| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
නිද්‌දෙසවාරකථා
Niddesavārakathā
375. නිද්‌දෙසවාරෙ චිත්‌තස්‌සෙකග්‌ගතානිද්‌දෙසෙ තාව සණ්‌ඨිති අවට්‌ඨිතීති. ඉදං ද්‌වයං ඨිතිවෙවචනමෙව. යං පන කුසලනිද්‌දෙසෙ ‘ආරම්‌මණං ඔගාහෙත්‌වා අනුපවිසිත්‌වා තිට්‌ඨතීති අවට්‌ඨිතී’ති වුත්‌තං, තං ඉධ න ලබ්‌භති. අකුසලස්‌මිඤ්‌හි දුබ්‌බලා චිත්‌තස්‌සෙකග්‌ගතාති හෙට්‌ඨා දීපිතමෙව.
375. Niddesavāre cittassekaggatāniddese tāva saṇṭhiti avaṭṭhitīti. Idaṃ dvayaṃ ṭhitivevacanameva. Yaṃ pana kusalaniddese ‘ārammaṇaṃ ogāhetvā anupavisitvā tiṭṭhatīti avaṭṭhitī’ti vuttaṃ, taṃ idha na labbhati. Akusalasmiñhi dubbalā cittassekaggatāti heṭṭhā dīpitameva.
384. උද්‌ධච්‌චවිචිකිච්‌ඡාවසෙන පවත්‌තස්‌ස විසාහාරස්‌ස පටිපක්‌ඛතො අවිසාහාරොති එවරූපොපි අත්‌ථො ඉධ න ලබ්‌භති. සහජාතධම්‌මෙ පන න විසාහරතීති අවිසාහාරො. න වික්‌ඛිපතීති අවික්‌ඛෙපො. අකුසලචිත්‌තෙකග්‌ගතාවසෙන අවිසාහටස්‌ස මානසස්‌ස භාවො අවිසාහටමානසතා. සහජාතධම්‌මෙසු න කම්‌පතීති සමාධිබලං. අයාථාවසමාධානතො මිච්‌ඡාසමාධීති එවමිධ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො.
384. Uddhaccavicikicchāvasena pavattassa visāhārassa paṭipakkhato avisāhāroti evarūpopi attho idha na labbhati. Sahajātadhamme pana na visāharatīti avisāhāro. Na vikkhipatīti avikkhepo. Akusalacittekaggatāvasena avisāhaṭassa mānasassa bhāvo avisāhaṭamānasatā. Sahajātadhammesu na kampatīti samādhibalaṃ. Ayāthāvasamādhānato micchāsamādhīti evamidha attho daṭṭhabbo.
385. වීරියින්‌ද්‍රියනිද්‌දෙසෙ යො හෙට්‌ඨා ‘නික්‌කමො චෙසො කාමානං පනුදනායා’තිආදි නයො වුත්‌තො, සො ඉධ න ලබ්‌භති. සහජාතධම්‌මෙසු අකම්‌පනට්‌ඨෙනෙව වීරියබලං වෙදිතබ්‌බං.
385. Vīriyindriyaniddese yo heṭṭhā ‘nikkamo ceso kāmānaṃ panudanāyā’tiādi nayo vutto, so idha na labbhati. Sahajātadhammesu akampanaṭṭheneva vīriyabalaṃ veditabbaṃ.
386. මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිනිද්‌දෙසෙ අයාථාවදස්‌සනට්‌ඨෙන මිච්‌ඡාදිට්‌ඨි. දිට්‌ඨීසු ගතං ඉදං දස්‌සනං, ද්‌වාසට්‌ඨිදිට්‌ඨිඅන්‌තොගතත්‌තාති දිට්‌ඨිගතං. හෙට්‌ඨාපිස්‌ස අත්‌ථො වුත්‌තොයෙව. දිට්‌ඨියෙව දුරතික්‌කමනට්‌ඨෙන දිට්‌ඨිගහනං, තිණගහනවනගහනපබ්‌බතගහනානි විය. දිට්‌ඨියෙව සාසඞ්‌කසප්‌පටිභයට්‌ඨෙන දිට්‌ඨිකන්‌තාරො , චොරකන්‌තාරවාළකන්‌තාරමරුකන්‌තාරනිරුදකකන්‌තාරදුබ්‌භික්‌ඛකන්‌තාරා විය. සම්‌මාදිට්‌ඨියා විනිවිජ්‌ඣනට්‌ඨෙන විලොමනට්‌ඨෙන ච දිට්‌ඨිවිසූකායිකං. මිච්‌ඡාදස්‌සනඤ්‌හි උප්‌පජ්‌ජමානං සම්‌මාදස්‌සනං විනිවිජ්‌ඣති චෙව විලොමෙති ච. කදාචි සස්‌සතස්‌ස කදාචි උච්‌ඡෙදස්‌ස ගහණතො දිට්‌ඨියා විරූපං ඵන්‌දිතන්‌ති දිට්‌ඨිවිප්‌ඵන්‌දිතං. දිට්‌ඨිගතිකො හි එකස්‌මිං පතිට්‌ඨාතුං න සක්‌කොති, කදාචි සස්‌සතං අනුපතති කදාචි උච්‌ඡෙදං. දිට්‌ඨියෙව බන්‌ධනට්‌ඨෙන සංයොජනන්‌ති දිට්‌ඨිසංයොජනං.
