Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಪುರಾಣ-ಟೀಕಾ • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ
Nidānavaṇṇanā
‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತಿ, ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮಿ…ಪೇ॰… ತುಣ್ಹೀ, ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥೇವ ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವನಕಥಾವಸಾನೇ ಅಥ ಖೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ। ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಆಗತಂ। ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇಪಿ ಏವಮೇವ ಆಗತಂ। ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಛಾ ಆಗತಸುತ್ತೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಏಕೇ। ಕಥಂ? ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ। ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸುಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಏತಂ ಉದ್ದೇಸಲಕ್ಖಣಂ ಇಧಾಪಿ ಖನ್ಧಕೇಪಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಇಧ ನಿದಾನಂ ನ ದಸ್ಸಿತಂ, ಉದ್ದೇಸೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ತತ್ಥ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಅಪಿಚ ‘‘ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋಪಿ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ॰… ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಾಠವಸೇನ ಆಗತಂ ನಿದಾನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಉಪರಿ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಪಾಳಿಂ ಇಧ ಯೋಜೇತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮಿ…ಪೇ॰… ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ ನಿದಾನಪಾಳಿಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ತತ್ಥ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋ’’ತಿ ಉದ್ಧಟಪದವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಮೇತಂ ಧಾರಯಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಉಪರಿ ಚ ಖನ್ಧಕೇ ಚ, ಅಥ ಖೋ ಉದ್ದೇಸಕಾಲೇ ‘‘ಆವಿಕತಾ ಹಿಸ್ಸ ಫಾಸು ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಖೋ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ನಿದಾನಂ। ತತ್ಥಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪುಚ್ಛಾಮೀ’’ತಿಆದಿ ನಿದಾನುದ್ದೇಸೋವ ದಸ್ಸಿತೋ, ನ ನಿದಾನಂ।
‘‘Āvikatā hissa phāsu hoti, tatthāyasmante pucchāmi…pe… tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’ntiādinā nayena vuttaṃ. Ettheva yāvatatiyānusāvanakathāvasāne atha kho uddesakāle ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā nayena āgataṃ. Uposathakkhandhakepi evameva āgataṃ. Tattha pubbe vuttaṃ pacchā āgatasuttena virujjhati. Tasmā yathā na virujjhati, tathā upaparikkhitvā gahetabbaṃ. Evaṃ na virujjhatīti eke. Kathaṃ? ‘‘Āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā suuddiṭṭhaṃ hotīti etaṃ uddesalakkhaṇaṃ idhāpi khandhakepi vuttattā. Tasmā ‘‘phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’ti vuttaṭṭhāne avuttampi ānetvā gahetabbaṃ. Kasmā? Idha nidānaṃ na dassitaṃ, uddeso uddesakāle uddisitabbalakkhaṇassa tattha vuttattā. Apica ‘‘nidānuddeso’’ti padaṃ uddharitvā nidānuddesaṃ dassetukāmopi ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… āvikatā hissa phāsu hotī’’ti pāṭhavasena āgataṃ nidānaṃ niṭṭhāpetvā upari aṭṭhakathāvasena yojetabbaṃ pāḷiṃ idha yojetvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmi…pe… dhārayāmī’’ti nidānapāḷiṃ paripuṇṇaṃ katvā puna ‘‘tattha nidānuddeso’’ti uddhaṭapadavasena saṅkhepato nidānuddesalakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘evametaṃ dhārayāmī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’ntiādi vuttaṃ, tasmā evaṃ upari ca khandhake ca, atha kho uddesakāle ‘‘āvikatā hissa phāsu hotī’’ti vatvā ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ. Tatthāyasmante pucchāmī’’tiādi nidānuddesova dassito, na nidānaṃ.
ಸವನಾಣತ್ತಿವಚನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಘನವಕತರೇನ ವತ್ತುಂ ಅಯುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಯುತ್ತಮೇವ। ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಭಗವತೋವ ಆಣತ್ತಿ, ನ ಉದ್ದೇಸಕಸ್ಸ। ಇಧ ನವಕತರವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಥೇರೋಪಿ ಪನ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ಲಭತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಥೇರಾಧಿಕಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ನವಕತರೋ ನ ಲಭತೀತಿ ಚೇ? ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Savanāṇattivacananti ettha saṅghanavakatarena vattuṃ ayuttanti ce? Yuttameva. ‘‘Pātimokkhuddesakena evaṃ vattabba’’nti bhagavatā vuttattā bhagavatova āṇatti, na uddesakassa. Idha navakataravasena vuttaṃ. Theropi pana uddisituṃ labhatīti dassanatthaṃ ‘‘therādhikaṃ pātimokkha’’nti vuttaṃ. Iminā suttena navakataro na labhatīti ce? Taṃ dassetuṃ ‘‘yo tattha bhikkhū’’tiādi vuttaṃ.
