sīlapātimokkhaṃ sabbaguṇānaṃ mūlabhāvato seṭṭhaṃ, ganthapātimokkhaṃ pana seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti veditabbaṃ. Uttamanti etthāpi eseva nayo. Itīti evaṃ. Iminā yathāvuttavacanatthaṃ nidasseti. Nidassanattho hi ayaṃ iti-saddo ‘‘sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti kho, kaccāna, ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90) viya. Imināti āsannapaccakkhavacanaṃ iti-saddena anantaranidassitassa, paṭiggāhakehi ca sotaviññāṇādivīthiyā paṭipannassa vacanatthassa vacanato. Atha vā imināti āsannapaccakkhabhāvakaraṇavacanaṃ yathāvuttassa vacanatthassa abhimukhīkaraṇato. Vacanatthenāti ‘‘atiseṭṭha’’nti saddatthena. Ekavidhampīti ekakoṭṭhāsampi. Sīlaganthabhedato duvidhaṃ hotīti puna sīlaganthasaṅkhātena pabhedena duvidhaṃ hoti, sīlapātimokkhaṃ, ganthapātimokkhañcāti duvidhaṃ hotīti attho.
ಇದಾನಿ ತದುಭಯಸ್ಸಾಪಿ ಸುತ್ತೇ ಆಗತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಾತಿ ರಕ್ಖತೀತಿ ಪಾತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇಹೀತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಸಂವರಣಂ ಸಂವರೋ, ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಮೇವ ಸಂವರೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಸಂವುತೋ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ। ವಿಹರತೀತಿ ವತ್ತತಿ।
Idāni tadubhayassāpi sutte āgatabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha pāti rakkhatīti pāti, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ, saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo, pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, pātimokkhasaṃvarena saṃvuto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvuto. Viharatīti vattati.
ಆದಿಮೇತನ್ತಿ ಏತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ ಪುಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಆದಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
Ādimetanti etaṃ sikkhāpadasīlaṃ pubbuppattiatthena ādi. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ, ಉತ್ತಿಯ, ಆದಿಮೇವ ವಿಸೋಧೇಹಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು। ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ? ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ, ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಉಜುಕಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೮೨)।
‘‘Tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ, diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.382).
ಯಥಾ ಹಿ ನಗರವಡ್ಢಕೀ ನಗರಂ ಮಾಪೇತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂ ನಗರಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತಿ, ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ವೀಥಿಚತುಕ್ಕಸಿಙ್ಘಾಟಕಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ನಗರಂ ಮಾಪೇತಿ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ ರಜಕೋ ಪಠಮಂ ತೀಹಿ ಖಾರೇಹಿ ವತ್ಥಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ವತ್ಥೇ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಉಪನೇತಿ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ ಛೇಕೋ ಚಿತ್ತಕಾರೋ ರೂಪಂ ಲಿಖಿತುಕಾಮೋ ಆದಿತೋವ ಭಿತ್ತಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಏವಮೇವ ಯೋಗಾವಚರೋ ಆದಿತೋವ ಸೀಲಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ‘‘ಆದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಮುಖಮೇತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಸಂವರೋ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೫) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
Yathā hi nagaravaḍḍhakī nagaraṃ māpetukāmo paṭhamaṃ nagaraṭṭhānaṃ sodheti, tato aparabhāge vīthicatukkasiṅghāṭakādiparicchedena vibhajitvā nagaraṃ māpeti, yathā vā pana rajako paṭhamaṃ tīhi khārehi vatthaṃ dhovitvā parisuddhe vatthe yadicchakaṃ raṅgajātaṃ upaneti, yathā vā pana cheko cittakāro rūpaṃ likhitukāmo āditova bhittiparikammaṃ karoti, tato aparabhāge rūpaṃ samuṭṭhāpeti, evameva yogāvacaro āditova sīlaṃ visodhetvā aparabhāge samathavipassanādayo dhamme sacchikaroti. Tasmā sīlaṃ ‘‘ādī’’ti vuttaṃ. ‘‘Mukhameta’’ntiādīni vuttatthāneva. Ādisaddena ‘‘pātimokkhe ca saṃvaro’’tiādipāḷiṃ (dī. ni. 2.90; dha. pa. 185) saṅgaṇhāti.
ಸೀಲನ್ತಿ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತವಸೇನ ದುವಿಧಂ ವಿನಯಪಿಟಕಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ, ಧಮ್ಮತೋ ಪನ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ವಾ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ, ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ‘‘ಕಿಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಚೇತನಾ ಸೀಲಂ ಚೇತಸಿಕಂ ಸೀಲಂ ಸಂವರೋ ಸೀಲಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೯) ‘‘ಉಭಯಾನಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಸೇನ ಉಭಯಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ, ದ್ವೇ ಮಾತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕಸ್ಸ । ವಿತ್ಥಾರೇನಾತಿ ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗೇನ ಸದ್ಧಿಂ। ಸ್ವಾಗತಾನೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಆಗತಾನಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಂ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೪) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಸೀಲಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇಸು। ಯೋತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ, ಯೋ ಕೋಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ। ನನ್ತಿ ವಿನಯಪರಿಯಾಪನ್ನಸೀಲಂ। ರಕ್ಖತೀತಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅವಿಕೋಪೇನ್ತೋ ಪಾಲೇತಿ। ತಂ ‘‘ಪಾತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲೇ ಠಿತಂ। ಮೋಚೇತೀತಿ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಭಾವತೋ ಮೋಕ್ಖೇತಿ। ಅಪಾಯೇ ಜಾತಂ ಆಪಾಯಿಕಂ, ದುಕ್ಖಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀನಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ತದಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅತ್ತಾನುವಾದಾದೀಹೀತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುವಾದೋ ಅತ್ತಾನುವಾದೋ, ಸೋ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತಾನಿ ಅತ್ತಾನುವಾದಾದೀನಿ, ತೇಹಿ ಅತ್ತಾನುವಾದಾದೀಹಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪರಾನುವಾದದಣ್ಡದುಗ್ಗತಿಭಯಾನಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಜೋತಕತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ದೀಪನತ್ತಾ। ಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ವುತ್ತೋ ವಚನತ್ಥೋತಿ ‘‘ಅತಿಸೇಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತೋ ವಚನತ್ಥೋ। ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಾಧಾರಣೋ ಹೋತಿ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸಬ್ಬಗುಣಾನಂ ಮೂಲಭಾವತೋ ಸೇಟ್ಠಂ, ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಸೇಟ್ಠಗುಣಸಹಚರಣತೋ ಸೇಟ್ಠನ್ತಿ।
Sīlanti cārittavārittavasena duvidhaṃ vinayapiṭakapariyāpannaṃ sikkhāpadasīlaṃ, dhammato pana sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi vā viramantassa, vattapaṭipattiṃ vā pūrentassa cetanādayo dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘‘kiṃ sīlanti cetanā sīlaṃ cetasikaṃ sīlaṃ saṃvaro sīlaṃ avītikkamo sīla’’nti (paṭi. ma. 1.39) ‘‘ubhayāni kho panassa pātimokkhānī’’ti bhikkhubhikkhunīpātimokkhavasena ubhayāni pātimokkhāni, dve mātikāti attho. Assāti bhikkhunovādakassa . Vitthārenāti ubhatovibhaṅgena saddhiṃ. Svāgatānīti suṭṭhu āgatāni. Ādisaddena ‘‘pātimokkhaṃ uddiseyyā’’tiādipāḷiṃ (mahāva. 134) saṅgaṇhāti. Tatthāti tesu sīlaganthapātimokkhesu. Yoti aniyamaniddeso, yo koci puggalo. Nanti vinayapariyāpannasīlaṃ. Rakkhatīti samādiyitvā avikopento pāleti. Taṃ ‘‘pātī’’ti laddhanāmaṃ pātimokkhasīle ṭhitaṃ. Mocetīti sahakārikāraṇabhāvato mokkheti. Apāye jātaṃ āpāyikaṃ, dukkhaṃ, taṃ ādi yesaṃ tāni āpāyikādīni. Ādisaddena tadaññaṃ sabbaṃ saṃsāradukkhaṃ saṅgaṇhāti. Attānuvādādīhīti attānaṃ anuvādo attānuvādo, so ādi yesaṃ tāni attānuvādādīni, tehi attānuvādādīhi. Ādisaddena parānuvādadaṇḍaduggatibhayāni saṅgaṇhāti. Tassa pātimokkhassa jotakattāti tassa sīlapātimokkhassa dīpanattā. Ādimhi pana vutto vacanatthoti ‘‘atiseṭṭha’’ntiādinā ādimhi vutto vacanattho. Ubhinnampi sādhāraṇo hoti sīlapātimokkhaṃ sabbaguṇānaṃ mūlabhāvato seṭṭhaṃ, ganthapātimokkhaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti.
ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇಸು। ‘‘ಅಯಂ ವಣ್ಣನಾ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನವಣ್ಣನಮಾಹ। ಗನ್ಥಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ತಾವ ಯುಜ್ಜತು, ಕಥಂ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗನ್ಥೇ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಹೀತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಗನ್ಥಸ್ಸ। ಅತ್ಥೋತಿ ಸೀಲಂ। ವಣ್ಣಿತೋವ ಹೋತೀತಿ ಗನ್ಥವಣ್ಣನಾಮುಖೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸೇವ ವಣ್ಣನತೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಮಾ ಗನ್ಥೇ ವಣ್ಣಿತೇ ತದವಿನಾಭಾವತೋ ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವಣ್ಣಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸಪಿ ಯುಜ್ಜತೀತಿ।
Tatthāti tesu sīlapātimokkhaganthapātimokkhesu. ‘‘Ayaṃ vaṇṇanā’’ti vakkhamānavaṇṇanamāha. Ganthapātimokkhassa tāva yujjatu, kathaṃ sīlapātimokkhassa yujjatīti āha ‘‘ganthe hī’’tiādi. Hīti kāraṇatthe nipāto. Tassāti ganthassa. Atthoti sīlaṃ. Vaṇṇitova hotīti ganthavaṇṇanāmukhena atthasseva vaṇṇanato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā ganthe vaṇṇite tadavinābhāvato tassattho vaṇṇito hoti, tasmā sīlapātimokkhassapi yujjatīti.
ಏವಂ ಸರೂಪಭೇದತೋ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಗನ್ಥಭೇದತೋ ವವತ್ಥಪೇತುಂ ‘‘ತಂ ಪನೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖಭಿಕ್ಖುನೀಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇಸು ದ್ವೀಸು। ಉದ್ದೇಸಾ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ಯೇಹಿ ವಕ್ಖಮಾನವಚನಪ್ಪಬನ್ಧೇಹಿ, ತೇ ಉದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದಾ, ತೇಹಿ। ವವತ್ಥಿತನ್ತಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಠಿತಂ।
Evaṃ sarūpabhedato vavatthapetvā idāni ganthabhedato vavatthapetuṃ ‘‘taṃ paneta’’ntiādimāha. Tatthāti tesu bhikkhupātimokkhabhikkhunīpātimokkhesu dvīsu. Uddesā paricchijjanti yehi vakkhamānavacanappabandhehi, te uddesaparicchedā, tehi. Vavatthitanti asaṅkarato ṭhitaṃ.
ಏವಂ ಗನ್ಥಭೇದತೋ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಉದ್ದೇಸವಿಭಾಗತೋ ವವತ್ಥಪೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಉದ್ದಿಸೀಯತಿ ಸರೂಪೇನ ಕಥೀಯತಿ ಏತ್ಥ, ಏತೇನಾತಿ ವಾ ಉದ್ದೇಸೋ, ನಿದಾನಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೋತಿ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ವಿತ್ಥಾರೋವ ಉದ್ದೇಸೋ ವಿತ್ಥಾರುದ್ದೇಸೋ।
Evaṃ ganthabhedato vavatthapetvā idāni uddesavibhāgato vavatthapetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Uddisīyati sarūpena kathīyati ettha, etenāti vā uddeso, nidānassa uddesoti nidānuddeso. Evaṃ sesesupi. Vitthārova uddeso vitthāruddeso.
ಇದಾನಿ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಾದೀನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ತತ್ಥ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಉದ್ದೇಸೇಸು। ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ॰… ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಧಾಗತನಿದಾನಪಾಳಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತದನನ್ತರಂ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪಾಠಸ್ಸ ಯೋಜನಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಸಾವನಾದಿಕಮೇವ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ಪನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣನಿದಾನಪಾಳಿದಸ್ಸನಪುಬ್ಬಕನಿದಾನುದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಖುದ್ದಕಪೇಯ್ಯಾಲವಸೇನ ವಾ ಪಾಕಟತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಅಯೋಜನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ಪನ ಯೋಜೇತ್ವಾವ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ವಕ್ಖತಿ ಹಿ ‘‘ತಂ ಪನೇತಂ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಂ ಅವಸಾನೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ನಿದಾನಾವಸಾನೇ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಅಥ ಖೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’ತಿ ವತ್ವಾ ‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ, ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ಅವಸೇಸೇ ಸುತೇನ ಸಾವಿತೇತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾದಿಚತುಕ್ಕಂ ‘‘ಸುತಾ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೇಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾರಾಜಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ…ಪೇ॰… ಅವಿವದಮಾನೇಹಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಸುತವಸೇನ ಸಾವಿತೇ।
Idāni nidānuddesādīnaṃ paricchedadassanatthaṃ ‘‘tattha nidānuddeso’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tatthāti tesu pañcasu uddesesu. Nidānuddeso uddiṭṭho hotīti sambandho. Yaṃ panettha nidānuddesaparicchedaṃ dassentena ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… āvikatā hissa phāsu hotī’’ti idhāgatanidānapāḷiṃ dassetvā tadanantaraṃ uddesakāle vattabbassāpi ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’nti imassa pāṭhassa yojanaṃ akatvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā anusāvanādikameva yojetvā dassitaṃ, taṃ pana aparipuṇṇanidānapāḷidassanapubbakanidānuddesaparicchedadassanatthaṃ, khuddakapeyyālavasena vā pākaṭattā tassa ayojanaṃ katanti veditabbaṃ, uddesakāle pana yojetvāva vattabbaṃ. Vakkhati hi ‘‘taṃ panetaṃ pārājikādīnaṃ avasāne dissati, na nidānāvasāne. Kiñcāpi na dissati, atha kho uddesakāle ‘āvikatā hissa phāsu hotī’ti vatvā ‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ, tatthāyasmante pucchāmī’tiādinā nayena vattabbamevā’’tiādi. Avasese sutena sāviteti avasiṭṭhaṃ pārājikuddesādicatukkaṃ ‘‘sutā kho panāyasmantehi cattāro pārājikā dhammā…pe… avivadamānehi sikkhitabba’’nti evaṃ sutavasena sāvite.
ಏತೇನೇವ ನಯೇನ ಸೇಸಾ ತಯೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾದೀನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ನಿದಾನಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಿ ಓಸಾಪೇತ್ವಾತಿ ನಿದಾನಂ, ಪಾರಾಜಿಕಞ್ಚ, ತದುಭಯಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಞ್ಚ, ತಂತಿಕಂ ಅನಿಯತಞ್ಚಾತಿ ಏವಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಪಾರಾಜಿಕಾದೀನಿ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತ್ವಾ। ಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಅವಸೇಸೇ ಸುತೇನ ಸಾವಿತೇ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಅವಸೇಸಂ ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಚನತೋತಿ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ –
Eteneva nayena sesā tayo pātimokkhuddesaparicchedā veditabbāti dassetuṃ ‘‘pārājikuddesādīna’’ntiādimāha. Pārājikuddesādīnaṃ paricchedā yojetabbāti sambandho. Nidānassa ādito paṭṭhāya pārājikādīni osāpetvāti nidānaṃ, pārājikañca, tadubhayaṃ saṅghādisesañca, taṃtikaṃ aniyatañcāti evaṃ yathākkamaṃ uddisitvā pārājikādīni pariyosāpetvā. Yojetabbāti ‘‘avasese sutena sāvite uddiṭṭho hoti pārājikuddeso’’tiādinā yojetabbā. Avasesaṃ sutena sāvetabbanti vacanatoti uposathakkhandhake –
‘‘ಪಞ್ಚಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾ ನಿದಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ಪಠಮೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ। ನಿದಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರಿ ಪಾರಾಜಿಕಾನಿ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ, ಅಯಂ ದುತಿಯೋ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೧೫೦) –
‘‘Pañcime, bhikkhave, pātimokkhuddesā nidānaṃ uddisitvā avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ, ayaṃ paṭhamo pātimokkhuddeso. Nidānaṃ uddisitvā cattāri pārājikāni uddisitvā avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ, ayaṃ dutiyo pātimokkhuddeso’’tiādīsu (mahāva. 150) –
ಏವಂ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಿಂ ವಿಪ್ಪಕತೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಉದ್ದೇಸೇ ಅಪರಿಯೋಸಿತೇ। ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸಸು ಅನ್ತರಾಯೇಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ । ದಸ ಅನ್ತರಾಯಾ ನಾಮ – ರಾಜನ್ತರಾಯೋ, ಚೋರನ್ತರಾಯೋ, ಅಗ್ಯನ್ತರಾಯೋ, ಉದಕನ್ತರಾಯೋ, ಮನುಸ್ಸನ್ತರಾಯೋ, ಅಮನುಸ್ಸನ್ತರಾಯೋ, ವಾಳನ್ತರಾಯೋ, ಸರೀಸಪನ್ತರಾಯೋ, ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖೂಸು ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೫೦) ನಿಸಿನ್ನೇಸು ರಾಜಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ರಾಜನ್ತರಾಯೋ। ಚೋರಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಂ ಚೋರನ್ತರಾಯೋ। ದವದಾಹೋ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಆವಾಸೇ ವಾ ಅಗ್ಗಿ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಅಯಂ ಅಗ್ಯನ್ತರಾಯೋ। ಮೇಘೋ ವಾ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಓಘೋ ವಾ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಉದಕನ್ತರಾಯೋ। ಬಹೂ ಮನುಸ್ಸಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಂ ಮನುಸ್ಸನ್ತರಾಯೋ। ಭಿಕ್ಖುಂ ಯಕ್ಖೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಯಂ ಅಮನುಸ್ಸನ್ತರಾಯೋ। ಬ್ಯಗ್ಘಾದಯೋ ಚಣ್ಡಮಿಗಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಯಂ ವಾಳನ್ತರಾಯೋ। ಭಿಕ್ಖುಂ ಸಪ್ಪಾದಯೋ ಡಂಸನ್ತಿ, ಅಯಂ ಸರೀಸಪನ್ತರಾಯೋ। ಭಿಕ್ಖು ಗಿಲಾನೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಕಾಲಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ವೇರಿನೋ ವಾ ತಂ ಮಾರೇತುಕಾಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಅಯಂ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯೋ। ಮನುಸ್ಸಾ ಏಕಂ ವಾ ಬಹೂ ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಾ ಚಾವೇತುಕಾಮಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ಅಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯನ್ತರಾಯೋ। ಇತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸಸು ಅನ್ತರಾಯೇಸು ಯೋ ಕೋಚಿ ಅನ್ತರಾಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತೀತಿ।
Evaṃ vuttattā. Yasmiṃ vippakateti yasmiṃ uddese apariyosite. Antarāyo uppajjatīti dasasu antarāyesu yo koci antarāyo uppajjati . Dasa antarāyā nāma – rājantarāyo, corantarāyo, agyantarāyo, udakantarāyo, manussantarāyo, amanussantarāyo, vāḷantarāyo, sarīsapantarāyo, jīvitantarāyo, brahmacariyantarāyoti. Tattha sace bhikkhūsu ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti (mahāva. aṭṭha. 150) nisinnesu rājā āgacchati, ayaṃ rājantarāyo. Corā āgacchanti, ayaṃ corantarāyo. Davadāho vā āgacchati, āvāse vā aggi uṭṭhahati, ayaṃ agyantarāyo. Megho vā uṭṭhahati, ogho vā āgacchati, ayaṃ udakantarāyo. Bahū manussā āgacchanti, ayaṃ manussantarāyo. Bhikkhuṃ yakkho gaṇhāti, ayaṃ amanussantarāyo. Byagghādayo caṇḍamigā āgacchanti, ayaṃ vāḷantarāyo. Bhikkhuṃ sappādayo ḍaṃsanti, ayaṃ sarīsapantarāyo. Bhikkhu gilāno vā hoti, kālaṃ vā karoti, verino vā taṃ māretukāmā gaṇhanti, ayaṃ jīvitantarāyo. Manussā ekaṃ vā bahū vā bhikkhū brahmacariyā cāvetukāmā gaṇhanti, ayaṃ brahmacariyantarāyo. Iti yaṃ vuttaṃ ‘‘antarāyo uppajjatīti dasasu antarāyesu yo koci antarāyo uppajjatī’’ti, tassattho pakāsito hotīti.
ತೇನ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಕತುದ್ದೇಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ। ಅವಸೇಸಂ ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ ಉದ್ದಿಟ್ಠಉದ್ದೇಸಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ಅವಸೇಸವಚನಸ್ಸ। ಯಥಾಹ ‘‘ನಿದಾನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೫೦)। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿದಾನುದ್ದೇಸೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸುತೇನ ಸಾವೇತಬ್ಬಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋವ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅನಿಯತುದ್ದೇಸೋ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅನಿಯತಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ। ತದಭಾವೋ ಚ ‘‘ಇದಮೇವ ಲಕ್ಖಣಂ ತತ್ಥಾಪಿ ಅನುಗತ’’ನ್ತಿ ಕತ್ವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸನ್ತಿ ಅವಸೇಸುದ್ದೇಸಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಂ। ಏತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಾವಾತಿ ಪಠಮಂ। ಇದನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಬುದ್ಧಿಯಂ ವಿಪರಿವತ್ತಮಾನಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇದಂ ಅಕ್ಖರಪದನಿಯಮಿತಗನ್ಥಿತಂ ವಚನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಥೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ತನ್ತಿ ಆಹ, ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇತಿಆದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ।
Tena saddhinti vippakatuddesena saddhiṃ. Avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ uddiṭṭhauddesāpekkhattā avasesavacanassa. Yathāha ‘‘nidānaṃ uddisitvā’’tiādi (mahāva. 150). Tenāha ‘‘nidānuddese panā’’tiādi. Sutena sāvetabbaṃ nāma natthi uposathassa antarāyova hotīti adhippāyo. Aniyatuddeso parihāyatīti bhikkhunīnaṃ aniyatasikkhāpadapaññattiyā abhāvato. Tadabhāvo ca ‘‘idameva lakkhaṇaṃ tatthāpi anugata’’nti katvāti veditabbaṃ. Sesanti avasesuddesaparicchedadassanaṃ. Etesaṃ dvinnaṃ pātimokkhānanti sambandho. Tāvāti paṭhamaṃ. Idanti idāni vattabbaṃ buddhiyaṃ viparivattamānaṃ sāmaññena dasseti, idaṃ akkharapadaniyamitaganthitaṃ vacanaṃ vuccati kathīyatīti attho. Kiṃ tanti āha, ‘‘suṇātu metiādīna’’ntiādi.
ತತ್ಥ ಸುಣಾತು ಮೇತಿಆದೀನನ್ತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಭಿಕ್ಖುಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಆಗತಾನಂ ಸುತ್ತಪದಾನಂ। ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯನ್ತಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಚೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥಸ್ಸ ಚ ನಿಚ್ಛಯನಂ, ವವತ್ಥಾಪನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಾಯ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ತೇಸಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ಥೋ ಚೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯತ್ಥೋ ಚ ಅನೇಕಧಾ ವವತ್ಥಾಪೀಯತಿ। ಅಥ ವಾ ನಿಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ನಿಚ್ಛಯೋ। ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನೇಸು ಖೀಲಮದ್ದನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದಕಥಾ, ಅತ್ಥೋ ಚ ನಿಚ್ಛಯೋ ಚ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯೋ, ತಂ ಅತ್ಥನಿಚ್ಛಯಂ, ಮಯಾ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಅತ್ಥಞ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಞ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಪನ್ನಂ ಪತ್ತಂ ಪುಣ್ಣನ್ತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಸೀಲಂ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇತೇಸನ್ತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪನ್ನಾ ಗತಾ ಉಪಾಗತಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಸೀಲೇನ ಸಮ್ಪನ್ನಾ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನ ಉಪೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಧಿಸೀಲಅಧಿಚಿತ್ತಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸಿಕ್ಖಾ, ತಂ ಕಾಮೇನ್ತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ। ಸುಣನ್ತು ಮೇತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಿಕ್ಖವೋ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಾ ನಿಸಾಮೇನ್ತು। ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಸವನೇ ನಿಯೋಜೇತಿ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನಪಟಿಬದ್ಧಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಾಸನಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗಹಣಂ ತದಞ್ಞೇಸಂ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಅಭಾಜನಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ತೇ ವಿನಯಂ ಸೋತಬ್ಬಂ, ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತಿ।
Tattha suṇātu metiādīnanti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho ajjuposatho’’tiādīnaṃ bhikkhupātimokkhe āgatānaṃ suttapadānaṃ. Atthanicchayanti abhidheyyatthassa ceva adhippāyatthassa ca nicchayanaṃ, vavatthāpananti attho. Imāya hi aṭṭhakathāya tesaṃ abhidheyyattho ceva adhippāyattho ca anekadhā vavatthāpīyati. Atha vā nicchinnoti nicchayo. Gaṇṭhiṭṭhānesu khīlamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā, attho ca nicchayo ca atthanicchayo, taṃ atthanicchayaṃ, mayā vuccamānaṃ atthañca vinicchayañcāti vuttaṃ hoti. Sīlasampannāti samantato pannaṃ pattaṃ puṇṇanti sampannaṃ, sīlaṃ sampannametesanti sīlasampannā, paripuṇṇasīlāti attho. Atha vā sammadeva pannā gatā upāgatāti sampannā, sīlena sampannā sīlasampannā, pātimokkhasaṃvarena upetāti attho. Adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātā tissopi sikkhitabbaṭṭhena sikkhā, taṃ kāmentīti sikkhākāmā. Suṇantu meti te sabbepi bhikkhavo mama santikā nisāmentu. Iminā attano saṃvaṇṇanāya sakkaccaṃ savane niyojeti. Sakkaccasavanapaṭibaddhā hi sabbāpi sāsanasampattīti. Ettha ca sīlasampannānaṃ sikkhākāmānaṃyeva bhikkhūnaṃ gahaṇaṃ tadaññesaṃ imissā saṃvaṇṇanāya abhājanabhāvato. Na hi te vinayaṃ sotabbaṃ, paṭipajjitabbañca maññissanti.
ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಗಾಥಾಪದೇ, ಏತೇಸಂ ವಾ ಗಾಥಾಯ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಮನ್ತರೇ। ಸವನೇ ಆಣತ್ತಿವಚನಂ ಸವನಾಣತ್ತಿವಚನಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸವನಾಣತ್ತಿವಚನಂ, ತಥಾಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಆಣತ್ತಿ, ನ ಉದ್ದೇಸಕಸ್ಸಾತಿ ನವಕತರೇನಾಪಿ ಇದಂ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ ಸಙ್ಘಗಾರವೇನ, ಸಙ್ಘಬಹುಮಾನೇನ ಚ ಸಹಿತತ್ತಾ ಸಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಂ। ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತತ್ತಾ ಉತ್ತಮಂ ಗಾರವಪ್ಪತಿಸ್ಸವಟ್ಠಾನಂ। ಇದಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಕೇನ ಕತ್ಥ ಕದಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಮೇವ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಂ ಅನುಜಾನನ್ತೇನಾತಿ –
Etthāti etasmiṃ gāthāpade, etesaṃ vā gāthāya saṅgahitānaṃ ‘‘suṇātu me’’tiādīnaṃ padānamantare. Savane āṇattivacanaṃ savanāṇattivacanaṃ. Kiñcāpi savanāṇattivacanaṃ, tathāpi pātimokkhuddesakena evaṃ vattabbanti bhagavatā vuttattā bhagavato āṇatti, na uddesakassāti navakatarenāpi idaṃ vattuṃ vaṭṭati saṅghagāravena, saṅghabahumānena ca sahitattā sagāravasappatissavacanaṃ. Saṅgho hi suppaṭipannatādiguṇavisesayuttattā uttamaṃ gāravappatissavaṭṭhānaṃ. Idañca sabbaṃ kena kattha kadā vuttanti āha ‘‘sabbameva ceta’’ntiādi. Pātimokkhuddesaṃ anujānantenāti –
‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ, ಏವಞ್ಚ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಂ, ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ಸಙ್ಘೋ ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ ‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೩-೧೩೪) –
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pātimokkhaṃ uddisituṃ, evañca pana, bhikkhave, uddisitabbaṃ, byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo ‘suṇātu me, bhante, saṅgho’’’ti (mahāva. 133-134) –
ಏವಮಾದಿನಾ ಅನುಜಾನನ್ತೇನ। ರಾಜಗಹೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ನಗರೇ। ತಞ್ಹಿ ಮನ್ಧಾತುಮಹಾಗೋವಿನ್ದಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ರಾಜಗಹ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಪನೇತಂ ಬುದ್ಧಕಾಲೇ, ಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಾಲೇ ಚ ನಗರಂ ಹೋತಿ, ಸೇಸಕಾಲೇ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತೇಸಂ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ವತ್ತಬ್ಬವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ। ಕಿಂ ತೇ ಉಭೋಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ಯೇನೇವಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಥೇರಾಧಿಕನ್ತಿ ಥೇರಾಧೀನಂ, ಥೇರಾಯತ್ತಂ ಭವಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಥೇರಾಧೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವತ್ಥೋ। ತತ್ಥಾತಿ ತಿಸ್ಸಂ ಪರಿಸಾಯಂ। ಬ್ಯತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಪಗುಣಮಾತಿಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಬಲೋತಿ ವತ್ತುಂ ಸಮತ್ಥೋ, ಅಭೀತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದಹರಸ್ಸಾಪಿ ಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ, ಅಥ ಖೋ ಏತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಚೇ ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ತಯೋ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ದ್ವೇ ಪನ ಅಕ್ಖಣ್ಡಾ ಸುವಿಸದಾ ವಾಚುಗ್ಗತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಥೇರಾಯತ್ತೋವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ। ಸಚೇ ಪನ ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ವಿಸದಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಬ್ಯತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಆಯತ್ತೋತಿ।
Evamādinā anujānantena. Rājagaheti evaṃnāmake nagare. Tañhi mandhātumahāgovindādīhi pariggahitattā ‘‘rājagaha’’nti vuccati. Taṃ panetaṃ buddhakāle, cakkavattikāle ca nagaraṃ hoti, sesakāle suññaṃ hoti yakkhapariggahitaṃ, tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ hutvā tiṭṭhati. Tasmāti yasmā idaṃ pātimokkhuddesakena vattabbavacanaṃ, tasmā. Kiṃ te ubhopi pātimokkhaṃ uddisanti, yenevaṃ vattabbanti āha ‘‘saṅghatthero vā hī’’tiādi. Therādhikanti therādhīnaṃ, therāyattaṃ bhavitunti attho. ‘‘Therādheyya’’nti vā pāṭho, soyevattho. Tatthāti tissaṃ parisāyaṃ. Byattoti paññāveyyattiyena samannāgato, paguṇamātikoti attho. Paṭibaloti vattuṃ samattho, abhītoti vuttaṃ hoti. Ettha ca kiñcāpi daharassāpi byattassa pātimokkho anuññāto, atha kho etthāyaṃ adhippāyo – sace therassa pañca vā cattāro vā tayo vā pātimokkhuddesā nāgacchanti, dve pana akkhaṇḍā suvisadā vācuggatā honti, therāyattova pātimokkho. Sace pana ettakampi visadaṃ kātuṃ na sakkoti, byattassa bhikkhuno āyattoti.
