| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੀ-ਅਭਿਨવ-ਟੀਕਾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ
Nidānavaṇṇanā
ਏવਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਪਣਾਮਾਦਿਸਹਿਤਂ ਸਞ੍ਞਾਦਿਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ વਣ੍ਣਨਂ વਣ੍ਣਯਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਤਾવ વਚਨਤ੍ਥਤੋ, ਸਰੂਪਭੇਦਤੋ, ਗਨ੍ਥਭੇਦਤੋ, ਉਦ੍ਦੇਸવਿਭਾਗਤੋ, ਉਦ੍ਦੇਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਚ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਤਦੁਦ੍ਦੇਸਕ੍ਕਮੇਨਾਯਂ વਣ੍ਣਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ।
Evaṃ ratanattayapaṇāmādisahitaṃ saññādikaṃ dassetvā idāni ‘‘pātimokkhassa vaṇṇanaṃ vaṇṇayissāmī’’ti vuttattā pātimokkhaṃ tāva vacanatthato, sarūpabhedato, ganthabhedato, uddesavibhāgato, uddesaparicchedato ca vavatthapetvā taduddesakkamenāyaṃ vaṇṇanā bhavissatīti dassetuṃ ‘‘tattha pātimokkha’’ntiādi āraddhaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਾਥਾਪਦੇ। ਪਅਤਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਪਕਾਰਤੋ ਅਤਿવਿਯ ਸੀਲੇਸੁ ਮੁਖਭੂਤਂ। ਅਤਿਪਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਤਮੇવ ਪਦਂ ਉਪਸਗ੍ਗਬ੍ਯਤ੍ਤਯੇਨ વਦਤਿ। ਅਥ વਾ ਪ ਅਤਿ ਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਪਦਚ੍ਛੇਦੋ, ਤਸ੍ਸ ਉਪਸਗ੍ਗਬ੍ਯਤ੍ਤਯੇਨਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਅਤਿਪਮੋਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਪਭੇਦਤੋ ਪਦવਣ੍ਣਨਂ ਕਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥਤੋ વਦਤਿ ‘‘ਅਤਿਸੇਟ੍ਠਂ ਅਤਿਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸੀਲਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਸਬ੍ਬਗੁਣਾਨਂ ਮੂਲਭਾવਤੋ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਗਨ੍ਥਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਪਨ ਸੇਟ੍ਠਗੁਣਸਹਚਰਣਤੋ ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਇਤੀਤਿ ਏવਂ। ਇਮਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਚਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਸਬ੍ਬਮਤ੍ਥੀਤਿ ਖੋ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਅਯਮੇਕੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਸਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਖੋ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫; ੩.੯੦) વਿਯ। ਇਮਿਨਾਤਿ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖવਚਨਂ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨਨ੍ਤਰਨਿਦਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ, ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕੇਹਿ ਚ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવੀਥਿਯਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਚਨਤ੍ਥਸ੍ਸ વਚਨਤੋ। ਅਥ વਾ ਇਮਿਨਾਤਿ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭਾવਕਰਣવਚਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਚਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਭਿਮੁਖੀਕਰਣਤੋ। વਚਨਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ‘‘ਅਤਿਸੇਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥੇਨ। ਏਕવਿਧਮ੍ਪੀਤਿ ਏਕਕੋਟ੍ਠਾਸਮ੍ਪਿ। ਸੀਲਗਨ੍ਥਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪੁਨ ਸੀਲਗਨ੍ਥਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪਭੇਦੇਨ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ, ਸੀਲਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ, ਗਨ੍ਥਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha tatthāti tasmiṃ gāthāpade. Paatimokkhanti pakārato ativiya sīlesu mukhabhūtaṃ. Atipamokkhanti tameva padaṃ upasaggabyattayena vadati. Atha vā pa ati mokkhanti padacchedo, tassa upasaggabyattayenatthamāha ‘‘atipamokkha’’nti. Evaṃ pabhedato padavaṇṇanaṃ katvā saddatthato vadati ‘‘atiseṭṭhaṃ atiuttamanti attho’’ti. Ettha ca sīlapātimokkhaṃ sabbaguṇānaṃ mūlabhāvato seṭṭhaṃ, ganthapātimokkhaṃ pana seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti veditabbaṃ. Uttamanti etthāpi eseva nayo. Itīti evaṃ. Iminā yathāvuttavacanatthaṃ nidasseti. Nidassanattho hi ayaṃ iti-saddo ‘‘sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti kho, kaccāna, ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15; 3.90) viya. Imināti āsannapaccakkhavacanaṃ iti-saddena anantaranidassitassa, paṭiggāhakehi ca sotaviññāṇādivīthiyā paṭipannassa vacanatthassa vacanato. Atha vā imināti āsannapaccakkhabhāvakaraṇavacanaṃ yathāvuttassa vacanatthassa abhimukhīkaraṇato. Vacanatthenāti ‘‘atiseṭṭha’’nti saddatthena. Ekavidhampīti ekakoṭṭhāsampi. Sīlaganthabhedato duvidhaṃ hotīti puna sīlaganthasaṅkhātena pabhedena duvidhaṃ hoti, sīlapātimokkhaṃ, ganthapātimokkhañcāti duvidhaṃ hotīti attho.
ਇਦਾਨਿ ਤਦੁਭਯਸ੍ਸਾਪਿ ਸੁਤ੍ਤੇ ਆਗਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਤਿ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਪਾਤਿ, ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਮੋਚੇਤਿ ਆਪਾਯਿਕਾਦੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ, ਸਂવਰਣਂ ਸਂવਰੋ, ਕਾਯવਾਚਾਹਿ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਮੇવ ਸਂવਰੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੋ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਸਂવੁਤੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ। વਿਹਰਤੀਤਿ વਤ੍ਤਤਿ।
Idāni tadubhayassāpi sutte āgatabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha pāti rakkhatīti pāti, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ, saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo, pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, pātimokkhasaṃvarena saṃvuto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvuto. Viharatīti vattati.
ਆਦਿਮੇਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਲਂ ਪੁਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਆਦਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –
Ādimetanti etaṃ sikkhāpadasīlaṃ pubbuppattiatthena ādi. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਤ੍વਂ, ਉਤ੍ਤਿਯ, ਆਦਿਮੇવ વਿਸੋਧੇਹਿ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਕੋ ਚਾਦਿ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ? ਸੀਲਞ੍ਚ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ ਉਜੁਕਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੮੨)।
‘‘Tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ, diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.382).
ਯਥਾ ਹਿ ਨਗਰવਡ੍ਢਕੀ ਨਗਰਂ ਮਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਪਠਮਂ ਨਗਰਟ੍ਠਾਨਂ ਸੋਧੇਤਿ, ਤਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ વੀਥਿਚਤੁਕ੍ਕਸਿਙ੍ਘਾਟਕਾਦਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਮਾਪੇਤਿ, ਯਥਾ વਾ ਪਨ ਰਜਕੋ ਪਠਮਂ ਤੀਹਿ ਖਾਰੇਹਿ વਤ੍ਥਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ વਤ੍ਥੇ ਯਦਿਚ੍ਛਕਂ ਰਙ੍ਗਜਾਤਂ ਉਪਨੇਤਿ, ਯਥਾ વਾ ਪਨ ਛੇਕੋ ਚਿਤ੍ਤਕਾਰੋ ਰੂਪਂ ਲਿਖਿਤੁਕਾਮੋ ਆਦਿਤੋવ ਭਿਤ੍ਤਿਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਏવਮੇવ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਆਦਿਤੋવ ਸੀਲਂ વਿਸੋਧੇਤ੍વਾ ਅਪਰਭਾਗੇ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮੇ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੀਲਂ ‘‘ਆਦੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਮੁਖਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨੇવ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਚ ਸਂવਰੋ’’ਤਿਆਦਿਪਾਲ਼ਿਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੦; ਧ॰ ਪ॰ ੧੮੫) ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
Yathā hi nagaravaḍḍhakī nagaraṃ māpetukāmo paṭhamaṃ nagaraṭṭhānaṃ sodheti, tato aparabhāge vīthicatukkasiṅghāṭakādiparicchedena vibhajitvā nagaraṃ māpeti, yathā vā pana rajako paṭhamaṃ tīhi khārehi vatthaṃ dhovitvā parisuddhe vatthe yadicchakaṃ raṅgajātaṃ upaneti, yathā vā pana cheko cittakāro rūpaṃ likhitukāmo āditova bhittiparikammaṃ karoti, tato aparabhāge rūpaṃ samuṭṭhāpeti, evameva yogāvacaro āditova sīlaṃ visodhetvā aparabhāge samathavipassanādayo dhamme sacchikaroti. Tasmā sīlaṃ ‘‘ādī’’ti vuttaṃ. ‘‘Mukhameta’’ntiādīni vuttatthāneva. Ādisaddena ‘‘pātimokkhe ca saṃvaro’’tiādipāḷiṃ (dī. ni. 2.90; dha. pa. 185) saṅgaṇhāti.
ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਚਾਰਿਤ੍ਤવਾਰਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਦੁવਿਧਂ વਿਨਯਪਿਟਕਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਲਂ, ਧਮ੍ਮਤੋ ਪਨ ਸੀਲਂ ਨਾਮ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦੀਹਿ વਾ વਿਰਮਨ੍ਤਸ੍ਸ, વਤ੍ਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ વਾ ਪੂਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚੇਤਨਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯਂ ‘‘ਕਿਂ ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਚੇਤਨਾ ਸੀਲਂ ਚੇਤਸਿਕਂ ਸੀਲਂ ਸਂવਰੋ ਸੀਲਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ ਸੀਲ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੩੯) ‘‘ਉਭਯਾਨਿ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਾਨੀ’’ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਭਿਕ੍ਖੁਨੀਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖવਸੇਨ ਉਭਯਾਨਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਾਨਿ, ਦ੍વੇ ਮਾਤਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋવਾਦਕਸ੍ਸ । વਿਤ੍ਥਾਰੇਨਾਤਿ ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ। ਸ੍વਾਗਤਾਨੀਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਆਗਤਾਨਿ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦਿਪਾਲ਼ਿਂ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੪) ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਸੀਲਗਨ੍ਥਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ। ਯੋਤਿ ਅਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਯੋ ਕੋਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਨਨ੍ਤਿ વਿਨਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸੀਲਂ। ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਅવਿਕੋਪੇਨ੍ਤੋ ਪਾਲੇਤਿ। ਤਂ ‘‘ਪਾਤੀ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸੀਲੇ ਠਿਤਂ। ਮੋਚੇਤੀਤਿ ਸਹਕਾਰਿਕਾਰਣਭਾવਤੋ ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ। ਅਪਾਯੇ ਜਾਤਂ ਆਪਾਯਿਕਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਂ ਆਦਿ ਯੇਸਂ ਤਾਨਿ ਆਪਾਯਿਕਾਦੀਨਿ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਤਦਞ੍ਞਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਤ੍ਤਾਨੁવਾਦਾਦੀਹੀਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁવਾਦੋ ਅਤ੍ਤਾਨੁવਾਦੋ, ਸੋ ਆਦਿ ਯੇਸਂ ਤਾਨਿ ਅਤ੍ਤਾਨੁવਾਦਾਦੀਨਿ, ਤੇਹਿ ਅਤ੍ਤਾਨੁવਾਦਾਦੀਹਿ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਾਨੁવਾਦਦਣ੍ਡਦੁਗ੍ਗਤਿਭਯਾਨਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜੋਤਕਤ੍ਤਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸੀਲਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦੀਪਨਤ੍ਤਾ। ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤੋ વਚਨਤ੍ਥੋਤਿ ‘‘ਅਤਿਸੇਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਦਿਮ੍ਹਿ વੁਤ੍ਤੋ વਚਨਤ੍ਥੋ। ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਾਧਾਰਣੋ ਹੋਤਿ ਸੀਲਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਸਬ੍ਬਗੁਣਾਨਂ ਮੂਲਭਾવਤੋ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਗਨ੍ਥਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਸੇਟ੍ਠਗੁਣਸਹਚਰਣਤੋ ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ।
Sīlanti cārittavārittavasena duvidhaṃ vinayapiṭakapariyāpannaṃ sikkhāpadasīlaṃ, dhammato pana sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi vā viramantassa, vattapaṭipattiṃ vā pūrentassa cetanādayo dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘‘kiṃ sīlanti cetanā sīlaṃ cetasikaṃ sīlaṃ saṃvaro sīlaṃ avītikkamo sīla’’nti (paṭi. ma. 1.39) ‘‘ubhayāni kho panassa pātimokkhānī’’ti bhikkhubhikkhunīpātimokkhavasena ubhayāni pātimokkhāni, dve mātikāti attho. Assāti bhikkhunovādakassa . Vitthārenāti ubhatovibhaṅgena saddhiṃ. Svāgatānīti suṭṭhu āgatāni. Ādisaddena ‘‘pātimokkhaṃ uddiseyyā’’tiādipāḷiṃ (mahāva. 134) saṅgaṇhāti. Tatthāti tesu sīlaganthapātimokkhesu. Yoti aniyamaniddeso, yo koci puggalo. Nanti vinayapariyāpannasīlaṃ. Rakkhatīti samādiyitvā avikopento pāleti. Taṃ ‘‘pātī’’ti laddhanāmaṃ pātimokkhasīle ṭhitaṃ. Mocetīti sahakārikāraṇabhāvato mokkheti. Apāye jātaṃ āpāyikaṃ, dukkhaṃ, taṃ ādi yesaṃ tāni āpāyikādīni. Ādisaddena tadaññaṃ sabbaṃ saṃsāradukkhaṃ saṅgaṇhāti. Attānuvādādīhīti attānaṃ anuvādo attānuvādo, so ādi yesaṃ tāni attānuvādādīni, tehi attānuvādādīhi. Ādisaddena parānuvādadaṇḍaduggatibhayāni saṅgaṇhāti. Tassa pātimokkhassa jotakattāti tassa sīlapātimokkhassa dīpanattā. Ādimhi pana vutto vacanatthoti ‘‘atiseṭṭha’’ntiādinā ādimhi vutto vacanattho. Ubhinnampi sādhāraṇo hoti sīlapātimokkhaṃ sabbaguṇānaṃ mūlabhāvato seṭṭhaṃ, ganthapātimokkhaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਸੀਲਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਗਨ੍ਥਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ। ‘‘ਅਯਂ વਣ੍ਣਨਾ’’ਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨવਣ੍ਣਨਮਾਹ। ਗਨ੍ਥਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਤਾવ ਯੁਜ੍ਜਤੁ, ਕਥਂ ਸੀਲਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਨ੍ਥੇ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਹੀਤਿ ਕਾਰਣਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਗਨ੍ਥਸ੍ਸ। ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਸੀਲਂ। વਣ੍ਣਿਤੋવ ਹੋਤੀਤਿ ਗਨ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਮੁਖੇਨ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ વਣ੍ਣਨਤੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਸ੍ਮਾ ਗਨ੍ਥੇ વਣ੍ਣਿਤੇ ਤਦવਿਨਾਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ વਣ੍ਣਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੀਲਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸਪਿ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ।
Tatthāti tesu sīlapātimokkhaganthapātimokkhesu. ‘‘Ayaṃ vaṇṇanā’’ti vakkhamānavaṇṇanamāha. Ganthapātimokkhassa tāva yujjatu, kathaṃ sīlapātimokkhassa yujjatīti āha ‘‘ganthe hī’’tiādi. Hīti kāraṇatthe nipāto. Tassāti ganthassa. Atthoti sīlaṃ. Vaṇṇitova hotīti ganthavaṇṇanāmukhena atthasseva vaṇṇanato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā ganthe vaṇṇite tadavinābhāvato tassattho vaṇṇito hoti, tasmā sīlapātimokkhassapi yujjatīti.
ਏવਂ ਸਰੂਪਭੇਦਤੋ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਗਨ੍ਥਭੇਦਤੋ વવਤ੍ਥਪੇਤੁਂ ‘‘ਤਂ ਪਨੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੁਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਭਿਕ੍ਖੁਨੀਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ। ਉਦ੍ਦੇਸਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਯੇਹਿ વਕ੍ਖਮਾਨવਚਨਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇਹਿ, ਤੇ ਉਦ੍ਦੇਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾ, ਤੇਹਿ। વવਤ੍ਥਿਤਨ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਕਰਤੋ ਠਿਤਂ।
Evaṃ sarūpabhedato vavatthapetvā idāni ganthabhedato vavatthapetuṃ ‘‘taṃ paneta’’ntiādimāha. Tatthāti tesu bhikkhupātimokkhabhikkhunīpātimokkhesu dvīsu. Uddesā paricchijjanti yehi vakkhamānavacanappabandhehi, te uddesaparicchedā, tehi. Vavatthitanti asaṅkarato ṭhitaṃ.
ਏવਂ ਗਨ੍ਥਭੇਦਤੋ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਉਦ੍ਦੇਸવਿਭਾਗਤੋ વવਤ੍ਥਪੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਉਦ੍ਦਿਸੀਯਤਿ ਸਰੂਪੇਨ ਕਥੀਯਤਿ ਏਤ੍ਥ, ਏਤੇਨਾਤਿ વਾ ਉਦ੍ਦੇਸੋ, ਨਿਦਾਨਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। વਿਤ੍ਥਾਰੋવ ਉਦ੍ਦੇਸੋ વਿਤ੍ਥਾਰੁਦ੍ਦੇਸੋ।
Evaṃ ganthabhedato vavatthapetvā idāni uddesavibhāgato vavatthapetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Uddisīyati sarūpena kathīyati ettha, etenāti vā uddeso, nidānassa uddesoti nidānuddeso. Evaṃ sesesupi. Vitthārova uddeso vitthāruddeso.
ਇਦਾਨਿ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸਾਦੀਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਦ੍ਦੇਸੇਸੁ। ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸੋ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ…ਪੇ॰… ਆવਿਕਤਾ ਹਿਸ੍ਸ ਫਾਸੁ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਇਧਾਗਤਨਿਦਾਨਪਾਲ਼ਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਉਦ੍ਦੇਸਕਾਲੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ‘‘ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਨਿਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਪਾਠਸ੍ਸ ਯੋਜਨਂ ਅਕਤ੍વਾ ‘‘ਤਤ੍ਥਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪੁਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਸਾવਨਾਦਿਕਮੇવ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਨਿਦਾਨਪਾਲ਼ਿਦਸ੍ਸਨਪੁਬ੍ਬਕਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਖੁਦ੍ਦਕਪੇਯ੍ਯਾਲવਸੇਨ વਾ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਅਯੋਜਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਉਦ੍ਦੇਸਕਾਲੇ ਪਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। વਕ੍ਖਤਿ ਹਿ ‘‘ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਪਾਰਾਜਿਕਾਦੀਨਂ ਅવਸਾਨੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਨਿਦਾਨਾવਸਾਨੇ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਉਦ੍ਦੇਸਕਾਲੇ ‘ਆવਿਕਤਾ ਹਿਸ੍ਸ ਫਾਸੁ ਹੋਤੀ’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਨਿਦਾਨਂ, ਤਤ੍ਥਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪੁਚ੍ਛਾਮੀ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅવਸੇਸੇ ਸੁਤੇਨ ਸਾવਿਤੇਤਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਂ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸਾਦਿਚਤੁਕ੍ਕਂ ‘‘ਸੁਤਾ ਖੋ ਪਨਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤੇਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਾਰਾਜਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ਅવਿવਦਮਾਨੇਹਿ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸੁਤવਸੇਨ ਸਾવਿਤੇ।
Idāni nidānuddesādīnaṃ paricchedadassanatthaṃ ‘‘tattha nidānuddeso’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tatthāti tesu pañcasu uddesesu. Nidānuddeso uddiṭṭho hotīti sambandho. Yaṃ panettha nidānuddesaparicchedaṃ dassentena ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… āvikatā hissa phāsu hotī’’ti idhāgatanidānapāḷiṃ dassetvā tadanantaraṃ uddesakāle vattabbassāpi ‘‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidāna’’nti imassa pāṭhassa yojanaṃ akatvā ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’tiādinā anusāvanādikameva yojetvā dassitaṃ, taṃ pana aparipuṇṇanidānapāḷidassanapubbakanidānuddesaparicchedadassanatthaṃ, khuddakapeyyālavasena vā pākaṭattā tassa ayojanaṃ katanti veditabbaṃ, uddesakāle pana yojetvāva vattabbaṃ. Vakkhati hi ‘‘taṃ panetaṃ pārājikādīnaṃ avasāne dissati, na nidānāvasāne. Kiñcāpi na dissati, atha kho uddesakāle ‘āvikatā hissa phāsu hotī’ti vatvā ‘uddiṭṭhaṃ kho āyasmanto nidānaṃ, tatthāyasmante pucchāmī’tiādinā nayena vattabbamevā’’tiādi. Avasese sutena sāviteti avasiṭṭhaṃ pārājikuddesādicatukkaṃ ‘‘sutā kho panāyasmantehi cattāro pārājikā dhammā…pe… avivadamānehi sikkhitabba’’nti evaṃ sutavasena sāvite.
ਏਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਸੇਸਾ ਤਯੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸਾਦੀਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਨਿਦਾਨਸ੍ਸ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਾਰਾਜਿਕਾਦੀਨਿ ਓਸਾਪੇਤ੍વਾਤਿ ਨਿਦਾਨਂ, ਪਾਰਾਜਿਕਞ੍ਚ, ਤਦੁਭਯਂ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਞ੍ਚ, ਤਂਤਿਕਂ ਅਨਿਯਤਞ੍ਚਾਤਿ ਏવਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਪਾਰਾਜਿਕਾਦੀਨਿ ਪਰਿਯੋਸਾਪੇਤ੍વਾ। ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ‘‘ਅવਸੇਸੇ ਸੁਤੇਨ ਸਾવਿਤੇ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਅવਸੇਸਂ ਸੁਤੇਨ ਸਾવੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋਤਿ ਉਪੋਸਥਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ –
Eteneva nayena sesā tayo pātimokkhuddesaparicchedā veditabbāti dassetuṃ ‘‘pārājikuddesādīna’’ntiādimāha. Pārājikuddesādīnaṃ paricchedā yojetabbāti sambandho. Nidānassa ādito paṭṭhāya pārājikādīni osāpetvāti nidānaṃ, pārājikañca, tadubhayaṃ saṅghādisesañca, taṃtikaṃ aniyatañcāti evaṃ yathākkamaṃ uddisitvā pārājikādīni pariyosāpetvā. Yojetabbāti ‘‘avasese sutena sāvite uddiṭṭho hoti pārājikuddeso’’tiādinā yojetabbā. Avasesaṃ sutena sāvetabbanti vacanatoti uposathakkhandhake –
‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਾ ਨਿਦਾਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਂ ਸੁਤੇਨ ਸਾવੇਤਬ੍ਬਂ, ਅਯਂ ਪਠਮੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਨਿਦਾਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਾਰਾਜਿਕਾਨਿ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਂ ਸੁਤੇਨ ਸਾવੇਤਬ੍ਬਂ, ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮਹਾવ॰ ੧੫੦) –
‘‘Pañcime, bhikkhave, pātimokkhuddesā nidānaṃ uddisitvā avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ, ayaṃ paṭhamo pātimokkhuddeso. Nidānaṃ uddisitvā cattāri pārājikāni uddisitvā avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ, ayaṃ dutiyo pātimokkhuddeso’’tiādīsu (mahāva. 150) –
ਏવਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਿਂ વਿਪ੍ਪਕਤੇਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਉਦ੍ਦੇਸੇ ਅਪਰਿਯੋਸਿਤੇ। ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦਸਸੁ ਅਨ੍ਤਰਾਯੇਸੁ ਯੋ ਕੋਚਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ । ਦਸ ਅਨ੍ਤਰਾਯਾ ਨਾਮ – ਰਾਜਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਚੋਰਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਅਗ੍ਯਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਉਦਕਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਅਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਰਾਯੋ, વਾਲ਼ਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਸਰੀਸਪਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਜੀવਿਤਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਰਾਯੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਚੇ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ‘‘ਉਪੋਸਥਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੫੦) ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਸੁ ਰਾਜਾ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਰਾਜਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਚੋਰਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਚੋਰਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਦવਦਾਹੋ વਾ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਆવਾਸੇ વਾ ਅਗ੍ਗਿ ਉਟ੍ਠਹਤਿ, ਅਯਂ ਅਗ੍ਯਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਮੇਘੋ વਾ ਉਟ੍ਠਹਤਿ, ਓਘੋ વਾ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਉਦਕਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਬਹੂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਯਕ੍ਖੋ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਯਂ ਅਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਬ੍ਯਗ੍ਘਾਦਯੋ ਚਣ੍ਡਮਿਗਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ વਾਲ਼ਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਸਪ੍ਪਾਦਯੋ ਡਂਸਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਸਰੀਸਪਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਭਿਕ੍ਖੁ ਗਿਲਾਨੋ વਾ ਹੋਤਿ, ਕਾਲਂ વਾ ਕਰੋਤਿ, વੇਰਿਨੋ વਾ ਤਂ ਮਾਰੇਤੁਕਾਮਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਜੀવਿਤਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਏਕਂ વਾ ਬਹੂ વਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਾ ਚਾવੇਤੁਕਾਮਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਰਾਯੋ। ਇਤਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦਸਸੁ ਅਨ੍ਤਰਾਯੇਸੁ ਯੋ ਕੋਚਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ, ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪਕਾਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ।
Evaṃ vuttattā. Yasmiṃ vippakateti yasmiṃ uddese apariyosite. Antarāyo uppajjatīti dasasu antarāyesu yo koci antarāyo uppajjati . Dasa antarāyā nāma – rājantarāyo, corantarāyo, agyantarāyo, udakantarāyo, manussantarāyo, amanussantarāyo, vāḷantarāyo, sarīsapantarāyo, jīvitantarāyo, brahmacariyantarāyoti. Tattha sace bhikkhūsu ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti (mahāva. aṭṭha. 150) nisinnesu rājā āgacchati, ayaṃ rājantarāyo. Corā āgacchanti, ayaṃ corantarāyo. Davadāho vā āgacchati, āvāse vā aggi uṭṭhahati, ayaṃ agyantarāyo. Megho vā uṭṭhahati, ogho vā āgacchati, ayaṃ udakantarāyo. Bahū manussā āgacchanti, ayaṃ manussantarāyo. Bhikkhuṃ yakkho gaṇhāti, ayaṃ amanussantarāyo. Byagghādayo caṇḍamigā āgacchanti, ayaṃ vāḷantarāyo. Bhikkhuṃ sappādayo ḍaṃsanti, ayaṃ sarīsapantarāyo. Bhikkhu gilāno vā hoti, kālaṃ vā karoti, verino vā taṃ māretukāmā gaṇhanti, ayaṃ jīvitantarāyo. Manussā ekaṃ vā bahū vā bhikkhū brahmacariyā cāvetukāmā gaṇhanti, ayaṃ brahmacariyantarāyo. Iti yaṃ vuttaṃ ‘‘antarāyo uppajjatīti dasasu antarāyesu yo koci antarāyo uppajjatī’’ti, tassattho pakāsito hotīti.
ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ વਿਪ੍ਪਕਤੁਦ੍ਦੇਸੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ। ਅવਸੇਸਂ ਸੁਤੇਨ ਸਾવੇਤਬ੍ਬਂ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਉਦ੍ਦੇਸਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਅવਸੇਸવਚਨਸ੍ਸ। ਯਥਾਹ ‘‘ਨਿਦਾਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੫੦)। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸੁਤੇਨ ਸਾવੇਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ ਉਪੋਸਥਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋવ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਨਿਯਤੁਦ੍ਦੇਸੋ ਪਰਿਹਾਯਤੀਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਅਨਿਯਤਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ। ਤਦਭਾવੋ ਚ ‘‘ਇਦਮੇવ ਲਕ੍ਖਣਂ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਅਨੁਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਨ੍ਤਿ ਅવਸੇਸੁਦ੍ਦੇਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨਂ। ਏਤੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਾવਾਤਿ ਪਠਮਂ। ਇਦਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਬੁਦ੍ਧਿਯਂ વਿਪਰਿવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਇਦਂ ਅਕ੍ਖਰਪਦਨਿਯਮਿਤਗਨ੍ਥਿਤਂ વਚਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਥੀਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਂ ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ, ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇਤਿਆਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ।
Tena saddhinti vippakatuddesena saddhiṃ. Avasesaṃ sutena sāvetabbaṃ uddiṭṭhauddesāpekkhattā avasesavacanassa. Yathāha ‘‘nidānaṃ uddisitvā’’tiādi (mahāva. 150). Tenāha ‘‘nidānuddese panā’’tiādi. Sutena sāvetabbaṃ nāma natthi uposathassa antarāyova hotīti adhippāyo. Aniyatuddeso parihāyatīti bhikkhunīnaṃ aniyatasikkhāpadapaññattiyā abhāvato. Tadabhāvo ca ‘‘idameva lakkhaṇaṃ tatthāpi anugata’’nti katvāti veditabbaṃ. Sesanti avasesuddesaparicchedadassanaṃ. Etesaṃ dvinnaṃ pātimokkhānanti sambandho. Tāvāti paṭhamaṃ. Idanti idāni vattabbaṃ buddhiyaṃ viparivattamānaṃ sāmaññena dasseti, idaṃ akkharapadaniyamitaganthitaṃ vacanaṃ vuccati kathīyatīti attho. Kiṃ tanti āha, ‘‘suṇātu metiādīna’’ntiādi.
ਤਤ੍ਥ ਸੁਣਾਤੁ ਮੇਤਿਆਦੀਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ ਅਜ੍ਜੁਪੋਸਥੋ’’ਤਿਆਦੀਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਆਗਤਾਨਂ ਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨਂ। ਅਤ੍ਥਨਿਚ੍ਛਯਨ੍ਤਿ ਅਭਿਧੇਯ੍ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚੇવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਨਿਚ੍ਛਯਨਂ, વવਤ੍ਥਾਪਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਾਯ ਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਤੇਸਂ ਅਭਿਧੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ ਚੇવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਤ੍ਥੋ ਚ ਅਨੇਕਧਾ વવਤ੍ਥਾਪੀਯਤਿ। ਅਥ વਾ ਨਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਤਿ ਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਗਣ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਖੀਲਮਦ੍ਦਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਕਥਾ, ਅਤ੍ਥੋ ਚ ਨਿਚ੍ਛਯੋ ਚ ਅਤ੍ਥਨਿਚ੍ਛਯੋ, ਤਂ ਅਤ੍ਥਨਿਚ੍ਛਯਂ, ਮਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥਞ੍ਚ વਿਨਿਚ੍ਛਯਞ੍ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪਨ੍ਨਂ ਪਤ੍ਤਂ ਪੁਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਸੀਲਂ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮੇਤੇਸਨ੍ਤਿ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸੀਲਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਨ੍ਨਾ ਗਤਾ ਉਪਾਗਤਾਤਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਸੀਲੇਨ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਉਪੇਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਧਿਸੀਲਅਧਿਚਿਤ੍ਤਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਸਿਕ੍ਖਾ, ਤਂ ਕਾਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਕਾਮਾ। ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਮੇਤਿ ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭਿਕ੍ਖવੋ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕਾ ਨਿਸਾਮੇਨ੍ਤੁ। ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਸવਨੇ ਨਿਯੋਜੇਤਿ। ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਸવਨਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਕਾਮਾਨਂਯੇવ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਗਹਣਂ ਤਦਞ੍ਞੇਸਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਯ ਅਭਾਜਨਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ ਤੇ વਿਨਯਂ ਸੋਤਬ੍ਬਂ, ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਮਞ੍ਞਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
Tattha suṇātu metiādīnanti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho ajjuposatho’’tiādīnaṃ bhikkhupātimokkhe āgatānaṃ suttapadānaṃ. Atthanicchayanti abhidheyyatthassa ceva adhippāyatthassa ca nicchayanaṃ, vavatthāpananti attho. Imāya hi aṭṭhakathāya tesaṃ abhidheyyattho ceva adhippāyattho ca anekadhā vavatthāpīyati. Atha vā nicchinnoti nicchayo. Gaṇṭhiṭṭhānesu khīlamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā, attho ca nicchayo ca atthanicchayo, taṃ atthanicchayaṃ, mayā vuccamānaṃ atthañca vinicchayañcāti vuttaṃ hoti. Sīlasampannāti samantato pannaṃ pattaṃ puṇṇanti sampannaṃ, sīlaṃ sampannametesanti sīlasampannā, paripuṇṇasīlāti attho. Atha vā sammadeva pannā gatā upāgatāti sampannā, sīlena sampannā sīlasampannā, pātimokkhasaṃvarena upetāti attho. Adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātā tissopi sikkhitabbaṭṭhena sikkhā, taṃ kāmentīti sikkhākāmā. Suṇantu meti te sabbepi bhikkhavo mama santikā nisāmentu. Iminā attano saṃvaṇṇanāya sakkaccaṃ savane niyojeti. Sakkaccasavanapaṭibaddhā hi sabbāpi sāsanasampattīti. Ettha ca sīlasampannānaṃ sikkhākāmānaṃyeva bhikkhūnaṃ gahaṇaṃ tadaññesaṃ imissā saṃvaṇṇanāya abhājanabhāvato. Na hi te vinayaṃ sotabbaṃ, paṭipajjitabbañca maññissanti.
ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਗਾਥਾਪਦੇ, ਏਤੇਸਂ વਾ ਗਾਥਾਯ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਂ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ’’ਤਿਆਦੀਨਂ ਪਦਾਨਮਨ੍ਤਰੇ। ਸવਨੇ ਆਣਤ੍ਤਿવਚਨਂ ਸવਨਾਣਤ੍ਤਿવਚਨਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸવਨਾਣਤ੍ਤਿવਚਨਂ, ਤਥਾਪਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਕੇਨ ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਭਗવਤੋ ਆਣਤ੍ਤਿ, ਨ ਉਦ੍ਦੇਸਕਸ੍ਸਾਤਿ ਨવਕਤਰੇਨਾਪਿ ਇਦਂ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ ਸਙ੍ਘਗਾਰવੇਨ, ਸਙ੍ਘਬਹੁਮਾਨੇਨ ਚ ਸਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਗਾਰવਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸવਚਨਂ। ਸਙ੍ਘੋ ਹਿ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਤਾਦਿਗੁਣવਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਮਂ ਗਾਰવਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸવਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਦਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਕੇਨ ਕਤ੍ਥ ਕਦਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਬ੍ਬਮੇવ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਂ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੇਨਾਤਿ –
Etthāti etasmiṃ gāthāpade, etesaṃ vā gāthāya saṅgahitānaṃ ‘‘suṇātu me’’tiādīnaṃ padānamantare. Savane āṇattivacanaṃ savanāṇattivacanaṃ. Kiñcāpi savanāṇattivacanaṃ, tathāpi pātimokkhuddesakena evaṃ vattabbanti bhagavatā vuttattā bhagavato āṇatti, na uddesakassāti navakatarenāpi idaṃ vattuṃ vaṭṭati saṅghagāravena, saṅghabahumānena ca sahitattā sagāravasappatissavacanaṃ. Saṅgho hi suppaṭipannatādiguṇavisesayuttattā uttamaṃ gāravappatissavaṭṭhānaṃ. Idañca sabbaṃ kena kattha kadā vuttanti āha ‘‘sabbameva ceta’’ntiādi. Pātimokkhuddesaṃ anujānantenāti –
‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤੁਂ, ਏવਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ, ਬ੍ਯਤ੍ਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਟਿਬਲੇਨ ਸਙ੍ਘੋ ਞਾਪੇਤਬ੍ਬੋ ‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ’’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੩-੧੩੪) –
‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pātimokkhaṃ uddisituṃ, evañca pana, bhikkhave, uddisitabbaṃ, byattena bhikkhunā paṭibalena saṅgho ñāpetabbo ‘suṇātu me, bhante, saṅgho’’’ti (mahāva. 133-134) –
ਏવਮਾਦਿਨਾ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੇਨ। ਰਾਜਗਹੇਤਿ ਏવਂਨਾਮਕੇ ਨਗਰੇ। ਤਞ੍ਹਿ ਮਨ੍ਧਾਤੁਮਹਾਗੋવਿਨ੍ਦਾਦੀਹਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਰਾਜਗਹ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਚ ਨਗਰਂ ਹੋਤਿ, ਸੇਸਕਾਲੇ ਸੁਞ੍ਞਂ ਹੋਤਿ ਯਕ੍ਖਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ, ਤੇਸਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਇਦਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਕੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ। ਕਿਂ ਤੇ ਉਭੋਪਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤਿ, ਯੇਨੇવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਘਤ੍ਥੇਰੋ વਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਥੇਰਾਧਿਕਨ੍ਤਿ ਥੇਰਾਧੀਨਂ, ਥੇਰਾਯਤ੍ਤਂ ਭવਿਤੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਥੇਰਾਧੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸਂ ਪਰਿਸਾਯਂ। ਬ੍ਯਤ੍ਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾવੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਪਗੁਣਮਾਤਿਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਬਲੋਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ, ਅਭੀਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਦਹਰਸ੍ਸਾਪਿ ਬ੍ਯਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਏਤ੍ਥਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਸਚੇ ਥੇਰਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚ વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਾ ਤਯੋ વਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਾ ਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਦ੍વੇ ਪਨ ਅਕ੍ਖਣ੍ਡਾ ਸੁવਿਸਦਾ વਾਚੁਗ੍ਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਥੇਰਾਯਤ੍ਤੋવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸਚੇ ਪਨ ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ વਿਸਦਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਬ੍ਯਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਆਯਤ੍ਤੋਤਿ।
Evamādinā anujānantena. Rājagaheti evaṃnāmake nagare. Tañhi mandhātumahāgovindādīhi pariggahitattā ‘‘rājagaha’’nti vuccati. Taṃ panetaṃ buddhakāle, cakkavattikāle ca nagaraṃ hoti, sesakāle suññaṃ hoti yakkhapariggahitaṃ, tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ hutvā tiṭṭhati. Tasmāti yasmā idaṃ pātimokkhuddesakena vattabbavacanaṃ, tasmā. Kiṃ te ubhopi pātimokkhaṃ uddisanti, yenevaṃ vattabbanti āha ‘‘saṅghatthero vā hī’’tiādi. Therādhikanti therādhīnaṃ, therāyattaṃ bhavitunti attho. ‘‘Therādheyya’’nti vā pāṭho, soyevattho. Tatthāti tissaṃ parisāyaṃ. Byattoti paññāveyyattiyena samannāgato, paguṇamātikoti attho. Paṭibaloti vattuṃ samattho, abhītoti vuttaṃ hoti. Ettha ca kiñcāpi daharassāpi byattassa pātimokkho anuññāto, atha kho etthāyaṃ adhippāyo – sace therassa pañca vā cattāro vā tayo vā pātimokkhuddesā nāgacchanti, dve pana akkhaṇḍā suvisadā vācuggatā honti, therāyattova pātimokkho. Sace pana ettakampi visadaṃ kātuṃ na sakkoti, byattassa bhikkhuno āyattoti.
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਸਙ੍ਘੋ’’ਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸਙ੍ਘਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਙ੍ਘੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਪਦੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ ਕਿਞ੍ਚਾਪੀਤਿ ਅਨੁਗ੍ਗਹਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਯਦਿ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਦਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਹਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਹਿ વਡ੍ਢਨ੍ਤੀਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣਾ, ਪਰਲੋਕਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਦਾਤਬ੍ਬਂ ਦਾਨਂ, ਤਂ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਅਰਹਤਿ, ਦਕ੍ਖਿਣਾਯ વਾ ਹਿਤੋ, ਯਸ੍ਮਾ ਨਂ ਮਹਪ੍ਫਲਕਾਰਿਤਾਯ વਿਸੋਧੇਤੀਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਙ੍ਘਾਤੇਨ ਸਂਹਤੋਤਿ ਸਙ੍ਘੋ, ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੋ ਚ ਸੋ ਸਙ੍ਘੋ ਚਾਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਸਙ੍ਘੋ। ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਚਤੁવਗ੍ਗਾਦਿવਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਸਿਦ੍ਧੋ ਸਙ੍ਘੋ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਙ੍ਘੋ। ਅવਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ‘‘ਅਰਿਯਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ’’ਤਿ વਾ ਅવਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ। ਸੋਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਙ੍ਘੋ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਂ ਉਪੋਸਥਞਤ੍ਤਿਯਂ। ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਉਪੋਸਥਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਸੇਸਤ੍ਤਾ। ਨਨੁ ਚ ਸੋਪਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸੋ ਪਨੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਕਮ੍ਮવਸੇਨਾਤਿ વਿਨਯਕਮ੍ਮવਸੇਨ। ਪਞ੍ਚ વਿਧਾ ਪਕਾਰਾ ਅਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਙ੍ਘਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ। ਤਥਾ ਹਿ વਿਧਯੁਤ੍ਤਗਤਪ੍ਪਕਾਰਸਦ੍ਦੇ ਸਮਾਨਤ੍ਥੇ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਗ੍ਗੋ ਸਮੂਹੋਤਿ ਚਤੁવਗ੍ਗੋ, ਚਤੁਪਰਿਮਾਣਯੁਤ੍ਤੋ વਾ વਗ੍ਗੋ ਚਤੁવਗ੍ਗੋ। ਏવਂ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਾਦਿ।
Idāni ‘‘saṅgho’’ti avisesena vuttattā idhādhippetasaṅghaṃ visesetvā dassetuṃ ‘‘saṅghoti iminā pana padenā’’tiādimāha kiñcāpīti anuggahatthe nipāto, tassa yadi nāmāti attho veditabbo. Dakkhanti etāya sattā yathādhippetāhi sampattīhi vaḍḍhantīti dakkhiṇā, paralokaṃ saddahitvā dātabbaṃ dānaṃ, taṃ dakkhiṇaṃ arahati, dakkhiṇāya vā hito, yasmā naṃ mahapphalakāritāya visodhetīti dakkhiṇeyyo, diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatoti saṅgho, dakkhiṇeyyo ca so saṅgho cāti dakkhiṇeyyasaṅgho. Sammutiyā catuvaggādivinayapaññattiyā siddho saṅgho sammutisaṅgho. Avisesenāti ‘‘ariyā’’ti vā ‘‘puthujjanā’’ti vā avisesetvā sāmaññena. Soti sammutisaṅgho. Idhāti imissaṃ uposathañattiyaṃ. Adhippeto uposathañattiyā avisesattā. Nanu ca sopi pañcavidho hoti, tattha katamo idhādhippetoti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘so panesā’’tiādi. Kammavasenāti vinayakammavasena. Pañca vidhā pakārā assa sammutisaṅghassāti pañcavidho. Tathā hi vidhayuttagatappakārasadde samānatthe vaṇṇayanti. Catunnaṃ vaggo samūhoti catuvaggo, catuparimāṇayutto vā vaggo catuvaggo. Evaṃ pañcavaggādi.
ਇਦਾਨਿ ਯੇਸਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ વਸੇਨਾਯਂ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੇ ਸਙ੍ਘੇ। ਮਜ੍ਝਿਮੇਸੁ ਜਨਪਦੇਸੁ ਉਪਸਮ੍ਪਦਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦਸવਗ੍ਗਕਰਣੀਯਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਉਪਸਮ੍ਪਦਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤਥਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਅਤਿਦਿਸਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਅਤਿਰੇਕવੀਸਤਿવਗ੍ਗੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੋ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਤਿਰੇਕਤਰੇਨਾਤਿ ਚਤੁવਗ੍ਗਾਦਿਕਰਣੀਯਂ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਾਦਿਨਾ ਅਤਿਰੇਕਤਰੇਨ, ਦਸવਗ੍ਗਕਰਣੀਯਞ੍ਚ ਏਕਾਦਸવਗ੍ਗਾਦਿਨਾ ਅਤਿਰੇਕਤਰੇਨ। ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ। ਇਦਮੇવ ਚਾਨੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਾਨਿਯਮੇ ਕਥਮੇਤਂ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਈਦਿਸੀ ਚੋਦਨਾ ਅਨવਕਾਸਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇਤਿ ਉਪੋਸਥੇ।
Idāni yesaṃ kammānaṃ vasenāyaṃ pañcavidho hoti, taṃ visesetvā dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha tatthāti pañcavidhe saṅghe. Majjhimesu janapadesu upasampadakammassa dasavaggakaraṇīyattā vuttaṃ ‘‘ṭhapetvā…pe… upasampadañcā’’ti. ‘‘Tathā’’ti iminā ‘‘na kiñci saṅghakammaṃ kātuṃ na vaṭṭatī’’ti imamatthaṃ atidisati. Yadi evaṃ kimatthaṃ atirekavīsativaggo vuttoti āha ‘‘so panā’’tiādi. Atirekatarenāti catuvaggādikaraṇīyaṃ pañcavaggādinā atirekatarena, dasavaggakaraṇīyañca ekādasavaggādinā atirekatarena. Dassanatthanti ñāpanatthaṃ. Idameva cānena kattabbaṃ kammanti ‘‘kammavasena pañcavidho’’ti vuttaṃ. Kammassāniyame kathametaṃ yujjeyyāti īdisī codanā anavakāsāti daṭṭhabbaṃ. Imasmiṃ panattheti uposathe.
ਉਪੋਸਥਸਦ੍ਦੋ ਪਨਾਯਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਸੀਲਉਪવਾਸਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਦਿવਸੇਸੁ વਤ੍ਤਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਆਯਾਮਾવੁਸੋ ਕਪ੍ਪਿਨ, ਉਪੋਸਥਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੫੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੮੫) ਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੇ ਆਗਤੋ, ‘‘ਏવਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਖੋ, વਿਸਾਖੇ, ਉਪੋਸਥੋ ਉਪવੁਤ੍ਥੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੪੩) ਸੀਲੇ, ‘‘ਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વੇ ਸਦਾ ਫਗ੍ਗੁ, ਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸੁਪੋਸਥੋ ਸਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੯) ਉਪવਾਸੇ, ‘‘ਉਪੋਸਥੋ ਨਾਮ ਨਾਗਰਾਜਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੬) ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ, ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਦਹੁਪੋਸਥੇ ਸਭਿਕ੍ਖੁਕਾ ਆવਾਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮਹਾવ॰ ੧੮੧) ਦਿવਸੇ, ਇਧਾਪਿ ਦਿવਸੇਯੇવ વਤ੍ਤਮਾਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਉਪੋਸਥਦਿવਸੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਉਪવਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਉਪੋਸਥੋ। ਉਪવਸਨ੍ਤੀਤਿ ਸੀਲੇਨ વਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਆਹਾਰਸ੍ਸ ਅਭੁਞ੍ਜਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਅਨਸਨੇਨ વਾ ਖੀਰਪਾਨਮਧੁਪਾਨਾਦਿਮਤ੍ਤੇਨ વਾ ਉਪੇਤਾ ਹੁਤ੍વਾ વਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Uposathasaddo panāyaṃ pātimokkhuddesasīlaupavāsapaññattidivasesu vattati. Tathā hesa ‘‘āyāmāvuso kappina, uposathaṃ gamissāmā’’tiādīsu (dī. ni. aṭṭha. 1.150; ma. ni. aṭṭha. 3.85) timokkhuddese āgato, ‘‘evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgato kho, visākhe, uposatho upavuttho’’tiādīsu (a. ni. 8.43) sīle, ‘‘suddhassa ve sadā phaggu, suddhassuposatho sadā’’tiādīsu (ma. ni. 1.79) upavāse, ‘‘uposatho nāma nāgarājā’’tiādīsu (dī. ni. 2.246) paññattiyaṃ, ‘‘na, bhikkhave, tadahuposathe sabhikkhukā āvāsā’’tiādīsu (mahāva. 181) divase, idhāpi divaseyeva vattamāno adhippetoti āha ‘‘ajja uposathadivaso’’tiādi. Upavasanti etthāti uposatho. Upavasantīti sīlena vā sabbaso āhārassa abhuñjanasaṅkhātena anasanena vā khīrapānamadhupānādimattena vā upetā hutvā vasantīti attho.
ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ વਾਕ੍ਯਾਨਂ ਏવ-ਕਾਰਤ੍ਥਸਹਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪੋਸਥੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ‘‘ਉਪੋਸਥੋ ਏવਾ’’ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤੇਨ ਅਨੁਪੋਸਥਦਿવਸਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤੀ’’ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਨਿਰਾਕਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਅਥ વਾ ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਰਤ੍ਥਾਪੋਹਨવਸੇਨ ਸਦ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤੀਤਿ ‘‘ਉਪੋਸਥੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ‘‘ਅਨੁਪੋਸਥੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏਤੇਨ ਅਨੁਪੋਸਥਦਿવਸਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏਸ ਨਯੋ ਪਨ੍ਨਰਸੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਞ੍ਞਂ ਉਪੋਸਥਦਿવਸਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਏਤੇਨਾਤਿ ‘‘ਉਪੋਸਥੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਦ੍ਦੇਨ। ਪਞ੍ਚਦਸਨ੍ਨਂ ਤਿਥੀਨਂ ਪੂਰਣવਸੇਨ ਪਨ੍ਨਰਸੋ। ਪਨ੍ਨਰਸੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਞ੍ਞਂ ਉਪੋਸਥਦਿવਸਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤੀ’’ਤਿ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦਿવਸવਸੇਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਚਤੁਦ੍ਦਸਿਯਂ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕੋ। ਏવਂ ਪਨ੍ਨਰਸਿਕੋ। ਸਾਮਗ੍ਗਿਉਪੋਸਥੋ ਨਾਮ ਸਙ੍ਘਸਾਮਗ੍ਗਿਕਤਦਿવਸੇ ਕਾਤਬ੍ਬਉਪੋਸਥੋ। ਹੇਮਨ੍ਤਗਿਮ੍ਹવਸ੍ਸਾਨਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਉਤੂਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹੇਮਨ੍ਤਉਤੁ ਨਾਮ ਅਪਰਕਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖਪਾਟਿਪਦਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਫਗ੍ਗੁਨਪੁਣ੍ਣਮਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਾਸਾ, ਗਿਮ੍ਹਉਤੁ ਨਾਮ ਫਗ੍ਗੁਨਸ੍ਸ ਕਾਲਪਕ੍ਖਪਾਟਿਪਦਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਆਸਾਲ਼੍ਹਪੁਣ੍ਣਮਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਾਸਾ, વਸ੍ਸਾਨਉਤੁ ਨਾਮ ਆਸਾਲ਼੍ਹਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖਪਾਟਿਪਦਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਪਰਕਤ੍ਤਿਕਪੁਣ੍ਣਮਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਾਸਾ। ਤਤਿਯਸਤ੍ਤਮਪਕ੍ਖੇਸੁ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਕਤ੍વਾ ਛ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕਾਤਿ ਹੇਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਤੁਨੋ ਤਤਿਯੇ ਚ ਸਤ੍ਤਮੇ ਚ ਪਕ੍ਖੇ ਦ੍વੇ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕਾ, ਏવਮਿਤਰੇਸਂ ਉਤੂਨਨ੍ਤਿ ਛ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕਾ। ਸੇਸਾ ਪਨ੍ਨਰਸਿਕਾਤਿ ਸੇਸਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਪਨ੍ਨਰਸਿਕਾ। ਹੋਨ੍ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ –
Sabbesampi vākyānaṃ eva-kāratthasahitattā ‘‘uposatho’’ti etassa ‘‘uposatho evā’’ti ayamattho labbhatīti āha ‘‘etena anuposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti. Iminā avadhāraṇena nirākataṃ dasseti, atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti ‘‘uposatho’’ti etassa ‘‘anuposatho na hotī’’ti ayamatthoti vuttaṃ ‘‘etena anuposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti. ‘‘Esa nayo pannaraso’’ti iminā aññaṃ uposathadivasaṃpaṭikkhipatīti etthāpi. Etenāti ‘‘uposatho’’ti etena saddena. Pañcadasannaṃ tithīnaṃ pūraṇavasena pannaraso. Pannarasoti iminā aññaṃ uposathadivasaṃ paṭikkhipatī’’ti saṃkhittena vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘divasavasena hī’’tiādimāha. Catuddasiyaṃ niyutto cātuddasiko. Evaṃ pannarasiko. Sāmaggiuposatho nāma saṅghasāmaggikatadivase kātabbauposatho. Hemantagimhavassānānaṃ tiṇṇaṃ utūnanti ettha hemantautu nāma aparakattikassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya phaggunapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā, gimhautu nāma phaggunassa kālapakkhapāṭipadato paṭṭhāya āsāḷhapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā, vassānautu nāma āsāḷhassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya aparakattikapuṇṇamapariyosānā cattāro māsā. Tatiyasattamapakkhesu dve dve katvā cha cātuddasikāti hemantassa utuno tatiye ca sattame ca pakkhe dve cātuddasikā, evamitaresaṃ utūnanti cha cātuddasikā. Sesā pannarasikāti sesā aṭṭhārasa pannarasikā. Honti cettha –
‘‘ਕਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਚ ਕਾਲ਼ਮ੍ਹਾ, ਯਾવ ਫਗ੍ਗੁਨਪੁਣ੍ਣਮਾ।
‘‘Kattikassa ca kāḷamhā, yāva phaggunapuṇṇamā;
‘ਹੇਮਨ੍ਤਕਾਲੋ’ਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਅਟ੍ਠ ਹੋਨ੍ਤਿ ਉਪੋਸਥਾ॥
‘Hemantakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘ਫਗ੍ਗੁਨਸ੍ਸ ਚ ਕਾਲ਼ਮ੍ਹਾ, ਯਾવ ਆਸਾਲ਼੍ਹਪੁਣ੍ਣਮਾ।
‘‘Phaggunassa ca kāḷamhā, yāva āsāḷhapuṇṇamā;
‘ਗਿਮ੍ਹਕਾਲੋ’ਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਅਟ੍ਠ ਹੋਨ੍ਤਿ ਉਪੋਸਥਾ॥
‘Gimhakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘ਆਸਾਲ਼੍ਹਸ੍ਸ ਚ ਕਾਲ਼ਮ੍ਹਾ, ਯਾવ ਕਤ੍ਤਿਕਪੁਣ੍ਣਮਾ।
‘‘Āsāḷhassa ca kāḷamhā, yāva kattikapuṇṇamā;
‘વਸ੍ਸਕਾਲੋ’ਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਅਟ੍ਠ ਹੋਨ੍ਤਿ ਉਪੋਸਥਾ॥
‘Vassakālo’ti viññeyyo, aṭṭha honti uposathā.
‘‘ਉਤੂਨਂ ਪਨ ਤਿਣ੍ਣਨ੍ਨਂ, ਪਕ੍ਖੇ ਤਤਿਯਸਤ੍ਤਮੇ।
‘‘Utūnaṃ pana tiṇṇannaṃ, pakkhe tatiyasattame;
‘ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੋ’ਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ, ਉਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤਿ ਨਯਞ੍ਞੁਨੋ’’ਤਿ॥
‘Cātuddaso’ti pātimokkhaṃ, uddisanti nayaññuno’’ti.
ਪਕਤਿਯਾ ਨਬਹੁਤਰਾવਾਸਿਕਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਪਕਤਿਚਾਰਿਤ੍ਤਂ। ਬਹੁਤਰਾવਾਸਿਕਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇ ਪਨ ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੇਪਿ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਕਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਸਕਿਨ੍ਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ વਾਰੇ । ਆવਾਸਿਕਾਨਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆવਾਸਿਕੇਹਿ ‘‘ਅਜ੍ਜੁਪੋਸਥੋ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੋ’’ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚੇ ਕਰਿਯਮਾਨੇ ਅਨੁવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਪਟਿਕ੍ਕੋਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਆવਾਸਿਕੇਹਿ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਨਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੭੮) વਚਨਂ, ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਦ੍વੇ ਤਯੋ ਉਪੋਸਥੇ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕੇ ਕਾਤੁਂ, ਕਥਂ ਮਯਂ ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਪਠਮਤਰਂ ਪવਾਰੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੪੦) વਚਨਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਠਮਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਉਤੁਨੋ ਤਤਿਯਸਤ੍ਤਮਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੇ વਾ ਅવਸੇਸਸ੍ਸ ਪਨ੍ਨਰਸੇ વਾ ਸਕਿਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਕਤਿਚਾਰਿਤ੍ਤવਸੇਨਪਿ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ ‘‘ਆਗਨ੍ਤੁਕੇਹੀ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾਰੂਪਪਚ੍ਚਯੇ ਸਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕੇ ਉਪੋਸਥਂ ਕਾਤੁਂ ਅਨੁਰੂਪੇ ‘‘ਆવਾਸਿਕਾ ਬਹੁਤਰਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕੇ ਪਚ੍ਚਯੇ ਸਤਿ। ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੇਤਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਉਤੂਨਂ ਤਤਿਯਸਤ੍ਤਮਪਕ੍ਖਚਾਤੁਦ੍ਦਸਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੇ।
Pakatiyā nabahutarāvāsikādipaccayena kātabbaṃ pakaticārittaṃ. Bahutarāvāsikādipaccaye pana sati aññasmiṃ cātuddasepi kātuṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘saki’’ntiādi. Sakinti ekasmiṃ vāre . Āvāsikānaṃ anuvattitabbanti āvāsikehi ‘‘ajjuposatho cātuddaso’’ti pubbakicce kariyamāne anuvattitabbaṃ, na paṭikkositabbaṃ. Ādisaddena ‘‘āvāsikehi āgantukānaṃ anuvattitabba’’nti (mahāva. 178) vacanaṃ, ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tehi bhikkhūhi dve tayo uposathe cātuddasike kātuṃ, kathaṃ mayaṃ tehi bhikkhūhi paṭhamataraṃ pavāreyyāmā’’ti (mahāva. 240) vacanañca saṅgaṇhāti. Ettha ca paṭhamasuttassa ekekassa utuno tatiyasattamapakkhassa cātuddase vā avasesassa pannarase vā sakiṃ pātimokkhaṃ uddisitabbanti pakaticārittavasenapi atthasambhavato ‘‘āgantukehī’’tiādīni suttāni dassitānīti veditabbaṃ. Tathārūpapaccaye satīti aññasmimpi cātuddasike uposathaṃ kātuṃ anurūpe ‘‘āvāsikā bahutarā hontī’’ti evamādike paccaye sati. Aññasmimpi cātuddaseti tiṇṇaṃ utūnaṃ tatiyasattamapakkhacātuddasato aññasmiṃ cātuddase.
ਨ ਕੇવਲਂ ਉਪੋਸਥਦਿવਸਾવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਰਿਮવਸ੍ਸਂવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਮਾ ਇਤਿ ਚਨ੍ਦੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਸ੍ਸ ਗਤਿਯਾ ਦਿવਸਸ੍ਸ ਮਿਨਿਤਬ੍ਬਤੋ, ਸੋ ਏਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਕਲਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਪੁਣ੍ਣੋਤਿ ਪੁਣ੍ਣਮਾ, ਪੁਬ੍ਬਕਤ੍ਤਿਕਾਯ ਪੁਣ੍ਣਮਾ ਪੁਬ੍ਬਕਤ੍ਤਿਕਪੁਣ੍ਣਮਾ, ਅਸ੍ਸਯੁਜਪੁਣ੍ਣਮਾ। ਸਾ ਹਿ ਪਚ੍ਛਿਮਕਤ੍ਤਿਕਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਸਂਯੇવਾਤਿ ਪੁਰਿਮવਸ੍ਸਂવੁਟ੍ਠਾਨਂਯੇવ। ਭਣ੍ਡਨਕਾਰਕੇਹੀਤਿ ਕਲਹਕਾਰਕੇਹਿ। ਪਚ੍ਚੁਕ੍ਕਡ੍ਢਨ੍ਤੀਤਿ ਉਕ੍ਕਡ੍ਢਨ੍ਤਿ। ਭਣ੍ਡਨਕਾਰਕੇਹਿ ਅਨੁવਾਦવਸੇਨ ਅਸ੍ਸਯੁਜਪੁਣ੍ਣਮਾਦਿਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤਾ ਪવਾਰਣਂ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖਂ, ਜੁਣ੍ਹਪਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਕਡ੍ਢਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਆવਾਸਿਕਾ, ਯਦਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲਂ, ਇਦਾਨਿ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਮ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯਾਮ, ਆਗਮੇ ਕਾਲ਼ੇ ਪવਾਰੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੪੦) ‘‘ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਆવਾਸਿਕਾ, ਯਦਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲਂ, ਇਦਾਨਿ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾਮ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯਾਮ, ਆਗਮੇ ਜੁਣ੍ਹੇ ਪવਾਰੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ ਚ ਏવਂ ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਪવਾਰਣਂ ਉਕ੍ਕਡ੍ਢਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Na kevalaṃ uposathadivasāva hontīti āha ‘‘purimavassaṃvuṭṭhānaṃ panā’’tiādi. Mā iti cando vuccati tassa gatiyā divasassa minitabbato, so ettha sabbakalāpāripūriyā puṇṇoti puṇṇamā, pubbakattikāya puṇṇamā pubbakattikapuṇṇamā, assayujapuṇṇamā. Sā hi pacchimakattikaṃ nivattetuṃ evaṃ vuttā. Tesaṃyevāti purimavassaṃvuṭṭhānaṃyeva. Bhaṇḍanakārakehīti kalahakārakehi. Paccukkaḍḍhantīti ukkaḍḍhanti. Bhaṇḍanakārakehi anuvādavasena assayujapuṇṇamādiṃ pariccajantā pavāraṇaṃ kāḷapakkhaṃ, juṇhapakkhanti uddhaṃ kaḍḍhantīti attho. ‘‘Suṇantu me āyasmanto āvāsikā, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, idāni uposathaṃ kareyyāma, pātimokkhaṃ uddiseyyāma, āgame kāḷe pavāreyyāmā’’ti (mahāva. 240) ‘‘suṇantu me āyasmanto āvāsikā, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, idāni uposathaṃ kareyyāma, pātimokkhaṃ uddiseyyāma, āgame juṇhe pavāreyyāmā’’ti ca evaṃ ñattiyā pavāraṇaṃ ukkaḍḍhantīti vuttaṃ hoti.
ਅਥਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਚਤੁਦ੍ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੂਰਣੋ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੋ, ਦਿવਸੋ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਆਗਮੇ ਜੁਣ੍ਹੇ ਪવਾਰੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ ਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪਯਿਂਸੁ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਆਗਮੇ ਜੁਣ੍ਹੇ ਕੋਮੁਦਿਯਾ ਚਾਤੁਮਾਸਿਨਿਯਾ ਅવਸ੍ਸਂ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪવਾਰੇਤੁਂ ਲਬ੍ਭਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Athāti anantaratthe nipāto. Catuddasannaṃ pūraṇo cātuddaso, divaso. Yaṃ sandhāya ‘‘āgame juṇhe pavāreyyāmā’’ti ñattiṃ ṭhapayiṃsu, tasmiṃ pana āgame juṇhe komudiyā cātumāsiniyā avassaṃ pavāretabbaṃ. Na hi taṃ atikkamitvā pavāretuṃ labbhati. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਤੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਣ੍ਡਨਕਾਰਕਾ ਕਲਹਕਾਰਕਾ વਿવਾਦਕਾਰਕਾ ਭਸ੍ਸਕਾਰਕਾ ਸਙ੍ਘੇ ਅਧਿਕਰਣਕਾਰਕਾ ਤਮ੍ਪਿ ਜੁਣ੍ਹਂ ਅਨੁવਸੇਯ੍ਯੁਂ, ਤੇਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹੇવ ਆਗਮੇ ਜੁਣ੍ਹੇ ਕੋਮੁਦਿਯਾ ਚਾਤੁਮਾਸਿਨਿਯਾ ਅਕਾਮਾ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੪੦)।
‘‘Te ce, bhikkhave, bhikkhū bhaṇḍanakārakā kalahakārakā vivādakārakā bhassakārakā saṅghe adhikaraṇakārakā tampi juṇhaṃ anuvaseyyuṃ, tehi, bhikkhave, bhikkhūhi sabbeheva āgame juṇhe komudiyā cātumāsiniyā akāmā pavāretabba’’nti (mahāva. 240).
ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਛਿਮવਸ੍ਸਂવੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਛਿਮਕਤ੍ਤਿਕਪੁਣ੍ਣਮਾ ਏવਾ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪવਾਰੇਯ੍ਯ, ਦੁਕ੍ਕਟਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਨ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਪવਾਰਣਾਯ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਘਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੩੩)। વਿਸੁਦ੍ਧਿਪવਾਰਣਾਯੋਗਤੋ ਪવਾਰਣਾਦਿવਸਾ। ਪਿਸਦ੍ਦੇਨ ਨ ਕੇવਲਂ ਪવਾਰਣਾਦਿવਸਾਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਉਪੋਸਥਦਿવਸਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਯੋ ਸੋ ਸਾਮਗ੍ਗਿਉਪੋਸਥਦਿવਸੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਞ੍ਚ ਤਪ੍ਪਸਙ੍ਗੇਨ ਸਾਮਗ੍ਗਿਪવਾਰਣਾਦਿવਸਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਦਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਓਸਾਰਿਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕੇ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਮਿਂ ਓਸਾਰਿਤੇ, ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੀਮਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਦੇਸਾਪੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ ਕਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਪવੇਸਿਤੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਕਰਣਸ੍ਸ। ਤਦਾ ਠਪੇਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਉਪੋਸਥਦਿવਸੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਾવਦੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਾવਦੇવਾਤਿ ਤਂ ਦਿવਸਮੇવ। વਚਨਤੋਤਿ ਕੋਸਮ੍ਬਕਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਮਹਾવ॰ ੪੭੫) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ વਿવਦਨ੍ਤਾ ਉਪੋਸਥਂ વਾ ਪવਾਰਣਂ વਾ ਠਪੇਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਕਰਣੇ વਿਨਿਚ੍ਛਿਤੇ ‘‘ਸਮਗ੍ਗਾ ਜਾਤਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾ ਸਾਮਗ੍ਗਿਉਪੋਸਥਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਕਰੋਨ੍ਤੇਹਿ ਅਨੁਪੋਸਥੇ ਉਪੋਸਥੋ ਕਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਕਤ੍ਤਿਕਮਾਸਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਤ੍ਤਿਕਮਾਸੋ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਕਤ੍ਤਿਕਮਾਸਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖਪਾਟਿਪਦਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਅਪਰਕਤ੍ਤਿਕਪੁਣ੍ਣਮਾ, ਤਾવ ਏਕੂਨਤਿਂਸਰਤ੍ਤਿਦਿવੋ, ਤਸ੍ਸਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ, ਤਤੋ ਪਚ੍ਛਾ વਾ ਪਨ ਪੁਰੇ વਾ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਅਯਮੇવ ਯੋ ਕੋਚਿ ਦਿવਸੋਯੇવ। ਇਧਾਪਿ ਕੋਸਮ੍ਬਕਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ ਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਸਦਿਸਾવ ਸਾਮਗ੍ਗੀ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯੇ ਪਨ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕੇ ਪવਾਰਣਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਮਗ੍ਗਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਹਿ ਪવਾਰਣਾਯਮੇવ ਪવਾਰਣਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਤਾવਦੇવ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਕਰੋਨ੍ਤੇਹਿ ਅਪ੍ਪવਾਰਣਾਯ ਪવਾਰਣਾ ਕਤਾ ਹੋਤਿ। ਨ ਕਾਤਬ੍ਬੋਯੇવਾਤਿ ਨਿਯਮੇਨ ਯਦਿ ਕਰੋਤਿ, ਦੁਕ੍ਕਟਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਉਪੋਸਥਕਰਣੇ ਦੁਕ੍ਕਟਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਪੋਸਥੇ ਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਘਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੮੩)।
Tenevāha ‘‘pacchimavassaṃvuṭṭhānañca pacchimakattikapuṇṇamā evā’’ti. Yadi hi taṃ atikkamitvā pavāreyya, dukkaṭāpattiṃ āpajjeyya. Vuttañhetaṃ ‘‘na ca, bhikkhave, apavāraṇāya pavāretabbaṃ aññatra saṅghasāmaggiyā’’ti (mahāva. 233). Visuddhipavāraṇāyogato pavāraṇādivasā. Pisaddena na kevalaṃ pavāraṇādivasāyeva, atha kho uposathadivasāpi hontīti dasseti. Idāni yo so sāmaggiuposathadivaso vutto, tañca tappasaṅgena sāmaggipavāraṇādivasañca dassento ‘‘yadā panā’’tiādimāha. Osārite tasmiṃ bhikkhusminti ukkhittake bhikkhusmiṃ osārite, taṃ gahetvā sīmaṃ gantvā āpattiṃ desāpetvā kammavācāya kammappaṭippassaddhivasena pavesiteti vuttaṃ hoti. Tassa vatthussāti tassa adhikaraṇassa. Tadā ṭhapetvā…pe… uposathadivaso nāma hotīti sambandho. Kiṃ kāraṇanti āha ‘‘tāvadevā’’tiādi. Tattha tāvadevāti taṃ divasameva. Vacanatoti kosambakakkhandhake (mahāva. 475) vuttattā. Yattha pana pattacīvarādīnaṃ atthāya appamattakena kāraṇena vivadantā uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā ṭhapenti, tattha tasmiṃ adhikaraṇe vinicchite ‘‘samaggā jātamhā’’ti antarā sāmaggiuposathaṃ kātuṃ na labhanti. Karontehi anuposathe uposatho kato nāma hoti. Kattikamāsabbhantareti ettha kattikamāso nāma pubbakattikamāsassa kāḷapakkhapāṭipadato paṭṭhāya yāva aparakattikapuṇṇamā, tāva ekūnatiṃsarattidivo, tassabbhantare, tato pacchā vā pana pure vā na vaṭṭati. Ayameva yo koci divasoyeva. Idhāpi kosambakakkhandhake sāmaggiyā sadisāva sāmaggī veditabbā. Ye pana kismiñcideva appamattake pavāraṇaṃ ṭhapetvā samaggā honti, tehi pavāraṇāyameva pavāraṇā kātabbā, tāvadeva na kātabbā. Karontehi appavāraṇāya pavāraṇā katā hoti. Na kātabboyevāti niyamena yadi karoti, dukkaṭanti dasseti. Tattha hi uposathakaraṇe dukkaṭaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, anuposathe uposatho kātabbo aññatra saṅghasāmaggiyā’’ti (mahāva. 183).
‘‘ਪਤ੍ਤਕਾਲਮੇવ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਕਤ੍ਥੇ ਭਾવਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨਾਸਤੀਤਿ ਅਨ੍વਯਤੋ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕਤੋ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਰੋਤਿ।
‘‘Pattakālamevapattakalla’’nti iminā sakatthe bhāvappaccayoti dasseti. Nāsatīti anvayato vuttameva byatirekato daḷhaṃ karoti.
ਅਨੁਰੂਪਾਤਿ ਅਰਹਾ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਾ, ਸਾਮਿਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿਮੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਹੇਟ੍ਠਿਮੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ, ਨ ਤੇਹਿ વਿਨਾ ਤਂ ਉਪੋਸਥਕਮ੍ਮਂ ਕਰੀਯਤਿ, ਨ ਤੇਸਂ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ વਾ ਏਤਿ। ਅવਸੇਸਾ ਪਨ ਸਚੇਪਿ ਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਚੇ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਛਨ੍ਦਾਰਹਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੁ વਾ, ਮਾ વਾ, ਕਮ੍ਮਂ ਨ ਕੁਪ੍ਪਤਿ। ਪਕਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਨੁਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਪਾਰਾਜਿਕਂ ਅਨਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨਾ ਚ। ਹਤ੍ਥਪਾਸੋ ਨਾਮ ਦਿਯਡ੍ਢਹਤ੍ਥਪ੍ਪਮਾਣੋ।
Anurūpāti arahā anucchavikā, sāminoti vuttaṃ hoti. Sabbantimenāti sabbaheṭṭhimena cattāro, na tehi vinā taṃ uposathakammaṃ karīyati, na tesaṃ chando vā pārisuddhi vā eti. Avasesā pana sacepi sahassamattā honti, sace samānasaṃvāsakā, sabbe chandārahāva honti, chandapārisuddhiṃ datvā āgacchantu vā, mā vā, kammaṃ na kuppati. Pakatattāti anukkhittā, pārājikaṃ anajjhāpannā ca. Hatthapāso nāma diyaḍḍhahatthappamāṇo.
ਸੀਮਾ ਚ ਨਾਮੇਸਾ ਕਤਮਾ, ਯਤ੍ਥ ਹਤ੍ਥਪਾਸਂ ਅવਿਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਕਮ੍ਮਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਸੀਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ વਿਭਾਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਭਾવવਿਭਾવਨਂ વਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨੇવ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਸੀਮਾ ਚ ਨਾਮੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਮ੍ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਮਿਸ੍ਸੀਕਰੋਨ੍ਤੇਨ। ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤੇਨ, ਅਨ੍ਤੋ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਮਾ વਿਪਤ੍ਤਿਸੀਮਾਯੋ ਨਾਮਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਕਸ੍ਮਾ વਿਪਤ੍ਤਿਸੀਮਾਯੋ ਨਾਮਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਾਦਸਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਕਾਰਣੇਹਿ। વਚਨਤੋਤਿ ਕਮ੍ਮવਗ੍ਗੇ (ਪਰਿ॰ ੪੮੨ ਆਦਯੋ) ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ। ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮੇਤਂ વੀਸਤਿવਗ੍ਗਕਰਣੀਯਪਰਮਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਏਕવੀਸਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਿਸੀਦਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਸਂ ਸੀਮਾਯਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਕਮ੍ਮਾਰਹੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕવੀਸਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਾਕਾਰੇਨ ਨਿਸੀਦਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਅਤਿਖੁਦ੍ਦਕਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਰੂਪਾ ਚ ਸੀਮਾ ਸਮ੍ਮਤਾਪਿ ਅਸਮ੍ਮਤਾ, ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਸਦਿਸਾવ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕੁਪ੍ਪਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਸੀਮਾਸੁਪਿ।
Sīmā ca nāmesā katamā, yattha hatthapāsaṃ avijahitvā ṭhitā kammappattā nāma hontīti anuyogaṃ sandhāya sīmaṃ dassento vibhāgavantānaṃ sabhāvavibhāvanaṃ vibhāgadassanamukheneva hotīti ‘‘sīmā ca nāmesā’’tiādimāha. Sambhindantenāti missīkarontena. Ajjhottharantenāti maddantena, anto karontenāti vuttaṃ hoti. Imā vipattisīmāyo nāmāti sambandho. Kasmā vipattisīmāyo nāmāti āha ‘‘ekādasahī’’tiādi. Ākārehīti kāraṇehi. Vacanatoti kammavagge (pari. 482 ādayo) kathitattā. Saṅghakammaṃ nāmetaṃ vīsativaggakaraṇīyaparamanti āha ‘‘yattha ekavīsati bhikkhū nisīdituṃ na sakkontī’’ti. Yassaṃ sīmāyaṃ heṭṭhimaparicchedena kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū parimaṇḍalākārena nisīdituṃ na sakkonti, ayaṃ atikhuddakā nāmāti attho. Evarūpā ca sīmā sammatāpi asammatā, gāmakhettasadisāva hoti, tattha kataṃ kammaṃ kuppati. Esa nayo sesasīmāsupi.
ਸਮ੍ਮਤਾਤਿ ਬਦ੍ਧਾ, વਾਚਿਤਕਮ੍ਮવਾਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ વਾਚਨਮੇવ ਹਿ ਬਨ੍ਧਨਂ ਨਾਮ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨ ਉਪਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗੋ, ਤਂ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗਂ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਹਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਚਸਾਰਰੁਕ੍ਖੋ ਨਾਮ ਤਾਲਨਾਲ਼ਿਕੇਰਾਦਿਕਾ। ਪਂਸੁਪੁਞ੍ਜવਾਲੁਕਾਪੁਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤਿ ਪਂਸੁਰਾਸਿવਾਲੁਕਾਰਾਸੀਨਂ ਮਜ੍ਝੇ। ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਚੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਪਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਪਂਸੁਪੁਞ੍ਜਂ વਾ વਾਲੁਕਾਪੁਞ੍ਜਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਠੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਪਨ ਅਪਾਠੋ। ਨ ਹਿ ਸੋ ‘‘ਅਞ੍ਞਤਰ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਅਨ੍ਤਰਾਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਮਨ੍ਤਰਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਾ ਤੀਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਬਜ੍ਝਮਾਨਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗੇਸੁ ਤਚਸਾਰਰੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਏਕਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਤਾ, ਸਾ ਖਣ੍ਡਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯਾ ਪਨ ਚਤੁਪਞ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਹਿ ਬਜ੍ਝਮਾਨਾ ਇਮੇਸੁ ਤਚਸਾਰਰੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਏਕਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਤਾ, ਸਾ ਖਣ੍ਡਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗਾਨਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਪਨ ਅવਿਸੇਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਬਹਿ ਠਿਤੇਨ ਸਮ੍ਮਤਾਤਿ ਤੇਸਂ ਬਹਿ ਠਿਤੇਨ વਾਚਿਤਕਮ੍ਮવਾਚਾ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਪਨ ਅਨ੍ਤੋ ਚ ਬਹਿ ਚ ਠਤ੍વਾ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ।
Sammatāti baddhā, vācitakammavācāti attho. Kammavācāya vācanameva hi bandhanaṃ nāma. Nimittaṃ na upagacchatīti animittupago, taṃ animittupagaṃ, animittārahanti vuttaṃ hoti. Tacasārarukkho nāma tālanāḷikerādikā. Paṃsupuñjavālukāpuñjānanti paṃsurāsivālukārāsīnaṃ majjhe. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Potthakesu pana katthaci ‘‘paṃsupuñjaṃ vā vālukāpuñjaṃ vā aññatara’’nti pāṭho dissati, so pana apāṭho. Na hi so ‘‘aññatara’’nti iminā yujjatīti. Antarāti nimittupaganimittānamantarā. Ettha ca yā tīhi nimittehi bajjhamānā animittupagesu tacasārarukkhādīsu aññataraṃ antarā ekaṃ nimittaṃ katvā sammatā, sā khaṇḍanimittā nāma hoti. Yā pana catupañcanimittādīhi bajjhamānā imesu tacasārarukkhādīsu aññataraṃ antarā ekaṃ nimittaṃ katvā sammatā, sā khaṇḍanimittā nāma na hotīti viññāyati nimittupagānaṃ nimittānaṃ tiṇṇaṃ sabbhāvato. Aṭṭhakathāsu pana avisesena vuttaṃ, tasmā upaparikkhitvā gahetabbaṃ. Sabbena sabbanti sabbappakārena. Nimittānaṃ bahi ṭhitena sammatāti tesaṃ bahi ṭhitena vācitakammavācā. Nimittāni pana anto ca bahi ca ṭhatvā kittetuṃ vaṭṭanti.
ਏવਂ ਸਮ੍ਮਤਾਪੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ ਸਮ੍ਮਤਾਪਿ। ਇਮਸ੍ਸ ‘‘ਅਸਮ੍ਮਤਾવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਸਬ੍ਬਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਦੀ ਅਸੀਮਾਤਿ ਯਾ ਕਾਚਿ ਨਦੀਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਨਦੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਤਂ ਬਦ੍ਧਸੀਮਂ ਕਰੋਮਾ’’ਤਿ ਕਤਾਪਿ ਅਸੀਮਾ, ਬਦ੍ਧਸੀਮਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવੇਨ ਪਨ ਸਾ ਬਦ੍ਧਸੀਮਾਸਦਿਸਾ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਮੁਦ੍ਦਜਾਤਸ੍ਸਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ‘‘ਸਂਸਟ੍ਠવਿਟਪਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਬਦ੍ਧਾ ਹੋਤੀਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਦਿਸਾਭਾਗੇ ਸੀਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਾ ਪਦੇਸਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਏਕਦੇਸਂ। ਯਤ੍ਥ ਠਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ, ਤਾਦਿਸਂ ਏਕਦੇਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਠਿਤੇਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਾਦਿਸਂ ਪਦੇਸਂ ਅਨ੍ਤੋ ਕਰਿਤ੍વਾ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤਾ ਸੀਮਾਯ ਸੀਮਂ ਸਮ੍ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਨ ਤੁ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਨ੍ਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਗਣ੍ਠਿਪਦੇਸੁ ਪਨ ‘‘ਸਮ੍ਭਿਨ੍ਦਨਂ ਪਰੇਸਂ ਸੀਮਾਯ ਏਕਂ વਾ ਦ੍વੇ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਲੇਖਾਮਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਬਨ੍ਧਨਂ। ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣਂ ਨਾਮ ਪਰੇਸਂ ਸੀਮਾਯ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਂ ਸਕਲਂ વਾ ਤਸ੍ਸੇਕਦੇਸਂ વਾ ਅਨ੍ਤੋ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਤਸ੍ਸਾ ਬਹਿ ਏਕਿਸ੍ਸਂ ਦ੍વੀਸੁ વਾ ਦਿਸਾਸੁ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਬਨ੍ਧਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Evaṃ sammatāpīti nimittāni kittetvā kammavācāya sammatāpi. Imassa ‘‘asammatāva hotī’’ti iminā sambandho. Sabbā, bhikkhave, nadī asīmāti yā kāci nadīlakkhaṇappattā nadī nimittāni kittetvā ‘‘etaṃ baddhasīmaṃ karomā’’ti katāpi asīmā, baddhasīmā na hotīti attho. Attano sabhāvena pana sā baddhasīmāsadisā. Sabbattha saṅghakammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Samuddajātassaresupi eseva nayo. ‘‘Saṃsaṭṭhaviṭapā’’ti iminā aññamaññassa āsannataṃ dīpeti. Baddhā hotīti pacchimadisābhāge sīmaṃ sandhāya vuttaṃ. Tassā padesanti tassā ekadesaṃ. Yattha ṭhatvā bhikkhūhi kammaṃ kātuṃ sakkā hoti, tādisaṃ ekadesanti vuttaṃ hoti. Yattha pana ṭhitehi kammaṃ kātuṃ na sakkā, tādisaṃ padesaṃ anto karitvā bandhantā sīmāya sīmaṃ sambhindanti nāma, na tu ajjhottharanti nāmāti gahetabbaṃ. Gaṇṭhipadesu pana ‘‘sambhindanaṃ paresaṃ sīmāya ekaṃ vā dve vā nimitte kittetvā lekhāmattaṃ gahetvā bandhanaṃ. Ajjhottharaṇaṃ nāma paresaṃ sīmāya nimitte kittetvā taṃ sakalaṃ vā tassekadesaṃ vā anto karontena tassā bahi ekissaṃ dvīsu vā disāsu nimitte kittetvā bandhana’’nti vuttaṃ.
ਪਬ੍ਬਤਾਦੀਨਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮ੍ਪਦਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਪਬ੍ਬਤੋવ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਪਬ੍ਬਤਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਸੂਤਿ ਉਪੋਸਥਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੮ ਆਦਯੋ) ਸੀਮਾਸਮ੍ਮੁਤਿਯਂ વੁਤ੍ਤੇਸੁ। ਇਮੇਹਿ ਚ ਪਨ ਅਟ੍ਠਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸੇਹਿਪਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਮਿਸ੍ਸੇਹਿਪਿ ਸੀਮਂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਦਿਸਾਭਾਗੇ ਯਥਾਲਦ੍ਧਾਨਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗਾਨਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਏਕੇਨ, ਪਨ ਦ੍વੀਹਿ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਤੀਣਿ ਪਨ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਸਤੇਨਾਪਿ વਟ੍ਟਤਿ। ‘‘ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਯ ਦਿਸਾਯ ਕਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਿਨਯਧਰੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਪਬ੍ਬਤੋ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪੁਨ વਿਨਯਧਰੇਨੇવ ‘‘ਏਸੋ ਪਬ੍ਬਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਏਤਂ ਪਬ੍ਬਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਰੋਮ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤੋ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤੁ, ਹੋਤਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਨ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਪਾਸਾਣਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਯ ਦਿਸਾਯ ਕਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ‘‘ਪਬ੍ਬਤੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਉਦਕਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਨ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਤੁ, ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ વਾ, વਟ੍ਟਤਿਯੇવ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਯ ਅਨੁਦਿਸਾਯ ਕਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ? ਪਾਸਾਣੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏਸੋ ਪਾਸਾਣੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਦਕ੍ਖਿਣਾਯ ਦਿਸਾਯ, ਦਕ੍ਖਿਣਾਯ ਅਨੁਦਿਸਾਯ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਯ ਦਿਸਾਯ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਯ ਅਨੁਦਿਸਾਯ, ਉਤ੍ਤਰਾਯ ਦਿਸਾਯ, ਉਤ੍ਤਰਾਯ ਅਨੁਦਿਸਾਯ ਕਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ? ਉਦਕਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏਤਂ ਉਦਕਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਟ੍ਠਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਯ ਦਿਸਾਯ ਕਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ? ਪਬ੍ਬਤੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏਸੋ ਪਬ੍ਬਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਠਮਂ ਕਿਤ੍ਤਿਤਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾવ ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਘਟਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਾਮવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਨਾਮੇਨ ਚ ਅਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਮਤਾਤਿ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਉਪੋਸਥਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੯ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਾਯ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਞਤ੍ਤਿਦੁਤਿਯਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ ਬਦ੍ਧਾ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸਕਿਂ ਕਿਤ੍ਤਿਤਾਨਿਪਿ ਕਿਤ੍ਤਿਤਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸੀਮਮਣ੍ਡਲਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨ੍ਤੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੩੮) વੁਤ੍ਤਂ।
Pabbatādīnaṃ nimittānaṃ sampadā nimittasampatti. Pabbatova nimittaṃ pabbatanimittaṃ. Evaṃ sesesupi. Evaṃ vuttesūti uposathakkhandhake (mahāva. 138 ādayo) sīmāsammutiyaṃ vuttesu. Imehi ca pana aṭṭhahi nimittehi asammissehipi aññamaññamissehipi sīmaṃ sammannituṃ vaṭṭati. Tenāha ‘‘tasmiṃ tasmiṃ disābhāge yathāladdhāni nimittupagāni nimittānī’’ti. Ekena, pana dvīhi vā nimittehi sammannituṃ na vaṭṭati, tīṇi pana ādiṃ katvā vuttappakārānaṃ nimittānaṃ satenāpi vaṭṭati. ‘‘Puratthimāya disāya kiṃ nimitta’’nti vinayadharena pucchitabbaṃ, ‘‘pabbato, bhante’’ti vutte puna vinayadhareneva ‘‘eso pabbato nimitta’’nti evaṃ nimittaṃ kittetabbaṃ. ‘‘Etaṃ pabbataṃ nimittaṃ karoma, nimittaṃ karissāma, nimittaṃ kato, nimittaṃ hotu, hoti bhavissatī’’ti evaṃ pana kittetuṃ na vaṭṭati. Pāsāṇādīsupi eseva nayo. Tenāha ‘‘puratthimāya disāya kiṃ nimitta’’ntiādi. ‘‘Pabbato, bhante, udakaṃ, bhante’’ti evaṃ pana upasampanno vā ācikkhatu, anupasampanno vā, vaṭṭatiyeva. Ādisaddena ‘‘puratthimāya anudisāya kiṃ nimittaṃ? Pāsāṇo, bhante, eso pāsāṇo nimittaṃ. Dakkhiṇāya disāya, dakkhiṇāya anudisāya, pacchimāya disāya, pacchimāya anudisāya, uttarāya disāya, uttarāya anudisāya kiṃ nimittaṃ? Udakaṃ, bhante, etaṃ udakaṃ nimitta’’nti idaṃ saṅgaṇhāti. Ettha pana aṭṭhatvā puna ‘‘puratthimāya disāya kiṃ nimittaṃ? Pabbato, bhante, eso pabbato nimitta’’nti evaṃ paṭhamaṃ kittitanimittaṃ kittetvāva ṭhapetabbaṃ. Evañhi nimittena nimittaṃ ghaṭitaṃ hoti. Sammā kittetvāti aññamaññanāmavipariyāyena, animittānaṃ nāmena ca akittetvā yathāvutteneva nayena kittetvā. Sammatāti ‘‘suṇātu me, bhante’’tiādinā nayena uposathakkhandhake (mahāva. 139 ādayo) vuttāya parisuddhāya ñattidutiyakammavācāya baddhā. Tattha nimittāni sakiṃ kittitānipi kittitāneva honti. Andhakaṭṭhakathāyaṃ pana tikkhattuṃ sīmamaṇḍalaṃ sambandhantena nimittaṃ kittetabba’’nti (mahāva. aṭṭha. 138) vuttaṃ.
ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ। ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗਤਾਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਯੋਗ੍ਯਤਾ। ‘‘ਹਤ੍ਥਿਪ੍ਪਮਾਣਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਹਤ੍ਥਿਪ੍ਪਮਾਣੋਪਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗੋਯੇવ। ਹਤ੍ਥੀ ਪਨ ਸਤ੍ਤਰਤਨੋ વਾ ਅਡ੍ਢਟ੍ਠਰਤਨੋ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੩.੧੩੮) વਾ। ਤਤੋ ਓਮਕਤਰੋਤਿ ਤਤੋ ਹਤ੍ਥਿਪ੍ਪਮਾਣਤੋ ਖੁਦ੍ਦਕਤਰੋ। ਸਚੇ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਾ ਤੀਸੁ વਾ ਤਯੋ ਪਬ੍ਬਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਚਤੂਹਿ, ਤੀਹਿ વਾ ਪਬ੍ਬਤਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹੇવ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤੁਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਤਿ, ਦ੍વੀਹਿ ਪਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ, ਏਕੇਨ વਾ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਇਤੋ ਪਰੇਸੁ ਪਾਸਾਣਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਬ੍ਬਤਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਏਕਾਬਦ੍ਧੋ, ਨ ਏਕਾਬਦ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਸਚੇ ਏਕਾਬਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਤਞ੍ਹਿ ਚਤੂਸੁ વਾ ਅਟ੍ਠਸੁ વਾ ਦਿਸਾਸੁ ਕਿਤ੍ਤੇਨ੍ਤੇਨਾਪਿ ਏਕਮੇવ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਿਤ੍ਤਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਏવਂ ਚਕ੍ਕਸਣ੍ਠਾਨੇਨ વਿਹਾਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਪਬ੍ਬਤੋ, ਤਂ ਏਕਦਿਸਾਯ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਾਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਤਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਕਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਚੇ ਪਬ੍ਬਤਸ੍ਸ ਤਤਿਯਭਾਗਂ વਾ ਉਪਡ੍ਢਂ વਾ ਅਨ੍ਤੋਸੀਮਾਯ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਬ੍ਬਤਂ ਅਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਯਤ੍ਤਕਂ ਪਦੇਸਂ ਅਨ੍ਤੋ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਾ, ਤਸ੍ਸ ਪਰਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪਬ੍ਬਤੇ ਜਾਤਰੁਕ੍ਖવਮ੍ਮਿਕਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਯੋਜਨਦ੍વਿਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਬ੍ਬਤਂ ਅਨ੍ਤੋ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਬ੍ਬਤਸ੍ਸ ਪਰਤੋ ਭੂਮਿਯਂ ਜਾਤਰੁਕ੍ਖવਮ੍ਮਿਕਾਦੀਨਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾਨਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੩੮; વਿ॰ ਸਙ੍ਗ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੫੮)।
Tatrāti tesu aṭṭhasu nimittesu. Nimittupagatāti nimittayogyatā. ‘‘Hatthippamāṇato paṭṭhāyā’’ti vacanato hatthippamāṇopi nimittupagoyeva. Hatthī pana sattaratano vā aḍḍhaṭṭharatano (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138) vā. Tato omakataroti tato hatthippamāṇato khuddakataro. Sace catūsu disāsu cattāro vā tīsu vā tayo pabbatā honti, catūhi, tīhi vā pabbatanimitteheva sammannitumpi vaṭṭati, dvīhi pana nimittehi, ekena vā sammannituṃ na vaṭṭati. Ito paresu pāsāṇanimittādīsupi eseva nayo. Tasmā pabbatanimittaṃ karontena pucchitabbaṃ ‘‘ekābaddho, na ekābaddho’’ti. Sace ekābaddho hoti, na kātabbo. Tañhi catūsu vā aṭṭhasu vā disāsu kittentenāpi ekameva nimittaṃ kittitaṃ hoti. Tasmā yo evaṃ cakkasaṇṭhānena vihāraṃ parikkhipitvā ṭhito pabbato, taṃ ekadisāya kittetvā aññāsu disāsu taṃ bahiddhā katvā anto aññāni nimittāni kittetabbāni. Sace pabbatassa tatiyabhāgaṃ vā upaḍḍhaṃ vā antosīmāya kattukāmā honti, pabbataṃ akittetvā yattakaṃ padesaṃ anto kattukāmā, tassa parato tasmiṃyeva pabbate jātarukkhavammikādīsu aññataraṃ nimittaṃ kittetabbaṃ. Sace yojanadviyojanappamāṇaṃ sabbaṃ pabbataṃ anto kattukāmā honti, pabbatassa parato bhūmiyaṃ jātarukkhavammikādīni nimittāni kittetabbāni (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 158).
ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਗਣਨਂ વੋਹਾਰਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਪਲਗੁਲ਼ਪਿਣ੍ਡਪਰਿਮਾਣੋਤਿ ਥੂਲਤਾਯ, ਨ ਤੁਲਗਣਨਾਯ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਏਕਪਲਂ ਨਾਮ ਦਸਕਲਞ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਇਟ੍ਠਕਾ ਮਹਨ੍ਤਾਪਿ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਤਥਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗਪਾਸਾਣਾਨਂ ਰਾਸਿ, ਪਗੇવ ਪਂਸੁવਾਲੁਕਾਰਾਸਿ। ਭੂਮਿਸਮੋ ਖਲਮਣ੍ਡਲਸਦਿਸੋ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੋ વਾ ਭੂਮਿਤੋ ਖਾਣੁਕੋ વਿਯ ਉਟ੍ਠਿਤਪਾਸਾਣੋ વਾ ਹੋਤਿ, ਸੋਪਿ ਪਮਾਣੂਪਗੋ ਚੇ, વਟ੍ਟਤਿ। ‘‘ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੋ ਪਨ ਅਤਿਮਹਨ੍ਤੋਪਿ ਪਾਸਾਣਸਙ੍ਖਮੇવ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੋ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਚੇ ਮਹਤੋ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣਸ੍ਸ ਏਕਂ ਪਦੇਸਂ ਅਨ੍ਤੋਸੀਮਾਯਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਅਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸੁਪਰਿ ਅਞ੍ਞੋ ਪਾਸਾਣੋ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੁਪਰਿ વਿਹਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, વਿਹਾਰਮਜ੍ਝੇਨ ਚ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੋ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਰੂਪੋ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੋ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਚੇ ਹਿ ਤਂ ਕਿਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੁਪਰਿ વਿਹਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਨਾਮ ਬਹਿਸੀਮਾਯਂ ਹੋਤਿ, વਿਹਾਰੋਪਿ ਬਹਿਸੀਮਾਯਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। વਿਹਾਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਿਤਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੋ ਪਨ ਏਕਤ੍ਥ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਨ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ।
Saṅkhaṃ gacchatīti gaṇanaṃ vohāraṃ gacchatīti attho. Dvattiṃsapalaguḷapiṇḍaparimāṇoti thūlatāya, na tulagaṇanāya. Tattha ‘‘ekapalaṃ nāma dasakalañja’’nti vadanti. Iṭṭhakā mahantāpi na vaṭṭati. Tathā animittupagapāsāṇānaṃ rāsi, pageva paṃsuvālukārāsi. Bhūmisamo khalamaṇḍalasadiso piṭṭhipāsāṇo vā bhūmito khāṇuko viya uṭṭhitapāsāṇo vā hoti, sopi pamāṇūpago ce, vaṭṭati. ‘‘Piṭṭhipāsāṇo pana atimahantopi pāsāṇasaṅkhameva gacchatīti āha ‘‘piṭṭhipāsāṇo panā’’tiādi. Tasmā sace mahato piṭṭhipāsāṇassa ekaṃ padesaṃ antosīmāyaṃ kattukāmā honti, taṃ akittetvā tassupari añño pāsāṇo kittetabbo. Sace piṭṭhipāsāṇupari vihāraṃ karonti, vihāramajjhena ca piṭṭhipāsāṇo vinivijjhitvā gacchati, evarūpo piṭṭhipāsāṇo na vaṭṭati. Sace hi taṃ kittenti, nimittassupari vihāro hoti, nimittañca nāma bahisīmāyaṃ hoti, vihāropi bahisīmāyaṃ āpajjati. Vihāraṃ parikkhipitvā ṭhitapiṭṭhipāsāṇo pana ekattha kittetvā aññattha na kittetabbo.
વਨਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਤਿਣવਨਂ વਾ ਤਚਸਾਰਰੁਕ੍ਖવਨਂ વਾ ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਸਾਰੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਨ੍ਤੋਸਾਰਾ ਨਾਮ ਅਮ੍ਬਜਮ੍ਬੁਪਨਸਾਦਯੋ। ਅਨ੍ਤੋਸਾਰਮਿਸ੍ਸਕੇਹੀਤਿ ਅਨ੍ਤੋ ਸਾਰੋ ਯੇਸਂ ਤੇ ਅਨ੍ਤੋਸਾਰਾ, ਤੇਹਿ ਮਿਸ੍ਸਕਾ ਅਨ੍ਤੋਸਾਰਮਿਸ੍ਸਕਾ, ਤੇਹਿ। ਚਤੁਪਞ੍ਚਰੁਕ੍ਖਮਤ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਾਹ । ਉਕ੍ਕਂਸਤੋ ਪਨ ਯੋਜਨਸਤਿਕਮ੍ਪਿ વਨਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਚਤੁਰੁਕ੍ਖਮਤ੍ਤਞ੍ਚੇ, ਤਯੋ ਸਾਰਤੋ, ਏਕੋ ਅਸਾਰਤੋ। ਪਞ੍ਚਰੁਕ੍ਖਮਤ੍ਤਞ੍ਚੇ, ਤਯੋ ਸਾਰਤੋ, ਦ੍વੇ ਅਸਾਰਤੋਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਪਨ વਨਮਜ੍ਝੇ વਿਹਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤਂ વਨਂ ਨ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਕਦੇਸਂ ਅਨ੍ਤੋਸੀਮਾਯਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੇਹਿਪਿ વਨਂ ਅਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਰੁਕ੍ਖਪਾਸਾਣਾਦਯੋ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ, વਿਹਾਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਿਤવਨਂ ਏਕਤ੍ਥ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਨ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੩੮)।
Vananimitte tiṇavanaṃ vā tacasārarukkhavanaṃ vā na vaṭṭatīti āha ‘‘antosārehī’’tiādi. Antosārā nāma ambajambupanasādayo. Antosāramissakehīti anto sāro yesaṃ te antosārā, tehi missakā antosāramissakā, tehi. Catupañcarukkhamattampīti heṭṭhimaparicchedanāha . Ukkaṃsato pana yojanasatikampi vanaṃ vaṭṭati. Ettha pana caturukkhamattañce, tayo sārato, eko asārato. Pañcarukkhamattañce, tayo sārato, dve asāratoti gahetabbaṃ. Sace pana vanamajjhe vihāraṃ karonti, taṃ vanaṃ na kittetabbaṃ. Ekadesaṃ antosīmāyaṃ kattukāmehipi vanaṃ akittetvā tattha rukkhapāsāṇādayo kittetabbā, vihāraṃ parikkhipitvā ṭhitavanaṃ ekattha kittetvā aññattha na kittetabbaṃ (mahāva. aṭṭha. 138).