ಯಥಾ ಚತುವಗ್ಗೇನ ಠಪೇತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪವಾರಣಾಅಬ್ಭಾನಾನಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಂ ‘‘ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೇನ ಇಮಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ಅತಿರೇಕವಚನತ್ತಾ ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ಸೂಚೇತಿ, ಕಿಂ ತನ್ತಿ ‘‘ಚತುವಗ್ಗಾದಿನಾ’’ತಿಆದಿ। ತಞ್ಹಿ ತೇಹಿ ಏವ ಸಿದ್ಧಂ। ಕಥಂ? ಚತುವಗ್ಗೇನ ಉಪಸಮ್ಪದಾಪವಾರಣಾ…ಪೇ॰… ವೀಸತಿವಗ್ಗೇನ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ। ಏತ್ಥ ‘‘ದಸವಗ್ಗೇನ ಅಬ್ಭಾನಕಮ್ಮಮತ್ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಚತುಪಞ್ಚವಗ್ಗೇನ ಕರಣೀಯಾನಿಪಿ ದಸವಗ್ಗೇನ ಕಾತುಂ ಅನುಞ್ಞಾತಾನಿ। ತಸ್ಮಾ ಅತಿರೇಕೇನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ, ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ಊನತರೇನ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಮೇವ। ತಸ್ಮಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೋತಿ ಚೇ? ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ। ಚತುಪಞ್ಚವಗ್ಗೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಛಸತ್ತಅಟ್ಠನವವಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ, ದಸವಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬಂ ಏಕಾದಸದ್ವಾದಸ…ಪೇ॰… ಏಕೂನವೀಸತಿವಗ್ಗೇನ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಚ ದೀಪಿತಂ। ಊನತರೇನ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಂ ಪಾಕಟತೋ। ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಪನ ಅತಿರೇಕವೀಸತಿಅನತಿರೇಕವೀಸತಿವಗ್ಗೇ ವುತ್ತೇಪಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತೀತಿ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೇನ ಲಿಖಿತಂ। ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಲಿಖಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ವಜಿರಬುದ್ಧಿತ್ಥೇರೇನಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
Yathā catuvaggena ṭhapetvā upasampadāpavāraṇāabbhānāni sabbaṃ saṅghakammaṃ kātuṃ vaṭṭati, evaṃ ‘‘atirekavīsativaggena imaṃ nāma kammaṃ kātabba’’nti avatvā atirekavacanattā aññaṃ atthaṃ sūceti, kiṃ tanti ‘‘catuvaggādinā’’tiādi. Tañhi tehi eva siddhaṃ. Kathaṃ? Catuvaggena upasampadāpavāraṇā…pe… vīsativaggena na kiñci saṅghakammaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti. Ettha ‘‘dasavaggena abbhānakammamattaṃ ṭhapetvā’’ti vadantena catupañcavaggena karaṇīyānipi dasavaggena kātuṃ anuññātāni. Tasmā atirekena vaṭṭatīti dīpitaṃ, ‘‘ṭhapetvā’’ti vacanena ūnatarena na vaṭṭatīti dīpitameva. Tasmā na vattabbaṃ atirekavīsativaggoti ce? Vattabbameva. Catupañcavaggena kattabbaṃ chasattaaṭṭhanavavaggena kātabbanti ca, dasavaggena kātabbaṃ ekādasadvādasa…pe… ekūnavīsativaggena kātabbanti ca dīpitaṃ. Ūnatarena na vaṭṭatīti dīpitaṃ pākaṭato. Sabbappakārena pana atirekavīsatianatirekavīsativagge vuttepi dīpitaṃ hotīti vajirabuddhittherena likhitaṃ. Ito paṭṭhāya ‘‘likhita’’nti vutte vajirabuddhittherenāti gahetabbaṃ.
ಸಚೇ ಅನುಪೋಸಥೇಪಿ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ನ ವದೇಯ್ಯ, ಯಸ್ಮಾ ಅನುಪೋಸಥೇ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಜ್ಜುಪೋಸಥೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಉಪೋಸಥಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಕತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಮಾ ಏವಾ’’ತಿ ಅವಧಾರಣಂ ತತೋ ಪರಂ ಪವಾರಣಾದಿವಸಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ಕತಂ। ಉದ್ಧಂ ಪಕತಿಉಪೋಸಥೇ ವುತ್ತೇನ ಪಕತಿಚಾರಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಇದಮ್ಪಿ।
Sace anuposathepi vaṭṭeyya, ‘‘uposathaṃ kareyyā’’ti na vadeyya, yasmā anuposathe kātuṃ na vaṭṭati, tasmā ‘‘ajjuposatho’’ti vatvā puna ‘‘uposathaṃ kareyyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Pacchimakattikapuṇṇamā evā’’ti avadhāraṇaṃ tato paraṃ pavāraṇādivasassa natthitāya kataṃ. Uddhaṃ pakatiuposathe vuttena pakaticārittena saddhiṃ idampi.
‘‘ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ‘‘ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ಚೇ? ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ। ಕಸ್ಮಾ? ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಪರಿಸಾಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಕಮ್ಮವಾಚಾಸಮ್ಪತ್ತೀತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ಪಬ್ಬತನಿಮಿತ್ತಂ, ಪಾಸಾಣನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ನ ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧನಂ ವುತ್ತಂ। ಅಪಿಚ ‘‘ತಿವಿಧಸಮ್ಪತ್ತಿಯುತ್ತಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗೇಸು ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ತಮೇವ ಪಹಾನಙ್ಗೇಸು ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನಿಮಿತ್ತೇನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನದಿಸಮುದ್ದಜಾತಸ್ಸರೇಸು ಸಮ್ಮತಸೀಮಾತೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ನ ವಿಪಜ್ಜನ್ತಿ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮತ್ತಾತಿ ‘‘ವಿಪತ್ತಿಸೀಮಾಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ ಚೇ? ಸೇಸಲಕ್ಖಣಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ನದಿಯಂ ಸೀಮಾಯ ಬದ್ಧಾಯ ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಮಾಗತತ್ತಾ ಪುನ ತಂ ನದಿಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ತಳಾಕೇ ಕತೇ ಸಚೇ ತಸ್ಸಾ ಸೀಮಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟೇಯ್ಯ, ಸೀಮಾತೋ ಕಮ್ಮಾನಿ ನ ವಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅಕಾರಣಂ।
‘‘Nimittena nimittaṃ sambandhitvā’’ti na vattabbaṃ ‘‘tividhasampattiyuttā’’ti vuttattāti ce? Vattabbameva. Kasmā? Tividhasampatti nāma nimittasampatti, parisāsampatti, kammavācāsampattītiādiṃ vatvā ‘‘nimittasampatti nāma pabbatanimittaṃ, pāsāṇanimitta’’ntiādi vuttaṃ, na nimittena nimittasambandhanaṃ vuttaṃ. Apica ‘‘tividhasampattiyuttā’’ti sampayogaṅgesu dassetvā puna tameva pahānaṅgesu dassetuṃ ‘‘nimittena nimittaṃ sambandhitvā’’ti vuttaṃ. Nadisamuddajātassaresu sammatasīmāto kammāni na vipajjanti udakukkhepasīmattāti ‘‘vipattisīmāyo nāmā’’ti kasmā vuttāti ce? Sesalakkhaṇāni sampādetvā nadiyaṃ sīmāya baddhāya udakapariyantaṃ katvā sīmāgatattā puna taṃ nadiṃ anto katvā taḷāke kate sace tassā sīmāya kammaṃ kātuṃ vaṭṭeyya, sīmāto kammāni na vipajjeyyuṃ. Yasmā pana evaṃ kātuṃ na vaṭṭati, tasmā ‘‘udakukkhepasīmattā’’ti vuttaṃ akāraṇaṃ.
