| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณิ-อฎฺฐกถา • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
นิเทฺทสวารกถา
Niddesavārakathā
๓๗๕. นิเทฺทสวาเร จิตฺตเสฺสกคฺคตานิเทฺทเส ตาว สณฺฐิติ อวฎฺฐิตีติฯ อิทํ ทฺวยํ ฐิติเววจนเมวฯ ยํ ปน กุสลนิเทฺทเส ‘อารมฺมณํ โอคาเหตฺวา อนุปวิสิตฺวา ติฎฺฐตีติ อวฎฺฐิตี’ติ วุตฺตํ, ตํ อิธ น ลพฺภติฯ อกุสลสฺมิญฺหิ ทุพฺพลา จิตฺตเสฺสกคฺคตาติ เหฎฺฐา ทีปิตเมวฯ
375. Niddesavāre cittassekaggatāniddese tāva saṇṭhiti avaṭṭhitīti. Idaṃ dvayaṃ ṭhitivevacanameva. Yaṃ pana kusalaniddese ‘ārammaṇaṃ ogāhetvā anupavisitvā tiṭṭhatīti avaṭṭhitī’ti vuttaṃ, taṃ idha na labbhati. Akusalasmiñhi dubbalā cittassekaggatāti heṭṭhā dīpitameva.
๓๘๔. อุทฺธจฺจวิจิกิจฺฉาวเสน ปวตฺตสฺส วิสาหารสฺส ปฎิปกฺขโต อวิสาหาโรติ เอวรูโปปิ อโตฺถ อิธ น ลพฺภติฯ สหชาตธเมฺม ปน น วิสาหรตีติ อวิสาหาโรฯ น วิกฺขิปตีติ อวิเกฺขโปฯ อกุสลจิเตฺตกคฺคตาวเสน อวิสาหฎสฺส มานสสฺส ภาโว อวิสาหฎมานสตาฯ สหชาตธเมฺมสุ น กมฺปตีติ สมาธิพลํฯ อยาถาวสมาธานโต มิจฺฉาสมาธีติ เอวมิธ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ
384. Uddhaccavicikicchāvasena pavattassa visāhārassa paṭipakkhato avisāhāroti evarūpopi attho idha na labbhati. Sahajātadhamme pana na visāharatīti avisāhāro. Na vikkhipatīti avikkhepo. Akusalacittekaggatāvasena avisāhaṭassa mānasassa bhāvo avisāhaṭamānasatā. Sahajātadhammesu na kampatīti samādhibalaṃ. Ayāthāvasamādhānato micchāsamādhīti evamidha attho daṭṭhabbo.
๓๘๕. วีริยินฺทฺริยนิเทฺทเส โย เหฎฺฐา ‘นิกฺกโม เจโส กามานํ ปนุทนายา’ติอาทิ นโย วุโตฺต, โส อิธ น ลพฺภติฯ สหชาตธเมฺมสุ อกมฺปนเฎฺฐเนว วีริยพลํ เวทิตพฺพํฯ
385. Vīriyindriyaniddese yo heṭṭhā ‘nikkamo ceso kāmānaṃ panudanāyā’tiādi nayo vutto, so idha na labbhati. Sahajātadhammesu akampanaṭṭheneva vīriyabalaṃ veditabbaṃ.