ਰੁਕ੍ਖਨਿਮਿਤ੍ਤੇਪਿ ਤਚਸਾਰਰੁਕ੍ਖੋ ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਸਾਰੋ’’ਤਿ। ‘‘ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕੁਟਸਰਾવਾਦੀਸੁ ਠਿਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਤਤੋ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਪਨ ਤਙ੍ਖਣਮ੍ਪਿ ਭੂਮਿਯਂ ਰੋਪੇਤ੍વਾ ਕੋਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਉਦਕਂ ਆਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਨવਮੂਲਸਾਖਾਨਿਗ੍ਗਮਨਂ ਅਕਾਰਣਂ। ਖਨ੍ਧਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰੋਪਿਤੇ ਪਨ ਏਤਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਸੂਚਿਦਣ੍ਡਕਪ੍ਪਮਾਣੋਤਿ ‘‘ਸੀਹਲ਼ਦੀਪੇ ਲੇਖਨਦਣ੍ਡਪ੍ਪਮਾਣੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੩.੧੩੮), ਸੋ ਚ ਕਨਿਟ੍ਠਙ੍ਗੁਲਿਪਰਿਮਾਣੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਇਦਂ ਪਨ ਰੁਕ੍ਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਿਤ੍ਤੇਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਰੁਕ੍ਖੋ’’ਤਿਪਿ, ‘‘ਸਾਕਰੁਕ੍ਖੋ, ਸਾਲਰੁਕ੍ਖੋ’’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਏਕਾਬਦ੍ਧਂ ਪਨ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਨਿਗ੍ਰੋਧਸਦਿਸਂ ਰੁਕ੍ਖਂ ਏਕਤ੍ਥ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ।
Rukkhanimittepi tacasārarukkho na vaṭṭatīti āha ‘‘antosāro’’ti. ‘‘Bhūmiyaṃ patiṭṭhito’’ti iminā kuṭasarāvādīsu ṭhitaṃ paṭikkhipati. Tato apanetvā pana taṅkhaṇampi bhūmiyaṃ ropetvā koṭṭhakaṃ katvā udakaṃ āsiñcitvā kittetuṃ vaṭṭati, navamūlasākhāniggamanaṃ akāraṇaṃ. Khandhaṃ chinditvā ropite pana etaṃ yujjati. Sūcidaṇḍakappamāṇoti ‘‘sīhaḷadīpe lekhanadaṇḍappamāṇo’’ti vadanti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138), so ca kaniṭṭhaṅguliparimāṇoti daṭṭhabbo. Idaṃ pana rukkhanimittaṃ kittentena ‘‘rukkho’’tipi, ‘‘sākarukkho, sālarukkho’’tipi vattuṃ vaṭṭati. Ekābaddhaṃ pana suppatiṭṭhitanigrodhasadisaṃ rukkhaṃ ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati.
ਮਗ੍ਗਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਅਰਞ੍ਞਖੇਤ੍ਤਨਦੀਤਲ਼ਾਕਮਗ੍ਗਾਦਯੋ ਨ વਟ੍ਟਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਜਙ੍ਘਮਗ੍ਗੋ વਾ ਹੋਤੂ’’ਤਿਆਦਿ। ਯੋ ਪਨ ਜਙ੍ਘਮਗ੍ਗੋ ਸਕਟਮਗ੍ਗਤੋ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਸਕਟਮਗ੍ਗਮੇવ ਓਤਰਤਿ, ਯੇ વਾ ਜਙ੍ਘਮਗ੍ਗਸਕਟਮਗ੍ਗਾ ਅવਲਞ੍ਜਿਤਾ, ਤੇ ਨ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਜਙ੍ਘਸਤ੍ਥਸਕਟਸਤ੍ਥੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਚੇ ਸਕਟਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਿਮਚਕ੍ਕਮਗ੍ਗਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗੋ ਬਹਿਸੀਮਾਯ ਹੋਤਿ। ਸਚੇ ਬਾਹਿਰਚਕ੍ਕਮਗ੍ਗਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਬਾਹਿਰਚਕ੍ਕਮਗ੍ਗੋવ ਬਹਿਸੀਮਾਯ ਹੋਤਿ, ਸੇਸਂ ਅਨ੍ਤੋਸੀਮਂ ਭਜਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇਪਿ ਦ੍વੇ ਮਗ੍ਗਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਸਕਟਧੁਰਮਿવ ਏਕੀਭવਨ੍ਤਿ, ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਸਕਿਂ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਨ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ। ਏਕਾਬਦ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਹੋਤਿ।
Magganimitte araññakhettanadītaḷākamaggādayo na vaṭṭantīti āha ‘‘jaṅghamaggo vā hotū’’tiādi. Yo pana jaṅghamaggo sakaṭamaggato okkamitvā puna sakaṭamaggameva otarati, ye vā jaṅghamaggasakaṭamaggā avalañjitā, te na vaṭṭanti. Tenāha ‘‘jaṅghasatthasakaṭasatthehī’’tiādi. Ettha ca sace sakaṭamaggassa antimacakkamaggaṃ nimittaṃ karonti, maggo bahisīmāya hoti. Sace bāhiracakkamaggaṃ nimittaṃ karonti, bāhiracakkamaggova bahisīmāya hoti, sesaṃ antosīmaṃ bhajatīti veditabbaṃ. Sacepi dve maggā nikkhamitvā pacchā sakaṭadhuramiva ekībhavanti, dvidhā bhinnaṭṭhāne vā sambandhaṭṭhāne vā sakiṃ kittetvā puna na kittetabbā. Ekābaddhanimittañhetaṃ hoti.
ਸਚੇ વਿਹਾਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਗ੍ਗਾ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਮਜ੍ਝੇ ਏਕਂ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਪਰਂ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਏਕਾਬਦ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ। ਕੋਣਂ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਗਤਂ ਪਨ ਪਰਭਾਗੇ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। વਿਹਾਰਮਜ੍ਝੇਨ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਪਨ ਨ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ। ਕਿਤ੍ਤਿਤੇ ਪਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਰਿ વਿਹਾਰੋ ਹੋਤਿ। ਇਮਞ੍ਚ ਮਗ੍ਗਂ ਕਿਤ੍ਤੇਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਮਗ੍ਗੋ ਪਜ੍ਜੋ ਪਥੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਤ੍ਥੁਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੧) વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦਸਸੁ ਨਾਮੇਸੁ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਨਾਮੇਨ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਪਰਿਖਾਸਣ੍ਠਾਨੇਨ વਿਹਾਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਏਕਤ੍ਥ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ।
Sace vihāraṃ parikkhipitvā cattāro maggā catūsu disāsu gacchanti, majjhe ekaṃ kittetvā aparaṃ kittetuṃ na vaṭṭati. Ekābaddhanimittañhetaṃ. Koṇaṃ vinivijjhitvā gataṃ pana parabhāge kittetuṃ vaṭṭati. Vihāramajjhena vinivijjhitvā gatamaggo pana na kittetabbo. Kittite pana nimittassa upari vihāro hoti. Imañca maggaṃ kittentena ‘‘maggo pajjo patho’’tiādinā (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) vuttesu dasasu nāmesu yena kenaci nāmena kittetuṃ vaṭṭati. Parikhāsaṇṭhānena vihāraṃ parikkhipitvā gatamaggo ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati.
ਯਂ ਪਨ ਅਬਦ੍ਧਸੀਮਾਲਕ੍ਖਣੇ ਨਦਿਂ વਕ੍ਖਾਮਾਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਿਕਾਨਂ ਰਾਜੂਨਂ ਕਾਲੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਕਙ੍ਖਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ) ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਸੀਮਾਯਂ ਨਦਿਯਾ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਾ ਪਨ ਨਦੀ ਮਗ੍ਗੋ વਿਯ ਸਕਟਧੁਰਸਣ੍ਠਾਨੇਨ વਾ ਪਰਿਖਾਸਣ੍ਠਾਨੇਨ વਾ વਿਹਾਰਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਗਤਾ, ਨਂ ਏਕਤ੍ਥ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। વਿਹਾਰਸ੍ਸ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਗਤੇ ਨਦੀਚਤੁਕ੍ਕੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਨਦਿਯੋ ਪਨ ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਚੇ વਤਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਯ ਰੁਕ੍ਖਪਾਦੇ ਨਿਖਣਿਤ੍વਾ વਲ੍ਲਿਪਲਾਲਾਦੀਹਿ ਨਦੀਸੋਤਂ ਰੁਮ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਉਦਕਮ੍ਪਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਆવਰਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿਯੇવ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਉਦਕਂ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਸੇਤੁਮ੍ਹਿ ਕਤੇ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਨਦੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠਾਨੇ ਨਦੀਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠਾਨੇ ਉਦਕਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ।
Yaṃ pana abaddhasīmālakkhaṇe nadiṃ vakkhāmāti ‘‘yassā dhammikānaṃ rājūnaṃ kāle’’tiādinā (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) udakukkhepasīmāyaṃ nadiyā vakkhamānattā vuttaṃ. Yā pana nadī maggo viya sakaṭadhurasaṇṭhānena vā parikhāsaṇṭhānena vā vihāraṃ parikkhipitvā gatā, naṃ ekattha kittetvā aññattha kittetuṃ na vaṭṭati. Vihārassa catūsu disāsu aññamaññaṃ vinivijjhitvā gate nadīcatukkepi eseva nayo. Asammissanadiyo pana catassopi kittetuṃ vaṭṭati. Sace vatiṃ karonto viya rukkhapāde nikhaṇitvā vallipalālādīhi nadīsotaṃ rumbhanti, udakampi ajjhottharitvā āvaraṇaṃ pavattatiyeva, nimittaṃ kātuṃ vaṭṭati. Yathā pana udakaṃ nappavattati, evaṃ setumhi kate appavattamānā nadī nimittaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Pavattanaṭṭhāne nadīnimittaṃ, appavattanaṭṭhāne udakanimittaṃ kātuṃ vaṭṭati.
ਯਾ ਪਨ ਦੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਿਕਾਲੇ વਾ ਗਿਮ੍ਹੇ વਾ ਨਿਰੁਦਕਭਾવੇਨ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਸਾ વਟ੍ਟਤਿ। ਮਹਾਨਦਿਤੋ ਉਦਕਮਾਤਿਕਂ ਨੀਹਰਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਕੁਨ੍ਨਦੀਸਦਿਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤੀਣਿ ਸਸ੍ਸਾਨਿ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੀ ਨਿਚ੍ਚਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਯਾ ਪਨ ਮੂਲੇ ਮਹਾਨਦਿਤੋ ਨਿਗ੍ਗਤਾਪਿ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇਨ ਤੇਨੇવ ਨਿਗ੍ਗਤਮਗ੍ਗੇਨ ਨਦਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਚ ਪਰਤੋ ਸੁਸੁਮਾਰਾਦਿਸਮਾਕਿਣ੍ਣਾ ਨਾવਾਦੀਹਿ ਸਞ੍ਚਰਿਤਬ੍ਬਾ ਨਦੀ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ।
Yā pana dubbuṭṭhikāle vā gimhe vā nirudakabhāvena nappavattati, sā vaṭṭati. Mahānadito udakamātikaṃ nīharanti, sā kunnadīsadisā hutvā tīṇi sassāni sampādentī niccaṃ pavattati. Kiñcāpi pavattati, nimittaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Yā pana mūle mahānadito niggatāpi kālantarena teneva niggatamaggena nadiṃ bhinditvā sayameva gacchati, gacchantī ca parato susumārādisamākiṇṇā nāvādīhi sañcaritabbā nadī hoti, taṃ nimittaṃ kātuṃ vaṭṭati.
ਅਸਨ੍ਦਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ। ਸਨ੍ਦਮਾਨਂ ਨਾਮ ਓਘਨਦੀਉਦਕવਾਹਕਮਾਤਿਕਾਸੁ ਉਦਕਂ। વੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਾਲਂ ਅਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਯਾવ ਕਮ੍ਮવਾਚਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਸਣ੍ਠਮਾਨਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਾਲਂ ਅਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਂ। ਭਾਜਨਗਤਨ੍ਤਿ ਨਾવਾਚਾਟਿਆਦੀਸੁ ਭਾਜਨੇਸੁ ਗਤਂ। ਯਂ ਪਨ ਅਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰੇਸੁ ਆવਾਟਾਦੀਸੁ ਉਕ੍ਖੇਪਿਮਂ ਉਦਕਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੩੮; વਿ॰ ਸਙ੍ਗ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੫੮) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਦੁવੁਤ੍ਤਂ , ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਤਿਮਤ੍ਤਮੇવ। ਠਿਤਂ ਪਨ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਸੂਕਰਖਤਾਯਪਿ ਗਾਮਦਾਰਕਾਨਂ ਕੀਲ਼ਨવਾਪਿਯਮ੍ਪਿ ਸਚੇ ਯਾવ ਕਮ੍ਮવਾਚਾਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਅਪ੍ਪਂ વਾ ਹੋਤੁ, ਬਹੁ વਾ, વਟ੍ਟਤਿਯੇવ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਕਰਣਤ੍ਥਂ ਪਾਸਾਣવਾਲਿਕਾਪਂਸੁਆਦਿਰਾਸਿ વਾ ਪਾਸਾਣਤ੍ਥਮ੍ਭੋ વਾ ਦਾਰੁਤ੍ਥਮ੍ਭੋ વਾ ਕਾਤਬ੍ਬੋ।
Asandamānanti appavattamānaṃ. Sandamānaṃ nāma oghanadīudakavāhakamātikāsu udakaṃ. Vuttaparicchedakālaṃ atiṭṭhantanti ‘‘yāva kammavācāpariyosānā saṇṭhamānaka’’nti vuttaparicchedakālaṃ atiṭṭhantaṃ. Bhājanagatanti nāvācāṭiādīsu bhājanesu gataṃ. Yaṃ pana andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘gambhīresu āvāṭādīsu ukkhepimaṃ udakaṃ nimittaṃ na kātabba’’nti (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 158) vuttaṃ, taṃ duvuttaṃ , attano matimattameva. Ṭhitaṃ pana antamaso sūkarakhatāyapi gāmadārakānaṃ kīḷanavāpiyampi sace yāva kammavācāpariyosānaṃ tiṭṭhati, appaṃ vā hotu, bahu vā, vaṭṭatiyeva. Tasmiṃ pana ṭhāne nimittasaññākaraṇatthaṃ pāsāṇavālikāpaṃsuādirāsi vā pāsāṇatthambho vā dārutthambho vā kātabbo.
ਏવਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਬਦ੍ਧਾ ਪਰਿਸਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਰਿਸਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਯੁਤ੍ਤਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਤੁવਗ੍ਗਕਰਣੀਯਤ੍ਤਾ ‘‘ਚਤੂਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਞ੍ਚ ਸੀਮਂ ਬਨ੍ਧਿਤੁਕਾਮੇਹਿ ਸਾਮਨ੍ਤવਿਹਾਰੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਹਾਰਸ੍ਸ ਸੀਮਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਬਦ੍ਧਸੀਮવਿਹਾਰਾਨਂ ਸੀਮਾਯ ਸੀਮਨ੍ਤਰਿਕਂ, ਅਬਦ੍ਧਸੀਮવਿਹਾਰਾਨਂ ਸੀਮਾਯ ਉਪਚਾਰਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਦਿਸਾਚਾਰਿਕਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਨਿਸ੍ਸਞ੍ਚਾਰਸਮਯੇ ਸਚੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ ਸੀਮਂ ਬਨ੍ਧਿਤੁਕਾਮਾ, ਯੇ ਤਤ੍ਥ ਬਦ੍ਧਸੀਮવਿਹਾਰਾ, ਤੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ‘‘ਮਯਂ ਅਜ੍ਜ ਸੀਮਂ ਬਨ੍ਧਿਸ੍ਸਾਮ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਸਕਸਕਸੀਮਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਮਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਪੇਸੇਤਬ੍ਬਂ। ਯੇ ਅਬਦ੍ਧਸੀਮવਿਹਾਰਾ, ਤੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤਬ੍ਬਾ, ਛਨ੍ਦਾਰਹਾਨਂ ਛਨ੍ਦੋ ਆਹਰਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਾવਤਿਕਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ ਠਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮવਾਚਂ વਾਚੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ। ‘‘ਸਚੇ ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮਾ, ਤੇਸੁ ਗਾਮੇਸੁ ਯੇ ਭਿਕ੍ਖੂ વਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਹਿਪਿ ਆਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਅਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਛਨ੍ਦੋ ਆਹਰਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਮਹਾਸੁਮਤ੍ਥੇਰੋ ਆਹ। ਮਹਾਪਦੁਮਤ੍ਥੇਰੋ ਪਨਾਹ ‘‘ਨਾਨਾਗਾਮਖੇਤ੍ਤਾਨਿ ਨਾਮ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਬਦ੍ਧਸੀਮਾਸਦਿਸਾਨਿ, ਨ ਤਤੋ ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ ਆਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਨ੍ਤੋਨਿਮਿਤ੍ਤਗਤੇਹਿ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਆਗਨ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਆਹ ‘‘ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਾਸਮ੍ਮਨ੍ਨਨਕਾਲੇ ਆਗਮਨਮ੍ਪਿ ਅਨਾਗਮਨਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਤਿ, ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਸਮ੍ਮਨ੍ਨਨਕਾਲੇ ਪਨ ਅਨ੍ਤੋਨਿਮਿਤ੍ਤਗਤੇਹਿ ਆਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਅਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਛਨ੍ਦੋ ਆਹਰਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੩੮)।
Evaṃ nimittasampattiyuttataṃ dassetvā idāni yehi ākārehi baddhā parisāsampattiyuttā nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘parisāsampattiyā yuttā nāmā’’tiādimāha. Imassa pana kammassa catuvaggakaraṇīyattā ‘‘catūhi bhikkhūhī’’ti vuttaṃ. Imañca sīmaṃ bandhitukāmehi sāmantavihāresu bhikkhū tassa tassa vihārassa sīmāparicchedaṃ pucchitvā baddhasīmavihārānaṃ sīmāya sīmantarikaṃ, abaddhasīmavihārānaṃ sīmāya upacāraṃ ṭhapetvā disācārikabhikkhūnaṃ nissañcārasamaye sace ekasmiṃ gāmakhette sīmaṃ bandhitukāmā, ye tattha baddhasīmavihārā, tesu bhikkhūnaṃ ‘‘mayaṃ ajja sīmaṃ bandhissāma, tumhe sakasakasīmāparicchedato mā nikkhamitthā’’ti pesetabbaṃ. Ye abaddhasīmavihārā, tesu bhikkhū ekajjhaṃ sannipātāpetabbā, chandārahānaṃ chando āharāpetabbo. Tena vuttaṃ ‘‘yāvatikā tasmiṃ gāmakhette’’tiādi. Tasmiṃ gāmakhetteti yasmiṃ gāmakhette ṭhatvā kammavācaṃ vācenti, tasmiṃ gāmakhette. ‘‘Sace aññānipi gāmakhettāni anto kattukāmā, tesu gāmesu ye bhikkhū vasanti, tehipi āgantabbaṃ, anāgacchantānaṃ chando āharitabbo’’ti mahāsumatthero āha. Mahāpadumatthero panāha ‘‘nānāgāmakhettāni nāma pāṭiyekkaṃ baddhasīmāsadisāni, na tato chandapārisuddhi āgacchati. Antonimittagatehi pana bhikkhūhi āgantabba’’nti vatvā puna āha ‘‘samānasaṃvāsakasīmāsammannanakāle āgamanampi anāgamanampi vaṭṭati, avippavāsasīmāsammannanakāle pana antonimittagatehi āgantabbaṃ. Anāgacchantānaṃ chando āharitabbo’’ti (mahāva. aṭṭha. 138).
ਇਦਾਨਿ ਯੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਸਮ੍ਮਤਾ ਕਮ੍ਮવਾਚਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਮ੍ਮવਾਚਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਯੁਤ੍ਤਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ। ‘‘ਯਦਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲਂ, ਸਙ੍ਘੋ ਏਤੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸੀਮਂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨੇਯ੍ਯ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਂ ਏਕੂਪੋਸਥਂ, ਏਸਾ ਞਤ੍ਤਿ। ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ, ਯਾવਤਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾ ਕਿਤ੍ਤਿਤਾ, ਸਙ੍ਘੋ ਏਤੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸੀਮਂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਤਿ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਂ ਏਕੂਪੋਸਥਂ, ਯਸ੍ਸਾਯਸ੍ਮਤੋ ਖਮਤਿ ਏਤੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸੀਮਾਯ ਸਮ੍ਮੁਤਿ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਾਯ ਏਕੂਪੋਸਥਾਯ, ਸੋ ਤੁਣ੍ਹਸ੍ਸ। ਯਸ੍ਸ ਨਕ੍ਖਮਤਿ, ਸੋ ਭਾਸੇਯ੍ਯ। ਸਮ੍ਮਤਾ ਸੀਮਾ ਸਙ੍ਘੇਨ ਏਤੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਾ ਏਕੂਪੋਸਥਾ, ਖਮਤਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੁਣ੍ਹੀ, ਏવਮੇਤਂ ਧਾਰਯਾਮੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੯) ਇਮਂ ਪਾਲ਼ਿਸੇਸਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। વੁਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਉਪੋਸਥਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ વੁਤ੍ਤਾਯ। ਞਤ੍ਤਿਦੋਸਅਨੁਸ੍ਸਾવਨਦੋਸੇਹਿ વਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਯ।
Idāni yehi ākārehi sammatā kammavācāsampattiyuttā nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘kammavācāsampattiyā yuttā nāmā’’tiādimāha. Ādisaddena. ‘‘Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho etehi nimittehi sīmaṃ sammanneyya samānasaṃvāsaṃ ekūposathaṃ, esā ñatti. Suṇātu me, bhante, saṅgho, yāvatā samantā nimittā kittitā, saṅgho etehi nimittehi sīmaṃ sammannati samānasaṃvāsaṃ ekūposathaṃ, yassāyasmato khamati etehi nimittehi sīmāya sammuti samānasaṃvāsāya ekūposathāya, so tuṇhassa. Yassa nakkhamati, so bhāseyya. Sammatā sīmā saṅghena etehi nimittehi samānasaṃvāsā ekūposathā, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (mahāva. 139) imaṃ pāḷisesaṃ saṅgaṇhāti. Vuttāyāti uposathakkhandhake vuttāya. Ñattidosaanussāvanadosehi virahitattā parisuddhāya.
ਖਣ੍ਡਸੀਮਾ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੩੮; ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੩.੧੩੮; વਜਿਰ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੧੩੮) ਨਾਮ ਖੁਦ੍ਦਕਸੀਮਾ। ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਤ੍ਥਂ ਸਮ੍ਮਤਾ ਸੀਮਾ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਾ। ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਤ੍ਥਂ ਸਮ੍ਮਤਾ ਸੀਮਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾ। ਇਮਾਸੁ ਪਨ ਤੀਸੁ ਸੀਮਂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਨ੍ਤੇਹਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜੁਪਸਮ੍ਪਦਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮਾਨਂ ਸੁਖਕਰਣਤ੍ਥਂ ਪਠਮਂ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਂ ਪਨ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤੇਹਿ વਤ੍ਤਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਹਿ ਬੋਧਿਚੇਤਿਯਭਤ੍ਤਸਾਲਾਦੀਨਿ ਸਬ੍ਬવਤ੍ਥੂਨਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਕਤવਿਹਾਰੇ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿ, વਿਹਾਰਮਜ੍ਝੇ ਬਹੂਨਂ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨੇ ਅਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਹਾਰਪਚ੍ਚਨ੍ਤੇ વਿવਿਤ੍ਤੋਕਾਸੇ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਕਤવਿਹਾਰੇ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤੇਹਿ ਬੋਧਿਚੇਤਿਯਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਬવਤ੍ਥੂਨਂ ਠਾਨਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਯਥਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ વਿਹਾਰਪਚ੍ਚਨ੍ਤੇ વਿવਿਤ੍ਤੋਕਾਸੇ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਸਚੇ ਏਕવੀਸਤਿਭਿਕ੍ਖੂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, વਟ੍ਟਤਿ। ਤਤੋ ਓਰਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਪਰਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਹਸ੍ਸਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਪਿ વਟ੍ਟਤਿ। ਤਂ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤੇਹਿ ਸੀਮਾਮਾਲ਼ਕਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਤਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪਗਾ ਪਾਸਾਣਾ ਠਪੇਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾਯ ਠਿਤੇਹਿ ਮਹਾਸੀਮਾ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਾ, ਨ ਮਹਾਸੀਮਾਯ ਠਿਤੇਹਿ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾ। ਖਣ੍ਡਸੀਮਾਯਮੇવ ਪਨ ਠਤ੍વਾ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਾ, ਮਹਾਸੀਮਾਯਮੇવ ਠਤ੍વਾ ਮਹਾਸੀਮਾ।
Khaṇḍasīmā (mahāva. aṭṭha. 138; sārattha. ṭī. mahāvagga 3.138; vajira. ṭī. mahāvagga 138) nāma khuddakasīmā. Samānasaṃvāsakatthaṃ sammatā sīmā samānasaṃvāsakasīmā. Avippavāsatthaṃ sammatā sīmā avippavāsasīmā. Imāsu pana tīsu sīmaṃ sammannantehi pabbajjupasampadādīnaṃ saṅghakammānaṃ sukhakaraṇatthaṃ paṭhamaṃ khaṇḍasīmā bandhitabbā. Taṃ pana bandhantehi vattaṃ jānitabbaṃ. Sace hi bodhicetiyabhattasālādīni sabbavatthūni patiṭṭhāpetvā katavihāre bandhanti, vihāramajjhe bahūnaṃ samosaraṇaṭṭhāne abandhitvā vihārapaccante vivittokāse bandhitabbā. Akatavihāre bandhantehi bodhicetiyādīnaṃ sabbavatthūnaṃ ṭhānaṃ sallakkhetvā yathā patiṭṭhitesu vatthūsu vihārapaccante vivittokāse hoti, evaṃ bandhitabbā. Sā heṭṭhimaparicchedena sace ekavīsatibhikkhū gaṇhāti, vaṭṭati. Tato oraṃ na vaṭṭati. Paraṃ bhikkhusahassaṃ gaṇhantīpi vaṭṭati. Taṃ bandhantehi sīmāmāḷakassa samantā nimittupagā pāsāṇā ṭhapetabbā, na khaṇḍasīmāya ṭhitehi mahāsīmā bandhitabbā, na mahāsīmāya ṭhitehi khaṇḍasīmā. Khaṇḍasīmāyameva pana ṭhatvā khaṇḍasīmā bandhitabbā, mahāsīmāyameva ṭhatvā mahāsīmā.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਬਨ੍ਧਨવਿਧਿ – ਸਮਨ੍ਤਾ ‘‘ਏਸੋ ਪਾਸਾਣੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ ਸੀਮਾ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਥ ਤਸ੍ਸਾ ਏવ ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮਤ੍ਥਂ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਕਮ੍ਮવਾਚਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ‘‘ਸੀਮਂ ਸਮੂਹਨਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਆਗਤਾ ਸਮੂਹਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਸੀਮਂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤ੍વਾ ਬਹਿ ਸੀਮਨ੍ਤਰਿਕਪਾਸਾਣਾ ਠਪੇਤਬ੍ਬਾ, ਸੀਮਨ੍ਤਰਿਕਾ ਪਚ੍ਛਿਮਕੋਟਿਯਾ ਚਤੁਰਙ੍ਗੁਲਪ੍ਪਮਾਣਾਪਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੩੮; વਿ॰ ਸਙ੍ਗ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੬੩) વਟ੍ਟਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ વਿਹਾਰੋ ਮਹਾ ਹੋਤਿ, ਦ੍વੇਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਤਤੁਤ੍ਤਰਿਪਿ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾਯੋ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਾ।
Tatrāyaṃ bandhanavidhi – samantā ‘‘eso pāsāṇo nimitta’’nti evaṃ nimittāni kittetvā kammavācāya sīmā sammannitabbā. Atha tassā eva daḷhīkammatthaṃ avippavāsakammavācā kātabbā. Evañhi ‘‘sīmaṃ samūhanissāmā’’ti āgatā samūhanituṃ na sakkhissanti. Sīmaṃ sammannitvā bahi sīmantarikapāsāṇā ṭhapetabbā, sīmantarikā pacchimakoṭiyā caturaṅgulappamāṇāpi (mahāva. aṭṭha. 138; vi. saṅga. aṭṭha. 163) vaṭṭati. Sace pana vihāro mahā hoti, dvepi tissopi tatuttaripi khaṇḍasīmāyo bandhitabbā.
ਏવਂ ਖਣ੍ਡਸੀਮਂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸੀਮਾਸਮ੍ਮੁਤਿਕਾਲੇ ਖਣ੍ਡਸੀਮਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸੀਮਾਯਂ ਠਤ੍વਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਅਨੁਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤੇਹਿ ਸੀਮਨ੍ਤਰਿਕਪਾਸਾਣਾ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ। ਤਤੋ ਅવਸੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਪਾਸਂ ਅવਿਜਹਨ੍ਤੇਹਿ ਕਮ੍ਮવਾਚਾਯ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਂ ਸਮ੍ਮਨ੍ਨਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮਤ੍ਥਂ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਕਮ੍ਮવਾਚਾਪਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ‘‘ਸੀਮਂ ਸਮੂਹਨਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਆਗਤਾ ਸਮੂਹਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾਯ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਸੀਮਨ੍ਤਰਿਕਾਯ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸੀਮਾਯ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਯਂ ਸੀਮਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪਠਮਂ ਬਨ੍ਧਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਖਣ੍ਡਸੀਮਤੋવ ਪਟ੍ਠਾਯ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਬਦ੍ਧਾਸੁ ਪਨ ਸੀਮਾਸੁ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾਯਂ ਠਿਤਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਮਹਾਸੀਮਾਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾਨਂ ਨ ਕੋਪੇਨ੍ਤਿ, ਮਹਾਸੀਮਾਯਂ વਾ ਠਿਤਾ ਖਣ੍ਡਸੀਮਾਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾਨਂ। ਸੀਮਨ੍ਤਰਿਕਾਯ ਪਨ ਠਿਤਾ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨ ਕੋਪਨ੍ਤਿ। ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ ਠਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਸੀਮਨ੍ਤਰਿਕਾਯ ਠਿਤਾ ਕੋਪੇਨ੍ਤਿ। ਸੀਮਨ੍ਤਰਿਕਾ ਹਿ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਂ ਭਜਤਿ। ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾਸਮ੍ਮਨ੍ਨਨੇ ਕਤੇ ਸਤਿ ਸਾ ਚ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਪਭੇਦੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਯੇવਾਤਿ ਬਦ੍ਧਸੀਮਾਯ ਏવ।
Evaṃ khaṇḍasīmaṃ sammannitvā mahāsīmāsammutikāle khaṇḍasīmato nikkhamitvā mahāsīmāyaṃ ṭhatvā samantā anupariyāyantehi sīmantarikapāsāṇā kittetabbā. Tato avasesanimitte kittetvā hatthapāsaṃ avijahantehi kammavācāya samānasaṃvāsakasīmaṃ sammannitvā tassā daḷhīkammatthaṃ avippavāsakammavācāpi kātabbā. Evañhi ‘‘sīmaṃ samūhanissāmā’’ti āgatā samūhanituṃ na sakkhissanti. Sace pana khaṇḍasīmāya nimittāni kittetvā tato sīmantarikāya nimittāni kittetvā mahāsīmāya nimittāni kittenti, evaṃ tīsu ṭhānesu nimittāni kittetvā yaṃ sīmaṃ icchanti, taṃ paṭhamaṃ bandhituṃ vaṭṭati. Evaṃ santepi yathāvuttanayena khaṇḍasīmatova paṭṭhāya bandhitabbā. Evaṃ baddhāsu pana sīmāsu khaṇḍasīmāyaṃ ṭhitā bhikkhū mahāsīmāyaṃ kammaṃ karontānaṃ na kopenti, mahāsīmāyaṃ vā ṭhitā khaṇḍasīmāyaṃ karontānaṃ. Sīmantarikāya pana ṭhitā ubhinnampi na kopanti. Gāmakhette ṭhatvā kammaṃ karontānaṃ pana sīmantarikāya ṭhitā kopenti. Sīmantarikā hi gāmakhettaṃ bhajati. Avippavāsasīmāsammannane kate sati sā ca avippavāsasīmā nāma hoti. Tenāha ‘‘tassāyeva pabhedo’’ti. Tassāyevāti baddhasīmāya eva.
ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੪) વਚਨਤੋ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾ ਗਾਮਞ੍ਚ ਗਾਮੂਪਚਾਰਞ੍ਚ ਨ ਓਤਰਤਿ, ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਾ ਪਨ ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਓਤਰਤਿ। ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਸੀਮਾ ਪਨ ਯਤ੍ਥ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਸੀਮਾ, ਤਤ੍ਥੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਨ ਹਿ ਤਸ੍ਸਾ વਿਸੁਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਕਿਤ੍ਤਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਚੇ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਾਯ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਾਲੇ ਗਾਮੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਸਾ ਨ ਓਤਰਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਸਮ੍ਮਤਾਯ ਸੀਮਾਯ ਪਚ੍ਛਾ ਗਾਮੋ ਨਿવਿਸਤਿ, ਸੋਪਿ ਸੀਮਾਸਙ੍ਖਮੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਪਚ੍ਛਾ ਨਿવਿਟ੍ਠੋ, ਏવਂ ਪਠਮਂ ਨਿવਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾ વਡ੍ਢਿਤਪ੍ਪਦੇਸੋਪਿ ਸੀਮਾਸਙ੍ਖਮੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਚੇਪਿ ਸੀਮਾਸਮ੍ਮੁਤਿਕਾਲੇ ਗੇਹਾਨਿ ਕਤਾਨਿ, ‘‘ਪવਿਸਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਆਲਯੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਨ ਅਪ੍ਪવਿਟ੍ਠਾ, ਪੋਰਾਣਗਾਮਂ વਾ ਸਗੇਹਮੇવ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਗਤਾ, ਅਗਾਮੋਯੇવ ਏਸ, ਸੀਮਾ ਓਤਰਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਏਕਮ੍ਪਿ ਕੁਲਂ ਪવਿਟ੍ਠਂ વਾ ਅਗਤਂ વਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਗਾਮੋਯੇવ, ਸੀਮਾ ਨ ਓਤਰਤਿ।
Ayaṃ pana viseso – ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañcā’’ti (mahāva. 144) vacanato avippavāsasīmā gāmañca gāmūpacārañca na otarati, samānasaṃvāsakasīmā pana tatthāpi otarati. Samānasaṃvāsakasīmā cettha attano dhammatāya gacchati, avippavāsasīmā pana yattha samānasaṃvāsakasīmā, tattheva gacchati. Na hi tassā visuṃ nimittakittanaṃ atthi. Tattha sace avippavāsāya sammutikāle gāmo atthi, taṃ sā na otarati. Sace pana sammatāya sīmāya pacchā gāmo nivisati, sopi sīmāsaṅkhameva gacchati. Yathā ca pacchā niviṭṭho, evaṃ paṭhamaṃ niviṭṭhassa pacchā vaḍḍhitappadesopi sīmāsaṅkhameva gacchati. Sacepi sīmāsammutikāle gehāni katāni, ‘‘pavisissāmā’’ti ālayopi atthi, manussā pana appaviṭṭhā, porāṇagāmaṃ vā sagehameva chaḍḍetvā aññattha gatā, agāmoyeva esa, sīmā otarati. Sace pana ekampi kulaṃ paviṭṭhaṃ vā agataṃ vā atthi, gāmoyeva, sīmā na otarati.
ਏવਂ ਬਦ੍ਧਸੀਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਬਦ੍ਧਸੀਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਬਦ੍ਧਸੀਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਗਾਮੋ ਏવ ਸੀਮਾ ਗਾਮਸੀਮਾ। ਗਾਮਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਗਮਨਗਰਾਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਤ੍ਤਕੇ ਪਦੇਸੇ ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਗਾਮਭੋਜਕਾ ਬਲਿਂ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਪਦੇਸੋ ਅਪ੍ਪੋ વਾ ਹੋਤੁ, ਮਹਨ੍ਤੋ વਾ, ਏਕਂ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। ਯਮ੍ਪਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ ਏਕਂ ਪਦੇਸਂ ‘‘ਅਯਂ વਿਸੁਂ ਗਾਮੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਕਸ੍ਸਚਿ ਦੇਤਿ, ਸੋਪਿ વਿਸੁਂਗਾਮਸੀਮਾ ਹੋਤਿਯੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਚ ਇਤਰਾ ਚ ਪਕਤਿਗਾਮਸੀਮਾ ਬਦ੍ਧਸੀਮਾਸਦਿਸਾવ ਹੋਤਿ। ਕੇવਲਂ ਪਨ ਤਿਚੀવਰવਿਪ੍ਪવਾਸਪਰਿਹਾਰਂ ਨ ਲਭਤੀਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪੭)।
Evaṃ baddhasīmaṃ dassetvā idāni abaddhasīmaṃ dassento ‘‘abaddhasīmā panā’’tiādimāha. Gāmo eva sīmā gāmasīmā. Gāmaggahaṇena cettha nigamanagarānampi saṅgaho veditabbo. Yattake padese tassa gāmassa gāmabhojakā baliṃ labhanti, so padeso appo vā hotu, mahanto vā, ekaṃ gāmakhettaṃ nāma. Yampi ekasmiṃyeva gāmakhette ekaṃ padesaṃ ‘‘ayaṃ visuṃ gāmo hotū’’ti paricchinditvā rājā kassaci deti, sopi visuṃgāmasīmā hotiyeva. Tasmā sā ca itarā ca pakatigāmasīmā baddhasīmāsadisāva hoti. Kevalaṃ pana ticīvaravippavāsaparihāraṃ na labhatīti (mahāva. aṭṭha. 147).
ਅਗਾਮਕੇ ਅਰਞ੍ਞੇਤਿ વਿਞ੍ਝਾਟવਿਸਦਿਸੇ ਅਰਞ੍ਞੇ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਗਾਮਕਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਸੀਮਾ ਤਿਚੀવਰવਿਪ੍ਪવਾਸਪਰਿਹਾਰਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ। ਮਚ੍ਛਬਨ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਕੇવਟ੍ਟਾਨਂ। ਅਗਮਨਪਥੇਸੂਤਿ ਗਨ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਪਥੇਸੁ। ਯਤ੍ਥ ਤਦਹੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਦਹੇવ ਪਚ੍ਚਾਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ, ਤਾਦਿਸੇਸੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਸਂ ਗਮਨਪਰਿਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਓਰਤੋ ਪਨ ਗਾਮਸੀਮਾਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਗਾਮਸੀਮਂ ਅਸੋਧੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਮਜ੍ਝੇ ਠਿਤਾਨਂ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੁ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾਤਿ ਮਜ੍ਝੇ ਠਿਤਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਠਿਤੋਕਾਸਤੋ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੁ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਸੁ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਰਿਸવਸੇਨ વਡ੍ਢਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਉਪਚਾਰਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਸੀਮੋਪਚਾਰਤ੍ਥਾਯ। ਸੀਮਾਭਾવਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਬਦ੍ਧਸੀਮਾਭਾવਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ। ਸਮਾਨੋ ਸਂવਾਸੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਾ। ਏਕੋ ਉਪੋਸਥੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਕੂਪੋਸਥਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਪੋਸਥਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅવਸੇਸਕਮ੍ਮવਸੇਨ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਬਦ੍ਧਸੀਮਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਉਪੋਸਥਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਮਹਾવ॰ ੧੪੯) વੁਤ੍ਤਾ। ਅਨੁ ਅਨੁ ਅਡ੍ਢਮਾਸਂ ਅਨ੍વਡ੍ਢਮਾਸਂ, ਅਡ੍ਢਮਾਸੇ ਅਡ੍ਢਮਾਸੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ‘‘ਅਨੁਦਸਾਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ। ਦੇવੇਤਿ ਮੇਘੇ। વਲਾਹਕੇਸੁ વਿਗਤਮਤ੍ਤੇਸੂਤਿ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਸੋਤਨ੍ਤਿ ਉਦਕਪ੍ਪવਾਹੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਿਤ੍ਥੇਨ વਾ ਅਤਿਤ੍ਥੇਨ વਾ ਓਤਰਿਤ੍વਾਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ। ਤਿਮਣ੍ਡਲਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾਤਿ ਯਥਾ ਤਿਮਣ੍ਡਲਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ। ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿਯਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿਯਾ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੀવਿਭਙ੍ਗੇ (ਪਾਚਿ॰ ੬੯੨) ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ વਸੇਨ ਨਦੀਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ વਿਸੇਸਸਬ੍ਭਾવਤੋ।
Agāmake araññeti viñjhāṭavisadise araññe. Tenāha ‘‘agāmakaṃ nāmā’’tiādi. Ayaṃ pana sīmā ticīvaravippavāsaparihārampi labhati. Macchabandhānanti kevaṭṭānaṃ. Agamanapathesūti gantuṃ asakkuṇeyyapathesu. Yattha tadaheva gantvā tadaheva paccāgantuṃ na sakkā hoti, tādisesūti vuttaṃ hoti. Tesaṃ gamanapariyantassa orato pana gāmasīmāsaṅkhaṃ gacchati. Tattha gāmasīmaṃ asodhetvā kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Majjhe ṭhitānaṃ sabbadisāsu sattabbhantarāti majjhe ṭhitānaṃ bhikkhūnaṃ ṭhitokāsato sabbadisāsu sattabbhantarā. Tatthāti tesu abbhantaresu. Tasmāti yasmā parisavasena vaḍḍhati, tasmā. Upacāratthāyāti sīmopacāratthāya. Sīmābhāvaṃ paṭikkhipitvāti baddhasīmābhāvaṃ paṭikkhipitvā. Samāno saṃvāso etthāti samānasaṃvāsā. Eko uposatho etthāti ekūposathā. Ettha ca uposathassa visuṃ gahitattā avasesakammavasena samānasaṃvāsatā veditabbā. Vuttāti abaddhasīmāparicchedaṃ dassetuṃ uposathakkhandhake (mahāva. 149) vuttā. Anu anu aḍḍhamāsaṃ anvaḍḍhamāsaṃ, aḍḍhamāse aḍḍhamāseti attho. Evaṃ ‘‘anudasāha’’ntiādīsupi. Deveti meghe. Valāhakesu vigatamattesūti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ. Sotanti udakappavāho vuccati. Titthena vā atitthena vā otaritvāti pāṭhaseso. Timaṇḍalaṃ paṭicchādetvāti yathā timaṇḍalapaṭicchādanaṃ hoti, evaṃ nivāsetvā. Uttarantiyāti yattha katthaci uttarantiyā. Bhikkhunīvibhaṅge (pāci. 692) bhikkhuniyā vasena nadīlakkhaṇassa pāḷiyaṃ āgatattā ‘‘bhikkhuniyā’’ti vuttaṃ, na pana visesasabbhāvato.
ਕੇਨਚਿ ਖਣਿਤ੍વਾ ਅਕਤੋਤਿ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨੇਨਪਿ ਖਣਿਤ੍વਾ ਅਕਤੋ। ਨਦਿਂ વਾ ਸਮੁਦ੍ਦਂ વਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਨਦੀਕੂਲਂ વਾ ਸਮੁਦ੍ਦવੇਲਂ વਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਏਤਂ ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਨਦਿਯਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ વਸ੍ਸਕਾਲੇ ਉਦਕਂ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ (ਕਙ੍ਖਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ) વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਲਕ੍ਖਣਂ। ਲੋਣੀਪਿ ਜਾਤਸ੍ਸਰਸਙ੍ਖਮੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ વਸ੍ਸਕਾਲੇ વਸ੍ਸੇ ਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮਤ੍ਤੇ ਪਿવਿਤੁਂ વਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇ ਧੋવਿਤੁਂ વਾ ਉਦਕਂ ਨ ਹੋਤਿ ਸੁਕ੍ਖਤਿ, ਅਯਂ ਜਾਤਸ੍ਸਰੋ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਸਙ੍ਖਮੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ।
Kenacikhaṇitvā akatoti antamaso tiracchānenapi khaṇitvā akato. Nadiṃ vā samuddaṃ vā bhinditvāti nadīkūlaṃ vā samuddavelaṃ vā bhinditvā. Etaṃ lakkhaṇanti ‘‘yattha nadiyaṃ vuttappakāre vassakāle udakaṃ santiṭṭhatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) vuttappakāralakkhaṇaṃ. Loṇīpi jātassarasaṅkhameva gacchati. Yattha pana vuttappakāre vassakāle vasse pacchinnamatte pivituṃ vā hatthapāde dhovituṃ vā udakaṃ na hoti sukkhati, ayaṃ jātassaro gāmakhettasaṅkhameva gacchati.
ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਾਤਿ ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪੇਨਾ’’ਤਿ। ਕਥਂ ਪਨ ਉਦਕਂ ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਮਜ੍ਝਿਮੇਨ ਪੁਰਿਸੇਨਾਤਿ ਥਾਮਮਜ੍ਝਿਮੇਨ ਪੁਰਿਸੇਨ। ਅਯਂ ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਯਂ ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਸੀਮਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਾવ ਪਰਿਸਾ વਡ੍ਢਤਿ, ਤਾવ ਅਯਂ ਸੀਮਾਪਿ વਡ੍ਢਤਿ, ਪਰਿਸਪਰਿਯਨ੍ਤਤੋ ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪੋਯੇવ ਪਮਾਣਂ। ਸਚੇ ਪਨ ਨਦੀ ਨਾਤਿਦੀਘਾ ਹੋਤਿ, ਪਭવਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਮੁਖਦ੍વਾਰਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਙ੍ਘੋ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਸੀਮਾਕਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਕਲਾਪਿ ਨਦੀ ਏਤੇਸਂਯੇવ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਹੋਤਿ।
Udakukkhepāti karaṇatthe nissakkavacananti āha ‘‘udakukkhepenā’’ti. Kathaṃ pana udakaṃ khipitabbanti āha ‘‘tatthā’’tiādi. Majjhimena purisenāti thāmamajjhimena purisena. Ayaṃ udakukkhepo nāmāti ayaṃ udakukkhepena paricchinnā sīmā nāmāti attho. Yāva parisā vaḍḍhati, tāva ayaṃ sīmāpi vaḍḍhati, parisapariyantato udakukkhepoyeva pamāṇaṃ. Sace pana nadī nātidīghā hoti, pabhavato paṭṭhāya yāva mukhadvāraṃ sabbattha saṅgho nisīdati, udakukkhepasīmākammaṃ natthi. Sakalāpi nadī etesaṃyeva bhikkhūnaṃ pahoti.
ਪਕਤਿવਸ੍ਸਕਾਲੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਪਕਤਿવਸ੍ਸਕਾਲੇ। ਚਤੂਸੁ ਮਾਸੇਸੂਤਿ વਸ੍ਸਾਨਸ੍ਸ ਚਤੂਸੁ ਮਾਸੇਸੁ। ਅਤਿવੁਟ੍ਠਿਕਾਲੇ ਓਘੇਨ ਓਤ੍ਥਤੋਕਾਸੋ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਹਿ ਗਾਮਸੀਮਾਸਙ੍ਖਮੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਨ੍ਤੋਨਦਿਯਂ ਜਾਤਸ੍ਸਰੇ ਜਾਤਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣਦੀਪਕੇਸੁਪਿ ਅਯਮੇવ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਪਨ ਨਦੀ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਹੋਤਿ ਸਮਤਿਤ੍ਥਿਕਾ, ਉਦਕਸਾਟਿਕਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾਪਿ ਅਨ੍ਤੋਨਦਿਯਂਯੇવ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਨਾવਾਯਪਿ ਠਤ੍વਾ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਯਾ ਪਨ ਨਾવਾਯ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਮਤ੍ਤਮੇવ ਹਿ ਸੀਮਾ, ਤਂ ਨਾવਾ ਸੀਘਮੇવ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਤਿ। ਏવਂ ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਿਸ੍ਸਾ ਸੀਮਾਯ ਞਤ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਿਸ੍ਸਾ ਅਨੁਸ੍ਸਾવਨਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾવਂ ਅਰਿਤ੍ਤੇਨ વਾ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਪਾਸਾਣੇ વਾ ਲਮ੍ਬਿਤ੍વਾ, ਅਨ੍ਤੋਨਦਿਯਂ ਜਾਤਰੁਕ੍ਖੇ વਾ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਅਨ੍ਤੋਨਦਿਯਂ ਬਦ੍ਧਅਟ੍ਟਕੇਪਿ ਅਨ੍ਤੋਨਦਿਯਂ ਜਾਤਰੁਕ੍ਖੇਪਿ ਠਿਤੇਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ।
Pakativassakāleti pubbe vuttappakāre pakativassakāle. Catūsu māsesūti vassānassa catūsu māsesu. Ativuṭṭhikāle oghena otthatokāso na gahetabbo. So hi gāmasīmāsaṅkhameva gacchati. Antonadiyaṃ jātassare jātapiṭṭhipāsāṇadīpakesupi ayameva vinicchayo veditabbo. Sace pana nadī paripuṇṇā hoti samatitthikā, udakasāṭikaṃ nivāsetvāpi antonadiyaṃyeva kammaṃ kātabbaṃ. Sace na sakkonti, nāvāyapi ṭhatvā kātabbaṃ. Gacchantiyā pana nāvāya kātuṃ na vaṭṭati. Kasmā? Udakukkhepamattameva hi sīmā, taṃ nāvā sīghameva atikkāmeti. Evaṃ sati aññissā sīmāya ñatti, aññissā anussāvanā hoti, tasmā nāvaṃ arittena vā ṭhapetvā, pāsāṇe vā lambitvā, antonadiyaṃ jātarukkhe vā bandhitvā kammaṃ kātabbaṃ. Antonadiyaṃ baddhaaṭṭakepi antonadiyaṃ jātarukkhepi ṭhitehi kammaṃ kātuṃ vaṭṭati.
ਸਚੇ ਪਨ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਾਖਾ વਾ ਤਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਪਾਰੋਹੋ વਾ ਬਹਿਨਦੀਤੀਰੇ વਿਹਾਰਸੀਮਾਯ વਾ ਗਾਮਸੀਮਾਯ વਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ, ਸੀਮਂ વਾ ਸੋਧੇਤ੍વਾ, ਸਾਖਂ વਾ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਬਹਿਨਦੀਤੀਰੇ ਜਾਤਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਨਦਿਯਂ ਪવਿਟ੍ਠਸਾਖਾਯ વਾ ਪਾਰੋਹੇ વਾ ਨਾવਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਕਰੋਨ੍ਤੇਹਿ ਸੀਮਾ વਾ ਸੋਧੇਤਬ੍ਬਾ, ਸਾਖਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਾ ਤਸ੍ਸ ਬਹਿਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾਗੋ ਨਾਸੇਤਬ੍ਬੋ। ਨਦੀਤੀਰੇ ਪਨ ਖਾਣੁਕਂ ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਬਨ੍ਧਨਾવਾਯ ਨ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ।
Sace pana rukkhassa sākhā vā tato nikkhantapāroho vā bahinadītīre vihārasīmāya vā gāmasīmāya vā patiṭṭhito, sīmaṃ vā sodhetvā, sākhaṃ vā chinditvā kammaṃ kātabbaṃ. Bahinadītīre jātarukkhassa antonadiyaṃ paviṭṭhasākhāya vā pārohe vā nāvaṃ bandhitvā kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Karontehi sīmā vā sodhetabbā, sākhaṃ chinditvā vā tassa bahipatiṭṭhitabhāgo nāsetabbo. Nadītīre pana khāṇukaṃ koṭṭetvā tattha bandhanāvāya na vaṭṭatiyeva.
ਨਦਿਯਂ ਸੇਤੁਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸਚੇ ਅਨ੍ਤੋਨਦਿਯਂਯੇવ ਸੇਤੁ વਾ ਸੇਤੁਪਾਦਾ વਾ, ਸੇਤੁਮ੍ਹਿ ਠਿਤੇਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਸੇਤੁ વਾ ਸੇਤੁਪਾਦਾ વਾ ਬਹਿਤੀਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ, ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਸੀਮਂ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ ਸੇਤੁਪਾਦਾ ਅਨ੍ਤੋ, ਸੇਤੁ ਪਨ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਤੀਰਾਨਂ ਉਪਰਿਆਕਾਸੇ ਠਿਤੋ, વਟ੍ਟਤਿ। ਜਾਤਸ੍ਸਰੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Nadiyaṃ setuṃ karonti, sace antonadiyaṃyeva setu vā setupādā vā, setumhi ṭhitehi kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Sace pana setu vā setupādā vā bahitīre patiṭṭhitā, kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati, sīmaṃ sodhetvā kammaṃ kātabbaṃ. Atha setupādā anto, setu pana ubhinnampi tīrānaṃ upariākāse ṭhito, vaṭṭati. Jātassarepi eseva nayo.
‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ ਪਕਤਿવੀਚਿਯੋ ਓਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਸਣ੍ਠਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਯਂ ਪਦੇਸਂ ਉਦ੍ਧਂ વਡ੍ਢਨਕਉਦਕਂ વਾ ਪਕਤਿવੀਚਿਯੋ વਾ વੇਗੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਓਤ੍ਥਰਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪੭) ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਚੇ ਊਮਿવੇਗੋ ਬਾਧਤਿ, ਨਾવਾਯ વਾ ਅਟ੍ਟਕੇ વਾ ਠਤ੍વਾ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਸੁ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਨਦਿਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਪਨ ਸਮੁਦ੍ਦੋ ਗਾਮਸੀਮਂ વਾ ਨਿਗਮਸੀਮਂ વਾ ਓਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਸਮੁਦ੍ਦੋવ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਪ੍ਪਿਯਭੂਮੀਤਿ ਓਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਸਣ੍ਠਿਤਉਦਕਨ੍ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਨ੍ਤੋ ਨਦੀਜਾਤਸ੍ਸਰਸਮੁਦ੍ਦੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਿਕਾਲੇਤਿ વਸ੍ਸਾਨਹੇਮਨ੍ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਕ੍ਖੇਸੁਪੀਤਿ ਨਿਰੁਦਕੇਸੁਪਿ। ਯਥਾ ਚ વਾਪਿਖਣਨੇ, ਏવਂ ਆવਾਟਪੋਕ੍ਖਰਣੀਆਦੀਨਂ ਖਣਨੇਪਿ ਗਾਮਖੇਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿਯੇવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વਪ੍ਪਂ વਾ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਲਾਬੁਤਿਪੁਸਕਾਦਿવਪ੍ਪਂ વਾ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਯਤ੍ਥ વਾਪਿਆਦਿਕਂ ਕਤਂ, ਤਂ ਠਾਨਂ। ਅਞ੍ਞਂ ਪਨ ਕਪ੍ਪਿਯਭੂਮਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਜਾਤਸ੍ਸਰਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਥਲਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਦਿਸਾਭਾਗੇ ਪਾਲ਼ਿਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਮੇવ ਨਂ ਮਹਾਤਲ਼ਾਕਂ વਾ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਅਜਾਤਸ੍ਸਰੋ ਹੋਤਿ। ਗਾਮਸੀਮਾਸਙ੍ਖਮੇવ ਗਚ੍ਛਤਿ।
‘‘Yasmiṃ padese pakativīciyo ottharitvā saṇṭhahantī’’ti etena yaṃ padesaṃ uddhaṃ vaḍḍhanakaudakaṃ vā pakativīciyo vā vegena āgantvā ottharanti, tattha kammaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti (mahāva. aṭṭha. 147) dasseti. Sace ūmivego bādhati, nāvāya vā aṭṭake vā ṭhatvā kātabbaṃ. Tesu vinicchayo nadiyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Sace pana samuddo gāmasīmaṃ vā nigamasīmaṃ vā ottharitvā tiṭṭhati, samuddova hoti. Tattha kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Tato paṭṭhāya kappiyabhūmīti ottharitvā saṇṭhitaudakantato paṭṭhāya anto nadījātassarasamuddo nāmāti attho. Dubbuṭṭhikāleti vassānahemante sandhāya vuttaṃ. Sukkhesupīti nirudakesupi. Yathā ca vāpikhaṇane, evaṃ āvāṭapokkharaṇīādīnaṃ khaṇanepi gāmakhettaṃ hotiyevāti daṭṭhabbaṃ. Vappaṃ vā karontīti lābutipusakādivappaṃ vā karonti. Taṃ ṭhānanti yattha vāpiādikaṃ kataṃ, taṃ ṭhānaṃ. Aññaṃ pana kappiyabhūmi. Sace pana jātassaraṃ pūretvā thalaṃ karonti, ekasmiṃ disābhāge pāḷiṃ bandhitvā sabbameva naṃ mahātaḷākaṃ vā karonti, sabbopi ajātassaro hoti. Gāmasīmāsaṅkhameva gacchati.
ਸਚੇ ਨਦਿਮ੍ਪਿ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ ਤਲ਼ਾਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਾਲ਼ਿ ਬਦ੍ਧਾ, ਉਦਕਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਲ਼ਾਕਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਉਪਰਿ ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠਾਨੇ ਛਡ੍ਡਿਤਂ ਉਦਕਂ ਨਦਿਂ ਓਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਸਨ੍ਦਨਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ વਟ੍ਟਤਿ। ਕਾਚਿ ਨਦੀ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇਨ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਗਾਮਨਿਗਮਸੀਮਂ ਓਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨਦੀਯੇવ ਹੋਤਿ, ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਚੇ વਿਹਾਰਸੀਮਂ ਓਤ੍ਥਰਤਿ ‘‘વਿਹਾਰਸੀਮਾ’’ਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਸਮਨ੍ਤਾ ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਪਹੋਨਕਟ੍ਠਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਕੁਨ੍ਨਦੀਆਦੀਸੁ ਨਪ੍ਪਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਹੋਨਕਟ੍ਠਾਨਤੋ ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਉਪਚਾਰਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਸੀਮੋਪਚਾਰਤ੍ਥਾਯ।
Sace nadimpi vināsetvā taḷākaṃ karonti, heṭṭhā pāḷi baddhā, udakaṃ āgantvā taḷākaṃ pūretvā tiṭṭhati, ettha kammaṃ kātuṃ na vaṭṭati. Upari pavattanaṭṭhāne chaḍḍitaṃ udakaṃ nadiṃ ottharitvā sandanaṭṭhānato paṭṭhāya vaṭṭati. Kāci nadī kālantarena uppatitvā gāmanigamasīmaṃ ottharitvā pavattati, nadīyeva hoti, kammaṃ kātuṃ vaṭṭati. Sace vihārasīmaṃ ottharati ‘‘vihārasīmā’’tveva saṅkhaṃ gacchati. Tasmāti yasmā anto gacchati, tasmā. Samantā udakukkhepaparicchedo kātabboti pahonakaṭṭhānaṃ sandhāya vuttaṃ. Yattha pana kunnadīādīsu nappahoti, tattha pahonakaṭṭhānato udakukkhepaparicchedo kātabbo. Upacāratthāyāti sīmopacāratthāya.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਞ੍ਞਮੇਕਂ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ, ਅਞ੍ਞੋ ਏਕੋ ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪੋ ਚ ਉਪਚਾਰਤ੍ਥਾਯ ਠਪੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਯਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੩.੧੪੭; વਿ॰ વਿ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੨.੧੪੭) – ਯਸ੍ਮਾ ਅਯਂ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸੀਮਾ ਚ ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਸੀਮਾ ਚ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਠਿਤੋਕਾਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤੇ ਚ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨ ਸਬ੍ਬਦਾ ਏਕਸਦਿਸਾ, ਕਦਾਚਿ વਡ੍ਢਨ੍ਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤਿ। ਯਦਾ ਚ વਡ੍ਢਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਸੀਮਾਸਙ੍ਕਰੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞਮੇਕਂ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ, ਅਞ੍ਞੋ ਏਕੋ ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪੋ ਚ ਉਪਚਾਰਤ੍ਥਾਯ ਠਪੇਤਬ੍ਬੋਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਤਤੋ ਅਧਿਕਂ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ, ਊਨਕਂ ਪਨ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪੭) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਏਤਦਤ੍ਥਮੇવ, ਨ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਕਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਬਹਿ ਅਞ੍ਞਂ ਤਤ੍ਤਕਂਯੇવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋਪੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇਨ, ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪੇਨ વਾ ਯੋ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸ੍ਸ, ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ વਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਤਤੋ ਬਹਿ ਅਞ੍ਞਂ ਤਤ੍ਤਕਂਯੇવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਥਮੇਤਂ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ, ਇਦਂ ‘‘ਕਮ੍ਮਂ ਕੋਪੇਤੀ’’ਤਿ ਮਹਾਅਟ੍ਠਕਥਾਦੀਸੁ વવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਇਤਿ ਇਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨਂ। ਹੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ –
Kasmā pana aññamekaṃ sattabbhantaraṃ, añño eko udakukkhepo ca upacāratthāya ṭhapetabboti āha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.147; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.147) – yasmā ayaṃ sattabbhantarasīmā ca udakukkhepasīmā ca bhikkhūnaṃ ṭhitokāsato paṭṭhāya labbhati, te ca bhikkhū na sabbadā ekasadisā, kadāci vaḍḍhanti, kadāci parihāyanti. Yadā ca vaḍḍhanti, tadā sīmāsaṅkaro hoti. Tasmā aññamekaṃ sattabbhantaraṃ, añño eko udakukkhepo ca upacāratthāya ṭhapetabboti. Yaṃ pana mahāaṭṭhakathāyaṃ ‘‘tato adhikaṃ vaṭṭatiyeva, ūnakaṃ pana na vaṭṭatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 147) vuttaṃ, tampi etadatthameva, na pana tattha katassa kammassa kuppattāti gahetabbaṃ. Paricchedato bahi aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopīti attano sattabbhantarena, udakukkhepena vā yo tesaṃ sattabbhantarassa, udakukkhepassa vā paricchedo, tato bahi aññaṃ tattakaṃyeva paricchedaṃ anatikkamitvā ṭhitopīti attho. Kathametaṃ viññāyatīti āha ‘‘idaṃ sabbaaṭṭhakathāsu sanniṭṭhāna’’nti, idaṃ ‘‘kammaṃ kopetī’’ti mahāaṭṭhakathādīsu vavatthānanti attho. ‘‘Iti ima’’ntiādi yathāvuttassa nigamanaṃ. Hoti cettha –
‘‘ਬਦ੍ਧਾਬਦ੍ਧવਸੇਨੇਧ, ਸੀਮਾ ਨਾਮ ਦ੍વਿਧਾ ਤਹਿਂ।
‘‘Baddhābaddhavasenedha, sīmā nāma dvidhā tahiṃ;
ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਾ વਜ੍ਜਿ-ਤੇਕਾਦਸ વਿਪਤ੍ਤਿਕਾ।
Tisampattiyuttā vajji-tekādasa vipattikā;
ਬਦ੍ਧਸੀਮਾ ਤਿਧਾ ਖਣ੍ਡਾ-ਦਿਤੋ ਗਾਮਾਦਿਤੋ ਪਰਾ’’ਤਿ॥
Baddhasīmā tidhā khaṇḍā-dito gāmādito parā’’ti.
ਸਭਾਗਾਪਤ੍ਤਿ ਚ ਨਾਮੇਸਾ ਦੁવਿਧਾ વਤ੍ਥੁਸਭਾਗਾ, ਆਪਤ੍ਤਿਸਭਾਗਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਇਧ વਤ੍ਥੁਸਭਾਗਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਨੇਤਰਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਸਬ੍ਬੋ ਸਙ੍ਘੋ વਿਕਾਲਭੋਜਨਾਦਿਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਲਹੁਕਾਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਲਹੁਕੇਨ વਿਨਯਕਮ੍ਮੇਨ વਿਸੁਜ੍ਝਨਤੋ ਲਹੁਕਾ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਪਾਟਿਦੇਸਨੀਯਦੁਕ੍ਕਟਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਞ੍ਚਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। વਤ੍ਥੁਸਭਾਗਾਯ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਾਪਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਸਤਿ ਉਪੋਸਥਕਮ੍ਮਂ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲਂ ਨ ਹੋਤਿਯੇવ। ਯਥਾਹ ‘‘ਸਭਾਗਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਂ ਆਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਨ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਆવਿ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਚੇ ਆવਿ ਕਰੋਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਆવਿਕਤਾ ਹੋਤਿ, ਦੁਕ੍ਕਟਾ ਪਨ ਨ ਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੦੨)। ਤਸ੍ਸਾ ਪਨ ਅਦੇਸਨਾਗਾਮਿਨਿਤੋ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। વਤ੍ਥੁਸਭਾਗਾਤਿ વਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਸਮਾਨਭਾਗਾ, ਏਕਕੋਟ੍ਠਾਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਮਮੇવ વਤ੍ਥੁਸਭਾਗਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਭਾਗਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾ, ਯੋ ਦੇਸੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੬੯) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਪਨ ਆਪਤ੍ਤਿਸਭਾਗਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਕਾਲਭੋਜਨਪਚ੍ਚਯਾ ਆਪਨ੍ਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਆਪਤ੍ਤਿਸਭਾਗਨ੍ਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਾਨਭਾਗਂ।
Sabhāgāpatti ca nāmesā duvidhā vatthusabhāgā, āpattisabhāgāti. Tattha idha vatthusabhāgā adhippetā, netarāti dassetuṃ ‘‘yaṃ sabbo saṅgho vikālabhojanādinā’’tiādimāha. Lahukāpattinti lahukena vinayakammena visujjhanato lahukā thullaccayapācittiyapāṭidesanīyadukkaṭadubbhāsitasaṅkhātā pañcāpattiyo. Vatthusabhāgāya saṅghādisesāpattiyāpi sati uposathakammaṃ pattakallaṃ na hotiyeva. Yathāha ‘‘sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa pana santike āvi kātuṃ na vaṭṭati. Sace āvi karoti, āpatti āvikatā hoti, dukkaṭā pana na muccatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102). Tassā pana adesanāgāminito evaṃ vuttaṃ. Vatthusabhāgāti vatthuvasena samānabhāgā, ekakoṭṭhāsāti vuttaṃ hoti. Imameva vatthusabhāgaṃ desetuṃ na vaṭṭati ‘‘na, bhikkhave, sabhāgā āpatti desetabbā, yo deseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 169) vuttattā, na pana āpattisabhāgaṃ. Tenāha ‘‘vikālabhojanapaccayā āpannaṃ panā’’tiādi. Āpattisabhāganti āpattiyā samānabhāgaṃ.
