Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    ൩. നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ

    3. Niddesavāravaṇṇanā

    . ഏവം ഉദ്ദിട്ഠേ ഹാരാദയോ നിദ്ദിസിതും ‘‘തത്ഥ സങ്ഖേപതോ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്മിം ഉദ്ദേസപാഠേ. സങ്ഖേപതോ നേത്തി കിത്തിതാതി സമാസതോ നേത്തിപ്പകരണം കഥിതം. ഹാരനയമൂലപദാനഞ്ഹി സരൂപദസ്സനം ഉദ്ദേസപാഠേന കതന്തി. ഏത്ഥ ച ഹാരനയാനം –

    4. Evaṃ uddiṭṭhe hārādayo niddisituṃ ‘‘tattha saṅkhepato’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ uddesapāṭhe. Saṅkhepato netti kittitāti samāsato nettippakaraṇaṃ kathitaṃ. Hāranayamūlapadānañhi sarūpadassanaṃ uddesapāṭhena katanti. Ettha ca hāranayānaṃ –

    സാമഞ്ഞതോ വിസേസേന, പദത്ഥോ ലക്ഖണം കമോ;

    Sāmaññato visesena, padattho lakkhaṇaṃ kamo;

    ഏത്താവതാ ച ഹേത്വാദീ, വേദിതബ്ബാ ഹി വിഞ്ഞുനാ.

    Ettāvatā ca hetvādī, veditabbā hi viññunā.

    തേസു അവിസേസതോ വിസേസതോ ച ഹാരനയാനം അത്ഥോ ദസ്സിതോ. ലക്ഖണാദീസു പന അവിസേസതോ സബ്ബേപി ഹാരാ നയാ ച യഥാക്കമം ബ്യഞ്ജനത്ഥമുഖേന നവങ്ഗസ്സ സാസനസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനലക്ഖണാ. വിസേസതോ പന തസ്സ തസ്സ ഹാരസ്സ നയസ്സ ച ലക്ഖണം നിദ്ദേസേ ഏവ കഥയിസ്സാമ. കമാദീനി ച യസ്മാ നേസം ലക്ഖണേസു ഞാതേസു വിഞ്ഞേയ്യാനി ഹോന്തി, തസ്മാ താനിപി നിദ്ദേസതോ പരതോ പകാസയിസ്സാമ.

    Tesu avisesato visesato ca hāranayānaṃ attho dassito. Lakkhaṇādīsu pana avisesato sabbepi hārā nayā ca yathākkamaṃ byañjanatthamukhena navaṅgassa sāsanassa atthasaṃvaṇṇanalakkhaṇā. Visesato pana tassa tassa hārassa nayassa ca lakkhaṇaṃ niddese eva kathayissāma. Kamādīni ca yasmā nesaṃ lakkhaṇesu ñātesu viññeyyāni honti, tasmā tānipi niddesato parato pakāsayissāma.

    ഹാരസങ്ഖേപോ

    Hārasaṅkhepo

    . യാ പന അസ്സാദാദീനവതാതിആദികാ നിദ്ദേസഗാഥാ, താസു അസ്സാദാദീനവതാതി അസ്സാദോ ആദീനവതാതി പദവിഭാഗോ. ആദീനവതാതി ച ആദീനവോ ഏവ. കേചി ‘‘അസ്സാദാദീനവതോ’’തി പഠന്തി, തം ന സുന്ദരം. തത്ഥ അസ്സാദീയതീതി അസ്സാദോ, സുഖം സോമനസ്സഞ്ച. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘യം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധേ പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി സുഖം സോമനസ്സം, അയം പഞ്ചസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു അസ്സാദോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൬൬; സം॰ നി॰ ൩.൨൬). യഥാ ചേതം സുഖം സോമനസ്സം, ഏവം ഇട്ഠാരമ്മണമ്പി. വുത്തമ്പി ചേതം – ‘‘സോ തദസ്സാദേതി തം നികാമേതീ’’തി ‘‘രൂപം അസ്സാദേതി അഭിനന്ദതി, തം ആരബ്ഭ രാഗോ ഉപ്പജ്ജതീ’’തി (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൪൨൪), ‘‘സംയോജനീയേസു, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേസു അസ്സാദാനുപസ്സിനോ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൫൩) ച . അസ്സാദേതി ഏതായാതി വാ അസ്സാദോ, തണ്ഹാ. തണ്ഹായ ഹി കാരണഭൂതായ പുഗ്ഗലോ സുഖമ്പി സുഖാരമ്മണമ്പി അസ്സാദേതി. യഥാ ച തണ്ഹാ, ഏവം വിപല്ലാസാപി. വിപല്ലാസവസേന ഹി സത്താ അനിട്ഠമ്പി ആരമ്മണം ഇട്ഠാകാരേന അസ്സാദേന്തി, ഏവം വേദനായ സബ്ബേസം തേഭൂമകസങ്ഖാരാനം തണ്ഹായ വിപല്ലാസാനഞ്ച അസ്സാദവിചാരോ വേദിതബ്ബോ.

    1. Yā pana assādādīnavatātiādikā niddesagāthā, tāsu assādādīnavatāti assādo ādīnavatāti padavibhāgo. Ādīnavatāti ca ādīnavo eva. Keci ‘‘assādādīnavato’’ti paṭhanti, taṃ na sundaraṃ. Tattha assādīyatīti assādo, sukhaṃ somanassañca. Vuttañhetaṃ – ‘‘yaṃ, bhikkhave, pañcupādānakkhandhe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ pañcasu upādānakkhandhesu assādo’’ti (ma. ni. 1.166; saṃ. ni. 3.26). Yathā cetaṃ sukhaṃ somanassaṃ, evaṃ iṭṭhārammaṇampi. Vuttampi cetaṃ – ‘‘so tadassādeti taṃ nikāmetī’’ti ‘‘rūpaṃ assādeti abhinandati, taṃ ārabbha rāgo uppajjatī’’ti (paṭṭhā. 1.1.424), ‘‘saṃyojanīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino’’ti (saṃ. ni. 2.53) ca . Assādeti etāyāti vā assādo, taṇhā. Taṇhāya hi kāraṇabhūtāya puggalo sukhampi sukhārammaṇampi assādeti. Yathā ca taṇhā, evaṃ vipallāsāpi. Vipallāsavasena hi sattā aniṭṭhampi ārammaṇaṃ iṭṭhākārena assādenti, evaṃ vedanāya sabbesaṃ tebhūmakasaṅkhārānaṃ taṇhāya vipallāsānañca assādavicāro veditabbo.

    കഥം പന ദുക്ഖാദുക്ഖമസുഖവേദനാനം അസ്സാദനീയതാതി? വിപല്ലാസതോ സുഖപരിയായസബ്ഭാവതോ ച. തഥാ ഹി വുത്തം – ‘‘സുഖാ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ, വേദനാ ഠിതിസുഖാ വിപരിണാമദുക്ഖാ. ദുക്ഖാ വേദനാ ഠിതിദുക്ഖാ വിപരിണാമസുഖാ, അദുക്ഖമസുഖാ വേദനാ ഞാണസുഖാ അഞ്ഞാണദുക്ഖാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൫). തത്ഥ വേദനായ അട്ഠസതപരിയായവസേന, തേഭൂമകസങ്ഖാരാനം നിക്ഖേപകണ്ഡരൂപകണ്ഡവസേന, തണ്ഹായ സംകിലേസവത്ഥുവിഭങ്ഗേ നിക്ഖേപകണ്ഡേ ച തണ്ഹാനിദ്ദേസവസേന, വിപല്ലാസാനം സുഖസഞ്ഞാദിവസേന ദ്വാസട്ഠിദിട്ഠിഗതവസേന ച വിഭാഗോ വേദിതബ്ബോ.

    Kathaṃ pana dukkhādukkhamasukhavedanānaṃ assādanīyatāti? Vipallāsato sukhapariyāyasabbhāvato ca. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sukhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā. Dukkhā vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā, adukkhamasukhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465). Tattha vedanāya aṭṭhasatapariyāyavasena, tebhūmakasaṅkhārānaṃ nikkhepakaṇḍarūpakaṇḍavasena, taṇhāya saṃkilesavatthuvibhaṅge nikkhepakaṇḍe ca taṇhāniddesavasena, vipallāsānaṃ sukhasaññādivasena dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena ca vibhāgo veditabbo.

    ആദീനവോ ദുക്ഖാ വേദനാ തിസ്സോപി വാ ദുക്ഖതാ. അഥ വാ സബ്ബേപി തേഭൂമകാ സങ്ഖാരാ ആദീനവോ. ആദീനം അതിവിയ കപണം വാതി പവത്തതീതി ഹി ആദീനവോ, കപണമനുസ്സോ, ഏവംസഭാവാ ച തേഭൂമകാ ധമ്മാ അനിച്ചതാദിയോഗേന. യതോ തത്ഥ ആദീനവാനുപസ്സനാ ആരദ്ധവിപസ്സകാനം യഥാഭൂതനയോതി വുച്ചതി. തഥാ ച വുത്തം – ‘‘യം, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ അനിച്ചാ ദുക്ഖാ വിപരിണാമധമ്മാ, അയം പഞ്ചസു ഉപാദാനക്ഖന്ധേസു ആദീനവോ’’തി. തസ്മാ ആദീനവോ ദുക്ഖസച്ചനിദ്ദേസഭൂതാനം ജാതിയാദീനം അനിച്ചതാദീനം ദ്വാചത്താലീസായ ആകാരാനഞ്ച വസേന വിഭജിത്വാ നിദ്ദിസിതബ്ബോ.

    Ādīnavo dukkhā vedanā tissopi vā dukkhatā. Atha vā sabbepi tebhūmakā saṅkhārā ādīnavo. Ādīnaṃ ativiya kapaṇaṃ vāti pavattatīti hi ādīnavo, kapaṇamanusso, evaṃsabhāvā ca tebhūmakā dhammā aniccatādiyogena. Yato tattha ādīnavānupassanā āraddhavipassakānaṃ yathābhūtanayoti vuccati. Tathā ca vuttaṃ – ‘‘yaṃ, bhikkhave, pañcupādānakkhandhā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, ayaṃ pañcasu upādānakkhandhesu ādīnavo’’ti. Tasmā ādīnavo dukkhasaccaniddesabhūtānaṃ jātiyādīnaṃ aniccatādīnaṃ dvācattālīsāya ākārānañca vasena vibhajitvā niddisitabbo.

    നിസ്സരതി ഏതേനാതി നിസ്സരണം, അരിയമഗ്ഗോ. നിസ്സരതീതി വാ നിസ്സരണം നിബ്ബാനം. ഉഭയമ്പി സാമഞ്ഞനിദ്ദേസേന ഏകസേസേന വാ ‘‘നിസ്സരണ’’ന്തി വുത്തം. പി-സദ്ദോ പുരിമാനം പച്ഛിമാനഞ്ച സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ. തത്ഥ അരിയമഗ്ഗപക്ഖേ സതിപട്ഠാനാദീനം സത്തത്തിംസബോധിപക്ഖിയധമ്മാനം കായാനുപസ്സനാദീനഞ്ച തദന്തോഗധഭേദാനം വസേന നിസ്സരണം വിഭജിത്വാ നിദ്ദിസിതബ്ബം.

    Nissarati etenāti nissaraṇaṃ, ariyamaggo. Nissaratīti vā nissaraṇaṃ nibbānaṃ. Ubhayampi sāmaññaniddesena ekasesena vā ‘‘nissaraṇa’’nti vuttaṃ. Pi-saddo purimānaṃ pacchimānañca sampiṇḍanattho. Tattha ariyamaggapakkhe satipaṭṭhānādīnaṃ sattattiṃsabodhipakkhiyadhammānaṃ kāyānupassanādīnañca tadantogadhabhedānaṃ vasena nissaraṇaṃ vibhajitvā niddisitabbaṃ.

    നിബ്ബാനപക്ഖേ പന കിഞ്ചാപി അസങ്ഖതായ ധാതുയാ നിപ്പരിയായേന വിഭാഗോ നത്ഥി. പരിയായേന പന സോപാദിസേസനിരുപാദിസേസഭേദേന. യതോ വാ തം നിസ്സടം, തേസം പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗേ (പടി॰ മ॰ ൧.൩) ദസ്സിതപ്പഭേദാനം ചക്ഖാദീനം ഛന്നം ദ്വാരാനം രൂപാദീനം ഛന്നം ആരമ്മണാനം തംതംദ്വാരപ്പവത്താനം ഛന്നം ഛന്നം വിഞ്ഞാണഫസ്സവേദനാസഞ്ഞാചേതനാതണ്ഹാവിതക്കവിചാരാനം പഥവീധാതുആദീനം ഛന്നം ധാതൂനം ദസന്നം കസിണായതനാനം അസുഭാനം കേസാദീനം ദ്വത്തിംസായ ആകാരാനം പഞ്ചന്നം ഖന്ധാനം ദ്വാദസന്നം ആയതനാനം അട്ഠാരസന്നം ധാതൂനം ലോകിയാനം ഇന്ദ്രിയാനം കാമധാതുആദീനം തിസ്സന്നം ധാതൂനം കാമഭവാദീനം തിണ്ണം തിണ്ണം ഭവാനം ചതുന്നം ഝാനാനം അപ്പമഞ്ഞാനം ആരുപ്പാനം ദ്വാദസന്നം പടിച്ചസമുപ്പാദങ്ഗാനഞ്ചാതി ഏവമാദീനം സങ്ഖതധമ്മാനം നിസ്സരണഭാവേന ച വിഭജിത്വാ നിദ്ദിസിതബ്ബം.