๓๘๖. มิจฺฉาทิฎฺฐินิเทฺทเส อยาถาวทสฺสนเฎฺฐน มิจฺฉาทิฎฺฐิฯ ทิฎฺฐีสุ คตํ อิทํ ทสฺสนํ, ทฺวาสฎฺฐิทิฎฺฐิอโนฺตคตตฺตาติ ทิฎฺฐิคตํฯ เหฎฺฐาปิสฺส อโตฺถ วุโตฺตเยวฯ ทิฎฺฐิเยว ทุรติกฺกมนเฎฺฐน ทิฎฺฐิคหนํ, ติณคหนวนคหนปพฺพตคหนานิ วิยฯ ทิฎฺฐิเยว สาสงฺกสปฺปฎิภยเฎฺฐน ทิฎฺฐิกนฺตาโร , โจรกนฺตารวาฬกนฺตารมรุกนฺตารนิรุทกกนฺตารทุพฺภิกฺขกนฺตารา วิยฯ สมฺมาทิฎฺฐิยา วินิวิชฺฌนเฎฺฐน วิโลมนเฎฺฐน จ ทิฎฺฐิวิสูกายิกํฯ มิจฺฉาทสฺสนญฺหิ อุปฺปชฺชมานํ สมฺมาทสฺสนํ วินิวิชฺฌติ เจว วิโลเมติ จฯ กทาจิ สสฺสตสฺส กทาจิ อุเจฺฉทสฺส คหณโต ทิฎฺฐิยา วิรูปํ ผนฺทิตนฺติ ทิฎฺฐิวิปฺผนฺทิตํฯ ทิฎฺฐิคติโก หิ เอกสฺมิํ ปติฎฺฐาตุํ น สโกฺกติ, กทาจิ สสฺสตํ อนุปตติ กทาจิ อุเจฺฉทํฯ ทิฎฺฐิเยว พนฺธนเฎฺฐน สํโยชนนฺติ ทิฎฺฐิสํโยชนํฯ
386. Micchādiṭṭhiniddese ayāthāvadassanaṭṭhena micchādiṭṭhi. Diṭṭhīsu gataṃ idaṃ dassanaṃ, dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogatattāti diṭṭhigataṃ. Heṭṭhāpissa attho vuttoyeva. Diṭṭhiyeva duratikkamanaṭṭhena diṭṭhigahanaṃ, tiṇagahanavanagahanapabbatagahanāni viya. Diṭṭhiyeva sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena diṭṭhikantāro, corakantāravāḷakantāramarukantāranirudakakantāradubbhikkhakantārā viya. Sammādiṭṭhiyā vinivijjhanaṭṭhena vilomanaṭṭhena ca diṭṭhivisūkāyikaṃ. Micchādassanañhi uppajjamānaṃ sammādassanaṃ vinivijjhati ceva vilometi ca. Kadāci sassatassa kadāci ucchedassa gahaṇato diṭṭhiyā virūpaṃ phanditanti diṭṭhivipphanditaṃ. Diṭṭhigatiko hi ekasmiṃ patiṭṭhātuṃ na sakkoti, kadāci sassataṃ anupatati kadāci ucchedaṃ. Diṭṭhiyeva bandhanaṭṭhena saṃyojananti diṭṭhisaṃyojanaṃ.
สุสุมาราทโย วิย ปุริสํ, อารมฺมณํ ทฬฺหํ คณฺหาตีติ คาโหฯ ปติฎฺฐหนโต ปติฎฺฐาโหฯ อยญฺหิ พลวปฺปวตฺติภาเวน ปติฎฺฐหิตฺวา คณฺหาติฯ นิจฺจาทิวเสน อภินิวิสตีติ อภินิเวโสฯ ธมฺมสภาวํ อติกฺกมิตฺวา นิจฺจาทิวเสน ปรโต อามสตีติ ปรามาโสฯ อนตฺถาวหตฺตา กุจฺฉิโต มโคฺค, กุจฺฉิตานํ วา อปายานํ มโคฺคติ กุมฺมโคฺคฯ อยาถาวปถโต มิจฺฉาปโถฯ ยถา หิ ทิสามูเฬฺหน อยํ อสุกคามสฺส นาม ปโถติ คหิโตปิ ตํ คามํ น สมฺปาเปติ, เอวํ ทิฎฺฐิคติเกน สุคติปโถติ คหิตาปิ ทิฎฺฐิ สุคติํ น ปาเปตีติ อยาถาวปถโต, มิจฺฉาปโถฯ มิจฺฉาสภาวโต มิจฺฉตฺตํฯ ตเตฺถว ปริพฺภมนโต ตรนฺติ เอตฺถ พาลาติ ติตฺถํฯ ติตฺถญฺจ ตํ อนตฺถานญฺจ อายตนนฺติ ติตฺถายตนํฯ ติตฺถิยานํ วา สญฺชาติเทสเฎฺฐน นิวาสฐานเฎฺฐน จ อายตนนฺติปิ ติตฺถายตนํฯ วิปริเยสภูโต คาโห, วิปริเยสโต วา คาโหติ วิปริเยสคฺคาโห; วิปลฺลตฺถ คาโหติ อโตฺถฯ
Susumārādayo viya purisaṃ, ārammaṇaṃ daḷhaṃ gaṇhātīti gāho. Patiṭṭhahanato patiṭṭhāho. Ayañhi balavappavattibhāvena patiṭṭhahitvā gaṇhāti. Niccādivasena abhinivisatīti abhiniveso. Dhammasabhāvaṃ atikkamitvā niccādivasena parato āmasatīti parāmāso. Anatthāvahattā kucchito maggo, kucchitānaṃ vā apāyānaṃ maggoti kummaggo. Ayāthāvapathato micchāpatho. Yathā hi disāmūḷhena ayaṃ asukagāmassa nāma pathoti gahitopi taṃ gāmaṃ na sampāpeti, evaṃ diṭṭhigatikena sugatipathoti gahitāpi diṭṭhi sugatiṃ na pāpetīti ayāthāvapathato, micchāpatho. Micchāsabhāvato micchattaṃ. Tattheva paribbhamanato taranti ettha bālāti titthaṃ. Titthañca taṃ anatthānañca āyatananti titthāyatanaṃ. Titthiyānaṃ vā sañjātidesaṭṭhena nivāsaṭhānaṭṭhena ca āyatanantipi titthāyatanaṃ. Vipariyesabhūto gāho, vipariyesato vā gāhoti vipariyesaggāho; vipallattha gāhoti attho.