386. Micchādiṭṭhiniddese ayāthāvadassanaṭṭhena micchādiṭṭhi. Diṭṭhīsu gataṃ idaṃ dassanaṃ, dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogatattāti diṭṭhigataṃ. Heṭṭhāpissa attho vuttoyeva. Diṭṭhiyeva duratikkamanaṭṭhena diṭṭhigahanaṃ, tiṇagahanavanagahanapabbatagahanāni viya. Diṭṭhiyeva sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena diṭṭhikantāro, corakantāravāḷakantāramarukantāranirudakakantāradubbhikkhakantārā viya. Sammādiṭṭhiyā vinivijjhanaṭṭhena vilomanaṭṭhena ca diṭṭhivisūkāyikaṃ. Micchādassanañhi uppajjamānaṃ sammādassanaṃ vinivijjhati ceva vilometi ca. Kadāci sassatassa kadāci ucchedassa gahaṇato diṭṭhiyā virūpaṃ phanditanti diṭṭhivipphanditaṃ. Diṭṭhigatiko hi ekasmiṃ patiṭṭhātuṃ na sakkoti, kadāci sassataṃ anupatati kadāci ucchedaṃ. Diṭṭhiyeva bandhanaṭṭhena saṃyojananti diṭṭhisaṃyojanaṃ.
සුසුමාරාදයො විය පුරිසං, ආරම්‌මණං දළ්‌හං ගණ්‌හාතීති ගාහො. පතිට්‌ඨහනතො පතිට්‌ඨාහො. අයඤ්‌හි බලවප්‌පවත්‌තිභාවෙන පතිට්‌ඨහිත්‌වා ගණ්‌හාති. නිච්‌චාදිවසෙන අභිනිවිසතීති අභිනිවෙසො. ධම්‌මසභාවං අතික්‌කමිත්‌වා නිච්‌චාදිවසෙන පරතො ආමසතීති පරාමාසො. අනත්‌ථාවහත්‌තා කුච්‌ඡිතො මග්‌ගො, කුච්‌ඡිතානං වා අපායානං මග්‌ගොති කුම්‌මග්‌ගො. අයාථාවපථතො මිච්‌ඡාපථො. යථා හි දිසාමූළ්‌හෙන අයං අසුකගාමස්‌ස නාම පථොති ගහිතොපි තං ගාමං න සම්‌පාපෙති, එවං දිට්‌ඨිගතිකෙන සුගතිපථොති ගහිතාපි දිට්‌ඨි සුගතිං න පාපෙතීති අයාථාවපථතො, මිච්‌ඡාපථො. මිච්‌ඡාසභාවතො මිච්‌ඡත්‌තං. තත්‌ථෙව පරිබ්‌භමනතො තරන්‌ති එත්‌ථ බාලාති තිත්‌ථං. තිත්‌ථඤ්‌ච තං අනත්‌ථානඤ්‌ච ආයතනන්‌ති තිත්‌ථායතනං. තිත්‌ථියානං වා සඤ්‌ජාතිදෙසට්‌ඨෙන නිවාසඨානට්‌ඨෙන ච ආයතනන්‌තිපි තිත්‌ථායතනං. විපරියෙසභූතො ගාහො, විපරියෙසතො වා ගාහොති විපරියෙසග්‌ගාහො; විපල්‌ලත්‌ථ ගාහොති අත්‌ථො.