    Nibbānapakkhe pana kiñcāpi asaṅkhatāya dhātuyā nippariyāyena vibhāgo natthi. Pariyāyena pana sopādisesanirupādisesabhedena. Yato vā taṃ nissaṭaṃ, tesaṃ paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.3) dassitappabhedānaṃ cakkhādīnaṃ channaṃ dvārānaṃ rūpādīnaṃ channaṃ ārammaṇānaṃ taṃtaṃdvārappavattānaṃ channaṃ channaṃ viññāṇaphassavedanāsaññācetanātaṇhāvitakkavicārānaṃ pathavīdhātuādīnaṃ channaṃ dhātūnaṃ dasannaṃ kasiṇāyatanānaṃ asubhānaṃ kesādīnaṃ dvattiṃsāya ākārānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ dvādasannaṃ āyatanānaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ lokiyānaṃ indriyānaṃ kāmadhātuādīnaṃ tissannaṃ dhātūnaṃ kāmabhavādīnaṃ tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ bhavānaṃ catunnaṃ jhānānaṃ appamaññānaṃ āruppānaṃ dvādasannaṃ paṭiccasamuppādaṅgānañcāti evamādīnaṃ saṅkhatadhammānaṃ nissaraṇabhāvena ca vibhajitvā niddisitabbaṃ.

    ഫലന്തി ദേസനാഫലം. കിം പന തന്തി? യം ദേസനായ നിപ്ഫാദീയതി. നനു ച നിബ്ബാനാധിഗമോ ഭഗവതോ ദേസനായ നിപ്ഫാദീയതി. നിബ്ബാനഞ്ച ‘‘നിസ്സരണ’’ന്തി ഇമിനാ വുത്തമേവാതി? സച്ചമേതം, തഞ്ച ഖോ പരമ്പരായ. ഇധ പന പച്ചക്ഖതോ ദേസനാഫലം അധിപ്പേതം. തം പന സുതമയഞാണം. അത്ഥധമ്മവേദാദിഅരിയമഗ്ഗസ്സ പുബ്ബഭാഗപ്പടിപത്തിഭൂതാ ഛബ്ബിസുദ്ധിയോ. യഞ്ച തസ്മിം ഖണേ മഗ്ഗം അനഭിസമ്ഭുണന്തസ്സ കാലന്തരേ തദധിഗമകാരണഭൂതം സമ്പത്തിഭവഹേതു ച സിയാ. തഥാ ഹി വക്ഖതി – ‘‘അത്താനുദിട്ഠിം ഊഹച്ച, ഏവം മച്ചുതരോ സിയാതി (സു॰ നി॰ ൧൧൨൫; കഥാ॰ ൨൨൬; ചൂളനി॰ മോഘരാജമാണവപുച്ഛാ ൧൪൪, മോഘരാജമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൮൮; നേത്തി॰ ൫; പേടകോ॰ ൨൨) ഇദം ഫല’’ന്തി, ‘‘ധമ്മോ ഹവേ രക്ഖതി ധമ്മചാരിന്തി ഇദം ഫല’’ന്തി (ജാ॰ ൧.൧൦.൧൦൨-൧൦൩; ൧.൧൫.൩൮൫) ച. ഏതേന നയേന ദേവേസു ച മാനുസേസു ച ആയുവണ്ണബലസുഖയസപരിവാരആധിപതേയ്യസമ്പത്തിയോ ഉപധിസമ്പത്തിയോ ചക്കവത്തിസിരീ ദേവരജ്ജസിരീ ചത്താരി സമ്പത്തിചക്കാനി സീലസമ്പദാ സമാധിസമ്പദാ തിസ്സോ വിജ്ജാ ഛ അഭിഞ്ഞാ ചതസ്സോ പടിസമ്ഭിദാ സാവകബോധി പച്ചേകബോധി സമ്മാസമ്ബോധീതി സബ്ബാപി സമ്പത്തിയോ പുഞ്ഞസമ്ഭാരഹേതുകാ ഭഗവതോ ദേസനായ സാധേതബ്ബതായ ഫലന്തി വേദിതബ്ബാ.

    Phalanti desanāphalaṃ. Kiṃ pana tanti? Yaṃ desanāya nipphādīyati. Nanu ca nibbānādhigamo bhagavato desanāya nipphādīyati. Nibbānañca ‘‘nissaraṇa’’nti iminā vuttamevāti? Saccametaṃ, tañca kho paramparāya. Idha pana paccakkhato desanāphalaṃ adhippetaṃ. Taṃ pana sutamayañāṇaṃ. Atthadhammavedādiariyamaggassa pubbabhāgappaṭipattibhūtā chabbisuddhiyo. Yañca tasmiṃ khaṇe maggaṃ anabhisambhuṇantassa kālantare tadadhigamakāraṇabhūtaṃ sampattibhavahetu ca siyā. Tathā hi vakkhati – ‘‘attānudiṭṭhiṃ ūhacca, evaṃ maccutaro siyāti (su. ni. 1125; kathā. 226; cūḷani. mogharājamāṇavapucchā 144, mogharājamāṇavapucchāniddesa 88; netti. 5; peṭako. 22) idaṃ phala’’nti, ‘‘dhammo have rakkhati dhammacārinti idaṃ phala’’nti (jā. 1.10.102-103; 1.15.385) ca. Etena nayena devesu ca mānusesu ca āyuvaṇṇabalasukhayasaparivāraādhipateyyasampattiyo upadhisampattiyo cakkavattisirī devarajjasirī cattāri sampatticakkāni sīlasampadā samādhisampadā tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidā sāvakabodhi paccekabodhi sammāsambodhīti sabbāpi sampattiyo puññasambhārahetukā bhagavato desanāya sādhetabbatāya phalanti veditabbā.

    ഉപായോതി അരിയമഗ്ഗപദട്ഠാനഭൂതാ പുബ്ബഭാഗപ്പടിപദാ. സാ ഹി പുരിമാ പുരിമാ പച്ഛിമായ പച്ഛിമായ അധിഗമൂപായഭാവതോ പരമ്പരായ മഗ്ഗനിബ്ബാനാധിഗമസ്സ ച ഹേതുഭാവതോ ഉപായോ. യാ ച പുബ്ബേ വുത്തഫലാധിഗമസ്സ ഉപായപടിപത്തി. കേചി പന ‘‘സഹ വിപസ്സനായ മഗ്ഗോ ഉപായോ’’തി വദന്തി, തേസം മതേന നിസ്സരണന്തി നിബ്ബാനമേവ വുത്തം സിയാ. ഫലം വിയ ഉപായോപി പുബ്ബഭാഗോതി വുത്തം സിയാ, യം പന വക്ഖതി ‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ…പേ॰… വിസുദ്ധിയാതി (ധ॰ പ॰ ൨൭൯; ഥേരഗാ॰ ൬൭൮) അയം ഉപായോ’’തി. ഏത്ഥാപി പുബ്ബഭാഗപ്പടിപദാ ഏവ ഉദാഹടാതി സക്കാ വിഞ്ഞാതും. യസ്മാ പന ‘‘തേ പഹായ തരേ ഓഘന്തി ഇദം നിസ്സരണ’’ന്തി അരിയമഗ്ഗസ്സ നിസ്സരണഭാവം വക്ഖതി. അരിയമഗ്ഗോ ഹി ഓഘതരണന്തി.

    Upāyoti ariyamaggapadaṭṭhānabhūtā pubbabhāgappaṭipadā. Sā hi purimā purimā pacchimāya pacchimāya adhigamūpāyabhāvato paramparāya magganibbānādhigamassa ca hetubhāvato upāyo. Yā ca pubbe vuttaphalādhigamassa upāyapaṭipatti. Keci pana ‘‘saha vipassanāya maggo upāyo’’ti vadanti, tesaṃ matena nissaraṇanti nibbānameva vuttaṃ siyā. Phalaṃ viya upāyopi pubbabhāgoti vuttaṃ siyā, yaṃ pana vakkhati ‘‘sabbe dhammā…pe… visuddhiyāti (dha. pa. 279; theragā. 678) ayaṃ upāyo’’ti. Etthāpi pubbabhāgappaṭipadā eva udāhaṭāti sakkā viññātuṃ. Yasmā pana ‘‘te pahāya tare oghanti idaṃ nissaraṇa’’nti ariyamaggassa nissaraṇabhāvaṃ vakkhati. Ariyamaggo hi oghataraṇanti.

    ആണത്തീതി ആണാരഹസ്സ ഭഗവതോ വേനേയ്യജനസ്സ ഹിതസിദ്ധിയാ ‘‘ഏവം പടിപജ്ജാഹീ’’തി വിധാനം. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘സുഞ്ഞതോ ലോകം അവേക്ഖസ്സു, മോഘരാജാതി (സു॰ നി॰ ൧൧൨൫; കഥാ॰ ൨൨൬; നേത്തി॰ ൫; പേടകോ॰ ൨൨; ചൂളനി॰ മോഘരാജമാണവപുച്ഛാ ൧൪൪, മോഘരാജമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൮൮) ആണത്തീ’’തി.

    Āṇattīti āṇārahassa bhagavato veneyyajanassa hitasiddhiyā ‘‘evaṃ paṭipajjāhī’’ti vidhānaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘suññato lokaṃ avekkhassu, mogharājāti (su. ni. 1125; kathā. 226; netti. 5; peṭako. 22; cūḷani. mogharājamāṇavapucchā 144, mogharājamāṇavapucchāniddesa 88) āṇattī’’ti.

    യോഗീനന്തി ചതുസച്ചകമ്മട്ഠാനഭാവനായ യുത്തപ്പയുത്താനം വേനേയ്യാനം, അത്ഥായാതി വചനസേസോ. ദേസനാഹാരോതി ഏതേസം യഥാവുത്താനം അസ്സാദാദീനം വിഭജനലക്ഖണോ സംവണ്ണനാവിസേസോ ദേസനാഹാരോ നാമാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥാഹ – കിം പനേതേസം അസ്സാദാദീനം അനവസേസാനം വചനം ദേസനാഹാരോ, ഉദാഹു ഏകച്ചാനന്തി? നിരവസേസാനംയേവ. യസ്മിഞ്ഹി സുത്തേ അസ്സാദാദീനവനിസ്സരണാനി സരൂപതോ ആഗതാനി, തത്ഥ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. യത്ഥ പന ഏകദേസേന ആഗതാനി, ന വാ സരൂപേന. തത്ഥ അനാഗതം അത്ഥവസേന നിദ്ധാരേത്വാ ഹാരോ യോജേതബ്ബോ. അയഞ്ച അത്ഥോ ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗേ ആഗമിസ്സതീതി ഇധ ന പപഞ്ചിതോ.

    Yogīnanti catusaccakammaṭṭhānabhāvanāya yuttappayuttānaṃ veneyyānaṃ, atthāyāti vacanaseso. Desanāhāroti etesaṃ yathāvuttānaṃ assādādīnaṃ vibhajanalakkhaṇo saṃvaṇṇanāviseso desanāhāro nāmāti attho. Etthāha – kiṃ panetesaṃ assādādīnaṃ anavasesānaṃ vacanaṃ desanāhāro, udāhu ekaccānanti? Niravasesānaṃyeva. Yasmiñhi sutte assādādīnavanissaraṇāni sarūpato āgatāni, tattha vattabbameva natthi. Yattha pana ekadesena āgatāni, na vā sarūpena. Tattha anāgataṃ atthavasena niddhāretvā hāro yojetabbo. Ayañca attho desanāhāravibhaṅge āgamissatīti idha na papañcito.

    . യം പുച്ഛിതന്തി യാ പുച്ഛാ, വിചിയമാനാതി വചനസേസോ. വിസ്സജ്ജിതം അനുഗീതീതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ വിസ്സജ്ജിതന്തി വിസ്സജ്ജനാ, സാ ഏകംസബ്യാകരണാദിവസേന ചതുബ്ബിധം ബ്യാകരണം. -സദ്ദോ സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ, തേന ഗാഥായം അവുത്തം പദാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി. താ പന പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാ കസ്സാതി ആഹ ‘‘സുത്തസ്സാ’’തി. ഏതേന സുത്തേ ആഗതം പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനം വിചേതബ്ബന്തി ദസ്സേതി. യാ ച അനുഗീതിതി വുത്തസ്സേവ അത്ഥസ്സ യാ അനു പച്ഛാ ഗീതി അനുഗീതി, സങ്ഗഹഗാഥാ, പുച്ഛായ വാ അനുരൂപാ ഗീതി. ഏതേന പുബ്ബാപരം ഗഹിതം. ബ്യാകരണസ്സ ഹി പുച്ഛാനുരൂപതാ ഇധ പുബ്ബാപരം അധിപ്പേതം. യാ ‘‘പുച്ഛാനുസന്ധീ’’തി വുച്ചതി. പുരിമം ‘‘സുത്തസ്സാ’’തി പദം പുബ്ബാപേക്ഖന്തി പുന ‘‘സുത്തസ്സാ’’തി വുത്തം. തേന സുത്തസ്സ നിസ്സയഭൂതേ അസ്സാദാദികേ പരിഗ്ഗണ്ഹാതി. ഏത്താവതാ വിചയഹാരസ്സ വിസയോ നിരവസേസേന ദസ്സിതോ ഹോതി. തഥാ ച വക്ഖതി വിചയഹാരവിഭങ്ഗേ ‘‘പദം വിചിനതി…പേ॰… അനുഗീതിം വിചിനതീ’’തി.