ಇದಾನಿ ‘‘ಸಙ್ಘೋ’’ತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಸಙ್ಘಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಙ್ಘೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸ ಯದಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದಕ್ಖನ್ತಿ ಏತಾಯ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಾಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ವಡ್ಢನ್ತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣಾ, ಪರಲೋಕಂ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ದಾತಬ್ಬಂ ದಾನಂ, ತಂ ದಕ್ಖಿಣಂ ಅರಹತಿ, ದಕ್ಖಿಣಾಯ ವಾ ಹಿತೋ, ಯಸ್ಮಾ ನಂ ಮಹಪ್ಫಲಕಾರಿತಾಯ ವಿಸೋಧೇತೀತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ, ದಿಟ್ಠಿಸೀಲಸಙ್ಘಾತೇನ ಸಂಹತೋತಿ ಸಙ್ಘೋ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯೋ ಚ ಸೋ ಸಙ್ಘೋ ಚಾತಿ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸಙ್ಘೋ। ಸಮ್ಮುತಿಯಾ ಚತುವಗ್ಗಾದಿವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಿದ್ಧೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘೋ। ಅವಿಸೇಸೇನಾತಿ ‘‘ಅರಿಯಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಾ’’ತಿ ವಾ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ। ಸೋತಿ ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘೋ। ಇಧಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಂ ಉಪೋಸಥಞತ್ತಿಯಂ। ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಉಪೋಸಥಞತ್ತಿಯಾ ಅವಿಸೇಸತ್ತಾ। ನನು ಚ ಸೋಪಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸೋ ಪನೇಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ವಿನಯಕಮ್ಮವಸೇನ। ಪಞ್ಚ ವಿಧಾ ಪಕಾರಾ ಅಸ್ಸ ಸಮ್ಮುತಿಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಧಯುತ್ತಗತಪ್ಪಕಾರಸದ್ದೇ ಸಮಾನತ್ಥೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಚತುನ್ನಂ ವಗ್ಗೋ ಸಮೂಹೋತಿ ಚತುವಗ್ಗೋ, ಚತುಪರಿಮಾಣಯುತ್ತೋ ವಾ ವಗ್ಗೋ ಚತುವಗ್ಗೋ। ಏವಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಾದಿ।
Idāni ‘‘saṅgho’’ti avisesena vuttattā idhādhippetasaṅghaṃ visesetvā dassetuṃ ‘‘saṅghoti iminā pana padenā’’tiādimāha kiñcāpīti anuggahatthe nipāto, tassa yadi nāmāti attho veditabbo. Dakkhanti etāya sattā yathādhippetāhi sampattīhi vaḍḍhantīti dakkhiṇā, paralokaṃ saddahitvā dātabbaṃ dānaṃ, taṃ dakkhiṇaṃ arahati, dakkhiṇāya vā hito, yasmā naṃ mahapphalakāritāya visodhetīti dakkhiṇeyyo, diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatoti saṅgho, dakkhiṇeyyo ca so saṅgho cāti dakkhiṇeyyasaṅgho. Sammutiyā catuvaggādivinayapaññattiyā siddho saṅgho sammutisaṅgho. Avisesenāti ‘‘ariyā’’ti vā ‘‘puthujjanā’’ti vā avisesetvā sāmaññena. Soti sammutisaṅgho. Idhāti imissaṃ uposathañattiyaṃ. Adhippeto uposathañattiyā avisesattā. Nanu ca sopi pañcavidho hoti, tattha katamo idhādhippetoti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘so panesā’’tiādi. Kammavasenāti vinayakammavasena. Pañca vidhā pakārā assa sammutisaṅghassāti pañcavidho. Tathā hi vidhayuttagatappakārasadde samānatthe vaṇṇayanti. Catunnaṃ vaggo samūhoti catuvaggo, catuparimāṇayutto vā vaggo catuvaggo. Evaṃ pañcavaggādi.
ಇದಾನಿ ಯೇಸಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನಾಯಂ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತಿ, ತಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ಸಙ್ಘೇ। ಮಜ್ಝಿಮೇಸು ಜನಪದೇಸು ಉಪಸಮ್ಪದಕಮ್ಮಸ್ಸ ದಸವಗ್ಗಕರಣೀಯತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಉಪಸಮ್ಪದಞ್ಚಾ’’ತಿ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅತಿರೇಕತರೇನಾತಿ ಚತುವಗ್ಗಾದಿಕರಣೀಯಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಾದಿನಾ ಅತಿರೇಕತರೇನ, ದಸವಗ್ಗಕರಣೀಯಞ್ಚ ಏಕಾದಸವಗ್ಗಾದಿನಾ ಅತಿರೇಕತರೇನ। ದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ। ಇದಮೇವ ಚಾನೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ‘‘ಕಮ್ಮವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಸ್ಸಾನಿಯಮೇ ಕಥಮೇತಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಈದಿಸೀ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇತಿ ಉಪೋಸಥೇ।
Idāni yesaṃ kammānaṃ vasenāyaṃ pañcavidho hoti, taṃ visesetvā dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha tatthāti pañcavidhe saṅghe. Majjhimesu janapadesu upasampadakammassa dasavaggakaraṇīyattā vuttaṃ ‘‘ṭhapetvā…pe… upasampadañcā’’ti. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘na kiñci saṅghakammaṃ kātuṃ na vaṭṭatī’’ti imamatthaṃ atidisati. Yadi evaṃ kimatthaṃ atirekavīsativaggo vuttoti āha ‘‘so panā’’tiādi. Atirekatarenāti catuvaggādikaraṇīyaṃ pañcavaggādinā atirekatarena, dasavaggakaraṇīyañca ekādasavaggādinā atirekatarena. Dassanatthanti ñāpanatthaṃ. Idameva cānena kattabbaṃ kammanti ‘‘kammavasena pañcavidho’’ti vuttaṃ. Kammassāniyame kathametaṃ yujjeyyāti īdisī codanā anavakāsāti daṭṭhabbaṃ. Imasmiṃ panattheti uposathe.
ಉಪೋಸಥಸದ್ದೋ ಪನಾಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಸೀಲಉಪವಾಸಪಞ್ಞತ್ತಿದಿವಸೇಸು ವತ್ತತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಆಯಾಮಾವುಸೋ ಕಪ್ಪಿನ, ಉಪೋಸಥಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೫೦; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೮೫) ತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ ಆಗತೋ, ‘‘ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋ ಖೋ, ವಿಸಾಖೇ, ಉಪೋಸಥೋ ಉಪವುತ್ಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೪೩) ಸೀಲೇ, ‘‘ಸುದ್ಧಸ್ಸ ವೇ ಸದಾ ಫಗ್ಗು, ಸುದ್ಧಸ್ಸುಪೋಸಥೋ ಸದಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೯) ಉಪವಾಸೇ, ‘‘ಉಪೋಸಥೋ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೬) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ, ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಹುಪೋಸಥೇ ಸಭಿಕ್ಖುಕಾ ಆವಾಸಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೧೮೧) ದಿವಸೇ, ಇಧಾಪಿ ದಿವಸೇಯೇವ ವತ್ತಮಾನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಜ ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಉಪವಸನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಉಪೋಸಥೋ। ಉಪವಸನ್ತೀತಿ ಸೀಲೇನ ವಾ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಹಾರಸ್ಸ ಅಭುಞ್ಜನಸಙ್ಖಾತೇನ ಅನಸನೇನ ವಾ ಖೀರಪಾನಮಧುಪಾನಾದಿಮತ್ತೇನ ವಾ ಉಪೇತಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Uposathasaddo panāyaṃ pātimokkhuddesasīlaupavāsapaññattidivasesu vattati. Tathā hesa ‘‘āyāmāvuso kappina, uposathaṃ gamissāmā’’tiādīsu (dī. ni. aṭṭha. 1.150; ma. ni. aṭṭha. 3.85) timokkhuddese āgato, ‘‘evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgato kho, visākhe, uposatho upavuttho’’tiādīsu (a. ni. 8.43) sīle, ‘‘suddhassa ve sadā phaggu, suddhassuposatho sadā’’tiādīsu (ma. ni. 1.79) upavāse, ‘‘uposatho nāma nāgarājā’’tiādīsu (dī. ni. 2.246) paññattiyaṃ, ‘‘na, bhikkhave, tadahuposathe sabhikkhukā āvāsā’’tiādīsu (mahāva. 181) divase, idhāpi divaseyeva vattamāno adhippetoti āha ‘‘ajja uposathadivaso’’tiādi. Upavasanti etthāti uposatho. Upavasantīti sīlena vā sabbaso āhārassa abhuñjanasaṅkhātena anasanena vā khīrapānamadhupānādimattena vā upetā hutvā vasantīti attho.
ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಾಕ್ಯಾನಂ ಏವ-ಕಾರತ್ಥಸಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ ಏವಾ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತೇನ ಅನುಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿರಾಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಥ ವಾ ಸದ್ದನ್ತರತ್ಥಾಪೋಹನವಸೇನ ಸದ್ದೋ ಅತ್ಥಂ ವದತೀತಿ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಅನುಪೋಸಥೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತೇನ ಅನುಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏಸ ನಯೋ ಪನ್ನರಸೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಏತೇನಾತಿ ‘‘ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಸದ್ದೇನ। ಪಞ್ಚದಸನ್ನಂ ತಿಥೀನಂ ಪೂರಣವಸೇನ ಪನ್ನರಸೋ। ಪನ್ನರಸೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀ’’ತಿ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಿವಸವಸೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚತುದ್ದಸಿಯಂ ನಿಯುತ್ತೋ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೋ। ಏವಂ ಪನ್ನರಸಿಕೋ। ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪೋಸಥೋ ನಾಮ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಕತದಿವಸೇ ಕಾತಬ್ಬಉಪೋಸಥೋ। ಹೇಮನ್ತಗಿಮ್ಹವಸ್ಸಾನಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಮನ್ತಉತು ನಾಮ ಅಪರಕತ್ತಿಕಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಫಗ್ಗುನಪುಣ್ಣಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ, ಗಿಮ್ಹಉತು ನಾಮ ಫಗ್ಗುನಸ್ಸ ಕಾಲಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆಸಾಳ್ಹಪುಣ್ಣಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ, ವಸ್ಸಾನಉತು ನಾಮ ಆಸಾಳ್ಹಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಪರಿಯೋಸಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಾಸಾ। ತತಿಯಸತ್ತಮಪಕ್ಖೇಸು ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಕತ್ವಾ ಛ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾತಿ ಹೇಮನ್ತಸ್ಸ ಉತುನೋ ತತಿಯೇ ಚ ಸತ್ತಮೇ ಚ ಪಕ್ಖೇ ದ್ವೇ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾ, ಏವಮಿತರೇಸಂ ಉತೂನನ್ತಿ ಛ ಚಾತುದ್ದಸಿಕಾ। ಸೇಸಾ ಪನ್ನರಸಿಕಾತಿ ಸೇಸಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಪನ್ನರಸಿಕಾ। ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ –
Sabbesampi vākyānaṃ eva-kāratthasahitattā ‘‘uposatho’’ti etassa ‘‘uposatho evā’’ti ayamattho labbhatīti āha ‘‘etena anuposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti. Iminā avadhāraṇena nirākataṃ dasseti, atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti ‘‘uposatho’’ti etassa ‘‘anuposatho na hotī’’ti ayamatthoti vuttaṃ ‘‘etena anuposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti. ‘‘Esa nayo pannaraso’’ti iminā aññaṃ uposathadivasaṃpaṭikkhipatīti etthāpi. Etenāti ‘‘uposatho’’ti etena saddena. Pañcadasannaṃ tithīnaṃ pūraṇavasena pannaraso. Pannarasoti iminā aññaṃ uposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti saṃkhittena vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘divasavasena hī’’tiādimāha. Catuddasiyaṃ niyutto cātuddasiko. Evaṃ pannarasiko. Sāmaggiuposatho nāma saṅghasāmaggikatadivase kātabbauposatho. Hemantagimhavassānānaṃ tiṇṇaṃ utūnanti ettha hemantautu nāma aparakattikassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya phaggunapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā, gimhautu nāma phaggunassa kālapakkhapāṭipadato paṭṭhāya āsāḷhapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā, vassānautu nāma āsāḷhassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya aparakattikapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā. Tatiyasattamapakkhesu dve dve katvā cha cātuddasikāti hemantassa utuno tatiye ca sattame ca pakkhe dve cātuddasikā, evamitaresaṃ utūnanti cha cātuddasikā. Sesā pannarasikāti sesā aṭṭhārasa pannarasikā. Honti cettha –
‘‘ಕತ್ತಿಕಸ್ಸ ಚ ಕಾಳಮ್ಹಾ, ಯಾವ ಫಗ್ಗುನಪುಣ್ಣಮಾ।
‘‘Kattikassa ca kāḷamhā, yāva phaggunapuṇṇamā;
‘ಹೇಮನ್ತಕಾಲೋ’ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಟ್ಠ ಹೋನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಾ॥
‘Hemantakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘ಫಗ್ಗುನಸ್ಸ ಚ ಕಾಳಮ್ಹಾ, ಯಾವ ಆಸಾಳ್ಹಪುಣ್ಣಮಾ।
‘‘Phaggunassa ca kāḷamhā, yāva āsāḷhapuṇṇamā;
‘ಗಿಮ್ಹಕಾಲೋ’ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಟ್ಠ ಹೋನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಾ॥
‘Gimhakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘ಆಸಾಳ್ಹಸ್ಸ ಚ ಕಾಳಮ್ಹಾ, ಯಾವ ಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ।
‘‘Āsāḷhassa ca kāḷamhā, yāva kattikapuṇṇamā;
‘ವಸ್ಸಕಾಲೋ’ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅಟ್ಠ ಹೋನ್ತಿ ಉಪೋಸಥಾ॥
‘Vassakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘ಉತೂನಂ ಪನ ತಿಣ್ಣನ್ನಂ, ಪಕ್ಖೇ ತತಿಯಸತ್ತಮೇ।
‘‘Utūnaṃ pana tiṇṇannaṃ, pakkhe tatiyasattame;
‘ಚಾತುದ್ದಸೋ’ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ ನಯಞ್ಞುನೋ’’ತಿ॥
‘Cātuddaso’ti pātimokkhaṃ, uddisanti nayaññuno’’ti.
ಪಕತಿಯಾ ನಬಹುತರಾವಾಸಿಕಾದಿಪಚ್ಚಯೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತಂ। ಬಹುತರಾವಾಸಿಕಾದಿಪಚ್ಚಯೇ ಪನ ಸತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಾತುದ್ದಸೇಪಿ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಿ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಕಿನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ । ಆವಾಸಿಕಾನಂ ಅನುವತ್ತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆವಾಸಿಕೇಹಿ ‘‘ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ ಚಾತುದ್ದಸೋ’’ತಿ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಅನುವತ್ತಿತಬ್ಬಂ, ನ ಪಟಿಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬಂ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಆವಾಸಿಕೇಹಿ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಅನುವತ್ತಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೭೮) ವಚನಂ, ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ಉಪೋಸಥೇ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೇ ಕಾತುಂ, ಕಥಂ ಮಯಂ ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಪಠಮತರಂ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೪೦) ವಚನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಠಮಸುತ್ತಸ್ಸ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಉತುನೋ ತತಿಯಸತ್ತಮಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸೇ ವಾ ಅವಸೇಸಸ್ಸ ಪನ್ನರಸೇ ವಾ ಸಕಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತವಸೇನಪಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಆಗನ್ತುಕೇಹೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಸುತ್ತಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾರೂಪಪಚ್ಚಯೇ ಸತೀತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೇ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ಅನುರೂಪೇ ‘‘ಆವಾಸಿಕಾ ಬಹುತರಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ। ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚಾತುದ್ದಸೇತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಉತೂನಂ ತತಿಯಸತ್ತಮಪಕ್ಖಚಾತುದ್ದಸತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಾತುದ್ದಸೇ।
Pakatiyā nabahutarāvāsikādipaccayena kātabbaṃ pakaticārittaṃ. Bahutarāvāsikādipaccaye pana sati aññasmiṃ cātuddasepi kātuṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘saki’’ntiādi. Sakinti ekasmiṃ vāre . Āvāsikānaṃ anuvattitabbanti āvāsikehi ‘‘ajjuposatho cātuddaso’’ti pubbakicce kariyamāne anuvattitabbaṃ, na paṭikkositabbaṃ. Ādisaddena ‘‘āvāsikehi āgantukānaṃ anuvattitabba’’nti (mahāva. 178) vacanaṃ, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tehi bhikkhūhi dve tayo uposathe cātuddasike kātuṃ, kathaṃ mayaṃ tehi bhikkhūhi paṭhamataraṃ pavāreyyāmā’’ti (mahāva. 240) vacanañca saṅgaṇhāti. Ettha ca paṭhamasuttassa ekekassa utuno tatiyasattamapakkhassa cātuddase vā avasesassa pannarase vā sakiṃ pātimokkhaṃ uddisitabbanti pakaticārittavasenapi atthasambhavato ‘‘āgantukehī’’tiādīni suttāni dassitānīti veditabbaṃ. Tathārūpapaccaye satīti aññasmimpi cātuddasike uposathaṃ kātuṃ anurūpe ‘‘āvāsikā bahutarā hontī’’ti evamādike paccaye sati. Aññasmimpi cātuddaseti tiṇṇaṃ utūnaṃ tatiyasattamapakkhacātuddasato aññasmiṃ cātuddase.
ನ ಕೇವಲಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಾ ಇತಿ ಚನ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ ತಸ್ಸ ಗತಿಯಾ ದಿವಸಸ್ಸ ಮಿನಿತಬ್ಬತೋ, ಸೋ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಕಲಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪುಣ್ಣೋತಿ ಪುಣ್ಣಮಾ, ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಾಯ ಪುಣ್ಣಮಾ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ, ಅಸ್ಸಯುಜಪುಣ್ಣಮಾ। ಸಾ ಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಏವಂ ವುತ್ತಾ। ತೇಸಂಯೇವಾತಿ ಪುರಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಂಯೇವ। ಭಣ್ಡನಕಾರಕೇಹೀತಿ ಕಲಹಕಾರಕೇಹಿ। ಪಚ್ಚುಕ್ಕಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಉಕ್ಕಡ್ಢನ್ತಿ। ಭಣ್ಡನಕಾರಕೇಹಿ ಅನುವಾದವಸೇನ ಅಸ್ಸಯುಜಪುಣ್ಣಮಾದಿಂ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತಾ ಪವಾರಣಂ ಕಾಳಪಕ್ಖಂ, ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖನ್ತಿ ಉದ್ಧಂ ಕಡ್ಢನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆವಾಸಿಕಾ, ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇದಾನಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಮ, ಆಗಮೇ ಕಾಳೇ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೪೦) ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆವಾಸಿಕಾ, ಯದಾಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಇದಾನಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾಮ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾಮ, ಆಗಮೇ ಜುಣ್ಹೇ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ಞತ್ತಿಯಾ ಪವಾರಣಂ ಉಕ್ಕಡ್ಢನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Na kevalaṃ uposathadivasāva hontīti āha ‘‘purimavassaṃvuṭṭhānaṃ panā’’tiādi. Mā iti cando vuccati tassa gatiyā divasassa minitabbato, so ettha sabbakalāpāripūriyā puṇṇoti puṇṇamā, pubbakattikāya puṇṇamā pubbakattikapuṇṇamā, assayujapuṇṇamā. Sā hi pacchimakattikaṃ nivattetuṃ evaṃ vuttā. Tesaṃyevāti purimavassaṃvuṭṭhānaṃyeva. Bhaṇḍanakārakehīti kalahakārakehi. Paccukkaḍḍhantīti ukkaḍḍhanti. Bhaṇḍanakārakehi anuvādavasena assayujapuṇṇamādiṃ pariccajantā pavāraṇaṃ kāḷapakkhaṃ, juṇhapakkhanti uddhaṃ kaḍḍhantīti attho. ‘‘Suṇantu me āyasmanto āvāsikā, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, idāni uposathaṃ kareyyāma, pātimokkhaṃ uddiseyyāma, āgame kāḷe pavāreyyāmā’’ti (mahāva. 240) ‘‘suṇantu me āyasmanto āvāsikā, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, idāni uposathaṃ kareyyāma, pātimokkhaṃ uddiseyyāma, āgame juṇhe pavāreyyāmā’’ti ca evaṃ ñattiyā pavāraṇaṃ ukkaḍḍhantīti vuttaṃ hoti.
ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಚತುದ್ದಸನ್ನಂ ಪೂರಣೋ ಚಾತುದ್ದಸೋ, ದಿವಸೋ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಗಮೇ ಜುಣ್ಹೇ ಪವಾರೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ಞತ್ತಿಂ ಠಪಯಿಂಸು, ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಆಗಮೇ ಜುಣ್ಹೇ ಕೋಮುದಿಯಾ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಅವಸ್ಸಂ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವಾರೇತುಂ ಲಬ್ಭತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
Athāti anantaratthe nipāto. Catuddasannaṃ pūraṇo cātuddaso, divaso. Yaṃ sandhāya ‘‘āgame juṇhe pavāreyyāmā’’ti ñattiṃ ṭhapayiṃsu, tasmiṃ pana āgame juṇhe komudiyā cātumāsiniyā avassaṃ pavāretabbaṃ. Na hi taṃ atikkamitvā pavāretuṃ labbhati. Vuttañhetaṃ –
‘‘ತೇ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂ ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾ ಕಲಹಕಾರಕಾ ವಿವಾದಕಾರಕಾ ಭಸ್ಸಕಾರಕಾ ಸಙ್ಘೇ ಅಧಿಕರಣಕಾರಕಾ ತಮ್ಪಿ ಜುಣ್ಹಂ ಅನುವಸೇಯ್ಯುಂ, ತೇಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸಬ್ಬೇಹೇವ ಆಗಮೇ ಜುಣ್ಹೇ ಕೋಮುದಿಯಾ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಾ ಅಕಾಮಾ ಪವಾರೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೪೦)।
‘‘Te ce, bhikkhave, bhikkhū bhaṇḍanakārakā kalahakārakā vivādakārakā bhassakārakā saṅghe adhikaraṇakārakā tampi juṇhaṃ anuvaseyyuṃ, tehi, bhikkhave, bhikkhūhi sabbeheva āgame juṇhe komudiyā cātumāsiniyā akāmā pavāretabba’’nti (mahāva. 240).
ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸಂವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ ಏವಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಹಿ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪವಾರೇಯ್ಯ, ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೩೩)। ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಾಯೋಗತೋ ಪವಾರಣಾದಿವಸಾ। ಪಿಸದ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಪವಾರಣಾದಿವಸಾಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ಉಪೋಸಥದಿವಸಾಪಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಇದಾನಿ ಯೋ ಸೋ ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ವುತ್ತೋ, ತಞ್ಚ ತಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಸಾಮಗ್ಗಿಪವಾರಣಾದಿವಸಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯದಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಓಸಾರಿತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಕೇ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಓಸಾರಿತೇ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೀಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ದೇಸಾಪೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಕಮ್ಮಪ್ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಸೇನ ಪವೇಸಿತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅಧಿಕರಣಸ್ಸ। ತದಾ ಠಪೇತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಉಪೋಸಥದಿವಸೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಾವದೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತಾವದೇವಾತಿ ತಂ ದಿವಸಮೇವ। ವಚನತೋತಿ ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೪೭೫) ವುತ್ತತ್ತಾ। ಯತ್ಥ ಪನ ಪತ್ತಚೀವರಾದೀನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಕಾರಣೇನ ವಿವದನ್ತಾ ಉಪೋಸಥಂ ವಾ ಪವಾರಣಂ ವಾ ಠಪೇನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕರಣೇ ವಿನಿಚ್ಛಿತೇ ‘‘ಸಮಗ್ಗಾ ಜಾತಮ್ಹಾ’’ತಿ ಅನ್ತರಾ ಸಾಮಗ್ಗಿಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ಲಭನ್ತಿ। ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಅನುಪೋಸಥೇ ಉಪೋಸಥೋ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಕತ್ತಿಕಮಾಸಬ್ಭನ್ತರೇತಿ ಏತ್ಥ ಕತ್ತಿಕಮಾಸೋ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಿಕಮಾಸಸ್ಸ ಕಾಳಪಕ್ಖಪಾಟಿಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಪರಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ, ತಾವ ಏಕೂನತಿಂಸರತ್ತಿದಿವೋ, ತಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ, ತತೋ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಪನ ಪುರೇ ವಾ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಅಯಮೇವ ಯೋ ಕೋಚಿ ದಿವಸೋಯೇವ। ಇಧಾಪಿ ಕೋಸಮ್ಬಕಕ್ಖನ್ಧಕೇ ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಸದಿಸಾವ ಸಾಮಗ್ಗೀ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೇ ಪನ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇ ಪವಾರಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮಗ್ಗಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಪವಾರಣಾಯಮೇವ ಪವಾರಣಾ ಕಾತಬ್ಬಾ, ತಾವದೇವ ನ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಅಪ್ಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಣಾ ಕತಾ ಹೋತಿ। ನ ಕಾತಬ್ಬೋಯೇವಾತಿ ನಿಯಮೇನ ಯದಿ ಕರೋತಿ, ದುಕ್ಕಟನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಉಪೋಸಥಕರಣೇ ದುಕ್ಕಟಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪೋಸಥೇ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೮೩)।
Tenevāha ‘‘pacchimavassaṃvuṭṭhānañca pacchimakattikapuṇṇamā evā’’ti. Yadi hi taṃ atikkamitvā pavāreyya, dukkaṭāpattiṃ āpajjeyya. Vuttañhetaṃ ‘‘na ca, bhikkhave, apavāraṇāya pavāretabbaṃ aññatra saṅghasāmaggiyā’’ti (mahāva. 233). Visuddhipavāraṇāyogato pavāraṇādivasā. Pisaddena na kevalaṃ pavāraṇādivasāyeva, atha kho uposathadivasāpi hontīti dasseti. Idāni yo so sāmaggiuposathadivaso vutto, tañca tappasaṅgena sāmaggipavāraṇādivasañca dassento ‘‘yadā panā’’tiādimāha. Osārite tasmiṃ bhikkhusminti ukkhittake bhikkhusmiṃ osārite, taṃ gahetvā sīmaṃ gantvā āpattiṃ desāpetvā kammavācāya kammappaṭippassaddhivasena pavesiteti vuttaṃ hoti. Tassa vatthussāti tassa adhikaraṇassa. Tadā ṭhapetvā…pe… uposathadivaso nāma hotīti sambandho. Kiṃ kāraṇanti āha ‘‘tāvadevā’’tiādi. Tattha tāvadevāti taṃ divasameva. Vacanatoti kosambakakkhandhake (mahāva. 475) vuttattā. Yattha pana pattacīvarādīnaṃ atthāya appamattakena kāraṇena vivadantā uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā ṭhapenti, tattha tasmiṃ adhikaraṇe vinicchite ‘‘samaggā jātamhā’’ti antarā sāmaggiuposathaṃ kātuṃ na labhanti. Karontehi anuposathe uposatho kato nāma hoti. Kattikamāsabbhantareti ettha kattikamāso nāma pubbakattikamāsassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya yāva aparakattikapuṇṇamā, tāva ekūnatiṃsarattidivo, tassabbhantare, tato pacchā vā pana pure vā na vaṭṭati. Ayameva yo koci divasoyeva. Idhāpi kosambakakkhandhake sāmaggiyā sadisāva sāmaggī veditabbā. Ye pana kismiñcideva appamattake pavāraṇaṃ ṭhapetvā samaggā honti, tehi pavāraṇāyameva pavāraṇā kātabbā, tāvadeva na kātabbā. Karontehi appavāraṇāya pavāraṇā katā hoti. Na kātabboyevāti niyamena yadi karoti, dukkaṭanti dasseti. Tattha hi uposathakaraṇe dukkaṭaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, anuposathe uposatho kātabbo aññatra saṅghasāmaggiyā’’ti (mahāva. 183).
‘‘ಪತ್ತಕಾಲಮೇವ ಪತ್ತಕಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಕತ್ಥೇ ಭಾವಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಾಸತೀತಿ ಅನ್ವಯತೋ ವುತ್ತಮೇವ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ದಳ್ಹಂ ಕರೋತಿ।
‘‘Pattakālamevapattakalla’’nti iminā sakatthe bhāvappaccayoti dasseti. Nāsatīti anvayato vuttameva byatirekato daḷhaṃ karoti.
