| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ
Kāmāvacarakusalaṃ
ನಿದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Niddesavārakathāvaṇṇanā
೨. ಸನ್ತೇತಿ ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ। ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಸಯವಿಸಯೀನಂ ಸನ್ನಿಪತನಾಕಾರೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಫುಸನಂ ವಿಸಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ನಿಪತನಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚಿನ್ತನಟ್ಠೇನ ಚಿತ್ತಂ, ಮನನಟ್ಠೇನ ಮನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತಾದಿಸದ್ದಾ ಚಿನ್ತನಾದಿಬ್ಯಾಪಾರಮುಖೇನ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮನೋತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಲೋಕೇ ವಿಕತಮೇವ ವೇಕತಂ, ವಿಸಯೋ ಏವ ವೇಸಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಮನೋ ಏವ ಮಾನಸನ್ತಿ ಸದ್ದಮತ್ತವಿಸೇಸೋ। ನೀಲಾದಿ-ಸದ್ದಾ ವಿಯ ವತ್ಥಾದೀಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವನಿಬನ್ಧನಾ ಪಣ್ಡರಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತೀತಿ ತಸ್ಸ ಗುಣವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖತಾ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾ ಕಾಯಿಕಂ ಸಾತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಂ ಚೇತಸಿಕಂ ಸಾತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚೇತೋನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಾತನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖತಾ ವುತ್ತಾ। ಏಕಕ್ಖಣಿಕಾ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸೋತಿ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತೀತಿ ಏವಂಪಕಾರೋ ನಿದ್ದೇಸೋ। ‘‘ನ ಲುಬ್ಭತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಭಾವೇನ ಅಲುಬ್ಭನಾತಿ ಅಲೋಭೋ ವುತ್ತೋತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಭಾವವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಅಲುಬ್ಭನಾತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ। ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅಲುಬ್ಭಿತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಲುಬ್ಭಿತತ್ತನ್ತಿ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಭಾವಭೂತತಾವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖೋ ವುತ್ತೋ। ಕತ್ತುಕರಣಭಾವಾದಯೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾನಂ ಅಜ್ಝಾರೋಪನವಸೇನೇವ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ , ಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ ಪನ ಅಜ್ಝಾರೋಪನಾನಪೇಕ್ಖೋ, ತತೋಯೇವ ಚ ವಿಸೇಸನ್ತರವಿನಿಮುತ್ತೋ ವಿನಿವತ್ತೋ ವಿಸೇಸತೋ ನಿಜ್ಜೀವಭಾವಗಿಭಾವತೋ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಫಸ್ಸೋತಿ ಇದಂ ಫುಸನಟ್ಠೇನ ‘‘ಧಮ್ಮಮತ್ತದೀಪನಂ ಸಭಾವಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸನ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋ ಫುಸನಬ್ಯಾಪಾರೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಫುಸನಕಿರಿಯಾ ಫುಸನಾಕಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮ್ಫುಸನಾತಿ ಸಂ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಸಮಾಗಮತ್ಥದೀಪಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಗಮಫುಸನಾ’’ತಿ। ‘‘ಫುಸಾಮಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೨) ಪಟಿಲಾಭೋಪಿ ಫುಸನಾ ಸಮ್ಫುಸನಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಪಟಿಲಾಭಸಮ್ಫುಸನಾ’’ತಿ।