    2. Yaṃ pucchitanti yā pucchā, viciyamānāti vacanaseso. Vissajjitaṃ anugītīti etthāpi eseva nayo. Tattha vissajjitanti vissajjanā, sā ekaṃsabyākaraṇādivasena catubbidhaṃ byākaraṇaṃ. Ca-saddo sampiṇḍanattho, tena gāthāyaṃ avuttaṃ padādiṃ saṅgaṇhāti. Tā pana pucchāvissajjanā kassāti āha ‘‘suttassā’’ti. Etena sutte āgataṃ pucchāvissajjanaṃ vicetabbanti dasseti. Yā ca anugītiti vuttasseva atthassa yā anu pacchā gīti anugīti, saṅgahagāthā, pucchāya vā anurūpā gīti. Etena pubbāparaṃ gahitaṃ. Byākaraṇassa hi pucchānurūpatā idha pubbāparaṃ adhippetaṃ. Yā ‘‘pucchānusandhī’’ti vuccati. Purimaṃ ‘‘suttassā’’ti padaṃ pubbāpekkhanti puna ‘‘suttassā’’ti vuttaṃ. Tena suttassa nissayabhūte assādādike pariggaṇhāti. Ettāvatā vicayahārassa visayo niravasesena dassito hoti. Tathā ca vakkhati vicayahāravibhaṅge ‘‘padaṃ vicinati…pe… anugītiṃ vicinatī’’ti.

    തത്ഥ സുത്തേ സബ്ബേസം പദാനം അനുപുബ്ബേന അത്ഥസോ ബ്യഞ്ജനസോ ച വിചയോ പദവിചയോ. ‘‘അയം പുച്ഛാ അദിട്ഠജോതനാ ദിട്ഠസംസന്ദനാ വിമതിച്ഛേദനാ അനുമതിപുച്ഛാ കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാ സത്താധിട്ഠാനാ ധമ്മാധിട്ഠാനാ ഏകാധിട്ഠാനാ അനേകാധിട്ഠാനാ സമ്മുതിവിസയാ പരമത്ഥവിസയാ അതീതവിസയാ അനാഗതവിസയാ പച്ചുപ്പന്നവിസയാ’’തിആദിനാ പുച്ഛാവിചയോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘ഇദം വിസ്സജ്ജനം ഏകംസബ്യാകരണം വിഭജ്ജബ്യാകരണം പടിപുച്ഛാബ്യാകരണം ഠപനം സാവസേസം നിരവസേസം സഉത്തരം അനുത്തരം ലോകിയം ലോകുത്തര’’ന്തിആദിനാ വിസ്സജ്ജനവിചയോ.

    Tattha sutte sabbesaṃ padānaṃ anupubbena atthaso byañjanaso ca vicayo padavicayo. ‘‘Ayaṃ pucchā adiṭṭhajotanā diṭṭhasaṃsandanā vimaticchedanā anumatipucchā kathetukamyatāpucchā sattādhiṭṭhānā dhammādhiṭṭhānā ekādhiṭṭhānā anekādhiṭṭhānā sammutivisayā paramatthavisayā atītavisayā anāgatavisayā paccuppannavisayā’’tiādinā pucchāvicayo veditabbo. ‘‘Idaṃ vissajjanaṃ ekaṃsabyākaraṇaṃ vibhajjabyākaraṇaṃ paṭipucchābyākaraṇaṃ ṭhapanaṃ sāvasesaṃ niravasesaṃ sauttaraṃ anuttaraṃ lokiyaṃ lokuttara’’ntiādinā vissajjanavicayo.

    ‘‘അയം പുച്ഛാ ഇമിനാ സമേതി, ഏതേന ന സമേതീ’’തി പുച്ഛിതത്ഥം ആനേത്വാ വിചയോ പുബ്ബേനാപരം സംസന്ദിത്വാ ച വിചയോ പുബ്ബാപരവിചയോ. ‘‘അയം അനുഗീതി വുത്തത്ഥസങ്ഗഹാ അവുത്തത്ഥസങ്ഗഹാ തദുഭയത്ഥസങ്ഗഹാ കുസലത്ഥസങ്ഗഹാ അകുസലത്ഥസങ്ഗഹാ’’തിആദിനാ അനുഗീതിവിചയോ. അസ്സാദാദീസു സുഖവേദനായ ‘‘ഇട്ഠാരമ്മണാനുഭവനലക്ഖണാ’’തിആദിനാ, തണ്ഹായ ‘‘ആരമ്മണഗ്ഗഹണലക്ഖണാ’’തിആദിനാ, വിപല്ലാസാനം ‘‘വിപരീതഗ്ഗഹണലക്ഖണാ’’തിആദിനാ, അവസിട്ഠാനം തേഭൂമകധമ്മാനം ‘‘യഥാസകലക്ഖണാ’’തിആദിനാ സബ്ബേസഞ്ച ദ്വാവീസതിയാ തികേസു ദ്വാചത്താലീസാധികേ ച ദുകസതേ ലബ്ഭമാനപദവസേന തംതംഅസ്സാദത്ഥവിസേസനിദ്ധാരണം അസ്സാദവിചയോ.

    ‘‘Ayaṃ pucchā iminā sameti, etena na sametī’’ti pucchitatthaṃ ānetvā vicayo pubbenāparaṃ saṃsanditvā ca vicayo pubbāparavicayo. ‘‘Ayaṃ anugīti vuttatthasaṅgahā avuttatthasaṅgahā tadubhayatthasaṅgahā kusalatthasaṅgahā akusalatthasaṅgahā’’tiādinā anugītivicayo. Assādādīsu sukhavedanāya ‘‘iṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇā’’tiādinā, taṇhāya ‘‘ārammaṇaggahaṇalakkhaṇā’’tiādinā, vipallāsānaṃ ‘‘viparītaggahaṇalakkhaṇā’’tiādinā, avasiṭṭhānaṃ tebhūmakadhammānaṃ ‘‘yathāsakalakkhaṇā’’tiādinā sabbesañca dvāvīsatiyā tikesu dvācattālīsādhike ca dukasate labbhamānapadavasena taṃtaṃassādatthavisesaniddhāraṇaṃ assādavicayo.

    ദുക്ഖവേദനായ ‘‘അനിട്ഠാനുഭവനലക്ഖണാ’’തിആദിനാ, ദുക്ഖസച്ചാനം ‘‘പടിസന്ധിലക്ഖണാ’’തിആദിനാ, അനിച്ചതാദീനം ആദിഅന്തവന്തതായ അനിച്ചന്തികതായ ച ‘‘അനിച്ചാ’’തിആദിനാ സബ്ബേസഞ്ച ലോകിയധമ്മാനം സംകിലേസഭാഗിയഹാനഭാഗിയതാദിവസേന ആദീനവവുത്തിയാ ഓകാരനിദ്ധാരണേന ആദീനവവിചയോ. നിസ്സരണപദേ അരിയമഗ്ഗസ്സ ആഗമനതോ കായാനുപസ്സനാദിപുബ്ബഭാഗപ്പടിപദാവിഭാഗവിസേസനിദ്ധാരണവസേന നിബ്ബാനസ്സ യഥാവുത്തപരിയായവിഭാഗവിസേസനിദ്ധാരണവസേനാതി ഏവം നിസ്സരണവിചയോ. ഫലാദീനം തംതംസുത്തദേസനായ സാധേതബ്ബഫലസ്സ തദുപായസ്സ തത്ഥ തത്ഥ സുത്തവിധിവചനസ്സ ച വിഭാഗനിദ്ധാരണവസേന വിചയോ വേദിതബ്ബോ. ഏവം പദപുച്ഛാവിസ്സജ്ജനപുബ്ബാപരാനുഗീതീനം അസ്സാദാദീനഞ്ച വിസേസനിദ്ധാരണവസേനേവ വിചയലക്ഖണോ ‘‘വിചയോ ഹാരോ’’തി വേദിതബ്ബോ.

    Dukkhavedanāya ‘‘aniṭṭhānubhavanalakkhaṇā’’tiādinā, dukkhasaccānaṃ ‘‘paṭisandhilakkhaṇā’’tiādinā, aniccatādīnaṃ ādiantavantatāya aniccantikatāya ca ‘‘aniccā’’tiādinā sabbesañca lokiyadhammānaṃ saṃkilesabhāgiyahānabhāgiyatādivasena ādīnavavuttiyā okāraniddhāraṇena ādīnavavicayo. Nissaraṇapade ariyamaggassa āgamanato kāyānupassanādipubbabhāgappaṭipadāvibhāgavisesaniddhāraṇavasena nibbānassa yathāvuttapariyāyavibhāgavisesaniddhāraṇavasenāti evaṃ nissaraṇavicayo. Phalādīnaṃ taṃtaṃsuttadesanāya sādhetabbaphalassa tadupāyassa tattha tattha suttavidhivacanassa ca vibhāganiddhāraṇavasena vicayo veditabbo. Evaṃ padapucchāvissajjanapubbāparānugītīnaṃ assādādīnañca visesaniddhāraṇavaseneva vicayalakkhaṇo ‘‘vicayo hāro’’ti veditabbo.

    . സബ്ബേസന്തി സോളസന്നം. ഭൂമീതി ബ്യഞ്ജനം സന്ധായാഹ. ബ്യഞ്ജനഞ്ഹി മൂലപദാനി വിയ നയാനം ഹാരാനം ഭൂമി പവത്തിട്ഠാനം, തേസം ബ്യഞ്ജനവിചാരഭാവതോ. വുത്തഞ്ഹി – ‘‘ഹാരാ ബ്യഞ്ജനവിചയോ’’തി, പേടകേപി ഹി വുത്തം – ‘‘യത്ഥ ച സബ്ബേ ഹാരാ, സമ്പതമാനാ നയന്തി സുത്തത്ഥം. ബ്യഞ്ജനവിധിപുഥുത്താ’’തി. ഗോചരോതി സുത്തത്ഥോ. സുത്തസ്സ ഹി പദത്ഥുദ്ധാരണമുഖേന ഹാരയോജനാ. തേസം ബ്യഞ്ജനത്ഥാനം. യുത്തായുത്തപരിക്ഖാതി യുത്തസ്സ ച അയുത്തസ്സ ച ഉപപരിക്ഖാ. ‘‘യുത്തായുത്തിപരിക്ഖാ’’തിപി പാഠോ, യുത്തിഅയുത്തീനം വിചാരണാതി അത്ഥോ. കഥം പന തേസം യുത്തായുത്തജാനനാ? ചതൂഹി മഹാപദേസേഹി അവിരുജ്ഝനേന. തത്ഥ ബ്യഞ്ജനസ്സ താവ സഭാവനിരുത്തിഭാവോ അധിപ്പേതത്ഥവാചകഭാവോ ച യുത്തഭാവോ. അത്ഥസ്സ പന സുത്തവിനയധമ്മതാഹി അവിലോമനം . അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ. വിത്ഥാരോ പന പരതോ ആവി ഭവിസ്സതി. ഹാരോ യുത്തീതി നിദ്ദിട്ഠോതി ഏവം സുത്തേ ബ്യഞ്ജനത്ഥാനം യുത്തായുത്തഭാവവിഭാവനലക്ഖണോ യുത്തിഹാരോതി വേദിതബ്ബോ.

    3. Sabbesanti soḷasannaṃ. Bhūmīti byañjanaṃ sandhāyāha. Byañjanañhi mūlapadāni viya nayānaṃ hārānaṃ bhūmi pavattiṭṭhānaṃ, tesaṃ byañjanavicārabhāvato. Vuttañhi – ‘‘hārā byañjanavicayo’’ti, peṭakepi hi vuttaṃ – ‘‘yattha ca sabbe hārā, sampatamānā nayanti suttatthaṃ. Byañjanavidhiputhuttā’’ti. Gocaroti suttattho. Suttassa hi padatthuddhāraṇamukhena hārayojanā. Tesaṃ byañjanatthānaṃ. Yuttāyuttaparikkhāti yuttassa ca ayuttassa ca upaparikkhā. ‘‘Yuttāyuttiparikkhā’’tipi pāṭho, yuttiayuttīnaṃ vicāraṇāti attho. Kathaṃ pana tesaṃ yuttāyuttajānanā? Catūhi mahāpadesehi avirujjhanena. Tattha byañjanassa tāva sabhāvaniruttibhāvo adhippetatthavācakabhāvo ca yuttabhāvo. Atthassa pana suttavinayadhammatāhi avilomanaṃ . Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana parato āvi bhavissati. Hāro yuttīti niddiṭṭhoti evaṃ sutte byañjanatthānaṃ yuttāyuttabhāvavibhāvanalakkhaṇo yuttihāroti veditabbo.

