Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ
Nidānavaṇṇanā
ਯਂ ਪਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾਤਿਆਦਿਕਂ ਨਿਦਾਨਂ। ਏਕਧਮ੍ਮਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਜਹਥਾਤਿਆਦਿਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾਤਿਆਦੀਨਿ ਨਾਮਪਦਾਨਿ। ਇਤੀਤਿ ਨਿਪਾਤਪਦਂ। ਪਜਹਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪ-ਇਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗਪਦਂ, ਜਹਥਾ-ਤਿ ਆਖ੍ਯਾਤਪਦਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਦવਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Yaṃ panetaṃ vuttañhetaṃ bhagavatātiādikaṃ nidānaṃ. Ekadhammaṃ, bhikkhave, pajahathātiādikaṃ suttaṃ. Tattha vuttaṃ bhagavatātiādīni nāmapadāni. Itīti nipātapadaṃ. Pajahathāti ettha pa-iti upasaggapadaṃ, jahathā-ti ākhyātapadaṃ. Iminā nayena sabbattha padavibhāgo veditabbo.
ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ વੁਤ੍ਤਸਦ੍ਦੋ ਤਾવ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗੋ ਚ વਪਨੇ વਾਪਸਮਕਰਣੇ ਕੇਸੋਹਾਰਣੇ ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿਯਂ ਪવੁਤ੍ਤਭਾવੇ ਪਾવਚਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੇ ਅਜ੍ਝੇਸਨੇ ਕਥਨੇਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ –
Atthato pana vuttasaddo tāva saupasaggo anupasaggo ca vapane vāpasamakaraṇe kesohāraṇe jīvitavuttiyaṃ pavuttabhāve pāvacanabhāvena pavattite ajjhesane kathaneti evamādīsu dissati. Tathā hesa –
‘‘ਗਾવੋ ਤਸ੍ਸ ਪਜਾਯਨ੍ਤਿ, ਖੇਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਂ વਿਰੂਹਤਿ।
‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;
વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਫਲਮਸ੍ਨਾਤਿ, ਯੋ ਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਨ ਦੁਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ॥ –
Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti. –
ਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੨.੨੨.੧੯) વਪਨੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਨੋ ਚ ਖੋ ਪਟਿવੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੨੮੯) ਅਟ੍ਠਦਨ੍ਤਕਾਦੀਹਿ વਾਪਸਮਕਰਣੇ। ‘‘ਕਾਪਟਿਕੋ ਮਾਣવੋ ਦਹਰੋ વੁਤ੍ਤਸਿਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੨੬) ਕੇਸੋਹਾਰਣੇ। ‘‘ਪਨ੍ਨਲੋਮੋ ਪਰਦਤ੍ਤવੁਤ੍ਤੋ ਮਿਗਭੂਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੩੨) ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿਯਂ। ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸੋ ਬਨ੍ਧਨਾ ਪવੁਤ੍ਤੋ ਅਭਬ੍ਬੋ ਹਰਿਤਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੯੨; ਪਾਚਿ॰ ੬੬੬; ਮਹਾવ॰ ੧੨੯) ਬਨ੍ਧਨਤੋ ਪવੁਤ੍ਤਭਾવੇ। ‘‘ਯੇਸਮਿਦਂ ਏਤਰਹਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ, ਪੋਰਾਣਂ ਮਨ੍ਤਪਦਂ ਗੀਤਂ ਪવੁਤ੍ਤਂ ਸਮਿਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਾવਚਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੇ। ਲੋਕੇ ਪਨ – ‘‘વੁਤ੍ਤੋ ਗਣੋ વੁਤ੍ਤੋ ਪਾਰਾਯਨੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਜ੍ਝੇਨੇ। ‘‘વੁਤ੍ਤਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭવਥ, ਮਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦) ਕਥਨੇ। ਇਧਾਪਿ ਕਥਨੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ਕਥਿਤਂ ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Ādīsu (jā. 2.22.19) vapane āgato. ‘‘No ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) aṭṭhadantakādīhi vāpasamakaraṇe. ‘‘Kāpaṭiko māṇavo daharo vuttasiro’’tiādīsu (ma. ni. 2.426) kesohāraṇe. ‘‘Pannalomo paradattavutto migabhūtena cetasā viharatī’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ. ‘‘Seyyathāpi nāma paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritatthāyā’’tiādīsu (pārā. 92; pāci. 666; mahāva. 129) bandhanato pavuttabhāve. ‘‘Yesamidaṃ etarahi, brāhmaṇā, porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihita’’ntiādīsu pāvacanabhāvena pavattite. Loke pana – ‘‘vutto gaṇo vutto pārāyano’’tiādīsu ajjhene. ‘‘Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) kathane. Idhāpi kathane daṭṭhabbo. Tasmā vuttaṃ kathitaṃ bhāsitanti attho.
ਦੁਤਿਯੋ ਪਨ વੁਤ੍ਤਸਦ੍ਦੋ વਚਨੇ ਚਿਣ੍ਣਭਾવੇ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਹਿ-ਇਤਿ ਜਾਤੁ વਿਬ੍ਯਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਸੋ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વਿਬ੍ਯਤ੍ਤਂ ਭਾਸਿਤਭਾવਂ ਜੋਤੇਤਿ। વਾਚਕਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇ ਹਿ ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਨਿਪਾਤਾ। ਤੇਹਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮਤ੍ਥਂ ਜੋਤੇਨ੍ਤਿ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਏਤਸਦ੍ਦੋ –
Dutiyo pana vuttasaddo vacane ciṇṇabhāve ca veditabbo. Hi-iti jātu vibyattanti etasmiṃ atthe nipāto. So idāni vuccamānasuttassa bhagavato vibyattaṃ bhāsitabhāvaṃ joteti. Vācakasaddasannidhāne hi payuttā nipātā. Tehi vattabbamatthaṃ jotenti. Etanti ayaṃ etasaddo –
‘‘ਯੋ ਚ ਬੁਦ੍ਧਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ, ਸਙ੍ਘਞ੍ਚ ਸਰਣਂ ਗਤੋ।
‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;
ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ॥
Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati.
‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਅਤਿਕ੍ਕਮਂ।
‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;
ਅਰਿਯਞ੍ਚਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ, ਦੁਕ੍ਖੂਪਸਮਗਾਮਿਨਂ॥
Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.
‘‘ਏਤਂ ਖੋ ਸਰਣਂ ਖੇਮਂ, ਏਤਂ ਸਰਣਮੁਤ੍ਤਮਂ।
‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;
ਏਤਂ ਸਰਣਮਾਗਮ੍ਮ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੦-੧੯੨) –
Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 190-192) –
ਆਦੀਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਓਰਮਤ੍ਤਕਂ ਸੀਲਮਤ੍ਤਕਂ, ਯੇਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ વਦਮਾਨੋ વਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੭) ਪਨ વਕ੍ਖਮਾਨੇ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇ। ਇਧਾਪਿ વਕ੍ਖਮਾਨੇਯੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਙ੍ਗਾਯਨવਸੇਨ વਕ੍ਖਮਾਨਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੇਨ ਬੁਦ੍ਧਿਯਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਦਾ ‘‘ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Ādīsu yathāvutte āsannapaccakkhe āgato. ‘‘Appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.7) pana vakkhamāne āsannapaccakkhe. Idhāpi vakkhamāneyeva daṭṭhabbo. Saṅgāyanavasena vakkhamānañhi suttaṃ dhammabhaṇḍāgārikena buddhiyaṃ ṭhapetvā tadā ‘‘eta’’nti vuttaṃ.
ਭਗવਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਭਗવਾਤਿ ਗਰੁવਚਨਂ। ਗਰੁਂ ਹਿ ਲੋਕੇ ਭਗવਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਥਾਗਤੋ ਚ ਸਬ੍ਬਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪੋਰਾਣੇਹਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –
Bhagavatāti ettha bhagavāti garuvacanaṃ. Garuṃ hi loke bhagavāti vadanti. Tathāgato ca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –
‘‘ਭਗવਾਤਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਭਗવਾਤਿ વਚਨਮੁਤ੍ਤਮਂ।
‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;
ਗਰੁ ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ ਸੋ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.
ਸੇਟ੍ਠવਾਚਕਞ੍ਹਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਗੁਣਸਹਚਰਣਤੋ ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વਚਨਂ, ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾਤਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਭਗવਾਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ વਚਨੀਯੋ ਯੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਸੋ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਗવਾਤਿ વਚਨਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਗਰੁਭਾવਯੁਤ੍ਤੋ ਗਰੁਗੁਣਯੋਗਤੋ, ਗਰੁਕਰਣਂ વਾ ਸਾਤਿਸਯਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ, ਗਾਰવਾਰਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਗਰੁਗਾਰવਾਧਿવਚਨਮੇਤਂ ਯਦਿਦਂ ਭਗવਾਤਿ। ਅਪਿਚ –
Seṭṭhavācakañhi vacanaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti vuttaṃ. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho. Tasmā bhagavātivacanaṃ seṭṭhanti bhagavāti iminā vacanena vacanīyo yo attho, so seṭṭhoti attho. Bhagavāti vacanamuttamanti etthāpi eseva nayo. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato, garukaraṇaṃ vā sātisayaṃ arahatīti gāravayutto, gāravārahoti attho. Evaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanametaṃ yadidaṃ bhagavāti. Apica –
‘‘ਭਗੀ ਭਜੀ ਭਾਗੀ વਿਭਤ੍ਤવਾ ਇਤਿ,
‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti,
ਅਕਾਸਿ ਭਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਗਰੂਤਿ ਭਾਗ੍ਯવਾ।
Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;
ਬਹੂਹਿ ਞਾਯੇਹਿ ਸੁਭਾવਿਤਤ੍ਤਨੋ,
Bahūhi ñāyehi subhāvitattano,
ਭવਨ੍ਤਗੋ ਸੋ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ –
Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti. –
ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਗਤਨਯੇਨ –
Niddese āgatanayena –
‘‘ਭਾਗ੍ਯવਾ ਭਗ੍ਗવਾ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਭਗੇਹਿ ਚ વਿਭਤ੍ਤવਾ।
‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;
ਭਤ੍ਤવਾ વਨ੍ਤਗਮਨੋ, ਭવੇਸੁ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’ਤਿ॥
Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.
ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਚ વਸੇਨ ਭਗવਾਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਅਤ੍ਥੋ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Imissā gāthāya ca vasena bhagavāti padassa attho vattabbo. So panāyaṃ attho sabbākārena visuddhimagge buddhānussatiniddese vuttoti. Tattha vuttanayeneva veditabbo.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਭਾਗવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਤ੍ਤવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ।
Aparo nayo – bhāgavāti bhagavā, bhatavāti bhagavā, bhāge vanīti bhagavā, bhage vanīti bhagavā, bhattavāti bhagavā, bhage vamīti bhagavā, bhāge vamīti bhagavā.
‘‘ਭਾਗવਾ ਭਤવਾ ਭਾਗੇ, ਭਗੇ ਚ વਨਿ ਭਤ੍ਤવਾ।
‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;
ਭਗੇ વਮਿ ਤਥਾ ਭਾਗੇ, વਮੀਤਿ ਭਗવਾ ਜਿਨੋ’’॥
Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’.
ਤਤ੍ਥ ਕਥਂ ਭਾਗવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਗੁਣਕੋਟ੍ਠਾਸਾ, ਤੇ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਨਿਰਤਿਸਯਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਸੀਲਂ, ਸਮਾਧਿ, ਪਞ੍ਞਾ, વਿਮੁਤ੍ਤਿ, વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਹਿਰੀ, ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ, ਸਦ੍ਧਾ, વੀਰਿਯਂ, ਸਤਿ, ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ, ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਸਮਥੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਤੀਣਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ, ਤੀਣਿ ਸੁਚਰਿਤਾਨਿ, ਤਯੋ ਸਮ੍ਮਾવਿਤਕ੍ਕਾ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਨવਜ੍ਜਸਞ੍ਞਾ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਫਲਾਨਿ , ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਚਤੁਯੋਨਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਞਾਣਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯવਂਸਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ વੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਾਨਿ, ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ, ਪਞ੍ਚਞਾਣਿਕੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ, ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਾਰਣੀਯਾ ਧਾਤੁਯੋ, ਪਞ੍ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਞਾਣਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਛ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਛ ਗਾਰવਾ, ਛ ਨਿਸ੍ਸਾਰਣੀਯਾ ਧਾਤੁਯੋ, ਛ ਸਤਤવਿਹਾਰਾ, ਛ ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਾਨਿ, ਛ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ, ਛ ਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਅਪਰਿਹਾਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਤ੍ਤ ਅਰਿਯਧਨਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ, ਸਤ੍ਤ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਾ, ਸਤ੍ਤ ਨਿਜ੍ਜਰવਤ੍ਥੂਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਸਞ੍ਞਾ, ਸਤ੍ਤ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਦੇਸਨਾ, ਸਤ੍ਤ ਖੀਣਾਸવਬਲਦੇਸਨਾ, ਅਟ੍ਠ ਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਹੇਤੁਦੇਸਨਾ, ਅਟ੍ਠਸਮ੍ਮਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਅਟ੍ਠ ਆਰਮ੍ਭવਤ੍ਥੂਨਿ, ਅਟ੍ਠ ਅਕ੍ਖਣਦੇਸਨਾ, ਅਟ੍ਠ ਮਹਾਪੁਰਿਸવਿਤਕ੍ਕਾ, ਅਟ੍ਠ ਅਭਿਭਾਯਤਨਦੇਸਨਾ, ਅਟ੍ਠ વਿਮੋਕ੍ਖਾ, ਨવ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਮੂਲਕਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਨવ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਾਨਿ, ਨવ ਸਤ੍ਤਾવਾਸਦੇਸਨਾ, ਨવ ਆਘਾਤਪ੍ਪਟਿવਿਨਯਾ, ਨવ ਸਞ੍ਞਾ, ਨવ ਨਾਨਤ੍ਤਾ, ਨવ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਾ, ਦਸ ਨਾਥਕਰਣਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਦਸ ਕਸਿਣਾਯਤਨਾਨਿ, ਦਸ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ, ਦਸ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਾਨਿ, ਦਸ ਅਰਿਯવਾਸਾ, ਦਸ ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਦਸ ਤਥਾਗਤਬਲਾਨਿ, ਏਕਾਦਸ ਮੇਤ੍ਤਾਨਿਸਂਸਾ, ਦ੍વਾਦਸ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਾਕਾਰਾ, ਤੇਰਸ ਧੁਤਗੁਣਾ, ਚੁਦ੍ਦਸ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਾਨਿ, ਪਞ੍ਚਦਸ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸੋਲ਼ਸવਿਧਾ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ, ਸੋਲ਼ਸ ਅਪਰਨ੍ਤਪਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾ, ਏਕੂਨવੀਸਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਾਨਿ, ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ, ਪਞ੍ਞਾਸ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਾਨਿ, ਪਰੋਪਣ੍ਣਾਸ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ, ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ, ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਞ੍ਚਾਰਿਮਹਾવਜਿਰਞਾਣਂ, ਅਨਨ੍ਤਨਯਸਮਨ੍ਤਪਟ੍ਠਾਨਪવਿਚਯਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਦੇਸਨਾਞਾਣਾਨਿ, ਤਥਾ ਅਨਨ੍ਤਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਅਨਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਾਦਿવਿਭਾવਨਞਾਣਾਨਿ ਚਾਤਿ, ਏવਮਾਦਯੋ ਅਨਨ੍ਤਾ ਅਪਰਿਮਾਣਭੇਦਾ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਨਿਰਤਿਸਯਾ ਗੁਣਭਾਗਾ ਗੁਣਕੋਟ੍ਠਾਸਾ વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਭਾਗਾ ਗੁਣਭਾਗਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਾਗવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ। ਆਕਾਰਸ੍ਸ ਰਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਭਗવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਂ ਤਾવ ਭਾਗવਾਤਿ ਭਗવਾ।
Tattha kathaṃ bhāgavāti bhagavā? Ye te sīlādayo dhammakkhandhā guṇakoṭṭhāsā, te anaññasādhāraṇā niratisayā tathāgatassa atthi upalabbhanti. Tathā hissa sīlaṃ, samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassanaṃ, hirī, ottappaṃ, saddhā, vīriyaṃ, sati, sampajaññaṃ, sīlavisuddhi, cittavisuddhi, diṭṭhivisuddhi, samatho, vipassanā, tīṇi kusalamūlāni, tīṇi sucaritāni, tayo sammāvitakkā, tisso anavajjasaññā, tisso dhātuyo, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, cattāro ariyamaggā, cattāri ariyaphalāni , catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇāni, cattāro ariyavaṃsā, cattāri vesārajjañāṇāni, pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgiko sammāsamādhi, pañcañāṇiko sammāsamādhi, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissāraṇīyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanañāṇāni, pañca vimuttiparipācanīyā saññā, cha anussatiṭṭhānāni, cha gāravā, cha nissāraṇīyā dhātuyo, cha satatavihārā, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā saññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniyā dhammā, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅgā, satta sappurisadhammā, satta nijjaravatthūni, satta saññā, satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā, satta khīṇāsavabaladesanā, aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā, aṭṭhasammattāni, aṭṭha lokadhammātikkamo, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakkā, aṭṭha abhibhāyatanadesanā, aṭṭha vimokkhā, nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinayā, nava saññā, nava nānattā, nava anupubbavihārā, dasa nāthakaraṇā dhammā, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathā, dasa sammattāni, dasa ariyavāsā, dasa asekkhā dhammā, dasa tathāgatabalāni, ekādasa mettānisaṃsā, dvādasa dhammacakkākārā, terasa dhutaguṇā, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā, soḷasavidhā ānāpānassati, soḷasa aparantapanīyā dhammā, aṭṭhārasa buddhadhammā, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paññāsa udayabbayañāṇāni, paropaṇṇāsa kusaladhammā, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇaṃ, anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni, tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti, evamādayo anantā aparimāṇabhedā anaññasādhāraṇā niratisayā guṇabhāgā guṇakoṭṭhāsā vijjanti upalabbhanti. Tasmā yathāvuttavibhāgā guṇabhāgā assa atthīti bhāgavāti vattabbe. Ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘bhagavā’’ti vutto. Evaṃ tāva bhāgavāti bhagavā.
‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਸੀਲਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬੇ, ਗੁਣਭਾਗਾ ਅਸੇਸਤੋ।
‘‘Yasmā sīlādayo sabbe, guṇabhāgā asesato;
વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੁਗਤੇ ਤਸ੍ਮਾ, ਭਗવਾਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ’’॥
Vijjanti sugate tasmā, bhagavāti pavuccati’’.
ਕਥਂ ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਸਬ੍ਬਲੋਕਹਿਤਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਮਾਪਨ੍ਨੇਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਾਦਿਕੇ ਅਟ੍ਠ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਕਤਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰੇਹਿ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਹਿ ਪਰਿਪੂਰੇਤਬ੍ਬਾ ਦਾਨਪਾਰਮੀ, ਸੀਲਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਞ੍ਞਾવੀਰਿਯਖਨ੍ਤਿਸਚ੍ਚਅਧਿਟ੍ਠਾਨਮੇਤ੍ਤਾਉਪੇਕ੍ਖਾਪਾਰਮੀਤਿ ਦਸ ਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਸ ਉਪਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਸ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮਿਯੋਤਿ ਸਮਤਿਂਸ ਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਾਨਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਅਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ, ਨਯਨਧਨਰਜ੍ਜਪੁਤ੍ਤਦਾਰਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋਤਿ ਪਞ੍ਚ ਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾ, ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ, ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਾ, ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਾਨਂ, ਲੋਕਤ੍ਥਚਰਿਯਾ, ਞਾਤਤ੍ਥਚਰਿਯਾ, ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਥਚਰਿਯਾਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰਾ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਾ, ਤੇ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਯਥਾ ਹਾਨਭਾਗਿਯਾ, ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾ , ਠਿਤਿਭਾਗਿਯਾ, વਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ; ਅਥ ਖੋ ਉਤ੍ਤਰੁਤ੍ਤਰਿ વਿਸੇਸਭਾਗਿਯਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ; ਏવਂ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਭਤਾ ਸਮ੍ਭਤਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ; ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਤਕਾਰਸ੍ਸ ਗਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ। ਅਥ વਾ ਭਤવਾਤਿ ਤੇਯੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਭਰਿ ਸਮ੍ਭਰਿ ਪਰਿਪੂਰੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ।
Kathaṃ bhatavāti bhagavā? Ye te sabbalokahitāya ussukkamāpannehi manussattādike aṭṭha dhamme samodhānetvā sammāsambodhiyā katamahābhinīhārehi mahābodhisattehi paripūretabbā dānapāramī, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo, dānādīni cattāri saṅgahavatthūni, cattāri adhiṭṭhānāni, attapariccāgo, nayanadhanarajjaputtadārapariccāgoti pañca mahāpariccāgā, pubbayogo, pubbacariyā, dhammakkhānaṃ, lokatthacariyā, ñātatthacariyā, buddhatthacariyāti evamādayo saṅkhepato vā puññasambhārañāṇasambhārā buddhakaradhammā, te mahābhinīhārato paṭṭhāya kappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni yathā hānabhāgiyā, saṃkilesabhāgiyā , ṭhitibhāgiyā, vā na honti; atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva honti; evaṃ sakkaccaṃ nirantaraṃ anavasesato bhatā sambhatā assa atthīti bhatavāti bhagavā; niruttinayena takārassa gakāraṃ katvā. Atha vā bhatavāti teyeva yathāvutte buddhakaradhamme vuttanayena bhari sambhari paripūresīti attho. Evampi bhatavāti bhagavā.
‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਸਬ੍ਬੇ, ਦਾਨਪਾਰਮਿਆਦਿਕੇ।
‘‘Yasmā sambodhiyā sabbe, dānapāramiādike;
ਸਮ੍ਭਾਰੇ ਭਤવਾ ਨਾਥੋ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥
Sambhāre bhatavā nātho, tasmāpi bhagavā mato’’.
ਕਥਂ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾ ਦੇવਸਿਕਂ વਲ਼ਞ੍ਜਨਕਸਮਾਪਤ੍ਤਿਭਾਗਾ, ਤੇ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਥਞ੍ਚ ਨਿਚ੍ਚਕਪ੍ਪਂ વਨਿ ਭਜਿ ਸੇવਿ ਬਹੁਲਮਕਾਸੀਤਿ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕੁਸਲਾਦੀਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਚ ਯੇ ਤੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ ਅਭਿਸਮਯਭਾਗਾ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ …ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੧) ਅਨੇਕੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾਗਾ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾਗਾ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬੋ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਭਾਗਾ, ‘‘ਚਕ੍ਖੁਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀਪਟਿਪਦਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ…ਪੇ॰… ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਅਨੇਕਭੇਦਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਭਾਗਾ ਚ ਧਮ੍ਮਾ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ વਨਿ ਭਜਿ ਯਥਾਰਹਂ ਗੋਚਰਭਾવਨਾਸੇવਨਾਨਂ વਸੇਨ ਸੇવਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਯੇ ਇਮੇ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਾવਕੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣਾ ਗੁਣਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਗੁਣਭਾਗਾ, ਕਿਨ੍ਤਿ ਨੁ ਖੋ ਤੇ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ વਨਿ ਅਭਿਪਤ੍ਥਯਿ। ਸਾ ਚਸ੍ਸ ਅਭਿਪਤ੍ਥਨਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਫਲਾવਹਾ ਅਹੋਸਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ।
Kathaṃ bhāge vanīti bhagavā? Ye te catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ vaḷañjanakasamāpattibhāgā, te anavasesato lokahitatthaṃ attano diṭṭhadhammasukhavihāratthañca niccakappaṃ vani bhaji sevi bahulamakāsīti bhāge vanīti bhagavā. Atha vā abhiññeyyesu dhammesu kusalādīsu khandhādīsu ca ye te pariññeyyādivasena saṅkhepato vā catubbidhā abhisamayabhāgā, vitthārato pana ‘‘cakkhu pariññeyyaṃ …pe… jarāmaraṇaṃ pariññeyya’’ntiādinā (paṭi. ma. 1.21) aneke pariññeyyabhāgā, ‘‘cakkhussa samudayo pahātabbo…pe… jarāmaraṇassa samudayo pahātabbo’’tiādinā pahātabbabhāgā, ‘‘cakkhussa nirodho sacchikātabbo…pe… jarāmaraṇassa nirodho sacchikātabbo’’tiādinā sacchikātabbabhāgā, ‘‘cakkhunirodhagāminīpaṭipadā bhāvetabbā…pe… cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā’’tiādinā ca anekabhedā bhāvetabbabhāgā ca dhammā, te sabbe vani bhaji yathārahaṃ gocarabhāvanāsevanānaṃ vasena sevi. Evampi bhāge vanīti bhagavā. Atha vā ye ime sīlādayo dhammakkhandhā sāvakehi sādhāraṇā guṇakoṭṭhāsā guṇabhāgā, kinti nu kho te veneyyasantānesu patiṭṭhapeyyanti mahākaruṇāya vani abhipatthayi. Sā cassa abhipatthanā yathādhippetaphalāvahā ahosi. Evampi bhāge vanīti bhagavā.
‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਞੇਯ੍ਯਸਮਾਪਤ੍ਤਿ-ਗੁਣਭਾਗੇ ਤਥਾਗਤੋ।
‘‘Yasmā ñeyyasamāpatti-guṇabhāge tathāgato;
ਭਜਿ ਪਤ੍ਥਯਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਹਿਤਾਯ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’॥
Bhaji patthayi sattānaṃ, hitāya bhagavā tato’’.
ਕਥਂ ਭਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ? ਸਮਾਸਤੋ ਤਾવ ਕਤਪੁਞ੍ਞੇਹਿ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ ਯਥਾવਿਭવਂ ਭਜੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਭਗਾ, ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯੇ ਤਾવ ਤਥਾਗਤੋ ਸਮ੍ਬੋਧਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤੋ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤੇ વਨਿ ਭਜਿ ਸੇવਿ, ਯਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮੇ ਸਮਨ੍ਨਾਨੇਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਪਾਚੇਸਿ। ਬੁਦ੍ਧਭੂਤੋ ਪਨ ਤੇ ਨਿਰવਜ੍ਜਸੁਖੂਪਸਂਹਿਤੇ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਪਿ વਨਿ ਭਜਿ ਸੇવਿ। વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਪਦੇਸਰਜ੍ਜਇਸ੍ਸਰਿਯਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇવਰਜ੍ਜਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖਸਮਾਧਿਸਮਾਪਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਫਲ- ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਦਿਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕવਿਹਿਤੇ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇ ਭਗੇ વਨਿ ਭਜਿ ਸੇવਿ। ਏવਂ ਭਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ।
Kathaṃ bhage vanīti bhagavā? Samāsato tāva katapuññehi payogasampannehi yathāvibhavaṃ bhajīyantīti bhagā, lokiyalokuttarā sampattiyo. Tattha lokiye tāva tathāgato sambodhito pubbe bodhisattabhūto paramukkaṃsagate vani bhaji sevi, yattha patiṭṭhāya niravasesato buddhakaradhamme samannānento buddhadhamme paripācesi. Buddhabhūto pana te niravajjasukhūpasaṃhite anaññasādhāraṇe lokuttarepi vani bhaji sevi. Vitthārato pana padesarajjaissariyacakkavattisampattidevarajjasampattiādivasena jhānavimokkhasamādhisamāpattiñāṇadassanamaggabhāvanāphala- sacchikiriyādiuttarimanussadhammavasena ca anekavihite anaññasādhāraṇe bhage vani bhaji sevi. Evaṃ bhage vanīti bhagavā.
‘‘ਯਾ ਤਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਲੋਕੇ, ਯਾ ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਪੁਥੂ।
‘‘Yā tā sampattiyo loke, yā ca lokuttarā puthū;
ਸਬ੍ਬਾ ਤਾ ਭਜਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥
Sabbā tā bhaji sambuddho, tasmāpi bhagavā mato’’.
ਕਥਂ ਭਤ੍ਤવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਭਤ੍ਤਾ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿਕਾ ਅਸ੍ਸ ਬਹੂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਗવਾ। ਤਥਾਗਤੋ ਹਿ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਪਰਿਮਿਤਨਿਰੁਪਮਪ੍ਪਭਾવਗੁਣવਿਸੇਸਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਤੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ, ਸਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਪਰਿਹਾਰਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਹਿਤਸੁਖવਿਧਾਨਤਪ੍ਪਰਾਯ ਨਿਰਤਿਸਯਾਯ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਪਜਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤੂਪਕਾਰਿਤਾਯ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਅਸੀਤਿਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਦਿ- ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਗੁਣવਿਸੇਸਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਰੂਪਕਾਯਤਾਯ, ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣਾਧਿਗਤੇਨ ‘‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਲੋਕਤ੍ਤਯਬ੍ਯਾਪਿਨਾ ਸੁવਿਪੁਲੇਨ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਚ ਥੁਤਿਘੋਸੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਉਕ੍ਕਂਸਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾਸੁ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾਦੀਸੁ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਤੋ ਦਸਬਲਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਾਦਿਨਿਰਤਿਸਯਗੁਣવਿਸੇਸਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਤੋ ਚ ਰੂਪਪ੍ਪਮਾਣੋ ਰੂਪਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਘੋਸਪ੍ਪਮਾਣੋ ਘੋਸਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਲੂਖਪ੍ਪਮਾਣੋ ਲੂਖਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਮਾਣੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋਤਿ ਏવਂ ਚਤੁਪ੍ਪਮਾਣਿਕੇ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੇ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਪਸਾਦਾવਹਭਾવੇਨ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਤ੍ਤਾ ਅਪਰਿਮਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਆਦਰਬਹੁਮਾਨਗਾਰવਾਯਤਨਤਾਯ ਪਰਮਪੇਮਸਮ੍ਭਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਯੇ ਚ ਤਸ੍ਸ ਓવਾਦੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕੇਨਚਿ ਅਸਂਹਾਰਿਯਾ ਤੇਸਂ ਸਮ੍ਭਤ੍ਤਿ ਸਮਣੇਨ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વਾ ਦੇવੇਨ વਾ ਮਾਰੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ વਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜੀવਿਤਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਪਿ ਤਤ੍ਥ ਪਸਾਦਂ ਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਆਣਂ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ –
Kathaṃ bhattavāti bhagavā? Bhattā daḷhabhattikā assa bahū atthīti bhagavā. Tathāgato hi mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgibhāvato sabbasattuttamo, sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantūpakāritāya dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhādi- anaññasādhāraṇaguṇavisesapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya, yathābhuccaguṇādhigatena ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattena lokattayabyāpinā suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannāgatattā ukkaṃsapāramippattāsu appicchatāsantuṭṭhitādīsu suppatiṭṭhitabhāvato dasabalacatuvesārajjādiniratisayaguṇavisesasamaṅgibhāvato ca rūpappamāṇo rūpappasanno, ghosappamāṇo ghosappasanno, lūkhappamāṇo lūkhappasanno, dhammappamāṇo dhammappasannoti evaṃ catuppamāṇike lokasannivāse sabbathāpi pasādāvahabhāvena samantapāsādikattā aparimāṇānaṃ sattānaṃ sadevamanussānaṃ ādarabahumānagāravāyatanatāya paramapemasambhattiṭṭhānaṃ. Ye ca tassa ovāde patiṭṭhitā aveccappasādena samannāgatā honti, kenaci asaṃhāriyā tesaṃ sambhatti samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā. Tathā hi te attano jīvitapariccāgepi tattha pasādaṃ na pariccajanti, tassa vā āṇaṃ daḷhabhattibhāvato. Tenevāha –
‘‘ਯੋ વੇ ਕਤਞ੍ਞੂ ਕਤવੇਦਿ ਧੀਰੋ।
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro;
ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੨.੧੭.੭੮)।
Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti. (jā. 2.17.78);
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਠਿਤਧਮ੍ਮੋ વੇਲਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਮਯਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਮਮ ਸਾવਕਾ ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੨੦; ਉਦਾ॰ ੪੫; ਚੂਲ਼વ॰ ੩੮੫) ਚ।
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ nātivattati; evameva kho, bhikkhave, yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (a. ni. 8.20; udā. 45; cūḷava. 385) ca.
ਏવਂ ਭਤ੍ਤવਾਤਿ ਭਗવਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਏਕਸ੍ਸ ਤਕਾਰਸ੍ਸ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਇਤਰਸ੍ਸ ਗਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ।
Evaṃ bhattavāti bhagavā niruttinayena ekassa takārassa lopaṃ katvā itarassa gakāraṃ katvā.
‘‘ਗੁਣਾਤਿਸਯਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਯਸ੍ਮਾ ਲੋਕਹਿਤੇਸਿਨੋ।
‘‘Guṇātisayayuttassa, yasmā lokahitesino;
ਸਮ੍ਭਤ੍ਤਾ ਬਹવੋ ਸਤ੍ਥੁ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Sambhattā bahavo satthu, bhagavā tena vuccatī’’ti.
ਕਥਂ ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤੋਪਿ ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਜਾਤੀਸੁ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਭਗਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਿਰਿਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਯਸਞ੍ਚ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ ਖੇਲ਼ਪਿਣ੍ਡਂ વਿਯ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਛਡ੍ਡਯਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਸੋਮਨਸ੍ਸਕੁਮਾਰਕਾਲੇ, ਹਤ੍ਥਿਪਾਲਕੁਮਾਰਕਾਲੇ, ਅਯੋਘਰਪਣ੍ਡਿਤਕਾਲੇ, ਮੂਗਪਕ੍ਖਪਣ੍ਡਿਤਕਾਲੇ, ਚੂਲ਼ਸੁਤਸੋਮਕਾਲੇਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਾਰਮਿਪੂਰਣવਸੇਨ ਦੇવਰਜ੍ਜਸਦਿਸਾਯ ਰਜ੍ਜਸਿਰਿਯਾ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਤ੍ਤਭਾવਾਨਂ ਪਰਿਮਾਣਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਚਰਿਮਤ੍ਤਭਾવੇਪਿ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਿਰਿਂ ਦੇવਲੋਕਾਧਿਪਚ੍ਚਸਦਿਸਂ ਚਤੁਦ੍ਦੀਪਿਸ੍ਸਰਿਯਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮੁਜ੍ਜਲਂ ਯਸਞ੍ਚ ਤਿਣਾਯਪਿ ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਨਿਰਪੇਕ੍ਖੋ ਪਹਾਯ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮੇ ਸਿਰਿਆਦਿਕੇ ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਭਾਨਿ ਨਾਮ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਸਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਭਗਾ , ਸਿਨੇਰੁਯੁਗਨ੍ਧਰਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਹਿਮવਨ੍ਤਾਦਿਭਾਜਨਲੋਕવਿਸੇਸਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਸੋਭਾ ਕਪ੍ਪਟ੍ਠਿਤਿਯਭਾવਤੋ। ਤੇਪਿ ਭਗવਾ વਮਿ ਤਂਨਿવਾਸਿਸਤ੍ਤਾવਾਸਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਪਜਹੀਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ।
Kathaṃ bhage vamīti bhagavā? Yasmā tathāgato bodhisattabhūtopi purimāsu jātīsu pāramiyo pūrento bhagasaṅkhātaṃ siriṃ issariyaṃ yasañca vami uggiri kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayi. Tathā hissa somanassakumārakāle, hatthipālakumārakāle, ayogharapaṇḍitakāle, mūgapakkhapaṇḍitakāle, cūḷasutasomakāleti evamādīsu nekkhammapāramipūraṇavasena devarajjasadisāya rajjasiriyā pariccattattabhāvānaṃ parimāṇaṃ natthi. Carimattabhāvepi hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ catuddīpissariyaṃ cakkavattisampattisannissayaṃ sattaratanasamujjalaṃ yasañca tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho. Tasmā ime siriādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā , sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanalokavisesasannissayā sobhā kappaṭṭhitiyabhāvato. Tepi bhagavā vami taṃnivāsisattāvāsasamatikkamanatotappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavā.