2. Santeti sabhāvato vijjamāne. Phassassa visayavisayīnaṃ sannipatanākārena gahetabbattā phusanaṃ visaye cittassa sannipatanaṃ vuttaṃ. ‘‘Cintanaṭṭhena cittaṃ, mananaṭṭhena mano’’tiādinā cittādisaddā cintanādibyāpāramukhena attano atthaṃ vibhāventīti āha ‘‘cittaṃ manotiādīsu viya kiccavisesaṃ anapekkhitvā’’ti. Yathā loke vikatameva vekataṃ, visayo eva vesayanti vuccati, evaṃ mano eva mānasanti saddamattaviseso. Nīlādi-saddā viya vatthādīsu cittesu parisuddhabhāvanibandhanā paṇḍarasaddassa pavattīti tassa guṇavisesāpekkhatā vuttā. Yathā kāyikaṃ sātanti ettha kāyappasādanissitanti attho, evaṃ cetasikaṃ sātanti ettha cetonissitaṃ sātanti nissayavisesāpekkhatā vuttā. Ekakkhaṇikā nānākkhaṇikā ca cittassa ṭhiti nāma, tassa avatthāvisesoti avatthāvisesāpekkho cittassa ṭhitīti evaṃpakāro niddeso. ‘‘Na lubbhatī’’ti vuttassa cittassa, puggalassa vā pavattiākārabhāvena alubbhanāti alobho vuttoti aññassa kiriyābhāvavisesāpekkho alubbhanāti niddeso. Vuttanayeneva alubbhitassa bhāvo alubbhitattanti ayaṃ niddeso aññassa bhāvabhūtatāvisesāpekkho vutto. Kattukaraṇabhāvādayo sabhāvadhammānaṃ ajjhāropanavaseneva sijjhanti , bhāvaniddeso pana ajjhāropanānapekkho, tatoyeva ca visesantaravinimutto vinivatto visesato nijjīvabhāvagibhāvato sabhāvaniddeso nāma hotīti phassoti idaṃ phusanaṭṭhena ‘‘dhammamattadīpanaṃ sabhāvapada’’nti vuttaṃ. Ārammaṇaṃ phusantassa cittassa pavattiākāro phusanabyāpāro hotīti ‘‘phusanakiriyā phusanākāro’’ti vuttaṃ. Samphusanāti saṃ-saddo ‘‘samudayo’’tiādīsu viya samāgamatthadīpakoti āha ‘‘samāgamaphusanā’’ti. ‘‘Phusāmi nekkhammasukha’’ntiādīsu (dha. pa. 272) paṭilābhopi phusanā samphusanāti ca vuccatīti āha ‘‘na paṭilābhasamphusanā’’ti.
ಅಪರೇನ ವೇವಚನೇನ। ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಸಮ್ಪಾದಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಪರಿಯಾಯೋ। ಸಿಪ್ಪಾಯತನಾದೀಸು ದಕ್ಖತಾಭೂತಾಯ ಕೋಸಲ್ಲಪರಿಯಾಯೋ, ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ತಿಕ್ಖಸುಖುಮಾಯ ನೇಪುಞ್ಞಪರಿಯಾಯೋ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮೇ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿಯಾ ವೇಭಬ್ಯಾಪರಿಯಾಯೋತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ತೇಸು ತೇಸು ಪಞ್ಞಾವಿಸೇಸೇಸು ತೇ ತೇ ಪರಿಯಾಯವಿಸೇಸಾ ವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಾವಿಸೇಸಾನಂ ನಾನಾಕಾಲೇ ಲಬ್ಭಮಾನತಾ ವುತ್ತಾ, ಇತರೇಪಿ ಅನುಗತಾ ಹೋನ್ತಿ ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅತ್ಥನಾನತ್ತೇನ ಪಞ್ಞಾದಿಅತ್ಥವಿಸೇಸೇನ। ಕೋಧೋ ಕುಜ್ಝನಾ ಕುಜ್ಝಿತತ್ತನ್ತಿ ಏವಂಪಕಾರಾ ನಿದ್ದೇಸಾ ಸಭಾವಾಕಾರಭಾವದೀಪನವಸೇನ ಬ್ಯಞ್ಜನವಸೇನೇವ ವಿಭಾಗವಚನಂ। ಪಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಯೋ ಪಞ್ಞಾವಿಸೇಸನಿಬನ್ಧನತ್ತಾ ಅತ್ಥವಸೇನ ವಿಭಾಗವಚನನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಏವಮಾಕಾರೋ ಪನಾತಿ ಪುರಿಮಾಕಾರತೋ ವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥತೋ ವಿಭತ್ತಿಗಮನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ।
Aparena vevacanena. Bahussutabhāvasampādikāya paññāya paṇḍiccapariyāyo. Sippāyatanādīsu dakkhatābhūtāya kosallapariyāyo, yattha katthaci tikkhasukhumāya nepuññapariyāyo, sammā dhamme paññapentiyā vebhabyāpariyāyoti evamādinā tesu tesu paññāvisesesu te te pariyāyavisesā visesena pavattāti tesaṃ paññāvisesānaṃ nānākāle labbhamānatā vuttā, itarepi anugatā honti yebhuyyenāti adhippāyo. Atthanānattena paññādiatthavisesena. Kodho kujjhanā kujjhitattanti evaṃpakārā niddesā sabhāvākārabhāvadīpanavasena byañjanavaseneva vibhāgavacanaṃ. Paṇḍiccantiādayo paññāvisesanibandhanattā atthavasena vibhāgavacananti imamatthamāha ‘‘atha vā’’tiādinā. Evamākāro panāti purimākārato viseso atthato vibhattigamanassa kāraṇaṃ vuttaṃ.