    . ധമ്മന്തി യം കിഞ്ചി സുത്താഗതം കുസലാദിധമ്മമാഹ. തസ്സ ധമ്മസ്സാതി തസ്സ യഥാവുത്തസ്സ കുസലാദിധമ്മസ്സ. യം പദട്ഠാനന്തി യം കാരണം, യോനിസോമനസികാരാദി സുത്തേ ആഗതം വാ അനാഗതം വാ സമ്ഭവതോ നിദ്ധാരേത്വാ കഥേതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. ഇതീതി ഏവം, വുത്തനയേനാതി അത്ഥോ. യാവ സബ്ബധമ്മാതി യത്തകാ തസ്മിം സുത്തേ ആഗതാ ധമ്മാ, തേസം സബ്ബേസമ്പി യഥാനുരൂപം പദട്ഠാനം നിദ്ധാരേത്വാ കഥേതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. അഥ വാ യാവ സബ്ബധമ്മാതി സുത്താഗതസ്സ ധമ്മസ്സ യം പദട്ഠാനം, തസ്സപി യം പദട്ഠാനന്തി സമ്ഭവതോ യാവ സബ്ബധമ്മാ പദട്ഠാനവിചാരണാ കാതബ്ബാതി അത്ഥോ. ഏസോ ഹാരോ പദട്ഠാനോതി ഏവം സുത്തേ ആഗതധമ്മാനം പദട്ഠാനഭൂതാ ധമ്മാ തേസഞ്ച പദട്ഠാനഭൂതാതി സമ്ഭവതോ പദട്ഠാനഭൂതധമ്മനിദ്ധാരണലക്ഖണോ പദട്ഠാനോ നാമ ഹാരോതി അത്ഥോ.

    4. Dhammanti yaṃ kiñci suttāgataṃ kusalādidhammamāha. Tassa dhammassāti tassa yathāvuttassa kusalādidhammassa. Yaṃ padaṭṭhānanti yaṃ kāraṇaṃ, yonisomanasikārādi sutte āgataṃ vā anāgataṃ vā sambhavato niddhāretvā kathetabbanti adhippāyo. Itīti evaṃ, vuttanayenāti attho. Yāva sabbadhammāti yattakā tasmiṃ sutte āgatā dhammā, tesaṃ sabbesampi yathānurūpaṃ padaṭṭhānaṃ niddhāretvā kathetabbanti adhippāyo. Atha vā yāva sabbadhammāti suttāgatassa dhammassa yaṃ padaṭṭhānaṃ, tassapi yaṃ padaṭṭhānanti sambhavato yāva sabbadhammā padaṭṭhānavicāraṇā kātabbāti attho. Eso hāro padaṭṭhānoti evaṃ sutte āgatadhammānaṃ padaṭṭhānabhūtā dhammā tesañca padaṭṭhānabhūtāti sambhavato padaṭṭhānabhūtadhammaniddhāraṇalakkhaṇo padaṭṭhāno nāma hāroti attho.

    . വുത്തമ്ഹി ഏകധമ്മേതി കുസലാദീസു ഖന്ധാദീസു വാ യസ്മിം കിസ്മിഞ്ചി ഏകധമ്മേ, സുത്തേ സരൂപതോ നിദ്ധാരണവസേന വാ കഥിതേ. യേ ധമ്മാ ഏകലക്ഖണാ കേചീതി യേ കേചി ധമ്മാ കുസലാദിഭാവേന രൂപക്ഖന്ധാദിഭാവേന വാ തേന ധമ്മേന സമാനലക്ഖണാ. വുത്താ ഭവന്തി സബ്ബേതി തേ സബ്ബേപി കുസലാദിസഭാവാ, ഖന്ധാദിസഭാവാ വാ ധമ്മാ സുത്തേ അവുത്താപി തായ സമാനലക്ഖണതായ വുത്താ ഭവന്തി ആനേത്വാ സംവണ്ണനാവസേനാതി അധിപ്പായോ. ഏത്ഥ ച ഏകലക്ഖണാതി സമാനലക്ഖണാ വുത്താ. തേന സഹചാരിതാ സമാനകിച്ചതാ സമാനഹേതുതാ സമാനഫലതാ സമാനാരമ്മണതാതി ഏവമാദീഹി അവുത്താനമ്പി വുത്താനം വിയ നിദ്ധാരണം വേദിതബ്ബം. സോ ഹാരോ ലക്ഖണോ നാമാതി ഏവം സുത്തേ അനാഗതേപി ധമ്മേ വുത്തപ്പകാരേന ആഗതേ വിയ നിദ്ധാരേത്വാ യാ സംവണ്ണനാ, സോ ലക്ഖണോ നാമ ഹാരോതി അത്ഥോ.

    5. Vuttamhiekadhammeti kusalādīsu khandhādīsu vā yasmiṃ kismiñci ekadhamme, sutte sarūpato niddhāraṇavasena vā kathite. Ye dhammā ekalakkhaṇā kecīti ye keci dhammā kusalādibhāvena rūpakkhandhādibhāvena vā tena dhammena samānalakkhaṇā. Vuttā bhavanti sabbeti te sabbepi kusalādisabhāvā, khandhādisabhāvā vā dhammā sutte avuttāpi tāya samānalakkhaṇatāya vuttā bhavanti ānetvā saṃvaṇṇanāvasenāti adhippāyo. Ettha ca ekalakkhaṇāti samānalakkhaṇā vuttā. Tena sahacāritā samānakiccatā samānahetutā samānaphalatā samānārammaṇatāti evamādīhi avuttānampi vuttānaṃ viya niddhāraṇaṃ veditabbaṃ. So hāro lakkhaṇo nāmāti evaṃ sutte anāgatepi dhamme vuttappakārena āgate viya niddhāretvā yā saṃvaṇṇanā, so lakkhaṇo nāma hāroti attho.

    . നേരുത്തന്തി നിരുത്തം, പദനിബ്ബചനന്തി അത്ഥോ. അധിപ്പായോതി ബുദ്ധാനം സാവകാനം വാ തസ്സ സുത്തസ്സ ദേസകാനം അധിപ്പായോ. ബ്യഞ്ജനന്തി ബ്യഞ്ജനേന, കരണേ ഹി ഏതം പച്ചത്തം. കാമഞ്ച സബ്ബേ ഹാരാ ബ്യഞ്ജനവിചയാ, അയം പന വിസേസതോ ബ്യഞ്ജനദ്വാരേനേവ അത്ഥപരിയേസനാതി കത്വാ ‘‘ബ്യഞ്ജന’’ന്തി വുത്തം. തഥാ ഹി വക്ഖതി – ‘‘ബ്യഞ്ജനേന സുത്തസ്സ നേരുത്തഞ്ച അധിപ്പായോ ച നിദാനഞ്ച പുബ്ബാപരാനുസന്ധി ച ഗവേസിതബ്ബാ’’തി. അഥാതി പദപൂരണമത്തം. ദേസനാനിദാനന്തി നിദദാതി ഫലന്തി നിദാനം, കാരണം, യേന കാരണേന ദേസനാ പവത്താ, തം ദേസനായ പവത്തിനിമിത്തന്തി അത്ഥോ. പുബ്ബാപരാനുസന്ധീതി പുബ്ബേന ച അപരേന ച അനുസന്ധി. ‘‘പുബ്ബാപരേന സന്ധീ’’തിപി പാഠോ, സുത്തസ്സ പുബ്ബഭാഗേന അപരഭാഗം സംസന്ദിത്വാ കഥനന്തി അത്ഥോ. സങ്ഗീതിവസേന വാ പുബ്ബാപരഭൂതേഹി സുത്തന്തരേഹി സംവണ്ണിയമാനസ്സ സുത്തസ്സ സംസന്ദനം പുബ്ബാപരാനുസന്ധി. യഞ്ച പുബ്ബപദേന പരപദസ്സ സമ്ബന്ധനം, അയമ്പി പുബ്ബാപരാനുസന്ധി. ഏസോ ഹാരോ ചതുബ്യൂഹോതി ഏവം നിബ്ബചനാധിപ്പായാദീനം ചതുന്നം വിഭാവനലക്ഖണോ ചതുബ്യൂഹോ ഹാരോ നാമാതി അത്ഥോ.

    6. Neruttanti niruttaṃ, padanibbacananti attho. Adhippāyoti buddhānaṃ sāvakānaṃ vā tassa suttassa desakānaṃ adhippāyo. Byañjananti byañjanena, karaṇe hi etaṃ paccattaṃ. Kāmañca sabbe hārā byañjanavicayā, ayaṃ pana visesato byañjanadvāreneva atthapariyesanāti katvā ‘‘byañjana’’nti vuttaṃ. Tathā hi vakkhati – ‘‘byañjanena suttassa neruttañca adhippāyo ca nidānañca pubbāparānusandhi ca gavesitabbā’’ti. Athāti padapūraṇamattaṃ. Desanānidānanti nidadāti phalanti nidānaṃ, kāraṇaṃ, yena kāraṇena desanā pavattā, taṃ desanāya pavattinimittanti attho. Pubbāparānusandhīti pubbena ca aparena ca anusandhi. ‘‘Pubbāparena sandhī’’tipi pāṭho, suttassa pubbabhāgena aparabhāgaṃ saṃsanditvā kathananti attho. Saṅgītivasena vā pubbāparabhūtehi suttantarehi saṃvaṇṇiyamānassa suttassa saṃsandanaṃ pubbāparānusandhi. Yañca pubbapadena parapadassa sambandhanaṃ, ayampi pubbāparānusandhi. Eso hāro catubyūhoti evaṃ nibbacanādhippāyādīnaṃ catunnaṃ vibhāvanalakkhaṇo catubyūho hāro nāmāti attho.

    . ഏകമ്ഹി പദട്ഠാനേതി ഏകസ്മിം ആരമ്ഭധാതുആദികേ പരക്കമധാതുആദീനം പദട്ഠാനഭൂതേ ധമ്മേ ദേസനാരുള്ഹേ സതി. പരിയേസതി സേസകം പദട്ഠാനന്തി തസ്സ വിസഭാഗതായ അഗ്ഗഹണേന വാ സേസകം പമാദാദീനം ആസന്നകാരണത്താ പദട്ഠാനഭൂതം കോസജ്ജാദികം ധമ്മന്തരം പരിയേസതി പഞ്ഞായ ഗവേസതി, പരിയേസിത്വാ ച സംവണ്ണനായ യോജേന്തോ ദേസനം ആവട്ടതി പടിപക്ഖേതി വീരിയാരമ്ഭാദിമുഖേന ആരദ്ധസുത്തം വുത്തനയേന പമാദാദിവസേന നിദ്ദിസന്തോ ദേസനം പടിപക്ഖതോ ആവട്ടേതി നാമ. ആവട്ടോ നാമ സോ ഹാരോതി ദേസനായ ഗഹിതധമ്മാനം സഭാഗവിസഭാഗധമ്മവസേന ആവട്ടനലക്ഖണോ ആവട്ടോ ഹാരോ നാമാതി അത്ഥോ.

    7. Ekamhi padaṭṭhāneti ekasmiṃ ārambhadhātuādike parakkamadhātuādīnaṃ padaṭṭhānabhūte dhamme desanāruḷhe sati. Pariyesati sesakaṃ padaṭṭhānanti tassa visabhāgatāya aggahaṇena vā sesakaṃ pamādādīnaṃ āsannakāraṇattā padaṭṭhānabhūtaṃ kosajjādikaṃ dhammantaraṃ pariyesati paññāya gavesati, pariyesitvā ca saṃvaṇṇanāya yojento desanaṃ āvaṭṭati paṭipakkheti vīriyārambhādimukhena āraddhasuttaṃ vuttanayena pamādādivasena niddisanto desanaṃ paṭipakkhato āvaṭṭeti nāma. Āvaṭṭo nāma so hāroti desanāya gahitadhammānaṃ sabhāgavisabhāgadhammavasena āvaṭṭanalakkhaṇo āvaṭṭo hāro nāmāti attho.

    . ധമ്മന്തി സഭാവധമ്മം, തം കുസലാദിവസേന അനേകവിധം. പദട്ഠാനന്തി യസ്മിം പതിട്ഠിതേ ഉത്തരി ഗുണവിസേസേ അധിഗച്ഛതി, തം വിസേസാധിഗമനകാരണം. ഭൂമിന്തി പുഥുജ്ജനഭൂമി ദസ്സനഭൂമീതി ഏവമാദികം ഭൂമിം. വിഭജ്ജതേതി വിഭാഗേന കഥേതി. സാധാരണേതി ദസ്സനപഹാതബ്ബാദിനാമവസേന വാ പുഥുജ്ജനസോതാപന്നാദിവത്ഥുവസേന വാ സാധാരണേ അവിസിട്ഠേ സമാനേതി അത്ഥോ. വുത്തവിപരിയായേന അസാധാരണാ വേദിതബ്ബാ. നേയ്യോ വിഭത്തീതി യഥാവുത്തധമ്മാദീനം വിഭജനോ അയം ഹാരോ വിഭത്തീതി ഞാതബ്ബോതി അത്ഥോ. തസ്മാ സംകിലേസധമ്മേ വോദാനധമ്മേ ച സാധാരണാസാധാരണതോ പദട്ഠാനതോ ഭൂമിതോ ച വിഭജനലക്ഖണോ ‘‘വിഭത്തിഹാരോ’’തി ദട്ഠബ്ബം.

    8. Dhammanti sabhāvadhammaṃ, taṃ kusalādivasena anekavidhaṃ. Padaṭṭhānanti yasmiṃ patiṭṭhite uttari guṇavisese adhigacchati, taṃ visesādhigamanakāraṇaṃ. Bhūminti puthujjanabhūmi dassanabhūmīti evamādikaṃ bhūmiṃ. Vibhajjateti vibhāgena katheti. Sādhāraṇeti dassanapahātabbādināmavasena vā puthujjanasotāpannādivatthuvasena vā sādhāraṇe avisiṭṭhe samāneti attho. Vuttavipariyāyena asādhāraṇā veditabbā. Neyyo vibhattīti yathāvuttadhammādīnaṃ vibhajano ayaṃ hāro vibhattīti ñātabboti attho. Tasmā saṃkilesadhamme vodānadhamme ca sādhāraṇāsādhāraṇato padaṭṭhānato bhūmito ca vibhajanalakkhaṇo ‘‘vibhattihāro’’ti daṭṭhabbaṃ.