ಅನುರೂಪಾತಿ ಅರಹಾ ಅನುಚ್ಛವಿಕಾ, ಸಾಮಿನೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ಚತ್ತಾರೋ, ನ ತೇಹಿ ವಿನಾ ತಂ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೀಯತಿ, ನ ತೇಸಂ ಛನ್ದೋ ವಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ವಾ ಏತಿ। ಅವಸೇಸಾ ಪನ ಸಚೇಪಿ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಚೇ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಾ, ಸಬ್ಬೇ ಛನ್ದಾರಹಾವ ಹೋನ್ತಿ, ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ಕಮ್ಮಂ ನ ಕುಪ್ಪತಿ। ಪಕತತ್ತಾತಿ ಅನುಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಪಾರಾಜಿಕಂ ಅನಜ್ಝಾಪನ್ನಾ ಚ। ಹತ್ಥಪಾಸೋ ನಾಮ ದಿಯಡ್ಢಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣೋ।
Anurūpāti arahā anucchavikā, sāminoti vuttaṃ hoti. Sabbantimenāti sabbaheṭṭhimena cattāro, na tehi vinā taṃ uposathakammaṃ karīyati, na tesaṃ chando vā pārisuddhi vā eti. Avasesā pana sacepi sahassamattā honti, sace samānasaṃvāsakā, sabbe chandārahāva honti, chandapārisuddhiṃ datvā āgacchantu vā, mā vā, kammaṃ na kuppati. Pakatattāti anukkhittā, pārājikaṃ anajjhāpannā ca. Hatthapāso nāma diyaḍḍhahatthappamāṇo.
ಸೀಮಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಕತಮಾ, ಯತ್ಥ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಾ ಕಮ್ಮಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸೀಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಭಾಗವನ್ತಾನಂ ಸಭಾವವಿಭಾವನಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮುಖೇನೇವ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸೀಮಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಮ್ಭಿನ್ದನ್ತೇನಾತಿ ಮಿಸ್ಸೀಕರೋನ್ತೇನ। ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೇನಾತಿ ಮದ್ದನ್ತೇನ, ಅನ್ತೋ ಕರೋನ್ತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಾ ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಸ್ಮಾ ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಾದಸಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ವಚನತೋತಿ ಕಮ್ಮವಗ್ಗೇ (ಪರಿ॰ ೪೮೨ ಆದಯೋ) ಕಥಿತತ್ತಾ। ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ನಾಮೇತಂ ವೀಸತಿವಗ್ಗಕರಣೀಯಪರಮನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಏಕವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಸಂ ಸೀಮಾಯಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಕಮ್ಮಾರಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ಅತಿಖುದ್ದಕಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವರೂಪಾ ಚ ಸೀಮಾ ಸಮ್ಮತಾಪಿ ಅಸಮ್ಮತಾ, ಗಾಮಖೇತ್ತಸದಿಸಾವ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಕುಪ್ಪತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಸೀಮಾಸುಪಿ।
Sīmā ca nāmesā katamā, yattha hatthapāsaṃ avijahitvā ṭhitā kammappattā nāma hontīti anuyogaṃ sandhāya sīmaṃ dassento vibhāgavantānaṃ sabhāvavibhāvanaṃ vibhāgadassanamukheneva hotīti ‘‘sīmā ca nāmesā’’tiādimāha. Sambhindantenāti missīkarontena. Ajjhottharantenāti maddantena, anto karontenāti vuttaṃ hoti. Imā vipattisīmāyo nāmāti sambandho. Kasmā vipattisīmāyo nāmāti āha ‘‘ekādasahī’’tiādi. Ākārehīti kāraṇehi. Vacanatoti kammavagge (pari. 482 ādayo) kathitattā. Saṅghakammaṃ nāmetaṃ vīsativaggakaraṇīyaparamanti āha ‘‘yattha ekavīsati bhikkhū nisīdituṃ na sakkontī’’ti. Yassaṃ sīmāyaṃ heṭṭhimaparicchedena kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū parimaṇḍalākārena nisīdituṃ na sakkonti, ayaṃ atikhuddakā nāmāti attho. Evarūpā ca sīmā sammatāpi asammatā, gāmakhettasadisāva hoti, tattha kataṃ kammaṃ kuppati. Esa nayo sesasīmāsupi.
ಸಮ್ಮತಾತಿ ಬದ್ಧಾ, ವಾಚಿತಕಮ್ಮವಾಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ವಾಚನಮೇವ ಹಿ ಬನ್ಧನಂ ನಾಮ। ನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗೋ, ತಂ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗಂ, ಅನಿಮಿತ್ತಾರಹನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಚಸಾರರುಕ್ಖೋ ನಾಮ ತಾಲನಾಳಿಕೇರಾದಿಕಾ। ಪಂಸುಪುಞ್ಜವಾಲುಕಾಪುಞ್ಜಾನನ್ತಿ ಪಂಸುರಾಸಿವಾಲುಕಾರಾಸೀನಂ ಮಜ್ಝೇ। ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಪಂಸುಪುಞ್ಜಂ ವಾ ವಾಲುಕಾಪುಞ್ಜಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಪನ ಅಪಾಠೋ। ನ ಹಿ ಸೋ ‘‘ಅಞ್ಞತರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ಅನ್ತರಾತಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗನಿಮಿತ್ತಾನಮನ್ತರಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಾ ತೀಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಬಜ್ಝಮಾನಾ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗೇಸು ತಚಸಾರರುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅನ್ತರಾ ಏಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ, ಸಾ ಖಣ್ಡನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯಾ ಪನ ಚತುಪಞ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದೀಹಿ ಬಜ್ಝಮಾನಾ ಇಮೇಸು ತಚಸಾರರುಕ್ಖಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅನ್ತರಾ ಏಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಮತಾ, ಸಾ ಖಣ್ಡನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಸಬ್ಭಾವತೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಪನ ಅವಿಸೇಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ। ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಬಹಿ ಠಿತೇನ ಸಮ್ಮತಾತಿ ತೇಸಂ ಬಹಿ ಠಿತೇನ ವಾಚಿತಕಮ್ಮವಾಚಾ। ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಪನ ಅನ್ತೋ ಚ ಬಹಿ ಚ ಠತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟನ್ತಿ।
Sammatāti baddhā, vācitakammavācāti attho. Kammavācāya vācanameva hi bandhanaṃ nāma. Nimittaṃ na upagacchatīti animittupago, taṃ animittupagaṃ, animittārahanti vuttaṃ hoti. Tacasārarukkho nāma tālanāḷikerādikā. Paṃsupuñjavālukāpuñjānanti paṃsurāsivālukārāsīnaṃ majjhe. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Potthakesu pana katthaci ‘‘paṃsupuñjaṃ vā vālukāpuñjaṃ vā aññatara’’nti pāṭho dissati, so pana apāṭho. Na hi so ‘‘aññatara’’nti iminā yujjatīti. Antarāti nimittupaganimittānamantarā. Ettha ca yā tīhi nimittehi bajjhamānā animittupagesu tacasārarukkhādīsu aññataraṃ antarā ekaṃ nimittaṃ katvā sammatā, sā khaṇḍanimittā nāma hoti. Yā pana catupañcanimittādīhi bajjhamānā imesu tacasārarukkhādīsu aññataraṃ antarā ekaṃ nimittaṃ katvā sammatā, sā khaṇḍanimittā nāma na hotīti viññāyati nimittupagānaṃ nimittānaṃ tiṇṇaṃ sabbhāvato. Aṭṭhakathāsu pana avisesena vuttaṃ, tasmā upaparikkhitvā gahetabbaṃ. Sabbena sabbanti sabbappakārena. Nimittānaṃ bahi ṭhitena sammatāti tesaṃ bahi ṭhitena vācitakammavācā. Nimittāni pana anto ca bahi ca ṭhatvā kittetuṃ vaṭṭanti.
ಏವಂ ಸಮ್ಮತಾಪೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸಮ್ಮತಾಪಿ। ಇಮಸ್ಸ ‘‘ಅಸಮ್ಮತಾವ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಬ್ಬಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನದೀ ಅಸೀಮಾತಿ ಯಾ ಕಾಚಿ ನದೀಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾ ನದೀ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ಬದ್ಧಸೀಮಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ಕತಾಪಿ ಅಸೀಮಾ, ಬದ್ಧಸೀಮಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ಪನ ಸಾ ಬದ್ಧಸೀಮಾಸದಿಸಾ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಮುದ್ದಜಾತಸ್ಸರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ‘‘ಸಂಸಟ್ಠವಿಟಪಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಆಸನ್ನತಂ ದೀಪೇತಿ। ಬದ್ಧಾ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಸೀಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾ ಪದೇಸನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಏಕದೇಸಂ। ಯತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸಂ ಏಕದೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಠಿತೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಾದಿಸಂ ಪದೇಸಂ ಅನ್ತೋ ಕರಿತ್ವಾ ಬನ್ಧನ್ತಾ ಸೀಮಾಯ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಭಿನ್ದನ್ತಿ ನಾಮ, ನ ತು ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತಿ ನಾಮಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ಪನ ‘‘ಸಮ್ಭಿನ್ದನಂ ಪರೇಸಂ ಸೀಮಾಯ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಲೇಖಾಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಬನ್ಧನಂ। ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಣಂ ನಾಮ ಪರೇಸಂ ಸೀಮಾಯ ನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತಂ ಸಕಲಂ ವಾ ತಸ್ಸೇಕದೇಸಂ ವಾ ಅನ್ತೋ ಕರೋನ್ತೇನ ತಸ್ಸಾ ಬಹಿ ಏಕಿಸ್ಸಂ ದ್ವೀಸು ವಾ ದಿಸಾಸು ನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Evaṃ sammatāpīti nimittāni kittetvā kammavācāya sammatāpi. Imassa ‘‘asammatāva hotī’’ti iminā sambandho. Sabbā, bhikkhave, nadī asīmāti yā kāci nadīlakkhaṇappattā nadī nimittāni kittetvā ‘‘etaṃ baddhasīmaṃ karomā’’ti katāpi asīmā, baddhasīmā na hotīti attho. Attano sabhāvena pana sā baddhasīmāsadisā. Sabbattha saṅghakammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Samuddajātassaresupi eseva nayo. ‘‘Saṃsaṭṭhaviṭapā’’ti iminā aññamaññassa āsannataṃ dīpeti. Baddhā hotīti pacchimadisābhāge sīmaṃ sandhāya vuttaṃ. Tassā padesanti tassā ekadesaṃ. Yattha ṭhatvā bhikkhūhi kammaṃ kātuṃ sakkā hoti, tādisaṃ ekadesanti vuttaṃ hoti. Yattha pana ṭhitehi kammaṃ kātuṃ na sakkā, tādisaṃ padesaṃ anto karitvā bandhantā sīmāya sīmaṃ sambhindanti nāma, na tu ajjhottharanti nāmāti gahetabbaṃ. Gaṇṭhipadesu pana ‘‘sambhindanaṃ paresaṃ sīmāya ekaṃ vā dve vā nimitte kittetvā lekhāmattaṃ gahetvā bandhanaṃ. Ajjhottharaṇaṃ nāma paresaṃ sīmāya nimitte kittetvā taṃ sakalaṃ vā tassekadesaṃ vā anto karontena tassā bahi ekissaṃ dvīsu vā disāsu nimitte kittetvā bandhana’’nti vuttaṃ.
ಪಬ್ಬತಾದೀನಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪದಾ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿ। ಪಬ್ಬತೋವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತಂ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಏವಂ ವುತ್ತೇಸೂತಿ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೮ ಆದಯೋ) ಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿಯಂ ವುತ್ತೇಸು। ಇಮೇಹಿ ಚ ಪನ ಅಟ್ಠಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೇಹಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮಿಸ್ಸೇಹಿಪಿ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನೀ’’ತಿ। ಏಕೇನ, ಪನ ದ್ವೀಹಿ ವಾ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತೀಣಿ ಪನ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಂ ಸತೇನಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವಿನಯಧರೇನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ‘‘ಪಬ್ಬತೋ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪುನ ವಿನಯಧರೇನೇವ ‘‘ಏಸೋ ಪಬ್ಬತೋ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಏತಂ ಪಬ್ಬತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋಮ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತೋ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಹೋತು, ಹೋತಿ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಪಾಸಾಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ‘‘ಪಬ್ಬತೋ, ಭನ್ತೇ, ಉದಕಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಏವಂ ಪನ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ವಾ ಆಚಿಕ್ಖತು, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ವಾ, ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ಅನುದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ? ಪಾಸಾಣೋ, ಭನ್ತೇ, ಏಸೋ ಪಾಸಾಣೋ ನಿಮಿತ್ತಂ। ದಕ್ಖಿಣಾಯ ದಿಸಾಯ, ದಕ್ಖಿಣಾಯ ಅನುದಿಸಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ, ಪಚ್ಛಿಮಾಯ ಅನುದಿಸಾಯ, ಉತ್ತರಾಯ ದಿಸಾಯ, ಉತ್ತರಾಯ ಅನುದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ? ಉದಕಂ, ಭನ್ತೇ, ಏತಂ ಉದಕಂ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ? ಪಬ್ಬತೋ, ಭನ್ತೇ, ಏಸೋ ಪಬ್ಬತೋ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಠಮಂ ಕಿತ್ತಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾವ ಠಪೇತಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಘಟಿತಂ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಮಾ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಾಮವಿಪರಿಯಾಯೇನ, ಅನಿಮಿತ್ತಾನಂ ನಾಮೇನ ಚ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನೇವ ನಯೇನ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ। ಸಮ್ಮತಾತಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೯ ಆದಯೋ) ವುತ್ತಾಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಞತ್ತಿದುತಿಯಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಬದ್ಧಾ। ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಸಕಿಂ ಕಿತ್ತಿತಾನಿಪಿ ಕಿತ್ತಿತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸೀಮಮಣ್ಡಲಂ ಸಮ್ಬನ್ಧನ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೮) ವುತ್ತಂ।
Pabbatādīnaṃ nimittānaṃ sampadā nimittasampatti. Pabbatova nimittaṃ pabbatanimittaṃ. Evaṃ sesesupi. Evaṃ vuttesūti uposathakkhandhake (mahāva. 138 ādayo) sīmāsammutiyaṃ vuttesu. Imehi ca pana aṭṭhahi nimittehi asammissehipi aññamaññamissehipi sīmaṃ sammannituṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘tasmiṃ tasmiṃ disābhāge yathāladdhāni nimittupagāni nimittānī’’ti. Ekena, pana dvīhi vā nimittehi sammannituṃ na vaṭṭati, tīṇi pana ādiṃ katvā vuttappakārānaṃ nimittānaṃ satenāpi vaṭṭati. ‘‘Puratthimāya disāya kiṃ nimitta’’nti vinayadharena pucchitabbaṃ, ‘‘pabbato, bhante’’ti vutte puna vinayadhareneva ‘‘eso pabbato nimitta’’nti evaṃ nimittaṃ kittetabbaṃ. ‘‘Etaṃ pabbataṃ nimittaṃ karoma, nimittaṃ karissāma, nimittaṃ kato, nimittaṃ hotu, hoti bhavissatī’’ti evaṃ pana kittetuṃ na vaṭṭati. Pāsāṇādīsupi eseva nayo. Tenāha ‘‘puratthimāya disāya kiṃ nimitta’’ntiādi. ‘‘Pabbato, bhante, udakaṃ, bhante’’ti evaṃ pana upasampanno vā ācikkhatu, anupasampanno vā, vaṭṭatiyeva. Ādisaddena ‘‘puratthimāya anudisāya kiṃ nimittaṃ? Pāsāṇo, bhante, eso pāsāṇo nimittaṃ. Dakkhiṇāya disāya, dakkhiṇāya anudisāya, pacchimāya disāya, pacchimāya anudisāya, uttarāya disāya, uttarāya anudisāya kiṃ nimittaṃ? Udakaṃ, bhante, etaṃ udakaṃ nimitta’’nti idaṃ saṅgaṇhāti. Ettha pana aṭṭhatvā puna ‘‘puratthimāya disāya kiṃ nimittaṃ? Pabbato, bhante, eso pabbato nimitta’’nti evaṃ paṭhamaṃ kittitanimittaṃ kittetvāva ṭhapetabbaṃ. Evañhi nimittena nimittaṃ ghaṭitaṃ hoti. Sammā kittetvāti aññamaññanāmavipariyāyena, animittānaṃ nāmena ca akittetvā yathāvutteneva nayena kittetvā. Sammatāti ‘‘suṇātu me, bhante’’tiādinā nayena uposathakkhandhake (mahāva. 139 ādayo) vuttāya parisuddhāya ñattidutiyakammavācāya baddhā. Tattha nimittāni sakiṃ kittitānipi kittitāneva honti. Andhakaṭṭhakathāyaṃ pana tikkhattuṃ sīmamaṇḍalaṃ sambandhantena nimittaṃ kittetabba’’nti (mahāva. aṭṭha. 138) vuttaṃ.
ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಅಟ್ಠಸು ನಿಮಿತ್ತೇಸು। ನಿಮಿತ್ತುಪಗತಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಯೋಗ್ಯತಾ। ‘‘ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣೋಪಿ ನಿಮಿತ್ತುಪಗೋಯೇವ। ಹತ್ಥೀ ಪನ ಸತ್ತರತನೋ ವಾ ಅಡ್ಢಟ್ಠರತನೋ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೩೮) ವಾ। ತತೋ ಓಮಕತರೋತಿ ತತೋ ಹತ್ಥಿಪ್ಪಮಾಣತೋ ಖುದ್ದಕತರೋ। ಸಚೇ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ತೀಸು ವಾ ತಯೋ ಪಬ್ಬತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಚತೂಹಿ, ತೀಹಿ ವಾ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತೇಹೇವ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಪನ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ, ಏಕೇನ ವಾ ಸಮ್ಮನ್ನಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಇತೋ ಪರೇಸು ಪಾಸಾಣನಿಮಿತ್ತಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಏಕಾಬದ್ಧೋ, ನ ಏಕಾಬದ್ಧೋ’’ತಿ। ಸಚೇ ಏಕಾಬದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ನ ಕಾತಬ್ಬೋ। ತಞ್ಹಿ ಚತೂಸು ವಾ ಅಟ್ಠಸು ವಾ ದಿಸಾಸು ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನಾಪಿ ಏಕಮೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತಿತಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೋ ಏವಂ ಚಕ್ಕಸಣ್ಠಾನೇನ ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಪಬ್ಬತೋ, ತಂ ಏಕದಿಸಾಯ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾಸು ದಿಸಾಸು ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ ಕತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ। ಸಚೇ ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ತತಿಯಭಾಗಂ ವಾ ಉಪಡ್ಢಂ ವಾ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಕತ್ತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಬ್ಬತಂ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಯತ್ತಕಂ ಪದೇಸಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ತುಕಾಮಾ, ತಸ್ಸ ಪರತೋ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪಬ್ಬತೇ ಜಾತರುಕ್ಖವಮ್ಮಿಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಯೋಜನದ್ವಿಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಬ್ಬತಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಬ್ಬತಸ್ಸ ಪರತೋ ಭೂಮಿಯಂ ಜಾತರುಕ್ಖವಮ್ಮಿಕಾದೀನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾನಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೮; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೫೮)।
Tatrāti tesu aṭṭhasu nimittesu. Nimittupagatāti nimittayogyatā. ‘‘Hatthippamāṇato paṭṭhāyā’’ti vacanato hatthippamāṇopi nimittupagoyeva. Hatthī pana sattaratano vā aḍḍhaṭṭharatano (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138) vā. Tato omakataroti tato hatthippamāṇato khuddakataro. Sace catūsu disāsu cattāro vā tīsu vā tayo pabbatā honti, catūhi, tīhi vā pabbatanimitteheva sammannitumpi vaṭṭati, dvīhi pana nimittehi, ekena vā sammannituṃ na vaṭṭati. Ito paresu pāsāṇanimittādīsupi eseva nayo. Tasmā pabbatanimittaṃ karontena pucchitabbaṃ ‘‘ekābaddho, na ekābaddho’’ti. Sace ekābaddho hoti, na kātabbo. Tañhi catūsu vā aṭṭhasu vā disāsu kittentenāpi ekameva nimittaṃ kittitaṃ hoti. Tasmā yo evaṃ cakkasaṇṭhānena vihāraṃ parikkhipitvā ṭhito pabbato, taṃ ekadisāya kittetvā aññāsu disāsu taṃ bahiddhā katvā anto aññāni nimittāni kittetabbāni. Sace pabbatassa tatiyabhāgaṃ vā upaḍḍhaṃ vā antosīmāya kattukāmā honti, pabbataṃ akittetvā yattakaṃ padesaṃ anto kattukāmā, tassa parato tasmiṃyeva pabbate jātarukkhavammikādīsu aññataraṃ nimittaṃ kittetabbaṃ. Sace yojanadviyojanappamāṇaṃ sabbaṃ pabbataṃ anto kattukāmā honti, pabbatassa parato bhūmiyaṃ jātarukkhavammikādīni nimittāni kittetabbāni (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 158).
ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಗಣನಂ ವೋಹಾರಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಪಲಗುಳಪಿಣ್ಡಪರಿಮಾಣೋತಿ ಥೂಲತಾಯ, ನ ತುಲಗಣನಾಯ। ತತ್ಥ ‘‘ಏಕಪಲಂ ನಾಮ ದಸಕಲಞ್ಜ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಇಟ್ಠಕಾ ಮಹನ್ತಾಪಿ ನ ವಟ್ಟತಿ। ತಥಾ ಅನಿಮಿತ್ತುಪಗಪಾಸಾಣಾನಂ ರಾಸಿ, ಪಗೇವ ಪಂಸುವಾಲುಕಾರಾಸಿ। ಭೂಮಿಸಮೋ ಖಲಮಣ್ಡಲಸದಿಸೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ವಾ ಭೂಮಿತೋ ಖಾಣುಕೋ ವಿಯ ಉಟ್ಠಿತಪಾಸಾಣೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಸೋಪಿ ಪಮಾಣೂಪಗೋ ಚೇ, ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ಪನ ಅತಿಮಹನ್ತೋಪಿ ಪಾಸಾಣಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಚೇ ಮಹತೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣಸ್ಸ ಏಕಂ ಪದೇಸಂ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯಂ ಕತ್ತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಂ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸುಪರಿ ಅಞ್ಞೋ ಪಾಸಾಣೋ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣುಪರಿ ವಿಹಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇನ ಚ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಏವರೂಪೋ ಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ಹಿ ತಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತಿ, ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸುಪರಿ ವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ, ನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ನಾಮ ಬಹಿಸೀಮಾಯಂ ಹೋತಿ, ವಿಹಾರೋಪಿ ಬಹಿಸೀಮಾಯಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣೋ ಪನ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋ।
Saṅkhaṃ gacchatīti gaṇanaṃ vohāraṃ gacchatīti attho. Dvattiṃsapalaguḷapiṇḍaparimāṇoti thūlatāya, na tulagaṇanāya. Tattha ‘‘ekapalaṃ nāma dasakalañja’’nti vadanti. Iṭṭhakā mahantāpi na vaṭṭati. Tathā animittupagapāsāṇānaṃ rāsi, pageva paṃsuvālukārāsi. Bhūmisamo khalamaṇḍalasadiso piṭṭhipāsāṇo vā bhūmito khāṇuko viya uṭṭhitapāsāṇo vā hoti, sopi pamāṇūpago ce, vaṭṭati. ‘‘Piṭṭhipāsāṇo pana atimahantopi pāsāṇasaṅkhameva gacchatīti āha ‘‘piṭṭhipāsāṇo panā’’tiādi. Tasmā sace mahato piṭṭhipāsāṇassa ekaṃ padesaṃ antosīmāyaṃ kattukāmā honti, taṃ akittetvā tassupari añño pāsāṇo kittetabbo. Sace piṭṭhipāsāṇupari vihāraṃ karonti, vihāramajjhena ca piṭṭhipāsāṇo vinivijjhitvā gacchati, evarūpo piṭṭhipāsāṇo na vaṭṭati. Sace hi taṃ kittenti, nimittassupari vihāro hoti, nimittañca nāma bahisīmāyaṃ hoti, vihāropi bahisīmāyaṃ āpajjati. Vihāraṃ parikkhipitvā ṭhitapiṭṭhipāsāṇo pana ekattha kittetvā aññattha na kittetabbo.
ವನನಿಮಿತ್ತೇ ತಿಣವನಂ ವಾ ತಚಸಾರರುಕ್ಖವನಂ ವಾ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತೋಸಾರೇಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಅನ್ತೋಸಾರಾ ನಾಮ ಅಮ್ಬಜಮ್ಬುಪನಸಾದಯೋ। ಅನ್ತೋಸಾರಮಿಸ್ಸಕೇಹೀತಿ ಅನ್ತೋ ಸಾರೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಅನ್ತೋಸಾರಾ, ತೇಹಿ ಮಿಸ್ಸಕಾ ಅನ್ತೋಸಾರಮಿಸ್ಸಕಾ, ತೇಹಿ। ಚತುಪಞ್ಚರುಕ್ಖಮತ್ತಮ್ಪೀತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದನಾಹ । ಉಕ್ಕಂಸತೋ ಪನ ಯೋಜನಸತಿಕಮ್ಪಿ ವನಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಚತುರುಕ್ಖಮತ್ತಞ್ಚೇ, ತಯೋ ಸಾರತೋ, ಏಕೋ ಅಸಾರತೋ। ಪಞ್ಚರುಕ್ಖಮತ್ತಞ್ಚೇ, ತಯೋ ಸಾರತೋ, ದ್ವೇ ಅಸಾರತೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಪನ ವನಮಜ್ಝೇ ವಿಹಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಂ ವನಂ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ। ಏಕದೇಸಂ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯಂ ಕತ್ತುಕಾಮೇಹಿಪಿ ವನಂ ಅಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ರುಕ್ಖಪಾಸಾಣಾದಯೋ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಠಿತವನಂ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಂ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೮)।
Vananimitte tiṇavanaṃ vā tacasārarukkhavanaṃ vā na vaṭṭatīti āha ‘‘antosārehī’’tiādi. Antosārā nāma ambajambupanasādayo. Antosāramissakehīti anto sāro yesaṃ te antosārā, tehi missakā antosāramissakā, tehi. Catupañcarukkhamattampīti heṭṭhimaparicchedanāha . Ukkaṃsato pana yojanasatikampi vanaṃ vaṭṭati. Ettha pana caturukkhamattañce, tayo sārato, eko asārato. Pañcarukkhamattañce, tayo sārato, dve asāratoti gahetabbaṃ. Sace pana vanamajjhe vihāraṃ karonti, taṃ vanaṃ na kittetabbaṃ. Ekadesaṃ antosīmāyaṃ kattukāmehipi vanaṃ akittetvā tattha rukkhapāsāṇādayo kittetabbā, vihāraṃ parikkhipitvā ṭhitavanaṃ ekattha kittetvā aññattha na kittetabbaṃ (mahāva. aṭṭha. 138).
ರುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತೇಪಿ ತಚಸಾರರುಕ್ಖೋ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತೋಸಾರೋ’’ತಿ। ‘‘ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕುಟಸರಾವಾದೀಸು ಠಿತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ತತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪನ ತಙ್ಖಣಮ್ಪಿ ಭೂಮಿಯಂ ರೋಪೇತ್ವಾ ಕೋಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ನವಮೂಲಸಾಖಾನಿಗ್ಗಮನಂ ಅಕಾರಣಂ। ಖನ್ಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರೋಪಿತೇ ಪನ ಏತಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ಸೂಚಿದಣ್ಡಕಪ್ಪಮಾಣೋತಿ ‘‘ಸೀಹಳದೀಪೇ ಲೇಖನದಣ್ಡಪ್ಪಮಾಣೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೩೮), ಸೋ ಚ ಕನಿಟ್ಠಙ್ಗುಲಿಪರಿಮಾಣೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇದಂ ಪನ ರುಕ್ಖನಿಮಿತ್ತಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ‘‘ರುಕ್ಖೋ’’ತಿಪಿ, ‘‘ಸಾಕರುಕ್ಖೋ, ಸಾಲರುಕ್ಖೋ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏಕಾಬದ್ಧಂ ಪನ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತನಿಗ್ರೋಧಸದಿಸಂ ರುಕ್ಖಂ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ।
Rukkhanimittepi tacasārarukkho na vaṭṭatīti āha ‘‘antosāro’’ti. ‘‘Bhūmiyaṃ patiṭṭhito’’ti iminā kuṭasarāvādīsu ṭhitaṃ paṭikkhipati. Tato apanetvā pana taṅkhaṇampi bhūmiyaṃ ropetvā koṭṭhakaṃ katvā udakaṃ āsiñcitvā kittetuṃ vaṭṭati, navamūlasākhāniggamanaṃ akāraṇaṃ. Khandhaṃ chinditvā ropite pana etaṃ yujjati. Sūcidaṇḍakappamāṇoti ‘‘sīhaḷadīpe lekhanadaṇḍappamāṇo’’ti vadanti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138), so ca kaniṭṭhaṅguliparimāṇoti daṭṭhabbo. Idaṃ pana rukkhanimittaṃ kittentena ‘‘rukkho’’tipi, ‘‘sākarukkho, sālarukkho’’tipi vattuṃ vaṭṭati. Ekābaddhaṃ pana suppatiṭṭhitanigrodhasadisaṃ rukkhaṃ ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati.
ಮಗ್ಗನಿಮಿತ್ತೇ ಅರಞ್ಞಖೇತ್ತನದೀತಳಾಕಮಗ್ಗಾದಯೋ ನ ವಟ್ಟನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜಙ್ಘಮಗ್ಗೋ ವಾ ಹೋತೂ’’ತಿಆದಿ। ಯೋ ಪನ ಜಙ್ಘಮಗ್ಗೋ ಸಕಟಮಗ್ಗತೋ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಕಟಮಗ್ಗಮೇವ ಓತರತಿ, ಯೇ ವಾ ಜಙ್ಘಮಗ್ಗಸಕಟಮಗ್ಗಾ ಅವಲಞ್ಜಿತಾ, ತೇ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜಙ್ಘಸತ್ಥಸಕಟಸತ್ಥೇಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಚೇ ಸಕಟಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನ್ತಿಮಚಕ್ಕಮಗ್ಗಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ಬಾಹಿರಚಕ್ಕಮಗ್ಗಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಬಾಹಿರಚಕ್ಕಮಗ್ಗೋವ ಬಹಿಸೀಮಾಯ ಹೋತಿ, ಸೇಸಂ ಅನ್ತೋಸೀಮಂ ಭಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇಪಿ ದ್ವೇ ಮಗ್ಗಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಸಕಟಧುರಮಿವ ಏಕೀಭವನ್ತಿ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಟ್ಠಾನೇ ವಾ ಸಕಿಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಪುನ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾ। ಏಕಾಬದ್ಧನಿಮಿತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಹೋತಿ।
Magganimitte araññakhettanadītaḷākamaggādayo na vaṭṭantīti āha ‘‘jaṅghamaggo vā hotū’’tiādi. Yo pana jaṅghamaggo sakaṭamaggato okkamitvā puna sakaṭamaggameva otarati, ye vā jaṅghamaggasakaṭamaggā avalañjitā, te na vaṭṭanti. Tenāha ‘‘jaṅghasatthasakaṭasatthehī’’tiādi. Ettha ca sace sakaṭamaggassa antimacakkamaggaṃ nimittaṃ karonti, maggo bahisīmāya hoti. Sace bāhiracakkamaggaṃ nimittaṃ karonti, bāhiracakkamaggova bahisīmāya hoti, sesaṃ antosīmaṃ bhajatīti veditabbaṃ. Sacepi dve maggā nikkhamitvā pacchā sakaṭadhuramiva ekībhavanti, dvidhā bhinnaṭṭhāne vā sambandhaṭṭhāne vā sakiṃ kittetvā puna na kittetabbā. Ekābaddhanimittañhetaṃ hoti.