‘‘ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਿਰਿਂ ਯਸ੍ਮਾ, ਯਸਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਸੁਖਂ।
‘‘Cakkavattisiriṃ yasmā, yasaṃ issariyaṃ sukhaṃ;
ਪਹਾਸਿ ਲੋਕਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ, ਸੁਗਤੋ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’॥
Pahāsi lokacittañca, sugato bhagavā tato’’.
ਕਥਂ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ? ਭਾਗਾ ਨਾਮ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ। ਤੇ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤਾਦਿવਸੇਨ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਰੂਪવੇਦਨਾਦਿવਸੇਨ, ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕવਿਧਾ। ਤੇ ਚ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਂ ਪਪਞ੍ਚਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਯੋਗਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਗਨ੍ਥਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਸਂਯੋਜਨਂ, ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਮਤਧਾਤੁਂ ਸਮਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਛਡ੍ਡਯਿ, ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਮਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਮੇવ ਪਥવਿਂ, ਆਪਂ, ਤੇਜਂ, વਾਯਂ, ਚਕ੍ਖੁਂ, ਸੋਤਂ, ਘਾਨਂ, ਜੀવ੍ਹਂ, ਕਾਯਂ, ਮਨਂ, ਰੂਪੇ, ਸਦ੍ਦੇ, ਗਨ੍ਧੇ, ਰਸੇ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ, ਧਮ੍ਮੇ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ …ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ વੇਦਨਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਸਞ੍ਞਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਸਞ੍ਞਂ; ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਚੇਤਨਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਂ ਚੇਤਨਂ; ਰੂਪਤਣ੍ਹਂ …ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਂ; ਰੂਪવਿਤਕ੍ਕਂ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕਂ; ਰੂਪવਿਚਾਰਂ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮવਿਚਾਰਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਪਦਧਮ੍ਮવਿਭਾਗવਸੇਨਪਿ ਸਬ੍ਬੇવ ਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਅਨવਸੇਸਤੋ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ ਅਨਪੇਕ੍ਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਛਡ੍ਡਯਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Kathaṃ bhāge vamīti bhagavā? Bhāgā nāma koṭṭhāsā. Te khandhāyatanadhātādivasena, tatthāpi rūpavedanādivasena, atītādivasena ca anekavidhā. Te ca bhagavā sabbaṃ papañcaṃ, sabbaṃ yogaṃ, sabbaṃ ganthaṃ, sabbaṃ saṃyojanaṃ, samucchinditvā amatadhātuṃ samadhigacchanto vami uggiri anapekkho chaḍḍayi, na paccāgami. Tathā hesa sabbatthakameva pathaviṃ, āpaṃ, tejaṃ, vāyaṃ, cakkhuṃ, sotaṃ, ghānaṃ, jīvhaṃ, kāyaṃ, manaṃ, rūpe, sadde, gandhe, rase, phoṭṭhabbe, dhamme, cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ, cakkhusamphassaṃ …pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, cakkhusamphassajaṃ saññaṃ…pe… manosamphassajaṃ saññaṃ; cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ…pe… manosamphassajaṃ cetanaṃ; rūpataṇhaṃ …pe… dhammataṇhaṃ; rūpavitakkaṃ…pe… dhammavitakkaṃ; rūpavicāraṃ…pe… dhammavicārantiādinā anupadadhammavibhāgavasenapi sabbeva dhammakoṭṭhāse anavasesato vami uggiri anapekkhapariccāgena chaḍḍayi. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਯਂ ਤਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਚਤ੍ਤਂ વਨ੍ਤਂ ਮੁਤ੍ਤਂ ਪਹੀਨਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਨ ਪਚ੍ਚਾਗਮਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੩) –
‘‘Yaṃ taṃ, ānanda, cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ, taṃ tathāgato puna paccāgamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. (Dī. ni. 2.183) –
ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜੇ ਹੀਨਪ੍ਪਣੀਤੇ ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਮੁਖੇਨ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿ ਪਜਹਿ, ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਤਥਤ੍ਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –
Evampi bhāge vamīti bhagavā. Atha vā bhāge vamīti sabbepi kusalākusale sāvajjānavajje hīnappaṇīte kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme ariyamaggañāṇamukhena vami uggiri anapekkho pariccaji pajahi, paresañca tathattāya dhammaṃ desesi. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ਧਮ੍ਮਾਪਿ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਪਗੇવ ਅਧਮ੍ਮਾ, ਕੁਲ੍ਲੂਪਮਂ, વੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਾਯ ਨੋ ਗਹਣਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੦) –
‘‘Dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā pageva adhammā, kullūpamaṃ, vo bhikkhave, dhammaṃ desessāmi, nittharaṇatthāya no gahaṇatthāyā’’tiādi. (Ma. ni. 1.240) –
ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ।
Evampi bhāge vamīti bhagavā.
‘‘ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤਾਦਿ-ਧਮ੍ਮਭੇਦਾ ਮਹੇਸਿਨਾ।
‘‘Khandhāyatanadhātādi-dhammabhedā mahesinā;
ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਾ ਯਤੋ વਨ੍ਤਾ, ਤਤੋਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥
Kaṇhasukkā yato vantā, tatopi bhagavā mato’’.
ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tena vuttaṃ –
‘‘ਭਾਗવਾ ਭਤવਾ ਭਾਗੇ, ਭਗੇ ਚ વਨਿ ਭਤ੍ਤવਾ।
‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;
ਭਗੇ વਮਿ ਤਥਾ ਭਾਗੇ, વਮੀਤਿ ਭਗવਾ ਜਿਨੋ’’ਤਿ॥
Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’ti.
ਤੇਨ ਭਗવਤਾ। ਅਰਹਤਾਤਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ, ਅਨવਸੇਸਾਨਂ વਾ ਕਿਲੇਸਾਰੀਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਸ੍ਸ વਾ ਅਰਾਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਾ, ਪਾਪਕਰਣੇ ਰਹਾਭਾવਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਅਰਹਤਾ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ। વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tena bhagavatā. Arahatāti kilesehi ārakattā, anavasesānaṃ vā kilesārīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa vā arānaṃ hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi kāraṇehi arahatā. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana visuddhimagge vuttanayena veditabbo.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਭਗવਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾਸ੍ਸ ਭਾਗ੍ਯવਨ੍ਤਤਾਦੀਪਨੇਨ ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਅਨੇਕੇਸੁ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੇਸੁ ਉਪਚਿਤਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਭਾવਤੋ ਸਤਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਧਰਸ੍ਸ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਅਸੀਤਿਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨ- ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਕੇਤੁਮਾਲਾਦਿਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਅਰਹਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਦੀਪਨੇਨ ਆਸવਕ੍ਖਯਪਦਟ੍ਠਾਨਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਧਿਗਮਪਰਿਦੀਪਨਤੋ ਦਸਬਲਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਅਟ੍ਠਾਰਸਾવੇਣਿਕਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾਦਿ- ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯਾਪਰਿਮੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਦੁਭਯੇਨਪਿ ਲੋਕਿਯਸਰਿਕ੍ਖਕਾਨਂ ਬਹੁਮਤਭਾવੋ, ਗਹਟ੍ਠਪਬ੍ਬਜਿਤੇਹਿ ਅਭਿਗਮਨੀਯਤਾ, ਤਥਾ ਅਭਿਗਤਾਨਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨੇ ਪਟਿਬਲਭਾવੋ, ਆਮਿਸਦਾਨਧਮ੍ਮਦਾਨੇਹਿ ਉਪਕਾਰਿਤਾ, ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਸਂਯੋਜਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਚ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ।
Ettha ca bhagavatāti imināssa bhāgyavantatādīpanena kappānaṃ anekesu asaṅkhyeyyesu upacitapuññasambhārabhāvato satapuññalakkhaṇadharassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjana- byāmappabhāketumālādipaṭimaṇḍitā anaññasādhāraṇā rūpakāyasampattidīpitā hoti. Arahatāti imināssa anavasesakilesappahānadīpanena āsavakkhayapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādhigamaparidīpanato dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammādi- acinteyyāparimeyyadhammakāyasampatti dīpitā hoti. Tadubhayenapi lokiyasarikkhakānaṃ bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, tathā abhigatānañca tesaṃ kāyikacetasikadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarehi guṇehi saṃyojanasamatthatā ca pakāsitā hoti.
ਤਥਾ ਭਗવਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚਰਣਧਮ੍ਮੇਸੁ ਮੁਦ੍ਧਭੂਤਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਾਦਿવਿਹਾਰવਿਸੇਸਸਮਾਯੋਗਪਰਿਦੀਪਨੇਨ ਚਰਣਸਮ੍ਪਦਾ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਅਰਹਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਬ੍ਬવਿਜ੍ਜਾਸੁ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਾਧਿਗਮਪਰਿਦੀਪਨੇਨ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਦਾ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤવਿਭਤ੍ਤਭਾવਦੀਪਨੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮવੇਸਾਰਜ੍ਜਦ੍વਯਸਮਾਯੋਗੋ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਸવਾਸਨਨਿਰવਸੇਸਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਦੀਪਨੇਨ ਪੁਰਿਮવੇਸਾਰਜ੍ਜਦ੍વਯਸਮਾਯੋਗੋ વਿਭਾવਿਤੋ ਹੋਤਿ।
Tathā bhagavatāti iminā caraṇadhammesu muddhabhūtadibbavihārādivihāravisesasamāyogaparidīpanena caraṇasampadā dīpitā hoti. Arahatāti iminā sabbavijjāsu sikhāppattaāsavakkhayañāṇādhigamaparidīpanena vijjāsampadā dīpitā hoti. Purimena vā antarāyikaniyyānikadhammānaṃ aviparītavibhattabhāvadīpanena pacchimavesārajjadvayasamāyogo, pacchimena savāsananiravasesakilesappahānadīpanena purimavesārajjadvayasamāyogo vibhāvito hoti.
ਤਥਾ ਪੁਰਿਮੇਨ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਟਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਚવਚੀਸਚ੍ਚਞਾਣਸਚ੍ਚਪਰਿਦੀਪਨੇਨ, ਕਾਮਗੁਣਲੋਕਿਯਾਧਿਪਚ੍ਚਯਸਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਾਦਿਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਰਿਦੀਪਨੇਨ, ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਰਿਦੀਪਨੇਨ, ਚ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਾਰਿਪੂਰਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ; ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੂਪਸਮਸਮਧਿਗਮਪਰਿਦੀਪਨੇਨ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਿਦੀਪਨੇਨ ਚ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਾਰਿਪੂਰਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣੇ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰਸ੍ਸ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯੋਗੇਨ ਯਥਾਪਟਿਞ੍ਞਂ ਸਬ੍ਬਪਾਰਮਿਤਾਨੁਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਾਰਮਿਤਾਪਟਿਪਕ੍ਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਾਰਮਿਤਾਗੁਣੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤવੂਪਸਮੇਨ ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਾਰਮਿਤਾਹਿ ਏવ ਪਰਹਿਤੂਪਾਯਕੋਸਲ੍ਲਤੋ ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਗਤਂ।
Tathā purimena tathāgatassa paṭiññāsaccavacīsaccañāṇasaccaparidīpanena, kāmaguṇalokiyādhipaccayasalābhasakkārādipariccāgaparidīpanena, anavasesakilesābhisaṅkhārapariccāgaparidīpanena, ca saccādhiṭṭhānacāgādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti; dutiyena sabbasaṅkhārūpasamasamadhigamaparidīpanena, sammāsambodhiparidīpanena ca, upasamādhiṭṭhānapaññādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti. Tathā hi bhagavato bodhisattabhūtassa lokuttaraguṇe katābhinīhārassa mahākaruṇāyogena yathāpaṭiññaṃ sabbapāramitānuṭṭhānena saccādhiṭṭhānaṃ, pāramitāpaṭipakkhapariccāgena cāgādhiṭṭhānaṃ, pāramitāguṇehi cittavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, pāramitāhi eva parahitūpāyakosallato paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ.
ਤਥਾ ‘ਯਾਚਕਜਨਂ ਅવਿਸਂવਾਦੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਨੇਨ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਅવਿਸਂવਾਦੇਤ੍વਾ ਦਾਨੇਨ ਚ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਦੇਯ੍ਯਪਰਿਚ੍ਚਾਗਤੋ ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਦੇਯ੍ਯਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਦਾਨਦੇਯ੍ਯਪਰਿਕ੍ਖਯੇਸੁ ਲੋਭਦੋਸਮੋਹਭਯવੂਪਸਮੇਨ ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਯਥਾਰਹਂ ਯਥਾਕਾਲਂ ਯਥਾવਿਧਿ ਚ ਦਾਨੇਨ ਪਞ੍ਞੁਤ੍ਤਰਤਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਗਤਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਪਾਰਮੀਸੁਪਿ ਚਤੁਰਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਾਰਿਪੂਰਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬਾ ਹਿ ਪਾਰਮਿਯੋ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਭਾવਿਤਾ ਚਾਗਾਭਿਬ੍ਯਞ੍ਜਿਤਾ ਉਪਸਮਾਨੁਬ੍ਰੂਹਿਤਾ ਪਞ੍ਞਾਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਤਿ ਏવਂ ਚਤੁਰਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਆਜੀવવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿ। ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨਸ੍ਸ ਸਂવਾਸੇਨ ਸੀਲਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਸਂવੋਹਾਰੇਨ ਸੋਚੇਯ੍ਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਆਪਦਾਸੁ ਥਾਮੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਸਾਕਚ੍ਛਾਯ ਪਞ੍ਞਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tathā ‘yācakajanaṃ avisaṃvādetvā dassāmī’ti paṭijānanena paṭiññaṃ avisaṃvādetvā dānena ca saccādhiṭṭhānaṃ, deyyapariccāgato cāgādhiṭṭhānaṃ, deyyapaṭiggāhakadānadeyyaparikkhayesu lobhadosamohabhayavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, yathārahaṃ yathākālaṃ yathāvidhi ca dānena paññuttaratāya ca paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ. Iminā nayena sesapāramīsupi caturādhiṭṭhānapāripūri veditabbā. Sabbā hi pāramiyo saccappabhāvitā cāgābhibyañjitā upasamānubrūhitā paññāparisuddhāti evaṃ caturādhiṭṭhānasamudāgatassa tathāgatassa saccādhiṭṭhānaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgamena sīlavisuddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ājīvavisuddhi, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena cittavisuddhi, paññādhiṭṭhānasamudāgamena diṭṭhivisuddhi. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamenassa saṃvāsena sīlaṃ veditabbaṃ, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena saṃvohārena soceyyaṃ veditabbaṃ, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena āpadāsu thāmo veditabbo, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sākacchāya paññā veditabbā.
ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਦੁਟ੍ਠੋ ਅਧਿવਾਸੇਤਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਲੁਦ੍ਧੋ ਪਟਿਸੇવਤਿ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਭੀਤੋ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਮੂਲ਼੍ਹੋ વਿਨੋਦੇਤਿ। ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਚਸ੍ਸ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਪવਿવੇਕਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਉਪਸਮਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਸਮ੍ਬੋਧਿਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ વਾ વਿવੇਕਜਪੀਤਿਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਸਮਾਧਿਜਪੀਤਿਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਪੀਤਿਜਕਾਯਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਜਉਪੇਕ੍ਖਾਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਪਰਿવਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਪਚ੍ਚਯਸੁਖਸਮਾਯੋਗੋ ਪਰਿਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਲਕ੍ਖਣਸਭਾવਸੁਖਸਮਾਯੋਗੋ ਅਲੋਭਭਾવਤੋ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਕਤਪੁਞ੍ਞਤਾਲਕ੍ਖਣਹੇਤੁਸੁਖਸਮਾਯੋਗੋ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਨਭਿਭੂਤਭਾવਤੋ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਦੁਕ੍ਖੂਪਸਮਸੁਖਸਮਾਯੋਗੋ ਪਰਿਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਞਾਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਨਤੋ।
Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena aduṭṭho adhivāseti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena aluddho paṭisevati, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena abhīto parivajjeti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena amūḷho vinodeti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena cassa nekkhammasukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena pavivekasukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena upasamasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sambodhisukhappatti dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānasamudāgamena vā vivekajapītisukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena samādhijapītisukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena apītijakāyasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena satipārisuddhijaupekkhāsukhappatti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena parivārasampattilakkhaṇapaccayasukhasamāyogo paridīpito hoti avisaṃvādanato, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena santuṭṭhilakkhaṇasabhāvasukhasamāyogo alobhabhāvato, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena katapuññatālakkhaṇahetusukhasamāyogo kilesehi anabhibhūtabhāvato, paññādhiṭṭhānasamudāgamena vimuttisampattilakkhaṇadukkhūpasamasukhasamāyogo paridīpito hoti, ñāṇasampattiyā nibbānādhigamanato.
ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਬੋਧਪ੍ਪਟਿવੇਧਸਿਦ੍ਧਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਰਿਯਸ੍ਸ વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਬੋਧਪ੍ਪਟਿવੇਧਸਿਦ੍ਧਿ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚ ਤਪਸਿਦ੍ਧਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਸਬ੍ਬਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਸਿਦ੍ਧਿ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸਿਦ੍ਧਿ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਬੁਦ੍ਧਿਸਿਦ੍ਧਿ, ਤੇਨ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚਤੁਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚਤੁਅਰਿਯવਂਸਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋ, ੦.ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚਤੁਅਰਿਯવਿਹਾਰਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚਤੁਅਰਿਯવੋਹਾਰਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ।
Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa sīlakkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa samādhikkhandhassa, paññādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa paññākkhandhassa, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa vimuttikkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānaparipūraṇena ca tapasiddhi, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena sabbanissaggasiddhi, upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena indriyasaṃvarasiddhi, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena buddhisiddhi, tena ca nibbānasiddhi. Tathā saccādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyasaccābhisamayappaṭilābho, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavaṃsappaṭilābho, 0.upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavihārappaṭilābho, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavohārappaṭilābho dīpito hoti.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਭਗવਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਅਭਿਕਙ੍ਖਾਦੀਪਨੇਨ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਅਰਹਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨੇਨ ਪਹਾਨਪਞ੍ਞਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਰਜ੍ਜਪਤ੍ਤਿ, ਕਰੁਣਾਯ ਧਮ੍ਮਸਂવਿਭਾਗੋ; ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਨਿਬ੍ਬਿਦਾ, ਕਰੁਣਾਯ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਸਹਨਂ; ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਦੁਕ੍ਖਪਰਿਜਾਨਨਂ, ਕਰੁਣਾਯ ਪਰਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਟਿਕਾਰਾਰਮ੍ਭੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਾਭਿਮੁਖਭਾવੋ , ਕਰੁਣਾਯ ਤਦਧਿਗਮੋ; ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਯਂ ਤਰਣਂ, ਕਰੁਣਾਯ ਪਰੇਸਂ ਤਾਰਣਂ; ਪਞ੍ਞਾਯ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ, ਕਰੁਣਾਯ ਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿ। ਕਰੁਣਾਯ વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਮਿਯਂ ਸਂਸਾਰਾਭਿਮੁਖਭਾવੋ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਤਤ੍ਥ ਅਨਭਿਰਤਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਯ ਪਰੇਸਂ ਅવਿਹਿਂਸਨਂ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਯਂ ਪਰੇਹਿ ਅਭਾਯਨਂ; ਕਰੁਣਾਯ ਪਰਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਰਂ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਯ ਅਪਰਨ੍ਤਪੋ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨਤ੍ਤਨ੍ਤਪੋ। ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਦੀਸੁ ਚਤੁਤ੍ਥਪੁਗ੍ਗਲਭਾવੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ ।
Aparo nayo – bhagavatāti etena sattānaṃ lokiyalokuttarasampattiabhikaṅkhādīpanena tathāgatassa mahākaruṇā pakāsitā hoti. Arahatāti etena pahānasampattidīpanena pahānapaññā pakāsitā hoti. Tattha paññāyassa dhammarajjapatti, karuṇāya dhammasaṃvibhāgo; paññāya saṃsāradukkhanibbidā, karuṇāya saṃsāradukkhasahanaṃ; paññāya paradukkhaparijānanaṃ, karuṇāya paradukkhappaṭikārārambho. Paññāya parinibbānābhimukhabhāvo , karuṇāya tadadhigamo; paññāya sayaṃ taraṇaṃ, karuṇāya paresaṃ tāraṇaṃ; paññāya buddhabhāvasiddhi, karuṇāya buddhakiccasiddhi. Karuṇāya vā bodhisattabhūmiyaṃ saṃsārābhimukhabhāvo, paññāya tattha anabhirati. Tathā karuṇāya paresaṃ avihiṃsanaṃ, paññāya sayaṃ parehi abhāyanaṃ; karuṇāya paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati, paññāya attānaṃ rakkhanto paraṃ rakkhati. Tathā karuṇāya aparantapo, paññāya anattantapo. Tena attahitāya paṭipannādīsu catutthapuggalabhāvo siddho hoti .
ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਯ ਲੋਕਨਾਥਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਤਨਾਥਤਾ; ਕਰੁਣਾਯ ਚਸ੍ਸ ਨਿਨ੍ਨਤਾਭਾવੋ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਉਨ੍ਨਤਾਭਾવੋ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਯ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਜਨਿਤਾਨੁਗ੍ਗਹੋ, ਪਞ੍ਞਾਨੁਗਤਤ੍ਤਾ ਨ ਚ ਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ; ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ, ਕਰੁਣਾਨੁਗਤਤ੍ਤਾ ਨ ਚ ਨ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨੁਗ੍ਗਹਾਯ ਪવਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਕਰੁਣਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਿਨੇਹਸੋਕવਿਰਹਿਤਾ, ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾ ਅਹਂਕਾਰਮਮਂਕਾਰવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸੋਧਿਤਾ ਪਰਮવਿਸੁਦ੍ਧਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਖੇਤ੍ਤਂ ਬਲਾਨਿ, ਕਰੁਣਾਖੇਤ੍ਤਂ વੇਸਾਰਜ੍ਜਾਨਿ। ਤੇਸੁ ਬਲਸਮਾਯੋਗੇਨ ਪਰੇਹਿ ਨ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤਿ, વੇਸਾਰਜ੍ਜਸਮਾਯੋਗੇਨ ਪਰੇ ਅਭਿਭવਤਿ। ਬਲੇਹਿ ਸਤ੍ਥੁਸਮ੍ਪਦਾਸਿਦ੍ਧਿ, વੇਸਾਰਜ੍ਜੇਹਿ ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਦਾਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਥਾ ਬਲੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨਸਿਦ੍ਧਿ, વੇਸਾਰਜ੍ਜੇਹਿ ਧਮ੍ਮਰਤਨਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ‘‘ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾ’’ਤਿ ਪਦਦ੍વਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾਯ ਮੁਖਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਂ।
Tathā karuṇāya lokanāthatā, paññāya attanāthatā; karuṇāya cassa ninnatābhāvo, paññāya unnatābhāvo. Tathā karuṇāya sabbasattesu janitānuggaho, paññānugatattā na ca na sabbattha virattacitto; paññāya sabbadhammesu virattacitto, karuṇānugatattā na ca na sabbasattānuggahāya pavatto. Yathā hi karuṇā tathāgatassa sinehasokavirahitā, evaṃ paññā ahaṃkāramamaṃkāravinimuttāti aññamaññaṃ visodhitā paramavisuddhāti daṭṭhabbā. Tattha paññākhettaṃ balāni, karuṇākhettaṃ vesārajjāni. Tesu balasamāyogena parehi na abhibhuyyati, vesārajjasamāyogena pare abhibhavati. Balehi satthusampadāsiddhi, vesārajjehi sāsanasampadāsiddhi. Tathā balehi buddharatanasiddhi, vesārajjehi dhammaratanasiddhīti ayamettha ‘‘bhagavatā arahatā’’ti padadvayassa atthayojanāya mukhamattadassanaṃ.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ? ਅਨੁਸ੍ਸવਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਨਿਯਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਕੇਨਚਿ ਪਰਤੋ ਸੁਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ਯਦਿਪਿ ਚ ਜਾਨਨ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਤੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਪਰੇਨਪਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਚ ਤਂ ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਸੁਤਮ੍ਪਿ, ਨ ਏવਮਿਧ। ਭਗવਤਾ ਹਿ ਪਰਤੋ ਅਸੁਤ੍વਾ ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਗਤਮੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ’’ ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਭਗવਤਾવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਨ, વੁਤ੍ਤਮੇવ ਚ, ਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਕવਚਨਞ੍ਹਿ ਅਞ੍ਞਮਤ੍ਥਂ ਬੋਧੇਤੀਤਿ ਨ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਦੋਸੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ।
Kasmā panettha ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ? Anussavapaṭikkhepena niyamadassanatthaṃ. Yathā hi kenaci parato sutvā vuttaṃ yadipi ca jānantena vuttaṃ, na teneva vuttaṃ parenapi vuttattā. Na ca taṃ tena vuttameva, apica kho sutampi, na evamidha. Bhagavatā hi parato asutvā sayambhuñāṇena attanā adhigatameva vuttanti imassa visesassa dassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ tañca kho bhagavatāva vuttaṃ, na aññena, vuttameva ca, na sutanti. Adhikavacanañhi aññamatthaṃ bodhetīti na punaruttidoso. Esa nayo ito paresupi.
ਤਥਾ ਪੁਬ੍ਬਰਚਨਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭਗવਾ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤਾਯ ਠਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਪ੍ਪਟਿਭਾਨੇਨ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਪਰਿਸਾਯ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾ ਦਾਨਾਦੀਨਂ વਿਯ ਪੁਬ੍ਬਰਚਨਾਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤੇਨੇਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ – ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਨ ਪੁਬ੍ਬਰਚਨਾવਸੇਨ ਤਕ੍ਕਪਰਿਯਾਹਤਂ વੀਮਂਸਾਨੁਚਰਿਤਂ, ਅਪਿਚ ਖੋ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਂ ਠਾਨਸੋ વੁਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ।
Tathā pubbaracanābhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Bhagavā hi sammāsambuddhatāya ṭhānuppattikappaṭibhānena sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ deseti, na tassa kāraṇā dānādīnaṃ viya pubbaracanākiccaṃ atthi. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na pubbaracanāvasena takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ, apica kho veneyyajjhāsayānurūpaṃ ṭhānaso vuttamevā’’ti.
ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯવਚਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਾ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਞ੍ਹਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, વੁਤ੍ਤਮੇવ ਤਂ, ਨ ਕੇਨਚਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ ਅਕ੍ਖਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ। વੁਤ੍ਤਂ ਹੇਤਂ –
Appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthaṃ vā dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi bhagavatā vuttaṃ, vuttameva taṃ, na kenaci paṭikkhipituṃ sakkā akkharasampattiyā atthasampattiyā ca. Vuttaṃ hetaṃ –
‘‘ਏਤਂ ਭਗવਤਾ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯਂ ਕੇਨਚਿ ਸਮਣੇਨ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੭)।
‘‘Etaṃ bhagavatā bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ kenaci samaṇena vā brāhmaṇena vā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 17).
ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –
Aparampi vuttaṃ –
‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ‘ਨ ਯਿਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਯਂ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਅਹਮਿਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ, ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। –
‘‘Idha, bhikkhave, āgaccheyya samaṇo vā brāhmaṇo vā ‘na yidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ samaṇena gotamena paññattaṃ, ahamidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ ṭhapetvā aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ paññāpessāmī’ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi. –
ਤਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯવਚਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Tasmā appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.
ਅਥ વਾ ਸੋਤੂਨਂ ਅਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਞ੍ਹਿ ਪਰੇਸਂ ਆਸਯਾਦਿਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੇਨ ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨਾ ਅਦੇਸੇ ਅਕਾਲੇ વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਸੋਤੂਨਂ ਅਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਅવੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਸਿਯਾ, ਪਗੇવ ਅਸਚ੍ਚਂ। ਭਗવਤਾ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਤੋ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਰੇਸਂ ਆਸਯਾਦਿਂ ਦੇਸਕਾਲਂ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਞ੍ਚ ਜਾਨਨ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਸੋਤੂਨਂ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤਾਪਰਿਯਾਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੋਤੂਨਂ ਅਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪਿਚ ਯਥਾ ਨ ਤਂ ਸੁਤਂ ਨਾਮ, ਯਂ ਨ વਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਥਂ ਯਞ੍ਚ ਨ ਤਥਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ, ਏવਂ ਨ ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ, ਯਂ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਂ। ਭਗવਤੋ ਪਨ વਚਨਂ ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਪਰਿਸਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਥਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Atha vā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi paresaṃ āsayādiṃ ajānantena asabbaññunā adese akāle vā vuttaṃ, taṃ saccampi samānaṃ sotūnaṃ atthanipphādane asamatthatāya avuttaṃ nāma siyā, pageva asaccaṃ. Bhagavatā pana sammāsambuddhabhāvato sammadeva paresaṃ āsayādiṃ desakālaṃ atthasiddhiñca jānantena vuttaṃ ekantena sotūnaṃ yathādhippetatthanipphādanato vuttameva, natthi tassa avuttatāpariyāyo. Tasmā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Apica yathā na taṃ sutaṃ nāma, yaṃ na viññātatthaṃ yañca na tathattāya paṭipannaṃ, evaṃ na taṃ vuttaṃ nāma, yaṃ na sammā paṭiggahitaṃ. Bhagavato pana vacanaṃ catassopi parisā sammadeva paṭiggahetvā tathattāya paṭipajjanti. Tasmā sammadeva paṭiggahitabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.
ਅਥ વਾ ਅਰਿਯੇਹਿ ਅવਿਰੁਦ੍ਧવਚਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਭਗવਾ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜਭੇਦੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਯੋ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥੇ ਚ ਅવਿਸਂવਾਦੇਨ੍ਤੋ વਦਤਿ, ਏવਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਪ੍ਪਭੁਤਯੋ ਅਰਿਯਾਪਿ ਭਗવਤਿ ਧਰਮਾਨੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਚ ਤਸ੍ਸੇવ ਦੇਸਨਂ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ વਦਨ੍ਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਨਾਨਾવਾਦਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਮਰਹਤਾ ਤਤੋ ਪਰਭਾਗੇ ਅਰਹਤਾ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੇਨਾਪੀਤਿ ਏવਂ ਅਰਿਯੇਹਿ ਅવਿਰੁਦ੍ਧવਚਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Atha vā ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yathā hi bhagavā kusalākusalasāvajjānavajjabhede dhamme pavattinivattiyo sammutiparamatthe ca avisaṃvādento vadati, evaṃ dhammasenāpatippabhutayo ariyāpi bhagavati dharamāne parinibbute ca tasseva desanaṃ anugantvā vadanti, na tattha nānāvādatā. Tasmā vuttamarahatā tato parabhāge arahatā ariyasaṅghenāpīti evaṃ ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthampi evaṃ vuttaṃ.
ਅਥ વਾ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ વੁਤ੍ਤਨਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤਿਪਿ ਹਿ ਜਾਤਿਗੋਤ੍ਤਾਯੁਪ੍ਪਮਾਣਾਦਿવਿਸੇਸੇ ਦਸਬਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ વਿਯ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਤੇ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਅવਿਰੁਦ੍ਧਮੇવ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਯਥਾ ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਇਦਾਨਿਪਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤਾ ਤਥੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਅਰਹਤਾਤਿ ਏવਂ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਦੇਸਨਾਯ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅવਿਰੋਧੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ।
Atha vā purimehi sammāsambuddhehi vuttanayabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Satipi hi jātigottāyuppamāṇādivisese dasabalādiguṇehi viya dhammadesanāya buddhānaṃ viseso natthi, aññamaññaṃ attanā ca te pubbenāparaṃ aviruddhameva vadanti. Tasmā vuttañhetaṃ yathā buddhehi attanā ca pubbe, idānipi amhākaṃ bhagavatā tatheva vuttaṃ arahatāti evaṃ purimabuddhehi attanā ca suttantaresu vuttanayabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Tena buddhānaṃ desanāya sabbattha avirodho dīpito hoti.
ਅਥ વਾ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਯਦੇਤਂ ਦੁਤਿਯਂ ਪਦਂ, ਤਂ ਅਰਹਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਭਾવવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾਪਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਏਕਧਮ੍ਮਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ વਚਨਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਯਦੇਤਂ ਦੁਤਿਯਂ ਪਦਂ, ਤਂ ਨ વਚਨਤ੍ਥਂ, ਅਥ ਖੋ વਪਨਤ੍ਥਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ – ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਕਥਿਤਮਤ੍ਤਂ; ਅਥ ਖੋ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਕੁਸਲਮੂਲਂ વਪਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯਦੇਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਪਦਂ, ਤਂ વਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ। ਅਯਂ ਹਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ – વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤਂ, ਅਪਿਚ ਤਦਤ੍ਥਜਾਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ‘‘ਯਥਾ વਾਦੀ ਭਗવਾ ਤਥਾ ਕਾਰੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਥ વਾ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ, વੁਤ੍ਤવਚਨਂ ਅਰਹਤਾ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ arahantavuttabhāvavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatāpi vuttaṃ – ‘‘ekadhammaṃ, bhikkhave’’tiādikaṃ idāni vuccamānaṃ vacananti. Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ na vacanatthaṃ, atha kho vapanatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na vuttamattaṃ, na kathitamattaṃ; atha kho veneyyānaṃ kusalamūlaṃ vapita’’nti attho. Atha vā yadetaṃ vuttanti dutiyaṃ padaṃ, taṃ vattanatthaṃ. Ayaṃ hissa attho – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatā, tañca kho na vuttamattaṃ, apica tadatthajātaṃ vuttaṃ caritanti. Tena ‘‘yathā vādī bhagavā tathā kārī’’ti dasseti. Atha vā vuttaṃ bhagavatā, vuttavacanaṃ arahatā vattuṃ yuttenāti attho.