    . നിദ്ദിട്ഠേതി കഥിതേ സുത്തേ ആഗതേ, സംവണ്ണിതേ വാ. ഭാവിതേതി യഥാ ഉപ്പന്നസദിസാ ഉപ്പന്നാതി വുച്ചന്തി, ഏവം ഭാവിതസദിസേ ഭാവേതബ്ബേതി അത്ഥോ. പഹീനേതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. പരിവത്തതി പടിപക്ഖേതി വുത്താനം ധമ്മാനം യേ പടിപക്ഖാ, തേസം വസേന പരിവത്തേതീതി അത്ഥോ. ഏവം നിദ്ദിട്ഠാനം ധമ്മാനം പടിപക്ഖതോ പരിവത്തനലക്ഖണോ ‘‘പരിവത്തനോ ഹാരോ’’തി വേദിതബ്ബോ.

    9. Niddiṭṭheti kathite sutte āgate, saṃvaṇṇite vā. Bhāviteti yathā uppannasadisā uppannāti vuccanti, evaṃ bhāvitasadise bhāvetabbeti attho. Pahīneti etthāpi eseva nayo. Parivattati paṭipakkheti vuttānaṃ dhammānaṃ ye paṭipakkhā, tesaṃ vasena parivattetīti attho. Evaṃ niddiṭṭhānaṃ dhammānaṃ paṭipakkhato parivattanalakkhaṇo ‘‘parivattano hāro’’ti veditabbo.

    ൧൦. വിവിധാനി ഏകസ്മിംയേവ അത്ഥേ വചനാനി വിവചനാനി, വിവചനാനി ഏവ വേവചനാനി, പരിയായസദ്ദാതി അത്ഥോ. താനി വേവചനാനി. ബഹൂനീതി അനേകാനി. തു-സദ്ദോ അവധാരണേ. തേന ബഹൂ ഏവ പരിയായസദ്ദാ വേവചനഹാരയോജനായം കഥേതബ്ബാ, ന കതിപയാതി ദസ്സേതി . സുത്തേ വുത്താനീതി നവവിധസുത്തന്തസങ്ഖാതേ തേപിടകേ ബുദ്ധവചനേ ഭാസിതാനി. ഏത്ഥാപി തു-സദ്ദസ്സ അത്ഥോ ആനേത്വാ യോജേതബ്ബോ, തേന പാളിയം ആഗതാനിയേവ വേവചനാനി ഗഹേതബ്ബാനീതി വുത്തം ഹോതി. ഏകധമ്മസ്സാതി ഏകസ്സ പദത്ഥസ്സ. യോ ജാനാതി സുത്തവിദൂതി യഥാ ‘‘സപ്പിസ്സ ജാനാഹീ’’തി വുത്തേ ‘‘സപ്പിനാ വിചാരേഹി, സപ്പിം ദേഹി, ദേഥാ’’തി വാ ആണാപേതീതി അത്ഥോ, ഏവം യോ സുത്തകോവിദോ ധമ്മകഥികോ ഏകസ്സ അത്ഥസ്സ ബഹൂപി പരിയായസദ്ദേ വിചാരേതി വിഭാവേതി യോജേതീതി അത്ഥോ. വേവചനോ നാമ സോ ഹാരോതി തസ്സ അത്ഥസ്സ വുത്തപ്പകാരപരിയായസദ്ദയോജനാലക്ഖണോ വേവചനഹാരോ നാമ. തസ്മാ ഏകസ്മിം അത്ഥേ അനേകപരിയായസദ്ദയോജനാലക്ഖണോ ‘‘വേവചനഹാരോ’’തി വേദിതബ്ബം.

    10. Vividhāni ekasmiṃyeva atthe vacanāni vivacanāni, vivacanāni eva vevacanāni, pariyāyasaddāti attho. Tāni vevacanāni. Bahūnīti anekāni. Tu-saddo avadhāraṇe. Tena bahū eva pariyāyasaddā vevacanahārayojanāyaṃ kathetabbā, na katipayāti dasseti . Sutte vuttānīti navavidhasuttantasaṅkhāte tepiṭake buddhavacane bhāsitāni. Etthāpi tu-saddassa attho ānetvā yojetabbo, tena pāḷiyaṃ āgatāniyeva vevacanāni gahetabbānīti vuttaṃ hoti. Ekadhammassāti ekassa padatthassa. Yo jānāti suttavidūti yathā ‘‘sappissa jānāhī’’ti vutte ‘‘sappinā vicārehi, sappiṃ dehi, dethā’’ti vā āṇāpetīti attho, evaṃ yo suttakovido dhammakathiko ekassa atthassa bahūpi pariyāyasadde vicāreti vibhāveti yojetīti attho. Vevacano nāma so hāroti tassa atthassa vuttappakārapariyāyasaddayojanālakkhaṇo vevacanahāro nāma. Tasmā ekasmiṃ atthe anekapariyāyasaddayojanālakkhaṇo ‘‘vevacanahāro’’ti veditabbaṃ.

    ൧൧. ധമ്മന്തി ഖന്ധാദിധമ്മം. പഞ്ഞത്തീഹീതി പഞ്ഞാപനേഹി പകാരേഹി ഞാപനേഹി, അസങ്കരതോ വാ ഠപനേഹി. വിവിധാഹീതി നിക്ഖേപപ്പഭവാദിവസേന അനേകവിധാഹി. സോ ആകാരോതി യോ ഏകസ്സേവത്ഥസ്സ നിക്ഖേപപ്പഭവപഞ്ഞത്തിആദിവസേന അനേകാഹി പഞ്ഞത്തീഹി പഞ്ഞാപനാകാരോ. ഞേയ്യോ പഞ്ഞത്തി നാമ ഹാരോതി പഞ്ഞത്തിഹാരോ നാമാതി ഞാതബ്ബോ. തസ്മാ ഏകേകസ്സ ധമ്മസ്സ അനേകാഹി പഞ്ഞത്തീഹി പഞ്ഞാപേതബ്ബാകാരവിഭാവനലക്ഖണോ ‘‘പഞ്ഞത്തിഹാരോ’’തി വേദിതബ്ബം.

    11. Dhammanti khandhādidhammaṃ. Paññattīhīti paññāpanehi pakārehi ñāpanehi, asaṅkarato vā ṭhapanehi. Vividhāhīti nikkhepappabhavādivasena anekavidhāhi. So ākāroti yo ekassevatthassa nikkhepappabhavapaññattiādivasena anekāhi paññattīhi paññāpanākāro. Ñeyyo paññatti nāma hāroti paññattihāro nāmāti ñātabbo. Tasmā ekekassa dhammassa anekāhi paññattīhi paññāpetabbākāravibhāvanalakkhaṇo ‘‘paññattihāro’’ti veditabbaṃ.

    ൧൨. പടിച്ചുപ്പാദോതി പടിച്ചസമുപ്പാദോ. ഇന്ദ്രിയഖന്ധാതി ഇന്ദ്രിയാനി ച ഖന്ധാ ച. ധാതുആയതനാതി ധാതുയോ ച ആയതനാനി ച. ഏതേഹീതി യോ ദ്വാദസപദികോ പച്ചയാകാരോ യാനി ച ദ്വാവീസതിന്ദ്രിയാനി യേ ച പഞ്ചക്ഖന്ധാ യാ ച അട്ഠാരസ ധാതുയോ യാനി ച ദ്വാദസായതനാനി, ഏതേഹി സുത്തേ ആഗതപദത്ഥമുഖേന നിദ്ധാരിയമാനേഹി. ഓതരതി യോതി യോ സംവണ്ണനാനയോ ഓഗാഹതി, പടിച്ചസമുപ്പാദാദികേ അനുപവിസതീതി അത്ഥോ. ഓതരണോ നാമ സോ ഹാരോതി യോ യഥാവുത്തോ സംവണ്ണനാവിസേസോ, സോ ഓതരണഹാരോ നാമ. -സദ്ദേന ചേത്ഥ സുഞ്ഞതമുഖാദീനം ഗാഥായം അവുത്താനമ്പി സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏവം പടിച്ചസമുപ്പാദാദിമുഖേഹി സുത്തത്ഥസ്സ ഓതരണലക്ഖണോ ഓതരണോ ഹാരോ നാമാതി വേദിതബ്ബം.

    12. Paṭiccuppādoti paṭiccasamuppādo. Indriyakhandhāti indriyāni ca khandhā ca. Dhātuāyatanāti dhātuyo ca āyatanāni ca. Etehīti yo dvādasapadiko paccayākāro yāni ca dvāvīsatindriyāni ye ca pañcakkhandhā yā ca aṭṭhārasa dhātuyo yāni ca dvādasāyatanāni, etehi sutte āgatapadatthamukhena niddhāriyamānehi. Otarati yoti yo saṃvaṇṇanānayo ogāhati, paṭiccasamuppādādike anupavisatīti attho. Otaraṇo nāma so hāroti yo yathāvutto saṃvaṇṇanāviseso, so otaraṇahāro nāma. Ca-saddena cettha suññatamukhādīnaṃ gāthāyaṃ avuttānampi saṅgaho daṭṭhabbo. Evaṃ paṭiccasamuppādādimukhehi suttatthassa otaraṇalakkhaṇo otaraṇo hāro nāmāti veditabbaṃ.

    ൧൩. വിസ്സജ്ജിതമ്ഹീതി ബുദ്ധാദീഹി ബ്യാകതേ. പഞ്ഹേതി ഞാതും ഇച്ഛിതേ അത്ഥേ. ഗാഥായന്തി ഗാഥാരുള്ഹേ. ഇദഞ്ച പുച്ഛന്താ യേഭുയ്യേന ഗാഥാബന്ധവസേന പുച്ഛന്തീതി കത്വാ വുത്തം. യമാരബ്ഭാതി സാ പന ഗാഥാ യം അത്ഥം ആരബ്ഭ അധികിച്ച പുച്ഛിതാ, തസ്സ അത്ഥസ്സ. സുദ്ധാസുദ്ധപരിക്ഖാതി പദം സോധിതം, ആരമ്ഭോ ന സോധിതോ, പദഞ്ച സോധിതം ആരമ്ഭോ ച സോധിതോതി ഏവം പദാദീനം സോധിതാസോധിതഭാവവിചാരോ . ഹാരോ സോ സോധനോ നാമാതി യഥാവുത്തവിചാരോ സോധനോ ഹാരോ നാമ. ഏവം സുത്തേ പദപദത്ഥപഞ്ഹാരമ്ഭാനം സോധനലക്ഖണോ ‘‘സോധനോ ഹാരോ’’തി വേദിതബ്ബം.

    13. Vissajjitamhīti buddhādīhi byākate. Pañheti ñātuṃ icchite atthe. Gāthāyanti gāthāruḷhe. Idañca pucchantā yebhuyyena gāthābandhavasena pucchantīti katvā vuttaṃ. Yamārabbhāti sā pana gāthā yaṃ atthaṃ ārabbha adhikicca pucchitā, tassa atthassa. Suddhāsuddhaparikkhāti padaṃ sodhitaṃ, ārambho na sodhito, padañca sodhitaṃ ārambho ca sodhitoti evaṃ padādīnaṃ sodhitāsodhitabhāvavicāro . Hāro so sodhanonāmāti yathāvuttavicāro sodhano hāro nāma. Evaṃ sutte padapadatthapañhārambhānaṃ sodhanalakkhaṇo ‘‘sodhano hāro’’ti veditabbaṃ.

    ൧൪. ഏകത്തതായാതി ഏകസ്സ ഭാവോ ഏകത്തം, ഏകത്തമേവ ഏകത്തതാ, തായ ഏകത്തതായ. ഏക-സദ്ദോ ചേത്ഥ സമാനസദ്ദപരിയായോ, തസ്മാ സാമഞ്ഞേനാതി അത്ഥോ. വിസിട്ഠാ മത്താ വിമത്താ, വിമത്താവ വേമത്തം, തസ്സ ഭാവോ വേമത്തതാ, തായ വേമത്തതായ, വിസേസേനാതി അത്ഥോ. തേ ന വികപ്പയിതബ്ബാതി യേ ധമ്മാ ‘‘ദുക്ഖം സമുദയോ’’തിആദിനാ സാമഞ്ഞേന, ‘‘ജാതി ജരാ കാമതണ്ഹാ ഭവതണ്ഹാ’’തിആദിനാ വിസേസേന ച സുത്തേ ദേസിതാ, തേ ‘‘കിമേത്ഥ സാമഞ്ഞം, കോ വാ വിസേസോ’’തി ഏവം സാമഞ്ഞവിസേസവികപ്പനവസേന ന വികപ്പയിതബ്ബാ. കസ്മാ? സാമഞ്ഞവിസേസകപ്പനായ വോഹാരഭാവേന അനവട്ഠാനതോ കാലദിസാവിസേസാദീനം വിയ അപേക്ഖാസിദ്ധിതോ ച. യഥാ ഹി ‘‘അജ്ജ ഹിയ്യോ സ്വേ’’തി വുച്ചമാനാ കാലവിസേസാ അനവട്ഠിതസഭാവാ ‘‘പുരിമാ ദിസാ പച്ഛിമാ ദിസാ’’തി വുച്ചമാനാ ദിസാവിസേസാ ച, ഏവം സാമഞ്ഞവിസേസാപി. തഥാ ഹി ‘‘ഇദം ദുക്ഖ’’ന്തി വുച്ചമാനം ജാതിആദിഅപേക്ഖായ സാമഞ്ഞമ്പി സമാനം സച്ചാപേക്ഖായ വിസേസോ ഹോതി. ഏസ നയോ സമുദയാദീസുപി. ഏസോ ഹാരോ അധിട്ഠാനോതി ഏവം സുത്താഗതാനം ധമ്മാനം അവികപ്പനവസേന സാമഞ്ഞവിസേസനിദ്ധാരണലക്ഖണോ അധിട്ഠാനോ ഹാരോ നാമാതി അത്ഥോ.