ਸਾਮਨ੍ਤਾ ਆવਾਸਾਤਿ ਸਾਮਨ੍ਤਆવਾਸਂ, ਸਮੀਪવਿਹਾਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਜ੍ਜੁਕਨ੍ਤਿ ਤਦਹੇવਾਗਮਨਤ੍ਥਾਯ। ਪਾਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਪੇਸੇਤਬ੍ਬੋ। ਇਚ੍ਚੇਤਂ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਇਤਿ ਏਤਂ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਭਦ੍ਦਕਂ, ਲਦ੍ਧਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨੋ ਚੇ ਲਭੇਥਾਤਿ વਿਹਾਰਾਨਂ ਦੂਰਤਾਯ વਾ ਮਗ੍ਗੇ ਪਰਿਪਨ੍ਥਾਦਿਨਾ વਾ ਯਦਿ ਨ ਲਭੇਥ। ‘‘ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਟਿਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਸਭਾਗਾਪਤ੍ਤਿ ਆવਿ ਕਾਤੁਮ੍ਪਿ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਦਿ ਲਭੇਯ੍ਯ, ਆવਿ ਕਤ੍વਾਪਿ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਯਦਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬੋ ਸਙ੍ਘੋ ਸਭਾਗਂ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਂ ਆਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਪੋਸਥਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਉਪੋਸਥਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋવ ਹੋਤਿ। ਉਭੋਪਿ ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਭਾਗਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾ, ਯੋ ਦੇਸੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸ। ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਭਾਗਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ, ਯੋ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੬੯) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। વਿਮਤਿ ਸਂਸਯੋ, ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ વੇਮਤਿਕੋ। ‘‘ਪੁਨ ਨਿਬ੍ਬੇਮਤਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਮੇવਾ’’ਤਿ ਨੇવ ਪਾਲ਼ਿਯਂ, ਨ ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਦੇਸਿਤੇ ਪਨ ਦੋਸੋ ਨਤ੍ਥਿ। વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવਾਤਿ ‘‘ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਆਰੋਚੇਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਾਪਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਉਪੋਸਥਕਰਣੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ। ਕਸ੍ਮਾ ਸਭਾਗਾਪਤ੍ਤਿਯੇવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਤਾਸੁ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਸਭਾਗਾਪਤ੍ਤੀਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਸੁਪਿ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲਂ ਹੋਤਿਯੇવਾਤਿ વਿਸਭਾਗਾਸੁ ਪਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਸੁ ਤੇਸਂਯੇવ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿ, ਨ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸਾਤਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਕਲ੍ਲਂ ਹੋਤਿਯੇવ।
Sāmantā āvāsāti sāmantaāvāsaṃ, samīpavihāranti attho. Sajjukanti tadahevāgamanatthāya. Pāhetabboti pesetabbo. Iccetaṃ kusalanti iti etaṃ sundaraṃ bhaddakaṃ, laddhakappanti vuttaṃ hoti. No ce labhethāti vihārānaṃ dūratāya vā magge paripanthādinā vā yadi na labhetha. ‘‘Tassa santike paṭikarissatī’’ti iminā vacanena sabhāgāpatti āvi kātumpi na labbhatīti dīpitaṃ hoti. Yadi labheyya, āvi katvāpi uposathaṃ kareyya. Yadi pana sabbo saṅgho sabhāgaṃ saṅghādisesaṃ āpanno hoti, ñattiṃ ṭhapetvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati, uposathassa antarāyova hoti. Ubhopi dukkaṭaṃ āpajjanti ‘‘na, bhikkhave, sabhāgā āpatti desetabbā, yo deseyya, āpatti dukkaṭassa. Na, bhikkhave, sabhāgā āpatti paṭiggahetabbā, yo paṭiggaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 169) vuttattā. Vimati saṃsayo, tattha niyutto vematiko. ‘‘Puna nibbematiko hutvā desetabbamevā’’ti neva pāḷiyaṃ, na ca aṭṭhakathāyaṃ atthi, desite pana doso natthi. Vuttanayenevāti ‘‘pārisuddhiṃ āyasmanto ārocethā’’tiādinā nayena sāpattikassa uposathakaraṇe paññattaṃ dukkaṭaṃ āpajjantīti vuttanayeneva. Kasmā sabhāgāpattiyeva vuttāti āha ‘‘etāsu hī’’tiādi. Visabhāgāpattīsu vijjamānāsupi pattakallaṃ hotiyevāti visabhāgāsu pana vijjamānāsu tesaṃyeva puggalānaṃ āpatti, na saṅghassāti saṅghassa pattakallaṃ hotiyeva.
ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨਕੋ ਨਾਮ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨਕੋ। ਪਣ੍ਡਕਾਦੀਨਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਪਰਤੋ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸੇ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ । ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੋਤਿ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਸਕ੍ਕਂ ਦੇવਰਾਜਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਯੋ ਕੋਚਿ ਨਾਗਮਾਣવਕਾਦਿਕੋ ਅਮਨੁਸ੍ਸਜਾਤਿਕੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਅਸ੍ਸਗੋਣਾਦਯੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਿਸ੍ਸਂ વਜ੍ਜਨੀਯਪੁਗ੍ਗਲਕਥਾਯਂ। ਯਸ੍ਸ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਨ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੧੧) ਯਸ੍ਸ ਨਾਗਸੁਪਣ੍ਣਾਦਿਨੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਸ੍ਸ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ , ਸੋ ਇਧਾਪਿ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਦੇવੇ ਉਪਾਦਾਯ ਨਾਗਮਾਣવਕਾਦਿਕੋ ਯੋ ਕੋਚਿ ਅਮਨੁਸ੍ਸਜਾਤਿਕੋ ‘‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੋ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾਯਂ ‘‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਾਗੋ વਾ ਹੋਤੁ ਸੁਪਣ੍ਣਮਾਣવਕਾਦੀਨਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰੋ, ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਸਕ੍ਕਂ ਦੇવਰਾਜਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਯੋ ਕੋਚਿ ਅਮਨੁਸ੍ਸਜਾਤਿਯੋ, ਸੋ ਸਬ੍ਬੋવ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੋ’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੧੧)। ਤਿਤ੍ਥਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲਦ੍ਧਿ, ਤਂ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਿਤ੍ਥਿਕਾ, ਤਿਤ੍ਥਿਕਾ ਏવ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾ, ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਲਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Antimavatthuajjhāpannako nāma catunnaṃ pārājikānaṃ aññataraṃ ajjhāpannako. Paṇḍakādīnaṃ vinicchayo parato pārājikuddese āvi bhavissati . Tiracchānagatoti antamaso sakkaṃ devarājānaṃ upādāya yo koci nāgamāṇavakādiko amanussajātiko veditabbo, na assagoṇādayo. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi. Tattha etthāti etissaṃ vajjanīyapuggalakathāyaṃ. Yassa upasampadā paṭikkhittāti ‘‘tiracchānagato, bhikkhave, anupasampanno, na upasampādetabbo’’ti (mahāva. 111) yassa nāgasupaṇṇādino tiracchānagatassa upasampadā paṭikkhittā , so idhāpi tiracchānagato nāmāti attho. Tattha hi antamaso deve upādāya nāgamāṇavakādiko yo koci amanussajātiko ‘‘tiracchānagato’’ti adhippeto. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ ‘‘tiracchānagato, bhikkhaveti ettha nāgo vā hotu supaṇṇamāṇavakādīnaṃ vā aññataro, antamaso sakkaṃ devarājānaṃ upādāya yo koci amanussajātiyo, so sabbova imasmiṃ atthe ‘tiracchānagato’ti veditabbo’’ti (mahāva. aṭṭha. 111). Titthaṃ vuccati laddhi, taṃ etesaṃ atthīti titthikā, titthikā eva titthiyā, ito aññaladdhikāti attho.
ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਸੁਤ੍ਤੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ ਏવ ਉਪੋਸਥੋ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਉਪੋਸਥੋ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨੁਪੋਸਥੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਸੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਓવਾਦੋવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ, ਤਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਸਰੂਪੇਨ ਕਥਨਂ ਓવਾਦਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੋ। ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮੇ ਅਯਂ ਨਾਮ ਆਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਆਣਾਪਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪਨਂ ਆਣਾ, ਸੇਸਂ ਅਨਨ੍ਤਰਸਦਿਸਮੇવ।
Suttassa uddeso suttuddeso. Pārisuddhi eva uposatho pārisuddhiuposatho. Eseva nayo adhiṭṭhānuposathoti etthāpi. Soti pātimokkhuddeso. Ovādova pātimokkhaṃ, tassa uddeso sarūpena kathanaṃ ovādapātimokkhuddeso. ‘‘Imasmiṃ vītikkame ayaṃ nāma āpattī’’ti evaṃ āpattivasena āṇāpanaṃ paññāpanaṃ āṇā, sesaṃ anantarasadisameva.
ਖਨ੍ਤੀ ਪਰਮਂ ਤਪੋ ਤਿਤਿਕ੍ਖਾ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਗਾਥਾਯੋ ਨਾਮ –
Khantī paramaṃ tapo titikkhā…pe… vuttā tisso gāthāyo nāma –
‘‘ਖਨ੍ਤੀ ਪਰਮਂ ਤਪੋ ਤਿਤਿਕ੍ਖਾ।
‘‘Khantī paramaṃ tapo titikkhā;
ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਰਮਂ વਦਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾ।
Nibbānaṃ paramaṃ vadanti buddhā;
ਨ ਹਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਪਰੂਪਘਾਤੀ।
Na hi pabbajito parūpaghātī;
ਨ ਸਮਣੋ ਹੋਤਿ ਪਰਂ વਿਹੇਠਯਨ੍ਤੋ॥
Na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto.
‘‘ਸਬ੍ਬਪਾਪਸ੍ਸ ਅਕਰਣਂ, ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾ।
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
ਸਚਿਤ੍ਤਪਰਿਯੋਦਪਨਂ, ਏਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨ ਸਾਸਨਂ॥
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsanaṃ.
‘‘ਅਨੂਪવਾਦੋ ਅਨੂਪਘਾਤੋ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਚ ਸਂવਰੋ।
‘‘Anūpavādo anūpaghāto, pātimokkhe ca saṃvaro;
ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ ਚ ਭਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ, ਪਨ੍ਤਞ੍ਚ ਸਯਨਾਸਨਂ।
Mattaññutā ca bhattasmiṃ, pantañca sayanāsanaṃ;
ਅਧਿਚਿਤ੍ਤੇ ਚ ਆਯੋਗੋ, ਏਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥(ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੯੦; ਧ॰ ਪ॰ ੧੮੩-੧੮੫) –
Adhicitte ca āyogo, etaṃ buddhāna sāsana’’nti.(dī. ni. 2.90; dha. pa. 183-185) –
ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਗਾਥਾਯੋ।
Imā tisso gāthāyo.
ਤਤ੍ਥ ਖਨ੍ਤੀ ਪਰਮਂ ਤਪੋਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੯੦; ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੮੫) ਅਧਿવਾਸਨਖਨ੍ਤਿ ਨਾਮ ਪਰਮਂ ਤਪੋ। ਤਿਤਿਕ੍ਖਾਤਿ ਖਨ੍ਤਿਯਾ ਏવ વੇવਚਨਂ, ਤਿਤਿਕ੍ਖਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਧਿવਾਸਨਖਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਂ ਤਪੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਰਮਂ વਦਨ੍ਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ‘‘ਪਰਮ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾ। ਨ ਹਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਪਰੂਪਘਾਤੀਤਿ ਯੋ ਅਧਿવਾਸਨਖਨ੍ਤਿવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਪਰਂ ਉਪਘਾਤੇਤਿ ਬਾਧਤਿ વਿਹਿਂਸਤਿ, ਸੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਪਾਦੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ‘‘ਨ ਹਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਹਿ ‘‘ਨਸਮਣੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੇવਚਨਂ। ‘‘ਪਰੂਪਘਾਤੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ‘‘ਪਰਂ વਿਹੇਠਯਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વੇવਚਨਂ। ਅਥ વਾ ਪਰੂਪਘਾਤੀਤਿ ਸੀਲੂਪਘਾਤੀ। ਸੀਲਞ੍ਹਿ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਪਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯੋ ਚ ਸਮਣੋ ਪਰਂ ਯਂ ਕਞ੍ਚਿ ਸਤ੍ਤਂ વਿਹੇਠਯਨ੍ਤੋ ਪਰੂਪਘਾਤੀ ਹੋਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੀਲવਿਨਾਸਕੋ, ਸੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯੋ ਅਧਿવਾਸਨਖਨ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਾ ਪਰੂਪਘਾਤੀ ਹੋਤਿ, ਪਰਂ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਡਂਸਮਕਸਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤਿ, ਸੋ ਨ ਹਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਮਲਸ੍ਸ ਅਪਬ੍ਬਾਜਿਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਪਬ੍ਬਾਜਯਮਤ੍ਤਨੋ ਮਲਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੮੮) ਇਦਞ੍ਹਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤਲਕ੍ਖਣਂ। ਯੋਪਿ ਨ ਹੇવ ਖੋ ਉਪਘਾਤੇਤਿ ਨ ਮਾਰੇਤਿ, ਅਪਿਚ ਦਣ੍ਡਾਦੀਹਿ વਿਹੇਠੇਤਿ, ਸੋ ਪਰਂ વਿਹੇਠਯਨ੍ਤੋ ਸਮਣੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? વਿਹੇਸਾਯ ਅਸਮਿਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਸਮਿਤਤ੍ਤਾ ਹਿ ਪਾਪਾਨਂ, ‘ਸਮਣੋ’ਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੬੫) ਇਦਞ੍ਹਿ ਸਮਣਲਕ੍ਖਣਂ।
Tattha khantī paramaṃ tapoti (dī. ni. aṭṭha. 2.90; dha. pa. aṭṭha. 2.185) adhivāsanakhanti nāma paramaṃ tapo. Titikkhāti khantiyā eva vevacanaṃ, titikkhāsaṅkhātā adhivāsanakhanti uttamaṃ tapoti attho. Nibbānaṃ paramaṃ vadantīti sabbākārena pana nibbānaṃ ‘‘parama’’nti vadanti buddhā. Na hi pabbajito parūpaghātīti yo adhivāsanakhantivirahitattā paraṃ upaghāteti bādhati vihiṃsati, so pabbajito nāma na hoti. Catutthapādo pana tasseva vevacanaṃ. ‘‘Na hi pabbajito’’ti etassa hi ‘‘nasamaṇo hotī’’ti vevacanaṃ. ‘‘Parūpaghātī’’ti etassa ‘‘paraṃ viheṭhayanto’’ti vevacanaṃ. Atha vā parūpaghātīti sīlūpaghātī. Sīlañhi uttamaṭṭhena ‘‘para’’nti vuccati. Yo ca samaṇo paraṃ yaṃ kañci sattaṃ viheṭhayanto parūpaghātī hoti, attano sīlavināsako, so pabbajito nāma na hotīti attho. Atha vā yo adhivāsanakhantiyā abhāvā parūpaghātī hoti, paraṃ antamaso ḍaṃsamakasampi sañcicca jīvitā voropeti, so na hi pabbajito. Kiṃ kāraṇā? Malassa apabbājitattā. ‘‘Pabbājayamattano malaṃ, tasmā ‘pabbajito’ti vuccatī’’ti (dha. pa. 388) idañhi pabbajitalakkhaṇaṃ. Yopi na heva kho upaghāteti na māreti, apica daṇḍādīhi viheṭheti, so paraṃ viheṭhayanto samaṇo na hoti. Kiṃ kāraṇā? Vihesāya asamitattā. ‘‘Samitattā hi pāpānaṃ, ‘samaṇo’ti pavuccatī’’ti (dha. pa. 265) idañhi samaṇalakkhaṇaṃ.
ਦੁਤਿਯਗਾਥਾਯ ਸਬ੍ਬਪਾਪਸ੍ਸਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਸ੍ਸ। ਅਕਰਣਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਂ। ਕੁਸਲਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁਭੂਮਕਕੁਸਲਸ੍ਸ। ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਤਿ ਉਪਸਮ੍ਪਾਦਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋ। ਸਚਿਤ੍ਤਪਰਿਯੋਦਪਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વੋਦਾਪਨਂ ਪਭਸ੍ਸਰਭਾવਕਰਣਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਰਿਸੋਧਨਂ, ਤਂ ਪਨ ਅਰਹਤ੍ਤੇਨ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਸੀਲਸਂવਰੇਨ ਸਬ੍ਬਪਾਪਂ ਪਹਾਯ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਹਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਕੁਸਲਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯੋਦਾਪੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾਸਨਂ ਓવਾਦੋ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਿ।
Dutiyagāthāya sabbapāpassāti sabbākusalassa. Akaraṇanti anuppādanaṃ. Kusalassāti catubhūmakakusalassa. Upasampadāti upasampādanaṃ paṭilābho. Sacittapariyodapananti attano cittassa vodāpanaṃ pabhassarabhāvakaraṇaṃ sabbaso parisodhanaṃ, taṃ pana arahattena hoti. Iti sīlasaṃvarena sabbapāpaṃ pahāya lokiyalokuttarāhi samathavipassanāhi kusalaṃ sampādetvā arahattaphalena cittaṃ pariyodāpetabbanti etaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhi.
ਤਤਿਯਗਾਥਾਯ ਅਨੂਪવਾਦੋਤਿ વਾਚਾਯ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਨੁਪવਦਨਂ। ਅਨੂਪਘਾਤੋਤਿ ਕਾਯੇਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਉਪਘਾਤਸ੍ਸ ਅਕਰਣਂ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਯਂ ਤਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਪਅਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਅਤਿਪਮੋਕ੍ਖਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਸੀਲਂ, ਪਾਤਿ વਾ ਅਗਤਿવਿਸੇਸੇਹਿ, ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਭਯੇਹਿ। ਯੋ વਾ ਨਂ ਪਾਤਿ, ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤੀਤਿ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਚ। ਸਂવਰੋਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਲਕ੍ਖਣੋ ਸਂવਰੋ। ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾਤਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਪਰਿਭੋਗવਸੇਨ ਪਮਾਣਞ੍ਞੁਤਾ। ਪਨ੍ਤਞ੍ਚ ਸਯਨਾਸਨਨ੍ਤਿ ਜਨਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨવਿਰਹਿਤਂ ਨਿਜ੍ਜਨਸਮ੍ਬਾਧਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ, ਸੇਨਾਸਨਞ੍ਚ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਦ੍વਿਹਿਯੇવ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਚਤੁਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸੋ ਦੀਪਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਇਤਰਦ੍વਯਸ੍ਸਾਪਿ ਲਕ੍ਖਣਹਾਰਨਯੇਨ ਜੋਤਿਤਤ੍ਤਾ। ਅਧਿਚਿਤ੍ਤੇ ਚ ਆਯੋਗੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਂ ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਤੋਪਿ ਮਗ੍ਗਫਲਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤੇ ਆਯੋਗੋ ਚ ਅਨੁਯੋਗੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨ ਸਾਸਨਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਪਰਸ੍ਸ ਅਨੁਪવਦਨਂ, ਅਨੁਪਘਾਤਨਂ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਸਂવਰੋ, ਪਟਿਗ੍ਗਹਣਪਰਿਭੋਗੇਸੁ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ, ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸਿਭਾવਾਯ વਿવਿਤ੍ਤਸੇਨਾਸਨਸੇવਨਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾਸਨਂ ਓવਾਦੋ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠੀਤਿ। ਇਮਾ ਪਨ ਤਿਸ੍ਸੋ ਗਾਥਾ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਗਾਥਾਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾ ਏવ ਉਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਾવਕਾ।
Tatiyagāthāya anūpavādoti vācāya kassaci anupavadanaṃ. Anūpaghātoti kāyena kassaci upaghātassa akaraṇaṃ. Pātimokkheti yaṃ taṃ pātimokkhaṃ paatimokkhaṃ atipamokkhaṃ uttamaṃ sīlaṃ, pāti vā agativisesehi, mokkheti duggatibhayehi. Yo vā naṃ pāti, taṃ mokkhetīti ‘‘pātimokkha’’nti vuccati, tasmiṃ pātimokkhe ca. Saṃvaroti sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ avītikkamalakkhaṇo saṃvaro. Mattaññutāti paṭiggahaṇaparibhogavasena pamāṇaññutā. Pantañca sayanāsananti janasaṅghaṭṭanavirahitaṃ nijjanasambādhaṃ vivittaṃ, senāsanañca. Ettha ca dvihiyeva paccayehi catupaccayasantoso dīpitoti veditabbo paccayasantosasāmaññena itaradvayassāpi lakkhaṇahāranayena jotitattā. Adhicitte ca āyogoti vipassanāpādakaṃ aṭṭhasamāpatticittaṃ, tatopi maggaphalacittameva adhicittaṃ, tasmiṃ yathāvutte adhicitte āyogo ca anuyogo cāti attho. Etaṃ buddhāna sāsananti etaṃ parassa anupavadanaṃ, anupaghātanaṃ, pātimokkhe saṃvaro, paṭiggahaṇaparibhogesu mattaññutā, aṭṭhasamāpattivasibhāvāya vivittasenāsanasevanañca buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo anusiṭṭhīti. Imā pana tisso gāthā sabbabuddhānaṃ pātimokkhuddesagāthāyo hontīti veditabbā. Taṃ buddhā eva uddisanti, na sāvakā.
‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੪) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਆਣਾਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਨਾਮ। ਤਂ ਸਾવਕਾ ਏવ ਉਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਬੁਦ੍ਧਾ ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਂ ਸਾવਕਾ ਏવ ਉਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਬੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇਤਿ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ।
‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho’’tiādinā (mahāva. 134) nayena vuttaṃ āṇāpātimokkhaṃ nāma. Taṃ sāvakā eva uddisanti, na buddhā saṅghakammaṃ karonti, na ca tattha pariyāpannāti āha ‘‘taṃ sāvakā eva uddisanti, na buddhā’’ti. Imasmiṃ attheti ‘‘pātimokkhaṃ uddiseyyā’’ti etasmiṃ atthe.
ਅਨੁਪਗਤੋ ਨਾਮ ਤਤ੍ਥੇવ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਅਸਤਿਯਾ ਪੁਰਿਮਿਕਾਯ ਅਨੁਪਗਤੋ વਾ। ਚਾਤੁਮਾਸਿਨਿਯਨ੍ਤਿ ਚਾਤੁਮਾਸਿਯਂ। ਸਾ ਹਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਾਸਾਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਭੂਤਾਤਿ ਚਾਤੁਮਾਸੀ, ਸਾ ਏવ ‘‘ਚਾਤੁਮਾਸਿਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਸਂ ਚਾਤੁਮਾਸਿਨਿਯਂ। ਪਚ੍ਛਿਮਕਤ੍ਤਿਕਪੁਣ੍ਣਮਾਸਿਨਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਯਸਾਮਗ੍ਗਿਨ੍ਤਿ ਕਾਯੇਨ ਸਮਗ੍ਗਭਾવਂ, ਹਤ੍ਥਪਾਸੂਪਗਮਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Anupagato nāma tattheva upasampanno, asatiyā purimikāya anupagato vā. Cātumāsiniyanti cātumāsiyaṃ. Sā hi catunnaṃ māsānaṃ pāripūribhūtāti cātumāsī, sā eva ‘‘cātumāsinī’’ti vuccati, tassaṃ cātumāsiniyaṃ. Pacchimakattikapuṇṇamāsiniyanti attho. Kāyasāmagginti kāyena samaggabhāvaṃ, hatthapāsūpagamananti vuttaṃ hoti.
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ – ਸਚੇ ਪੁਰਿਮਿਕਾਯ ਪਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੂ વਸ੍ਸਂ ਉਪਗਤਾ, ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯਪਿ ਪਞ੍ਚ, ਪੁਰਿਮੇਹਿ ਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪવਾਰਿਤੇ ਪਚ੍ਛਿਮੇਹਿ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਉਪੋਸਥਗ੍ਗੇ ਦ੍વੇ ਞਤ੍ਤਿਯੋ ਠਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇਪਿ ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯ ਉਪਗਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ, ਤਯੋ, ਦ੍વੇ, ਏਕੋ વਾ ਹੋਤਿ, ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਥ ਪੁਰਿਮਿਕਾਯ ਚਤ੍ਤਾਰੋ, ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ, ਤਯੋ, ਦ੍વੇ, ਏਕੋ વਾ, ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਥ ਪੁਰਿਮਿਕਾਯ ਤਯੋ, ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯ ਤਯੋ, ਦ੍વੇ વਾ, ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਇਦਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਲਕ੍ਖਣਂ – ਸਚੇ ਪੁਰਿਮਿਕਾਯ ਉਪਗਤੇਹਿ ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯ ਉਪਗਤਾ ਥੋਕਤਰਾ ਚੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਮਸਮਾ ਚ, ਸਙ੍ਘਪ੍ਪવਾਰਣਾਯ ਚ ਗਣਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਘਪ੍ਪવਾਰਣਾવਸੇਨ ਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇ ਪਨ ਪੁਰਿਮਿਕਾਯ ਤਯੋ, ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯ ਏਕੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਙ੍ਘਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪવਾਰੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਗਣਞਤ੍ਤਿਯਾ ਪਨ ਸੋ ਗਣਪੂਰਕੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਗਣવਸੇਨ ਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਂ, ਇਤਰੇਨ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਪੁਰਿਮਿਕਾਯ ਦ੍વੇ, ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯ ਦ੍વੇ વਾ ਏਕੋ વਾ, ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਚੇ ਪੁਰਿਮਿਕਾਯ ਏਕੋ, ਪਚ੍ਛਿਮਿਕਾਯਪਿ ਏਕੋ, ਏਕੇਨ ਏਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਂ, ਏਕੇਨ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ । ਸਚੇ ਪੁਰਿਮવਸ੍ਸੂਪਗਤੇਹਿ ਪਚ੍ਛਿਮવਸ੍ਸੂਪਗਤਾ ਏਕੇਨਪਿ ਅਧਿਕਤਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਠਮਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਥੋਕਤਰੇਹਿ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਤ੍ਤਿਕਚਾਤੁਮਾਸਿਨਿਪવਾਰਣਾਯ ਪਨ ਸਚੇ ਪਠਮਂ વਸ੍ਸੂਪਗਤੇਹਿ ਮਹਾਪવਾਰਣਾਯ ਪવਾਰਿਤੇਹਿ ਪਚ੍ਛਾ ਉਪਗਤਾ ਅਧਿਕਤਰਾ વਾ ਸਮਸਮਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪવਾਰਣਾਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਹਿ ਪવਾਰਿਤੇ ਪਚ੍ਛਾ ਇਤਰੇਹਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਅਥ ਮਹਾਪવਾਰਣਾਯ ਪવਾਰਿਤਾ ਬਹੂ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਚ੍ਛਾ વਸ੍ਸੂਪਗਤਾ ਥੋਕਾ વਾ ਏਕੋ વਾ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇ ਪਚ੍ਛਾ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਤੇਨ ਪવਾਰੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
Ayaṃ panettha vinicchayo – sace purimikāya pañca bhikkhū vassaṃ upagatā, pacchimikāyapi pañca, purimehi ñattiṃ ṭhapetvā pavārite pacchimehi tesaṃ santike pārisuddhiuposatho kātabbo, na ekasmiṃ uposathagge dve ñattiyo ṭhapetabbā. Sacepi pacchimikāya upagatā cattāro, tayo, dve, eko vā hoti, eseva nayo. Atha purimikāya cattāro, pacchimikāyapi cattāro, tayo, dve, eko vā, eseva nayo. Atha purimikāya tayo, pacchimikāya tayo, dve vā, eseva nayo. Idañhettha lakkhaṇaṃ – sace purimikāya upagatehi pacchimikāya upagatā thokatarā ceva honti samasamā ca, saṅghappavāraṇāya ca gaṇaṃ pūrenti, saṅghappavāraṇāvasena ñattiṃ ṭhapetvā purimehi pavāretabbā. Sace pana purimikāya tayo, pacchimikāya eko hoti, tena saddhiṃ te cattāro honti, catunnaṃ saṅghañattiṃ ṭhapetvā pavāretuṃ na vaṭṭati. Gaṇañattiyā pana so gaṇapūrako hoti, tasmā gaṇavasena ñattiṃ ṭhapetvā purimehi pavāretabbaṃ, itarena tesaṃ santike pārisuddhiuposatho kātabbo. Sace purimikāya dve, pacchimikāya dve vā eko vā, etthāpi eseva nayo. Sace purimikāya eko, pacchimikāyapi eko, ekena ekassa santike pavāretabbaṃ, ekena pārisuddhiuposatho kātabbo . Sace purimavassūpagatehi pacchimavassūpagatā ekenapi adhikatarā honti, paṭhamaṃ pātimokkhaṃ uddisitvā pacchā thokatarehi tesaṃ santike pavāretabbaṃ. Kattikacātumāsinipavāraṇāya pana sace paṭhamaṃ vassūpagatehi mahāpavāraṇāya pavāritehi pacchā upagatā adhikatarā vā samasamā vā honti, pavāraṇāñattiṃ ṭhapetvā pavāretabbaṃ. Tehi pavārite pacchā itarehi pārisuddhiuposatho kātabbo. Atha mahāpavāraṇāya pavāritā bahū honti, pacchā vassūpagatā thokā vā eko vā, pātimokkhe uddiṭṭhe pacchā tesaṃ santike tena pavāretabbanti.
ਏਕਂਸਂ ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਂਸੇ ਸਾਧੁਕਂ ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਦਸਨਖਸਮੋਧਾਨਸਮੁਜ੍ਜਲਂ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ। ਸਚੇ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਪਾਰਿવਾਸਿਕੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਙ੍ਘਨવਕਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇ ਉਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੇ ਪਨ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਂ વਿਹਾਯ ਹਤ੍ਥਪਾਸਂ ਅਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤੇਨ ਨਿਸੀਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪવਾਰਣਾਯਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvāti ekasmiṃ aṃse sādhukaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvāti attho. Añjaliṃ paggahetvāti dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ ukkhipitvā. Sace pana tattha pārivāsikopi atthi, saṅghanavakaṭṭhāne nisīditvā tattheva nisinnena attano pāḷiyā pārisuddhiuposatho kātabbo. Pātimokkhe uddisiyamāne pana pāḷiyā anisīditvā pāḷiṃ vihāya hatthapāsaṃ amuñcantena nisīditabbaṃ. Pavāraṇāyapi eseva nayo.
ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਬ੍ਬਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਨਾਦਿਂ ਨવવਿਧਂ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ। ਯਥਾ ਚ ਸਬ੍ਬੋ ਸਙ੍ਘੋ ਸਭਾਗਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਣਾਤੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਙ੍ਘੋ…ਪੇ॰… ਪਟਿਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੭੧) ਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਉਪੋਸਥਂ ਕਾਤੁਂ ਲਭਤਿ, ਏવਮੇਤ੍ਥਾਪਿ ਤੀਹਿ ‘‘ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾ ਇਮੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਭਾਗਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਨ੍ਨਾ, ਯਦਾ ਅਞ੍ਞਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਸੁਦ੍ਧਂ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਕਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਤਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਪਟਿਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਗਣਞਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਦ੍વੀਹਿਪਿ ‘‘ਅਞ੍ਞਂ ਸੁਦ੍ਧਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਪਟਿਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਉਪੋਸਥਂ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਏਕੇਨਾਪਿ ‘‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਪਟਿਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਭੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਤਦਹੂਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਹੁ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਸੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾਨਾਸਂવਾਸਕੇਹੀਤਿ ਲਦ੍ਧਿਨਾਨਾਸਂવਾਸਕੇਹਿ। ਅਨਾવਾਸੋ ਨਾਮ ਨવਕਮ੍ਮਸਾਲਾਦਿਕੋ ਯੋ ਕੋਚਿ ਪਦੇਸੋ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਘੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਘਪ੍ਪਹੋਨਕੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ વਿਨਾ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਂ ਦਸવਿਧਮਨ੍ਤਰਾਯਂ વਿਨਾ। ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿਮੇਨ ਪਨ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਅਤ੍ਤਚਤੁਤ੍ਥੇਨ ਅਨ੍ਤਰਾਯੇ વਾ ਸਤਿ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਆવਾਸਾਦਯੋ ਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਏવਂ ਸਚੇ વਿਹਾਰੇ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਉਪੋਸਥਾਧਿਟ੍ਠਾਨਤ੍ਥਂ ਸੀਮਾਪਿ ਨਦੀਪਿ ਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਉਪੋਸਥਾਪਿ ਆવਾਸਾ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਂ ਗਤੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤੁਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ। ਆਰਞ੍ਞਕੇਨਾਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਉਪੋਸਥਦਿવਸੇ ਗਾਮੇ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਹਾਰਮੇવ ਆਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਅਞ੍ਞਂ વਿਹਾਰਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਉਪੋਸਥਂ ਕਤ੍વਾવ ਆਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਅਕਤ੍વਾ ਆਗਨ੍ਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਯਂ ਜਞ੍ਞਾ ‘‘ਅਜ੍ਜੇવ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਮੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੮੧) ਏવਰੂਪੋ ਪਨ ਆવਾਸੋ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨਾਪਿ ਹਿ ਇਮਿਨਾ ਨੇવ ਉਪੋਸਥਨ੍ਤਰਾਯੋ ਕਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ।
Sabbaṃpubbakaraṇīyanti sammajjanādiṃ navavidhaṃ pubbakiccaṃ. Yathā ca sabbo saṅgho sabhāgāpattiṃ āpajjitvā ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho…pe… paṭikarissatī’’ti (mahāva. 171) ñattiṃ ṭhapetvā uposathaṃ kātuṃ labhati, evametthāpi tīhi ‘‘suṇantu me āyasmantā ime bhikkhū sabhāgaṃ āpattiṃ āpannā, yadā aññaṃ bhikkhuṃ suddhaṃ anāpattikaṃ passissanti, tadā tassa santike taṃ āpattiṃ paṭikarissantī’’ti gaṇañattiṃ ṭhapetvā, dvīhipi ‘‘aññaṃ suddhaṃ passitvā paṭikarissāmā’’ti vatvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati. Ekenāpi ‘‘parisuddhaṃ labhitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā kātuṃ vaṭṭati. Tadahūti tasmiṃ ahu, tasmiṃ divaseti attho. Nānāsaṃvāsakehīti laddhinānāsaṃvāsakehi. Anāvāso nāma navakammasālādiko yo koci padeso. Aññatra saṅghenāti saṅghappahonakehi bhikkhūhi vinā. Aññatra antarāyāti pubbe vuttaṃ dasavidhamantarāyaṃ vinā. Sabbantimena pana paricchedena attacatutthena antarāye vā sati gantuṃ vaṭṭati. Yathā ca āvāsādayo na gantabbā, evaṃ sace vihāre uposathaṃ karonti, uposathādhiṭṭhānatthaṃ sīmāpi nadīpi na gantabbā. Sace panettha koci bhikkhu hoti, tassa santikaṃ gantuṃ vaṭṭati. Vissaṭṭhauposathāpi āvāsā gantuṃ vaṭṭati. Evaṃ gato adhiṭṭhātumpi labhati. Āraññakenāpi bhikkhunā uposathadivase gāme piṇḍāya caritvā attano vihārameva āgantabbaṃ. Sace aññaṃ vihāraṃ okkamati, tattha uposathaṃ katvāva āgantabbaṃ, akatvā āgantuṃ na vaṭṭati. Yaṃ jaññā ‘‘ajjeva tattha gantuṃ sakkomī’’ti (mahāva. aṭṭha. 181) evarūpo pana āvāso gantabbo. Tattha bhikkhūhi saddhiṃ uposathaṃ karontenāpi hi iminā neva uposathantarāyo kato bhavissatīti.