Susumārādayo viya purisaṃ, ārammaṇaṃ daḷhaṃ gaṇhātīti gāho. Patiṭṭhahanato patiṭṭhāho. Ayañhi balavappavattibhāvena patiṭṭhahitvā gaṇhāti. Niccādivasena abhinivisatīti abhiniveso. Dhammasabhāvaṃ atikkamitvā niccādivasena parato āmasatīti parāmāso. Anatthāvahattā kucchito maggo, kucchitānaṃ vā apāyānaṃ maggoti kummaggo. Ayāthāvapathato micchāpatho. Yathā hi disāmūḷhena ayaṃ asukagāmassa nāma pathoti gahitopi taṃ gāmaṃ na sampāpeti, evaṃ diṭṭhigatikena sugatipathoti gahitāpi diṭṭhi sugatiṃ na pāpetīti ayāthāvapathato, micchāpatho. Micchāsabhāvato micchattaṃ. Tattheva paribbhamanato taranti ettha bālāti titthaṃ. Titthañca taṃ anatthānañca āyatananti titthāyatanaṃ. Titthiyānaṃ vā sañjātidesaṭṭhena nivāsaṭhānaṭṭhena ca āyatanantipi titthāyatanaṃ. Vipariyesabhūto gāho, vipariyesato vā gāhoti vipariyesaggāho; vipallattha gāhoti attho.
387-388. අහිරිකානොත්‌තප්‌පනිද්‌දෙසෙසු හිරොත්‌තප්‌පනිද්‌දෙසවිපරියායෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. සහජාතධම්‌මෙසු පන අකම්‌පනට්‌ඨෙනෙව අහිරිකබලං අනොත්‌තප්‌පබලඤ්‌ච වෙදිතබ්‌බං.
387-388. Ahirikānottappaniddesesu hirottappaniddesavipariyāyena attho veditabbo. Sahajātadhammesu pana akampanaṭṭheneva ahirikabalaṃ anottappabalañca veditabbaṃ.
389. ලොභමොහනිද්‌දෙසෙසු ලුබ්‌භතීති ලොභො. ලුබ්‌භනාති ලුබ්‌භනාකාරො. ලොභසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තං, පුග්‌ගලො වා ලුබ්‌භිතො; ලුබ්‌භිතස්‌ස භාවො ලුබ්‌භිතත්‌තං. සාරජ්‌ජතීති සාරාගො. සාරජ්‌ජනාකාරො සාරජ්‌ජනා. සාරජ්‌ජිතස්‌ස භාවො සාරජ්‌ජිතත්‌තං. අභිජ්‌ඣායනට්‌ඨෙන අභිජ්‌ඣා . පුන ‘ලොභ’-වචනෙ කාරණං වුත්‌තමෙව. අකුසලඤ්‌ච තං මූලඤ්‌ච අකුසලානං වා මූලන්‌ති අකුසලමූලං.
389. Lobhamohaniddesesu lubbhatīti lobho. Lubbhanāti lubbhanākāro. Lobhasampayuttacittaṃ, puggalo vā lubbhito; lubbhitassa bhāvo lubbhitattaṃ. Sārajjatīti sārāgo. Sārajjanākāro sārajjanā. Sārajjitassa bhāvo sārajjitattaṃ. Abhijjhāyanaṭṭhena abhijjhā. Puna ‘lobha’-vacane kāraṇaṃ vuttameva. Akusalañca taṃ mūlañca akusalānaṃ vā mūlanti akusalamūlaṃ.
390. ඤාණදස්‌සනපටිපක්‌ඛතො අඤ්‌ඤාණං අදස්‌සනං. අභිමුඛො හුත්‌වා ධම්‌මෙන න සමෙති, න සමාගච්‌ඡතීති අනභිසමයො. අනුරූපතො ධම්‌මෙ බුජ්‌ඣතීති අනුබොධො. තප්‌පටිපක්‌ඛතාය අනනුබොධො. අනිච්‌චාදීහි සද්‌ධිං යොජෙත්‌වා න බුජ්‌ඣතීති අසම්‌බොධො. අසන්‌තං අසමඤ්‌ච බුජ්‌ඣතීතිපි අසම්‌බොධො. චතුසච්‌චධම්‌මං නප්‌පටිවිජ්‌ඣතීති අප්‌පටිවෙධො. රූපාදීසු එකධම්‌මම්‌පි අනිච්‌චාදිසාමඤ්‌ඤතො න සඞ්‌ගණ්‌හාතීති අසංගාහනා. තමෙව ධම්‌මං න පරියොගාහතීති අපරියොගාහනා. න සමං පෙක්‌ඛතීති අසමපෙක්‌ඛණා. ධම්‌මානං සභාවං පති න අපෙක්‌ඛතීති අපච්‌චවෙක්‌ඛණා.