ವೀಸತಿವಗ್ಗಕರಣೀಯತ್ತಾ ಸಙ್ಘಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾರಹೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕವೀಸತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ನಿಸೀದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸುಖನಿಸಜ್ಜಾವಸೇನ ನಿಸೀದಿತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಪರಿಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇನ ನಿಸೀದಿತು’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ। ತಿಯೋಜನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ ದಿಯಡ್ಢಂ ಕತ್ವಾ ತಿಯೋಜನಂ। ಕೋಣತೋ ಹಿ ಕೋಣಂ ತಿಯೋಜನಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮೇತಿ, ಆಪತ್ತಿಞ್ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಸೀಮಾ ಚ ಅಸೀಮಾ ಹೋತಿ। ಕಿತ್ತೇತ್ವಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ಸಮ್ಪನ್ನಾನಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಾಮವಿಪರಿಯಾಯೇನ, ಅನಿಮಿತ್ತಾನಂ ನಾಮೇಹಿ ಚ ಕಿತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Vīsativaggakaraṇīyattā saṅghakammassa kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū nisīdituṃ na sakkontī’’ti vuttaṃ, sukhanisajjāvasena nisīditunti adhippāyo. ‘‘Parimaṇḍalākārena nisīditu’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tiyojanaṃ atikkamitvāti majjhe ṭhatvā diyaḍḍhaṃ katvā tiyojanaṃ. Koṇato hi koṇaṃ tiyojanaṃ atikkāmeti, āpattiñca āpajjati, sīmā ca asīmā hoti. Kittetvāti nimittāni sampannānipi aññamaññanāmavipariyāyena, animittānaṃ nāmehi ca kittetvāti attho.
ರಾಸಿಕತಂ ಪಂಸುಪಿ ರುಕ್ಖೇಸು ಜಾತೇಸು ಸುದ್ಧಪಂಸುಪಬ್ಬತೋ ಹೋತಿ। ಗುಳಪಿಣ್ಡಪರಿಮಾಣೋ ಥೂಲತಾಯ, ನ ತುಲಗಣನಾಯ। ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಕುಟಸರಾವಾದೀಸು ರೋಪಿತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಪನ ತಙ್ಖಣಮ್ಪಿ ಭೂಮಿಯಂ ರೋಪಿತೋ ವಟ್ಟತಿ। ನವಮೂಲಸಾಖಾನಿಗ್ಗಮನಂ ಪನ ಅಕಾರಣಂ। ಖನ್ಧಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ರೋಪಿತೇ ಪನ ಏತಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ಸೂಚಿದಣ್ಡಕಪ್ಪಮಾಣೋ ಕನಿಟ್ಠಙ್ಗುಲಿಪರಿಮಾಣಮತ್ತೋ। ‘‘ಅಟ್ಠಙ್ಗುಲುಬ್ಬೇಧೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಬ್ಬೇಧೋ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ‘‘ಗೋವಿಸಾಣಮತ್ತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಣಾಹೋ। ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಗೋವಿಸಾಣಪರಿಣಾಹೇ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಖುದ್ದಕೋಪಿ ಮಹನ್ತೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಏವಾತಿ ವದನ್ತಿ।
Rāsikataṃ paṃsupi rukkhesu jātesu suddhapaṃsupabbato hoti. Guḷapiṇḍaparimāṇo thūlatāya, na tulagaṇanāya. Bhūmiyaṃ patiṭṭhito’’ti iminā kuṭasarāvādīsu ropitaṃ paṭikkhipati, tato apanetvā pana taṅkhaṇampi bhūmiyaṃ ropito vaṭṭati. Navamūlasākhāniggamanaṃ pana akāraṇaṃ. Khandhaṃ chinditvā ropite pana etaṃ yujjati. Sūcidaṇḍakappamāṇo kaniṭṭhaṅguliparimāṇamatto. ‘‘Aṭṭhaṅgulubbedho’’ti iminā ubbedho paricchinno hoti, ‘‘govisāṇamatto’’ti iminā pariṇāho. ‘‘Evaṃ santepi govisāṇapariṇāhe paricchedo natthi, tasmā khuddakopi mahantopi vaṭṭati evāti vadanti.
ಜಾತಸ್ಸರೇ ಪರಿಪುಣ್ಣಮೇವ ಉದಕಂ ನಿಮಿತ್ತೂಪಗಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅನ್ತರಾ ಠಿತಿಭೂತಂ ‘‘ಜಾತಸ್ಸರೇ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಪತ್ತಿಂ ನ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ನದಿಯಾ ಸಮ್ಮತಾ, ಸಮುದ್ದೇ ಸಮ್ಮತಾ, ಜಾತಸ್ಸರೇ ಸಮ್ಮತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಲೋಣೀ ನ ಗಹಿತಾ। ಬದ್ಧಸೀಮಂ ವಾ ನದಿಸಮುದ್ದಜಾತಸ್ಸರೇ ವಾ ಅನೋಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ನದಿಯಾ ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮುದ್ದೇ ವಾ ಜಾತಸ್ಸರೇ ವಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೪೭) ಏತ್ಥಾಪಿ ನ ಗಹಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ಲೋಣೀ ನ ಅಬದ್ಧಸೀಮಾತಿ ಚೇ? ಅಬದ್ಧಸೀಮಾವ। ‘‘ಯೋಪಿ ನದಿಂ ವಾ ಸಮುದ್ದಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಉದಕೇನ ಕತೋ ಸೋಬ್ಭೋ ಏತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಮ್ಪಿ ಜಾತಸ್ಸರೋಯೇವಾ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ) ವುತ್ತತ್ತಾ ಜಾತಸ್ಸರಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅವುತ್ತಾ। ‘‘ಯಾವತಿಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮಖೇತ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಗಾಮಂ ಅನ್ತೋ ಕತ್ವಾ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಗಚ್ಛನ್ತು ವಾ ಮಾ ವಾ, ವಟ್ಟತಿ। ಅವಿಪ್ಪವಾಸಸೀಮಾಸಮ್ಮನ್ನನಕಾಲೇ ಆಗನ್ತಬ್ಬಮೇವ।
Jātassare paripuṇṇameva udakaṃ nimittūpagaṃ disvā aparipuṇṇaṃ antarā ṭhitibhūtaṃ ‘‘jātassare sammatā’’ti vuttaṃ vipattiṃ na āpajjatīti ‘‘nadiyā sammatā, samudde sammatā, jātassare sammatā’’ti etthāpi loṇī na gahitā. Baddhasīmaṃ vā nadisamuddajātassare vā anokkamitvāti etthāpi ‘‘nadiyā vā, bhikkhave, samudde vā jātassare vā’’ti (mahāva. 147) etthāpi na gahitā. Tasmā loṇī na abaddhasīmāti ce? Abaddhasīmāva. ‘‘Yopi nadiṃ vā samuddaṃ vā bhinditvā nikkhantaudakena kato sobbho etaṃ lakkhaṇaṃ pāpuṇāti, ayampi jātassaroyevā’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) vuttattā jātassaraggahaṇena gahitāti tattha tattha avuttā. ‘‘Yāvatikā tasmiṃ gāmakhette’’ti vuttattā aññampi gāmaṃ anto katvā samānasaṃvāsakasīmāsammannanakāle tasmiṃ gāme bhikkhū āgacchantu vā mā vā, vaṭṭati. Avippavāsasīmāsammannanakāle āgantabbameva.
ಅಗಮನಪಥೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಏಕದಿವಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚಾಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಟ್ಠಾನೇತಿ ವದನ್ತಿ, ಬದ್ಧಸೀಮಾಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Agamanapathesūti ettha ekadivasena gantvā paccāgantuṃ asakkuṇeyyaṭṭhāneti vadanti, baddhasīmābhāvaṃ paṭikkhipitvāti attho.
‘‘ಸಮನ್ತಾ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ಚೇ? ಯತೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಪಕತಿವೀಚಿಯೋ ಓತ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಣ್ಠಹನ್ತಿ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಕಪ್ಪಿಯಭೂಮಿ, ತತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಾದಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಅನುಬನ್ಧೋ ಅಡ್ಢಮಾಸೋ ಅನ್ವಡ್ಢಮಾಸೋ, ಅಡ್ಢಮಾಸಸ್ಸ ವಾ ಅನು। ಯೋ ಪನ ಕೇನಚಿ ಅನ್ತಮಸೋ ತಿರಚ್ಛಾನೇನಪಿ ಖಣಿತ್ವಾ ಅಕತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
‘‘Samantā udakukkhepā’’ti vuttattā sabbadisāsu gahetabbamevāti ce? Yato labbhati, tato gahetabbo ‘‘yasmiṃ padese pakativīciyo ottharitvā saṇṭhahanti, tato paṭṭhāya kappiyabhūmi, tattha ṭhatvā uposathādikammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttattā. Anubandho aḍḍhamāso anvaḍḍhamāso, aḍḍhamāsassa vā anu. Yo pana kenaci antamaso tiracchānenapi khaṇitvā akatoti adhippāyo.
‘‘ಅಞ್ಞಂ ತತ್ತಕಂಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ನ ಕೋಪೇತೀತಿ ದೀಪಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಉಪತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ, ತಂ ಪನ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಅಞ್ಞೋ ಏಕೋ ಉದಕುಕ್ಖೇಪೋ ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯ ಠಪೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಞ್ಹಿ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ತತ್ತಕಂಯೇವಾ’’ತಿ ಪದಂ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ। ಅನ್ತೋಉದಕುಕ್ಖೇಪಸೀಮಾಯ ಉಪಚಾರತ್ಥಾಯ ಠಪಿತಂ ಉದಕುಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಥೇರೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ಪಪಞ್ಚಿತ್ವಾ ಲಿಖಿತಂ।
‘‘Aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopi kammaṃ kopetī’’ti vuttattā atikkamitvā ṭhito na kopetīti dīpitameva hotīti upatissatthero, taṃ pana ‘‘dvinnaṃ udakukkhepānaṃ antare añño eko udakukkhepo upacāratthāya ṭhapetabbo’’ti vacanena virujjhati. Samantapāsādikāyañhi ‘‘aññaṃ tattakaṃyevā’’ti padaṃ natthi. Tasmā tassādhippāyo pariyesitabbo. Antoudakukkhepasīmāya upacāratthāya ṭhapitaṃ udakukkhepaparicchedaṃ anatikkamitvāti attho gahetabbo. Therena aññathā papañcitvā likhitaṃ.
‘‘ಸಭಾಗವತ್ಥುನಾ ಲಹುಕಾಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಭಾಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ಚೇ? ನ ವಟ್ಟತಿ ದೇಸನಾಗಾಮಿನಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ಇಧ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ಏವ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ ‘‘ಸಭಾಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಆಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಸನ್ತಿಕೇ ಆವಿಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ಆವಿಕರೋತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಆವಿಕತಾ ಹೋತಿ, ದುಕ್ಕಟಾ ಪನ ನ ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೨) ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಸಙ್ಘೇನ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ…ಪೇ॰… ಪಟಿಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ಲಭತಿ, ಏವಂ ತೀಹಿ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಸುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ‘‘ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏಕೇನಾಪಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ‘‘ಸಾಮನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಮಸ್ಸ ವಚನೀಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಭಾಗೋ ಏವ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ವಿಸಭಾಗಸ್ಸ ಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಭಣ್ಡನಕಲಹಸಙ್ಘಭೇದಾದೀನಿಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ಅವತ್ವಾ ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥೋ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಅನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ವಟ್ಟತೀತಿ ದೀಪಿತಮೇವ। ‘‘ಯದಾ ಅಞ್ಞಂ ಸುದ್ಧಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನಾಪತ್ತಿಕಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಲಹುಕಸ್ಸೇವ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಸಮುಚ್ಚಯಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಭಾಗಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಂ ಪನ ಞತ್ತಿಯಾ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ।
‘‘Sabhāgavatthunā lahukāpatti’’nti vuttattā sabhāgasaṅghādisesaṃ ārocetuṃ vaṭṭatīti ce? Na vaṭṭati desanāgāminiṃ sandhāya idha vuttattā. Tasmā eva samuccayakkhandhake ‘‘sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa pana santike āvikātuṃ na vaṭṭati. Sace āvikaroti, āpatti āvikatā hoti, dukkaṭā pana na muccatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttaṃ. Yathā saṅghena ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… paṭikarissatī’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ labhati, evaṃ tīhi dvīhipi aññaṃ suddhaṃ passitvā ‘‘paṭikarissāmā’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati. Ekenāpi ‘‘parisuddhaṃ labhitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭatīti. Aṭṭhakathāyampi ‘‘sāmanto bhikkhu evamassa vacanīyoti ettha sabhāgo eva vattabbo. Visabhāgassa hi vuccamāne bhaṇḍanakalahasaṅghabhedādīnipi honti, tasmā tassa avatvā ito vuṭṭhahitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposatho kātabboti andhakaṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti vatvā tassa appaṭikkhittattā vaṭṭatīti dīpitameva. ‘‘Yadā aññaṃ suddhaṃ bhikkhuṃ anāpattikaṃ passissati, tadā tassa santike’’ti vuttattā lahukasseva anuññātattā samuccayakkhandhake vuttattā sabhāgasaṅghādisesaṃ pana ñattiyā ārocetvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati.
ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾ ಪನ ‘‘ತಿರಚ್ಛಾನಗತೋ’’ತಿ ಪದಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಪದೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾಪಿ ಇಮಿನಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಯಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Devabrahmā pana ‘‘tiracchānagato’’ti padaṃ ṭhapetvā yena kenaci padena asaṅgahitāpi iminā saṅgahitāti dassanatthaṃ ‘‘yassa upasampadā paṭikkhittā’’ti vuttaṃ.
‘‘ಚಾತುಮಾಸಿನಿಯಂ ಪನ ಪವಾರಿತಾನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಅನುಪಗತೇನ ವಾ ಛಿನ್ನವಸ್ಸೇನ ವಾ ವುಟ್ಠವಸ್ಸೇನ ವಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅನುಪಗತೇನ ವಾ ಛಿನ್ನವಸ್ಸೇನ ವಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ। ವುಟ್ಠವಸ್ಸೋ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅನುಪಗತತ್ತಾ ‘‘ಅನುಪಗತೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತೋತಿ। ಸಬ್ಬಾಯ ವುಟ್ಠಿತಾಯ ಸಬ್ಬೇ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗತೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಸನ್ನಿಪಾತೇತ್ವಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆರೋಚೇತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಕತ್ತಬ್ಬಸಙ್ಘಕಮ್ಮಾಭಾವಾ ವಗ್ಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ। ಪವಾರಣಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ – ಸಚೇ ಪುರಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತೇಹಿ ಪಚ್ಛಿಮಿಕಾಯ ಉಪಗತಾ ಥೋಕತರಾ ಚೇವ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಸಮಾ ಚ, ಸಙ್ಘಪವಾರಣಾಯ ಚ ಗಣಂ ಪೂರೇನ್ತಿ, ಸಙ್ಘಪವಾರಣಾವಸೇನ ಞತ್ತಿ ಠಪೇತಬ್ಬಾತಿ। ‘‘ಏಕೋವ ಭಿಕ್ಖು ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅನಾಗತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನುಪೋಸಥಂ ಸೀಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ವದನ್ತಿ।
‘‘Cātumāsiniyaṃ pana pavāritānaṃ santike anupagatena vā chinnavassena vā vuṭṭhavassena vā’’ti avatvā ‘‘anupagatena vā chinnavassena vā’’ti ettakameva vuttaṃ. Vuṭṭhavasso pana tasmiṃ kāle anupagatattā ‘‘anupagato’’ti saṅkhyaṃ gatoti. Sabbāya vuṭṭhitāya sabbe vuṭṭhahitvā gate sannipātetuṃ na sakkā, ekacce sannipātetvā pārisuddhiṃ ārocetuṃ vaṭṭatīti vadanti. Kasmā? Ñattiṃ ṭhapetvā kattabbasaṅghakammābhāvā vaggaṃ na hotīti. Pavāraṇāyapi eseva nayo. Ayañhettha viseso – sace purimikāya upagatehi pacchimikāya upagatā thokatarā ceva honti samasamā ca, saṅghapavāraṇāya ca gaṇaṃ pūrenti, saṅghapavāraṇāvasena ñatti ṭhapetabbāti. ‘‘Ekova bhikkhu hoti…pe… aññesaṃ anāgatabhāvaṃ ñatvā’’ti vuttattā adhiṭṭhānuposathaṃ sīmaṃ pavisitvā kātuṃ na sakkāti vadanti.
‘‘ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನ ಞತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ಞತ್ತಿತೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಕರೀಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಸಙ್ಘೋ, ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ, ಯದಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪತ್ತಕಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ। ತಥಾಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಞತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋ ಕರೀಯತೀತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನೇತಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ಪಯೋಜನಾಭಾವಾತಿ ಚೇ? ನ, ಯಥಾಗತಟ್ಠಾನೇ ಏವ ವತ್ತಬ್ಬತೋ, ಪರಪದಾಪೇಕ್ಖತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇದಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಙ್ಘೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ ವಾ ಠಪನಕ್ಖೇತ್ತಾತಿಕ್ಕಮೇ ಆಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಖೇತ್ತೇ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿಕರಣೇ ಆಪತ್ತಿಮೋಕ್ಖೋ ನ ಹೋತಿ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮಾಕರಣಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ। ನ ಸಾ ಕಮ್ಮಪರಿಯೋಸಾನಾಪೇಕ್ಖಾ ಏತ್ಥಾಗತಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಾಪತ್ತಿ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೋ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಪಠಮಮೇವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಾಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯಂ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಸರಾಪೇತಿ। ತಞ್ಹಿ ಕತಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಕತಂ ಅಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯೋ। ತೇನೇವ ಉಭಯಾಪೇಕ್ಖಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕತಂ, ನ ಕತನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚ’’ಮಿಚ್ಚೇವಾಹ। ತತ್ಥ ಅಕತಪಕ್ಖೇ ತಾವ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಆರೋಚನಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪರತೋ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಸೋ ಆವಿಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚ, ಕತಪಕ್ಖೇ ‘‘ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಚ ವಕ್ಖತಿ।
‘‘Kiṃ saṅghassa pubbakicca’’nti idaṃ na ñattiṃ ṭhapetvā vattabbaṃ. Tañhi ñattito puretarameva karīyati. Tasmā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, kiṃ saṅghassa pubbakiccaṃ, yadi saṅghassa pattakalla’’nti vattabbaṃ siyāti. Tathāpi na vattabbaṃ. Na hi taṃ ñattiyā anto karīyatīti. Evaṃ sante netaṃ vattabbanti āpajjati payojanābhāvāti ce? Na, yathāgataṭṭhāne eva vattabbato, parapadāpekkhatāyāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pubbakiccaṃ akatvā uposathakammaṃ karonto saṅgho, puggalo vā ṭhapanakkhettātikkame āpajjati. Tasmiñhi khette atikkante sammajjanādikaraṇe āpattimokkho na hoti uposathakammato pubbe kattabbakammākaraṇapaccayattā tassā āpattiyā. Na sā kammapariyosānāpekkhā etthāgatasampajānamusāvādāpatti viya, tasmā pātimokkhuddesako bhikkhu ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’ti vattukāmo paṭhamameva pārisuddhāpārisuddhipaccayaṃ pubbakiccaṃ sarāpeti. Tañhi kataṃ pārisuddhipaccayo hoti, akataṃ apārisuddhipaccayo. Teneva ubhayāpekkhādhippāyena kataṃ, na katanti avatvā ‘‘kiṃ saṅghassa pubbakicca’’miccevāha. Tattha akatapakkhe tāva pārisuddhiārocanakkamanidassanatthaṃ parato ‘‘yassa siyā āpatti, so āvikareyyā’’ti ca, katapakkhe ‘‘asantiyā āpattiyā tuṇhī bhavitabba’’nti ca vakkhati.