    14. Ekattatāyāti ekassa bhāvo ekattaṃ, ekattameva ekattatā, tāya ekattatāya. Eka-saddo cettha samānasaddapariyāyo, tasmā sāmaññenāti attho. Visiṭṭhā mattā vimattā, vimattāva vemattaṃ, tassa bhāvo vemattatā, tāya vemattatāya, visesenāti attho. Te na vikappayitabbāti ye dhammā ‘‘dukkhaṃ samudayo’’tiādinā sāmaññena, ‘‘jāti jarā kāmataṇhā bhavataṇhā’’tiādinā visesena ca sutte desitā, te ‘‘kimettha sāmaññaṃ, ko vā viseso’’ti evaṃ sāmaññavisesavikappanavasena na vikappayitabbā. Kasmā? Sāmaññavisesakappanāya vohārabhāvena anavaṭṭhānato kāladisāvisesādīnaṃ viya apekkhāsiddhito ca. Yathā hi ‘‘ajja hiyyo sve’’ti vuccamānā kālavisesā anavaṭṭhitasabhāvā ‘‘purimā disā pacchimā disā’’ti vuccamānā disāvisesā ca, evaṃ sāmaññavisesāpi. Tathā hi ‘‘idaṃ dukkha’’nti vuccamānaṃ jātiādiapekkhāya sāmaññampi samānaṃ saccāpekkhāya viseso hoti. Esa nayo samudayādīsupi. Eso hāro adhiṭṭhānoti evaṃ suttāgatānaṃ dhammānaṃ avikappanavasena sāmaññavisesaniddhāraṇalakkhaṇo adhiṭṭhāno hāro nāmāti attho.

    ൧൫. യേ ധമ്മാതി യേ അവിജ്ജാദികാ പച്ചയധമ്മാ. യം ധമ്മന്തി യം സങ്ഖാരാദികം പച്ചയുപ്പന്നധമ്മം. ജനയന്തീതി നിബ്ബത്തേന്തി. പച്ചയാതി സഹജാതപച്ചയഭാവേന. പരമ്പരതോതി പരമ്പരപച്ചയഭാവേന, അനുരൂപസന്താനഘടനവസേന പച്ചയോ ഹുത്വാതി അത്ഥോ. ഉപനിസ്സയകോടി ഹി ഇധാധിപ്പേതാ. പുരിമസ്മിം അവസിട്ഠോ പച്ചയഭാവോ. ഹേതുമവകഡ്ഢയിത്വാതി തം യഥാവുത്തപച്ചയസങ്ഖാതം ജനകാദിഭേദഭിന്നം ഹേതും ആകഡ്ഢിത്വാ സുത്തതോ നിദ്ധാരേത്വാ യോ സംവണ്ണനാസങ്ഖാതോ, ഏസോ ഹാരോ പരിക്ഖാരോതി ഏവം സുത്തേ ആഗതധമ്മാനം പരിക്ഖാരസങ്ഖാതേ ഹേതുപച്ചയേ നിദ്ധാരേത്വാ സംവണ്ണനലക്ഖണോ പരിക്ഖാരോ ഹാരോതി അത്ഥോ.

    15. Ye dhammāti ye avijjādikā paccayadhammā. Yaṃ dhammanti yaṃ saṅkhārādikaṃ paccayuppannadhammaṃ. Janayantīti nibbattenti. Paccayāti sahajātapaccayabhāvena. Paramparatoti paramparapaccayabhāvena, anurūpasantānaghaṭanavasena paccayo hutvāti attho. Upanissayakoṭi hi idhādhippetā. Purimasmiṃ avasiṭṭho paccayabhāvo. Hetumavakaḍḍhayitvāti taṃ yathāvuttapaccayasaṅkhātaṃ janakādibhedabhinnaṃ hetuṃ ākaḍḍhitvā suttato niddhāretvā yo saṃvaṇṇanāsaṅkhāto, eso hāro parikkhāroti evaṃ sutte āgatadhammānaṃ parikkhārasaṅkhāte hetupaccaye niddhāretvā saṃvaṇṇanalakkhaṇo parikkhāro hāroti attho.

    ൧൬. യേ ധമ്മാതി യേ സീലാദിധമ്മാ. യംമൂലാതി യേസം സമാധിആദീനം മൂലഭൂതാ, തേ തേസം സമാധിആദീനം പദട്ഠാനഭാവേന സമാരോപയിതബ്ബാതി സമ്ബന്ധോ. യേ ചേകത്ഥാ പകാസിതാ മുനിനാതി യേ ച രാഗവിരാഗാചേതോവിമുത്തിസേക്ഖഫലകാമധാതുസമതിക്കമനാദിസദ്ദാ അനാഗാമിഫലത്ഥതായ ഏകത്ഥാ ബുദ്ധമുനിനാ പരിദീപിതാ, തേ അഞ്ഞമഞ്ഞവേവചനഭാവേന സമാരോപയിതബ്ബാതി സമ്ബന്ധോ. സമാരോപനഞ്ചേത്ഥ സുത്തേ യഥാരുതവസേന നിദ്ധാരണവസേന വാ ഗയ്ഹമാനസ്സ സിക്ഖത്തയസങ്ഖാതസ്സ സീലാദിക്ഖന്ധത്തയസ്സ പരിയായന്തരവിഭാവനമുഖേന ഭാവനാപാരിപൂരികഥനം, ഭാവനാപാരിപൂരീ ച പഹാതബ്ബസ്സ പഹാനേനാതി പഹാനസമാരോപനാപി അത്ഥതോ ദസ്സിതാ ഏവ ഹോതി. ഏസ സമാരോപനോ ഹാരോതി ഏസ സുത്തേ ആഗതധമ്മാനം പദട്ഠാനവേവചനഭാവനാപഹാനസമാരോപനവിചാരണലക്ഖണോ സമാരോപനോ നാമ ഹാരോതി അത്ഥോ.

    16. Ye dhammāti ye sīlādidhammā. Yaṃmūlāti yesaṃ samādhiādīnaṃ mūlabhūtā, te tesaṃ samādhiādīnaṃ padaṭṭhānabhāvena samāropayitabbāti sambandho. Ye cekatthā pakāsitā munināti ye ca rāgavirāgācetovimuttisekkhaphalakāmadhātusamatikkamanādisaddā anāgāmiphalatthatāya ekatthā buddhamuninā paridīpitā, te aññamaññavevacanabhāvena samāropayitabbāti sambandho. Samāropanañcettha sutte yathārutavasena niddhāraṇavasena vā gayhamānassa sikkhattayasaṅkhātassa sīlādikkhandhattayassa pariyāyantaravibhāvanamukhena bhāvanāpāripūrikathanaṃ, bhāvanāpāripūrī ca pahātabbassa pahānenāti pahānasamāropanāpi atthato dassitā eva hoti. Esa samāropano hāroti esa sutte āgatadhammānaṃ padaṭṭhānavevacanabhāvanāpahānasamāropanavicāraṇalakkhaṇo samāropano nāma hāroti attho.

    നയസങ്ഖേപോ

    Nayasaṅkhepo

    ൧൭. ഏവം ഗാഥാബന്ധവസേന സോളസപി ഹാരേ നിദ്ദിസിത്വാ ഇദാനി നയേ നിദ്ദിസിതും ‘‘തണ്ഹഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തണ്ഹഞ്ച അവിജ്ജമ്പി ചാതി സുത്തേ ആഗതം അത്ഥതോ നിദ്ധാരണവസേന വാ ഗഹിതം തണ്ഹം അവിജ്ജഞ്ച യോ നേതീതി സമ്ബന്ധോ. യോ സംവണ്ണനാവിസേസോ തം നേതി സംകിലേസപക്ഖം പാപേതി സംകിലേസവസേന സുത്തത്ഥം യോജേതീതി അധിപ്പായോ. സമഥേനാതി സമാധിനാ. വിപസ്സനായാതി പഞ്ഞായ, യോ നേതി വോദാനപക്ഖം പാപേതി, തഥാ സുത്തത്ഥം യോജേതീതി അധിപ്പായോ. സച്ചേഹി യോജയിത്വാതി നയന്തോ ച തണ്ഹാ ച അവിജ്ജാ ച ഭവമൂലകത്താ സമുദയസച്ചം, അവസേസാ തേഭൂമകധമ്മാ ദുക്ഖസച്ചം, സമഥവിപസ്സനാ മഗ്ഗസച്ചം, തേന പത്തബ്ബാ അസങ്ഖതധാതു നിരോധസച്ചന്തി ഏവം ഇമേഹി ചതൂഹി സച്ചേഹി യോജേത്വാ. അയം നയോ നന്ദിയാവട്ടോതി യോ തണ്ഹാവിജ്ജാഹി സംകിലേസപക്ഖസ്സ സുത്തത്ഥസ്സ സമഥവിപസ്സനാഹി വോദാനപക്ഖസ്സ ചതുസച്ചയോജനമുഖേന നയനലക്ഖണോ സംവണ്ണനാവിസേസോ, അയം നന്ദിയാവട്ടോ നയോ നാമാതി അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച നയസ്സ ഭൂമി ഗാഥായം ‘‘നയോ’’തി വുത്താ, തസ്മാ സംവണ്ണനാവിസേസോതി വുത്തം. ന ഹി അത്ഥനയോ സംവണ്ണനാ, ചതുസച്ചപടിവേധസ്സ അനുരൂപോ പുബ്ബഭാഗേ അനുഗാഹണനയോ അത്ഥനയോ. തസ്സ പന യാ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുആദീനം വസേന തണ്ഹാദിമുഖേന നയഭൂമിരചനാ, തത്ഥ നയവോഹാരോ.

    17. Evaṃ gāthābandhavasena soḷasapi hāre niddisitvā idāni naye niddisituṃ ‘‘taṇhañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṇhañca avijjampi cāti sutte āgataṃ atthato niddhāraṇavasena vā gahitaṃ taṇhaṃ avijjañca yo netīti sambandho. Yo saṃvaṇṇanāviseso taṃ neti saṃkilesapakkhaṃ pāpeti saṃkilesavasena suttatthaṃ yojetīti adhippāyo. Samathenāti samādhinā. Vipassanāyāti paññāya, yo neti vodānapakkhaṃ pāpeti, tathā suttatthaṃ yojetīti adhippāyo. Saccehi yojayitvāti nayanto ca taṇhā ca avijjā ca bhavamūlakattā samudayasaccaṃ, avasesā tebhūmakadhammā dukkhasaccaṃ, samathavipassanā maggasaccaṃ, tena pattabbā asaṅkhatadhātu nirodhasaccanti evaṃ imehi catūhi saccehi yojetvā. Ayaṃ nayo nandiyāvaṭṭoti yo taṇhāvijjāhi saṃkilesapakkhassa suttatthassa samathavipassanāhi vodānapakkhassa catusaccayojanamukhena nayanalakkhaṇo saṃvaṇṇanāviseso, ayaṃ nandiyāvaṭṭo nayo nāmāti attho. Ettha ca nayassa bhūmi gāthāyaṃ ‘‘nayo’’ti vuttā, tasmā saṃvaṇṇanāvisesoti vuttaṃ. Na hi atthanayo saṃvaṇṇanā, catusaccapaṭivedhassa anurūpo pubbabhāge anugāhaṇanayo atthanayo. Tassa pana yā ugghaṭitaññuādīnaṃ vasena taṇhādimukhena nayabhūmiracanā, tattha nayavohāro.

    ൧൮. അകുസലേതി ദ്വാദസചിത്തുപ്പാദസങ്ഗഹിതേ സബ്ബേപി അകുസലേ ധമ്മേ. സമൂലേഹീതി അത്തനോ മൂലേഹി, ലോഭദോസമോഹേഹീതി അത്ഥോ. കുസലേതി സബ്ബേപി ചതുഭൂമകേ കുസലേ ധമ്മേ. കുസലമൂലേഹീതി കുസലേഹി അലോഭാദിമൂലേഹി യോ നേതി. നയന്തോ ച കുസലാകുസലം മായാമരീചിആദയോ വിയ അഭൂതം ന ഹോതീതി ഭൂതം. പടഘടാദയോ വിയ ന സമ്മുതിസച്ചമത്തന്തി തഥം. അകുസലസ്സ ഇട്ഠവിപാകതാഭാവതോ കുസലസ്സ ച അനിട്ഠവിപാകതാഭാവതോ വിപാകേ സതി അവിസംവാദകത്താ അവിതഥം നേതി. ഏവമേതേസം തിണ്ണമ്പി പദാനം കുസലാകുസലവിസേസനതാ ദട്ഠബ്ബാ. അഥ വാ അകുസലമൂലേഹി അകുസലാനി കുസലമൂലേഹി ച കുസലാനി നയന്തോ അയം നയോ ഭൂതം തഥം അവിതഥം നേതി, ചത്താരി സച്ചാനി നിദ്ധാരേത്വാ യോജേതീതി അത്ഥോ. ദുക്ഖാദീനി ഹി ബാധകാദിഭാവതോ അഞ്ഞഥാഭാവാഭാവേന ഭൂതാനി, സച്ചസഭാവത്താ തഥാനി, അവിസംവാദനതോ അവിതഥാനി. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, തഥാനി അവിതഥാനി അനഞ്ഞഥാനീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൯൦). തിപുക്ഖലം തം നയം ആഹൂതി യോ അകുസലമൂലേഹി സംകിലേസപക്ഖസ്സ കുസലമൂലേഹി വോദാനപക്ഖസ്സ സുത്തത്ഥസ്സ ചതുസച്ചയോജനമുഖേന നയനലക്ഖണോ സംവണ്ണനാവിസേസോ, തം തിപുക്ഖലം നയന്തി വദന്തീതി അത്ഥോ.