390. Ñāṇadassanapaṭipakkhato aññāṇaṃ adassanaṃ. Abhimukho hutvā dhammena na sameti, na samāgacchatīti anabhisamayo. Anurūpato dhamme bujjhatīti anubodho. Tappaṭipakkhatāya ananubodho. Aniccādīhi saddhiṃ yojetvā na bujjhatīti asambodho. Asantaṃ asamañca bujjhatītipi asambodho. Catusaccadhammaṃ nappaṭivijjhatīti appaṭivedho. Rūpādīsu ekadhammampi aniccādisāmaññato na saṅgaṇhātīti asaṃgāhanā. Tameva dhammaṃ na pariyogāhatīti apariyogāhanā. Na samaṃ pekkhatīti asamapekkhaṇā. Dhammānaṃ sabhāvaṃ pati na apekkhatīti apaccavekkhaṇā.
කුසලාකුසලකම්‌මෙසු විපරීතවුත්‌තියා සභාවග්‌ගහණාභාවෙන වා එකම්‌පි කම්‌මං එතස්‌ස පච්‌චක්‌ඛං නත්‌ථි, සයං වා කස්‌සචි කම්‌මස්‌ස පච්‌චක්‌ඛකරණං නාම න හොතීති අප්‌පච්‌චක්‌ඛකම්‌මං. යං එතස්‌මිං අනුප්‌පජ්‌ජමානෙ චිත්‌තසන්‌තානං මෙජ්‌ඣං භවෙය්‍ය, සුචි, වොදානං, තං දුට්‌ඨං මෙජ්‌ඣං ඉමිනාති දුම්‌මෙජ්‌ඣං. බාලානං භාවොති බාල්‍යං. මුය්‌හතීති මොහො. බලවතරො මොහො පමොහො. සමන්‌තතො මුය්‌හතීති සම්‌මොහො. විජ්‌ජාය පටිපක්‌ඛභාවතො න විජ්‌ජාති අවිජ්‌ජා. ඔඝයොගත්‌ථො වුත්‌තොයෙව. ථාමගතට්‌ඨෙන අනුසෙතීති අනුසයො. චිත්‌තං පරියුට්‌ඨාති, අභිභවතීති පරියුට්‌ඨානං. හිතග්‌ගහණාභාවෙන හිතාභිමුඛං ගන්‌තුං න සක්‌කොති, අඤ්‌ඤදත්‌ථු ලඞ්‌ගතියෙවාති ලඞ්‌ගී; ඛඤ්‌ජතීති අත්‌ථො. දුරුග්‌ඝාටනට්‌ඨෙන වා ලඞ්‌ගී. යථා හි මහාපලිඝසඞ්‌ඛාතා ලඞ්‌ගී දුරුග්‌ඝාටා හොති, එවමයම්‌පි ලඞ්‌ගී වියාති ලඞ්‌ගී. සෙසං උත්‌තානත්‌ථමෙව. සඞ්‌ගහවාරසුඤ්‌ඤතවාරාපි හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව අත්‌ථතො වෙදිතබ්‌බාති.
Kusalākusalakammesu viparītavuttiyā sabhāvaggahaṇābhāvena vā ekampi kammaṃ etassa paccakkhaṃ natthi, sayaṃ vā kassaci kammassa paccakkhakaraṇaṃ nāma na hotīti appaccakkhakammaṃ. Yaṃ etasmiṃ anuppajjamāne cittasantānaṃ mejjhaṃ bhaveyya, suci, vodānaṃ, taṃ duṭṭhaṃ mejjhaṃ imināti dummejjhaṃ. Bālānaṃ bhāvoti bālyaṃ. Muyhatīti moho. Balavataro moho pamoho. Samantato muyhatīti sammoho. Vijjāya paṭipakkhabhāvato na vijjāti avijjā. Oghayogattho vuttoyeva. Thāmagataṭṭhena anusetīti anusayo. Cittaṃ pariyuṭṭhāti, abhibhavatīti pariyuṭṭhānaṃ. Hitaggahaṇābhāvena hitābhimukhaṃ gantuṃ na sakkoti, aññadatthu laṅgatiyevāti laṅgī; khañjatīti attho. Durugghāṭanaṭṭhena vā laṅgī. Yathā hi mahāpalighasaṅkhātā laṅgī durugghāṭā hoti, evamayampi laṅgī viyāti laṅgī. Sesaṃ uttānatthameva. Saṅgahavārasuññatavārāpi heṭṭhā vuttanayeneva atthato veditabbāti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ද්‌වාදස අකුසලානි • Dvādasa akusalāni
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / නිද්‌දෙසවාරකථාවණ්‌ණනා • Niddesavārakathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / නිද්‌දෙසවාරකථාවණ්‌ණනා • Niddesavārakathāvaṇṇanā