‘‘ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಚತೂಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಸಙ್ಘೇ ಬಹಿ…ಪೇ॰… ಅದೇನ್ತೇನ ಛನ್ದೋ ದಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಅಸನ್ನಿಪತಿತೇಪಿ ಪನ ವಟ್ಟತಿ। ಇದಞ್ಹಿ ಛನ್ದದಾನಸಮಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಉಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಸಙ್ಘೇ ಬಹಿ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬಾಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ ವುತ್ತಂ। ಪಧಾನಘರವಾಸಿನೋ ಪಧಾನಘರಂ ಪವಿಸಿತುಕಾಮಾ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾಗಭಿಕ್ಖೂನಂ ಛನ್ದಂ ದತ್ವಾ ಸಚೇ ಸಙ್ಘೋ ಸನ್ನಿಪತತಿ, ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಛನ್ದೋ ಆರೋಚೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಧಾನಘರಂ ಪವಿಸನ್ತಿ। ಅಯಂ ಸೀಹಳದೀಪೇ ಪಯೋಗೋ। ಆರೋಚೇನ್ತೇನ ಪನ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಂ। ಪಞ್ಚಸು ಭಿಕ್ಖೂಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ವಸನ್ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಛನ್ದಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಚತುನ್ನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಉದ್ದಿಸಿತುಂ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಸನ್ನಿಪತಿತೇ ಛನ್ದೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಆರೋಚೇತಬ್ಬೋತಿ ವಚನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ವಿಯ। ‘‘ಥೇಯ್ಯಸಂವಾಸಕೋ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೬೫) ವಚನತೋ ಸಾಮಣೇರೇನ ಆಹಟಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಕಮ್ಮಂ ನ ಕೋಪೇತೀ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಸಚೇ ಪುಬ್ಬೇ ಛನ್ದಂ ದತ್ವಾ ಬಹಿಸೀಮಾಗತೋ ಪುನ ಪವಿಸತಿ, ಪಚ್ಛಾ ಛನ್ದಗ್ಗಹಣಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಸ ಪಯೋಗೋ ಸೀಮಾಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ಛನ್ದದಾನೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಚನೇ ಇದಂ ಪಯೋಜನಂ – ಪಠಮಂ ಸಮಗ್ಗಭಾವಂ, ದುತಿಯಂ ಪಚ್ಛಾ ವಿಧಾತಬ್ಬಭಾವಂ, ತತಿಯಂ ಛನ್ದಹಾರಕಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಮೋಚನಂ ದೀಪೇತೀ’’ತಿ (ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೧೬೪) ಚ ಲಿಖಿತಂ। ಬಿಳಾಲಸಙ್ಖಲಿಕಾಬದ್ಧಾವ ಹೋತಿ ಅನ್ತೋಗೇಹೇ ಏವ ಸಮ್ಪಯೋಜನತ್ತಾ, ಯಥಾ ಸಾ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಗಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಸಾಪಿ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇತರಥಾ ವಿಸೇಸನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಹೋತೀತಿ ಆಚರಿಯೇನ ಗಹಿತಂ।
‘‘Sabbantimena paricchedena catūhi bhikkhūhi sannipatitvā’’ti ca, ‘‘uposathakaraṇatthaṃ sannipatite saṅghe bahi…pe… adentena chando dātabbo’’ti ca vadanti. Asannipatitepi pana vaṭṭati. Idañhi chandadānasamayadassanatthaṃ vuttaṃ. Uposathakaraṇatthaṃ sannipatite saṅghe bahi uposathaṃ katvā āgatassa kattabbākāradassanatthañca vuttaṃ. Padhānagharavāsino padhānagharaṃ pavisitukāmā attano sabhāgabhikkhūnaṃ chandaṃ datvā sace saṅgho sannipatati, ‘‘mayhaṃ chando ārocetabbo’’ti vatvā padhānagharaṃ pavisanti. Ayaṃ sīhaḷadīpe payogo. Ārocentena pana sannipatite ārocetabbaṃ. Pañcasu bhikkhūsu ekasmiṃ vihāre vasantesu ekassa chandapārisuddhiṃ āharitvā catunnaṃ pātimokkhaṃ uddisituṃ anuññātattā sannipatite chando gahetabbo ārocetabboti vacanaṃ niratthakaṃ viya. ‘‘Theyyasaṃvāsako paṭijānātīti (mahāva. 165) vacanato sāmaṇerena āhaṭāpi vaṭṭati. Kammaṃ na kopetī’’ti ca, ‘‘sace pubbe chandaṃ datvā bahisīmāgato puna pavisati, pacchā chandaggahaṇakiccaṃ natthi, tassa payogo sīmāsammutivasena veditabbo’’ti ca ‘‘chandadāne tikkhattuṃ vacane idaṃ payojanaṃ – paṭhamaṃ samaggabhāvaṃ, dutiyaṃ pacchā vidhātabbabhāvaṃ, tatiyaṃ chandahārakassa dukkaṭamocanaṃ dīpetī’’ti (vajira. ṭī. mahāvagga 164) ca likhitaṃ. Biḷālasaṅkhalikābaddhāva hoti antogehe eva sampayojanattā, yathā sā na katthaci gacchati, tathā sāpi na katthaci gacchatīti adhippāyo. Itarathā visesanaṃ niratthakaṃ hotīti ācariyena gahitaṃ.