ಪಟಿಕ್ಖಿಪನಂ ಪಟಿಸೇಧನಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ತಸ್ಸ ನಾನತ್ತಂ ವಿಸೇಸೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾನತ್ತಂ, ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ತೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ನಾನತ್ತಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾನತ್ತಂ। ತಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾನತ್ತಂ ಪನ ಕೋಧಗರುತಾದಿಭೇದಭಿನ್ನನ್ತಿ ‘‘ಕೋಧಗರುತಾದಿವಿಸಿಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕೋಧಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಭಿನ್ನೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಪಟಿಸೇಧನಂ ಕೋಧಾದಿವಿಸಿಟ್ಠಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಕೋಧಗರುತಾದಿಯೇವ, ತಸ್ಸ ನಾನತ್ತೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಪಕ್ಖನಾನತ್ತೇನಾತಿ ಕೋಧಗರುತಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ಮಕ್ಖಲಾಭಸಕ್ಕಾರಗರುತಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವವಿಸೇಸೇನ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾ ತಬ್ಭಾವೇನ ಏಕೀಭೂತಾಪಿ ನಾನತ್ತಂ ಗತಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕೋಧೋ ಅತ್ಥತೋ ದೋಸೋಯೇವ। ಮಕ್ಖೋ ದೋಸಪ್ಪಧಾನಾ ಪರಗುಣವಿದ್ಧಂಸನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಅಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ। ತಗ್ಗರುತಾ ಚ ತೇಸಂ ಸಾದರಅಭಿಸಙ್ಖರಣವಸೇನ ಪವತ್ತನಮೇವ। ಲಾಭಗರುತಾ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಕ್ಕಾರಗರುತಾ, ತೇಸಂಯೇವ ಸುಸಙ್ಖತಾನಂ ಲದ್ಧಕಾಮತಾ। ತದುಭಯೇಸು ಚ ಆದರಕಿರಿಯಾ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಇಚ್ಛಾಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಪಕ್ಖನಾನತ್ತೇನ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ನಾನತ್ತಂ ಗತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಇಚ್ಚೇವ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಅಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ವಿಕಪ್ಪೇ ‘‘ನ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾ’’ತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯಸ್ಮಿಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾ ಏವ ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ತಸ್ಸ ನಾನತ್ತೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಪಕ್ಖನಾನತ್ತೇನಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕೋಧಮಕ್ಖಗರುತಾನಞ್ಹಿ ಸದ್ಧಮ್ಮವಿಸೇಸಾ ಪವತ್ತಿಭೇದಭಿನ್ನಾ ಮೇತ್ತಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ। ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಗರುತಾನಂ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾ ಸನ್ತೋಸಾ। ತೇನ ಕೋಧಗರುತಾ ನ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾತಿ ಕೋಧಗರುತಾ ಕಾಯಚಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಮಕ್ಖಗರುತಾದೀಸುಪಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾ ನ ಕೋಧಗರುತಾ…ಪೇ॰… ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾ ನ ಸಕ್ಕಾರಗರುತಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೪೪) ಆಗತತನ್ತಿಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಾ ಭವತಿ। ಲೋಭೋ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಲೋಭೋ ಲುಬ್ಭನಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಲುಬ್ಭನಾತಿ ಏವಮಾದಿಕೋ ಅಲೋಭೋತಿಆದೀನಂ ಲೋಭಾದಿವಿಸಿಟ್ಠೋ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಫುಸನಾ’’ತಿಆದಿಕೇಹಿ ವಿಸದಿಸಭಾವತೋ ‘‘ಫಸ್ಸಾದೀಹಿ ನಾನತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ। ಫಸ್ಸಾದೀಹೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಲುಬ್ಭನಾದಯೋಪಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖೇನಾತಿ ‘‘ಲೋಭಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಲೋಭೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ। ಅಲೋಭಾದೋಸಾಮೋಹಾನಂ ವಿಧುರತಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಚ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಸದಿಸೋ ಲೋಭಾದಿವಿಸಿಟ್ಠಪಟಿಕ್ಖೇಪಭಾವೇನ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಚ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲೋಭಾ…ಪೇ॰… ಯೋಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಬಹೂಹಿ ಪಕಾರೇಹಿ ದೀಪೇತಬ್ಬತ್ಥತಾ ಮಹತ್ಥತಾ। ಆದರವಸೇನ ಸೋತೂನಂ।
Paṭikkhipanaṃ paṭisedhanaṃ paṭikkhepo, tassa nānattaṃ viseso paṭikkhepanānattaṃ, saddhammagarutāya paṭikkhepo saddhammagarutāpaṭikkhepo, tena saddhammagarutāpaṭikkhepena nānattaṃ saddhammagarutāpaṭikkhepanānattaṃ. Taṃ saddhammagarutāpaṭikkhepanānattaṃ pana kodhagarutādibhedabhinnanti ‘‘kodhagarutādivisiṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Kodhādīhi visiṭṭho bhinno saddhammagarutāya paṭikkhepo paṭisedhanaṃ kodhādivisiṭṭhapaṭikkhepo. Kodhagarutādiyeva, tassa nānattena saddhammagarutāpaṭipakkhanānattenāti kodhagarutā saddhammagarutāya paṭipakkho. Makkhalābhasakkāragarutā saddhammagarutāya paṭipakkhoti saddhammagarutāya paṭipakkhabhāvavisesena asaddhammagarutā tabbhāvena ekībhūtāpi nānattaṃ gatā. Yasmā pana kodho atthato dosoyeva. Makkho dosappadhānā paraguṇaviddhaṃsanākārappavattā akusalā khandhā. Taggarutā ca tesaṃ sādaraabhisaṅkharaṇavasena pavattanameva. Lābhagarutā catunnaṃ paccayānaṃ sakkāragarutā, tesaṃyeva susaṅkhatānaṃ laddhakāmatā. Tadubhayesu ca ādarakiriyā tathāpavattā icchāyeva, tasmā ‘‘saddhammagarutāpaṭipakkhanānattena asaddhammā nānattaṃ gatā’’ti vuttaṃ. Tathā hi cattāro asaddhammā icceva uddiṭṭhā. Asaddhammagarutāti ettha ca purimasmiṃ vikappe ‘‘na saddhammagarutā’’ti saddhammagarutā na hotīti attho. Dutiyasmiṃ saddhammagarutāya paṭipakkhoti saddhammagarutā eva vā paṭipakkho, tassa nānattena saddhammagarutāpaṭipakkhanānattenāti evamettha attho daṭṭhabbo. Kodhamakkhagarutānañhi saddhammavisesā pavattibhedabhinnā mettā paṭipakkho. Lābhasakkāragarutānaṃ appicchatā santosā. Tena kodhagarutā na saddhammagarutāti kodhagarutā kāyaci saddhammagarutāya paṭipakkhoti ayamattho vutto hoti. Tathā makkhagarutādīsupi. Evañca katvā ‘‘cattāro saddhammā saddhammagarutā na kodhagarutā…pe… saddhammagarutā na sakkāragarutā’’ti (a. ni. 4.44) āgatatantipi samatthitā bhavati. Lobho na hotīti alobho lubbhanā na hotīti alubbhanāti evamādiko alobhotiādīnaṃ lobhādivisiṭṭho paṭikkhepo ‘‘phasso phusanā’’tiādikehi visadisabhāvato ‘‘phassādīhi nānatta’’nti vutto. Phassādīhīti cettha alubbhanādayopi ādi-saddena saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Lobhādipaṭipakkhenāti ‘‘lobhapaṭipakkho alobho’’tiādinā yojetabbaṃ. Sesaṃ purimasadisameva. Alobhādosāmohānaṃ vidhuratāya paṭipakkhabhāvena ca labbhamāno aññamaññavisadiso lobhādivisiṭṭhapaṭikkhepabhāvena lobhādipaṭipakkhabhāvena ca viññāyatīti āha ‘‘alobhā…pe… yojetabba’’nti. Bahūhi pakārehi dīpetabbatthatā mahatthatā. Ādaravasena sotūnaṃ.