ਅਥ વਾ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਕਥਾਉਦ੍ਦਿਸਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, ਪੁਨ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਕਥਾਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਭਗવਾ ਹਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਚ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਅਥ વਾ ਭਗવਤੋ ਦੁਰੁਤ੍ਤવਚਨਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਦਾ ਞਾਣਾਨੁਗਤવਚੀਕਮ੍ਮਤਾਯ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਸવਾਸਨਪਹੀਨਸਬ੍ਬਦੋਸਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਲਿਤਬ੍ਯਪ੍ਪਥਸ੍ਸ ਕਦਾਚਿਪਿ ਦੁਰੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾ ਕੇਚਿ ਲੋਕੇ ਸਤਿਸਮ੍ਮੋਸੇਨ વਾ ਦવਾ વਾ ਰવਾ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ વਤ੍વਾ ਅਥ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਞ੍ਞਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਂ ਅવੁਤ੍ਤਂ વਾ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ વਾ, ਨ ਏવਂ ਭਗવਾ। ਭਗવਾ ਪਨ ਨਿਚ੍ਚਕਾਲਂ ਸਮਾਹਿਤੋ। ਅਸਮ੍ਮੋਸਧਮ੍ਮੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਧਮ੍ਮੋ ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸਮੁਪਬ੍ਯੂਲ਼੍ਹਾਯ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ ਉਪਨੀਤਮਤ੍ਥਂ ਅਪਰਿਮਿਤਕਾਲਂ ਸਮ੍ਭਤਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਸਮੁਦਾਗਤੇਹਿ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇਹਿ વਿਸਦવਿਸੁਦ੍ਧੇਹਿ ਕਰਣવਿਸੇਸੇਹਿ ਸੋਤਾਯਤਨਰਸਾਯਨਭੂਤਂ ਸੁਣਨ੍ਤਾਨਂ ਅਮਤવਸ੍ਸਂ વਸ੍ਸਨ੍ਤੋ વਿਯ ਸੋਤਬ੍ਬਸਾਰਂ ਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਕਰવੀਕਰੁਤਮਞ੍ਜੁਨਾ ਸਰੇਨ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਂ વਚਨਂ વਦਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ વਾਲਗ੍ਗਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅવਕ੍ਖਲਿਤਂ, ਕੁਤੋ ਪਨ ਦੁਰੁਤ੍ਤਾવਕਾਸੋ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਂ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਨ ਅવੁਤ੍ਤਂ ਦੁਰੁਤ੍ਤਂ વਾ ਕਦਾਚਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ – ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ – ‘‘વੁਤ੍ਤਮਰਹਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨ ਏਤ੍ਥ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਦੋਸੋਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਾਤ੍ਥਕਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Atha vā ‘‘vutta’’nti saṅkhepakathāuddisanaṃ sandhāyāha, puna ‘‘vutta’’nti vitthārakathānidassanaṃ. Bhagavā hi saṅkhepato vitthārato ca dhammaṃ deseti. Atha vā bhagavato duruttavacanābhāvadassanatthaṃ ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Sabbadā ñāṇānugatavacīkammatāya hi bhagavato savāsanapahīnasabbadosassa akkhalitabyappathassa kadācipi duruttaṃ nāma natthi. Yathā keci loke satisammosena vā davā vā ravā vā kiñci vatvā atha paṭiladdhasaññā pubbe vuttaṃ avuttaṃ vā karonti paṭisaṅkharonti vā, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana niccakālaṃ samāhito. Asammosadhammo asammohadhammo ca sabbaññutaññāṇasamupabyūḷhāya paṭibhānapaṭisambhidāya upanītamatthaṃ aparimitakālaṃ sambhatapuññasambhārasamudāgatehi anaññasādhāraṇehi visadavisuddhehi karaṇavisesehi sotāyatanarasāyanabhūtaṃ suṇantānaṃ amatavassaṃ vassanto viya sotabbasāraṃ savanānuttariyaṃ catusaccaṃ pakāsento karavīkarutamañjunā sarena sabhāvaniruttiyā veneyyajjhāsayānurūpaṃ vacanaṃ vadati, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, kuto pana duruttāvakāso. Tasmā ‘‘yaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ vuttameva, na avuttaṃ duruttaṃ vā kadāci hotī’’ti dassanatthaṃ – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna – ‘‘vuttamarahatā’’ti vuttanti na ettha punaruttidosoti. Evamettha punaruttasaddassa sātthakatā veditabbā.
ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤੀਤਿ ਅਯਂ ਇਤਿਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਪਰਿਸਮਾਪਨਾਦਿਪਦਤ੍ਥવਿਪਰਿਯਾਯਪਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣਾਦਿਅਨੇਕਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ – ‘‘ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੯) ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਭવਥ, ਮਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ। ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤੁਮ੍ਹੇਸੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾ – ਕਿਨ੍ਤਿ ਮੇ ਸਾવਕਾ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਨੋ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦) ਪਰਿਸਮਾਪਨੇ। ‘‘ਇਤਿ વਾ ਇਤਿ ਏવਰੂਪਾ વਿਸੂਕਦਸ੍ਸਨਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦) ਆਦਿਅਤ੍ਥੇ। ‘‘ਮਾਗਣ੍ਡਿਯੋਤਿ વਾ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ਸਮਞ੍ਞਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વੋਹਾਰੋ ਨਾਮਂ ਨਾਮਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮਧੇਯ੍ਯਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਅਭਿਲਾਪੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮਹਾਨਿ॰ ੭੫) ਪਦਤ੍ਥવਿਪਰਿਯਾਯੇ। ‘‘ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਪ੍ਪਟਿਭਯੋ ਬਾਲੋ, ਅਪ੍ਪਟਿਭਯੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ; ਸਉਪਦ੍ਦવੋ ਬਾਲੋ, ਅਨੁਪਦ੍ਦવੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ; ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਬਾਲੋ , ਅਨੁਪਸਗ੍ਗੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧) ਪਕਾਰੇ। ‘‘ਸਬ੍ਬਮਤ੍ਥੀਤਿ ਖੋ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਅਯਮੇਕੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਸਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਖੋ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫) ਨਿਦਸ੍ਸਨੇ । ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਇਤਿ ਪੁਟ੍ਠੇਨ ਸਤਾ, ਆਨਨ੍ਦ, ਅਤ੍ਥੀਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਕਿਂਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਇਤਿ ਚੇ વਦੇਯ੍ਯ, ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ વਚਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੬) ਅવਧਾਰਣੇ, ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸ੍વਾਯਮਿਧ ਪਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣੇਸੁ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Iti me sutanti ettha itīti ayaṃ itisaddo hetuparisamāpanādipadatthavipariyāyapakāranidassanāvadhāraṇādianekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.79) hetuatthe dissati. ‘‘Tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā. Atthi me tumhesu anukampā – kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) parisamāpane. ‘‘Iti vā iti evarūpā visūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.10) ādiatthe. ‘‘Māgaṇḍiyoti vā tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo’’tiādīsu (mahāni. 75) padatthavipariyāye. ‘‘Iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito; saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito; saupasaggo bālo , anupasaggo paṇḍito’’tiādīsu (a. ni. 3.1) pakāre. ‘‘Sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti kho, kaccāna, ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15) nidassane . ‘‘Atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃpaccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīya’’ntiādīsu (dī. ni. 2.96) avadhāraṇe, sanniṭṭhāneti attho. Svāyamidha pakāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.
ਤਤ੍ਥ ਪਕਾਰਤ੍ਥੇਨ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤਿ – ਨਾਨਾਨਯਨਿਪੁਣਮਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿવਿਧਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਪਟਿવੇਧਗਮ੍ਭੀਰਂ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਕਸਕਭਾਸਾਨੁਰੂਪਤੋ ਸੋਤਪਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਕੋ ਸਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ, ਸਬ੍ਬਥਾਮੇਨ ਪਨ ਸੋਤੁਕਾਮਤਂ ਜਨੇਤ੍વਾਪਿ ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾਪਿ ਏਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ।
Tattha pakāratthena itisaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi iti me sutaṃ, mayāpi ekena pakārena sutanti.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਏਕਤ੍ਤਨਾਨਤ੍ਤਅਬ੍ਯਾਪਾਰਏવਂਧਮ੍ਮਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਤ੍ਤਤਿਪੁਕ੍ਖਲਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਦਿਸਾਲੋਚਨਅਙ੍ਕੁਸਸਙ੍ਖਾਤਾ ਚ વਿਸਯਾਦਿਭੇਦੇਨ ਨਾਨਾવਿਧਾ ਨਯਾ ਨਾਨਾਨਯਾ। ਨਯਾ વਾ ਪਾਲ਼ਿਗਤਿਯੋ, ਤਾ ਚ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਅਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਿਲੋਕਿਯਾਦਿਤਦੁਭਯવੋਮਿਸ੍ਸਤਾਦਿવਸੇਨ, ਕੁਸਲਾਦਿવਸੇਨ, ਖਨ੍ਧਾਦਿવਸੇਨ, ਸਙ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ, ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ, ਠਪਨਾਦਿવਸੇਨ, ਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿવਸੇਨ, ਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾਤਿ ਨਾਨਾਨਯਾ। ਤੇਹਿ ਨਿਪੁਣਂ ਸਣ੍ਹਂ ਸੁਖੁਮਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਨਯਨਿਪੁਣਂ।
Ettha ca ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā nandiyāvattatipukkhalasīhavikkīḷitadisālocanaaṅkusasaṅkhātā ca visayādibhedena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattiādivasena saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādivasena, khandhādivasena, saṅgahādivasena, samayavimuttādivasena, ṭhapanādivasena, kusalamūlādivasena, tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā. Tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ.
ਆਸਯੋવ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਸੋ ਚ ਸਸ੍ਸਤਾਦਿਭੇਦੇਨ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਤਾਦਿਭੇਦੇਨ ਚ ਅਨੇਕવਿਧੋ। ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਾਦਿਕੋ ਏવ વਾ ਅਨੇਕੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਅਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯੋ। ਸੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ।
Āsayova ajjhāsayo, so ca sassatādibhedena apparajakkhatādibhedena ca anekavidho. Attajjhāsayādiko eva vā aneko ajjhāsayo anekajjhāsayo. So samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ.
ਕੁਸਲਾਦਿਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਬ੍ਬਿਭਾવਨਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਙ੍ਕਾਸਨਪਕਾਸਨવਿવਰਣવਿਭਜਨਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਛਹਿ ਅਤ੍ਥਪਦੇਹਿ ਅਕ੍ਖਰਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਕਾਰਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਛਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦੇਹਿ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ।
Kusalādiatthasampattiyā tabbibhāvanabyañjanasampattiyā saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatattā atthabyañjanasampannaṃ.
ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨੀਭੇਦੇਨ ਤੇਸੁ ਚ ਏਕੇਕਸ੍ਸ વਿਸਯਾਦਿਭੇਦੇਨ વਿવਿਧਂ ਬਹੁવਿਧਂ વਾ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿવਿਧਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਪਕ੍ਖਹਰਣਤੋ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਾਪਨਯਨਤੋ ਪਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਰਾਗਾਦਯੋ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਯੇ ਹਰਿਤਬ੍ਬਾ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਮ੍ਪਿ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਅਟ੍ਠਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਹਤਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤવੋਹਾਰੇਨ ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਇਧ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ। ਯਸ੍ਮ੍ਮਾਆ ਪਨ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વੇਨੇਯ੍ਯਗਤਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਹਰਣਤੋ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਅਥ વਾ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਚ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਹਰਣਤੋ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਤੇ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਹਰਣવਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਕਾਸਨੇ ਅਸਮਤ੍ਥਭਾવੇਨ ਚ ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨੀਹਿ ਹਰਿਤਾ ਅਪਨੀਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਟੀਤਿ વਾ ਪਚ੍ਛਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਕਤਕਿਚ੍ਚੇਨ ਪਚ੍ਛਾ ਹਰਿਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮਗ੍ਗੇਹਿ ਹਰਿਤੇਸੁ ਪਚ੍ਛਾ ਹਰਣਂ ਪਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨਿਯੋ ਚ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਨ ਕਤਕਿਚ੍ਚੇਨ ਸਤ੍ਤਹਿਤਤ੍ਥਂ ਪੁਨ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ, ਹਰਿਤੇਸੁ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਹਰਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਹਾਰਿਯਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ। ਪਟਿਹਾਰਿਯਮੇવ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ, ਪਟਿਹਾਰਿਯੇ વਾ ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨਿਸਮੁਦਾਯੇ ਭવਂ ਏਕੇਕਂ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਟਿਹਾਰਿਯਂ વਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਮਗ੍ਗੋ ਚ ਪਟਿਪਕ੍ਖਹਰਣਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤੇ, ਤਤੋ વਾ ਆਗਤਨ੍ਤਿ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ।
Iddhiādesanānusāsanībhedena tesu ca ekekassa visayādibhedena vividhaṃ bahuvidhaṃ vā pāṭihāriyaṃ etassāti vividhapāṭihāriyaṃ. Tattha paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato paṭihāriyanti atthe sati bhagavato paṭipakkhā rāgādayo na santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati. Tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ. Yasmmāā pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tasmā tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Atha vā bhagavato sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā honti. Paṭīti vā pacchāti attho. Tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ. Attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena katakiccena sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasantāne upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ, paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanisamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ, tasmiṃ vā nimittabhūte, tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿਅਤ੍ਥਦੇਸਨਾਤਬ੍ਬੋਹਾਰਾਭਿਸਮਯਸਙ੍ਖਾਤਾ ਹੇਤੁਹੇਤੁਫਲਤਦੁਭਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਟਿવੇਧਸਙ੍ਖਾਤਾ વਾ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਪਟਿવੇਧਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾ, ਅਨੁਪਚਿਤਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਸਸਾਦੀਹਿ વਿਯ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਦੁਕ੍ਖੋਗਾਲ਼੍ਹਾ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਚ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਪਟਿવੇਧਗਮ੍ਭੀਰਂ।
Yasmā pana tantiatthadesanātabbohārābhisamayasaṅkhātā hetuhetuphalatadubhayapaññattipaṭivedhasaṅkhātā vā dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrā, anupacitasambhārehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhā alabbhaneyyappatiṭṭhā ca. Tasmā tehi catūhi gambhīrabhāvehi yuttanti dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ.
ਏਕੋ ਏવ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਘੋਸੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਨਾਨਾਭਾਸਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਾਸਾવਸੇਨ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਗਹਣੂਪਗੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਾਧਿਗਮਾਯ ਹੋਤਿ। ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯੋ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਕਸਕਭਾਸਾਨੁਰੂਪਤੋ ਸੋਤਪਥਮਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Eko eva bhagavato dhammadesanāghoso ekasmiṃ khaṇe pavattamāno nānābhāsānaṃ sattānaṃ attano attano bhāsāvasena apubbaṃ acarimaṃ gahaṇūpago hutvā atthādhigamāya hoti. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvoti sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchatīti veditabbaṃ.
ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇਨ – ‘‘ਨਾਹਂ ਸਯਮ੍ਭੂ, ਨ ਮਯਾ ਇਦਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਨ੍ਤੋ – ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾਪਿ ਏવਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਕਲਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘iti me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.
ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇਨ – ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਗਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਸਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਧਿਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਉਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਆਨਨ੍ਦੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੧੯-੨੨੩) ਏવਂ ਭਗવਤਾ, ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮਕੁਸਲੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕੁਸਲੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਕੁਸਲੋ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਕੁਸਲੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੬੯) ਏવਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ ਚ ਪਸਤ੍ਥਭਾવਾਨੁਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਾਰਣਬਲਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਤੁਕਮ੍ਯਤਂ ਜਨੇਤਿ – ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਅਤ੍ਥਤੋ વਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ વਾ ਅਨੂਨਮਨਧਿਕਂ, ਏવਮੇવ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਸੁਤਾਕਾਰਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਨ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਾਕਾਰਤੋ। ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯਾਨੁਭਾવਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ, ਸਾ ਨ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਸੁਤਾਕਾਰਾવਿਰੁਜ੍ਝਨਮੇવ ਹਿ ਧਾਰਣਬਲਂ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਤਾਪਰਿਹਾਰੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਏਕવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਥੇਰੋ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯ ਸਬ੍ਬਥਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਸਮਤ੍ਥੋ ਅਸਮਤ੍ਥੋਤਿ વਾ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ।
Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā, ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti – ‘‘iti me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā, daṭṭhabba’’nti. Aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato aññathā, na pana bhagavatā desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā, sā na sabbākārena sakkā viññātunti vuttovāyamattho. Sutākārāvirujjhanameva hi dhāraṇabalaṃ. Na hettha atthantaratāparihāro dvinnampi atthānaṃ ekavisayattā. Itarathā hi thero bhagavato desanāya sabbathā paṭiggahaṇe samattho asamatthoti vā āpajjeyyāti.
ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ – ‘‘ਗਾਥਾਭਿਗੀਤਂ ਮੇ ਅਭੋਜਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੯੪; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੧) ਮਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੮੮; ੫.੩੮੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੫੭) ਮਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭવਥਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯) ਮਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧ ਪਨ ‘‘ਮਯਾ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ‘‘ਮਮ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਅਤ੍ਥਦ੍વਯੇ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।
Me-saddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.194; su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88; 5.381; a. ni. 4.257) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯੋ ਪਰੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨੇ વਤ੍ਤਨਤੋ ਤਿવਿਧੋਪਿ ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਯਦਿਪਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਥੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਰਣਸਮ੍ਪਦਾਨਾਦਿવਿਸੇਸਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪਨਸ੍ਸ વਿਜ੍ਜਤੇવਾਯਂ ਅਤ੍ਥਭੇਦੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।
Ettha ca yo paro na hoti, so attāti evaṃ vattabbe niyakajjhattasaṅkhāte sakasantāne vattanato tividhopi me-saddo yadipi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānādivisesasaṅkhāto panassa vijjatevāyaṃ atthabhedoti āha – ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti.
ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗੋ ਚ ਗਮਨવਿਸ੍ਸੁਤਕਿਲਿਨ੍ਨੂਪਚਿਤਾਨੁਯੋਗਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰવਿਞ੍ਞਾਤਾਦਿਅਨੇਕਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ਕਿਰਿਯਾવਿਸੇਸਕੋ ਉਪਸਗ੍ਗੋ, ਜੋਤਕਭਾવਤੋ ਪਨ ਸਤਿਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਏવ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤੀਤਿ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸੁਤਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰੇ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋਪਿ ਉਦਾਹਰੀਯਤਿ।
Sutanti ayaṃ suta-saddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnūpacitānuyogasotaviññeyyasotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Kiñcāpi hi kiriyāvisesako upasaggo, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ suta-saddo eva taṃ taṃ atthaṃ vadatīti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhāre saupasaggopi udāharīyati.
ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸੇਨਾਯ ਪਸੁਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੁਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੧੧) વਿਸ੍ਸੁਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅવਸ੍ਸੁਤਾ ਅવਸ੍ਸੁਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੬੫੭) ਕਿਲਿਨ੍ਨਾ ਕਿਲਿਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪਸੁਤਂ ਅਨਪ੍ਪਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੭.੧੨) ਉਪਚਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਯੇ ਝਾਨਪ੍ਪਸੁਤਾ ਧੀਰਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੮੧) ਝਾਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤਂ ਮੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੧) ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੁਤਧਰੋ ਸੁਤਸਨ੍ਨਿਚਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੩੯) ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰવਿਞ੍ਞਾਤਧਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧ ਪਨਸ੍ਸ ‘‘ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਉਪਧਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੇ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਹਿ ਮਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਮਮ ਸੁਤਂ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnā kilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa ‘‘sotadvārānusārena upadhārita’’nti vā ‘‘upadhāraṇa’’nti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘iti me sutaṃ, mayā sotadvārānusārena upadhārita’’nti attho. Mamāti atthe sati ‘‘iti mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti attho.
ਏવਮੇਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਪਦੇਸੁ ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਤਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇ ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਜੋਤਕੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਤੀਤਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਮੇਤਿ વੁਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ વਾਕ੍ਯਾਨਿ ਏવਕਾਰਤ੍ਥਸਹਿਤਾਨਿਯੇવ ਅવਧਾਰਣਫਲਤ੍ਤਾ। ਤੇਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸવਨਭਾવਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਅਨੂਨਾવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਸੁਤਂ ਸੁਤਮੇવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ, ਤਂ ਸਮ੍ਮਾ ਸੁਤਂ ਅਨੂਨਗ੍ਗਹਣਂ ਅવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚ ਹੋਤੀਤਿ। ਅਥ વਾ ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਰਤ੍ਥਾਪੋਹਨવਸੇਨ ਸਦ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤੀਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਸੁਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸવਨਭਾવਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਅਨੂਨਾવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਨ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਨ ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਤਂ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ વਾ ਉਪਲਦ੍ਧਂ, ਅਪਿਚ ਸੁਤਂવ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਸਮ੍ਮਦੇવਾਤਿ। ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇ વਾ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇ ਅਯਮਤ੍ਥਯੋਜਨਾਤਿ ਤਦਪੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਨਿਯਮਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਅਸ੍ਸવਨਭਾવਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਅਨੂਨਾવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨਤਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਸવਨਹੇਤੁਸવਨવਿਸੇਸવਸੇਨ ਪਦਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਕਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Evametesu tīsu padesu yasmā sutasaddasannidhāne payuttena itisaddena savanakiriyājotakena bhavitabbaṃ. Tasmā itīti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sabbānipi vākyāni evakāratthasahitāniyeva avadhāraṇaphalattā. Tena sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Yathā hi sutaṃ sutamevāti vattabbataṃ arahati, taṃ sammā sutaṃ anūnaggahaṇaṃ aviparītaggahaṇañca hotīti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti, yasmā sutanti etassa asutaṃ na hotīti ayamattho, tasmā sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – iti me sutaṃ, na diṭṭhaṃ, na sayambhuñāṇena sacchikataṃ, na aññathā vā upaladdhaṃ, apica sutaṃva, tañca kho sammadevāti. Avadhāraṇatthe vā itisadde ayamatthayojanāti tadapekkhassa suta-saddassa niyamattho sambhavatīti assavanabhāvappaṭikkhepo, anūnāviparītaggahaṇanidassanatā ca veditabbā. Evaṃ savanahetusavanavisesavasena padattayassa atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਹਣਤੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਆਕਾਰਤ੍ਥੋ ਇਤਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਮੇਤਿ ਅਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ – ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਕਾਰਣਭੂਤਾਯ ਮਯਾ ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਕਤਂ, ਇਦਂ ਪਨ ਕਤਂ, ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਸੁਤੋਤਿ।
Tathā itīti sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānatthabyañjanaggahaṇato nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ ākārattho itisaddoti katvā. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ yathāvuttāya viññāṇavīthiyā pariyattidhammārammaṇattā. Ayañhettha saṅkhepo – nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā kāraṇabhūtāya mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo sutoti.
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਸੁਤਂ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮੇਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਹਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾ ਸવਨਕਿਰਿਯਾ ਸવਨવਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪਬਨ੍ਧਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰੋ। ਨ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰਰਹਿਤੇ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇ ਸવਨਕਿਰਿਯਾ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਮਯਾ ਇਤਿ ਸੁਤਨ੍ਤਿ।
Tathā itīti nidassitabbappakāsanaṃ nidassanattho iti-saddoti katvā nidassetabbassa nidassitabbattābhāvābhāvato. Tasmā itisaddena sakalampi sutaṃ paccāmaṭṭhanti veditabbaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Suta-saddena hi labbhamānā savanakiriyā savanaviññāṇappabandhappaṭibaddhā, tattha ca puggalavohāro. Na hi puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhati. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā iti sutanti.
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਹਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਆਕਾਰਤ੍ਥੋ ਇਤਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਇਤੀਤਿ ਹਿ ਅਯਂ ਆਕਾਰਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਂ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਮੇਤਿ ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਸਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੋਤਬ੍ਬੋ ਹਿ ਧਮ੍ਮੋ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਕਤ੍ਤੁਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸવਨਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇਨ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਕਤ੍ਤੁ વਿਸਯੇ ਗਹਣਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ।
Tathā itīti yassa cittasantānassa nānārammaṇappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso ākārattho itisaddoti katvā. Itīti hi ayaṃ ākārapaññatti dhammānaṃ taṃ taṃ pavattiākāraṃ upādāya paññāpetabbasabhāvattā. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Sotabbo hi dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānaṃ hoti. Ettāvatā nānappakārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti.
ਅਥ વਾ ਇਤੀਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੁਤਾਨਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਹਿਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅવਧਾਰਣਸ੍ਸ વਾ ਪਕਾਸਨਭਾવੇਨ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਤਦਾਕਾਰਾਦਿਧਾਰਣਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰੂਪਾਦਾਨਧਮ੍ਮਬ੍ਯਾਪਾਰਭਾવਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦਿਨੋਪਿ ਹਿ ਸવਨਕਿਰਿਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰਪੇਕ੍ਖਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਮੇਤਿ ਉਭਯਕਿਚ੍ਚਯੁਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸੋ । ਮੇਤਿ ਹਿ ਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਸਤ੍ਤવਿਸੇਸવਿਸਯਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਮੋਦਹਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ – ਮਯਾ ਸવਨਕਿਚ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਸ੍ਸવਨਕਿਚ੍ਚવੋਹਾਰੇਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ।
Atha vā itīti puggalakiccaniddeso. Sutānañhi dhammānaṃ gahitākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanabhāvena itisaddena tadākārādidhāraṇassa puggalavohārūpādānadhammabyāpārabhāvato puggalakiccaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hotīti. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Puggalavādinopi hi savanakiriyā viññāṇanirapekkhā na hotīti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso . Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisayā, viññāṇakiccañca tattheva samodahitabbanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhassavanakiccavohārena sutanti.
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਚ ਮੇਤਿ ਚ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਹਿ ਸਦ੍ਦਾਧਿਗਮਨੀਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨੇવ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਨਞ੍ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਦੀਸੁ ਛਸ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਸੁ ਅવਰੋਧੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਮਾਯਾਮਰੀਚਿਆਦਯੋ વਿਯ ਅਭੂਤਤ੍ਥੋ, ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦੀਹਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ વਿਯ ਅਨੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥੋ ਚ ਨ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਰੂਪਸਦ੍ਦਾਦਿਕੋ ਰੁਪ੍ਪਨਾਨੁਭવਨਾਦਿਕੋ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਸਭਾવੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਇਤੀਤਿ ਚ ਮੇਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਆਕਾਰਾਦਿਅਪਰਮਤ੍ਥਸਭਾવੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਕਿਮੇਤ੍ਥ ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਂ ਇਤੀਤਿ વਾ ਮੇਤਿ વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਲਭੇਥ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਤਂ ਸੋਤੇਨ ਉਪਲਦ੍ਧਂ, ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਨ੍ਤਿ।
Tathā itīti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sabbassa hi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā sabbapaññattīnañca vijjamānādīsu chasveva paññattīsu avarodho, tasmā yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho, anussavādīhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti. So rūpasaddādiko ruppanānubhavanādiko ca paramatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjati. Yo pana itīti ca meti ca vuccamāno ākārādiaparamatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena anupalabbhamāno avijjamānapaññatti nāma, kimettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ itīti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti.
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਸੋਤਪਥਮਾਗਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪਾਦਾਯ ਤੇਸਂ ਉਪਧਾਰਿਤਾਕਾਰਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨવਸੇਨ। ਮੇਤਿ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇ ਖਨ੍ਧੇ ਕਰਣਾਦਿવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠੇ ਉਪਾਦਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਧਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਨਿਧਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਾਦਿਸਭਾવਰਹਿਤੇ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋਪਿ ਸੁਤવੋਹਾਰੋ ਦੁਤਿਯਂ, ਤਤਿਯਨ੍ਤਿ ਆਦਿਕੋ વਿਯ ਪਠਮਾਦਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਯਂ ਨ ਦਿਟ੍ਠਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤਨਿਰਪੇਕ੍ਖਂ, ਤਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਧਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ। ਅਸੁਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਹਿ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤੋਯਮਤ੍ਥੋਤਿ।
Tathā itīti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādīnaṃ paccāmasanavasena. Meti sasantatipariyāpanne khandhe karaṇādivisesavisiṭṭhe upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro dutiyaṃ, tatiyanti ādiko viya paṭhamādiṃ nissāya ‘‘yaṃ na diṭṭhamutaviññātanirapekkhaṃ, taṃ suta’’nti viññeyyattā diṭṭhādīni upanidhāya vattabbo hoti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਇਤੀਤਿ વਚਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਹਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਕਾਰવਿਸੇਸਾ ਇਤੀਤਿ ਇਧ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਾ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਹੋ ਦੀਪਿਤੋ। ਨ ਹਿ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਲੋਭਪ੍ਪਹਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸੀਯਨ੍ਤਿ । ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਸਂ ਦੀਪੇਤਿ ਸੁਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਦਸ੍ਸਿਯਮਾਨਤ੍ਤਾ ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਸੁਤਂ ਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਸੋ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇ ਮਯਾ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਹੇਨ ਸਮ੍ਮੋਹਾਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਏવ વਾ ਸવਨਕਾਲਸਮ੍ਭੂਤਾਯ ਤਦੁਤ੍ਤਰਿਕਾਲਪਞ੍ਞਾਸਿਦ੍ਧਿ, ਤਥਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸੇਨ ਸਤਿਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਸਤਿਯਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾવਧਾਰਣਸਮਤ੍ਥਤਾ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਞ੍ਹਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ ਆਕਾਰੋ ਨਾਤਿਗਮ੍ਭੀਰੋ, ਯਥਾਸੁਤਧਾਰਣਮੇવ ਤਤ੍ਥ ਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਸਤਿਯਾ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋ ਅਧਿਕੋ, ਪਞ੍ਞਾ ਤਤ੍ਥ ਗੁਣੀਭੂਤਾ ਹੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਸਤਿਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿવੇਧਸਮਤ੍ਥਤਾ। ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਹਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ ਆਕਾਰੋ ਗਮ੍ਭੀਰੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋ ਅਧਿਕੋ, ਸਤਿ ਤਤ੍ਥ ਗੁਣੀਭੂਤਾ ਹੋਤਿ ਸਤਿਯਾ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਤਦੁਭਯਸਮਤ੍ਥਤਾਯੋਗੇਨ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਕੋਸਸ੍ਸ ਅਨੁਪਾਲਨਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿ।
Ettha ca itīti vacanena asammohaṃ dīpeti. Paṭividdhā hi atthassa pakāravisesā itīti idha āyasmatā ānandena paccāmaṭṭhā, tenassa asammoho dīpito. Na hi sammūḷho nānappakārappaṭivedhasamattho hoti, lobhappahānādivasena nānappakārā duppaṭividdhā ca suttatthā niddisīyanti . Sutanti vacanena asammosaṃ dīpeti sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantare mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena sammohābhāvena paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarikālapaññāsiddhi, tathā asammosena satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā. Byañjanānañhi paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutadhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtā hoti paññāya pubbaṅgamāti katvā. Satipubbaṅgamāya paññāya atthappaṭivedhasamatthatā. Atthassa hi paṭivijjhitabbo ākāro gambhīroti paññāya byāpāro adhiko, sati tattha guṇībhūtā hoti satiyā pubbaṅgamāti katvā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthatāya dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਇਤੀਤਿ વਚਨੇਨ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨਂ ਆਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣਤ੍ਥਾਨਂ ਉਪਰਿ વਕ੍ਖਮਾਨਾਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧਜੋਤਕਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਅਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਨਿਦਾਨਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪਕਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ વਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸવਨਂ ਨ ਸਮਾਧਾਨਮਨ੍ਤਰੇਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸવਨਾਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ‘‘ਨ ਮਯਾ ਸੁਤਂ, ਪੁਨ ਭਣਥਾ’’ਤਿ વਦਤਿ। ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਿਂ ਪੁਬ੍ਬੇਕਤਪੁਞ੍ਞਤਞ੍ਚ ਸਾਧੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਕਤਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਤਦਭਾવਤੋ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਞ੍ਚ ਸਾਧੇਤਿ, ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਰਹਿਤਸ੍ਸ ਚ ਤਦਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਸੋਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਨ ਚ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇ ਅਨੁਪਸ੍ਸਯਮਾਨਸ੍ਸ ਸવਨਂ ਅਤ੍ਥਿ।
Aparo nayo – itīti vacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti. Tena vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ upari vakkhamānānaṃ nānappakārappaṭivedhajotakānaṃ aviparītasaddhammavisayattā. Na hi ayoniso manasikaroto nānappakārappaṭivedho sambhavati. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, nidānapucchāvasena pakaraṇappattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ na samādhānamantarena sambhavati vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti vadati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbekatapuññatañca sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti, assutavato sappurisūpanissayarahitassa ca tadabhāvato. Na hi vikkhittacitto saddhammaṃ sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthi.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ‘‘ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਹਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸੋ ਭਗવਤੋ વਚਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪ੍ਪਭੇਦਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਸਕਲਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤਿਓਗਾਹਨੇਨ ਨਿਰવਸੇਸਪਰਹਿਤਪਾਰਿਪੂਰਿਕਾਰਣਭੂਤੋ ਏવਂਭਦ੍ਦਕੋ ਆਕਾਰੋ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਤ੍ਤਨੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਕਤਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਭਦ੍ਦਕੇਨ ਆਕਾਰੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਨੋ ਦੀਪੇਤਿ, ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਸવਨਯੋਗੇਨ ਪੁਰਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਨ ਹਿ ਅਪ੍ਪਤਿਰੂਪੇ ਦੇਸੇ વਸਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਰਹਿਤਸ੍ਸ વਾ ਸવਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਣਿਹਿਤਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚ ਕਤਪੁਞ੍ਞੋ વਿਸੁਦ੍ਧਾਸਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਦવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੂਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਦੂਰੀਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਪਣਿਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਸੇਯ੍ਯਸੋ ਨਂ ਤਤੋ ਕਰੇ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੪੩) ‘‘ਕਤਪੁਞ੍ਞੋਸਿ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਪਧਾਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਹੋਹਿਸਿ ਅਨਾਸવੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦੭) ਚ। ਪੁਰਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿ। ਪਤਿਰੂਪਦੇਸવਾਸੇਨ ਹਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਚ ਸਾਧੂਨਂ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਗਤਿਆਪਜ੍ਜਨੇਨਪਿ વਿਸੁਦ੍ਧਪ੍ਪਯੋਗੋ ਹੋਤਿ। ਤਾਯ ਚ ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਧਿਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਏવ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਸਂਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਸੋਧਿਤਤ੍ਤਾ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਆਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿ। ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਕਾਯવਚੀਪਯੋਗੋ ਹਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾਭਾવਤੋ ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਂ વਿਸਾਰਦੋ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਪਯੋਗਾਸਯਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਆਗਮਾਧਿਗਮਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਚਨਂ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਮਨਂ વਿਯ ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ ਉਦਯਤੋ, ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ વਿਯ ਚ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਅਰਹਤਿ ਭਗવਤੋ વਚਨਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਭવਿਤੁਨ੍ਤਿ ਠਾਨੇ ਨਿਦਾਨਂ ਠਪੇਨ੍ਤੋ ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Aparo nayo – ‘‘yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. Yasmā ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampatiogāhanena niravasesaparahitapāripūrikāraṇabhūto evaṃbhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā itīti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, sammā paṇihitatto pubbe ca katapuñño visuddhāsayo hoti, tadavisuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvato. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti (dha. pa. 43) ‘‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti (dī. ni. 2.207) ca. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayena ca sādhūnaṃ diṭṭhānugatiāpajjanenapi visuddhappayogo hoti. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, pubbe eva taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ visodhitattā payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Suparisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hoti. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggamanaṃ viya sūriyassa udayato, yonisomanasikāro viya ca kusaladhammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento iti me sutantiādimāha.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਇਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧਦੀਪਕੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਤਿਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨਤੋ વਕ੍ਖਮਾਨਾਪੇਕ੍ਖਾਯ વਾ ਸੋਤਬ੍ਬਭੇਦਪ੍ਪਟਿવੇਧਦੀਪਕੇਨ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਇਤੀਤਿ ਚ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਦੀਪਕਂ વਚਨਂ ਭਾਸਮਾਨੋ ‘‘ਏਤੇ ਮਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਮਨਸਾਨੁਪੇਕ੍ਖਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾ ਹਿ ‘‘ਇਧ ਸੀਲਂ ਕਥਿਤਂ, ਇਧ ਸਮਾਧਿ, ਇਧ ਪਞ੍ਞਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਏਤ੍ਥ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਮਨਸਾ ਅਨੁਪੇਕ੍ਖਿਤਾ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਸਹਿਤਾਯ ਧਮ੍ਮਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਭੂਤਾਯ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਹਿਤਸੁਖਾવਹਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸવਨਯੋਗਪਰਿਦੀਪਕવਚਨਂ ਭਾਸਮਾਨੋ ‘‘ਬਹੂ ਮਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸੁਤਾ ਧਾਤਾ વਚਸਾ ਪਰਿਚਿਤਾ’’ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਸੋਤਾવਧਾਨਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਹਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸવਨਧਾਰਣਪਰਿਚਯਾ। ਤਦੁਭਯੇਨਪਿ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਸવਨੇ ਆਦਰਂ ਜਨੇਤਿ। ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਪੁਣ੍ਣਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਆਦਰੇਨ ਅਸ੍ਸੁਣਨ੍ਤੋ ਮਹਤਾ ਹਿਤਾ ਪਰਿਬਾਹਿਰੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਦਰਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮੋ ਸੋਤਬ੍ਬੋ।
Aparo nayo – itīti iminā pubbe vuttanayena nānappakārappaṭivedhadīpakena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā itisaddasannidhānato vakkhamānāpekkhāya vā sotabbabhedappaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Itīti ca idaṃ vuttanayeneva yonisomanasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Pariyattidhammā hi ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhitā anussavākāraparivitakkasahitāya dhammanijjhānakkhantibhūtāya ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā nayena suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdhā attano paresañca hitasukhāvahā hontīti. Suttanti idaṃ savanayogaparidīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Sotāvadhānappaṭibaddhā hi pariyattidhammassa savanadhāraṇaparicayā. Tadubhayenapi dhammassa svākkhātabhāvena atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabbo.
ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਸਕਲੇਨ વਚਨੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਦਹਨ੍ਤੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਸਾવਕਤ੍ਤਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ। ਤਥਾ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ‘‘ਕੇવਲਂ ਸੁਤਮੇવੇਤਂ ਮਯਾ, ਤਸ੍ਸੇવ ਪਨ ਭਗવਤੋ વਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਤਿ, ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਅਪਦਿਸਤਿ, ਜਿਨવਚਨਂ ਅਪ੍ਪੇਤਿ, ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
Iti me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.
ਅਪਿਚ ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸવਨਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਮਿਦਂ ਮਯਾ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜવਿਸਾਰਦਸ੍ਸ ਦਸਬਲਧਰਸ੍ਸ ਆਸਭਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਯਿਨੋ ਸੀਹਨਾਦਨਾਦਿਨੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਧਿਪਤਿਨੋ ਧਮ੍ਮਦੀਪਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਰਣਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਰਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ। ਨ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੇ વਾ ਧਮ੍ਮੇ વਾ ਪਦੇ વਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇ વਾ ਕਙ੍ਖਾ વਾ વਿਮਤਿ વਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਸਬ੍ਬਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਂ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਦਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –
Apica iti me sutanti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ vivaranto sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa. Na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbāti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhammavinaye assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘વਿਨਾਸਯਤਿ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਂ, ਸਦ੍ਧਂ વਡ੍ਢੇਤਿ ਸਾਸਨੇ।
‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;
ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਮਿਚ੍ਚੇવਂ, વਦਂ ਗੋਤਮਸਾવਕੋ’’ਤਿ॥
Iti me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.
ਏਤ੍ਥਾਹ – ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਾਲਦੇਸੇ ਅਪਦਿਸਿਤ੍વਾવ ਨਿਦਾਨਂ ਭਾਸਿਤਂ, ਏવਂ ਨ ਭਾਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਅਪਰੇ ਤਾવ ਆਹੁ – ਨ ਪਨ ਥੇਰੇਨ ਭਾਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਨਿਦਾਨਂ ਨ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਠਮਂ ਭਾਸਿਤਂ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾਯ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਉਪਾਸਿਕਾਸੁ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਭਾવੇਨ ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪਿਤਾਯ ਸੇਕ੍ਖਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਅਰਿਯਸਾવਿਕਾਯ ਸਾਮਾવਤਿਪ੍ਪਮੁਖਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਤ੍ਥਿਸਤਾਨਂ ਪਠਮਂ ਭਾਸਿਤਂ।
Etthāha – ‘‘kasmā panettha yathā aññesu suttesu ‘evaṃ me sutaṃ, ekaṃ samayaṃ bhagavā’tiādinā kāladese apadisitvāva nidānaṃ bhāsitaṃ, evaṃ na bhāsita’’nti? Apare tāva āhu – na pana therena bhāsitattā. Idañhi nidānaṃ na āyasmatā ānandena paṭhamaṃ bhāsitaṃ khujjuttarāya pana bhagavatā upāsikāsu bahussutabhāvena etadagge ṭhapitāya sekkhappaṭisambhidāppattāya ariyasāvikāya sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ paṭhamaṃ bhāsitaṃ.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੀਕਥਾ – ਇਤੋ ਕਿਰ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਥਕੇ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰੋ ਨਾਮ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤવਰਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੋ ਹਂਸવਤਿਯਂ વਿਹਰਤਿ। ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਹਂਸવਤਿਯਂ ਏਕਾ ਕੁਲਧੀਤਾ ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੋਤੁਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਹਿ ਉਪਾਸਿਕਾਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਰਾਮਂ ਗਤਾ। ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਏਕਂ ਉਪਾਸਿਕਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪੇਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਧਿਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰਂ ਪਤ੍ਥੇਸਿ। ਸਤ੍ਥਾਪਿ ਨਂ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ ‘‘ਅਨਾਗਤੇ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਨਾਮ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾવਿਕਾਨਂ ਉਪਾਸਿਕਾਨਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਅਗ੍ਗਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਯਾવਜੀવਂ ਕੁਸਲਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੂਤਿ ਏવਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤਿਯਾ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ। ਅਥ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਭਦ੍ਦਕਪ੍ਪੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਸਾ ਦੇવਲੋਕਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਘੋਸਕਸੇਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਦਾਸਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਿ, ਉਤ੍ਤਰਾਤਿਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਅਕਂਸੁ। ਸਾ ਜਾਤਕਾਲੇ ਖੁਜ੍ਜਾ ਅਹੋਸੀਤਿ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾਤ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਸਾ ਅਪਰਭਾਗੇ ਘੋਸਕਸੇਟ੍ਠਿਨਾ ਰਞ੍ਞੋ ਉਤੇਨਸ੍ਸ ਸਾਮਾવਤਿਯਾ ਦਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਤਸ੍ਸਾ ਪਰਿਚਾਰਿਕਭਾવੇਨ ਦਿਨ੍ਨਾ ਰਞ੍ਞੋ ਉਤੇਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰੇ વਸਤਿ।
Tatrāyaṃ anupubbīkathā – ito kira kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko haṃsavatiyaṃ viharati. Athekadivasaṃ haṃsavatiyaṃ ekā kuladhītā satthu dhammadesanaṃ sotuṃ gacchantīhi upāsikāhi saddhiṃ ārāmaṃ gatā. Satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ bahussutānaṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā adhikāraṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. Satthāpi naṃ byākāsi ‘‘anāgate gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāvikānaṃ upāsikānaṃ bahussutānaṃ aggā bhavissatī’’ti. Tassā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā puna manussesūti evaṃ devamanussesu saṃsarantiyā kappasatasahassaṃ atikkantaṃ. Atha imasmiṃ bhaddakappe amhākaṃ bhagavato kāle sā devalokato cavitvā ghosakaseṭṭhissa gehe dāsiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, uttarātissā nāmaṃ akaṃsu. Sā jātakāle khujjā ahosīti khujjuttarātveva paññāyittha. Sā aparabhāge ghosakaseṭṭhinā rañño utenassa sāmāvatiyā dinnakāle tassā paricārikabhāvena dinnā rañño utenassa antepure vasati.
ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ ਘੋਸਕਸੇਟ੍ਠਿਕੁਕ੍ਕੁਟਸੇਟ੍ਠਿਪਾવਾਰਿਕਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਤਯੋ વਿਹਾਰੇ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਂ ਚਰਨ੍ਤੇ ਤਥਾਗਤੇ ਕੋਸਮ੍ਬਿਨਗਰਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વਿਹਾਰੇ ਨਿਯ੍ਯਾਦੇਤ੍વਾ ਮਹਾਦਾਨਾਨਿ ਪવਤ੍ਤੇਸੁਂ, ਮਾਸਮਤ੍ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਕਾ, ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਓਕਾਸਂ ਦਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਕੋਸਮ੍ਬਿਨਗਰવਾਸਿਨੋਪਿ ਜਨਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਅਕਂਸੁ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਨਾਗਰਾ વੀਥਿਸਭਾਗੇਨ ਗਣਸਭਾਗੇਨ ਮਹਾਦਾਨਂ ਦੇਨ੍ਤਿ। ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਸਤ੍ਥਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤੋ ਮਾਲਾਕਾਰਜੇਟ੍ਠਕਸ੍ਸ ਗੇਹੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾ ਸਾਮਾવਤਿਯਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਗਹੇਤੁਂ ਅਟ੍ਠ ਕਹਾਪਣੇ ਆਦਾਯ ਤਂ ਗੇਹਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਮਾਲਾਕਾਰਜੇਟ੍ਠਕੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਮ ਉਤ੍ਤਰੇ, ਅਜ੍ਜ ਤੁਯ੍ਹਂ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਦਾਤੁਂ ਖਣੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਹਂ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਪਰਿવਿਸਾਮਿ, ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਪਰਿવੇਸਨਾਯ ਸਹਾਯਿਕਾ ਹੋਹਿ, ਏવਂ ਇਤੋ ਪਰੇਸਂ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰਣਤੋ ਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤੋ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਤ੍ਤਗ੍ਗੇ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਂ ਅਕਾਸਿ। ਸਾ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਉਪਨਿਸਿਨ੍ਨਕਥਾવਸੇਨ ਕਥਿਤਂ ਸਬ੍ਬਮੇવ ਧਮ੍ਮਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿ, ਅਨੁਮੋਦਨਂ ਪਨ ਸੁਤ੍વਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ।
Tena ca samayena kosambiyaṃ ghosakaseṭṭhikukkuṭaseṭṭhipāvārikaseṭṭhino bhagavantaṃ uddissa tayo vihāre kāretvā janapadacārikaṃ carante tathāgate kosambinagaraṃ sampatte buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa vihāre niyyādetvā mahādānāni pavattesuṃ, māsamattaṃ atikkami. Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘buddhā nāma sabbalokānukampakā, aññesampi okāsaṃ dassāmā’’ti kosambinagaravāsinopi janassa okāsaṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya nāgarā vīthisabhāgena gaṇasabhāgena mahādānaṃ denti. Athekadivasaṃ satthā bhikkhusaṅghaparivuto mālākārajeṭṭhakassa gehe nisīdi. Tasmiṃ khaṇe khujjuttarā sāmāvatiyā pupphāni gahetuṃ aṭṭha kahāpaṇe ādāya taṃ gehaṃ agamāsi. Mālākārajeṭṭhako taṃ disvā ‘‘amma uttare, ajja tuyhaṃ pupphāni dātuṃ khaṇo natthi, ahaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisāmi, tvampi parivesanāya sahāyikā hohi, evaṃ ito paresaṃ veyyāvaccakaraṇato muccissasī’’ti āha. Tato khujjuttarā buddhānaṃ bhattagge veyyāvaccaṃ akāsi. Sā satthārā upanisinnakathāvasena kathitaṃ sabbameva dhammaṃ uggaṇhi, anumodanaṃ pana sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
ਸਾ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਦਿવਸੇਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋવ ਕਹਾਪਣੇ ਦਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਦਿવਸੇ ਦਿਟ੍ਠਸਚ੍ਚਭਾવੇਨ ਪਰਸਨ੍ਤਕੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਪਿ ਕਹਾਪਣੇ ਦਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਾਮਾવਤਿਯਾ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਅਮ੍ਮ ਉਤ੍ਤਰੇ, ਤ੍વਂ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਦਿવਸੇਸੁ ਨ ਬਹੂਨਿ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਆਹਰਸਿ, ਅਜ੍ਜ ਪਨ ਬਹੁਕਾਨਿ, ਕਿਂ ਨੋ ਰਾਜਾ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਂ ਪਸਨ੍ਨੋ’’ਤਿ? ਸਾ ਮੁਸਾ વਤ੍ਤੁਂ ਅਭਬ੍ਬਤਾਯ ਅਤੀਤੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਂ ਅਨਿਗੂਹਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਕਥੇਸਿ। ਅਥ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਅਜ੍ਜ ਬਹੂਨਿ ਆਹਰਸੀ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਜ੍ਜਾਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਮਤਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਨ વਞ੍ਚੇਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਰੇ ਦੁਟ੍ਠਦਾਸਿ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਤਯਾ ਗਹਿਤੇ ਕਹਾਪਣੇ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਅਤਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਹੇਤੁਨਾ ਚੋਦਿਯਮਾਨਾ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਤਯਾ ਪੀਤਂ ਅਮਤਂ, ਅਮ੍ਹੇਪਿ ਪਾਯੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਮਂ ਨ੍ਹਾਪੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਗਨ੍ਧੋਦਕਘਟੇਹਿ ਨ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਦ੍વੇ ਮਟ੍ਠਸਾਟਕੇ ਦਾਪੇਸਿ। ਸਾ ਏਕਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਏਕਂ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ ਆਸਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ વਿਚਿਤ੍ਰਬੀਜਨਿਂ ਆਦਾਯ ਨੀਚਾਸਨੇਸੁ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਮਾਤੁਗਾਮਸਤਾਨਿ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸੇਖਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸੁ ਠਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਦੇਸਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਤਾਸਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ। ਦੇਸਨਾવਸਾਨੇ ਤਾ ਸਬ੍ਬਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਂਸੁ। ਤਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਅਜ੍ਜ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤ੍વਂ ਕਿਲਿਟ੍ਠਕਮ੍ਮਂ ਮਾ ਕਰਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਾਤੁਟ੍ਠਾਨੇ ਆਚਰਿਯਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਪਤਿਟ੍ਠਾਹੀ’’ਤਿ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਯਿਂਸੁ।
Sā aññesu divasesu cattārova kahāpaṇe datvā pupphāni gahetvā gacchati, tasmiṃ pana divase diṭṭhasaccabhāvena parasantake cittaṃ anuppādetvā aṭṭhapi kahāpaṇe datvā pacchiṃ pūretvā pupphāni gahetvā sāmāvatiyā santikaṃ agamāsi. Atha naṃ sā pucchi ‘‘amma uttare, tvaṃ aññesu divasesu na bahūni pupphāni āharasi, ajja pana bahukāni, kiṃ no rājā uttaritaraṃ pasanno’’ti? Sā musā vattuṃ abhabbatāya atīte attanā kataṃ anigūhitvā sabbaṃ kathesi. Atha ‘‘kasmā ajja bahūni āharasī’’ti ca vuttā ‘‘ajjāhaṃ sammāsambuddhassa dhammaṃ sutvā amataṃ sacchākāsiṃ, tasmā tumhe na vañcemī’’ti āha. Taṃ sutvā ‘‘are duṭṭhadāsi, ettakaṃ kālaṃ tayā gahite kahāpaṇe dehī’’ti atajjetvā pubbahetunā codiyamānā ‘‘amma, tayā pītaṃ amataṃ, amhepi pāyehī’’ti vatvā ‘‘tena hi maṃ nhāpehī’’ti vutte soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā dve maṭṭhasāṭake dāpesi. Sā ekaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā āsanaṃ paññāpetvā āsane nisīditvā vicitrabījaniṃ ādāya nīcāsanesu nisinnāni pañca mātugāmasatāni āmantetvā sekhappaṭisambhidāsu ṭhatvā satthārā desitaniyāmeneva tāsaṃ dhammaṃ desesi. Desanāvasāne tā sabbā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tā sabbāpi khujjuttaraṃ vanditvā ‘‘amma, ajja paṭṭhāya tvaṃ kiliṭṭhakammaṃ mā kari, amhākaṃ mātuṭṭhāne ācariyaṭṭhāne ca patiṭṭhāhī’’ti garuṭṭhāne ṭhapayiṃsu.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਸਾ ਦਾਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ? ਸਾ ਕਿਰ ਕਸ੍ਸਪਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਏਕਾਯ ਖੀਣਾਸવਤ੍ਥੇਰਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਾਕਕੁਲਂ ਗਤਾਯ ‘‘ਏਤਂ ਮੇ ਅਯ੍ਯੇ, ਪਸਾਧਨਪੇਲ਼ਿਕਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਥੇਰੀਪਿ ‘‘ਅਦੇਨ੍ਤਿਯਾ ਮਯਿ ਆਘਾਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਦੇਨ੍ਤਿਯਾ ਪਰੇਸਂ ਦਾਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਨਿਰਯਸਨ੍ਤਾਪਤੋ ਦਾਸਿਭਾવੋ ਸੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ ਅਨੁਦ੍ਦਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਸ੍ਸਾ વਚਨਂ ਅਕਾਸਿ। ਸਾ ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਪਞ੍ਚ ਜਾਤਿਸਤਾਨਿ ਪਰੇਸਂ ਦਾਸੀਯੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ।
Kasmā panesā dāsī hutvā nibbattāti? Sā kira kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ seṭṭhidhītā hutvā nibbattā. Ekāya khīṇāsavattheriyā upaṭṭhākakulaṃ gatāya ‘‘etaṃ me ayye, pasādhanapeḷikaṃ dethā’’ti veyyāvaccaṃ kāresi. Therīpi ‘‘adentiyā mayi āghātaṃ uppādetvā niraye nibbattissati, dentiyā paresaṃ dāsī hutvā nibbattissati, nirayasantāpato dāsibhāvo seyyo’’ti anuddayaṃ paṭicca tassā vacanaṃ akāsi. Sā tena kammena pañca jātisatāni paresaṃ dāsīyeva hutvā nibbatti.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਖੁਜ੍ਜਾ ਅਹੋਸਿ? ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਕਿਰ ਬੁਦ੍ਧੇ ਅਯਂ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਗੇਹੇ વਸਨ੍ਤੀ ਏਕਂ ਰਾਜਕੁਲੂਪਕਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਂ ਥੋਕਂ ਖੁਜ੍ਜਧਾਤੁਕਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹવਾਸੀਨਂ ਮਾਤੁਗਾਮਾਨਂ ਪੁਰਤੋ ਪਰਿਹਾਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ ਯਥਾવਜ੍ਜਂ ਕੇਲ਼ਿવਸੇਨ ਖੁਜ੍ਜਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਖੁਜ੍ਜਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ।
Kasmā pana khujjā ahosi? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī ekaṃ rājakulūpakaṃ paccekabuddhaṃ thokaṃ khujjadhātukaṃ disvā attanā sahavāsīnaṃ mātugāmānaṃ purato parihāsaṃ karontī yathāvajjaṃ keḷivasena khujjākāraṃ dassesi, tasmā khujjā hutvā nibbatti.