‘‘ನ ಹಿ ತಂ ಅಕತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಭಯ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಸೇಸಾನಿ ಥೇರೇನ ಆಣತ್ತೇನ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ಇಮೇ ಪನ ದ್ವೇ ಥೇರೇನ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಕೇನ ವಾ ಞತ್ತಿಟ್ಠಪನಕೇನ ವಾ ಯೇನ ವಾ ತೇನ ವಾ ಕಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಚ, ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದೀನಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಾದಿಸಾನಿ ಪಯೋಜನಾನಿ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ಇಮೇ ಪನ ದ್ವೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಾತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಞ್ಚ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ಉಭಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಆಯಸ್ಮನ್ತಾನಂ ಪಾದೇ ವನ್ದತೀ’’ತಿ ಗಣವಸೇನ ವತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ನ ವುತ್ತಂ ತೇನ ಆರೋಚೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಭಾವಾ।
‘‘Na hi taṃ akatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti pubbe dassitattā ‘‘idampi hi ubhaya’’nti kasmā vuttanti ce? Sesāni therena āṇattena kātabbāni dassitāni, ime pana dve therena vā pātimokkhuddesakena vā ñattiṭṭhapanakena vā yena vā tena vā kātabbānīti ca, sammajjanādīni tattha tattha tādisāni payojanāni nipphādenti, ime pana dve tattha tattha na kiñci kammaṃ sādhenti, tasmā ‘‘kiṃ iminā’’ti avatvā kātabbamevāti dassetuñca ‘‘idampi hi ubhaya’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Āyasmantānaṃ pāde vandatī’’ti gaṇavasena vatvā puggalavasena na vuttaṃ tena ārocetabbassa aññassa abhāvā.
ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಸಙ್ಘೇನ ಉದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಗ್ಗಭಾವಸ್ಸ ಕಾಯಸಾಮಗ್ಗಿಕಾರಣತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ದೋಸೋತಿ ಚೇ? ತಂ ನ, ಉದ್ದೇಸೇಪಿ ಸವನೇಪಿ ಸಮಗ್ಗಭಾವಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ। ‘‘ಸುಣಾತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಿನಾ ಚಿತ್ತಸಾಮಗ್ಗಿಂ ದೀಪೇತಿ ಸವನೇ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಏಕೀಭೂತಭಾವತೋ।
Saṅghassa uddiṭṭhaṃ hotīti saṅghena uddiṭṭhaṃ hotīti attho. Samaggassa hi saṅghassāti ettha samaggabhāvassa kāyasāmaggikāraṇattā natthi dosoti ce? Taṃ na, uddesepi savanepi samaggabhāvassa icchitabbattā. ‘‘Suṇātu me, bhante’’ti hi iminā cittasāmaggiṃ dīpeti savane sabbehi ekībhūtabhāvato.
ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅನಾದರಿಯವಸೇನ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಏವ ಅಲಜ್ಜೀ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೋತಿ। ಆಪತ್ತಿಂ ಪರಿಗೂಹತೀತಿ ಏತ್ಥ ಲಜ್ಜಾಯ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ ಅಲಜ್ಜೀ ನ ಹೋತಿ, ‘ಕಿಂ ಇಮಿನಾ’ತಿ ಅನಾದರಿಯವಸೇನ ಪರಿಗೂಹನ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಚ ಲಿಖಿತಂ।
Sañcicca āpattiṃ āpajjatīti ettha anādariyavasena āpajjanto eva alajjī hoti, na itaroti. Āpattiṃ parigūhatīti ettha lajjāya parigūhanto alajjī na hoti, ‘kiṃ iminā’ti anādariyavasena parigūhanto hotī’’ti ca likhitaṃ.
‘‘ಸತ್ತನ್ನಂ ಆಪತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ‘‘ಛನ್ನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇ? ಸತ್ತನ್ನಮೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಪಾರಾಜಿಕಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೋ ಹಿ ಸಚೇ ಅತ್ತನೋ ಸಾಪತ್ತಿಕಭಾವಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಉಪೋಸಥೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಚ ಗಿಹಿಭಾವೇನ ವಾ ಸಾಮಣೇರಭಾವೇನ ವಾ ಸುದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ।
‘‘Sattannaṃ āpattikkhandhāna’’nti na vattabbaṃ, ‘‘channa’’nti vattabbanti ce? Sattannamevāti vattabbaṃ. Pārājikāpattiṃ āpanno hi sace attano sāpattikabhāvaṃ pakāseti, saṅghassa ca uposatho sampajjati, tassa ca gihibhāvena vā sāmaṇerabhāvena vā suddhi hotīti.
ಏಕಚ್ಚೇ ಆಚರಿಯಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮಭಾರಿಕೋ ಕಿರ ಆಚರಿಯೋ। ಕಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಚೇ? ಯಾವತತಿಯಾನುಸಾವನಾ ನಾಮ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವಚನಂ। ತಥಾ ಪಾಠೇ ಅನಾಗತತ್ತಾ ಕೇವಲಂ ‘‘ಯಾವತತಿಯಂ ಅನುಸಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಪದಮೇವ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಸೋ ಆವಿಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಚೇ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನಾ, ಆವಿಕರೋಥಾ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ಅಸನ್ತಿಯಾ ಆಪತ್ತಿಯಾ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ತುಣ್ಹೀಭಾವೇನ ಖೋ ಪನಾಯಸ್ಮನ್ತೇ ಪರಿಸುದ್ಧಾತಿ ವೇದಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ತಮೇವಾತಿ ಏವಮತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ಕಿರ।
Ekacce ācariyā nāma dhammabhāriko kira ācariyo. Kasmā evaṃ vuttanti ce? Yāvatatiyānusāvanā nāma tikkhattuṃ vacanaṃ. Tathā pāṭhe anāgatattā kevalaṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvita’’nti padameva disvā ‘‘yassa siyā āpatti, so āvikareyyā’’ti idaṃ ‘‘sace āpattiṃ āpannā, āvikarothā’’ti imamatthaṃ dīpeti. ‘‘Asantiyā āpattiyā tuṇhī bhavitabba’’nti idampi tamevatthaṃ dīpeti. ‘‘Tuṇhībhāvena kho panāyasmante parisuddhāti vedissāmī’’ti idampi tamevāti evamatthaṃ gahetvā vuttaṃ kira.