ಸಚೇ ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಮಜ್ಝೇ ಏಕಂ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಪರಂ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಏಕಾಬದ್ಧನಿಮಿತ್ತಞ್ಹೇತಂ। ಕೋಣಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಂ ಪನ ಪರಭಾಗೇ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇನ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪನ ನ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋ। ಕಿತ್ತಿತೇ ಪನ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪರಿ ವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ। ಇಮಞ್ಚ ಮಗ್ಗಂ ಕಿತ್ತೇನ್ತೇನ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಪಜ್ಜೋ ಪಥೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಚೂಳನಿ॰ ಪಾರಾಯನತ್ಥುತಿಗಾಥಾನಿದ್ದೇಸ ೧೦೧) ವುತ್ತೇಸು ದಸಸು ನಾಮೇಸು ಯೇನ ಕೇನಚಿ ನಾಮೇನ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಪರಿಖಾಸಣ್ಠಾನೇನ ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗತಮಗ್ಗೋ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ।
Sace vihāraṃ parikkhipitvā cattāro maggā catūsu disāsu gacchanti, majjhe ekaṃ kittetvā aparaṃ kittetuṃ na vaṭṭati. Ekābaddhanimittañhetaṃ. Koṇaṃ vinivijjhitvā gataṃ pana parabhāge kittetuṃ vaṭṭati. Vihāramajjhena vinivijjhitvā gatamaggo pana na kittetabbo. Kittite pana nimittassa upari vihāro hoti. Imañca maggaṃ kittentena ‘‘maggo pajjo patho’’tiādinā (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) vuttesu dasasu nāmesu yena kenaci nāmena kittetuṃ vaṭṭati. Parikhāsaṇṭhānena vihāraṃ parikkhipitvā gatamaggo ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati.
ಯಂ ಪನ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾಲಕ್ಖಣೇ ನದಿಂ ವಕ್ಖಾಮಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಿಕಾನಂ ರಾಜೂನಂ ಕಾಲೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾಯಂ ನದಿಯಾ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಯಾ ಪನ ನದೀ ಮಗ್ಗೋ ವಿಯ ಸಕಟಧುರಸಣ್ಠಾನೇನ ವಾ ಪರಿಖಾಸಣ್ಠಾನೇನ ವಾ ವಿಹಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗತಾ, ನಂ ಏಕತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಕಿತ್ತೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ವಿಹಾರಸ್ಸ ಚತೂಸು ದಿಸಾಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತೇ ನದೀಚತುಕ್ಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸನದಿಯೋ ಪನ ಚತಸ್ಸೋಪಿ ಕಿತ್ತೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ವತಿಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ರುಕ್ಖಪಾದೇ ನಿಖಣಿತ್ವಾ ವಲ್ಲಿಪಲಾಲಾದೀಹಿ ನದೀಸೋತಂ ರುಮ್ಭನ್ತಿ, ಉದಕಮ್ಪಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಆವರಣಂ ಪವತ್ತತಿಯೇವ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಯಥಾ ಪನ ಉದಕಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಏವಂ ಸೇತುಮ್ಹಿ ಕತೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾ ನದೀ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನೇ ನದೀನಿಮಿತ್ತಂ, ಅಪ್ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನೇ ಉದಕನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
Yaṃ pana abaddhasīmālakkhaṇe nadiṃ vakkhāmāti ‘‘yassā dhammikānaṃ rājūnaṃ kāle’’tiādinā (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) udakukkhepasīmāyaṃ nadiyā vakkhamānattā vuttaṃ. Yā pana nadī maggo viya sakaṭadhurasaṇṭhānena vā parikhāsaṇṭhānena vā vihāraṃ parikkhipitvā gatā, naṃ ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati. Vihārassa catūsu disāsu aññamaññaṃ vinivijjhitvā gate nadīcatukkepi eseva nayo. Asammissanadiyo pana catassopi kittetuṃ vaṭṭati. Sace vatiṃ karonto viya rukkhapāde nikhaṇitvā vallipalālādīhi nadīsotaṃ rumbhanti, udakampi ajjhottharitvā āvaraṇaṃ pavattatiyeva, nimittaṃ kātuṃ vaṭṭati. Yathā pana udakaṃ nappavattati, evaṃ setumhi kate appavattamānā nadī nimittaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Pavattanaṭṭhāne nadīnimittaṃ, appavattanaṭṭhāne udakanimittaṃ kātuṃ vaṭṭati.
ಯಾ ಪನ ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾಲೇ ವಾ ಗಿಮ್ಹೇ ವಾ ನಿರುದಕಭಾವೇನ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಸಾ ವಟ್ಟತಿ। ಮಹಾನದಿತೋ ಉದಕಮಾತಿಕಂ ನೀಹರನ್ತಿ, ಸಾ ಕುನ್ನದೀಸದಿಸಾ ಹುತ್ವಾ ತೀಣಿ ಸಸ್ಸಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೀ ನಿಚ್ಚಂ ಪವತ್ತತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪವತ್ತತಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಯಾ ಪನ ಮೂಲೇ ಮಹಾನದಿತೋ ನಿಗ್ಗತಾಪಿ ಕಾಲನ್ತರೇನ ತೇನೇವ ನಿಗ್ಗತಮಗ್ಗೇನ ನದಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಚ ಪರತೋ ಸುಸುಮಾರಾದಿಸಮಾಕಿಣ್ಣಾ ನಾವಾದೀಹಿ ಸಞ್ಚರಿತಬ್ಬಾ ನದೀ ಹೋತಿ, ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
Yā pana dubbuṭṭhikāle vā gimhe vā nirudakabhāvena nappavattati, sā vaṭṭati. Mahānadito udakamātikaṃ nīharanti, sā kunnadīsadisā hutvā tīṇi sassāni sampādentī niccaṃ pavattati. Kiñcāpi pavattati, nimittaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Yā pana mūle mahānadito niggatāpi kālantarena teneva niggatamaggena nadiṃ bhinditvā sayameva gacchati, gacchantī ca parato susumārādisamākiṇṇā nāvādīhi sañcaritabbā nadī hoti, taṃ nimittaṃ kātuṃ vaṭṭati.
ಅಸನ್ದಮಾನನ್ತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಂ। ಸನ್ದಮಾನಂ ನಾಮ ಓಘನದೀಉದಕವಾಹಕಮಾತಿಕಾಸು ಉದಕಂ। ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲಂ ಅತಿಟ್ಠನ್ತನ್ತಿ ‘‘ಯಾವ ಕಮ್ಮವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನಾ ಸಣ್ಠಮಾನಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಲಂ ಅತಿಟ್ಠನ್ತಂ। ಭಾಜನಗತನ್ತಿ ನಾವಾಚಾಟಿಆದೀಸು ಭಾಜನೇಸು ಗತಂ। ಯಂ ಪನ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಗಮ್ಭೀರೇಸು ಆವಾಟಾದೀಸು ಉಕ್ಖೇಪಿಮಂ ಉದಕಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೮; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೫೮) ವುತ್ತಂ, ತಂ ದುವುತ್ತಂ , ಅತ್ತನೋ ಮತಿಮತ್ತಮೇವ। ಠಿತಂ ಪನ ಅನ್ತಮಸೋ ಸೂಕರಖತಾಯಪಿ ಗಾಮದಾರಕಾನಂ ಕೀಳನವಾಪಿಯಮ್ಪಿ ಸಚೇ ಯಾವ ಕಮ್ಮವಾಚಾಪರಿಯೋಸಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಹೋತು, ಬಹು ವಾ, ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಸಞ್ಞಾಕರಣತ್ಥಂ ಪಾಸಾಣವಾಲಿಕಾಪಂಸುಆದಿರಾಸಿ ವಾ ಪಾಸಾಣತ್ಥಮ್ಭೋ ವಾ ದಾರುತ್ಥಮ್ಭೋ ವಾ ಕಾತಬ್ಬೋ।
Asandamānanti appavattamānaṃ. Sandamānaṃ nāma oghanadīudakavāhakamātikāsu udakaṃ. Vuttaparicchedakālaṃ atiṭṭhantanti ‘‘yāva kammavācāpariyosānā saṇṭhamānaka’’nti vuttaparicchedakālaṃ atiṭṭhantaṃ. Bhājanagatanti nāvācāṭiādīsu bhājanesu gataṃ. Yaṃ pana andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘gambhīresu āvāṭādīsu ukkhepimaṃ udakaṃ nimittaṃ na kātabba’’nti (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 158) vuttaṃ, taṃ duvuttaṃ , attano matimattameva. Ṭhitaṃ pana antamaso sūkarakhatāyapi gāmadārakānaṃ kīḷanavāpiyampi sace yāva kammavācāpariyosānaṃ tiṭṭhati, appaṃ vā hotu, bahu vā, vaṭṭatiyeva. Tasmiṃ pana ṭhāne nimittasaññākaraṇatthaṃ pāsāṇavālikāpaṃsuādirāsi vā pāsāṇatthambho vā dārutthambho vā kātabbo.
ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಬದ್ಧಾ ಪರಿಸಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಸಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚತುವಗ್ಗಕರಣೀಯತ್ತಾ ‘‘ಚತೂಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಞ್ಚ ಸೀಮಂ ಬನ್ಧಿತುಕಾಮೇಹಿ ಸಾಮನ್ತವಿಹಾರೇಸು ಭಿಕ್ಖೂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಹಾರಸ್ಸ ಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾನಂ ಸೀಮಾಯ ಸೀಮನ್ತರಿಕಂ, ಅಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾನಂ ಸೀಮಾಯ ಉಪಚಾರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ದಿಸಾಚಾರಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಸ್ಸಞ್ಚಾರಸಮಯೇ ಸಚೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಸೀಮಂ ಬನ್ಧಿತುಕಾಮಾ, ಯೇ ತತ್ಥ ಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾ, ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂನಂ ‘‘ಮಯಂ ಅಜ್ಜ ಸೀಮಂ ಬನ್ಧಿಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಸಕಸಕಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಮಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಪೇಸೇತಬ್ಬಂ। ಯೇ ಅಬದ್ಧಸೀಮವಿಹಾರಾ, ತೇಸು ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕಜ್ಝಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾಪೇತಬ್ಬಾ, ಛನ್ದಾರಹಾನಂ ಛನ್ದೋ ಆಹರಾಪೇತಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಾವತಿಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ’’ತಿಆದಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಠತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಂ ವಾಚೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ। ‘‘ಸಚೇ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಾನಿ ಅನ್ತೋ ಕತ್ತುಕಾಮಾ, ತೇಸು ಗಾಮೇಸು ಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸನ್ತಿ, ತೇಹಿಪಿ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಛನ್ದೋ ಆಹರಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಮಹಾಸುಮತ್ಥೇರೋ ಆಹ। ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ ‘‘ನಾನಾಗಾಮಖೇತ್ತಾನಿ ನಾಮ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಬದ್ಧಸೀಮಾಸದಿಸಾನಿ, ನ ತತೋ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಆಗಚ್ಛತಿ। ಅನ್ತೋನಿಮಿತ್ತಗತೇಹಿ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಆಗನ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಆಹ ‘‘ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ಆಗಮನಮ್ಪಿ ಅನಾಗಮನಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ಪನ ಅನ್ತೋನಿಮಿತ್ತಗತೇಹಿ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಛನ್ದೋ ಆಹರಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೮)।
Evaṃ nimittasampattiyuttataṃ dassetvā idāni yehi ākārehi baddhā parisāsampattiyuttā nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘parisāsampattiyā yuttā nāmā’’tiādimāha. Imassa pana kammassa catuvaggakaraṇīyattā ‘‘catūhi bhikkhūhī’’ti vuttaṃ. Imañca sīmaṃ bandhitukāmehi sāmantavihāresu bhikkhū tassa tassa vihārassa sīmāparicchedaṃ pucchitvā baddhasīmavihārānaṃ sīmāya sīmantarikaṃ, abaddhasīmavihārānaṃ sīmāya upacāraṃ ṭhapetvā disācārikabhikkhūnaṃ nissañcārasamaye sace ekasmiṃ gāmakhette sīmaṃ bandhitukāmā, ye tattha baddhasīmavihārā, tesu bhikkhūnaṃ ‘‘mayaṃ ajja sīmaṃ bandhissāma, tumhe sakasakasīmāparicchedato mā nikkhamitthā’’ti pesetabbaṃ. Ye abaddhasīmavihārā, tesu bhikkhū ekajjhaṃ sannipātāpetabbā, chandārahānaṃ chando āharāpetabbo. Tena vuttaṃ ‘‘yāvatikā tasmiṃ gāmakhette’’tiādi. Tasmiṃ gāmakhetteti yasmiṃ gāmakhette ṭhatvā kammavācaṃ vācenti, tasmiṃ gāmakhette. ‘‘Sace aññānipi gāmakhettāni anto kattukāmā, tesu gāmesu ye bhikkhū vasanti, tehipi āgantabbaṃ, anāgacchantānaṃ chando āharitabbo’’ti mahāsumatthero āha. Mahāpadumatthero panāha ‘‘nānāgāmakhettāni nāma pāṭiyekkaṃ baddhasīmāsadisāni, na tato chandapārisuddhi āgacchati. Antonimittagatehi pana bhikkhūhi āgantabba’’nti vatvā puna āha ‘‘samānasaṃvāsakasīmāsammannanakāle āgamanampi anāgamanampi vaṭṭati, avippavāsasīmāsammannanakāle pana antonimittagatehi āgantabbaṃ. Anāgacchantānaṃ chando āharitabbo’’ti (mahāva. aṭṭha. 138).
ಇದಾನಿ ಯೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಸಮ್ಮತಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಮ್ಮವಾಚಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯುತ್ತಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆದಿಸದ್ದೇನ। ‘‘ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ, ಸಙ್ಘೋ ಏತೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನೇಯ್ಯ ಸಮಾನಸಂವಾಸಂ ಏಕೂಪೋಸಥಂ, ಏಸಾ ಞತ್ತಿ। ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಯಾವತಾ ಸಮನ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತಾ ಕಿತ್ತಿತಾ, ಸಙ್ಘೋ ಏತೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಂ ಏಕೂಪೋಸಥಂ, ಯಸ್ಸಾಯಸ್ಮತೋ ಖಮತಿ ಏತೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸೀಮಾಯ ಸಮ್ಮುತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾಯ ಏಕೂಪೋಸಥಾಯ, ಸೋ ತುಣ್ಹಸ್ಸ। ಯಸ್ಸ ನಕ್ಖಮತಿ, ಸೋ ಭಾಸೇಯ್ಯ। ಸಮ್ಮತಾ ಸೀಮಾ ಸಙ್ಘೇನ ಏತೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾ ಏಕೂಪೋಸಥಾ, ಖಮತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ತುಣ್ಹೀ, ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೯) ಇಮಂ ಪಾಳಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ವುತ್ತಾಯಾತಿ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತಾಯ। ಞತ್ತಿದೋಸಅನುಸ್ಸಾವನದೋಸೇಹಿ ವಿರಹಿತತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾಯ।
Idāni yehi ākārehi sammatā kammavācāsampattiyuttā nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘kammavācāsampattiyā yuttā nāmā’’tiādimāha. Ādisaddena. ‘‘Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho etehi nimittehi sīmaṃ sammanneyya samānasaṃvāsaṃ ekūposathaṃ, esā ñatti. Suṇātu me, bhante, saṅgho, yāvatā samantā nimittā kittitā, saṅgho etehi nimittehi sīmaṃ sammannati samānasaṃvāsaṃ ekūposathaṃ, yassāyasmato khamati etehi nimittehi sīmāya sammuti samānasaṃvāsāya ekūposathāya, so tuṇhassa. Yassa nakkhamati, so bhāseyya. Sammatā sīmā saṅghena etehi nimittehi samānasaṃvāsā ekūposathā, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (mahāva. 139) imaṃ pāḷisesaṃ saṅgaṇhāti. Vuttāyāti uposathakkhandhake vuttāya. Ñattidosaanussāvanadosehi virahitattā parisuddhāya.
ಖಣ್ಡಸೀಮಾ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೮; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೩೮; ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೧೩೮) ನಾಮ ಖುದ್ದಕಸೀಮಾ। ಸಮಾನಸಂವಾಸಕತ್ಥಂ ಸಮ್ಮತಾ ಸೀಮಾ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ। ಅವಿಪ್ಪವಾಸತ್ಥಂ ಸಮ್ಮತಾ ಸೀಮಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ। ಇಮಾಸು ಪನ ತೀಸು ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನನ್ತೇಹಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಸಮ್ಪದಾದೀನಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾನಂ ಸುಖಕರಣತ್ಥಂ ಪಠಮಂ ಖಣ್ಡಸೀಮಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ। ತಂ ಪನ ಬನ್ಧನ್ತೇಹಿ ವತ್ತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಹಿ ಬೋಧಿಚೇತಿಯಭತ್ತಸಾಲಾದೀನಿ ಸಬ್ಬವತ್ಥೂನಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಕತವಿಹಾರೇ ಬನ್ಧನ್ತಿ, ವಿಹಾರಮಜ್ಝೇ ಬಹೂನಂ ಸಮೋಸರಣಟ್ಠಾನೇ ಅಬನ್ಧಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಪಚ್ಚನ್ತೇ ವಿವಿತ್ತೋಕಾಸೇ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ। ಅಕತವಿಹಾರೇ ಬನ್ಧನ್ತೇಹಿ ಬೋಧಿಚೇತಿಯಾದೀನಂ ಸಬ್ಬವತ್ಥೂನಂ ಠಾನಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೇಸು ವತ್ಥೂಸು ವಿಹಾರಪಚ್ಚನ್ತೇ ವಿವಿತ್ತೋಕಾಸೇ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಸಚೇ ಏಕವೀಸತಿಭಿಕ್ಖೂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ವಟ್ಟತಿ। ತತೋ ಓರಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಪರಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ತಂ ಬನ್ಧನ್ತೇಹಿ ಸೀಮಾಮಾಳಕಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ನಿಮಿತ್ತುಪಗಾ ಪಾಸಾಣಾ ಠಪೇತಬ್ಬಾ, ನ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯ ಠಿತೇಹಿ ಮಹಾಸೀಮಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ, ನ ಮಹಾಸೀಮಾಯ ಠಿತೇಹಿ ಖಣ್ಡಸೀಮಾ। ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಮೇವ ಪನ ಠತ್ವಾ ಖಣ್ಡಸೀಮಾ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ, ಮಹಾಸೀಮಾಯಮೇವ ಠತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾ।
Khaṇḍasīmā (mahāva. aṭṭha. 138; sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138; vajira. ṭī. mahāvagga 138) nāma khuddakasīmā. Samānasaṃvāsakatthaṃ sammatā sīmā samānasaṃvāsakasīmā. Avippavāsatthaṃ sammatā sīmā avippavāsasīmā. Imāsu pana tīsu sīmaṃ sammannantehi pabbajjupasampadādīnaṃ saṅghakammānaṃ sukhakaraṇatthaṃ paṭhamaṃ khaṇḍasīmā bandhitabbā. Taṃ pana bandhantehi vattaṃ jānitabbaṃ. Sace hi bodhicetiyabhattasālādīni sabbavatthūni patiṭṭhāpetvā katavihāre bandhanti, vihāramajjhe bahūnaṃ samosaraṇaṭṭhāne abandhitvā vihārapaccante vivittokāse bandhitabbā. Akatavihāre bandhantehi bodhicetiyādīnaṃ sabbavatthūnaṃ ṭhānaṃ sallakkhetvā yathā patiṭṭhitesu vatthūsu vihārapaccante vivittokāse hoti, evaṃ bandhitabbā. Sā heṭṭhimaparicchedena sace ekavīsatibhikkhū gaṇhāti, vaṭṭati. Tato oraṃ na vaṭṭati. Paraṃ bhikkhusahassaṃ gaṇhantīpi vaṭṭati. Taṃ bandhantehi sīmāmāḷakassa samantā nimittupagā pāsāṇā ṭhapetabbā, na khaṇḍasīmāya ṭhitehi mahāsīmā bandhitabbā, na mahāsīmāya ṭhitehi khaṇḍasīmā. Khaṇḍasīmāyameva pana ṭhatvā khaṇḍasīmā bandhitabbā, mahāsīmāyameva ṭhatvā mahāsīmā.
ತತ್ರಾಯಂ ಬನ್ಧನವಿಧಿ – ಸಮನ್ತಾ ‘‘ಏಸೋ ಪಾಸಾಣೋ ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸೀಮಾ ಸಮ್ಮನ್ನಿತಬ್ಬಾ। ಅಥ ತಸ್ಸಾ ಏವ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಕಮ್ಮವಾಚಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಸೀಮಂ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗತಾ ಸಮೂಹನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಸೀಮನ್ತರಿಕಪಾಸಾಣಾ ಠಪೇತಬ್ಬಾ, ಸೀಮನ್ತರಿಕಾ ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟಿಯಾ ಚತುರಙ್ಗುಲಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೩೮; ವಿ॰ ಸಙ್ಗ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೬೩) ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ಪನ ವಿಹಾರೋ ಮಹಾ ಹೋತಿ, ದ್ವೇಪಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ತತುತ್ತರಿಪಿ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯೋ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ।
Tatrāyaṃ bandhanavidhi – samantā ‘‘eso pāsāṇo nimitta’’nti evaṃ nimittāni kittetvā kammavācāya sīmā sammannitabbā. Atha tassā eva daḷhīkammatthaṃ avippavāsakammavācā kātabbā. Evañhi ‘‘sīmaṃ samūhanissāmā’’ti āgatā samūhanituṃ na sakkhissanti. Sīmaṃ sammannitvā bahi sīmantarikapāsāṇā ṭhapetabbā, sīmantarikā pacchimakoṭiyā caturaṅgulappamāṇāpi (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 163) vaṭṭati. Sace pana vihāro mahā hoti, dvepi tissopi tatuttaripi khaṇḍasīmāyo bandhitabbā.
ಏವಂ ಖಣ್ಡಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿಕಾಲೇ ಖಣ್ಡಸೀಮತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾಯಂ ಠತ್ವಾ ಸಮನ್ತಾ ಅನುಪರಿಯಾಯನ್ತೇಹಿ ಸೀಮನ್ತರಿಕಪಾಸಾಣಾ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬಾ। ತತೋ ಅವಸೇಸನಿಮಿತ್ತೇ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅವಿಜಹನ್ತೇಹಿ ಕಮ್ಮವಾಚಾಯ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಕಮ್ಮವಾಚಾಪಿ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಸೀಮಂ ಸಮೂಹನಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಗತಾ ಸಮೂಹನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ತತೋ ಸೀಮನ್ತರಿಕಾಯ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಮಹಾಸೀಮಾಯ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇನ್ತಿ, ಏವಂ ತೀಸು ಠಾನೇಸು ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಯಂ ಸೀಮಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ಪಠಮಂ ಬನ್ಧಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಖಣ್ಡಸೀಮತೋವ ಪಟ್ಠಾಯ ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಬದ್ಧಾಸು ಪನ ಸೀಮಾಸು ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಹಾಸೀಮಾಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ನ ಕೋಪೇನ್ತಿ, ಮಹಾಸೀಮಾಯಂ ವಾ ಠಿತಾ ಖಣ್ಡಸೀಮಾಯಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ। ಸೀಮನ್ತರಿಕಾಯ ಪನ ಠಿತಾ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ನ ಕೋಪನ್ತಿ। ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಠತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಪನ ಸೀಮನ್ತರಿಕಾಯ ಠಿತಾ ಕೋಪೇನ್ತಿ। ಸೀಮನ್ತರಿಕಾ ಹಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ಭಜತಿ। ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನೇ ಕತೇ ಸತಿ ಸಾ ಚ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸಾಯೇವ ಪಭೇದೋ’’ತಿ। ತಸ್ಸಾಯೇವಾತಿ ಬದ್ಧಸೀಮಾಯ ಏವ।
Evaṃ khaṇḍasīmaṃ sammannitvā mahāsīmāsammutikāle khaṇḍasīmato nikkhamitvā mahāsīmāyaṃ ṭhatvā samantā anupariyāyantehi sīmantarikapāsāṇā kittetabbā. Tato avasesanimitte kittetvā hatthapāsaṃ avijahantehi kammavācāya samānasaṃvāsakasīmaṃ sammannitvā tassā daḷhīkammatthaṃ avippavāsakammavācāpi kātabbā. Evañhi ‘‘sīmaṃ samūhanissāmā’’ti āgatā samūhanituṃ na sakkhissanti. Sace pana khaṇḍasīmāya nimittāni kittetvā tato sīmantarikāya nimittāni kittetvā mahāsīmāya nimittāni kittenti, evaṃ tīsu ṭhānesu nimittāni kittetvā yaṃ sīmaṃ icchanti, taṃ paṭhamaṃ bandhituṃ vaṭṭati. Evaṃ santepi yathāvuttanayena khaṇḍasīmatova paṭṭhāya bandhitabbā. Evaṃ baddhāsu pana sīmāsu khaṇḍasīmāyaṃ ṭhitā bhikkhū mahāsīmāyaṃ kammaṃ karontānaṃ na kopenti, mahāsīmāyaṃ vā ṭhitā khaṇḍasīmāyaṃ karontānaṃ. Sīmantarikāya pana ṭhitā ubhinnampi na kopanti. Gāmakhette ṭhatvā kammaṃ karontānaṃ pana sīmantarikāya ṭhitā kopenti. Sīmantarikā hi gāmakhettaṃ bhajati. Avippavāsasīmāsammannane kate sati sā ca avippavāsasīmā nāma hoti. Tenāha ‘‘tassāyeva pabhedo’’ti. Tassāyevāti baddhasīmāya eva.
ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೪೪) ವಚನತೋ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ಗಾಮಞ್ಚ ಗಾಮೂಪಚಾರಞ್ಚ ನ ಓತರತಿ, ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ ಪನ ತತ್ಥಾಪಿ ಓತರತಿ। ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾ ಪನ ಯತ್ಥ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾ, ತತ್ಥೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ನ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ವಿಸುಂ ನಿಮಿತ್ತಕಿತ್ತನಂ ಅತ್ಥಿ। ತತ್ಥ ಸಚೇ ಅವಿಪ್ಪವಾಸಾಯ ಸಮ್ಮುತಿಕಾಲೇ ಗಾಮೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಾ ನ ಓತರತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಸಮ್ಮತಾಯ ಸೀಮಾಯ ಪಚ್ಛಾ ಗಾಮೋ ನಿವಿಸತಿ, ಸೋಪಿ ಸೀಮಾಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಯಥಾ ಚ ಪಚ್ಛಾ ನಿವಿಟ್ಠೋ, ಏವಂ ಪಠಮಂ ನಿವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾ ವಡ್ಢಿತಪ್ಪದೇಸೋಪಿ ಸೀಮಾಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಸಚೇಪಿ ಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿಕಾಲೇ ಗೇಹಾನಿ ಕತಾನಿ, ‘‘ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಲಯೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಮನುಸ್ಸಾ ಪನ ಅಪ್ಪವಿಟ್ಠಾ, ಪೋರಾಣಗಾಮಂ ವಾ ಸಗೇಹಮೇವ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗತಾ, ಅಗಾಮೋಯೇವ ಏಸ, ಸೀಮಾ ಓತರತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಏಕಮ್ಪಿ ಕುಲಂ ಪವಿಟ್ಠಂ ವಾ ಅಗತಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಗಾಮೋಯೇವ, ಸೀಮಾ ನ ಓತರತಿ।
Ayaṃ pana viseso – ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) vacanato avippavāsasīmā gāmañca gāmūpacārañca na otarati, samānasaṃvāsakasīmā pana tatthāpi otarati. Samānasaṃvāsakasīmā cettha attano dhammatāya gacchati, avippavāsasīmā pana yattha samānasaṃvāsakasīmā, tattheva gacchati. Na hi tassā visuṃ nimittakittanaṃ atthi. Tattha sace avippavāsāya sammutikāle gāmo atthi, taṃ sā na otarati. Sace pana sammatāya sīmāya pacchā gāmo nivisati, sopi sīmāsaṅkhameva gacchati. Yathā ca pacchā niviṭṭho, evaṃ paṭhamaṃ niviṭṭhassa pacchā vaḍḍhitappadesopi sīmāsaṅkhameva gacchati. Sacepi sīmāsammutikāle gehāni katāni, ‘‘pavisissāmā’’ti ālayopi atthi, manussā pana appaviṭṭhā, porāṇagāmaṃ vā sagehameva chaḍḍetvā aññattha gatā, agāmoyeva esa, sīmā otarati. Sace pana ekampi kulaṃ paviṭṭhaṃ vā agataṃ vā atthi, gāmoyeva, sīmā na otarati.