    18. Akusaleti dvādasacittuppādasaṅgahite sabbepi akusale dhamme. Samūlehīti attano mūlehi, lobhadosamohehīti attho. Kusaleti sabbepi catubhūmake kusale dhamme. Kusalamūlehīti kusalehi alobhādimūlehi yo neti. Nayanto ca kusalākusalaṃ māyāmarīciādayo viya abhūtaṃ na hotīti bhūtaṃ. Paṭaghaṭādayo viya na sammutisaccamattanti tathaṃ. Akusalassa iṭṭhavipākatābhāvato kusalassa ca aniṭṭhavipākatābhāvato vipāke sati avisaṃvādakattā avitathaṃ neti. Evametesaṃ tiṇṇampi padānaṃ kusalākusalavisesanatā daṭṭhabbā. Atha vā akusalamūlehi akusalāni kusalamūlehi ca kusalāni nayanto ayaṃ nayo bhūtaṃ tathaṃ avitathaṃ neti, cattāri saccāni niddhāretvā yojetīti attho. Dukkhādīni hi bādhakādibhāvato aññathābhāvābhāvena bhūtāni, saccasabhāvattā tathāni, avisaṃvādanato avitathāni. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathānī’’ti (saṃ. ni. 5.1090). Tipukkhalaṃ taṃ nayaṃ āhūti yo akusalamūlehi saṃkilesapakkhassa kusalamūlehi vodānapakkhassa suttatthassa catusaccayojanamukhena nayanalakkhaṇo saṃvaṇṇanāviseso, taṃ tipukkhalaṃ nayanti vadantīti attho.

    ൧൯. വിപല്ലാസേഹീതി അസുഭേ സുഭന്തിആദിനയപ്പവത്തേഹി ചതൂഹി വിപല്ലാസേഹി. കിലേസേതി കിലിസ്സന്തി വിബാധിയന്തീതി കിലേസാ, സംകിലിട്ഠധമ്മാ, സംകിലേസപക്ഖന്തി അത്ഥോ. കേചി ‘‘സംകിലേസേ’’തിപി പഠന്തി, കിലേസസഹിതേതി അത്ഥോ. ഇന്ദ്രിയേഹീതി സദ്ധാദീഹി ഇന്ദ്രിയേഹി. സദ്ധമ്മേതി പടിപത്തിപടിവേധസദ്ധമ്മേ, വോദാനപക്ഖന്തി അത്ഥോ. ഏതം നയന്തി യോ സുഭസഞ്ഞാദീഹി വിപല്ലാസേഹി സകലസ്സ സംകിലേസപക്ഖസ്സ സദ്ധിന്ദ്രിയാദീഹി വോദാനപക്ഖസ്സ ചതുസച്ചയോജനവസേന നയനലക്ഖണോ സംവണ്ണനാവിസേസോ, ഏതം നയം നയവിദൂ സദ്ധമ്മനയകോവിദാ, അത്ഥനയകുസലാ ഏവ വാ സീഹവിക്കീളിതം നയന്തി വദന്തീതി അത്ഥോ.

    19. Vipallāsehīti asubhe subhantiādinayappavattehi catūhi vipallāsehi. Kileseti kilissanti vibādhiyantīti kilesā, saṃkiliṭṭhadhammā, saṃkilesapakkhanti attho. Keci ‘‘saṃkilese’’tipi paṭhanti, kilesasahiteti attho. Indriyehīti saddhādīhi indriyehi. Saddhammeti paṭipattipaṭivedhasaddhamme, vodānapakkhanti attho. Etaṃ nayanti yo subhasaññādīhi vipallāsehi sakalassa saṃkilesapakkhassa saddhindriyādīhi vodānapakkhassa catusaccayojanavasena nayanalakkhaṇo saṃvaṇṇanāviseso, etaṃ nayaṃ nayavidū saddhammanayakovidā, atthanayakusalā eva vā sīhavikkīḷitaṃ nayanti vadantīti attho.

    ൨൦. വേയ്യാകരണേസൂതി തസ്സ തസ്സ അത്ഥനയസ്സ യോജനത്ഥം കതേസു സുത്തസ്സ അത്ഥവിസ്സജ്ജനേസൂതി അത്ഥോ. തേനേവാഹ ‘‘തഹിം തഹി’’ന്തി. കുസലാകുസലാതി വോദാനിയാ സംകിലേസികാ ച തസ്സ തസ്സ നയസ്സ ദിസാഭൂതധമ്മാ. വുത്താതി സുത്തതോ നിദ്ധാരേത്വാ കഥിതാ. മനസാ വോലോകയതേതി തേ യഥാവുത്തധമ്മേ ചിത്തേനേവ ‘‘അയം പഠമാ ദിസാ അയം ദുതിയാ ദിസാ’’തിആദിനാ തസ്സ തസ്സ നയസ്സ ദിസാഭാവേന ഉപപരിക്ഖതി, വിചാരേതീതി അത്ഥോ. ‘‘ഓലോകയതേ തേ അബഹീ’’തിപി പാഠോ. തത്ഥ തേതി തേ യഥാവുത്തധമ്മേ. അബഹീതി അബ്ഭന്തരം, ചിത്തേ ഏവാതി അത്ഥോ. തം ഖു ദിസാലോചനം ആഹൂതി ഓലോകയതേതി ഏത്ഥ യദേതം ഓലോകനം, തം ദിസാലോചനം നാമ നയം വദന്തി. ഖു-തി ച നിപാതോ അവധാരണേ. തേന ഓലോകനമേവ അയം നയോ, ന കോചി അത്ഥവിസേസോതി ദസ്സേതി.

    20. Veyyākaraṇesūti tassa tassa atthanayassa yojanatthaṃ katesu suttassa atthavissajjanesūti attho. Tenevāha ‘‘tahiṃ tahi’’nti. Kusalākusalāti vodāniyā saṃkilesikā ca tassa tassa nayassa disābhūtadhammā. Vuttāti suttato niddhāretvā kathitā. Manasā volokayateti te yathāvuttadhamme citteneva ‘‘ayaṃ paṭhamā disā ayaṃ dutiyā disā’’tiādinā tassa tassa nayassa disābhāvena upaparikkhati, vicāretīti attho. ‘‘Olokayate te abahī’’tipi pāṭho. Tattha teti te yathāvuttadhamme. Abahīti abbhantaraṃ, citte evāti attho. Taṃ khu disālocanaṃ āhūti olokayateti ettha yadetaṃ olokanaṃ, taṃ disālocanaṃ nāma nayaṃ vadanti. Khu-ti ca nipāto avadhāraṇe. Tena olokanameva ayaṃ nayo, na koci atthavisesoti dasseti.

    ൨൧. ഓലോകേത്വാതി പഠമാദിദിസാഭാവേന ഉപപരിക്ഖിത്വാ. ദിസാലോചനേനാതി ദിസാലോചനനയേന കരണഭൂതേന. യേന ഹി വിധിനാ തസ്സ തസ്സ അത്ഥനയസ്സ യോജനായ ദിസാ ഓലോകീയന്തി, സോ വിധി ദിസാലോചനന്തി ഏവം വാ ഏത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഉക്ഖിപിയാതി ഉദ്ധരിത്വാ, ദിസാഭൂതധമ്മേ സുത്തതോ നിദ്ധാരേത്വാതി അത്ഥോ. ‘‘ഉക്ഖിപിയ യോ സമാനേതീ’’തിപി പഠന്തി, തസ്സത്ഥോ – ‘‘യോ തേസം ദിസാഭൂതധമ്മാനം സമാനയനം കരോതീ’’തി. ന്തി വാ കിരിയാപരാമസനം . സമാനേതീതി സമം, സമ്മാ വാ ആനേതി തസ്സ തസ്സ നയസ്സ യോജനാവസേന. കേ പന ആനേതി? സബ്ബേ കുസലാകുസലേ തംതംനയദിസാഭൂതേ. അയം നയോതി സമാനേതീതി ഏത്ഥ യദേതം തംതംനയദിസാഭൂതധമ്മാനം സമാനയനം, അയം അങ്കുസോ നാമ നയോതി അത്ഥോ. ഏതഞ്ച ദ്വയം ‘‘വോഹാരനയോ, കമ്മനയോ’’തി ച വുച്ചതി.

    21. Oloketvāti paṭhamādidisābhāvena upaparikkhitvā. Disālocanenāti disālocananayena karaṇabhūtena. Yena hi vidhinā tassa tassa atthanayassa yojanāya disā olokīyanti, so vidhi disālocananti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Ukkhipiyāti uddharitvā, disābhūtadhamme suttato niddhāretvāti attho. ‘‘Ukkhipiya yo samānetī’’tipi paṭhanti, tassattho – ‘‘yo tesaṃ disābhūtadhammānaṃ samānayanaṃ karotī’’ti. Yanti vā kiriyāparāmasanaṃ . Samānetīti samaṃ, sammā vā āneti tassa tassa nayassa yojanāvasena. Ke pana āneti? Sabbe kusalākusale taṃtaṃnayadisābhūte. Ayaṃ nayoti samānetīti ettha yadetaṃ taṃtaṃnayadisābhūtadhammānaṃ samānayanaṃ, ayaṃ aṅkuso nāma nayoti attho. Etañca dvayaṃ ‘‘vohāranayo, kammanayo’’ti ca vuccati.

    ൨൨. ഏവം ഹാരേ നയേ ച നിദ്ദിസിത്വാ ഇദാനി നേസം യോജനക്കമം ദസ്സേന്തോ ‘‘സോളസ ഹാരാ പഠമ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ പഠമം സോളസ ഹാരാ ‘‘യോജേതബ്ബാ’’തി വചനസേസോ. ഹാരസംവണ്ണനാ പഠമം കാതബ്ബാ ബ്യഞ്ജനപരിയേട്ഠിഭാവതോതി അധിപ്പായോ. ദിസലോചനതോതി ദിസാലോചനേന, അയമേവ വാ പാഠോ. അങ്കുസേന ഹീതി ഹി-സദ്ദോ നിപാതമത്തം. സേസം ഉത്താനമേവ.

    22. Evaṃ hāre naye ca niddisitvā idāni nesaṃ yojanakkamaṃ dassento ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’ntiādimāha. Tattha paṭhamaṃ soḷasa hārā ‘‘yojetabbā’’ti vacanaseso. Hārasaṃvaṇṇanā paṭhamaṃ kātabbā byañjanapariyeṭṭhibhāvatoti adhippāyo. Disalocanatoti disālocanena, ayameva vā pāṭho. Aṅkusena hīti hi-saddo nipātamattaṃ. Sesaṃ uttānameva.

    ദ്വാദസപദം

    Dvādasapadaṃ

    ൨൩. ഇദാനി യേസം ബ്യഞ്ജനപദാനം അത്ഥപദാനഞ്ച വസേന ദ്വാദസ പദാനി സുത്തന്തി വുത്തം, താനി പദാനി നിദ്ദിസിതും ‘‘അക്ഖരം പദ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ അപരിയോസിതേ പദേ വണ്ണോ അക്ഖരം പരിയായവസേന അക്ഖരണതോ അസഞ്ചരണതോ. ന ഹി വണ്ണസ്സ പരിയായോ വിജ്ജതി, അഥ വണ്ണോതി കേനട്ഠേന വണ്ണോ? അത്ഥസംവണ്ണനട്ഠേന. വണ്ണോ ഏവ ഹി ഇത്തരഖണതായ അപരാപരഭാവേന പവത്തോ പദാദിഭാവേന ഗയ്ഹമാനോ യഥാസമ്ബന്ധം തം തം അത്ഥം വദതി . ഏകക്ഖരം വാ പദം അക്ഖരം, കേചി പന ‘‘മനസാ ദേസനാവാചായ അക്ഖരണതോ അക്ഖര’’ന്തി വദന്തി.

    23. Idāni yesaṃ byañjanapadānaṃ atthapadānañca vasena dvādasa padāni suttanti vuttaṃ, tāni padāni niddisituṃ ‘‘akkharaṃ pada’’ntiādimāha. Tattha apariyosite pade vaṇṇo akkharaṃ pariyāyavasena akkharaṇato asañcaraṇato. Na hi vaṇṇassa pariyāyo vijjati, atha vaṇṇoti kenaṭṭhena vaṇṇo? Atthasaṃvaṇṇanaṭṭhena. Vaṇṇo eva hi ittarakhaṇatāya aparāparabhāvena pavatto padādibhāvena gayhamāno yathāsambandhaṃ taṃ taṃ atthaṃ vadati . Ekakkharaṃ vā padaṃ akkharaṃ, keci pana ‘‘manasā desanāvācāya akkharaṇato akkhara’’nti vadanti.