ਉਦਕਂ ਆਸਨੇਨ ਚਾਤਿ ਆਸਨੇਨ ਸਹ ਪਾਨੀਯਪਰਿਭੋਜਨੀਯਂ ਉਦਕਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਘਸਨ੍ਨਿਪਾਤਤੋ ਪਠਮਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਪੁਬ੍ਬਕਰਣਂ। ਪੁਬ੍ਬਕਰਣਤੋ ਪਚ੍ਛਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਉਪੋਸਥਕਮ੍ਮਤੋ ਪਠਮਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਉਪੋਸਥਕਮ੍ਮਤੋ ਪਠਮਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚ’’ਮਿਚ੍ਚੇવ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਦ੍વੀਹਿ ਨਾਮੇਹਿ ਨવવਿਧਂ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ ਦਸ੍ਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਤਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਂ ਅਕਤ੍વਾ ਉਪੋਸਥਂ ਕਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਥੇਰੇਨ ਆਣਤ੍ਤੇਨ ਅਗਿਲਾਨੇਨ ਨ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ, ਯੋ ਨ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੫੯) વਚਨਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਥੇਰੇਨ ਆਣਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ।
Udakaṃ āsanena cāti āsanena saha pānīyaparibhojanīyaṃ udakañcāti attho. Saṅghasannipātato paṭhamaṃ kattabbaṃ pubbakaraṇaṃ. Pubbakaraṇato pacchā kattabbampi uposathakammato paṭhamaṃ kattabbattā pubbakiccaṃ. Ubhayampi cetaṃ uposathakammato paṭhamaṃ kattabbattā ‘‘pubbakicca’’micceva ettha vuttanti āha ‘‘evaṃ dvīhi nāmehi navavidhaṃ pubbakiccaṃ dassita’’nti. Kiṃ taṃ katanti pucchatīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Taṃ akatvā uposathaṃ kātuṃ na vaṭṭati ‘‘na, bhikkhave, therena āṇattena agilānena na sammajjitabbaṃ, yo na sammajjeyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādi (mahāva. 159) vacanato. Tenevāha ‘‘tasmā therena āṇattenā’’tiādi.
ਸਚੇ ਪਨ ਆਣਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਨਿਂ ਤਾવਕਾਲਿਕਮ੍ਪਿ ਨ ਲਭਤਿ, ਸਾਖਾਭਙ੍ਗਂ ਕਪ੍ਪਿਯਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਮ੍ਪਿ ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਕਪ੍ਪਿਯਂ ਹੋਤਿ। ਪਾਨੀਯਂ ਪਰਿਭੋਜਨੀਯਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਪਾਨੀਯਪਰਿਭੋਜਨੀਯਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਆਸਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪੀਠਫਲਕਾਦਿਆਸਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਉਪੋਸਥਾਗਾਰੇ ਆਸਨਾਨਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਂਘਿਕਾવਾਸਤੋਪਿ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਹਰਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਆਸਨੇਸੁ ਅਸਤਿ ਕਟਸਾਰਕੇਪਿ ਤਟ੍ਟਿਕਾਯੋਪਿ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਤਟ੍ਟਿਕਾਸੁਪਿ ਅਸਤਿ ਸਾਖਾਭਙ੍ਗਾਨਿ ਕਪ੍ਪਿਯਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਕਪ੍ਪਿਯਕਾਰਕਂ ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਕਪ੍ਪਿਯਂ ਹੋਤਿ। ਪਦੀਪੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਪਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ, ਪਦੀਪੁਜ੍ਜਲਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਣਾਪੇਨ੍ਤੇਨ ਪਨ ‘‘ਅਸੁਕਸ੍ਮਿਂ ਨਾਮ ਓਕਾਸੇ ਤੇਲਂ વਾ વਟ੍ਟਿ વਾ ਕਪਲ੍ਲਿਕਾ વਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਤੇਲਾਦੀਨਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾ ਅਲਭਨ੍ਤਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਕਪ੍ਪਿਯਂ ਹੋਤਿ। ਅਪਿਚ ਕਪਾਲੇ ਅਗ੍ਗਿਪਿ ਜਾਲੇਤਬ੍ਬੋ। ਆਣਾਪੇਨ੍ਤੇਨ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਾ ਸਦਾਕਾਲਮੇવ ਏਕੋ વਾ ਭਾਰਨਿਤ੍ਥਰਣਕੋ વਾ ਸਰਭਾਣਕਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਨ ਆਣਾਪੇਤਬ੍ਬੋ, ਅવਸੇਸਾ ਪਨ વਾਰੇਨ ਆਣਾਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਥੇਰੇਨਾਪਿ ਪਤਿਰੂਪਂ ਞਤ੍વਾ ਆਣਾਪੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ।
Sace pana āṇatto sammajjaniṃ tāvakālikampi na labhati, sākhābhaṅgaṃ kappiyaṃ kāretvā sammajjitabbaṃ. Tampi alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpetabbanti āgantukānaṃ atthāya pānīyaparibhojanīyaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ. Āsanaṃ paññāpetabbanti pīṭhaphalakādiāsanaṃ paññāpetabbaṃ. Sace uposathāgāre āsanāni natthi, saṃghikāvāsatopi āharitvā paññāpetvā puna haritabbāni. Āsanesu asati kaṭasārakepi taṭṭikāyopi paññāpetuṃ vaṭṭati. Taṭṭikāsupi asati sākhābhaṅgāni kappiyaṃ kāretvā paññāpetabbāni. Kappiyakārakaṃ alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Padīpo kātabboti padīpetabbo, padīpujjalanaṃ kātabbanti vuttaṃ hoti. Āṇāpentena pana ‘‘asukasmiṃ nāma okāse telaṃ vā vaṭṭi vā kapallikā vā atthi, taṃ gahetvā karohī’’ti vattabbo. Sace telādīni natthi, pariyesitabbāni. Pariyesitvā alabhantassa laddhakappiyaṃ hoti. Apica kapāle aggipi jāletabbo. Āṇāpentena ca kiñci kammaṃ karonto vā sadākālameva eko vā bhāranittharaṇako vā sarabhāṇakadhammakathikādīsu aññataro vā na āṇāpetabbo, avasesā pana vārena āṇāpetabbā. Tenāha ‘‘therenāpi patirūpaṃ ñatvā āṇāpetabba’’nti.
ਬਹਿ ਉਪੋਸਥਂ ਕਤ੍વਾ ਆਗਤੇਨਾਤਿ ਨਦਿਯਾ વਾ ਸੀਮਾਯ વਾ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਉਪੋਸਥਂ ਕਤ੍વਾ ਆਗਤੇਨ ਛਨ੍ਦੋ ਦਾਤਬ੍ਬੋ, ‘‘ਕਤੋ ਮਯਾ ਉਪੋਸਥੋ’’ਤਿ ਅਚ੍ਛਿਤੁਂ ਨ ਲਭਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕਿਚ੍ਚਪ੍ਪਸੁਤੋ વਾਤਿ ਗਿਲਾਨੁਪਟ੍ਠਾਕਾਦਿਕਿਚ੍ਚਪ੍ਪਸੁਤੋ વਾ। ਸਚੇ ਗਿਲਾਨੋ ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਮਞ੍ਚੇਨ વਾ ਪੀਠੇਨ વਾ ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਗਿਲਾਨੁਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਏવਂ ਹੋਤਿ ‘‘ਸਚੇ ਖੋ ਮਯਂ ਇਮਂ ਗਿਲਾਨਂ ਠਾਨਾ ਚਾવੇਸ੍ਸਾਮ, ਆਬਾਧੋ વਾ ਅਭਿવਡ੍ਢਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ વਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ, ਨ ਤ੍વੇવ ਸੋ ਗਿਲਾਨੋ ਠਾਨਾ ਚਾવੇਤਬ੍ਬੋ, ਸਙ੍ਘੇਨ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਤ੍વੇવ વਗ੍ਗੇਨ ਸਙ੍ਘੇਨ ਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਕਰੇਯ੍ਯ ਚੇ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸ। ਸਚੇ ਬਹੂ ਤਾਦਿਸਾ ਗਿਲਾਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਘੇਨ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਠਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਹਤ੍ਥਪਾਸੇ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇ ਦੂਰੇ ਦੂਰੇ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਘੋ ਨਪ੍ਪਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਿવਸਂ ਉਪੋਸਥੋ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਤ੍વੇવ વਗ੍ਗੇਨ ਸਙ੍ਘੇਨ ਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਦਹੁਪੋਸਥੇ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦੇਨ੍ਤੇਨ ਛਨ੍ਦਮ੍ਪਿ ਦਾਤੁਂ, ਸਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਕਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੬੫) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਭਗવਤੋ ਆਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਛਨ੍ਦਂ ਦਮ੍ਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਛਨ੍ਦਹਾਰਕੋ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਿਨ੍ਨੇ ਛਨ੍ਦੇ ਤਤ੍ਥੇવ ਪਕ੍ਕਮਤਿ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਦਾਤਬ੍ਬੋ ਛਨ੍ਦੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਮਹਾવ॰ ੧੬੫) ਪੁਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਛਨ੍ਦਦਾਨਪਰਿਸ੍ਸਮવਿਨੋਦਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਛਨ੍ਦਂ ਮੇ ਹਰਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਛਨ੍ਦਹਾਰਕੋ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਿਨ੍ਨੇ ਛਨ੍ਦੇ ਸਙ੍ਘਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚ ਨ ਆਰੋਚੇਤਿ, ਆਹਟੋ ਹੋਤਿ ਛਨ੍ਦੋ, ਛਨ੍ਦਹਾਰਕਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੬੫) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਕਟਤੋ ਤਂ ਮੋਚੇਤੁਂ ‘‘ਛਨ੍ਦਂ ਮੇ ਆਰੋਚੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Bahi uposathaṃ katvā āgatenāti nadiyā vā sīmāya vā yattha katthaci uposathaṃ katvā āgatena chando dātabbo, ‘‘kato mayā uposatho’’ti acchituṃ na labhatīti adhippāyo. Kiccappasuto vāti gilānupaṭṭhākādikiccappasuto vā. Sace gilāno chandapārisuddhiṃ dātuṃ na sakkoti, mañcena vā pīṭhena vā saṅghamajjhaṃ ānetvā uposatho kātabbo. Sace gilānupaṭṭhākānaṃ bhikkhūnaṃ evaṃ hoti ‘‘sace kho mayaṃ imaṃ gilānaṃ ṭhānā cāvessāma, ābādho vā abhivaḍḍhissati, kālakiriyā vā bhavissatī’’ti, na tveva so gilāno ṭhānā cāvetabbo, saṅghena tattha gantvā uposatho kātabbo, na tveva vaggena saṅghena uposatho kātabbo. Kareyya ce, āpatti dukkaṭassa. Sace bahū tādisā gilānā honti, saṅghena paṭipāṭiyā ṭhatvā sabbe hatthapāse kātabbā. Sace dūre dūre honti, saṅgho nappahoti, taṃ divasaṃ uposatho na kātabbo, na tveva vaggena saṅghena uposatho kātabbo. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, tadahuposathe pārisuddhiṃ dentena chandampi dātuṃ, santi saṅghassa karaṇīya’’nti (mahāva. 165) vuttattā bhagavato āṇaṃ karontena ‘‘chandaṃ dammī’’ti vuttaṃ. ‘‘Chandahārako ce, bhikkhave, dinne chande tattheva pakkamati, aññassa dātabbo chando’’tiādivacanato (mahāva. 165) puna attano chandadānaparissamavinodanatthaṃ ‘‘chandaṃ me harā’’ti vuttaṃ. ‘‘Chandahārako ce, bhikkhave, dinne chande saṅghappatto sañcicca na āroceti, āhaṭo hoti chando, chandahārakassa āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 165) vuttattā dukkaṭato taṃ mocetuṃ ‘‘chandaṃ me ārocehī’’ti vuttaṃ.
ਕਾਯੇਨ વਾ વਾਚਾਯ વਾ ਉਭਯੇਨ વਾ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਮਨਸਾ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਾਯਪ੍ਪਯੋਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗੇਨ વਾ, વਾਚਂ ਪਨ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੇਨ ਤਥੇવ વਾਚਾਯ વਾ, ਉਭਯਥਾਪਿ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੇਨ ਕਾਯવਾਚਾਹਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬੋ, ਜਾਨਾਪੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਯਂ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਪਨ ਯਾਯ ਕਾਯਚਿਪਿ ਭਾਸਾਯ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਦਾਨੇਪਿ ਛਨ੍ਦਦਾਨੇ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸੋવ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਤਂ ਪਨ ਦੇਨ੍ਤੇਨ ਪਠਮਂ ਸਨ੍ਤੀ ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾ। ਨ ਹਿ ਸਾਪਤ੍ਤਿਕੋ ਸਮਾਨੋ ‘‘ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦਮ੍ਮਿ, ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਮੇ ਹਰ, ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਮੇ ਆਰੋਚੇਹੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੬੪) વਤ੍ਤੁਂ ਲਭਤਿ। ‘‘ਸਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਕਰਣੀਯਾਨੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ વਚਨવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ‘‘ਸਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਕਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਸਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦੇਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ ਚ ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ ਚ ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਤਂ ਦੇਤੀਤਿ ਸਰੂਪੇਕਸੇਸਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਇਤਰਾਤਿ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ। ਬਿਲ਼ਾਲਸਙ੍ਖਲਿਕਾ ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਬਿਲ਼ਾਲਸਙ੍ਖਲਿਕਾ ਨਾਮ ਬਿਲ਼ਾਲਬਨ੍ਧਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਸਙ੍ਖਲਿਕਾਯ ਪਠਮવਲਯਂ ਦੁਤਿਯવਲਯਂਯੇવ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਨ ਤਤਿਯਂ, ਏવਮਯਮ੍ਪਿ ਛਨ੍ਦਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿ ਦਾਯਕੇਨ ਯਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਾ, ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੩.੧੬੪; વਿ॰ વਿ॰ ਟੀ॰ ਮਹਾવਗ੍ਗ ੨.੧੬੪)। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਬਿਲ਼ਾਲਸਙ੍ਖਲਿਕਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ‘‘ਬਿਲ਼ਾਲਸਙ੍ਖਲਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਬਿਲ਼ਾਲਸਙ੍ਖਲਿਕਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਯਾਸਂ ਕਾਸਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਲਿਕਾਨਂ ਉਪਲਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Kāyena vā vācāya vā ubhayena vā viññāpetabboti manasā cintetvā kāyappayogaṃ karontena yena kenaci aṅgapaccaṅgena vā, vācaṃ pana nicchāretuṃ sakkontena tatheva vācāya vā, ubhayathāpi sakkontena kāyavācāhi vā viññāpetabbo, jānāpetabboti attho. ‘‘Ayaṃ attho’’ti vacanato pana yāya kāyacipi bhāsāya viññāpetuṃ vaṭṭati, pārisuddhidānepi chandadāne vuttasadisova vinicchayo. Taṃ pana dentena paṭhamaṃ santī āpatti desetabbā. Na hi sāpattiko samāno ‘‘pārisuddhiṃ dammi, pārisuddhiṃ me hara, pārisuddhiṃ me ārocehī’’ti (mahāva. 164) vattuṃ labhati. ‘‘Santi saṅghassa karaṇīyānī’’ti vattabbe vacanavipallāsena ‘‘santi saṅghassa karaṇīya’’nti vuttaṃ. Tesañca attano ca chandapārisuddhiṃ detīti ettha chando ca chandapārisuddhi ca chandapārisuddhi, taṃ detīti sarūpekasesanayena attho daṭṭhabbo. Itarāti aññesaṃ chandapārisuddhi. Biḷālasaṅkhalikā chandapārisuddhīti ettha biḷālasaṅkhalikā nāma biḷālabandhanaṃ. Tattha hi saṅkhalikāya paṭhamavalayaṃ dutiyavalayaṃyeva pāpuṇāti, na tatiyaṃ, evamayampi chandapārisuddhi dāyakena yassa dinnā, tato aññattha na gacchatīti (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.164; vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.164). Tasmā sā biḷālasaṅkhalikasadisattā ‘‘biḷālasaṅkhalikā’’ti vuttā. Biḷālasaṅkhalikaggahaṇañcettha yāsaṃ kāsañci saṅkhalikānaṃ upalakkhaṇamattanti daṭṭhabbaṃ.
ਉਤੁਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਤਂ ਕਿਰਿਯਂ ਅਰਤਿ વਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਉਤੁ, ਤਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਨਂ ਉਤੁਕ੍ਖਾਨਂ, ਉਤੁਆਚਿਕ੍ਖਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਚ ਤਸ੍ਸ ਆਚਿਕ੍ਖਨਂ, ਤਂ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਹੇਮਨ੍ਤਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਗਣਨਾਤਿ ਕਲਨਾ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਅਟ੍ਠਗਰੁਧਮ੍ਮੇਹਿ ਓવਦਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋવਾਦੋ। ਸ੍વੇ ਉਪੋਸਥੋਤਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਸ੍વੇ ਉਪੋਸਥੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਜ੍ਜੇવ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਨ੍ਨਰਸਿਕੇ ਉਪੋਸਥੇ ਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਯਂ, ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕੇ ਤੇਰਸਿਯਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਮਹਾਪਚ੍ਚਰਿਯਂ ਪਨ ‘‘ਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਤੇਰਸਿਯਂਯੇવ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘ਅਯਂ ਉਪੋਸਥੋ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕੋ વਾ ਪਨ੍ਨਰਸਿਕੋ વਾ’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪੯) વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇਨ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਸਚੇ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਯਂ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ‘‘ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕੋ ਭਗਿਨੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਪਨ੍ਨਰਸਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ‘‘ਪਨ੍ਨਰਸਿਕੋ ਭਗਿਨੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਬਾਲਂ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਿਲਾਨਂ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਮਿਕਂ ਅવਸੇਸੇਹਿ ਓવਾਦਂ ਗਹੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੧੪) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਆਰੋਚਨવਿਧਾਨਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਬਾਲੋ। ਚਾਤੁਦ੍ਦਸਿਕਪਨ੍ਨਰਸਿਕੇਸੁ ਉਪੋਸਥੇਸੁ વਾ ਪਾਟਿਪਦੇ વਾ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਗਮਿਯੋ, ਦੁਤਿਯਪਕ੍ਖਦਿવਸਤੋ ਪਨ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਇਧ ਗਮਿਯੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਅਰਞ੍ਞੇ ਨਿવਾਸੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਆਰਞ੍ਞਿਕੋ। ਸੋਪਿ ‘‘ਅਹਂ ਅਰਞ੍ਞવਾਸੀ, ਸ੍વੇ ਉਪੋਸਥੋ, વਿਹਾਰੇ ਨ વਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤੁਂ ਨ ਲਭਤਿ। ਯਦਿ ਨ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਓવਾਦੋ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ, ਯੋ ਨ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੧੪)। ਤੇਨ ਪਨ ਪਚ੍ਚਾਹਰਣਤ੍ਥਾਯ ਸਙ੍ਕੇਤੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਰਞ੍ਞਿਕੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਓવਾਦਂ ਗਹੇਤੁਂ, ਸਙ੍ਕੇਤਞ੍ਚ ਕਾਤੁਂ ਅਤ੍ਰ ਪਤਿਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੧੫)। ਤਸ੍ਮਾ ਆਰਞ੍ਞਿਕੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਸਚੇ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ વਸਨਗਾਮੇ ਭਿਕ੍ਖਾ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਤ੍ਥੇવ ਚਰਿਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਦਿਸ੍વਾ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਨੋ ਚਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖਾ ਸੁਲਭਾ ਹੋਤਿ, ਸਾਮਨ੍ਤਗਾਮੇ ਚਰਿਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਗਾਮਂ ਆਗਮ੍ਮ ਤਥੇવ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਦੂਰਂ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਸਙ੍ਕੇਤੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਅਹਂ ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇ ਸਭਂ વਾ ਮਣ੍ਡਪਂ વਾ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ વਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਤ੍ਰ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਹਿ ਤਤ੍ਰ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਅਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਸਙ੍ਕੇਤਂ ਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਯਾ ਨ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੧੫)। ਉਪੋਸਥਗ੍ਗੇਤਿ ਉਪੋਸਥਕਰਣਟ੍ਠਾਨੇ। ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹੀਤਿ –
Utukkhānanti taṃ taṃ kiriyaṃ arati vattetīti utu, tassa akkhānaṃ utukkhānaṃ, utuācikkhananti attho. Yathā ca tassa ācikkhanaṃ, taṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘hemantādīna’’ntiādi vuttaṃ. Gaṇanāti kalanā. Bhikkhunīnaṃ aṭṭhagarudhammehi ovadanaṃ bhikkhunovādo. Sve uposathoti āgantvāti ‘‘sve uposatho hotī’’ti vutte ajjeva āgantvā pannarasike uposathe pakkhassa cātuddasiyaṃ, cātuddasike terasiyaṃ āgantvāti vuttaṃ hoti. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘pakkhassa terasiyaṃyeva āgantvā ‘ayaṃ uposatho cātuddasiko vā pannarasiko vā’ti pucchitabba’’nti (pāci. aṭṭha. 149) vuttaṃ. Evaṃ pucchitena ca bhikkhunā sace cātuddasiyaṃ uposathaṃ karonti, ‘‘cātuddasiko bhaginī’’ti vattabbaṃ. Sace pannarasiyaṃ karonti, ‘‘pannarasiko bhaginī’’ti vattabbaṃ. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ṭhapetvā bālaṃ, ṭhapetvā gilānaṃ, ṭhapetvā gamikaṃ avasesehi ovādaṃ gahetu’’nti (cūḷava. 414) vuttattā ‘‘taṃ ṭhapetvā’’tiādimāha. Tattha ārocanavidhānaṃ ajānanto bālo. Cātuddasikapannarasikesu uposathesu vā pāṭipade vā gantukāmo gamiyo, dutiyapakkhadivasato pana paṭṭhāya tato uddhaṃ gacchanto idha gamiyo nāma na hoti. Araññe nivāso assāti āraññiko. Sopi ‘‘ahaṃ araññavāsī, sve uposatho, vihāre na vasāmī’’ti appaṭiggahituṃ na labhati. Yadi na gaṇheyya, dukkaṭaṃ āpajjeyya. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, ovādo na gahetabbo, yo na gaṇheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 414). Tena pana paccāharaṇatthāya saṅketo kātabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, āraññikena bhikkhunā ovādaṃ gahetuṃ, saṅketañca kātuṃ atra patiharissāmī’’ti (cūḷava. 415). Tasmā āraññikena bhikkhunā sace bhikkhunīnaṃ vasanagāme bhikkhā labbhati, tattheva caritvā bhikkhuniyo disvā ārocetvā gantabbaṃ. No cassa tattha bhikkhā sulabhā hoti, sāmantagāme caritvā bhikkhunīnaṃ gāmaṃ āgamma tatheva kātabbaṃ. Sace dūraṃ gantabbaṃ hoti, saṅketo kātabbo ‘‘ahaṃ asukaṃ nāma tumhākaṃ gāmadvāre sabhaṃ vā maṇḍapaṃ vā rukkhamūlaṃ vā upasaṅkamissāmi, tatra āgaccheyyāthā’’ti. Bhikkhunīhi tatra gantabbaṃ, agantuṃ na labbhati. Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, bhikkhuniyā saṅketaṃ na gantabbaṃ, yā na gaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 415). Uposathaggeti uposathakaraṇaṭṭhāne. Aṭṭhahi aṅgehīti –
‘‘ਸੀਲવਾ ਹੋਤਿ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ વਿਹਰਤਿ ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਮਾਦਾਯ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ। ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ ਹੋਤਿ ਸੁਤਧਰੋ ਸੁਤਸਨ੍ਨਿਚਯੋ, ਯੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਾ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਾ ਸਾਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਕੇવਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਅਭਿવਦਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਰੂਪਾਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਧਾਤਾ વਚਸਾ ਪਰਿਚਿਤਾ, ਮਨਸਾ ਅਨੁਪੇਕ੍ਖਿਤਾ, ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ। ਉਭਯਾਨਿ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਸ੍વਾਗਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸੁવਿਭਤ੍ਤਾਨਿ ਸੁਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਨਿ ਸੁવਿਨਿਚ੍ਛਿਤਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਸੋ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸੋ। ਕਲ੍ਯਾਣવਾਚੋ ਹੋਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣવਾਕ੍ਕਰਣੋ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ ਮਨਾਪੋ। ਪਟਿਬਲੋ ਹੋਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਓવਦਿਤੁਂ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਯ ਕਾਸਾਯવਤ੍ਥવਸਨਾਯ ਗਰੁਧਮ੍ਮਂ ਅਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ। વੀਸਤਿવਸ੍ਸੋ વਾ ਹੋਤਿ ਅਤਿਰੇਕવੀਸਤਿવਸ੍ਸੋ વਾ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੧੪੭) –
‘‘Sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo, ye te dhammā ādikalyāṇā majjhekalyāṇā pariyosānakalyāṇā sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ abhivadanti, tathārūpāssa dhammā bahussutā honti, dhātā vacasā paricitā, manasā anupekkhitā, diṭṭhiyā suppaṭividdhā. Ubhayāni kho panassa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni honti suvibhattāni suppavattīni suvinicchitāni suttaso anubyañjanaso. Kalyāṇavāco hoti kalyāṇavākkaraṇo. Yebhuyyena bhikkhunīnaṃ piyo hoti manāpo. Paṭibalo hoti bhikkhuniyo ovadituṃ. Na kho panetaṃ bhagavantaṃ uddissa pabbajitāya kāsāyavatthavasanāya garudhammaṃ ajjhāpannapubbo hoti. Vīsativasso vā hoti atirekavīsativasso vā’’ti (pāci. 147) –
ਇਮੇਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ। ਪਾਸਾਦਿਕੇਨਾਤਿ ਪਸਾਦਾવਹੇਨ ਨਿਦ੍ਦੋਸੇਨ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਕਮ੍ਮੇਨ। ਸਮ੍ਪਾਦੇਤੂਤਿ ਤਿવਿਧਂ ਸਿਕ੍ਖਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤੁ। ਯਦਾ ਪਨ ਤਾਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਹਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਕਂਯੇવ ਦਿਸ੍વਾ ਓવਾਦੋ ਯਾਚਿਤੋ, ਤਦਾ ਉਪੋਸਥਗ੍ਗੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਹਿ ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਓવਾਦਂ ਯਾਚਮਾਨਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤੇ ‘‘ਏવਂ વਦੇਹੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਚਨਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਥਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋવਾਦਕੋ ਸਮ੍ਮਤੋ’’ਤਿਆਦਿਂ ਸਯਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਸਯਮੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਆਰੋਚੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਞ੍ਞੇਨ વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਸੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਤਾਹੀ’’ਤਿ ਬਹੁવਚਨਂ। ਏਕਤੋ ਸਹੇવ।
Imehi aṭṭhahi aṅgehi. Pāsādikenāti pasādāvahena niddosena kāyavacīmanokammena. Sampādetūti tividhaṃ sikkhaṃ sampādetu. Yadā pana tāhi bhikkhunīhi pātimokkhuddesakaṃyeva disvā ovādo yācito, tadā uposathagge sannipatitehi bhikkhusaṅghehi pubbakiccavasena ‘‘atthi kāci bhikkhuniyo ovādaṃ yācamānā’’ti pucchite ‘‘evaṃ vadehī’’ti attanā vattabbavacanaṃ aññena kathāpetvā ‘‘atthi koci bhikkhu bhikkhunovādako sammato’’tiādiṃ sayaṃ vatvā puna sayameva gantvā bhikkhunīnaṃ ārocetabbaṃ. Aññena vā bhikkhunā tasmiṃ divase pātimokkhaṃ uddisāpetabbaṃ. Idanti ‘‘tāhī’’ti bahuvacanaṃ. Ekato saheva.
ਞਤ੍ਤਿਟ੍ਠਪਕੇਨ વਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਤਿਣ੍ਣਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਞਤ੍ਤਿਟ੍ਠਪਨਕੇਨ વਾ। ਇਤਰੇਨ વਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਭਿਕ੍ਖੂ વਸਨ੍ਤਿ, ਏਕੋ વਾ, ਤਤ੍ਥ ਇਤਰੇਨ વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਸਚੇ ਸਯਮੇવ ਸਮ੍ਮਤੋ, ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ । ਤਥੇવਾਤਿ ਉਪੋਸਥਗ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ। ‘‘ਆਰੋਚੇਤ੍વਾવਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਨਾਰੋਚਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਓવਾਦੋ ਨ ਆਰੋਚੇਤਬ੍ਬੋ, ਯੋ ਨ ਆਰੋਚੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੧੫) વਚਨਤੋ ਓવਾਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪੋਸਥਗ੍ਗੇ ਅਨਾਰੋਚੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ।
Ñattiṭṭhapakena vāti yattha tiṇṇaṃ vasanaṭṭhāne pātimokkhuddeso natthi, tattha ñattiṭṭhapanakena vā. Itarena vāti yattha dve bhikkhū vasanti, eko vā, tattha itarena vā bhikkhunā sace sayameva sammato, ‘‘aha’’nti vattabbaṃ . Tathevāti uposathagge vuttasadisameva. ‘‘Ārocetvāvā’’ti iminā anārocanaṃ paṭikkhipati. ‘‘Na, bhikkhave, ovādo na ārocetabbo, yo na āroceyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 415) vacanato ovādaṃ gahetvā uposathagge anārocetuṃ na vaṭṭati.
ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਭਾવਨ੍ਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਂ। ਆਰੋਚੇਥਾਤਿ ਆવਿ ਕਰੋਥ। ਏਤ੍ਥ ਸਿਯਾਤਿ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇ ਅਯਮਨੁਯੋਗੋ ਭવੇਯ੍ਯ। ਕਿਂ ਤਂ, ਯਂ ਸਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਙ੍ਘੋ ਉਪੋਸਥਂ ਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਸਨ੍ਧਿਯਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬવਚਨੇਨ ਅਪਰਂ વਚਨਂ ਸਨ੍ਧਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾਤਿ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸਹਿਤਤਾਯ। ਗਣਸ੍ਸਾਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਚਤੁવਗ੍ਗੇ ਸੇਸਭਿਕ੍ਖੂਨਂ। ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤੀਤਿ ਸਙ੍ਘੇਨ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ। ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਚੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੇ। ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਸਭਾવੋ।
Parisuddhabhāvanti āpattiyā parisuddhataṃ. Ārocethāti āvi karotha. Ettha siyāti ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti etasmiṃ pade ayamanuyogo bhaveyya. Kiṃ taṃ, yaṃ siyāti āha ‘‘saṅgho uposathaṃ kareyyā’’tiādi. Pubbenāparaṃ sandhiyatīti pubbavacanena aparaṃ vacanaṃ sandhānaṃ gacchati. Sāmaggiyāti kāyacittehi sahitatāya. Gaṇassāti uddesakaṃ ṭhapetvā catuvagge sesabhikkhūnaṃ. Saṅghassa uddiṭṭhaṃ hotīti saṅghena uddiṭṭhaṃ hoti. Karaṇatthe cetaṃ sāmivacanaṃ. Etthāti pātimokkhuddese. Lakkhaṇanti sabhāvo.
ਥੇਰਾ ਚ ਨવਾ ਚ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦਸવਸ੍ਸਾ, ਅਤਿਰੇਕਦਸવਸ੍ਸਾ ਚ ਥੇਰਾ। ਊਨਪਞ੍ਚવਸ੍ਸਾ ਨવਾ। ਪਞ੍ਚવਸ੍ਸਾ, ਅਤਿਰੇਕਪਞ੍ਚવਸ੍ਸਾ ਚ ਮਜ੍ਝਿਮਾ। ਅਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਤੇਨ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੇਨ ਅਤ੍ਥਿਕਂ ਕਤ੍વਾ, ਤਂ વਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ‘‘ਇਦਂ ਮਯ੍ਹਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿਂ ਕਤ੍વਾ। ਮਨਸਿ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਸੋਤਦ੍વਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਸੋਤਦ੍વਾਰਿਕਜવਨવਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ। ਸਬ੍ਬਚੇਤਸਾ ਸਮਨ੍ਨਾਹਰਾਮਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਥੋਕਮ੍ਪਿ ਬਹਿ ਗਨ੍ਤੁਂ ਅਦੇਨ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆવਜ੍ਜੇਮ, ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਨਸਿ ਕਰੋਮਾਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਮ, ਸਮਨ੍ਨਾਹਰਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਚ ਖੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਨ ਏਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਟਿਪਾਦਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਅਥ ਖੋ વੀਥਿਪ੍ਪਟਿਪਾਦਨਜવਨਪ੍ਪਟਿਪਾਦਨਮਨਸਿਕਾਰਪੁਬ੍ਬਕਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪਨਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ। ਨ ਸਮੇਤੀਤਿ ਨ ਸਂਗਚ੍ਛਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਸਂਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸਕੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਙ੍ਘਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋਤਿ ਸਙ੍ਘੇ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋ ਅਨ੍ਤੋਗਧੋ।
Therāca navā ca majjhimā cāti ettha dasavassā, atirekadasavassā ca therā. Ūnapañcavassā navā. Pañcavassā, atirekapañcavassā ca majjhimā. Aṭṭhiṃ katvāti attānaṃ tena pātimokkhena atthikaṃ katvā, taṃ vā pātimokkhaṃ ‘‘idaṃ mayhaṃ pātimokkha’’nti atthiṃ katvā. Manasi karitvāti citte ṭhapetvā. Sotadvāravasenāti sotadvārikajavanaviññāṇavasena. Sabbacetasā samannāharāmāti cittassa thokampi bahi gantuṃ adentā sabbena cittena āvajjema, sallakkhemāti attho. Manasi karomāti āvajjema, samannāharāmāti attho. So ca kho manasikāro na ettha ārammaṇappaṭipādanalakkhaṇo, atha kho vīthippaṭipādanajavanappaṭipādanamanasikārapubbakacitte ṭhapanalakkhaṇoti āha ‘‘ekaggacittā hutvā citte ṭhapeyyāmā’’ti. Na sametīti na saṃgacchati. Kasmā na saṃgacchatīti āha ‘‘samaggassa hī’’tiādi. Kiñca bhiyyoti āha ‘‘pātimokkhuddesako cā’’tiādi. Saṅghapariyāpannoti saṅghe pariyāpanno antogadho.
ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਂ ਪਿਯવਚਨੇਨ ਆਲਪਨਂ।
Idāni taṃ dassetunti sambandho. Āyasmantoti sannipatitānaṃ piyavacanena ālapanaṃ.
ਅਲਜ੍ਜਿਤਾਤਿ ਅਲਜ੍ਜਿਤਾਯ, ਅਲਜ੍ਜਨਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤਿਯਤ੍ਥੇ ਹਿ ਇਦਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਣਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਪ੍ਪਕਤਤਾਤਿ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚੇਨ ਅਭਿਭੂਤਤਾਯ। ਸਤਿਸਮ੍ਮੋਸਾਤਿ ਸਤਿવਿਪ੍ਪવਾਸਤੋ। વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦવੀਤਿਕ੍ਕਮਨਂ।
Alajjitāti alajjitāya, alajjanabhāvenāti attho. Tatiyatthe hi idaṃ paccattavacanaṃ. ‘‘Aññāṇatā’’tiādīsupi eseva nayo. Kukkuccappakatatāti kukkuccena abhibhūtatāya. Satisammosāti sativippavāsato. Vītikkamanti sikkhāpadavītikkamanaṃ.
ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚਾਤਿ ਸਞ੍ਚੇਤੇਤ੍વਾ, ਅਕਪ੍ਪਿਯਭਾવਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋਯੇવ વੀਤਿਕ੍ਕਮਚਿਤ੍ਤਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿਗੂਹਤੀਤਿ ਨਿਗੂਹਤਿ ਨ ਦੇਸੇਤਿ ਨ વੁਟ੍ਠਾਤਿ। ਲਜ੍ਜਾਯ ਪਰਿਗੂਹਨ੍ਤੋ ਅਲਜ੍ਜੀ ਨ ਹੋਤਿ, ‘‘ਕਿਂ ਇਮਿਨਾ’’ਤਿ ਅਨਾਦਰਿਯੇਨ ਪਰਿਗੂਹਨ੍ਤੋ ਅਲਜ੍ਜੀ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਗਤਿਗਮਨਞ੍ਚ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਭਣ੍ਡਭਾਜਨੀਯਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਛਨ੍ਦਾਗਤਿਆਦਿਭੇਦਂ ਅਗਤਿਗਮਨਞ੍ਚ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਲਜ੍ਜਿਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਲਜ੍ਜਾવਿਰਹਿਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਨਾਦਰਿਯવਸੇਨੇવ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ, ਆਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿਗੂਹਨ੍ਤੋ, ਭਣ੍ਡਭਾਜਨੀਯਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਅਗਤਿਗਮਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਚ ਅਲਜ੍ਜੀ ਹੋਤਿ, ਨ ਇਤਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Sañciccāti sañcetetvā, akappiyabhāvaṃ jānantoyeva vītikkamacittaṃ pesetvāti attho. Parigūhatīti nigūhati na deseti na vuṭṭhāti. Lajjāya parigūhanto alajjī na hoti, ‘‘kiṃ iminā’’ti anādariyena parigūhanto alajjī hotīti dasseti. Agatigamanañca gacchatīti bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānādīsu chandāgatiādibhedaṃ agatigamanañca gacchati. Alajjipuggaloti ajjhattikasamuṭṭhānalajjāvirahito puggalo. Ettha ca ‘‘sañciccā’’ti iminā anādariyavaseneva āpattiṃ āpajjanto, āpannañca āpattiṃ parigūhanto, bhaṇḍabhājanīyaṭṭhānādīsu agatigamanaṃ gacchanto ca alajjī hoti, na itaroti dasseti.
ਮਨ੍ਦੋਤਿ ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ, ਅਪਞ੍ਞਸ੍ਸੇવੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਮੋਮੂਹੋਤਿ ਅਤਿਸਂਮੂਲ਼੍ਹੋ। વਿਰਾਧੇਤੀਤਿ ਨ ਰਾਧੇਤਿ ਨ ਸਾਧੇਤਿ। ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚੇਤਿ વਿਨਯਸਂਸਯੇ। ਕਪ੍ਪਿਯਂ ਚੇ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾਤਿ વਿਨਯਧਰਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤੇਨ વਤ੍ਥੁਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਮਾਤਿਕਂ, ਪਦਭਾਜਨਂ, ਅਨ੍ਤਰਾਪਤ੍ਤਿਂ, ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਪ੍ਪਤਿ, ਆવੁਸੋ, ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਕਙ੍ਖੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਭવੇਯ੍ਯ।
Mandoti mandapañño, apaññassevetaṃ nāmaṃ. Momūhoti atisaṃmūḷho. Virādhetīti na rādheti na sādheti. Kukkucceti vinayasaṃsaye. Kappiyaṃ ce kattabbaṃ siyāti vinayadharaṃ pucchitvā tena vatthuṃ oloketvā mātikaṃ, padabhājanaṃ, antarāpattiṃ, anāpattiñca oloketvā ‘‘kappati, āvuso, mā ettha kaṅkhī’’ti vutte kattabbaṃ bhaveyya.
ਸਹਸੇਯ੍ਯਚੀવਰવਿਪ੍ਪવਾਸਾਦੀਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਹਸੇਯ੍ਯਾ ਨਾਮ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਉਤ੍ਤਰਿਦਿਰਤ੍ਤਤਿਰਤ੍ਤਂ ਸਹਸੇਯ੍ਯਾਪਤ੍ਤਿ, વਿਪ੍ਪવਾਸੋ ਨਾਮ ਏਕਰਤ੍ਤਛਾਰਤ੍ਤવਸੇਨ વਿਪ੍ਪવਾਸੋ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸਤ੍ਤਾਹਾਤਿਕ੍ਕਮਾਦੀਸੁ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਪਾਟਿਦੇਸਨੀਯਦੁਕ੍ਕਟਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ।
Sahaseyyacīvaravippavāsādīnīti ettha sahaseyyā nāma anupasampannena uttaridirattatirattaṃ sahaseyyāpatti, vippavāso nāma ekarattachārattavasena vippavāso. Ādisaddena sattāhātikkamādīsu āpattiṃ saṅgaṇhāti. Sattannaṃ āpattikkhandhānanti pārājikasaṅghādisesathullaccayapācittiyapāṭidesanīyadukkaṭadubbhāsitasaṅkhātānaṃ sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ.
ਦੇਸੇਤੁ વਾ ਪਕਾਸੇਤੁ વਾਤਿ ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝੇ વਾ ਗਣਮਜ੍ਝੇ વਾ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੇ વਾ ਦੇਸੇਤੁ વਾ ਪਕਾਸੇਤੁ વਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿਦੇਸਨਾ ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁਭਾવਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ। વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਦੇਸਨਾવਿਸੇਸਤ੍ਤਾ ‘‘ਦੇਸਨਾ’’ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪਕਾਸੇਤੁ વਾਤਿ ਆਰੋਚੇਤੁ વਾ।
Desetu vā pakāsetu vāti saṅghamajjhe vā gaṇamajjhe vā ekapuggale vā desetu vā pakāsetu vā. Ettha ca pārājikāpattidesanā nāma bhikkhubhāvassa pariccāgo. Vuṭṭhānaṃ pana desanāvisesattā ‘‘desanā’’ti daṭṭhabbaṃ. Pakāsetu vāti ārocetu vā.
ਏવਂ ਅਨਾਪਨ੍ਨਾ વਾਤਿ ਏવਂ ਛਨ੍ਨਂ ਆਕਾਰਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਅਨਾਪਨ੍ਨਾ વਾ। વੁਟ੍ਠਿਤਾ વਾਤਿ ਪਰਿવਾਸਾਦਿਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤਾ વਾ। ਆਰੋਚਿਤਾ વਾਤਿ ਆવਿਕਤਾ વਾ। ਆਰੋਚੇਨ੍ਤੋ ਚ ‘‘ਤੁਯ੍ਹਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਏਕਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆવਿਕਰੋਮੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਆਚਿਕ੍ਖਾਮੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਆਰੋਚੇਮੀ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਮਮ ਏਕਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਨ੍ਨਭਾવਂ ਜਾਨਾਹੀ’’ਤਿ વਾ વਦਤੁ, ‘‘ਏਕਂ ਗਰੁਕਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆવਿਕਰੋਮੀ’’ਤਿ વਾ ਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਦਤੁ, ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਆਰੋਚਿਤਾવ ਹੋਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਗਰੁਕਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆવਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਲਹੁਕਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆવਿਕਰੋਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਦਤਿ, ਅਨਾવਿਕਤਾ ਹੋਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿ। વਤ੍ਥੁਂ ਆਰੋਚੇਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਤਿ, ਉਭਯਂ ਆਰੋਚੇਤਿ, ਤਿવਿਧੇਨਾਪਿ ਆਰੋਚਿਤਾવ ਹੋਤਿ। ਅਸਨ੍ਤਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣੇ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਨਾਪਿ ਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਕੇવਲਂ ‘‘ਆਮ, ਮਯਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਯੇવ, ਅਥ ਖੋ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਨਾਪੀਤਿ ਅਪਿਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Evaṃ anāpannā vāti evaṃ channaṃ ākārānaṃ aññatarena anāpannā vā. Vuṭṭhitā vāti parivāsādinā vuṭṭhitā vā. Ārocitā vāti āvikatā vā. Ārocento ca ‘‘tuyhaṃ santike ekaṃ āpattiṃ āvikaromī’’ti vā ‘‘ācikkhāmī’’ti vā ‘‘ārocemī’’ti vā ‘‘mama ekaṃ āpattiṃ āpannabhāvaṃ jānāhī’’ti vā vadatu, ‘‘ekaṃ garukaṃ āpattiṃ āvikaromī’’ti vā ādinā nayena vadatu, sabbehipi ākārehi ārocitāva hoti. Sace pana garukāpattiṃ āvikaronto ‘‘lahukāpattiṃ āvikaromī’’tiādinā nayena vadati, anāvikatā hoti āpatti. Vatthuṃ āroceti, āpattiṃ āroceti, ubhayaṃ āroceti, tividhenāpi ārocitāva hoti. Asantiyā āpattiyāti bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummaṃ. Tuṇhībhāvenāpi hīti ettha na kevalaṃ ‘‘āma, mayaṃ parisuddhā’’ti vutteyeva, atha kho tuṇhībhāvenāpīti apisaddassa attho veditabbo.
ਕਿਂ ਤਂ ਯਾવਤਤਿਯਾਨੁਸਾવਿਤਂ ਨਾਮ, ਕਥਞ੍ਚੇਤਂ ਯਾવਤਤਿਯਾਨੁਸਾવਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ વਿਚਾਰਣਾਯਂ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਮਤਿਭੇਦਮੁਖੇਨ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਾવਤਤਿਯਂ ਅਨੁਸਾવਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਦੇਤਂ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਅਨੁਸਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਭੇਦਤੋਤਿ ਅਰੀਯਤਿ ਞਾਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਭਿਧੇਯ੍ਯਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜੀਯਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਅਨੇਨਾਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ, ਅਕ੍ਖਰਂ, ਅਤ੍ਥੋ ਚ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਭੇਦੋ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਭੇਦੋ, ਤਤੋ, ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸ੍ਸ ਚ વਿਸਦਿਸਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Kiṃ taṃ yāvatatiyānusāvitaṃ nāma, kathañcetaṃ yāvatatiyānusāvitaṃ hotīti vicāraṇāyaṃ ācariyānaṃ matibhedamukhena tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvitaṃ hotīti etthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yadetaṃ tikkhattuṃ anusāvitanti sambandho. Atthabyañjanabhedatoti arīyati ñāyatīti attho, abhidheyyaṃ, byañjīyati attho anenāti byañjanaṃ, akkharaṃ, attho ca byañjanañca atthabyañjanāni, tesaṃ bhedo atthabyañjanabhedo, tato, atthassa ca byañjanassa ca visadisattāti attho.
ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਅਨੁਸਾવਨਞ੍ਹਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਹੀਤਿ ਕਾਰਣਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ‘‘ਅਭਿਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਸਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸ। ਅવਸ੍ਸਞ੍ਚੇਤਮੇવਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗੋਪਿ ਸਿਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਦਿ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਸਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤ੍ਤਯਂ। ਅਪਰੇ ‘‘ਅਨੁਸਾવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਂ ਨ ਅਤੀਤਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਅਨਾਗਤਤ੍ਥਂ। ਧਾਤ੍વਤ੍ਥਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਕਾਲਨ੍ਤਰવਿਹਿਤੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇ ਸਾਧੁ ਹੋਤੀਤਿ વਿਕਪ੍ਪੇਸੁਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਪਰੇ ‘ਅਨੁਸਾવਿਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਉਪਰਿ ਉਦ੍ਦੇਸਾવਸਾਨੇਤਿ ਪਾਰਾਜਿਕੁਦ੍ਦੇਸਾવਸਾਨੇ। ਅਤ੍ਥਯੁਤ੍ਤੀਨਂ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਅਨਾਗਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવਤੋ। ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਇਦਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਥਮੇਤਂ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਦਿ ਚਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਯਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤਕਾਲੋ। ਅਨੁਸਾવਿਤਂ ਹੇਸ੍ਸਤੀਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਯੋਗਂ ਅਨਾਗਤਕਾਲਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਨੁਸਾવਿਤਂ ਹੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ વਦੇਯ੍ਯ। ਅਯਂ ਹੇਤ੍ਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯਦਿ ਚੇਤ੍ਥ ਧਾਤ੍વਤ੍ਥਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਤ-ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਿਯਾ, ਤਥਾ ਸਤਿ ਧਾਤ੍વਤ੍ਥਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਨਾਮ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸ੍ਯਭਾવੋ, ਸੋ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਸਮਾਨਤ੍ਥਭਾવੇ ਸਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨਾਸਤੀਤਿ ‘‘ਹੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਯੋਗਂ વਦੇਯ੍ਯ, ਨ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਨਾਗਤਂ ਨ ਦੀਪੇਤਿ, ਅਤੀਤਕਾਲਮੇવ ਦੀਪੇਤੀਤਿ। ਅਨੁਸਾવਿਯਮਾਨੇਤਿ વਚਨਤੋਤਿ ‘‘ਅਨੁਸਾવਿਯਮਾਨੇ’’ਤਿ વਤ੍ਤਮਾਨਕਾਲવਚਨਤੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਯਾવਤਤਿਯਂ ਅਨੁਸਾવਿਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਕਿਮਿਦਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਾવਤਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਕਿਂ ਤੇਨ ਲਕ੍ਖੀਯਤਿ, ਯੇਨੇਤਂ ਲਕ੍ਖਣવਚਨਮਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨਾਤਿ ਲਕ੍ਖਣવਚਨਮਤ੍ਤੇਨ ਹੇਤੁਨਾ।
Idāni tamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘anusāvanañhi nāmā’’tiādimāha. Hīti kāraṇatthe nipāto. Tassa pana ‘‘abhinna’’nti iminā sambandho veditabbo. Tenāti bhinnattā. Assāti ‘‘yassa siyā’’tiādivacanattayassa. Avassañcetamevaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā atippasaṅgopi siyāti dassetuṃ ‘‘yadi ceta’’ntiādimāha. Etanti ‘‘yassa siyā’’tiādivacanattayaṃ. Apare ‘‘anusāvita’’nti padaṃ na atītatthaṃ dīpeti, atha kho anāgatatthaṃ. Dhātvatthasambandho kālantaravihitopi paccayo kālantare sādhu hotīti vikappesuṃ. Tenāha ‘‘apare ‘anusāvita’nti padassā’’tiādi. Upari uddesāvasāneti pārājikuddesāvasāne. Atthayuttīnaṃ abhāvatoti anāgatatthassa ca kāraṇassa ca abhāvato. Idāni tameva vibhāvetuṃ ‘‘idaṃ hī’’tiādimāha. Kathametaṃ viññāyatīti āha ‘‘yadi cassā’’tiādi. Ayanti anāgatakālo. Anusāvitaṃ hessatīti vadeyyāti anuppayogaṃ anāgatakālaṃ katvā ‘‘anusāvitaṃ hessatī’’ti buddho vadeyya. Ayaṃ hetthādhippāyo – yadi cettha dhātvatthasambandho ta-paccayo siyā, tathā sati dhātvatthasambandho nāma visesanavisesyabhāvo, so ca anuppayogassa samānatthabhāve sati uppajjati, nāsatīti ‘‘hessatī’’ti anuppayogaṃ vadeyya, na ca vuttaṃ. Tasmā anāgataṃ na dīpeti, atītakālameva dīpetīti. Anusāviyamāneti vacanatoti ‘‘anusāviyamāne’’ti vattamānakālavacanato. Yadi evaṃ ‘‘yāvatatiyaṃ anusāvitaṃ hotī’’ti kimidanti āha ‘‘yāvatatiya’’ntiādi. Kiṃ tena lakkhīyati, yenetaṃ lakkhaṇavacanamattaṃ siyāti āha ‘‘tenā’’tiādi. Tenāti lakkhaṇavacanamattena hetunā.
ਤਦੇਤਨ੍ਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਤਂ ਪਨੇਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਤਤ੍ਥਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪੁਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਯਾવਤਤਿਯਾਨੁਸਾવਨਂ। ਨ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨੋਪਲਬ੍ਭਤਿ। ਇਮਮੇવ ਚ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ। ਯਦਿ ਹਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤ੍ਤਯਂ ਯਾવਤਤਿਯਾਨੁਸਾવਨਂ ਸਿਯਾ, ਤਦੇવ ਉਪੋਸਥਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੨ ਆਦਯੋ) વਦੇਯ੍ਯ, ਨ ਪਨ ‘‘ਸਕਿਮ੍ਪਿ ਅਨੁਸਾવਿਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨਨੁ ਚਾਯਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਨ ਆਗਤੋ, ਅਥ ਕੁਤੋ ਲਦ੍ਧੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਯਮੇਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਨਯਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਕਤਪਰਿਚਯਾਨਂ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਞਾਪੇਨ੍ਤੀ ਪવੇਣਿ ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਾ, ਤਾਯ ਆਭਤੋ ਆਨੀਤੋ ਆਚਰਿਯਪਰਮ੍ਪਰਾਭਤੋ।
Tadetanti pātimokkhaṃ. Taṃ panetanti ‘‘tatthāyasmante pucchāmī’’tiādikaṃ yāvatatiyānusāvanaṃ. Na dissatīti nopalabbhati. Imameva ca atthanti imaṃ amhehi vuttamevatthaṃ. Yadi hi ‘‘yassa siyā āpattī’’tiādivacanattayaṃ yāvatatiyānusāvanaṃ siyā, tadeva uposathakkhandhake (mahāva. 132 ādayo) vadeyya, na pana ‘‘sakimpi anusāvitaṃ hotī’’tiādikanti adhippāyo. Nanu cāyaṃ vinicchayo aṭṭhakathāsu na āgato, atha kuto laddhoti āha ‘‘ayametthā’’tiādi. Vinayaṭṭhānesu kataparicayānaṃ ācariyānaṃ taṃ taṃ atthaṃ ñāpentī paveṇi ācariyaparamparā, tāya ābhato ānīto ācariyaparamparābhato.
ਨਨੁ ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦੇ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਥ ਕਥਂ ਦੁਕ੍ਕਟਾਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾ ਚ ਖੋ ਨ ਮੁਸਾવਾਦਲਕ੍ਖਣੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦੇ ਕਿਂ ਹੋਤੀਤਿ ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦੋ ਅਸ੍ਸ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਆਪਤ੍ਤਿਤੋ ਕਿਂ ਹੋਤਿ, ਕਤਰਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਕਟਂ ਹੋਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਕਟਾਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ। વਚੀਦ੍વਾਰੇ ਅਕਿਰਿਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਅਸ੍ਸ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਧਮ੍ਮਿਕਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤਸ੍ਸ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਨੋਦ੍વਾਰੇ ਆਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਆવਿਕਾਤਬ੍ਬਂ ਨਾવਿਕਾਸਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ વਚੀਦ੍વਾਰੇ ਅਕਿਰਿਯਤੋ ਅਯਂ ਆਪਤ੍ਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਤਂ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੇਨ ਪਰਿવਾਰੇ ਸੇਦਮੋਚਨਗਾਥਾਸੁ (ਪਰਿ॰ ੪੭੯) વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Nanu sampajānamusāvāde pācittiyena bhavitabbaṃ, atha kathaṃ dukkaṭāpatti hotīti āha ‘‘sā ca kho na musāvādalakkhaṇenā’’tiādi. Sampajānamusāvāde kiṃ hotīti yvāyaṃ ‘‘sampajānamusāvādo assa hotī’’ti vutto, so āpattito kiṃ hoti, katarā āpatti hotīti attho. Dukkaṭaṃ hotīti dukkaṭāpatti hoti. Vacīdvāre akiriyasamuṭṭhānāpatti hotīti assa hi bhikkhuno adhammikāya paṭiññāya tuṇhībhūtassa nisinnassa manodvāre āpatti nāma natthi. Yasmā pana āvikātabbaṃ nāvikāsi, tenassa vacīdvāre akiriyato ayaṃ āpatti samuṭṭhātīti veditabbā. Idāni vuttamevatthaṃ pāḷiyā sādhetuṃ ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Etaṃ upālittherena parivāre sedamocanagāthāsu (pari. 479) vuttampi cāti attho.
ਅਨਾਲਪਨ੍ਤੋ ਮਨੁਜੇਨ ਕੇਨਚਿ વਾਚਾਤਿ ਕੇਨਚਿ ਮਨੁਜੇਨ વਾਚਾਯ ਅਨਾਲਪਨ੍ਤੋ। ਗਿਰਂ ਨੋ ਚ ਪਰੇ ਭਣੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਇਮੇ ਸੋਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਰਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਸਦ੍ਦਮ੍ਪਿ ਨ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਯ੍ਯ। ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ વਾਚਸਿਕਨ੍ਤਿ વਾਚਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਪਞ੍ਹਾਮੇਸਾ ਕੁਸਲੇਹਿ ਚਿਨ੍ਤਿਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਞ੍ਹਾਮੇਸਾਤਿ ਲਿਙ੍ਗਬ੍ਯਤ੍ਤਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਏਸੋ ਪਞ੍ਹੋ ਕੁਸਲੇਹਿ ਚਿਨ੍ਤਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਪਞ੍ਹੋ ਇਮਮੇવ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤੋ।
Anālapanto manujena kenaci vācāti kenaci manujena vācāya anālapanto. Giraṃ no ca pare bhaṇeyyāti ‘‘iti ime sossantī’’ti parapuggale sandhāya saddampi na nicchāreyya. Āpajjeyya vācasikanti vācato samuṭṭhitaṃ āpattiṃ āpajjeyya. Pañhāmesā kusalehi cintitāti ettha pañhāmesāti liṅgabyattayena vuttaṃ, eso pañho kusalehi cintitoti attho. Ayaṃ pañho imameva musāvādaṃ sandhāya vutto.
ਤਂਤਂਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਬਨ੍ਧਨવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰੇ વੇਮਜ੍ਝੇ ਏਤਿ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਦਿਅਨਤ੍ਥੋ, ਅਤਿਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ, ਅਨ੍ਤਰਾਯਂ વਾ ਫਲਂ ਅਰਹਤਿ, ਅਨ੍ਤਰਾਯਸ੍ਸ વਾ ਕਰਣਸੀਲੋਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰવਤ੍ਥੁਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰવਤ੍ਥੁਤਾਯਾਤਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ ਨਾਮ ਪਚ੍ਛਾਨੁਤਾਪવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭੂਤਅਅਪ੍ਪਟਿਸਾਰવਿਰੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਾਮੋਜ੍ਜਾਦਿਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਦੁਬ੍ਬਲਤਰੁਣਾ ਪੀਤਿ ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ, ਤਂ ਆਦਿ ਯੇਸਂ ਤੇ ਪਾਮੋਜ੍ਜਾਦਯੋ, ਤੇਸਂ ਸਮ੍ਭવੋ ਪਟਿਲਾਭੋ ਪਾਮੋਜ੍ਜਾਦਿਸਮ੍ਭવੋ, ਤਂ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਪੀਤਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਗਹਣਂ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ ‘‘ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕੋ, ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕੋ, ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕੋ, ਝਾਨਾਨਂ, વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ, ਸਮਾਧੀਨਂ, ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ, ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਨਂ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਾਨਂ, ਪવਿવੇਕਾਨਂ, ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਧਿਗਮਾਯ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੩੫) વੁਤ੍ਤਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ‘‘ਤਸ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਯਂਤਂਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਬ੍ਯਭਿਚਾਰਿਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤਾਯ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਉਪਟ੍ਠਿਤੋਯੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਜਾਨਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਜਾਨਮਾਨੇਨ। ਇਮਿਨਾਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦਸ੍ਸ ਸਚਿਤ੍ਤਕਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਅਪੇਕ੍ਖਤੀਤਿ વਿਸੁਦ੍ਧਾਪੇਕ੍ਖੋ, ਤੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਾਪੇਕ੍ਖੇਨ। ਸਾ ਚ વਿਸੁਦ੍ਧਿ ਇਧ વੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਤਿ ਆਹ ‘‘વੁਟ੍ਠਾਤੁਕਾਮੇਨ વਿਸੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮੇਨਾ’’ਤਿ। વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿਤੋ ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਤੋ વੁਟ੍ਠਾਤੁਕਾਮੇਨ, ਦੇਸਨਾਗਾਮਿਨਿਤੋ વਿਸੁਜ੍ਝਿਤੁਕਾਮੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝੇ વਾ ਗਣਮਜ੍ਝੇ વਾ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੇ વਾਤਿ ਉਪੋਸਥਗ੍ਗੇ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਆਰੋਚਨવਸੇਨ ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝੇ વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਉਭਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਨਂ ਆਰੋਚਨવਸੇਨ ਗਣਮਜ੍ਝੇ વਾ ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਆਰੋਚਨવਸੇਨ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੇ વਾ ਪਕਾਸੇਤਬ੍ਬਾ। ਇਤੋ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾਤਿ ਇਤੋ ਉਪੋਸਥਗ੍ਗਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਸਭਾਗੋਯੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। વਿਸਭਾਗਸ੍ਸ ਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਭਣ੍ਡਨਕਲਹਸਙ੍ਘਭੇਦਾਦੀਨਿਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਇਤੋ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਪਟਿਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਭੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪੋਸਥੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਮਹਾવ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੭੦) વੁਤ੍ਤਂ।
Taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho, atikkamanaṭṭhena tasmiṃ antarāye niyutto, antarāyaṃ vā phalaṃ arahati, antarāyassa vā karaṇasīloti antarāyiko. Tenāha ‘‘vippaṭisāravatthutāyā’’tiādi. Tattha vippaṭisāravatthutāyāti vippaṭisāro nāma pacchānutāpavasena cittavippaṭisāro, tassa kāraṇatāyāti attho. Paṭhamajjhānādipaccayabhūtaaappaṭisāraviruddhassa vippaṭisārassa paccayattāti vuttaṃ hoti. Pāmojjādisambhavanti dubbalataruṇā pīti pāmojjaṃ, taṃ ādi yesaṃ te pāmojjādayo, tesaṃ sambhavo paṭilābho pāmojjādisambhavo, taṃ. Ādisaddena pītippassaddhādīnaṃ gahaṇaṃ. Paṭhamajjhānādīnanti etthādisaddena pana ‘‘dutiyassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, tatiyassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, catutthassa jhānassa adhigamāya antarāyiko, jhānānaṃ, vimokkhānaṃ, samādhīnaṃ, samāpattīnaṃ, nekkhammānaṃ, nissaraṇānaṃ, pavivekānaṃ, kusalānaṃ dhammānaṃ adhigamāya antarāyiko’’ti (mahāva. 135) vuttadutiyajjhānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Tasmā’’ti vutte yaṃtaṃsaddānaṃ abyabhicāritasambandhatāya ‘‘yasmā’’ti ayamattho upaṭṭhitoyeva hotīti āha ‘‘tasmāti yasmā’’tiādi. Jānantenāti jānamānena. Imināssa sampajānamusāvādassa sacittakataṃ dasseti. Visuddhiṃ apekkhatīti visuddhāpekkho, tena visuddhāpekkhena. Sā ca visuddhi idha vuṭṭhānādīti āha ‘‘vuṭṭhātukāmena visujjhitukāmenā’’ti. Vuṭṭhānagāminito saṅghādisesato vuṭṭhātukāmena, desanāgāminito visujjhitukāmenāti attho. Saṅghamajjhe vā gaṇamajjhe vā ekapuggale vāti uposathagge saṅghassa ārocanavasena saṅghamajjhe vā tattheva ubhato nisinnānaṃ ārocanavasena gaṇamajjhe vā anantarassa ārocanavasena ekapuggale vā pakāsetabbā. Ito vuṭṭhahitvāti ito uposathaggato vuṭṭhāya. Ettha pana sabhāgoyeva vattabbo. Visabhāgassa hi vuccamāne bhaṇḍanakalahasaṅghabhedādīnipi honti. Tasmā tassa avatvā ‘‘ito vuṭṭhahitvā paṭikarissāmī’’ti ābhogaṃ katvā uposatho kātabboti andhakaṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 170) vuttaṃ.
ਕਰਣਤ੍ਥੇਤਿ ਤਤਿਯਾવਿਭਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇ। ਕਤ੍ਤਰਿ ਹੇਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ ਹੋਤਿ ਫਾਸੁਸਦ੍ਦਾਪੇਕ੍ਖਾਯ। ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਨ੍ਤਿ ਪਠਮਾવਚਨਂ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਅਧਿਗਮਾਯ ਫਾਸੁ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਗਮਤ੍ਥਂ ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਫਾਸੁ ਹੋਤਿ ਸੁਖਂ ਹੋਤਿ ਸਂવਰਸ੍ਸ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਹੇਤੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਮੂਲਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਪਾਪਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਕਤਾਕਤવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾਭਾવੋ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ, ਸੋ ਮੂਲਂ ਕਾਰਣਂ ਯੇਸਂ ਤੇ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਮੂਲਾ, ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਮੂਲਾਯੇવ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਮੂਲਕਾ, ਤੇਸਂ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਮੂਲਕਾਨਂ। ਸੁਖਪ੍ਪਟਿਪਦਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸੁਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਸੁਖੇਨ ਅਧਿਗਮੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਹੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ –
Karaṇattheti tatiyāvibhattiatthe. Kattari hetaṃ paccattavacanaṃ hoti phāsusaddāpekkhāya. Paccattavacananti paṭhamāvacanaṃ. Paṭhamajjhānādīnaṃ adhigamāya phāsu hotīti adhigamatthaṃ tassa bhikkhuno phāsu hoti sukhaṃ hoti saṃvarassa avippaṭisārahetuttā. Tenāha ‘‘avippaṭisāramūlakāna’’ntiādi. Pāpapuññānaṃ katākatavasena cittavippaṭisārābhāvo avippaṭisāro, so mūlaṃ kāraṇaṃ yesaṃ te avippaṭisāramūlā, avippaṭisāramūlāyeva avippaṭisāramūlakā, tesaṃ avippaṭisāramūlakānaṃ. Sukhappaṭipadā sampajjatīti sukhā paṭipadā samijjhati, paṭhamajjhānādīnaṃ sukhena adhigamo hotīti adhippāyo. Hoti cettha –
‘‘ਨਿਦਾਨੇ ਞਤ੍ਤਿਟ੍ਠਪਨਂ, ਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਨਂ।
‘‘Nidāne ñattiṭṭhapanaṃ, pubbakiccassa pucchanaṃ;
ਨਿਦਾਨੁਦ੍ਦੇਸਸવਨੇ, વਿਸੁਦ੍ਧਾਰੋਚਨੇ વਿਧਿ।
Nidānuddesasavane, visuddhārocane vidhi;
ਅਨਾਰੋਚਨੇ ਚਾਪਤ੍ਤਿ, ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥਪਞ੍ਚਕ’’ਨ੍ਤਿ॥
Anārocane cāpatti, ñeyyaṃ piṇḍatthapañcaka’’nti.
ਇਤਿ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣਿਯਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖવਣ੍ਣਨਾਯ
Iti kaṅkhāvitaraṇiyā pātimokkhavaṇṇanāya
વਿਨਯਤ੍ਥਮਞ੍ਜੂਸਾਯਂ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਿਯਂ
Vinayatthamañjūsāyaṃ līnatthappakāsaniyaṃ
ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.