๓๘๗-๓๘๘. อหิริกาโนตฺตปฺปนิเทฺทเสสุ หิโรตฺตปฺปนิเทฺทสวิปริยาเยน อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ สหชาตธเมฺมสุ ปน อกมฺปนเฎฺฐเนว อหิริกพลํ อโนตฺตปฺปพลญฺจ เวทิตพฺพํฯ
387-388. Ahirikānottappaniddesesu hirottappaniddesavipariyāyena attho veditabbo. Sahajātadhammesu pana akampanaṭṭheneva ahirikabalaṃ anottappabalañca veditabbaṃ.
๓๘๙. โลภโมหนิเทฺทเสสุ ลุพฺภตีติ โลโภฯ ลุพฺภนาติ ลุพฺภนากาโรฯ โลภสมฺปยุตฺตจิตฺตํ, ปุคฺคโล วา ลุพฺภิโต; ลุพฺภิตสฺส ภาโว ลุพฺภิตตฺตํฯ สารชฺชตีติ สาราโคฯ สารชฺชนากาโร สารชฺชนาฯ สารชฺชิตสฺส ภาโว สารชฺชิตตฺตํฯ อภิชฺฌายนเฎฺฐน อภิชฺฌา ฯ ปุน ‘โลภ’-วจเน การณํ วุตฺตเมวฯ อกุสลญฺจ ตํ มูลญฺจ อกุสลานํ วา มูลนฺติ อกุสลมูลํฯ
389. Lobhamohaniddesesu lubbhatīti lobho. Lubbhanāti lubbhanākāro. Lobhasampayuttacittaṃ, puggalo vā lubbhito; lubbhitassa bhāvo lubbhitattaṃ. Sārajjatīti sārāgo. Sārajjanākāro sārajjanā. Sārajjitassa bhāvo sārajjitattaṃ. Abhijjhāyanaṭṭhena abhijjhā. Puna ‘lobha’-vacane kāraṇaṃ vuttameva. Akusalañca taṃ mūlañca akusalānaṃ vā mūlanti akusalamūlaṃ.
๓๙๐. ญาณทสฺสนปฎิปกฺขโต อญฺญาณํ อทสฺสนํฯ อภิมุโข หุตฺวา ธเมฺมน น สเมติ, น สมาคจฺฉตีติ อนภิสมโยฯ อนุรูปโต ธเมฺม พุชฺฌตีติ อนุโพโธฯ ตปฺปฎิปกฺขตาย อนนุโพโธฯ อนิจฺจาทีหิ สทฺธิํ โยเชตฺวา น พุชฺฌตีติ อสโมฺพโธฯ อสนฺตํ อสมญฺจ พุชฺฌตีติปิ อสโมฺพโธฯ จตุสจฺจธมฺมํ นปฺปฎิวิชฺฌตีติ อปฺปฎิเวโธฯ รูปาทีสุ เอกธมฺมมฺปิ อนิจฺจาทิสามญฺญโต น สงฺคณฺหาตีติ อสํคาหนาฯ ตเมว ธมฺมํ น ปริโยคาหตีติ อปริโยคาหนาฯ น สมํ เปกฺขตีติ อสมเปกฺขณาฯ ธมฺมานํ สภาวํ ปติ น อเปกฺขตีติ อปจฺจเวกฺขณาฯ
390. Ñāṇadassanapaṭipakkhato aññāṇaṃ adassanaṃ. Abhimukho hutvā dhammena na sameti, na samāgacchatīti anabhisamayo. Anurūpato dhamme bujjhatīti anubodho. Tappaṭipakkhatāya ananubodho. Aniccādīhi saddhiṃ yojetvā na bujjhatīti asambodho. Asantaṃ asamañca bujjhatītipi asambodho. Catusaccadhammaṃ nappaṭivijjhatīti appaṭivedho. Rūpādīsu ekadhammampi aniccādisāmaññato na saṅgaṇhātīti asaṃgāhanā. Tameva dhammaṃ na pariyogāhatīti apariyogāhanā. Na samaṃ pekkhatīti asamapekkhaṇā. Dhammānaṃ sabhāvaṃ pati na apekkhatīti apaccavekkhaṇā.