೩. ಯದಿಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಏಕಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಛಸುಪಿ ಪನ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹತ್ತಾ ‘‘ತೇಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಸಾತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ। ಜಾತಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾರಣಭಾವೇನ ಫಸ್ಸತ್ಥಂ ಪವತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಚೇತಸಿಕಸಾತಸಙ್ಖಾತಾ ಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾ ಸಹೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ತದನುರೂಪಫಸ್ಸಸಹಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ತಜ್ಜಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾದಯತೀತಿ ಅಧಿಗಮಾಸೀಸಾಯ ಅನಞ್ಞನಿನ್ನಂ ಕರೋತಿ।
3. Yadipi ekasmiṃ khaṇe ekaṃyeva ārammaṇaṃ hoti, chasupi pana ārammaṇesu uppattirahattā ‘‘tehi vā’’tiādi vuttaṃ. Tassāti sātassa sukhassa. Jātāti etassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘kāraṇabhāvena phassatthaṃ pavattā’’ti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā cetasikasātasaṅkhātā somanassavedanā saheva uppajjati, evaṃ tadanurūpaphassasahitā hutvā pavattā tajjāti vuttā. Sādayatīti adhigamāsīsāya anaññaninnaṃ karoti.
೫. ನ ತಸ್ಸಾ ತಜ್ಜತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾರುಪ್ಪಾ ‘‘ತಸ್ಸ ಜಾತಾ’’ತಿ ವಾ ಉಭಯಥಾಪಿ ತಜ್ಜತಾ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಯದಿಪಿ ಫಸ್ಸೋ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಸೋ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ತಸ್ಸ ತಜ್ಜಾಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಫಸ್ಸಜತಾ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ನ ಚ ತದೇವಾ’’ತಿಆದಿ। ತೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇಹಿ ಜಾತಾ ತಜ್ಜಾತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಅತ್ಥೇನ ತಜ್ಜಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪನ ತಜ್ಜತಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಲಬ್ಭತೇವ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಕಿಂ ವಾ ಏತೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ತಥಾ ದೇಸೇತಬ್ಬತಂ ಆಹ।
5. Na tassā tajjatāti tassā manoviññāṇadhātuyā tassāruppā ‘‘tassa jātā’’ti vā ubhayathāpi tajjatā na yujjati. Yadipi phasso viññāṇassa visesapaccayo na hoti, tathāpi so tassa paccayo hotiyevāti tassa tajjāmanoviññāṇadhātusamphassajatā vattabbāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘na ca tadevā’’tiādi. Tehi ārammaṇehi jātā tajjāti imināpi atthena tajjā manoviññāṇadhātusamphassajāti vattuṃ na sakkā. Viññāṇassa pana tajjatāpaññatti labbhateva. Tathā hi ‘‘kiṃ vā etenā’’tiādinā phassādīnaṃ tathā desetabbataṃ āha.
೭. ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಆನಯನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಅತ್ಥತೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ತತ್ಥ ಆಕಡ್ಢನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢನಂ ವಿತಕ್ಕನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
7. Cittassa ārammaṇe ānayanākārappavatto vitakko atthato ārammaṇaṃ tattha ākaḍḍhanto viya hotīti ‘‘ārammaṇassa ākaḍḍhanaṃ vitakkana’’nti vuttaṃ.