ಅಪರೇತಿ ಅತ್ಥದಸ್ಸಿತ್ಥೇರೋ ಕಿರ। ಏತಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಕಿಮ್ಪಿ ಅನುಸಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ವಚನೇನ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಅನುಸಾವನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ದೀಪಿತಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ।
Apareti atthadassitthero kira. Etaṃ sandhāyāti ettha ‘‘sakimpi anusāvita’’nti padassa vacanena tikkhattuṃ anusāvanā kātabbāti ettakameva dīpitaṃ viya dissati.
ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಕಥಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಚೇ? ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಭತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Imamatthaṃ sandhāya vuttanti kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Ayamettha ācariyaparamparābhato vinicchayo’’ti vuttaṃ.
‘‘ಸರಮಾನೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಸಚಿತ್ತಕತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ವಾತಿಆದಿ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ಕಿರ। ಸಙ್ಘುಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಚೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಾ। ಗಣುಪೋಸಥಕರಣತ್ಥಞ್ಚೇ ಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಗಣಮಜ್ಝೇ। ಏಕಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಿಕೇ ಚೇ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ಆವಿಕಾತಬ್ಬಾತಿ, ಏತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಏವಾಯಂ ಮುಸಾವಾದೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಅಥ ಖೋ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಲಕ್ಖಣೇನ ಅಸತಿಪಿ ‘‘ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತೋ ಆರೋಚೇಥಾ’’ತಿಆದಿವಿಧಾನೇ ಗಣುಪೋಸಥೇಪಿ ಸಾಪತ್ತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋವ ಚೇ ಕರೋತಿ, ಅಯಂ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಾಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆವಿಕರಣತೋ ಲಕ್ಖಣವಚನಂ ಕಿರೇತನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ತಕ್ಕಿಕಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಗಣಮಜ್ಝೇ ವಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ತೇಸಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆರೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ತಕ್ಕೋ। ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಹಿ ‘‘ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆರೋಚೇಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ಆವಿಕರೋತಿ ನಾಮ, ಉಭತೋಪಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಆರೋಚೇನ್ತೋ ಗಣಮಜ್ಝೇ ಆವಿಕರೋತಿ ನಾಮ, ‘‘ಏಕಸ್ಸೇವ ಆರೋಚೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಏಕಪುಗ್ಗಲೇ ಆವಿಕರೋತಿ ನಾಮ। ಸಚೇಪಿ ವೇಮತಿಕೋ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಕತೇ ಯಾವ ವೇಮತಿಕೋ ಹೋತಿ, ತಾವ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತುಂ ಲಭತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಕಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಸುದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಪುನ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ದೇಸೇತಬ್ಬಂ ವಾ ನ ವಾತಿ ನೇವ ಪಾಳಿಯಂ, ನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅತ್ಥಿ, ದೇಸಿತೇ ಪನ ದೋಸೋ ನತ್ಥಿ। ತಥಾ ಇತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಂ ಆಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಸಕಲಸಙ್ಘೇ ಸಭಾಗಾಪತ್ತಿಂ ಆಪನ್ನೇ, ವೇಮತಿಕೇ ಚಾತಿ ಲಿಖಿತಂ (ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಮಹಾವಗ್ಗ ೧೬೯-೧೭೦)।
‘‘Saramānenā’’ti iminā sampajānamusāvādassa sacittakattaṃ dasseti. Saṅghamajjhe vātiādi lakkhaṇavacanaṃ kira. Saṅghuposathakaraṇatthaṃ saṅghamajjhe ce nisinno, tasmiṃ saṅghamajjhe āvikātabbā. Gaṇuposathakaraṇatthañce gaṇamajjhe nisinno, tasmiṃ gaṇamajjhe. Ekasseva santike ce pārisuddhiuposathaṃ kattukāmo, tasmiṃ ekapuggale āvikātabbāti, etena na kevalaṃ saṅghamajjhe evāyaṃ musāvādo sambhavati, atha kho ettha vuttalakkhaṇena asatipi ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’tiādividhāne gaṇuposathepi sāpattiko hutvā uposathaṃ kattukāmo anārocetvā tuṇhībhūtova ce karoti, ayaṃ sampajānamusāvādāpattiṃ āpajjatīti imassatthassa āvikaraṇato lakkhaṇavacanaṃ kiretanti vuttanti takkikā. Aññathā ‘‘gaṇamajjhe vā’’ti na vattabbanti tesaṃ adhippāyo. Ārocanādhippāyavasena vuttanti ācariyassa takko. Ārocento hi ‘‘saṅghassa ārocemī’’ti adhippāyena āvikaronto saṅghamajjhe āvikaroti nāma, ubhatopasse nisinnānaṃ ārocento gaṇamajjhe āvikaroti nāma, ‘‘ekasseva ārocessāmī’’ti adhippāyena āvikaronto ekapuggale āvikaroti nāma. Sacepi vematiko hoti…pe… paṭikarissāmīti evaṃ kate yāva vematiko hoti, tāva sabhāgāpattiṃ paṭiggahetuṃ labhati, aññesañca kammānaṃ parisuddho nāma hoti. Puna nibbematiko hutvā desetabbaṃ vā na vāti neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ atthi, desite pana doso natthi. Tathā ito vuṭṭhahitvā taṃ āpattiṃ paṭikarissāmīti ettha ca sakalasaṅghe sabhāgāpattiṃ āpanne, vematike cāti likhitaṃ (vajira. ṭī. mahāvagga 169-170).
ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.