ಏವಂ ಬದ್ಧಸೀಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಬದ್ಧಸೀಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಬದ್ಧಸೀಮಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಗಾಮೋ ಏವ ಸೀಮಾ ಗಾಮಸೀಮಾ। ಗಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ನಿಗಮನಗರಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯತ್ತಕೇ ಪದೇಸೇ ತಸ್ಸ ಗಾಮಸ್ಸ ಗಾಮಭೋಜಕಾ ಬಲಿಂ ಲಭನ್ತಿ, ಸೋ ಪದೇಸೋ ಅಪ್ಪೋ ವಾ ಹೋತು, ಮಹನ್ತೋ ವಾ, ಏಕಂ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ನಾಮ। ಯಮ್ಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ ಏಕಂ ಪದೇಸಂ ‘‘ಅಯಂ ವಿಸುಂ ಗಾಮೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರಾಜಾ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇತಿ, ಸೋಪಿ ವಿಸುಂಗಾಮಸೀಮಾ ಹೋತಿಯೇವ। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಚ ಇತರಾ ಚ ಪಕತಿಗಾಮಸೀಮಾ ಬದ್ಧಸೀಮಾಸದಿಸಾವ ಹೋತಿ। ಕೇವಲಂ ಪನ ತಿಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಪರಿಹಾರಂ ನ ಲಭತೀತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೪೭)।
Evaṃ baddhasīmaṃ dassetvā idāni abaddhasīmaṃ dassento ‘‘abaddhasīmā panā’’tiādimāha. Gāmo eva sīmā gāmasīmā. Gāmaggahaṇena cettha nigamanagarānampi saṅgaho veditabbo. Yattake padese tassa gāmassa gāmabhojakā baliṃ labhanti, so padeso appo vā hotu, mahanto vā, ekaṃ gāmakhettaṃ nāma. Yampi ekasmiṃyeva gāmakhette ekaṃ padesaṃ ‘‘ayaṃ visuṃ gāmo hotū’’ti paricchinditvā rājā kassaci deti, sopi visuṃgāmasīmā hotiyeva. Tasmā sā ca itarā ca pakatigāmasīmā baddhasīmāsadisāva hoti. Kevalaṃ pana ticīvaravippavāsaparihāraṃ na labhatīti (mahāva. aṭṭha. 147).
ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇತಿ ವಿಞ್ಝಾಟವಿಸದಿಸೇ ಅರಞ್ಞೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಗಾಮಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಂ ಪನ ಸೀಮಾ ತಿಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಪರಿಹಾರಮ್ಪಿ ಲಭತಿ। ಮಚ್ಛಬನ್ಧಾನನ್ತಿ ಕೇವಟ್ಟಾನಂ। ಅಗಮನಪಥೇಸೂತಿ ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಪಥೇಸು। ಯತ್ಥ ತದಹೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ತದಹೇವ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ತಾದಿಸೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇಸಂ ಗಮನಪರಿಯನ್ತಸ್ಸ ಓರತೋ ಪನ ಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತತ್ಥ ಗಾಮಸೀಮಂ ಅಸೋಧೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಮಜ್ಝೇ ಠಿತಾನಂ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾತಿ ಮಜ್ಝೇ ಠಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಠಿತೋಕಾಸತೋ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಾ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಅಬ್ಭನ್ತರೇಸು। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪರಿಸವಸೇನ ವಡ್ಢತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯಾತಿ ಸೀಮೋಪಚಾರತ್ಥಾಯ। ಸೀಮಾಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಬದ್ಧಸೀಮಾಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಸಮಾನೋ ಸಂವಾಸೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಾ। ಏಕೋ ಉಪೋಸಥೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಏಕೂಪೋಸಥಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅವಸೇಸಕಮ್ಮವಸೇನ ಸಮಾನಸಂವಾಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಾತಿ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೧೪೯) ವುತ್ತಾ। ಅನು ಅನು ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸಂ, ಅಡ್ಢಮಾಸೇ ಅಡ್ಢಮಾಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ‘‘ಅನುದಸಾಹ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ। ದೇವೇತಿ ಮೇಘೇ। ವಲಾಹಕೇಸು ವಿಗತಮತ್ತೇಸೂತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಸೋತನ್ತಿ ಉದಕಪ್ಪವಾಹೋ ವುಚ್ಚತಿ। ತಿತ್ಥೇನ ವಾ ಅತಿತ್ಥೇನ ವಾ ಓತರಿತ್ವಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ತಿಮಣ್ಡಲಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ತಿಮಣ್ಡಲಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ। ಉತ್ತರನ್ತಿಯಾತಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉತ್ತರನ್ತಿಯಾ। ಭಿಕ್ಖುನೀವಿಭಙ್ಗೇ (ಪಾಚಿ॰ ೬೯೨) ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ವಸೇನ ನದೀಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತತ್ತಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ವಿಸೇಸಸಬ್ಭಾವತೋ।
Agāmake araññeti viñjhāṭavisadise araññe. Tenāha ‘‘agāmakaṃ nāmā’’tiādi. Ayaṃ pana sīmā ticīvaravippavāsaparihārampi labhati. Macchabandhānanti kevaṭṭānaṃ. Agamanapathesūti gantuṃ asakkuṇeyyapathesu. Yattha tadaheva gantvā tadaheva paccāgantuṃ na sakkā hoti, tādisesūti vuttaṃ hoti. Tesaṃ gamanapariyantassa orato pana gāmasīmāsaṅkhaṃ gacchati. Tattha gāmasīmaṃ asodhetvā kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Majjhe ṭhitānaṃ sabbadisāsu sattabbhantarāti majjhe ṭhitānaṃ bhikkhūnaṃ ṭhitokāsato sabbadisāsu sattabbhantarā. Tatthāti tesu abbhantaresu. Tasmāti yasmā parisavasena vaḍḍhati, tasmā. Upacāratthāyāti sīmopacāratthāya. Sīmābhāvaṃ paṭikkhipitvāti baddhasīmābhāvaṃ paṭikkhipitvā. Samāno saṃvāso etthāti samānasaṃvāsā. Eko uposatho etthāti ekūposathā. Ettha ca uposathassa visuṃ gahitattā avasesakammavasena samānasaṃvāsatā veditabbā. Vuttāti abaddhasīmāparicchedaṃ dassetuṃ uposathakkhandhake (mahāva. 149) vuttā. Anu anu aḍḍhamāsaṃ anvaḍḍhamāsaṃ, aḍḍhamāse aḍḍhamāseti attho. Evaṃ ‘‘anudasāha’’ntiādīsupi. Deveti meghe. Valāhakesu vigatamattesūti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ. Sotanti udakappavāho vuccati. Titthena vā atitthena vā otaritvāti pāṭhaseso. Timaṇḍalaṃ paṭicchādetvāti yathā timaṇḍalapaṭicchādanaṃ hoti, evaṃ nivāsetvā. Uttarantiyāti yattha katthaci uttarantiyā. Bhikkhunīvibhaṅge (pāci. 692) bhikkhuniyā vasena nadīlakkhaṇassa pāḷiyaṃ āgatattā ‘‘bhikkhuniyā’’ti vuttaṃ, na pana visesasabbhāvato.
ಕೇನಚಿ ಖಣಿತ್ವಾ ಅಕತೋತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನೇನಪಿ ಖಣಿತ್ವಾ ಅಕತೋ। ನದಿಂ ವಾ ಸಮುದ್ದಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ನದೀಕೂಲಂ ವಾ ಸಮುದ್ದವೇಲಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಏತಂ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ‘‘ಯತ್ಥ ನದಿಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ಉದಕಂ ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಲಕ್ಖಣಂ। ಲೋಣೀಪಿ ಜಾತಸ್ಸರಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ವಸ್ಸಕಾಲೇ ವಸ್ಸೇ ಪಚ್ಛಿನ್ನಮತ್ತೇ ಪಿವಿತುಂ ವಾ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಧೋವಿತುಂ ವಾ ಉದಕಂ ನ ಹೋತಿ ಸುಕ್ಖತಿ, ಅಯಂ ಜಾತಸ್ಸರೋ ಗಾಮಖೇತ್ತಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ।
Kenacikhaṇitvā akatoti antamaso tiracchānenapi khaṇitvā akato. Nadiṃ vā samuddaṃ vā bhinditvāti nadīkūlaṃ vā samuddavelaṃ vā bhinditvā. Etaṃ lakkhaṇanti ‘‘yattha nadiyaṃ vuttappakāre vassakāle udakaṃ santiṭṭhatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) vuttappakāralakkhaṇaṃ. Loṇīpi jātassarasaṅkhameva gacchati. Yattha pana vuttappakāre vassakāle vasse pacchinnamatte pivituṃ vā hatthapāde dhovituṃ vā udakaṃ na hoti sukkhati, ayaṃ jātassaro gāmakhettasaṅkhameva gacchati.
ಉದಕುಕ್ಖೇಪಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉದಕುಕ್ಖೇಪೇನಾ’’ತಿ। ಕಥಂ ಪನ ಉದಕಂ ಖಿಪಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಜ್ಝಿಮೇನ ಪುರಿಸೇನಾತಿ ಥಾಮಮಜ್ಝಿಮೇನ ಪುರಿಸೇನ। ಅಯಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ನಾಮಾತಿ ಅಯಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಸೀಮಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಾವ ಪರಿಸಾ ವಡ್ಢತಿ, ತಾವ ಅಯಂ ಸೀಮಾಪಿ ವಡ್ಢತಿ, ಪರಿಸಪರಿಯನ್ತತೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋಯೇವ ಪಮಾಣಂ। ಸಚೇ ಪನ ನದೀ ನಾತಿದೀಘಾ ಹೋತಿ, ಪಭವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮುಖದ್ವಾರಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಙ್ಘೋ ನಿಸೀದತಿ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ। ಸಕಲಾಪಿ ನದೀ ಏತೇಸಂಯೇವ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಹೋತಿ।
Udakukkhepāti karaṇatthe nissakkavacananti āha ‘‘udakukkhepenā’’ti. Kathaṃ pana udakaṃ khipitabbanti āha ‘‘tatthā’’tiādi. Majjhimena purisenāti thāmamajjhimena purisena. Ayaṃ udakukkhepo nāmāti ayaṃ udakukkhepena paricchinnā sīmā nāmāti attho. Yāva parisā vaḍḍhati, tāva ayaṃ sīmāpi vaḍḍhati, parisapariyantato udakukkhepoyeva pamāṇaṃ. Sace pana nadī nātidīghā hoti, pabhavato paṭṭhāya yāva mukhadvāraṃ sabbattha saṅgho nisīdati, udakukkhepasīmākammaṃ natthi. Sakalāpi nadī etesaṃyeva bhikkhūnaṃ pahoti.
ಪಕತಿವಸ್ಸಕಾಲೇತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ ಪಕತಿವಸ್ಸಕಾಲೇ। ಚತೂಸು ಮಾಸೇಸೂತಿ ವಸ್ಸಾನಸ್ಸ ಚತೂಸು ಮಾಸೇಸು। ಅತಿವುಟ್ಠಿಕಾಲೇ ಓಘೇನ ಓತ್ಥತೋಕಾಸೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಜಾತಸ್ಸರೇ ಜಾತಪಿಟ್ಠಿಪಾಸಾಣದೀಪಕೇಸುಪಿ ಅಯಮೇವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪನ ನದೀ ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಹೋತಿ ಸಮತಿತ್ಥಿಕಾ, ಉದಕಸಾಟಿಕಂ ನಿವಾಸೇತ್ವಾಪಿ ಅನ್ತೋನದಿಯಂಯೇವ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ನಾವಾಯಪಿ ಠತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ಪನ ನಾವಾಯ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಉದಕುಕ್ಖೇಪಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ಸೀಮಾ, ತಂ ನಾವಾ ಸೀಘಮೇವ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ। ಏವಂ ಸತಿ ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಸೀಮಾಯ ಞತ್ತಿ, ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಅನುಸ್ಸಾವನಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾವಂ ಅರಿತ್ತೇನ ವಾ ಠಪೇತ್ವಾ, ಪಾಸಾಣೇ ವಾ ಲಮ್ಬಿತ್ವಾ, ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಜಾತರುಕ್ಖೇ ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಬದ್ಧಅಟ್ಟಕೇಪಿ ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಜಾತರುಕ್ಖೇಪಿ ಠಿತೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
Pakativassakāleti pubbe vuttappakāre pakativassakāle. Catūsu māsesūti vassānassa catūsu māsesu. Ativuṭṭhikāle oghena otthatokāso na gahetabbo. So hi gāmasīmāsaṅkhameva gacchati. Antonadiyaṃ jātassare jātapiṭṭhipāsāṇadīpakesupi ayameva vinicchayo veditabbo. Sace pana nadī paripuṇṇā hoti samatitthikā, udakasāṭikaṃ nivāsetvāpi antonadiyaṃyeva kammaṃ kātabbaṃ. Sace na sakkonti, nāvāyapi ṭhatvā kātabbaṃ. Gacchantiyā pana nāvāya kātuṃ na vaṭṭati. Kasmā? Udakukkhepamattameva hi sīmā, taṃ nāvā sīghameva atikkāmeti. Evaṃ sati aññissā sīmāya ñatti, aññissā anussāvanā hoti, tasmā nāvaṃ arittena vā ṭhapetvā, pāsāṇe vā lambitvā, antonadiyaṃ jātarukkhe vā bandhitvā kammaṃ kātabbaṃ. Antonadiyaṃ baddhaaṭṭakepi antonadiyaṃ jātarukkhepi ṭhitehi kammaṃ kātuṃ vaṭṭati.
ಸಚೇ ಪನ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾಖಾ ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಪಾರೋಹೋ ವಾ ಬಹಿನದೀತೀರೇ ವಿಹಾರಸೀಮಾಯ ವಾ ಗಾಮಸೀಮಾಯ ವಾ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಸೀಮಂ ವಾ ಸೋಧೇತ್ವಾ, ಸಾಖಂ ವಾ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಬಹಿನದೀತೀರೇ ಜಾತರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತೋನದಿಯಂ ಪವಿಟ್ಠಸಾಖಾಯ ವಾ ಪಾರೋಹೇ ವಾ ನಾವಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಕರೋನ್ತೇಹಿ ಸೀಮಾ ವಾ ಸೋಧೇತಬ್ಬಾ, ಸಾಖಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾ ತಸ್ಸ ಬಹಿಪತಿಟ್ಠಿತಭಾಗೋ ನಾಸೇತಬ್ಬೋ। ನದೀತೀರೇ ಪನ ಖಾಣುಕಂ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಬನ್ಧನಾವಾಯ ನ ವಟ್ಟತಿಯೇವ।
Sace pana rukkhassa sākhā vā tato nikkhantapāroho vā bahinadītīre vihārasīmāya vā gāmasīmāya vā patiṭṭhito, sīmaṃ vā sodhetvā, sākhaṃ vā chinditvā kammaṃ kātabbaṃ. Bahinadītīre jātarukkhassa antonadiyaṃ paviṭṭhasākhāya vā pārohe vā nāvaṃ bandhitvā kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Karontehi sīmā vā sodhetabbā, sākhaṃ chinditvā vā tassa bahipatiṭṭhitabhāgo nāsetabbo. Nadītīre pana khāṇukaṃ koṭṭetvā tattha bandhanāvāya na vaṭṭatiyeva.
ನದಿಯಂ ಸೇತುಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಚೇ ಅನ್ತೋನದಿಯಂಯೇವ ಸೇತು ವಾ ಸೇತುಪಾದಾ ವಾ, ಸೇತುಮ್ಹಿ ಠಿತೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಸೇತು ವಾ ಸೇತುಪಾದಾ ವಾ ಬಹಿತೀರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ, ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸೀಮಂ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಅಥ ಸೇತುಪಾದಾ ಅನ್ತೋ, ಸೇತು ಪನ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ತೀರಾನಂ ಉಪರಿಆಕಾಸೇ ಠಿತೋ, ವಟ್ಟತಿ। ಜಾತಸ್ಸರೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Nadiyaṃ setuṃ karonti, sace antonadiyaṃyeva setu vā setupādā vā, setumhi ṭhitehi kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Sace pana setu vā setupādā vā bahitīre patiṭṭhitā, kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati, sīmaṃ sodhetvā kammaṃ kātabbaṃ. Atha setupādā anto, setu pana ubhinnampi tīrānaṃ upariākāse ṭhito, vaṭṭati. Jātassarepi eseva nayo.
‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಪಕತಿವೀಚಿಯೋ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಣ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಯಂ ಪದೇಸಂ ಉದ್ಧಂ ವಡ್ಢನಕಉದಕಂ ವಾ ಪಕತಿವೀಚಿಯೋ ವಾ ವೇಗೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಓತ್ಥರನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೪೭) ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಚೇ ಊಮಿವೇಗೋ ಬಾಧತಿ, ನಾವಾಯ ವಾ ಅಟ್ಟಕೇ ವಾ ಠತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಂ। ತೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನದಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪನ ಸಮುದ್ದೋ ಗಾಮಸೀಮಂ ವಾ ನಿಗಮಸೀಮಂ ವಾ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಮುದ್ದೋವ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮೀತಿ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಣ್ಠಿತಉದಕನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತೋ ನದೀಜಾತಸ್ಸರಸಮುದ್ದೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಬ್ಬುಟ್ಠಿಕಾಲೇತಿ ವಸ್ಸಾನಹೇಮನ್ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸುಕ್ಖೇಸುಪೀತಿ ನಿರುದಕೇಸುಪಿ। ಯಥಾ ಚ ವಾಪಿಖಣನೇ, ಏವಂ ಆವಾಟಪೋಕ್ಖರಣೀಆದೀನಂ ಖಣನೇಪಿ ಗಾಮಖೇತ್ತಂ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಪ್ಪಂ ವಾ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಲಾಬುತಿಪುಸಕಾದಿವಪ್ಪಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ। ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ಯತ್ಥ ವಾಪಿಆದಿಕಂ ಕತಂ, ತಂ ಠಾನಂ। ಅಞ್ಞಂ ಪನ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿ। ಸಚೇ ಪನ ಜಾತಸ್ಸರಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಥಲಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಿಸಾಭಾಗೇ ಪಾಳಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಮೇವ ನಂ ಮಹಾತಳಾಕಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಜಾತಸ್ಸರೋ ಹೋತಿ। ಗಾಮಸೀಮಾಸಙ್ಖಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ।
‘‘Yasmiṃ padese pakativīciyo ottharitvā saṇṭhahantī’’ti etena yaṃ padesaṃ uddhaṃ vaḍḍhanakaudakaṃ vā pakativīciyo vā vegena āgantvā ottharanti, tattha kammaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti (mahāva. aṭṭha. 147) dasseti. Sace ūmivego bādhati, nāvāya vā aṭṭake vā ṭhatvā kātabbaṃ. Tesu vinicchayo nadiyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Sace pana samuddo gāmasīmaṃ vā nigamasīmaṃ vā ottharitvā tiṭṭhati, samuddova hoti. Tattha kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Tato paṭṭhāya kappiyabhūmīti ottharitvā saṇṭhitaudakantato paṭṭhāya anto nadījātassarasamuddo nāmāti attho. Dubbuṭṭhikāleti vassānahemante sandhāya vuttaṃ. Sukkhesupīti nirudakesupi. Yathā ca vāpikhaṇane, evaṃ āvāṭapokkharaṇīādīnaṃ khaṇanepi gāmakhettaṃ hotiyevāti daṭṭhabbaṃ. Vappaṃ vā karontīti lābutipusakādivappaṃ vā karonti. Taṃ ṭhānanti yattha vāpiādikaṃ kataṃ, taṃ ṭhānaṃ. Aññaṃ pana kappiyabhūmi. Sace pana jātassaraṃ pūretvā thalaṃ karonti, ekasmiṃ disābhāge pāḷiṃ bandhitvā sabbameva naṃ mahātaḷākaṃ vā karonti, sabbopi ajātassaro hoti. Gāmasīmāsaṅkhameva gacchati.
ಸಚೇ ನದಿಮ್ಪಿ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ತಳಾಕಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ಪಾಳಿ ಬದ್ಧಾ, ಉದಕಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತಳಾಕಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಉಪರಿ ಪವತ್ತನಟ್ಠಾನೇ ಛಡ್ಡಿತಂ ಉದಕಂ ನದಿಂ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸನ್ದನಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ವಟ್ಟತಿ। ಕಾಚಿ ನದೀ ಕಾಲನ್ತರೇನ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಾಮನಿಗಮಸೀಮಂ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ನದೀಯೇವ ಹೋತಿ, ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ವಿಹಾರಸೀಮಂ ಓತ್ಥರತಿ ‘‘ವಿಹಾರಸೀಮಾ’’ತ್ವೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ। ಸಮನ್ತಾ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಪಹೋನಕಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಯತ್ಥ ಪನ ಕುನ್ನದೀಆದೀಸು ನಪ್ಪಹೋತಿ, ತತ್ಥ ಪಹೋನಕಟ್ಠಾನತೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯಾತಿ ಸೀಮೋಪಚಾರತ್ಥಾಯ।
Sace nadimpi vināsetvā taḷākaṃ karonti, heṭṭhā pāḷi baddhā, udakaṃ āgantvā taḷākaṃ pūretvā tiṭṭhati, ettha kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Upari pavattanaṭṭhāne chaḍḍitaṃ udakaṃ nadiṃ ottharitvā sandanaṭṭhānato paṭṭhāya vaṭṭati. Kāci nadī kālantarena uppatitvā gāmanigamasīmaṃ ottharitvā pavattati, nadīyeva hoti, kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Sace vihārasīmaṃ ottharati ‘‘vihārasīmā’’tveva saṅkhaṃ gacchati. Tasmāti yasmā anto gacchati, tasmā. Samantā udakukkhepaparicchedo kātabboti pahonakaṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ. Yattha pana kunnadīādīsu nappahoti, tattha pahonakaṭṭhānato udakukkhepaparicchedo kātabbo. Upacāratthāyāti sīmopacāratthāya.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಅಞ್ಞಮೇಕಂ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಂ, ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯ ಠಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೪೭; ವಿ॰ ವಿ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೨.೧೪೭) – ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸೀಮಾ ಚ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾ ಚ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಠಿತೋಕಾಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಲಬ್ಭತಿ, ತೇ ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಸಬ್ಬದಾ ಏಕಸದಿಸಾ, ಕದಾಚಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಕದಾಚಿ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ಯದಾ ಚ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ತದಾ ಸೀಮಾಸಙ್ಕರೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮೇಕಂ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಂ, ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯ ಠಪೇತಬ್ಬೋತಿ। ಯಂ ಪನ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತತೋ ಅಧಿಕಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ, ಊನಕಂ ಪನ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೪೭) ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಏತದತ್ಥಮೇವ, ನ ಪನ ತತ್ಥ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕುಪ್ಪತ್ತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಬಹಿ ಅಞ್ಞಂ ತತ್ತಕಂಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರೇನ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪೇನ ವಾ ಯೋ ತೇಸಂ ಸತ್ತಬ್ಭನ್ತರಸ್ಸ, ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತತೋ ಬಹಿ ಅಞ್ಞಂ ತತ್ತಕಂಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಮೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇದಂ ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ, ಇದಂ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾದೀಸು ವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಇತಿ ಇಮ’’ನ್ತಿಆದಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ನಿಗಮನಂ। ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –
Kasmā pana aññamekaṃ sattabbhantaraṃ, añño eko udakukkhepo ca upacāratthāya ṭhapetabboti āha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.147; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.147) – yasmā ayaṃ sattabbhantarasīmā ca udakukkhepasīmā ca bhikkhūnaṃ ṭhitokāsato paṭṭhāya labbhati, te ca bhikkhū na sabbadā ekasadisā, kadāci vaḍḍhanti, kadāci parihāyanti. Yadā ca vaḍḍhanti, tadā sīmāsaṅkaro hoti. Tasmā aññamekaṃ sattabbhantaraṃ, añño eko udakukkhepo ca upacāratthāya ṭhapetabboti. Yaṃ pana mahāaṭṭhakathāyaṃ ‘‘tato adhikaṃ vaṭṭatiyeva, ūnakaṃ pana na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 147) vuttaṃ, tampi etadatthameva, na pana tattha katassa kammassa kuppattāti gahetabbaṃ. Paricchedato bahi aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopīti attano sattabbhantarena, udakukkhepena vā yo tesaṃ sattabbhantarassa, udakukkhepassa vā paricchedo, tato bahi aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopīti attho. Kathametaṃ viññāyatīti āha ‘‘idaṃ sabbaaṭṭhakathāsu sanniṭṭhāna’’nti, idaṃ ‘‘kammaṃ kopetī’’ti mahāaṭṭhakathādīsu vavatthānanti attho. ‘‘Iti ima’’ntiādi yathāvuttassa nigamanaṃ. Hoti cettha –
‘‘ಬದ್ಧಾಬದ್ಧವಸೇನೇಧ, ಸೀಮಾ ನಾಮ ದ್ವಿಧಾ ತಹಿಂ।
‘‘Baddhābaddhavasenedha, sīmā nāma dvidhā tahiṃ;
ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ ವಜ್ಜಿ-ತೇಕಾದಸ ವಿಪತ್ತಿಕಾ।
Tisampattiyuttā vajji-tekādasa vipattikā;
ಬದ್ಧಸೀಮಾ ತಿಧಾ ಖಣ್ಡಾ-ದಿತೋ ಗಾಮಾದಿತೋ ಪರಾ’’ತಿ॥
Baddhasīmā tidhā khaṇḍā-dito gāmādito parā’’ti.
ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿ ಚ ನಾಮೇಸಾ ದುವಿಧಾ ವತ್ಥುಸಭಾಗಾ, ಆಪತ್ತಿಸಭಾಗಾತಿ। ತತ್ಥ ಇಧ ವತ್ಥುಸಭಾಗಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನೇತರಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ವಿಕಾಲಭೋಜನಾದಿನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಲಹುಕಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ಲಹುಕೇನ ವಿನಯಕಮ್ಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝನತೋ ಲಹುಕಾ ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಪಾಟಿದೇಸನೀಯದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಚಾಪತ್ತಿಯೋ। ವತ್ಥುಸಭಾಗಾಯ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಸತಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ನ ಹೋತಿಯೇವ। ಯಥಾಹ ‘‘ಸಭಾಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಸನ್ತಿಕೇ ಆವಿ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ಆವಿ ಕರೋತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಆವಿಕತಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಕಟಾ ಪನ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೨)। ತಸ್ಸಾ ಪನ ಅದೇಸನಾಗಾಮಿನಿತೋ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ವತ್ಥುಸಭಾಗಾತಿ ವತ್ಥುವಸೇನ ಸಮಾನಭಾಗಾ, ಏಕಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಮೇವ ವತ್ಥುಸಭಾಗಂ ದೇಸೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಭಾಗಾ ಆಪತ್ತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಾ, ಯೋ ದೇಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೬೯) ವುತ್ತತ್ತಾ, ನ ಪನ ಆಪತ್ತಿಸಭಾಗಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಕಾಲಭೋಜನಪಚ್ಚಯಾ ಆಪನ್ನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಆಪತ್ತಿಸಭಾಗನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಮಾನಭಾಗಂ।
Sabhāgāpatti ca nāmesā duvidhā vatthusabhāgā, āpattisabhāgāti. Tattha idha vatthusabhāgā adhippetā, netarāti dassetuṃ ‘‘yaṃ sabbo saṅgho vikālabhojanādinā’’tiādimāha. Lahukāpattinti lahukena vinayakammena visujjhanato lahukā thullaccayapācittiyapāṭidesanīyadukkaṭadubbhāsitasaṅkhātā pañcāpattiyo. Vatthusabhāgāya saṅghādisesāpattiyāpi sati uposathakammaṃ pattakallaṃ na hotiyeva. Yathāha ‘‘sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa pana santike āvi kātuṃ na vaṭṭati. Sace āvi karoti, āpatti āvikatā hoti, dukkaṭā pana na muccatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102). Tassā pana adesanāgāminito evaṃ vuttaṃ. Vatthusabhāgāti vatthuvasena samānabhāgā, ekakoṭṭhāsāti vuttaṃ hoti. Imameva vatthusabhāgaṃ desetuṃ na vaṭṭati ‘‘na, bhikkhave, sabhāgā āpatti desetabbā, yo deseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 169) vuttattā, na pana āpattisabhāgaṃ. Tenāha ‘‘vikālabhojanapaccayā āpannaṃ panā’’tiādi. Āpattisabhāganti āpattiyā samānabhāgaṃ.
ಸಾಮನ್ತಾ ಆವಾಸಾತಿ ಸಾಮನ್ತಆವಾಸಂ, ಸಮೀಪವಿಹಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಜ್ಜುಕನ್ತಿ ತದಹೇವಾಗಮನತ್ಥಾಯ। ಪಾಹೇತಬ್ಬೋತಿ ಪೇಸೇತಬ್ಬೋ। ಇಚ್ಚೇತಂ ಕುಸಲನ್ತಿ ಇತಿ ಏತಂ ಸುನ್ದರಂ ಭದ್ದಕಂ, ಲದ್ಧಕಪ್ಪನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನೋ ಚೇ ಲಭೇಥಾತಿ ವಿಹಾರಾನಂ ದೂರತಾಯ ವಾ ಮಗ್ಗೇ ಪರಿಪನ್ಥಾದಿನಾ ವಾ ಯದಿ ನ ಲಭೇಥ। ‘‘ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿ ಆವಿ ಕಾತುಮ್ಪಿ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ। ಯದಿ ಲಭೇಯ್ಯ, ಆವಿ ಕತ್ವಾಪಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯ। ಯದಿ ಪನ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಭಾಗಂ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಉಪೋಸಥಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋವ ಹೋತಿ। ಉಭೋಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಭಾಗಾ ಆಪತ್ತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಾ, ಯೋ ದೇಸೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ। ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಭಾಗಾ ಆಪತ್ತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ, ಯೋ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೬೯) ವುತ್ತತ್ತಾ। ವಿಮತಿ ಸಂಸಯೋ, ತತ್ಥ ನಿಯುತ್ತೋ ವೇಮತಿಕೋ। ‘‘ಪುನ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ದೇಸೇತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿ ನೇವ ಪಾಳಿಯಂ, ನ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅತ್ಥಿ, ದೇಸಿತೇ ಪನ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ। ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಸಾಪತ್ತಿಕಸ್ಸ ಉಪೋಸಥಕರಣೇ ಪಞ್ಞತ್ತಂ ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ। ಕಸ್ಮಾ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಯೇವ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಾಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ವಿಸಭಾಗಾಪತ್ತೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸುಪಿ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ವಿಸಭಾಗಾಸು ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಸು ತೇಸಂಯೇವ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಆಪತ್ತಿ, ನ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲಂ ಹೋತಿಯೇವ।
Sāmantā āvāsāti sāmantaāvāsaṃ, samīpavihāranti attho. Sajjukanti tadahevāgamanatthāya. Pāhetabboti pesetabbo. Iccetaṃ kusalanti iti etaṃ sundaraṃ bhaddakaṃ, laddhakappanti vuttaṃ hoti. No ce labhethāti vihārānaṃ dūratāya vā magge paripanthādinā vā yadi na labhetha. ‘‘Tassa santike paṭikarissatī’’ti iminā vacanena sabhāgāpatti āvi kātumpi na labbhatīti dīpitaṃ hoti. Yadi labheyya, āvi katvāpi uposathaṃ kareyya. Yadi pana sabbo saṅgho sabhāgaṃ saṅghādisesaṃ āpanno hoti, ñattiṃ ṭhapetvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati, uposathassa antarāyova hoti. Ubhopi dukkaṭaṃ āpajjanti ‘‘na, bhikkhave, sabhāgā āpatti desetabbā, yo deseyya, āpatti dukkaṭassa. Na, bhikkhave, sabhāgā āpatti paṭiggahetabbā, yo paṭiggaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 169) vuttattā. Vimati saṃsayo, tattha niyutto vematiko. ‘‘Puna nibbematiko hutvā desetabbamevā’’ti neva pāḷiyaṃ, na ca aṭṭhakathāyaṃ atthi, desite pana doso natthi. Vuttanayenevāti ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’tiādinā nayena sāpattikassa uposathakaraṇe paññattaṃ dukkaṭaṃ āpajjantīti vuttanayeneva. Kasmā sabhāgāpattiyeva vuttāti āha ‘‘etāsu hī’’tiādi. Visabhāgāpattīsu vijjamānāsupi pattakallaṃ hotiyevāti visabhāgāsu pana vijjamānāsu tesaṃyeva puggalānaṃ āpatti, na saṅghassāti saṅghassa pattakallaṃ hotiyeva.
ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುಅಜ್ಝಾಪನ್ನಕೋ ನಾಮ ಚತುನ್ನಂ ಪಾರಾಜಿಕಾನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಕೋ। ಪಣ್ಡಕಾದೀನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪರತೋ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸೇ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ । ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಯೋ ಕೋಚಿ ನಾಗಮಾಣವಕಾದಿಕೋ ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಅಸ್ಸಗೋಣಾದಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ವಜ್ಜನೀಯಪುಗ್ಗಲಕಥಾಯಂ। ಯಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೧೧) ಯಸ್ಸ ನಾಗಸುಪಣ್ಣಾದಿನೋ ತಿರಚ್ಛಾನಗತಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ , ಸೋ ಇಧಾಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅನ್ತಮಸೋ ದೇವೇ ಉಪಾದಾಯ ನಾಗಮಾಣವಕಾದಿಕೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏತ್ಥ ನಾಗೋ ವಾ ಹೋತು ಸುಪಣ್ಣಮಾಣವಕಾದೀನಂ ವಾ ಅಞ್ಞತರೋ, ಅನ್ತಮಸೋ ಸಕ್ಕಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಯೋ ಕೋಚಿ ಅಮನುಸ್ಸಜಾತಿಯೋ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೧೧)। ತಿತ್ಥಂ ವುಚ್ಚತಿ ಲದ್ಧಿ, ತಂ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ತಿತ್ಥಿಕಾ, ತಿತ್ಥಿಕಾ ಏವ ತಿತ್ಥಿಯಾ, ಇತೋ ಅಞ್ಞಲದ್ಧಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Antimavatthuajjhāpannako nāma catunnaṃ pārājikānaṃ aññataraṃ ajjhāpannako. Paṇḍakādīnaṃ vinicchayo parato pārājikuddese āvi bhavissati . Tiracchānagatoti antamaso sakkaṃ devarājānaṃ upādāya yo koci nāgamāṇavakādiko amanussajātiko veditabbo, na assagoṇādayo. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi. Tattha etthāti etissaṃ vajjanīyapuggalakathāyaṃ. Yassa upasampadā paṭikkhittāti ‘‘tiracchānagato, bhikkhave, anupasampanno, na upasampādetabbo’’ti (mahāva. 111) yassa nāgasupaṇṇādino tiracchānagatassa upasampadā paṭikkhittā , so idhāpi tiracchānagato nāmāti attho. Tattha hi antamaso deve upādāya nāgamāṇavakādiko yo koci amanussajātiko ‘‘tiracchānagato’’ti adhippeto. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ ‘‘tiracchānagato, bhikkhaveti ettha nāgo vā hotu supaṇṇamāṇavakādīnaṃ vā aññataro, antamaso sakkaṃ devarājānaṃ upādāya yo koci amanussajātiyo, so sabbova imasmiṃ atthe ‘tiracchānagato’ti veditabbo’’ti (mahāva. aṭṭha. 111). Titthaṃ vuccati laddhi, taṃ etesaṃ atthīti titthikā, titthikā eva titthiyā, ito aññaladdhikāti attho.
ಸುತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೋ ಸುತ್ತುದ್ದೇಸೋ। ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಏವ ಉಪೋಸಥೋ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪೋಸಥೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಸೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ। ಓವಾದೋವ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೋ ಸರೂಪೇನ ಕಥನಂ ಓವಾದಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ। ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ವೀತಿಕ್ಕಮೇ ಅಯಂ ನಾಮ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಪತ್ತಿವಸೇನ ಆಣಾಪನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಆಣಾ, ಸೇಸಂ ಅನನ್ತರಸದಿಸಮೇವ।
Suttassa uddeso suttuddeso. Pārisuddhi eva uposatho pārisuddhiuposatho. Eseva nayo adhiṭṭhānuposathoti etthāpi. Soti pātimokkhuddeso. Ovādova pātimokkhaṃ, tassa uddeso sarūpena kathanaṃ ovādapātimokkhuddeso. ‘‘Imasmiṃ vītikkame ayaṃ nāma āpattī’’ti evaṃ āpattivasena āṇāpanaṃ paññāpanaṃ āṇā, sesaṃ anantarasadisameva.
ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋ ತಿತಿಕ್ಖಾ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾಯೋ ನಾಮ –
Khantī paramaṃ tapo titikkhā…pe… vuttā tisso gāthāyo nāma –
‘‘ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋ ತಿತಿಕ್ಖಾ।
‘‘Khantī paramaṃ tapo titikkhā;
ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ।
Nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā;
ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ।
Na hi pabbajito parūpaghātī;
ನ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ॥
Na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto.
‘‘ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸ ಅಕರಣಂ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ।
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನಂ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನಂ॥
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsanaṃ.
‘‘ಅನೂಪವಾದೋ ಅನೂಪಘಾತೋ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ ಸಂವರೋ।
‘‘Anūpavādo anūpaghāto, pātimokkhe ca saṃvaro;
ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ ಚ ಭತ್ತಸ್ಮಿಂ, ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನಂ।
Mattaññutā ca bhattasmiṃ, pantañca sayanāsanaṃ;
ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋ, ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥(ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ೧೮೩-೧೮೫) –
Adhicitte ca āyogo, etaṃ buddhāna sāsana’’nti.(dī. ni. 2.90; dha. pa. 183-185) –
ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾಯೋ।
Imā tisso gāthāyo.
ತತ್ಥ ಖನ್ತೀ ಪರಮಂ ತಪೋತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೯೦; ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೮೫) ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ ನಾಮ ಪರಮಂ ತಪೋ। ತಿತಿಕ್ಖಾತಿ ಖನ್ತಿಯಾ ಏವ ವೇವಚನಂ, ತಿತಿಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ತಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ವದನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಪರಮ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾ। ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪರೂಪಘಾತೀತಿ ಯೋ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿವಿರಹಿತತ್ತಾ ಪರಂ ಉಪಘಾತೇತಿ ಬಾಧತಿ ವಿಹಿಂಸತಿ, ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಚತುತ್ಥಪಾದೋ ಪನ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ‘‘ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಹಿ ‘‘ನಸಮಣೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವೇವಚನಂ। ‘‘ಪರೂಪಘಾತೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ’’ತಿ ವೇವಚನಂ। ಅಥ ವಾ ಪರೂಪಘಾತೀತಿ ಸೀಲೂಪಘಾತೀ। ಸೀಲಞ್ಹಿ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ‘‘ಪರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯೋ ಚ ಸಮಣೋ ಪರಂ ಯಂ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ ಪರೂಪಘಾತೀ ಹೋತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸೀಲವಿನಾಸಕೋ, ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಯೋ ಅಧಿವಾಸನಖನ್ತಿಯಾ ಅಭಾವಾ ಪರೂಪಘಾತೀ ಹೋತಿ, ಪರಂ ಅನ್ತಮಸೋ ಡಂಸಮಕಸಮ್ಪಿ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತಿ, ಸೋ ನ ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಮಲಸ್ಸ ಅಪಬ್ಬಾಜಿತತ್ತಾ। ‘‘ಪಬ್ಬಾಜಯಮತ್ತನೋ ಮಲಂ, ತಸ್ಮಾ ‘ಪಬ್ಬಜಿತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೮೮) ಇದಞ್ಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತಲಕ್ಖಣಂ। ಯೋಪಿ ನ ಹೇವ ಖೋ ಉಪಘಾತೇತಿ ನ ಮಾರೇತಿ, ಅಪಿಚ ದಣ್ಡಾದೀಹಿ ವಿಹೇಠೇತಿ, ಸೋ ಪರಂ ವಿಹೇಠಯನ್ತೋ ಸಮಣೋ ನ ಹೋತಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ವಿಹೇಸಾಯ ಅಸಮಿತತ್ತಾ। ‘‘ಸಮಿತತ್ತಾ ಹಿ ಪಾಪಾನಂ, ‘ಸಮಣೋ’ತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೬೫) ಇದಞ್ಹಿ ಸಮಣಲಕ್ಖಣಂ।
Tattha khantī paramaṃ tapoti (dī. ni. aṭṭha. 2.90; dha. pa. aṭṭha. 2.185) adhivāsanakhanti nāma paramaṃ tapo. Titikkhāti khantiyā eva vevacanaṃ, titikkhāsaṅkhātā adhivāsanakhanti uttamaṃ tapoti attho. Nibbānaṃ paramaṃ vadantīti sabbākārena pana nibbānaṃ ‘‘parama’’nti vadanti buddhā. Na hi pabbajito parūpaghātīti yo adhivāsanakhantivirahitattā paraṃ upaghāteti bādhati vihiṃsati, so pabbajito nāma na hoti. Catutthapādo pana tasseva vevacanaṃ. ‘‘Na hi pabbajito’’ti etassa hi ‘‘nasamaṇo hotī’’ti vevacanaṃ. ‘‘Parūpaghātī’’ti etassa ‘‘paraṃ viheṭhayanto’’ti vevacanaṃ. Atha vā parūpaghātīti sīlūpaghātī. Sīlañhi uttamaṭṭhena ‘‘para’’nti vuccati. Yo ca samaṇo paraṃ yaṃ kañci sattaṃ viheṭhayanto parūpaghātī hoti, attano sīlavināsako, so pabbajito nāma na hotīti attho. Atha vā yo adhivāsanakhantiyā abhāvā parūpaghātī hoti, paraṃ antamaso ḍaṃsamakasampi sañcicca jīvitā voropeti, so na hi pabbajito. Kiṃ kāraṇā? Malassa apabbājitattā. ‘‘Pabbājayamattano malaṃ, tasmā ‘pabbajito’ti vuccatī’’ti (dha. pa. 388) idañhi pabbajitalakkhaṇaṃ. Yopi na heva kho upaghāteti na māreti, apica daṇḍādīhi viheṭheti, so paraṃ viheṭhayanto samaṇo na hoti. Kiṃ kāraṇā? Vihesāya asamitattā. ‘‘Samitattā hi pāpānaṃ, ‘samaṇo’ti pavuccatī’’ti (dha. pa. 265) idañhi samaṇalakkhaṇaṃ.
ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಸಬ್ಬಪಾಪಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸ್ಸ। ಅಕರಣನ್ತಿ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ। ಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಸ್ಸ। ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಂ ಪಟಿಲಾಭೋ। ಸಚಿತ್ತಪರಿಯೋದಪನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವೋದಾಪನಂ ಪಭಸ್ಸರಭಾವಕರಣಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಸೋಧನಂ, ತಂ ಪನ ಅರಹತ್ತೇನ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಸೀಲಸಂವರೇನ ಸಬ್ಬಪಾಪಂ ಪಹಾಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾಹಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ಕುಸಲಂ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಫಲೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯೋದಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಓವಾದೋ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ।
Dutiyagāthāya sabbapāpassāti sabbākusalassa. Akaraṇanti anuppādanaṃ. Kusalassāti catubhūmakakusalassa. Upasampadāti upasampādanaṃ paṭilābho. Sacittapariyodapananti attano cittassa vodāpanaṃ pabhassarabhāvakaraṇaṃ sabbaso parisodhanaṃ, taṃ pana arahattena hoti. Iti sīlasaṃvarena sabbapāpaṃ pahāya lokiyalokuttarāhi samathavipassanāhi kusalaṃ sampādetvā arahattaphalena cittaṃ pariyodāpetabbanti etaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhi.
ತತಿಯಗಾಥಾಯ ಅನೂಪವಾದೋತಿ ವಾಚಾಯ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುಪವದನಂ। ಅನೂಪಘಾತೋತಿ ಕಾಯೇನ ಕಸ್ಸಚಿ ಉಪಘಾತಸ್ಸ ಅಕರಣಂ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇತಿ ಯಂ ತಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಅತಿಮೋಕ್ಖಂ ಅತಿಪಮೋಕ್ಖಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೀಲಂ, ಪಾತಿ ವಾ ಅಗತಿವಿಸೇಸೇಹಿ, ಮೋಕ್ಖೇತಿ ದುಗ್ಗತಿಭಯೇಹಿ। ಯೋ ವಾ ನಂ ಪಾತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತೀತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಚ। ಸಂವರೋತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಅವೀತಿಕ್ಕಮಲಕ್ಖಣೋ ಸಂವರೋ। ಮತ್ತಞ್ಞುತಾತಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಪಮಾಣಞ್ಞುತಾ। ಪನ್ತಞ್ಚ ಸಯನಾಸನನ್ತಿ ಜನಸಙ್ಘಟ್ಟನವಿರಹಿತಂ ನಿಜ್ಜನಸಮ್ಬಾಧಂ ವಿವಿತ್ತಂ, ಸೇನಾಸನಞ್ಚ। ಏತ್ಥ ಚ ದ್ವಿಹಿಯೇವ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸೋ ದೀಪಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಪಚ್ಚಯಸನ್ತೋಸಸಾಮಞ್ಞೇನ ಇತರದ್ವಯಸ್ಸಾಪಿ ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ಜೋತಿತತ್ತಾ। ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಚ ಆಯೋಗೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ, ತತೋಪಿ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಮೇವ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಅಧಿಚಿತ್ತೇ ಆಯೋಗೋ ಚ ಅನುಯೋಗೋ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತಂ ಬುದ್ಧಾನ ಸಾಸನನ್ತಿ ಏತಂ ಪರಸ್ಸ ಅನುಪವದನಂ, ಅನುಪಘಾತನಂ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸಂವರೋ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಪರಿಭೋಗೇಸು ಮತ್ತಞ್ಞುತಾ, ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸಿಭಾವಾಯ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಸೇವನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನಂ ಓವಾದೋ ಅನುಸಿಟ್ಠೀತಿ। ಇಮಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ಗಾಥಾ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಗಾಥಾಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಂ ಬುದ್ಧಾ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಸಾವಕಾ।
Tatiyagāthāya anūpavādoti vācāya kassaci anupavadanaṃ. Anūpaghātoti kāyena kassaci upaghātassa akaraṇaṃ. Pātimokkheti yaṃ taṃ pātimokkhaṃ paatimokkhaṃ atipamokkhaṃ uttamaṃ sīlaṃ, pāti vā agativisesehi, mokkheti duggatibhayehi. Yo vā naṃ pāti, taṃ mokkhetīti ‘‘pātimokkha’’nti vuccati, tasmiṃ pātimokkhe ca. Saṃvaroti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamalakkhaṇo saṃvaro. Mattaññutāti paṭiggahaṇaparibhogavasena pamāṇaññutā. Pantañca sayanāsananti janasaṅghaṭṭanavirahitaṃ nijjanasambādhaṃ vivittaṃ, senāsanañca. Ettha ca dvihiyeva paccayehi catupaccayasantoso dīpitoti veditabbo paccayasantosasāmaññena itaradvayassāpi lakkhaṇahāranayena jotitattā. Adhicitte ca āyogoti vipassanāpādakaṃ aṭṭhasamāpatticittaṃ, tatopi maggaphalacittameva adhicittaṃ, tasmiṃ yathāvutte adhicitte āyogo ca anuyogo cāti attho. Etaṃ buddhāna sāsananti etaṃ parassa anupavadanaṃ, anupaghātanaṃ, pātimokkhe saṃvaro, paṭiggahaṇaparibhogesu mattaññutā, aṭṭhasamāpattivasibhāvāya vivittasenāsanasevanañca buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhīti. Imā pana tisso gāthā sabbabuddhānaṃ pātimokkhuddesagāthāyo hontīti veditabbā. Taṃ buddhā eva uddisanti, na sāvakā.
‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೪) ನಯೇನ ವುತ್ತಂ ಆಣಾಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ನಾಮ। ತಂ ಸಾವಕಾ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಬುದ್ಧಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ಚ ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಂ ಸಾವಕಾ ಏವ ಉದ್ದಿಸನ್ತಿ, ನ ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ।
‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho’’tiādinā (mahāva. 134) nayena vuttaṃ āṇāpātimokkhaṃ nāma. Taṃ sāvakā eva uddisanti, na buddhā saṅghakammaṃ karonti, na ca tattha pariyāpannāti āha ‘‘taṃ sāvakā eva uddisanti, na buddhā’’ti. Imasmiṃ attheti ‘‘pātimokkhaṃ uddiseyyā’’ti etasmiṃ atthe.
ಅನುಪಗತೋ ನಾಮ ತತ್ಥೇವ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಸತಿಯಾ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಅನುಪಗತೋ ವಾ। ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯನ್ತಿ ಚಾತುಮಾಸಿಯಂ। ಸಾ ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಭೂತಾತಿ ಚಾತುಮಾಸೀ, ಸಾ ಏವ ‘‘ಚಾತುಮಾಸಿನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸಂ ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಂ। ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾಸಿನಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿನ್ತಿ ಕಾಯೇನ ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ, ಹತ್ಥಪಾಸೂಪಗಮನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Anupagato nāma tattheva upasampanno, asatiyā purimikāya anupagato vā. Cātumāsiniyanti cātumāsiyaṃ. Sā hi catunnaṃ māsānaṃ pāripūribhūtāti cātumāsī, sā eva ‘‘cātumāsinī’’ti vuccati, tassaṃ cātumāsiniyaṃ. Pacchimakattikapuṇṇamāsiniyanti attho. Kāyasāmagginti kāyena samaggabhāvaṃ, hatthapāsūpagamananti vuttaṃ hoti.
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ – ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಪಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸ್ಸಂ ಉಪಗತಾ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಪಿ ಪಞ್ಚ, ಪುರಿಮೇಹಿ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪವಾರಿತೇ ಪಚ್ಛಿಮೇಹಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ದ್ವೇ ಞತ್ತಿಯೋ ಠಪೇತಬ್ಬಾ। ಸಚೇಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತಾ ಚತ್ತಾರೋ, ತಯೋ, ದ್ವೇ, ಏಕೋ ವಾ ಹೋತಿ, ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಥ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಚತ್ತಾರೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಪಿ ಚತ್ತಾರೋ, ತಯೋ, ದ್ವೇ, ಏಕೋ ವಾ, ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಥ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ತಯೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ತಯೋ, ದ್ವೇ ವಾ, ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇದಞ್ಹೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ – ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತೇಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತಾ ಥೋಕತರಾ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಸಮಾ ಚ, ಸಙ್ಘಪ್ಪವಾರಣಾಯ ಚ ಗಣಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಸಙ್ಘಪ್ಪವಾರಣಾವಸೇನ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ಪವಾರೇತಬ್ಬಾ। ಸಚೇ ಪನ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ತಯೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಏಕೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ, ಚತುನ್ನಂ ಸಙ್ಘಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪವಾರೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಗಣಞತ್ತಿಯಾ ಪನ ಸೋ ಗಣಪೂರಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಗಣವಸೇನ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುರಿಮೇಹಿ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ, ಇತರೇನ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ದ್ವೇ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ದ್ವೇ ವಾ ಏಕೋ ವಾ, ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಏಕೋ, ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯಪಿ ಏಕೋ, ಏಕೇನ ಏಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ, ಏಕೇನ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ । ಸಚೇ ಪುರಿಮವಸ್ಸೂಪಗತೇಹಿ ಪಚ್ಛಿಮವಸ್ಸೂಪಗತಾ ಏಕೇನಪಿ ಅಧಿಕತರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪಠಮಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಥೋಕತರೇಹಿ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ। ಕತ್ತಿಕಚಾತುಮಾಸಿನಿಪವಾರಣಾಯ ಪನ ಸಚೇ ಪಠಮಂ ವಸ್ಸೂಪಗತೇಹಿ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತೇಹಿ ಪಚ್ಛಾ ಉಪಗತಾ ಅಧಿಕತರಾ ವಾ ಸಮಸಮಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ಪವಾರಣಾಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಪವಾರೇತಬ್ಬಂ। ತೇಹಿ ಪವಾರಿತೇ ಪಚ್ಛಾ ಇತರೇಹಿ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಅಥ ಮಹಾಪವಾರಣಾಯ ಪವಾರಿತಾ ಬಹೂ ಹೋನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾ ವಸ್ಸೂಪಗತಾ ಥೋಕಾ ವಾ ಏಕೋ ವಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಟ್ಠೇ ಪಚ್ಛಾ ತೇಸಂ ಸನ್ತಿಕೇ ತೇನ ಪವಾರೇತಬ್ಬನ್ತಿ।
Ayaṃ panettha vinicchayo – sace purimikāya pañca bhikkhū vassaṃ upagatā, pacchimikāyapi pañca, purimehi ñattiṃ ṭhapetvā pavārite pacchimehi tesaṃ santike pārisuddhiuposatho kātabbo, na ekasmiṃ uposathagge dve ñattiyo ṭhapetabbā. Sacepi pacchimikāya upagatā cattāro, tayo, dve, eko vā hoti, eseva nayo. Atha purimikāya cattāro, pacchimikāyapi cattāro, tayo, dve, eko vā, eseva nayo. Atha purimikāya tayo, pacchimikāya tayo, dve vā, eseva nayo. Idañhettha lakkhaṇaṃ – sace purimikāya upagatehi pacchimikāya upagatā thokatarā ceva honti samasamā ca, saṅghappavāraṇāya ca gaṇaṃ pūrenti, saṅghappavāraṇāvasena ñattiṃ ṭhapetvā purimehi pavāretabbā. Sace pana purimikāya tayo, pacchimikāya eko hoti, tena saddhiṃ te cattāro honti, catunnaṃ saṅghañattiṃ ṭhapetvā pavāretuṃ na vaṭṭati. Gaṇañattiyā pana so gaṇapūrako hoti, tasmā gaṇavasena ñattiṃ ṭhapetvā purimehi pavāretabbaṃ, itarena tesaṃ santike pārisuddhiuposatho kātabbo. Sace purimikāya dve, pacchimikāya dve vā eko vā, etthāpi eseva nayo. Sace purimikāya eko, pacchimikāyapi eko, ekena ekassa santike pavāretabbaṃ, ekena pārisuddhiuposatho kātabbo . Sace purimavassūpagatehi pacchimavassūpagatā ekenapi adhikatarā honti, paṭhamaṃ pātimokkhaṃ uddisitvā pacchā thokatarehi tesaṃ santike pavāretabbaṃ. Kattikacātumāsinipavāraṇāya pana sace paṭhamaṃ vassūpagatehi mahāpavāraṇāya pavāritehi pacchā upagatā adhikatarā vā samasamā vā honti, pavāraṇāñattiṃ ṭhapetvā pavāretabbaṃ. Tehi pavārite pacchā itarehi pārisuddhiuposatho kātabbo. Atha mahāpavāraṇāya pavāritā bahū honti, pacchā vassūpagatā thokā vā eko vā, pātimokkhe uddiṭṭhe pacchā tesaṃ santike tena pavāretabbanti.
ಏಕಂಸಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಂಸೇ ಸಾಧುಕಂ ಉತ್ತರಾಸಙ್ಗಂ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ದಸನಖಸಮೋಧಾನಸಮುಜ್ಜಲಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಸಚೇ ಪನ ತತ್ಥ ಪಾರಿವಾಸಿಕೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಸಙ್ಘನವಕಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಅತ್ತನೋ ಪಾಳಿಯಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಸಿಯಮಾನೇ ಪನ ಪಾಳಿಯಾ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಪಾಳಿಂ ವಿಹಾಯ ಹತ್ಥಪಾಸಂ ಅಮುಞ್ಚನ್ತೇನ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ। ಪವಾರಣಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvāti ekasmiṃ aṃse sādhukaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvāti attho. Añjaliṃ paggahetvāti dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ ukkhipitvā. Sace pana tattha pārivāsikopi atthi, saṅghanavakaṭṭhāne nisīditvā tattheva nisinnena attano pāḷiyā pārisuddhiuposatho kātabbo. Pātimokkhe uddisiyamāne pana pāḷiyā anisīditvā pāḷiṃ vihāya hatthapāsaṃ amuñcantena nisīditabbaṃ. Pavāraṇāyapi eseva nayo.
ಸಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಕರಣೀಯನ್ತಿ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿಂ ನವವಿಧಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ। ಯಥಾ ಚ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಘೋ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ॰… ಪಟಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೭೧) ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ಲಭತಿ, ಏವಮೇತ್ಥಾಪಿ ತೀಹಿ ‘‘ಸುಣನ್ತು ಮೇ ಆಯಸ್ಮನ್ತಾ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಭಾಗಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಾ, ಯದಾ ಅಞ್ಞಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಸುದ್ಧಂ ಅನಾಪತ್ತಿಕಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಗಣಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ, ದ್ವೀಹಿಪಿ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಸುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏಕೇನಾಪಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತದಹೂತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಹು, ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾನಾಸಂವಾಸಕೇಹೀತಿ ಲದ್ಧಿನಾನಾಸಂವಾಸಕೇಹಿ। ಅನಾವಾಸೋ ನಾಮ ನವಕಮ್ಮಸಾಲಾದಿಕೋ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪದೇಸೋ। ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಘೇನಾತಿ ಸಙ್ಘಪ್ಪಹೋನಕೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ವಿನಾ। ಅಞ್ಞತ್ರ ಅನ್ತರಾಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ದಸವಿಧಮನ್ತರಾಯಂ ವಿನಾ। ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅತ್ತಚತುತ್ಥೇನ ಅನ್ತರಾಯೇ ವಾ ಸತಿ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಯಥಾ ಚ ಆವಾಸಾದಯೋ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಾ, ಏವಂ ಸಚೇ ವಿಹಾರೇ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಉಪೋಸಥಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ಸೀಮಾಪಿ ನದೀಪಿ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಾ। ಸಚೇ ಪನೇತ್ಥ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠಉಪೋಸಥಾಪಿ ಆವಾಸಾ ಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏವಂ ಗತೋ ಅಧಿಟ್ಠಾತುಮ್ಪಿ ಲಭತಿ। ಆರಞ್ಞಕೇನಾಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಹಾರಮೇವ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಅಞ್ಞಂ ವಿಹಾರಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ತತ್ಥ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾವ ಆಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಅಕತ್ವಾ ಆಗನ್ತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಯಂ ಜಞ್ಞಾ ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕೋಮೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮೧) ಏವರೂಪೋ ಪನ ಆವಾಸೋ ಗನ್ತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತೇನಾಪಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ನೇವ ಉಪೋಸಥನ್ತರಾಯೋ ಕತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ।
Sabbaṃpubbakaraṇīyanti sammajjanādiṃ navavidhaṃ pubbakiccaṃ. Yathā ca sabbo saṅgho sabhāgāpattiṃ āpajjitvā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… paṭikarissatī’’ti (mahāva. 171) ñattiṃ ṭhapetvā uposathaṃ kātuṃ labhati, evametthāpi tīhi ‘‘suṇantu me āyasmantā ime bhikkhū sabhāgaṃ āpattiṃ āpannā, yadā aññaṃ bhikkhuṃ suddhaṃ anāpattikaṃ passissanti, tadā tassa santike taṃ āpattiṃ paṭikarissantī’’ti gaṇañattiṃ ṭhapetvā, dvīhipi ‘‘aññaṃ suddhaṃ passitvā paṭikarissāmā’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati. Ekenāpi ‘‘parisuddhaṃ labhitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā kātuṃ vaṭṭati. Tadahūti tasmiṃ ahu, tasmiṃ divaseti attho. Nānāsaṃvāsakehīti laddhinānāsaṃvāsakehi. Anāvāso nāma navakammasālādiko yo koci padeso. Aññatra saṅghenāti saṅghappahonakehi bhikkhūhi vinā. Aññatra antarāyāti pubbe vuttaṃ dasavidhamantarāyaṃ vinā. Sabbantimena pana paricchedena attacatutthena antarāye vā sati gantuṃ vaṭṭati. Yathā ca āvāsādayo na gantabbā, evaṃ sace vihāre uposathaṃ karonti, uposathādhiṭṭhānatthaṃ sīmāpi nadīpi na gantabbā. Sace panettha koci bhikkhu hoti, tassa santikaṃ gantuṃ vaṭṭati. Vissaṭṭhauposathāpi āvāsā gantuṃ vaṭṭati. Evaṃ gato adhiṭṭhātumpi labhati. Āraññakenāpi bhikkhunā uposathadivase gāme piṇḍāya caritvā attano vihārameva āgantabbaṃ. Sace aññaṃ vihāraṃ okkamati, tattha uposathaṃ katvāva āgantabbaṃ, akatvā āgantuṃ na vaṭṭati. Yaṃ jaññā ‘‘ajjeva tattha gantuṃ sakkomī’’ti (mahāva. aṭṭha. 181) evarūpo pana āvāso gantabbo. Tattha bhikkhūhi saddhiṃ uposathaṃ karontenāpi hi iminā neva uposathantarāyo kato bhavissatīti.