กุสลากุสลกเมฺมสุ วิปรีตวุตฺติยา สภาวคฺคหณาภาเวน วา เอกมฺปิ กมฺมํ เอตสฺส ปจฺจกฺขํ นตฺถิ, สยํ วา กสฺสจิ กมฺมสฺส ปจฺจกฺขกรณํ นาม น โหตีติ อปฺปจฺจกฺขกมฺมํฯ ยํ เอตสฺมิํ อนุปฺปชฺชมาเน จิตฺตสนฺตานํ เมชฺฌํ ภเวยฺย, สุจิ, โวทานํ, ตํ ทุฎฺฐํ เมชฺฌํ อิมินาติ ทุเมฺมชฺฌํฯ พาลานํ ภาโวติ พาลฺยํฯ มุยฺหตีติ โมโหฯ พลวตโร โมโห ปโมโหฯ สมนฺตโต มุยฺหตีติ สโมฺมโหฯ วิชฺชาย ปฎิปกฺขภาวโต น วิชฺชาติ อวิชฺชาฯ โอฆโยคโตฺถ วุโตฺตเยวฯ ถามคตเฎฺฐน อนุเสตีติ อนุสโยฯ จิตฺตํ ปริยุฎฺฐาติ, อภิภวตีติ ปริยุฎฺฐานํฯ หิตคฺคหณาภาเวน หิตาภิมุขํ คนฺตุํ น สโกฺกติ, อญฺญทตฺถุ ลงฺคติเยวาติ ลงฺคี; ขญฺชตีติ อโตฺถฯ ทุรุคฺฆาฎนเฎฺฐน วา ลงฺคีฯ ยถา หิ มหาปลิฆสงฺขาตา ลงฺคี ทุรุคฺฆาฎา โหติ, เอวมยมฺปิ ลงฺคี วิยาติ ลงฺคีฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ สงฺคหวารสุญฺญตวาราปิ เหฎฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺถโต เวทิตพฺพาติฯ
Kusalākusalakammesu viparītavuttiyā sabhāvaggahaṇābhāvena vā ekampi kammaṃ etassa paccakkhaṃ natthi, sayaṃ vā kassaci kammassa paccakkhakaraṇaṃ nāma na hotīti appaccakkhakammaṃ. Yaṃ etasmiṃ anuppajjamāne cittasantānaṃ mejjhaṃ bhaveyya, suci, vodānaṃ, taṃ duṭṭhaṃ mejjhaṃ imināti dummejjhaṃ. Bālānaṃ bhāvoti bālyaṃ. Muyhatīti moho. Balavataro moho pamoho. Samantato muyhatīti sammoho. Vijjāya paṭipakkhabhāvato na vijjāti avijjā. Oghayogattho vuttoyeva. Thāmagataṭṭhena anusetīti anusayo. Cittaṃ pariyuṭṭhāti, abhibhavatīti pariyuṭṭhānaṃ. Hitaggahaṇābhāvena hitābhimukhaṃ gantuṃ na sakkoti, aññadatthu laṅgatiyevāti laṅgī; khañjatīti attho. Durugghāṭanaṭṭhena vā laṅgī. Yathā hi mahāpalighasaṅkhātā laṅgī durugghāṭā hoti, evamayampi laṅgī viyāti laṅgī. Sesaṃ uttānatthameva. Saṅgahavārasuññatavārāpi heṭṭhā vuttanayeneva atthato veditabbāti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธมฺมสงฺคณีปาฬิ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ทฺวาทส อกุสลานิ • Dvādasa akusalāni
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / นิเทฺทสวารกถาวณฺณนา • Niddesavārakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-อนุฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / นิเทฺทสวารกถาวณฺณนา • Niddesavārakathāvaṇṇanā