ਕਿਂ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤੀ ਜਾਤਾਤਿ? ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਕਿਰ ਬੁਦ੍ਧੇ ਅਯਂ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਗੇਹੇ વਸਨ੍ਤੀ ਅਟ੍ਠ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਰਾਜਗੇਹਤੋ ਉਣ੍ਹਪਾਯਾਸਸ੍ਸ ਪੂਰਿਤੇ ਪਤ੍ਤੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਦਨ੍ਤવਲਯਾਨਿ ‘‘ਇਧ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ ਅਦਾਸਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਸੁਂ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਞੇવ ਤਾਨਿ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਾਨਿ, ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਂ ਅਗਮਂਸੁ। ਅਜ੍ਜਾਪਿ ਤਾਨਿ વਲਯਾਨਿ ਅਰੋਗਾਨੇવ। ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤੀ ਜਾਤਾ।
Kiṃ pana katvā paññavantī jātāti? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī aṭṭha paccekabuddhe rājagehato uṇhapāyāsassa pūrite patte parivattitvā parivattitvā gaṇhante disvā attano santakāni aṭṭha dantavalayāni ‘‘idha ṭhapetvā gaṇhathā’’ti adāsi. Te tathā katvā olokesuṃ. ‘‘Tumhākaññeva tāni pariccattāni, gahetvā gacchathā’’ti āha. Te nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu. Ajjāpi tāni valayāni arogāneva. Sā tassa nissandena paññavantī jātā.
ਅਥ ਨਂ ਸਾਮਾવਤਿਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਇਤ੍ਥਿਸਤਾਨਿ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਤ੍વਂ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਦੇਸੇਹੀ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ। ਸਾ ਤਥਾ ਕਰੋਨ੍ਤੀ ਅਪਰਭਾਗੇ ਤਿਪਿਟਕਧਰਾ ਜਾਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਨਂ ਸਤ੍ਥਾ – ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਿਕਾਨਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਉਪਾਸਿਕਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾ’’ਤਿ ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪੇਸਿ। ਇਤਿ ਉਪਾਸਿਕਾਸੁ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਭਾવੇਨ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪਿਤਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾ ਅਰਿਯਸਾવਿਕਾ ਸਤ੍ਥਰਿ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤੇ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਾਮਾવਤਿਪ੍ਪਮੁਖਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਤ੍ਥਿਸਤਾਨਂ ਅਰਿਯਸਾવਿਕਾਨਂ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਦੇਸਿਤਨਿਯਾਮੇਨ ਯਥਾਸੁਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਨ੍ਤੀ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਸੁਤਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੀ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਮਰਹਤਾਤਿ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਦਾਨਂ ਆਰੋਪੇਸਿ।
Atha naṃ sāmāvatippamukhāni pañca itthisatāni ‘‘amma, tvaṃ divase divase satthu santikaṃ gantvā bhagavatā desitaṃ dhammaṃ sutvā amhākaṃ desehī’’ti vadiṃsu. Sā tathā karontī aparabhāge tipiṭakadharā jātā. Tasmā naṃ satthā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvikānaṃ bahussutānaṃ upāsikānaṃ yadidaṃ khujjuttarā’’ti etadagge ṭhapesi. Iti upāsikāsu bahussutabhāvena satthārā etadagge ṭhapitā paṭisambhidāppattā khujjuttarā ariyasāvikā satthari kosambiyaṃ viharante kālena kālaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā antepuraṃ gantvā sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ ariyasāvikānaṃ satthārā desitaniyāmena yathāsutaṃ dhammaṃ kathentī attānaṃ parimocetvā satthu santike sutabhāvaṃ pakāsentī ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā vuttamarahatāti me suta’’nti nidānaṃ āropesi.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਨਗਰੇ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਸੁਤ੍વਾ ਤਦਹੇવ ਤਾਯ ਤਾਸਂ ਭਾਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਕਾਲਦੇਸਂ ਅਪਦਿਸਿਤੁਂ ਪਯੋਜਨਸਮ੍ਭવੋવ ਨਤ੍ਥਿ ਸੁਪਾਕਟਭਾવਤੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਚਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਇਮਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਏવਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁਪਿ ਤਾਯ ਆਰੋਪਿਤਂ ਨਿਦਾਨਂ ਪਾਕਟਂ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ ਸਤ੍ਤਪਣ੍ਣਿਗੁਹਾਯਂ ਅਜਾਤਸਤ੍ਤੁਨਾ ਕਾਰਾਪਿਤੇ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਮਣ੍ਡਪੇ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ વਸੀਗਣਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸਙ੍ਗਾਯਨ੍ਤੋ ਇਮੇਸਂ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦਾਨਸ੍ਸ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ਤਾਯ ਆਰੋਪਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਨਿਦਾਨਂ ਆਰੋਪੇਸੀਤਿ।
Yasmā pana tasmiṃyeva nagare bhagavato sammukhā sutvā tadaheva tāya tāsaṃ bhāsitaṃ, tasmā ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā kosambiyaṃ viharatī’’ti kāladesaṃ apadisituṃ payojanasambhavova natthi supākaṭabhāvato. Bhikkhuniyo cassā santike imāni suttāni gaṇhiṃsu. Evaṃ paramparāya bhikkhūsupi tāya āropitaṃ nidānaṃ pākaṭaṃ ahosi. Atha āyasmā ānando tathāgatassa parinibbānato aparabhāge sattapaṇṇiguhāyaṃ ajātasattunā kārāpite saddhammamaṇḍape mahākassapappamukhassa vasīgaṇassa majjhe nisīditvā dhammaṃ saṅgāyanto imesaṃ suttānaṃ nidānassa dveḷhakaṃ pariharanto tāya āropitaniyāmeneva nidānaṃ āropesīti.
ਕੇਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਬਹੁਪ੍ਪਕਾਰੇ ਪਪਞ੍ਚੇਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਤੇਹਿ? ਅਪਿਚ ਨਾਨਾਨਯੇਹਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਾ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਸਙ੍ਗਾਯਿਂਸੁ। ਅਨੁਬੁਦ੍ਧਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਮਹਾਥੇਰਾ, ਤੇ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਾਯਨਾਕਾਰਂ ਜਾਨਨ੍ਤਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ, ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਤੇਨ ਸਮਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਨਿਦਾਨਂ ਠਪੇਨ੍ਤਾ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਦਾਨਂ ਅਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਾ વਗ੍ਗਸਙ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਸਙ੍ਗਾਯਿਂਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਇਧ વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦਾਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਗਾਯਿਂਸੁ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਨવਙ੍ਗਮਿਦਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ। ਯਥਾ ਚੇਤਂ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਕਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਅਹੋਸਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਗੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਙ੍ਗਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਤਬ੍ਭਾવਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ…ਪੇ॰… ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ। ਤੇਨਾਹੁ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾਤਿ ਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਦ੍વਾਦਸੁਤ੍ਤਰਸਤਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਥੁ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਜਾਨਨ੍ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕੇਹਿ ਅਰਿਯਸਾવਿਕਾਯ વਾ ਇਮੇਸਂ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਙ੍ਗਭਾવਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਨਿਦਾਨਂ ਠਪਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Keci panettha bahuppakāre papañcenti. Kiṃ tehi? Apica nānānayehi saṅgītikārā dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Anubuddhā hi dhammasaṅgāhakamahātherā, te sammadeva dhammavinayassa saṅgāyanākāraṃ jānantā katthaci ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā, katthaci ‘‘tena samayenā’’tiādinā, katthaci gāthābandhavasena nidānaṃ ṭhapentā, katthaci sabbena sabbaṃ nidānaṃ aṭṭhapentā vaggasaṅgahādivasena dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Tattha idha vuttañhetantiādinā nidānaṃ ṭhapetvā saṅgāyiṃsu, kiñci suttageyyādivasena navaṅgamidaṃ buddhavacanaṃ. Yathā cetaṃ, evaṃ sabbesampi sammāsambuddhānaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘appakañca nesaṃ ahosi suttaṃ geyya’’ntiādi. Tattha itivuttakaṅgassa aññaṃ kiñci na paññāyati tabbhāvanimittaṃ ṭhapetvā ‘‘vuttañhetaṃ…pe… me suta’’nti idaṃ vacanaṃ. Tenāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatāti ādinayappavattā dvādasuttarasatasuttantā itivuttaka’’nti. Tasmā satthu adhippāyaṃ jānantehi dhammasaṅgāhakehi ariyasāvikāya vā imesaṃ suttānaṃ itivuttakaṅgabhāvañāpanatthaṃ imināva nayena nidānaṃ ṭhapitanti veditabbaṃ.
ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਪਨ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸਙ੍ਗਹੇ ਕਯਿਰਮਾਨੇ ਨਿਦਾਨવਚਨਂ? ਨਨੁ ਭਗવਤਾ ਭਾਸਿਤવਚਨਸ੍ਸੇવ ਸਙ੍ਗਹੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਦੇਸਨਾਯ ਠਿਤਿਅਸਮ੍ਮੋਸਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਭਾવਸਮ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ। ਕਾਲਦੇਸਦੇਸਕਪਰਿਸਾਪਦੇਸੇਹਿ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾ ਹਿ ਦੇਸਨਾ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ ਹੋਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਸਧਮ੍ਮਾ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਾ ਚ ਦੇਸਕਾਲਕਤ੍ਤੁਹੇਤੁਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਉਪਨਿਬਦ੍ਧੋ વਿਯ વੋਹਾਰવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਤੇਨੇવ ਚ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਜਾਲਮੂਲਪਰਿਯਾਯਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਦੇਸਾਦਿਪੁਚ੍ਛਾਸੁ ਕਤਾਸੁ ਤਾਸਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੇਨ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦਾਨਂ ਭਾਸਿਤਂ। ਇਧ ਪਨ ਦੇਸਕਾਲਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ।
Kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kayiramāne nidānavacanaṃ? Nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? Vuccate – desanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca desakālakattuhetunimittehi upanibaddho viya vohāravinicchayo. Teneva ca āyasmatā mahākassapena brahmajālamūlapariyāyasuttādīnaṃ desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā nidānaṃ bhāsitaṃ. Idha pana desakālassa aggahaṇe kāraṇaṃ vuttameva.
ਅਪਿਚ ਸਤ੍ਥੁ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨਂ। ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਪੁਬ੍ਬਰਚਨਾਨੁਮਾਨਾਗਮਤਕ੍ਕਾਭਾવਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ। ਨ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਰਚਨਾਦੀਹਿ ਅਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਾਚਾਰਤਾਯ ਏਕਪ੍ਪਮਾਣਤ੍ਤਾ ਚ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਤਥਾ ਆਚਰਿਯਮੁਟ੍ਠਿਧਮ੍ਮਮਚ੍ਛਰਿਯਸਾਸਨਸਾવਕਾਨੁਰਾਗਾਭਾવਤੋ ਖੀਣਾਸવਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ। ਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬਸੋ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਤੇ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਰਾਨੁਗ੍ਗਹਪવਤ੍ਤਿ। ਏવਂ ਦੇਸਕਸਂਕਿਲੇਸਭੂਤਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਮ੍ਪਦਾਦੂਸਕਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਾਭਾવਸਂਸੂਚਕੇਹਿ ਞਾਣਸਮ੍ਪਦਾਪਹਾਨਸਮ੍ਪਦਾਭਿਬ੍ਯਞ੍ਜਕੇਹਿ ਚ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧવਿਸੁਦ੍ਧਭਾવੇਹਿ ਪੁਰਿਮવੇਸਾਰਜ੍ਜਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿ, ਤਤੋ ਚ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸਮ੍ਮੋਹਭਾવਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮવੇਸਾਰਜ੍ਜਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਭਗવਤੋ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਸਮਨ੍ਨਾਗਮੋ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਚ ਨਿਦਾਨવਚਨੇਨ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਪਰਿਸਾਯ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੂਪਂ ਠਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਪ੍ਪਟਿਭਾਨੇਨ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਦੀਪਨਤੋ। ਇਧ ਪਨ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਕਾਮਦੋਸਪ੍ਪਹਾਨਂ વਿਧਾਯ ਦੇਸਨਾਦੀਪਨਤੋ ਚਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਤ੍ਥੁ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾ’’ਤਿ ਇਮੇਹਿ ਪਦੇਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥવਿਭਾવਨਤਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવ।
Apica satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasāsanasāvakānurāgābhāvato khīṇāsavabhāvasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhassa parānuggahapavatti. Evaṃ desakasaṃkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadādūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato ca antarāyikaniyyānikadhammesu asammohabhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitapaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā hoti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato. Idha pana anavasesato kāmadosappahānaṃ vidhāya desanādīpanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti. Ettha ca ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi yathāvuttaatthavibhāvanatā heṭṭhā dassitā eva.
ਤਥਾ ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨਂ। ਞਾਣਕਰੁਣਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਸ੍ਸ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਰਤ੍ਥਕਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾ વਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਰੇਸਂਯੇવਤ੍ਥਾਯ ਪવਤ੍ਤਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਯਥਾਪવਤ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪਰਮਤ੍ਥੇਹਿ ਯਥਾਰਹਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਸਾਸਨਤ੍ਥੇਨ ਸਾਸਨਂ, ਨ ਕਬ੍ਬਰਚਨਾ। ਤਯਿਦਂ ਸਤ੍ਥੁ ਚਰਿਤਂ ਕਾਲਦੇਸਦੇਸਕਪਰਿਸਾਪਦੇਸੇਹਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿਦਾਨવਚਨੇਹਿ ਯਥਾਰਹਂ ਪਕਾਸਿਯਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਦੇਸਕਪਰਿਸਾਪਦੇਸੇਹੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Tathā sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakā paṭipatti attahitā vā. Tasmā paresaṃyevatthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanatthena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthu caritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsiyati. Idha pana desakaparisāpadesehīti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.
ਅਪਿਚ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਪਮਾਣਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨੇਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਮਾਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨਂ। ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਪਮਾਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ‘‘ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾ’’ਤਿ ਇਮੇਹਿ ਪਦੇਹਿ વਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਨਿਦਾਨવਚਨਪ੍ਪਯੋਜਨਸ੍ਸ ਮੁਖਮਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ।
Apica satthuno pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi vibhāvitanti veditabbaṃ. Idamettha nidānavacanappayojanassa mukhamattanidassananti.
ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.