ಉದಕಂ ಆಸನೇನ ಚಾತಿ ಆಸನೇನ ಸಹ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉದಕಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಘಸನ್ನಿಪಾತತೋ ಪಠಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಪುಬ್ಬಕರಣಂ। ಪುಬ್ಬಕರಣತೋ ಪಚ್ಛಾ ಕತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮತೋ ಪಠಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮತೋ ಪಠಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ಮಿಚ್ಚೇವ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ನವವಿಧಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ। ಕಿಂ ತಂ ಕತನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೇನ ಅಗಿಲಾನೇನ ನ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಯೋ ನ ಸಮ್ಮಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೫೯) ವಚನತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
Udakaṃ āsanena cāti āsanena saha pānīyaparibhojanīyaṃ udakañcāti attho. Saṅghasannipātato paṭhamaṃ kattabbaṃ pubbakaraṇaṃ. Pubbakaraṇato pacchā kattabbampi uposathakammato paṭhamaṃ kattabbattā pubbakiccaṃ. Ubhayampi cetaṃ uposathakammato paṭhamaṃ kattabbattā ‘‘pubbakicca’’micceva ettha vuttanti āha ‘‘evaṃ dvīhi nāmehi navavidhaṃ pubbakiccaṃ dassita’’nti. Kiṃ taṃ katanti pucchatīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Taṃ akatvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati ‘‘na, bhikkhave, therena āṇattena agilānena na sammajjitabbaṃ, yo na sammajjeyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādi (mahāva. 159) vacanato. Tenevāha ‘‘tasmā therena āṇattenā’’tiādi.
ಸಚೇ ಪನ ಆಣತ್ತೋ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಿಂ ತಾವಕಾಲಿಕಮ್ಪಿ ನ ಲಭತಿ, ಸಾಖಾಭಙ್ಗಂ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ತಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ। ಪಾನೀಯಂ ಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಗನ್ತುಕಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪಾನೀಯಪರಿಭೋಜನೀಯಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬಂ। ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪೀಠಫಲಕಾದಿಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಉಪೋಸಥಾಗಾರೇ ಆಸನಾನಿ ನತ್ಥಿ, ಸಂಘಿಕಾವಾಸತೋಪಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಪುನ ಹರಿತಬ್ಬಾನಿ। ಆಸನೇಸು ಅಸತಿ ಕಟಸಾರಕೇಪಿ ತಟ್ಟಿಕಾಯೋಪಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತಟ್ಟಿಕಾಸುಪಿ ಅಸತಿ ಸಾಖಾಭಙ್ಗಾನಿ ಕಪ್ಪಿಯಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಾನಿ। ಕಪ್ಪಿಯಕಾರಕಂ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ। ಪದೀಪೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಪದೀಪೇತಬ್ಬೋ, ಪದೀಪುಜ್ಜಲನಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಆಣಾಪೇನ್ತೇನ ಪನ ‘‘ಅಸುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಓಕಾಸೇ ತೇಲಂ ವಾ ವಟ್ಟಿ ವಾ ಕಪಲ್ಲಿಕಾ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ತೇಲಾದೀನಿ ನತ್ಥಿ, ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾನಿ। ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಅಲಭನ್ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಕಪ್ಪಿಯಂ ಹೋತಿ। ಅಪಿಚ ಕಪಾಲೇ ಅಗ್ಗಿಪಿ ಜಾಲೇತಬ್ಬೋ। ಆಣಾಪೇನ್ತೇನ ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಾ ಸದಾಕಾಲಮೇವ ಏಕೋ ವಾ ಭಾರನಿತ್ಥರಣಕೋ ವಾ ಸರಭಾಣಕಧಮ್ಮಕಥಿಕಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರೋ ವಾ ನ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬೋ, ಅವಸೇಸಾ ಪನ ವಾರೇನ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಥೇರೇನಾಪಿ ಪತಿರೂಪಂ ಞತ್ವಾ ಆಣಾಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
Sace pana āṇatto sammajjaniṃ tāvakālikampi na labhati, sākhābhaṅgaṃ kappiyaṃ kāretvā sammajjitabbaṃ. Tampi alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpetabbanti āgantukānaṃ atthāya pānīyaparibhojanīyaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ. Āsanaṃ paññāpetabbanti pīṭhaphalakādiāsanaṃ paññāpetabbaṃ. Sace uposathāgāre āsanāni natthi, saṃghikāvāsatopi āharitvā paññāpetvā puna haritabbāni. Āsanesu asati kaṭasārakepi taṭṭikāyopi paññāpetuṃ vaṭṭati. Taṭṭikāsupi asati sākhābhaṅgāni kappiyaṃ kāretvā paññāpetabbāni. Kappiyakārakaṃ alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Padīpo kātabboti padīpetabbo, padīpujjalanaṃ kātabbanti vuttaṃ hoti. Āṇāpentena pana ‘‘asukasmiṃ nāma okāse telaṃ vā vaṭṭi vā kapallikā vā atthi, taṃ gahetvā karohī’’ti vattabbo. Sace telādīni natthi, pariyesitabbāni. Pariyesitvā alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Apica kapāle aggipi jāletabbo. Āṇāpentena ca kiñci kammaṃ karonto vā sadākālameva eko vā bhāranittharaṇako vā sarabhāṇakadhammakathikādīsu aññataro vā na āṇāpetabbo, avasesā pana vārena āṇāpetabbā. Tenāha ‘‘therenāpi patirūpaṃ ñatvā āṇāpetabba’’nti.
ಬಹಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತೇನಾತಿ ನದಿಯಾ ವಾ ಸೀಮಾಯ ವಾ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತೇನ ಛನ್ದೋ ದಾತಬ್ಬೋ, ‘‘ಕತೋ ಮಯಾ ಉಪೋಸಥೋ’’ತಿ ಅಚ್ಛಿತುಂ ನ ಲಭತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತೋ ವಾತಿ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಾದಿಕಿಚ್ಚಪ್ಪಸುತೋ ವಾ। ಸಚೇ ಗಿಲಾನೋ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮಞ್ಚೇನ ವಾ ಪೀಠೇನ ವಾ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝಂ ಆನೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಸಚೇ ಗಿಲಾನುಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಮಯಂ ಇಮಂ ಗಿಲಾನಂ ಠಾನಾ ಚಾವೇಸ್ಸಾಮ, ಆಬಾಧೋ ವಾ ಅಭಿವಡ್ಢಿಸ್ಸತಿ, ಕಾಲಕಿರಿಯಾ ವಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಸೋ ಗಿಲಾನೋ ಠಾನಾ ಚಾವೇತಬ್ಬೋ, ಸಙ್ಘೇನ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ತ್ವೇವ ವಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಕರೇಯ್ಯ ಚೇ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ। ಸಚೇ ಬಹೂ ತಾದಿಸಾ ಗಿಲಾನಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸಙ್ಘೇನ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಸಚೇ ದೂರೇ ದೂರೇ ಹೋನ್ತಿ, ಸಙ್ಘೋ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಉಪೋಸಥೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ, ನ ತ್ವೇವ ವಗ್ಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತದಹುಪೋಸಥೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದಮ್ಪಿ ದಾತುಂ, ಸನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೬೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಗವತೋ ಆಣಂ ಕರೋನ್ತೇನ ‘‘ಛನ್ದಂ ದಮ್ಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಛನ್ದಹಾರಕೋ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿನ್ನೇ ಛನ್ದೇ ತತ್ಥೇವ ಪಕ್ಕಮತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಾತಬ್ಬೋ ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಮಹಾವ॰ ೧೬೫) ಪುನ ಅತ್ತನೋ ಛನ್ದದಾನಪರಿಸ್ಸಮವಿನೋದನತ್ಥಂ ‘‘ಛನ್ದಂ ಮೇ ಹರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಛನ್ದಹಾರಕೋ ಚೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿನ್ನೇ ಛನ್ದೇ ಸಙ್ಘಪ್ಪತ್ತೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ನ ಆರೋಚೇತಿ, ಆಹಟೋ ಹೋತಿ ಛನ್ದೋ, ಛನ್ದಹಾರಕಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೬೫) ವುತ್ತತ್ತಾ ದುಕ್ಕಟತೋ ತಂ ಮೋಚೇತುಂ ‘‘ಛನ್ದಂ ಮೇ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Bahi uposathaṃ katvā āgatenāti nadiyā vā sīmāya vā yattha katthaci uposathaṃ katvā āgatena chando dātabbo, ‘‘kato mayā uposatho’’ti acchituṃ na labhatīti adhippāyo. Kiccappasuto vāti gilānupaṭṭhākādikiccappasuto vā. Sace gilāno chandapārisuddhiṃ dātuṃ na sakkoti, mañcena vā pīṭhena vā saṅghamajjhaṃ ānetvā uposatho kātabbo. Sace gilānupaṭṭhākānaṃ bhikkhūnaṃ evaṃ hoti ‘‘sace kho mayaṃ imaṃ gilānaṃ ṭhānā cāvessāma, ābādho vā abhivaḍḍhissati, kālakiriyā vā bhavissatī’’ti, na tveva so gilāno ṭhānā cāvetabbo, saṅghena tattha gantvā uposatho kātabbo, na tveva vaggena saṅghena uposatho kātabbo. Kareyya ce, āpatti dukkaṭassa. Sace bahū tādisā gilānā honti, saṅghena paṭipāṭiyā ṭhatvā sabbe hatthapāse kātabbā. Sace dūre dūre honti, saṅgho nappahoti, taṃ divasaṃ uposatho na kātabbo, na tveva vaggena saṅghena uposatho kātabbo. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tadahuposathe pārisuddhiṃ dentena chandampi dātuṃ, santi saṅghassa karaṇīya’’nti (mahāva. 165) vuttattā bhagavato āṇaṃ karontena ‘‘chandaṃ dammī’’ti vuttaṃ. ‘‘Chandahārako ce, bhikkhave, dinne chande tattheva pakkamati, aññassa dātabbo chando’’tiādivacanato (mahāva. 165) puna attano chandadānaparissamavinodanatthaṃ ‘‘chandaṃ me harā’’ti vuttaṃ. ‘‘Chandahārako ce, bhikkhave, dinne chande saṅghappatto sañcicca na āroceti, āhaṭo hoti chando, chandahārakassa āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 165) vuttattā dukkaṭato taṃ mocetuṃ ‘‘chandaṃ me ārocehī’’ti vuttaṃ.
ಕಾಯೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಉಭಯೇನ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಮನಸಾ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕಾಯಪ್ಪಯೋಗಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗೇನ ವಾ, ವಾಚಂ ಪನ ನಿಚ್ಛಾರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ತಥೇವ ವಾಚಾಯ ವಾ, ಉಭಯಥಾಪಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬೋ, ಜಾನಾಪೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪನ ಯಾಯ ಕಾಯಚಿಪಿ ಭಾಸಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿದಾನೇಪಿ ಛನ್ದದಾನೇ ವುತ್ತಸದಿಸೋವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ತಂ ಪನ ದೇನ್ತೇನ ಪಠಮಂ ಸನ್ತೀ ಆಪತ್ತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ಸಮಾನೋ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದಮ್ಮಿ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಮೇ ಹರ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಮೇ ಆರೋಚೇಹೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೬೪) ವತ್ತುಂ ಲಭತಿ। ‘‘ಸನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕರಣೀಯಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ‘‘ಸನ್ತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಕರಣೀಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ಚ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ದೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಛನ್ದೋ ಚ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಚ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ತಂ ದೇತೀತಿ ಸರೂಪೇಕಸೇಸನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಇತರಾತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ। ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಏತ್ಥ ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ ನಾಮ ಬಿಳಾಲಬನ್ಧನಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಸಙ್ಖಲಿಕಾಯ ಪಠಮವಲಯಂ ದುತಿಯವಲಯಂಯೇವ ಪಾಪುಣಾತಿ, ನ ತತಿಯಂ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ದಾಯಕೇನ ಯಸ್ಸ ದಿನ್ನಾ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೩.೧೬೪; ವಿ॰ ವಿ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೨.೧೬೪)। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಯಾಸಂ ಕಾಸಞ್ಚಿ ಸಙ್ಖಲಿಕಾನಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Kāyena vā vācāya vā ubhayena vā viññāpetabboti manasā cintetvā kāyappayogaṃ karontena yena kenaci aṅgapaccaṅgena vā, vācaṃ pana nicchāretuṃ sakkontena tatheva vācāya vā, ubhayathāpi sakkontena kāyavācāhi vā viññāpetabbo, jānāpetabboti attho. ‘‘Ayaṃ attho’’ti vacanato pana yāya kāyacipi bhāsāya viññāpetuṃ vaṭṭati, pārisuddhidānepi chandadāne vuttasadisova vinicchayo. Taṃ pana dentena paṭhamaṃ santī āpatti desetabbā. Na hi sāpattiko samāno ‘‘pārisuddhiṃ dammi, pārisuddhiṃ me hara, pārisuddhiṃ me ārocehī’’ti (mahāva. 164) vattuṃ labhati. ‘‘Santi saṅghassa karaṇīyānī’’ti vattabbe vacanavipallāsena ‘‘santi saṅghassa karaṇīya’’nti vuttaṃ. Tesañca attano ca chandapārisuddhiṃ detīti ettha chando ca chandapārisuddhi ca chandapārisuddhi, taṃ detīti sarūpekasesanayena attho daṭṭhabbo. Itarāti aññesaṃ chandapārisuddhi. Biḷālasaṅkhalikā chandapārisuddhīti ettha biḷālasaṅkhalikā nāma biḷālabandhanaṃ. Tattha hi saṅkhalikāya paṭhamavalayaṃ dutiyavalayaṃyeva pāpuṇāti, na tatiyaṃ, evamayampi chandapārisuddhi dāyakena yassa dinnā, tato aññattha na gacchatīti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.164; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.164). Tasmā sā biḷālasaṅkhalikasadisattā ‘‘biḷālasaṅkhalikā’’ti vuttā. Biḷālasaṅkhalikaggahaṇañcettha yāsaṃ kāsañci saṅkhalikānaṃ upalakkhaṇamattanti daṭṭhabbaṃ.
ಉತುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಕಿರಿಯಂ ಅರತಿ ವತ್ತೇತೀತಿ ಉತು, ತಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾನಂ ಉತುಕ್ಖಾನಂ, ಉತುಆಚಿಕ್ಖನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಚ ತಸ್ಸ ಆಚಿಕ್ಖನಂ, ತಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹೇಮನ್ತಾದೀನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗಣನಾತಿ ಕಲನಾ। ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಅಟ್ಠಗರುಧಮ್ಮೇಹಿ ಓವದನಂ ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದೋ। ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥೋತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ‘‘ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಜ್ಜೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪನ್ನರಸಿಕೇ ಉಪೋಸಥೇ ಪಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಸಿಯಂ, ಚಾತುದ್ದಸಿಕೇ ತೇರಸಿಯಂ ಆಗನ್ತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಪನ ‘‘ಪಕ್ಖಸ್ಸ ತೇರಸಿಯಂಯೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ‘ಅಯಂ ಉಪೋಸಥೋ ಚಾತುದ್ದಸಿಕೋ ವಾ ಪನ್ನರಸಿಕೋ ವಾ’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೪೯) ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಚ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಚೇ ಚಾತುದ್ದಸಿಯಂ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೋನ್ತಿ, ‘‘ಚಾತುದ್ದಸಿಕೋ ಭಗಿನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ಪನ್ನರಸಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿ, ‘‘ಪನ್ನರಸಿಕೋ ಭಗಿನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಠಪೇತ್ವಾ ಬಾಲಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಗಿಲಾನಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಗಮಿಕಂ ಅವಸೇಸೇಹಿ ಓವಾದಂ ಗಹೇತು’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೪೧೪) ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಆರೋಚನವಿಧಾನಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಬಾಲೋ। ಚಾತುದ್ದಸಿಕಪನ್ನರಸಿಕೇಸು ಉಪೋಸಥೇಸು ವಾ ಪಾಟಿಪದೇ ವಾ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಗಮಿಯೋ, ದುತಿಯಪಕ್ಖದಿವಸತೋ ಪನ ಪಟ್ಠಾಯ ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಇಧ ಗಮಿಯೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಅರಞ್ಞೇ ನಿವಾಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಆರಞ್ಞಿಕೋ। ಸೋಪಿ ‘‘ಅಹಂ ಅರಞ್ಞವಾಸೀ, ಸ್ವೇ ಉಪೋಸಥೋ, ವಿಹಾರೇ ನ ವಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತುಂ ನ ಲಭತಿ। ಯದಿ ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ದುಕ್ಕಟಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಓವಾದೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೪೧೪)। ತೇನ ಪನ ಪಚ್ಚಾಹರಣತ್ಥಾಯ ಸಙ್ಕೇತೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆರಞ್ಞಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಓವಾದಂ ಗಹೇತುಂ, ಸಙ್ಕೇತಞ್ಚ ಕಾತುಂ ಅತ್ರ ಪತಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೪೧೫)। ತಸ್ಮಾ ಆರಞ್ಞಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಸನಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖಾ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥೇವ ಚರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ದಿಸ್ವಾ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ। ನೋ ಚಸ್ಸ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖಾ ಸುಲಭಾ ಹೋತಿ, ಸಾಮನ್ತಗಾಮೇ ಚರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಗಾಮಂ ಆಗಮ್ಮ ತಥೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ದೂರಂ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಸಙ್ಕೇತೋ ಕಾತಬ್ಬೋ ‘‘ಅಹಂ ಅಸುಕಂ ನಾಮ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಾಮದ್ವಾರೇ ಸಭಂ ವಾ ಮಣ್ಡಪಂ ವಾ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ತತ್ರ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ। ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ತತ್ರ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಅಗನ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಸಙ್ಕೇತಂ ನ ಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಯಾ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೪೧೫)। ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇತಿ ಉಪೋಸಥಕರಣಟ್ಠಾನೇ। ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹೀತಿ –
Utukkhānanti taṃ taṃ kiriyaṃ arati vattetīti utu, tassa akkhānaṃ utukkhānaṃ, utuācikkhananti attho. Yathā ca tassa ācikkhanaṃ, taṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘hemantādīna’’ntiādi vuttaṃ. Gaṇanāti kalanā. Bhikkhunīnaṃ aṭṭhagarudhammehi ovadanaṃ bhikkhunovādo. Sve uposathoti āgantvāti ‘‘sve uposatho hotī’’ti vutte ajjeva āgantvā pannarasike uposathe pakkhassa cātuddasiyaṃ, cātuddasike terasiyaṃ āgantvāti vuttaṃ hoti. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘pakkhassa terasiyaṃyeva āgantvā ‘ayaṃ uposatho cātuddasiko vā pannarasiko vā’ti pucchitabba’’nti (pāci. aṭṭha. 149) vuttaṃ. Evaṃ pucchitena ca bhikkhunā sace cātuddasiyaṃ uposathaṃ karonti, ‘‘cātuddasiko bhaginī’’ti vattabbaṃ. Sace pannarasiyaṃ karonti, ‘‘pannarasiko bhaginī’’ti vattabbaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā bālaṃ, ṭhapetvā gilānaṃ, ṭhapetvā gamikaṃ avasesehi ovādaṃ gahetu’’nti (cūḷava. 414) vuttattā ‘‘taṃ ṭhapetvā’’tiādimāha. Tattha ārocanavidhānaṃ ajānanto bālo. Cātuddasikapannarasikesu uposathesu vā pāṭipade vā gantukāmo gamiyo, dutiyapakkhadivasato pana paṭṭhāya tato uddhaṃ gacchanto idha gamiyo nāma na hoti. Araññe nivāso assāti āraññiko. Sopi ‘‘ahaṃ araññavāsī, sve uposatho, vihāre na vasāmī’’ti appaṭiggahituṃ na labhati. Yadi na gaṇheyya, dukkaṭaṃ āpajjeyya. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, ovādo na gahetabbo, yo na gaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 414). Tena pana paccāharaṇatthāya saṅketo kātabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, āraññikena bhikkhunā ovādaṃ gahetuṃ, saṅketañca kātuṃ atra patiharissāmī’’ti (cūḷava. 415). Tasmā āraññikena bhikkhunā sace bhikkhunīnaṃ vasanagāme bhikkhā labbhati, tattheva caritvā bhikkhuniyo disvā ārocetvā gantabbaṃ. No cassa tattha bhikkhā sulabhā hoti, sāmantagāme caritvā bhikkhunīnaṃ gāmaṃ āgamma tatheva kātabbaṃ. Sace dūraṃ gantabbaṃ hoti, saṅketo kātabbo ‘‘ahaṃ asukaṃ nāma tumhākaṃ gāmadvāre sabhaṃ vā maṇḍapaṃ vā rukkhamūlaṃ vā upasaṅkamissāmi, tatra āgaccheyyāthā’’ti. Bhikkhunīhi tatra gantabbaṃ, agantuṃ na labbhati. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, bhikkhuniyā saṅketaṃ na gantabbaṃ, yā na gaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 415). Uposathaggeti uposathakaraṇaṭṭhāne. Aṭṭhahi aṅgehīti –
‘‘ಸೀಲವಾ ಹೋತಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತಿ ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅಣುಮತ್ತೇಸು ವಜ್ಜೇಸು ಭಯದಸ್ಸಾವೀ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು। ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಹೋತಿ ಸುತಧರೋ ಸುತಸನ್ನಿಚಯೋ, ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಾ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಾ ಸಾತ್ಥಂ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಕೇವಲಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಅಭಿವದನ್ತಿ, ತಥಾರೂಪಾಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಧಾತಾ ವಚಸಾ ಪರಿಚಿತಾ, ಮನಸಾ ಅನುಪೇಕ್ಖಿತಾ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧಾ। ಉಭಯಾನಿ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಸ್ವಾಗತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಸುವಿಭತ್ತಾನಿ ಸುಪ್ಪವತ್ತೀನಿ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತಾನಿ ಸುತ್ತಸೋ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಸೋ। ಕಲ್ಯಾಣವಾಚೋ ಹೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣೋ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಪಿಯೋ ಹೋತಿ ಮನಾಪೋ। ಪಟಿಬಲೋ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದಿತುಂ। ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಾಯ ಕಾಸಾಯವತ್ಥವಸನಾಯ ಗರುಧಮ್ಮಂ ಅಜ್ಝಾಪನ್ನಪುಬ್ಬೋ ಹೋತಿ। ವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ವಾ ಹೋತಿ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಸ್ಸೋ ವಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೧೪೭) –
‘‘Sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti, dhātā vacasā paricitā, manasā anupekkhitā, diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Ubhayāni kho panassa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni honti suvibhattāni suppavattīni suvinicchitāni suttaso anubyañjanaso. Kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo. Yebhuyyena bhikkhunīnaṃ piyo hoti manāpo. Paṭibalo hoti bhikkhuniyo ovadituṃ. Na kho panetaṃ bhagavantaṃ uddissa pabbajitāya kāsāyavatthavasanāya garudhammaṃ ajjhāpannapubbo hoti. Vīsativasso vā hoti atirekavīsativasso vā’’ti (pāci. 147) –
ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ। ಪಾಸಾದಿಕೇನಾತಿ ಪಸಾದಾವಹೇನ ನಿದ್ದೋಸೇನ ಕಾಯವಚೀಮನೋಕಮ್ಮೇನ। ಸಮ್ಪಾದೇತೂತಿ ತಿವಿಧಂ ಸಿಕ್ಖಂ ಸಮ್ಪಾದೇತು। ಯದಾ ಪನ ತಾಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೀಹಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕಂಯೇವ ದಿಸ್ವಾ ಓವಾದೋ ಯಾಚಿತೋ, ತದಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಸನ್ನಿಪತಿತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇಹಿ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚವಸೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಾಚಿ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವಾದಂ ಯಾಚಮಾನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತೇ ‘‘ಏವಂ ವದೇಹೀ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ ವತ್ತಬ್ಬವಚನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕೋಚಿ ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖುನೋವಾದಕೋ ಸಮ್ಮತೋ’’ತಿಆದಿಂ ಸಯಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಸಯಮೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಾಪೇತಬ್ಬಂ। ಇದನ್ತಿ ‘‘ತಾಹೀ’’ತಿ ಬಹುವಚನಂ। ಏಕತೋ ಸಹೇವ।
Imehi aṭṭhahi aṅgehi. Pāsādikenāti pasādāvahena niddosena kāyavacīmanokammena. Sampādetūti tividhaṃ sikkhaṃ sampādetu. Yadā pana tāhi bhikkhunīhi pātimokkhuddesakaṃyeva disvā ovādo yācito, tadā uposathagge sannipatitehi bhikkhusaṅghehi pubbakiccavasena ‘‘atthi kāci bhikkhuniyo ovādaṃ yācamānā’’ti pucchite ‘‘evaṃ vadehī’’ti attanā vattabbavacanaṃ aññena kathāpetvā ‘‘atthi koci bhikkhu bhikkhunovādako sammato’’tiādiṃ sayaṃ vatvā puna sayameva gantvā bhikkhunīnaṃ ārocetabbaṃ. Aññena vā bhikkhunā tasmiṃ divase pātimokkhaṃ uddisāpetabbaṃ. Idanti ‘‘tāhī’’ti bahuvacanaṃ. Ekato saheva.
ಞತ್ತಿಟ್ಠಪಕೇನ ವಾತಿ ಯತ್ಥ ತಿಣ್ಣಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಞತ್ತಿಟ್ಠಪನಕೇನ ವಾ। ಇತರೇನ ವಾತಿ ಯತ್ಥ ದ್ವೇ ಭಿಕ್ಖೂ ವಸನ್ತಿ, ಏಕೋ ವಾ, ತತ್ಥ ಇತರೇನ ವಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಚೇ ಸಯಮೇವ ಸಮ್ಮತೋ, ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ । ತಥೇವಾತಿ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ। ‘‘ಆರೋಚೇತ್ವಾವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಾರೋಚನಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಓವಾದೋ ನ ಆರೋಚೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ನ ಆರೋಚೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೪೧೫) ವಚನತೋ ಓವಾದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಅನಾರೋಚೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ।
Ñattiṭṭhapakena vāti yattha tiṇṇaṃ vasanaṭṭhāne pātimokkhuddeso natthi, tattha ñattiṭṭhapanakena vā. Itarena vāti yattha dve bhikkhū vasanti, eko vā, tattha itarena vā bhikkhunā sace sayameva sammato, ‘‘aha’’nti vattabbaṃ . Tathevāti uposathagge vuttasadisameva. ‘‘Ārocetvāvā’’ti iminā anārocanaṃ paṭikkhipati. ‘‘Na, bhikkhave, ovādo na ārocetabbo, yo na āroceyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 415) vacanato ovādaṃ gahetvā uposathagge anārocetuṃ na vaṭṭati.
ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧತಂ। ಆರೋಚೇಥಾತಿ ಆವಿ ಕರೋಥ। ಏತ್ಥ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಅಯಮನುಯೋಗೋ ಭವೇಯ್ಯ। ಕಿಂ ತಂ, ಯಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಘೋ ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಸನ್ಧಿಯತೀತಿ ಪುಬ್ಬವಚನೇನ ಅಪರಂ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಸಾಮಗ್ಗಿಯಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಹಿತತಾಯ। ಗಣಸ್ಸಾತಿ ಉದ್ದೇಸಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಚತುವಗ್ಗೇ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಂ। ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಸಙ್ಘೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ। ಕರಣತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಏತ್ಥಾತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ। ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಭಾವೋ।
Parisuddhabhāvanti āpattiyā parisuddhataṃ. Ārocethāti āvi karotha. Ettha siyāti ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti etasmiṃ pade ayamanuyogo bhaveyya. Kiṃ taṃ, yaṃ siyāti āha ‘‘saṅgho uposathaṃ kareyyā’’tiādi. Pubbenāparaṃ sandhiyatīti pubbavacanena aparaṃ vacanaṃ sandhānaṃ gacchati. Sāmaggiyāti kāyacittehi sahitatāya. Gaṇassāti uddesakaṃ ṭhapetvā catuvagge sesabhikkhūnaṃ. Saṅghassa uddiṭṭhaṃ hotīti saṅghena uddiṭṭhaṃ hoti. Karaṇatthe cetaṃ sāmivacanaṃ. Etthāti pātimokkhuddese. Lakkhaṇanti sabhāvo.
ಥೇರಾ ಚ ನವಾ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ದಸವಸ್ಸಾ, ಅತಿರೇಕದಸವಸ್ಸಾ ಚ ಥೇರಾ। ಊನಪಞ್ಚವಸ್ಸಾ ನವಾ। ಪಞ್ಚವಸ್ಸಾ, ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚವಸ್ಸಾ ಚ ಮಜ್ಝಿಮಾ। ಅಟ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ತಾನಂ ತೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇನ ಅತ್ಥಿಕಂ ಕತ್ವಾ, ತಂ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ‘‘ಇದಂ ಮಯ್ಹಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಿಂ ಕತ್ವಾ। ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾತಿ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ। ಸೋತದ್ವಾರವಸೇನಾತಿ ಸೋತದ್ವಾರಿಕಜವನವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ। ಸಬ್ಬಚೇತಸಾ ಸಮನ್ನಾಹರಾಮಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಥೋಕಮ್ಪಿ ಬಹಿ ಗನ್ತುಂ ಅದೇನ್ತಾ ಸಬ್ಬೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಆವಜ್ಜೇಮ, ಸಲ್ಲಕ್ಖೇಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನಸಿ ಕರೋಮಾತಿ ಆವಜ್ಜೇಮ, ಸಮನ್ನಾಹರಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಚ ಖೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ನ ಏತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣಪ್ಪಟಿಪಾದನಲಕ್ಖಣೋ, ಅಥ ಖೋ ವೀಥಿಪ್ಪಟಿಪಾದನಜವನಪ್ಪಟಿಪಾದನಮನಸಿಕಾರಪುಬ್ಬಕಚಿತ್ತೇ ಠಪನಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಚಿತ್ತೇ ಠಪೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ। ನ ಸಮೇತೀತಿ ನ ಸಂಗಚ್ಛತಿ। ಕಸ್ಮಾ ನ ಸಂಗಚ್ಛತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಘಪರಿಯಾಪನ್ನೋತಿ ಸಙ್ಘೇ ಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಅನ್ತೋಗಧೋ।
Therāca navā ca majjhimā cāti ettha dasavassā, atirekadasavassā ca therā. Ūnapañcavassā navā. Pañcavassā, atirekapañcavassā ca majjhimā. Aṭṭhiṃ katvāti attānaṃ tena pātimokkhena atthikaṃ katvā, taṃ vā pātimokkhaṃ ‘‘idaṃ mayhaṃ pātimokkha’’nti atthiṃ katvā. Manasi karitvāti citte ṭhapetvā. Sotadvāravasenāti sotadvārikajavanaviññāṇavasena. Sabbacetasā samannāharāmāti cittassa thokampi bahi gantuṃ adentā sabbena cittena āvajjema, sallakkhemāti attho. Manasi karomāti āvajjema, samannāharāmāti attho. So ca kho manasikāro na ettha ārammaṇappaṭipādanalakkhaṇo, atha kho vīthippaṭipādanajavanappaṭipādanamanasikārapubbakacitte ṭhapanalakkhaṇoti āha ‘‘ekaggacittā hutvā citte ṭhapeyyāmā’’ti. Na sametīti na saṃgacchati. Kasmā na saṃgacchatīti āha ‘‘samaggassa hī’’tiādi. Kiñca bhiyyoti āha ‘‘pātimokkhuddesako cā’’tiādi. Saṅghapariyāpannoti saṅghe pariyāpanno antogadho.
ಇದಾನಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆಯಸ್ಮನ್ತೋತಿ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಪಿಯವಚನೇನ ಆಲಪನಂ।
Idāni taṃ dassetunti sambandho. Āyasmantoti sannipatitānaṃ piyavacanena ālapanaṃ.
ಅಲಜ್ಜಿತಾತಿ ಅಲಜ್ಜಿತಾಯ, ಅಲಜ್ಜನಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತಿಯತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ‘‘ಅಞ್ಞಾಣತಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪ್ಪಕತತಾತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇನ ಅಭಿಭೂತತಾಯ। ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾತಿ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸತೋ। ವೀತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮನಂ।
Alajjitāti alajjitāya, alajjanabhāvenāti attho. Tatiyatthe hi idaṃ paccattavacanaṃ. ‘‘Aññāṇatā’’tiādīsupi eseva nayo. Kukkuccappakatatāti kukkuccena abhibhūtatāya. Satisammosāti sativippavāsato. Vītikkamanti sikkhāpadavītikkamanaṃ.
ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾತಿ ಸಞ್ಚೇತೇತ್ವಾ, ಅಕಪ್ಪಿಯಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋಯೇವ ವೀತಿಕ್ಕಮಚಿತ್ತಂ ಪೇಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಗೂಹತೀತಿ ನಿಗೂಹತಿ ನ ದೇಸೇತಿ ನ ವುಟ್ಠಾತಿ। ಲಜ್ಜಾಯ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ ಅಲಜ್ಜೀ ನ ಹೋತಿ, ‘‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಅನಾದರಿಯೇನ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ ಅಲಜ್ಜೀ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಗತಿಗಮನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಛನ್ದಾಗತಿಆದಿಭೇದಂ ಅಗತಿಗಮನಞ್ಚ ಗಚ್ಛತಿ। ಅಲಜ್ಜಿಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸಮುಟ್ಠಾನಲಜ್ಜಾವಿರಹಿತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸಞ್ಚಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಾದರಿಯವಸೇನೇವ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ, ಆಪನ್ನಞ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ, ಭಣ್ಡಭಾಜನೀಯಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಅಗತಿಗಮನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಚ ಅಲಜ್ಜೀ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Sañciccāti sañcetetvā, akappiyabhāvaṃ jānantoyeva vītikkamacittaṃ pesetvāti attho. Parigūhatīti nigūhati na deseti na vuṭṭhāti. Lajjāya parigūhanto alajjī na hoti, ‘‘kiṃ iminā’’ti anādariyena parigūhanto alajjī hotīti dasseti. Agatigamanañca gacchatīti bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānādīsu chandāgatiādibhedaṃ agatigamanañca gacchati. Alajjipuggaloti ajjhattikasamuṭṭhānalajjāvirahito puggalo. Ettha ca ‘‘sañciccā’’ti iminā anādariyavaseneva āpattiṃ āpajjanto, āpannañca āpattiṃ parigūhanto, bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānādīsu agatigamanaṃ gacchanto ca alajjī hoti, na itaroti dasseti.
ಮನ್ದೋತಿ ಮನ್ದಪಞ್ಞೋ, ಅಪಞ್ಞಸ್ಸೇವೇತಂ ನಾಮಂ। ಮೋಮೂಹೋತಿ ಅತಿಸಂಮೂಳ್ಹೋ। ವಿರಾಧೇತೀತಿ ನ ರಾಧೇತಿ ನ ಸಾಧೇತಿ। ಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇತಿ ವಿನಯಸಂಸಯೇ। ಕಪ್ಪಿಯಂ ಚೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ ವಿನಯಧರಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇನ ವತ್ಥುಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಮಾತಿಕಂ, ಪದಭಾಜನಂ, ಅನ್ತರಾಪತ್ತಿಂ, ಅನಾಪತ್ತಿಞ್ಚ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಕಪ್ಪತಿ, ಆವುಸೋ, ಮಾ ಏತ್ಥ ಕಙ್ಖೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ।
Mandoti mandapañño, apaññassevetaṃ nāmaṃ. Momūhoti atisaṃmūḷho. Virādhetīti na rādheti na sādheti. Kukkucceti vinayasaṃsaye. Kappiyaṃ ce kattabbaṃ siyāti vinayadharaṃ pucchitvā tena vatthuṃ oloketvā mātikaṃ, padabhājanaṃ, antarāpattiṃ, anāpattiñca oloketvā ‘‘kappati, āvuso, mā ettha kaṅkhī’’ti vutte kattabbaṃ bhaveyya.
ಸಹಸೇಯ್ಯಚೀವರವಿಪ್ಪವಾಸಾದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಹಸೇಯ್ಯಾ ನಾಮ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಉತ್ತರಿದಿರತ್ತತಿರತ್ತಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಾಪತ್ತಿ, ವಿಪ್ಪವಾಸೋ ನಾಮ ಏಕರತ್ತಛಾರತ್ತವಸೇನ ವಿಪ್ಪವಾಸೋ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮಾದೀಸು ಆಪತ್ತಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ಪಾರಾಜಿಕಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಥುಲ್ಲಚ್ಚಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಪಾಟಿದೇಸನೀಯದುಕ್ಕಟದುಬ್ಭಾಸಿತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ।
Sahaseyyacīvaravippavāsādīnīti ettha sahaseyyā nāma anupasampannena uttaridirattatirattaṃ sahaseyyāpatti, vippavāso nāma ekarattachārattavasena vippavāso. Ādisaddena sattāhātikkamādīsu āpattiṃ saṅgaṇhāti. Sattannaṃ āpattikkhandhānanti pārājikasaṅghādisesathullaccayapācittiyapāṭidesanīyadukkaṭadubbhāsitasaṅkhātānaṃ sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ.
ದೇಸೇತು ವಾ ಪಕಾಸೇತು ವಾತಿ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ವಾ ದೇಸೇತು ವಾ ಪಕಾಸೇತು ವಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿದೇಸನಾ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗೋ। ವುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ದೇಸನಾವಿಸೇಸತ್ತಾ ‘‘ದೇಸನಾ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪಕಾಸೇತು ವಾತಿ ಆರೋಚೇತು ವಾ।
Desetu vā pakāsetu vāti saṅghamajjhe vā gaṇamajjhe vā ekapuggale vā desetu vā pakāsetu vā. Ettha ca pārājikāpattidesanā nāma bhikkhubhāvassa pariccāgo. Vuṭṭhānaṃ pana desanāvisesattā ‘‘desanā’’ti daṭṭhabbaṃ. Pakāsetu vāti ārocetu vā.
ಏವಂ ಅನಾಪನ್ನಾ ವಾತಿ ಏವಂ ಛನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರೇನ ಅನಾಪನ್ನಾ ವಾ। ವುಟ್ಠಿತಾ ವಾತಿ ಪರಿವಾಸಾದಿನಾ ವುಟ್ಠಿತಾ ವಾ। ಆರೋಚಿತಾ ವಾತಿ ಆವಿಕತಾ ವಾ। ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಚ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಏಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆಚಿಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಆರೋಚೇಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಮ ಏಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಭಾವಂ ಜಾನಾಹೀ’’ತಿ ವಾ ವದತು, ‘‘ಏಕಂ ಗರುಕಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋಮೀ’’ತಿ ವಾ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ವದತು, ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಆರೋಚಿತಾವ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ಪನ ಗರುಕಾಪತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಲಹುಕಾಪತ್ತಿಂ ಆವಿಕರೋಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವದತಿ, ಅನಾವಿಕತಾ ಹೋತಿ ಆಪತ್ತಿ। ವತ್ಥುಂ ಆರೋಚೇತಿ, ಆಪತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇತಿ, ಉಭಯಂ ಆರೋಚೇತಿ, ತಿವಿಧೇನಾಪಿ ಆರೋಚಿತಾವ ಹೋತಿ। ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾತಿ ಭಾವೇನಭಾವಲಕ್ಖಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾಪಿ ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ನ ಕೇವಲಂ ‘‘ಆಮ, ಮಯಂ ಪರಿಸುದ್ಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಯೇವ, ಅಥ ಖೋ ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನಾಪೀತಿ ಅಪಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Evaṃ anāpannā vāti evaṃ channaṃ ākārānaṃ aññatarena anāpannā vā. Vuṭṭhitā vāti parivāsādinā vuṭṭhitā vā. Ārocitā vāti āvikatā vā. Ārocento ca ‘‘tuyhaṃ santike ekaṃ āpattiṃ āvikaromī’’ti vā ‘‘ācikkhāmī’’ti vā ‘‘ārocemī’’ti vā ‘‘mama ekaṃ āpattiṃ āpannabhāvaṃ jānāhī’’ti vā vadatu, ‘‘ekaṃ garukaṃ āpattiṃ āvikaromī’’ti vā ādinā nayena vadatu, sabbehipi ākārehi ārocitāva hoti. Sace pana garukāpattiṃ āvikaronto ‘‘lahukāpattiṃ āvikaromī’’tiādinā nayena vadati, anāvikatā hoti āpatti. Vatthuṃ āroceti, āpattiṃ āroceti, ubhayaṃ āroceti, tividhenāpi ārocitāva hoti. Asantiyā āpattiyāti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ. Tuṇhībhāvenāpi hīti ettha na kevalaṃ ‘‘āma, mayaṃ parisuddhā’’ti vutteyeva, atha kho tuṇhībhāvenāpīti apisaddassa attho veditabbo.
ಕಿಂ ತಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವಿತಂ ನಾಮ, ಕಥಞ್ಚೇತಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವಿಚಾರಣಾಯಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತಿಭೇದಮುಖೇನ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯದೇತಂ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನುಸಾವಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭೇದತೋತಿ ಅರೀಯತಿ ಞಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಭಿಧೇಯ್ಯಂ, ಬ್ಯಞ್ಜೀಯತಿ ಅತ್ಥೋ ಅನೇನಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಅಕ್ಖರಂ, ಅತ್ಥೋ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ, ತೇಸಂ ಭೇದೋ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಭೇದೋ, ತತೋ, ಅತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಚ ವಿಸದಿಸತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Kiṃ taṃ yāvatatiyānusāvitaṃ nāma, kathañcetaṃ yāvatatiyānusāvitaṃ hotīti vicāraṇāyaṃ ācariyānaṃ matibhedamukhena tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvitaṃ hotīti etthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yadetaṃ tikkhattuṃ anusāvitanti sambandho. Atthabyañjanabhedatoti arīyati ñāyatīti attho, abhidheyyaṃ, byañjīyati attho anenāti byañjanaṃ, akkharaṃ, attho ca byañjanañca atthabyañjanāni, tesaṃ bhedo atthabyañjanabhedo, tato, atthassa ca byañjanassa ca visadisattāti attho.
ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಅನುಸಾವನಞ್ಹಿ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಹೀತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಅಭಿನ್ನ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನಾತಿ ಭಿನ್ನತ್ತಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತ್ತಯಸ್ಸ। ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತಮೇವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋಪಿ ಸಿಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯದಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತನ್ತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ’’ತಿಆದಿವಚನತ್ತಯಂ। ಅಪರೇ ‘‘ಅನುಸಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಪದಂ ನ ಅತೀತತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅನಾಗತತ್ಥಂ। ಧಾತ್ವತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾಲನ್ತರವಿಹಿತೋಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಕಾಲನ್ತರೇ ಸಾಧು ಹೋತೀತಿ ವಿಕಪ್ಪೇಸುಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪರೇ ‘ಅನುಸಾವಿತ’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಉಪರಿ ಉದ್ದೇಸಾವಸಾನೇತಿ ಪಾರಾಜಿಕುದ್ದೇಸಾವಸಾನೇ। ಅತ್ಥಯುತ್ತೀನಂ ಅಭಾವತೋತಿ ಅನಾಗತತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವತೋ। ಇದಾನಿ ತಮೇವ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಇದಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಥಮೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಿ ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯನ್ತಿ ಅನಾಗತಕಾಲೋ। ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೇಸ್ಸತೀತಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ಅನುಪ್ಪಯೋಗಂ ಅನಾಗತಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬುದ್ಧೋ ವದೇಯ್ಯ। ಅಯಂ ಹೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯದಿ ಚೇತ್ಥ ಧಾತ್ವತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ ತ-ಪಚ್ಚಯೋ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಸತಿ ಧಾತ್ವತ್ಥಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸ್ಯಭಾವೋ, ಸೋ ಚ ಅನುಪ್ಪಯೋಗಸ್ಸ ಸಮಾನತ್ಥಭಾವೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನಾಸತೀತಿ ‘‘ಹೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನುಪ್ಪಯೋಗಂ ವದೇಯ್ಯ, ನ ಚ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಅನಾಗತಂ ನ ದೀಪೇತಿ, ಅತೀತಕಾಲಮೇವ ದೀಪೇತೀತಿ। ಅನುಸಾವಿಯಮಾನೇತಿ ವಚನತೋತಿ ‘‘ಅನುಸಾವಿಯಮಾನೇ’’ತಿ ವತ್ತಮಾನಕಾಲವಚನತೋ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕಿಮಿದನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾವತತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕಿಂ ತೇನ ಲಕ್ಖೀಯತಿ, ಯೇನೇತಂ ಲಕ್ಖಣವಚನಮತ್ತಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ತೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣವಚನಮತ್ತೇನ ಹೇತುನಾ।
Idāni tamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘anusāvanañhi nāmā’’tiādimāha. Hīti kāraṇatthe nipāto. Tassa pana ‘‘abhinna’’nti iminā sambandho veditabbo. Tenāti bhinnattā. Assāti ‘‘yassa siyā’’tiādivacanattayassa. Avassañcetamevaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā atippasaṅgopi siyāti dassetuṃ ‘‘yadi ceta’’ntiādimāha. Etanti ‘‘yassa siyā’’tiādivacanattayaṃ. Apare ‘‘anusāvita’’nti padaṃ na atītatthaṃ dīpeti, atha kho anāgatatthaṃ. Dhātvatthasambandho kālantaravihitopi paccayo kālantare sādhu hotīti vikappesuṃ. Tenāha ‘‘apare ‘anusāvita’nti padassā’’tiādi. Upari uddesāvasāneti pārājikuddesāvasāne. Atthayuttīnaṃ abhāvatoti anāgatatthassa ca kāraṇassa ca abhāvato. Idāni tameva vibhāvetuṃ ‘‘idaṃ hī’’tiādimāha. Kathametaṃ viññāyatīti āha ‘‘yadi cassā’’tiādi. Ayanti anāgatakālo. Anusāvitaṃ hessatīti vadeyyāti anuppayogaṃ anāgatakālaṃ katvā ‘‘anusāvitaṃ hessatī’’ti buddho vadeyya. Ayaṃ hetthādhippāyo – yadi cettha dhātvatthasambandho ta-paccayo siyā, tathā sati dhātvatthasambandho nāma visesanavisesyabhāvo, so ca anuppayogassa samānatthabhāve sati uppajjati, nāsatīti ‘‘hessatī’’ti anuppayogaṃ vadeyya, na ca vuttaṃ. Tasmā anāgataṃ na dīpeti, atītakālameva dīpetīti. Anusāviyamāneti vacanatoti ‘‘anusāviyamāne’’ti vattamānakālavacanato. Yadi evaṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvitaṃ hotī’’ti kimidanti āha ‘‘yāvatatiya’’ntiādi. Kiṃ tena lakkhīyati, yenetaṃ lakkhaṇavacanamattaṃ siyāti āha ‘‘tenā’’tiādi. Tenāti lakkhaṇavacanamattena hetunā.
ತದೇತನ್ತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ। ತಂ ಪನೇತನ್ತಿ ‘‘ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿಕಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವನಂ। ನ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ನೋಪಲಬ್ಭತಿ। ಇಮಮೇವ ಚ ಅತ್ಥನ್ತಿ ಇಮಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ। ಯದಿ ಹಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತೀ’’ತಿಆದಿವಚನತ್ತಯಂ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವನಂ ಸಿಯಾ, ತದೇವ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೨ ಆದಯೋ) ವದೇಯ್ಯ, ನ ಪನ ‘‘ಸಕಿಮ್ಪಿ ಅನುಸಾವಿತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಕನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನನು ಚಾಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ನ ಆಗತೋ, ಅಥ ಕುತೋ ಲದ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿನಯಟ್ಠಾನೇಸು ಕತಪರಿಚಯಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ಞಾಪೇನ್ತೀ ಪವೇಣಿ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾ, ತಾಯ ಆಭತೋ ಆನೀತೋ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತೋ।
Tadetanti pātimokkhaṃ. Taṃ panetanti ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’tiādikaṃ yāvatatiyānusāvanaṃ. Na dissatīti nopalabbhati. Imameva ca atthanti imaṃ amhehi vuttamevatthaṃ. Yadi hi ‘‘yassa siyā āpattī’’tiādivacanattayaṃ yāvatatiyānusāvanaṃ siyā, tadeva uposathakkhandhake (mahāva. 132 ādayo) vadeyya, na pana ‘‘sakimpi anusāvitaṃ hotī’’tiādikanti adhippāyo. Nanu cāyaṃ vinicchayo aṭṭhakathāsu na āgato, atha kuto laddhoti āha ‘‘ayametthā’’tiādi. Vinayaṭṭhānesu kataparicayānaṃ ācariyānaṃ taṃ taṃ atthaṃ ñāpentī paveṇi ācariyaparamparā, tāya ābhato ānīto ācariyaparamparābhato.
ನನು ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಥ ಕಥಂ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಚ ಖೋ ನ ಮುಸಾವಾದಲಕ್ಖಣೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ ಯ್ವಾಯಂ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೋ ಅಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಆಪತ್ತಿತೋ ಕಿಂ ಹೋತಿ, ಕತರಾ ಆಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ದುಕ್ಕಟಾಪತ್ತಿ ಹೋತಿ। ವಚೀದ್ವಾರೇ ಅಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನಾಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅಸ್ಸ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಧಮ್ಮಿಕಾಯ ಪಟಿಞ್ಞಾಯ ತುಣ್ಹೀಭೂತಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಆಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಂ ನಾವಿಕಾಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ವಚೀದ್ವಾರೇ ಅಕಿರಿಯತೋ ಅಯಂ ಆಪತ್ತಿ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇದಾನಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಾಧೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತಂ ಉಪಾಲಿತ್ಥೇರೇನ ಪರಿವಾರೇ ಸೇದಮೋಚನಗಾಥಾಸು (ಪರಿ॰ ೪೭೯) ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Nanu sampajānamusāvāde pācittiyena bhavitabbaṃ, atha kathaṃ dukkaṭāpatti hotīti āha ‘‘sā ca kho na musāvādalakkhaṇenā’’tiādi. Sampajānamusāvāde kiṃ hotīti yvāyaṃ ‘‘sampajānamusāvādo assa hotī’’ti vutto, so āpattito kiṃ hoti, katarā āpatti hotīti attho. Dukkaṭaṃ hotīti dukkaṭāpatti hoti. Vacīdvāre akiriyasamuṭṭhānāpatti hotīti assa hi bhikkhuno adhammikāya paṭiññāya tuṇhībhūtassa nisinnassa manodvāre āpatti nāma natthi. Yasmā pana āvikātabbaṃ nāvikāsi, tenassa vacīdvāre akiriyato ayaṃ āpatti samuṭṭhātīti veditabbā. Idāni vuttamevatthaṃ pāḷiyā sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Etaṃ upālittherena parivāre sedamocanagāthāsu (pari. 479) vuttampi cāti attho.
ಅನಾಲಪನ್ತೋ ಮನುಜೇನ ಕೇನಚಿ ವಾಚಾತಿ ಕೇನಚಿ ಮನುಜೇನ ವಾಚಾಯ ಅನಾಲಪನ್ತೋ। ಗಿರಂ ನೋ ಚ ಪರೇ ಭಣೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಇತಿ ಇಮೇ ಸೋಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಪರಪುಗ್ಗಲೇ ಸನ್ಧಾಯ ಸದ್ದಮ್ಪಿ ನ ನಿಚ್ಛಾರೇಯ್ಯ। ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಾಚಸಿಕನ್ತಿ ವಾಚತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಪಞ್ಹಾಮೇಸಾ ಕುಸಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಹಾಮೇಸಾತಿ ಲಿಙ್ಗಬ್ಯತ್ತಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಏಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಕುಸಲೇಹಿ ಚಿನ್ತಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಇಮಮೇವ ಮುಸಾವಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತೋ।
Anālapanto manujena kenaci vācāti kenaci manujena vācāya anālapanto. Giraṃ no ca pare bhaṇeyyāti ‘‘iti ime sossantī’’ti parapuggale sandhāya saddampi na nicchāreyya. Āpajjeyya vācasikanti vācato samuṭṭhitaṃ āpattiṃ āpajjeyya. Pañhāmesā kusalehi cintitāti ettha pañhāmesāti liṅgabyattayena vuttaṃ, eso pañho kusalehi cintitoti attho. Ayaṃ pañho imameva musāvādaṃ sandhāya vutto.
ತಂತಂಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಬನ್ಧನವಸೇನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ವೇಮಜ್ಝೇ ಏತಿ ಆಗಚ್ಛತೀತಿ ಅನ್ತರಾಯೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅನತ್ಥೋ, ಅತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ಅನ್ತರಾಯಂ ವಾ ಫಲಂ ಅರಹತಿ, ಅನ್ತರಾಯಸ್ಸ ವಾ ಕರಣಸೀಲೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವತ್ಥುತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವತ್ಥುತಾಯಾತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ನಾಮ ಪಚ್ಛಾನುತಾಪವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ, ತಸ್ಸ ಕಾರಣತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತಅಅಪ್ಪಟಿಸಾರವಿರುದ್ಧಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಿಸಮ್ಭವನ್ತಿ ದುಬ್ಬಲತರುಣಾ ಪೀತಿ ಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ತಂ ಆದಿ ಯೇಸಂ ತೇ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಯೋ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಭವೋ ಪಟಿಲಾಭೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಾದಿಸಮ್ಭವೋ, ತಂ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪೀತಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾದಿಸದ್ದೇನ ಪನ ‘‘ದುತಿಯಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ, ತತಿಯಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ, ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ, ಝಾನಾನಂ, ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ, ಸಮಾಧೀನಂ, ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾನಂ, ನಿಸ್ಸರಣಾನಂ, ಪವಿವೇಕಾನಂ, ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿಗಮಾಯ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೩೫) ವುತ್ತದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಯಂತಂಸದ್ದಾನಂ ಅಬ್ಯಭಿಚಾರಿತಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಉಪಟ್ಠಿತೋಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ। ಜಾನನ್ತೇನಾತಿ ಜಾನಮಾನೇನ। ಇಮಿನಾಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಅಪೇಕ್ಖತೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಾಪೇಕ್ಖೋ, ತೇನ ವಿಸುದ್ಧಾಪೇಕ್ಖೇನ। ಸಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿ ಇಧ ವುಟ್ಠಾನಾದೀತಿ ಆಹ ‘‘ವುಟ್ಠಾತುಕಾಮೇನ ವಿಸುಜ್ಝಿತುಕಾಮೇನಾ’’ತಿ। ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿತೋ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸತೋ ವುಟ್ಠಾತುಕಾಮೇನ, ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿತೋ ವಿಸುಜ್ಝಿತುಕಾಮೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ವಾತಿ ಉಪೋಸಥಗ್ಗೇ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚನವಸೇನ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾ ತತ್ಥೇವ ಉಭತೋ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಆರೋಚನವಸೇನ ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಆರೋಚನವಸೇನ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ವಾ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಾ। ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಇತೋ ಉಪೋಸಥಗ್ಗತೋ ವುಟ್ಠಾಯ। ಏತ್ಥ ಪನ ಸಭಾಗೋಯೇವ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ವಿಸಭಾಗಸ್ಸ ಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಭಣ್ಡನಕಲಹಸಙ್ಘಭೇದಾದೀನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೭೦) ವುತ್ತಂ।
Taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho, atikkamanaṭṭhena tasmiṃ antarāye niyutto, antarāyaṃ vā phalaṃ arahati, antarāyassa vā karaṇasīloti antarāyiko. Tenāha ‘‘vippaṭisāravatthutāyā’’tiādi. Tattha vippaṭisāravatthutāyāti vippaṭisāro nāma pacchānutāpavasena cittavippaṭisāro, tassa kāraṇatāyāti attho. Paṭhamajjhānādipaccayabhūtaaappaṭisāraviruddhassa vippaṭisārassa paccayattāti vuttaṃ hoti. Pāmojjādisambhavanti dubbalataruṇā pīti pāmojjaṃ, taṃ ādi yesaṃ te pāmojjādayo, tesaṃ sambhavo paṭilābho pāmojjādisambhavo, taṃ. Ādisaddena pītippassaddhādīnaṃ gahaṇaṃ. Paṭhamajjhānādīnanti etthādisaddena pana ‘‘dutiyassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, tatiyassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, catutthassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, jhānānaṃ, vimokkhānaṃ, samādhīnaṃ, samāpattīnaṃ, nekkhammānaṃ, nissaraṇānaṃ, pavivekānaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ adhigamāya antarāyiko’’ti (mahāva. 135) vuttadutiyajjhānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Tasmā’’ti vutte yaṃtaṃsaddānaṃ abyabhicāritasambandhatāya ‘‘yasmā’’ti ayamattho upaṭṭhitoyeva hotīti āha ‘‘tasmāti yasmā’’tiādi. Jānantenāti jānamānena. Imināssa sampajānamusāvādassa sacittakataṃ dasseti. Visuddhiṃ apekkhatīti visuddhāpekkho, tena visuddhāpekkhena. Sā ca visuddhi idha vuṭṭhānādīti āha ‘‘vuṭṭhātukāmena visujjhitukāmenā’’ti. Vuṭṭhānagāminito saṅghādisesato vuṭṭhātukāmena, desanāgāminito visujjhitukāmenāti attho. Saṅghamajjhe vā gaṇamajjhe vā ekapuggale vāti uposathagge saṅghassa ārocanavasena saṅghamajjhe vā tattheva ubhato nisinnānaṃ ārocanavasena gaṇamajjhe vā anantarassa ārocanavasena ekapuggale vā pakāsetabbā. Ito vuṭṭhahitvāti ito uposathaggato vuṭṭhāya. Ettha pana sabhāgoyeva vattabbo. Visabhāgassa hi vuccamāne bhaṇḍanakalahasaṅghabhedādīnipi honti. Tasmā tassa avatvā ‘‘ito vuṭṭhahitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposatho kātabboti andhakaṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 170) vuttaṃ.
ಕರಣತ್ಥೇತಿ ತತಿಯಾವಿಭತ್ತಿಅತ್ಥೇ। ಕತ್ತರಿ ಹೇತಂ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ ಹೋತಿ ಫಾಸುಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ। ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ಪಠಮಾವಚನಂ। ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮಾಯ ಫಾಸು ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಗಮತ್ಥಂ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಫಾಸು ಹೋತಿ ಸುಖಂ ಹೋತಿ ಸಂವರಸ್ಸ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಹೇತುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಪಾಪಪುಞ್ಞಾನಂ ಕತಾಕತವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಾಭಾವೋ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ, ಸೋ ಮೂಲಂ ಕಾರಣಂ ಯೇಸಂ ತೇ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಾ, ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಾಯೇವ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಾ, ತೇಸಂ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಾನಂ। ಸುಖಪ್ಪಟಿಪದಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸುಖಾ ಪಟಿಪದಾ ಸಮಿಜ್ಝತಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಸುಖೇನ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –
Karaṇattheti tatiyāvibhattiatthe. Kattari hetaṃ paccattavacanaṃ hoti phāsusaddāpekkhāya. Paccattavacananti paṭhamāvacanaṃ. Paṭhamajjhānādīnaṃ adhigamāya phāsu hotīti adhigamatthaṃ tassa bhikkhuno phāsu hoti sukhaṃ hoti saṃvarassa avippaṭisārahetuttā. Tenāha ‘‘avippaṭisāramūlakāna’’ntiādi. Pāpapuññānaṃ katākatavasena cittavippaṭisārābhāvo avippaṭisāro, so mūlaṃ kāraṇaṃ yesaṃ te avippaṭisāramūlā, avippaṭisāramūlāyeva avippaṭisāramūlakā, tesaṃ avippaṭisāramūlakānaṃ. Sukhappaṭipadā sampajjatīti sukhā paṭipadā samijjhati, paṭhamajjhānādīnaṃ sukhena adhigamo hotīti adhippāyo. Hoti cettha –
‘‘ನಿದಾನೇ ಞತ್ತಿಟ್ಠಪನಂ, ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಪುಚ್ಛನಂ।
‘‘Nidāne ñattiṭṭhapanaṃ, pubbakiccassa pucchanaṃ;
ನಿದಾನುದ್ದೇಸಸವನೇ, ವಿಸುದ್ಧಾರೋಚನೇ ವಿಧಿ।
Nidānuddesasavane, visuddhārocane vidhi;
ಅನಾರೋಚನೇ ಚಾಪತ್ತಿ, ಞೇಯ್ಯಂ ಪಿಣ್ಡತ್ಥಪಞ್ಚಕ’’ನ್ತಿ॥
Anārocane cāpatti, ñeyyaṃ piṇḍatthapañcaka’’nti.
ಇತಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾಯ
Iti kaṅkhāvitaraṇiyā pātimokkhavaṇṇanāya
ವಿನಯತ್ಥಮಞ್ಜೂಸಾಯಂ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಿಯಂ
Vinayatthamañjūsāyaṃ līnatthappakāsaniyaṃ
ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.