೮. ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅನುಮಜ್ಜನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತೋ ವಿಚಾರೋ ತತ್ಥ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತೋ ವಿಯ ಸಮನ್ತತೋ ಚರನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ ಚರಣಂ ವಿಚರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
8. Ārammaṇassa anumajjanākārappavatto vicāro tattha paribbhamanto viya samantato caranto viya ca hotīti ‘‘samantato caraṇaṃ vicaraṇa’’nti vuttaṃ.
೧೧. ತಥಾ ಅವಟ್ಠಾನಮತ್ತಭಾವತೋತಿ ಪಾಣವಧಾದಿಸಾಧನಅವಟ್ಠಾನಮತ್ತಭಾವತೋ, ನ ಬಲವಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
11. Tathā avaṭṭhānamattabhāvatoti pāṇavadhādisādhanaavaṭṭhānamattabhāvato, na balavabhāvatoti adhippāyo.
೧೪. ಯೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಚಿತ್ತೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪತಿಟ್ಠತಿ ಜೋತತಿ ಚ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಜೋತನನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಜೋತನಞ್ಚ ಸತಿಯೇವಾ’’ತಿ।
14. Yena dhammena citte ārammaṇaṃ upatiṭṭhati jotati ca, so dhammo upaṭṭhānaṃ jotananti ca vuttoti āha ‘‘upaṭṭhānaṃ jotanañca satiyevā’’ti.
೧೬. ಸಣ್ಹಟ್ಠೇನಾತಿ ಸುಖುಮಟ್ಠೇನ।
16. Saṇhaṭṭhenāti sukhumaṭṭhena.
೩೦. ಭಾವೋತಿ ಹಿರಿಯನಂ ವದತಿ।
30. Bhāvoti hiriyanaṃ vadati.
೩೩. ನ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಕಮ್ಮತ್ಥತಂ ಆಹ।
33. Nabyāpādetabboti abyāpajja-saddassa kammatthataṃ āha.
೪೨-೪೩. ಯದಿ ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಸೀಘಸೀಘಪರಿವತ್ತನಸಮತ್ಥತಾ ಲಹುತಾ, ಸಾವಜ್ಜಧಮ್ಮಾನಂ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಗರುತಾತಿ ಏತೇನ ಸತಿಪಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾನಖಣತ್ತೇ ಮೋಹಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಸಾತಿಸಯೋ ದನ್ಧೋ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೋ ಪನ ತೇಸಂ ದನ್ಧಾಕಾರೋ ಸನ್ತಾನೇ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ।
42-43. Yadi anavajjadhammānaṃ sīghasīghaparivattanasamatthatā lahutā, sāvajjadhammānaṃ kathanti āha ‘‘avijjānīvaraṇāna’’ntiādi. Tesaṃ bhāvogarutāti etena satipi sabbesaṃ arūpadhammānaṃ samānakhaṇatte mohasampayuttānaṃ sātisayo dandho pavattiākāroti dasseti. So pana tesaṃ dandhākāro santāne pākaṭo hoti.
೪೪-೪೫. ಅಪ್ಪಟಿಘಾತೋ ಅವಿಲೋಮನಂ।
44-45. Appaṭighāto avilomanaṃ.
೪೬-೪೭. ಕಿಲಿನ್ನನ್ತಿ ಅವಸ್ಸುತಂ।
46-47. Kilinnanti avassutaṃ.
೫೦-೫೧. ಪಚ್ಚೋಸಕ್ಕನಂ ಮಾಯಾ ಯಾ ಅಚ್ಚಸರಾತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅರುಮಕ್ಖನಂ ವಣಾಲೇಪನಂ। ವೇಳು ಏವ ದಾತಬ್ಬಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋ ವೇಳುದಾನಂ ನಾಮ।
50-51. Paccosakkanaṃ māyā yā accasarātipi vuccati. Arumakkhanaṃ vaṇālepanaṃ. Veḷu eva dātabbabhāvena pariggahito veḷudānaṃ nāma.
ನಿದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Niddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ • Kāmāvacarakusalaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರಕಥಾ • Kāmāvacarakusalaṃ niddesavārakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ನಿದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Niddesavārakathāvaṇṇanā