    പദന്തി പജ്ജതി അത്ഥോ ഏതേനാതി പദം, തം നാമപദം ആഖ്യാതപദം ഉപസഗ്ഗപദം നിപാതപദന്തി ചതുബ്ബിധം. തത്ഥ ‘‘ഫസ്സോ വേദനാ ചിത്ത’’ന്തി ഏവമാദികം സത്വപ്പധാനം നാമപദം. ‘‘ഫുസതി വേദയതി വിജാനാതീ’’തി ഏവമാദികം കിരിയാപധാനം ആഖ്യാതപദം. കിരിയാവിസേസഗ്ഗഹണനിമിത്തം ‘‘പ’’ ഇതി ഏവമാദികം ഉപസഗ്ഗപദം. കിരിയായ സത്വസ്സ ച സരൂപവിസേസപ്പകാസനഹേതുഭൂതം ‘‘ഏവ’’ന്തി ഏവമാദികം നിപാതപദം.

    Padanti pajjati attho etenāti padaṃ, taṃ nāmapadaṃ ākhyātapadaṃ upasaggapadaṃ nipātapadanti catubbidhaṃ. Tattha ‘‘phasso vedanā citta’’nti evamādikaṃ satvappadhānaṃ nāmapadaṃ. ‘‘Phusati vedayati vijānātī’’ti evamādikaṃ kiriyāpadhānaṃ ākhyātapadaṃ. Kiriyāvisesaggahaṇanimittaṃ ‘‘pa’’ iti evamādikaṃ upasaggapadaṃ. Kiriyāya satvassa ca sarūpavisesappakāsanahetubhūtaṃ ‘‘eva’’nti evamādikaṃ nipātapadaṃ.

    ബ്യഞ്ജനന്തി സങ്ഖേപതോ വുത്തം പദാഭിഹിതം അത്ഥം ബ്യഞ്ജയതീതി ബ്യഞ്ജനം, വാക്യം. തം പന അത്ഥതോ പദസമുദായോതി ദട്ഠബ്ബം. പദമത്തസവനേപി ഹി അധികാരാദിവസേന ലബ്ഭമാനേഹി പദന്തരേഹി അനുസന്ധാനം കത്വാവ അത്ഥസമ്പടിപത്തി ഹോതീതി വാക്യമേവ അത്ഥം ബ്യഞ്ജയതി. നിരുത്തീതി ആകാരാഭിഹിതം നിബ്ബചനം നിരുത്തി.

    Byañjananti saṅkhepato vuttaṃ padābhihitaṃ atthaṃ byañjayatīti byañjanaṃ, vākyaṃ. Taṃ pana atthato padasamudāyoti daṭṭhabbaṃ. Padamattasavanepi hi adhikārādivasena labbhamānehi padantarehi anusandhānaṃ katvāva atthasampaṭipatti hotīti vākyameva atthaṃ byañjayati. Niruttīti ākārābhihitaṃ nibbacanaṃ nirutti.

    നിദ്ദേസോതി നിബ്ബചനവിത്ഥാരോ നിരവസേസദേസനത്താ നിദ്ദേസോ. പദേഹി വാക്യസ്സ വിഭാഗോ ആകാരോ. യദി ഏവം പദതോ ആകാരസ്സ കോ വിസേസോതി? അപരിയോസിതേ വാക്യേ അവിഭജ്ജമാനേ വാ തദവയവോ പദം. ഉച്ചാരണവസേന പരിയോസിതേ വാക്യേ വിഭജ്ജമാനേ വാ തദവയവോ ആകാരോതി അയമേതേസം വിസേസോ. ഛട്ഠം വചനം ഛട്ഠവചനം. ആകാരോ ഛട്ഠവചനം ഏതസ്സാതി ആകാരഛട്ഠവചനം, ബ്യഞ്ജനപദം. ഏത്ഥ ച ബ്യഞ്ജനന്തി ഇമസ്സ പദസ്സ അനന്തരം വത്തബ്ബം ആകാരപദം നിദ്ദേസപദാനന്തരം വദന്തേന ‘‘ആകാരഛട്ഠവചന’’ന്തി വുത്തം, പദാനുപുബ്ബികം പന ഇച്ഛന്തേഹി തം ബ്യഞ്ജനപദാനന്തരമേവ കാതബ്ബം. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘അപരിമാണാ ബ്യഞ്ജനാ അപരിമാണാ ആകാരാതി, ബ്യഞ്ജനേഹി വിവരതി ആകാരേഹി വിഭജതീ’’തി ച. കേചി പന ‘‘ആകാരപദബ്യഞ്ജനനിരുത്തിയോ ച നിദ്ദേസോ’’തി പഠന്തി. ഏത്താവ ബ്യഞ്ജനം സബ്ബന്തി യാനിമാനി അക്ഖരാദീനി നിദ്ദിട്ഠാനി, ഏത്തകമേവ സബ്ബം ബ്യഞ്ജനം, ഏതേഹി അസങ്ഗഹിതം ബ്യഞ്ജനം നാമ നത്ഥീതി അത്ഥോ.

    Niddesoti nibbacanavitthāro niravasesadesanattā niddeso. Padehi vākyassa vibhāgo ākāro. Yadi evaṃ padato ākārassa ko visesoti? Apariyosite vākye avibhajjamāne vā tadavayavo padaṃ. Uccāraṇavasena pariyosite vākye vibhajjamāne vā tadavayavo ākāroti ayametesaṃ viseso. Chaṭṭhaṃ vacanaṃ chaṭṭhavacanaṃ. Ākāro chaṭṭhavacanaṃ etassāti ākārachaṭṭhavacanaṃ, byañjanapadaṃ. Ettha ca byañjananti imassa padassa anantaraṃ vattabbaṃ ākārapadaṃ niddesapadānantaraṃ vadantena ‘‘ākārachaṭṭhavacana’’nti vuttaṃ, padānupubbikaṃ pana icchantehi taṃ byañjanapadānantarameva kātabbaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘aparimāṇā byañjanā aparimāṇā ākārāti, byañjanehi vivarati ākārehi vibhajatī’’ti ca. Keci pana ‘‘ākārapadabyañjananiruttiyo ca niddeso’’ti paṭhanti. Ettāva byañjanaṃ sabbanti yānimāni akkharādīni niddiṭṭhāni, ettakameva sabbaṃ byañjanaṃ, etehi asaṅgahitaṃ byañjanaṃ nāma natthīti attho.

    ൨൪. സങ്കാസനാതി സംഖിത്തേന കാസനാ. പകാസനാതി പഠമം കാസനാ, കാസീയതി ദീപീയതീതി അത്ഥോ. ഇമിനാ ഹി അത്ഥപദദ്വയേന അക്ഖരപദേഹി വിഭാവിയമാനോ അത്ഥാകാരോ ഗഹിതോ. യസ്മാ അക്ഖരേഹി സുയ്യമാനേഹി സുണന്താനം വിസേസവിധാനസ്സ കതത്താ പദപരിയോസാനേ പദത്ഥസമ്പടിപത്തി ഹോതി. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘തത്ഥ ഭഗവാ അക്ഖരേഹി സങ്കാസേതി പദേഹി പകാസേതീതി, അക്ഖരേഹി പദേഹി ച ഉഗ്ഘാടേതീ’’തി ച.

    24. Saṅkāsanāti saṃkhittena kāsanā. Pakāsanāti paṭhamaṃ kāsanā, kāsīyati dīpīyatīti attho. Iminā hi atthapadadvayena akkharapadehi vibhāviyamāno atthākāro gahito. Yasmā akkharehi suyyamānehi suṇantānaṃ visesavidhānassa katattā padapariyosāne padatthasampaṭipatti hoti. Tathā hi vakkhati ‘‘tattha bhagavā akkharehi saṅkāseti padehi pakāsetīti, akkharehi padehi ca ugghāṭetī’’ti ca.

    വിവരണാതി വിത്ഥാരണാ. വിഭജനാ ച ഉത്താനീകമ്മഞ്ച പഞ്ഞത്തി ച വിഭജനുത്താനീകമ്മപഞ്ഞത്തി. തത്ഥ വിഭജനാതി വിഭാഗകരണം, ഉഭയേനാപി നിദ്ദിസനമാഹ. ഇധ പുരിമനയേനേവ ബ്യഞ്ജനാകാരേഹി നിദ്ദിസിയമാനോ അത്ഥാകാരോ ദസ്സിതോതി ദട്ഠബ്ബം. ഉത്താനീകമ്മം പാകടകരണം. പകാരേഹി ഞാപനം പഞ്ഞത്തി. ദ്വയേനാപി പടിനിദ്ദിസനം കഥേതി. ഏത്ഥാപി നിരുത്തിനിദ്ദേസസങ്ഖാതേഹി ബ്യഞ്ജനപദേഹി നിദ്ദിസിയമാനോ അത്ഥാകാരോ വുത്തോ, യോ പടിനിദ്ദിസീയതീതി വുച്ചതി. ഏതേഹീതി ഏതേഹി ഏവ സങ്കാസനാദിവിനിമുത്തസ്സ ദേസനാത്ഥസ്സ അഭാവതോ. അത്ഥോതി സുത്തത്ഥോ. കമ്മന്തി ഉഗ്ഘടനാദികമ്മം. സുത്തത്ഥേന ഹി ദേസനായ പവത്തിയമാനേന ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുആദിവേനേയ്യാനം ചിത്തസന്താനസ്സ പബോധനകിരിയാനിബ്ബത്തി. സോ ച സുത്തത്ഥോ സങ്കാസനാദിആകാരോതി. തേന വുത്തം – ‘‘അത്ഥോ കമ്മഞ്ച നിദ്ദിട്ഠ’’ന്തി.

    Vivaraṇāti vitthāraṇā. Vibhajanā ca uttānīkammañca paññatti ca vibhajanuttānīkammapaññatti. Tattha vibhajanāti vibhāgakaraṇaṃ, ubhayenāpi niddisanamāha. Idha purimanayeneva byañjanākārehi niddisiyamāno atthākāro dassitoti daṭṭhabbaṃ. Uttānīkammaṃ pākaṭakaraṇaṃ. Pakārehi ñāpanaṃ paññatti. Dvayenāpi paṭiniddisanaṃ katheti. Etthāpi niruttiniddesasaṅkhātehi byañjanapadehi niddisiyamāno atthākāro vutto, yo paṭiniddisīyatīti vuccati. Etehīti etehi eva saṅkāsanādivinimuttassa desanātthassa abhāvato. Atthoti suttattho. Kammanti ugghaṭanādikammaṃ. Suttatthena hi desanāya pavattiyamānena ugghaṭitaññuādiveneyyānaṃ cittasantānassa pabodhanakiriyānibbatti. So ca suttattho saṅkāsanādiākāroti. Tena vuttaṃ – ‘‘attho kammañca niddiṭṭha’’nti.

    ൨൫. തീണീതി ലിങ്ഗവിപല്ലാസേന വുത്തം, തയോതി വുത്തം ഹോതി. നവഹി പദേഹീതി നവഹി കോട്ഠാസേഹി . അത്ഥോ സമായുത്തോതി അത്ഥോ സമ്മാ യുത്തോ ന വിനാ വത്തതി. സബ്ബസ്സ ഹി ബുദ്ധവചനസ്സ ചതുസച്ചപ്പകാസനതോ അത്ഥനയാനഞ്ച ചതുസച്ചയോജനവസേന പവത്തനതോ സബ്ബോ പാളിഅത്ഥോ അത്ഥനയത്തയസങ്ഗഹിതോ സങ്കാസനാദിആകാരവിസേസവുത്തി ചാതി.

    25. Tīṇīti liṅgavipallāsena vuttaṃ, tayoti vuttaṃ hoti. Navahi padehīti navahi koṭṭhāsehi . Attho samāyuttoti attho sammā yutto na vinā vattati. Sabbassa hi buddhavacanassa catusaccappakāsanato atthanayānañca catusaccayojanavasena pavattanato sabbo pāḷiattho atthanayattayasaṅgahito saṅkāsanādiākāravisesavutti cāti.

    ൨൬. ഇദാനി യഥാനിദ്ദിട്ഠേ ദേസനാഹാരാദികേ നേത്തിപ്പകരണസ്സ പദത്ഥേ സുഖഗ്ഗഹണത്ഥം ഗണനവസേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘അത്ഥസ്സാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ചതുബ്ബീസാതി സോളസ ഹാരാ ഛ ബ്യഞ്ജനപദാനി ദ്വേ കമ്മനയാതി ഏവം ചതുബ്ബീസ. ഉഭയന്തി ഛ അത്ഥപദാനി തയോ അത്ഥനയാതി ഇദം നവവിധം യഥാവുത്തം ചതുബ്ബീസവിധഞ്ചാതി ഏതം ഉഭയം. സങ്കലയിത്വാതി സമ്പിണ്ഡേത്വാ. ‘‘സങ്ഖേപയതോ’’തിപി പാഠോ, ഏകതോ കരോന്തസ്സാതി അത്ഥോ. ഏത്തികാതി ഏതപ്പമാണാ, ഇതോ വിനിമുത്തോ കോചി നേത്തിപദത്ഥാ നത്ഥീതി അത്ഥോ.

    26. Idāni yathāniddiṭṭhe desanāhārādike nettippakaraṇassa padatthe sukhaggahaṇatthaṃ gaṇanavasena paricchinditvā dassento ‘‘atthassā’’tiādimāha. Tattha catubbīsāti soḷasa hārā cha byañjanapadāni dve kammanayāti evaṃ catubbīsa. Ubhayanti cha atthapadāni tayo atthanayāti idaṃ navavidhaṃ yathāvuttaṃ catubbīsavidhañcāti etaṃ ubhayaṃ. Saṅkalayitvāti sampiṇḍetvā. ‘‘Saṅkhepayato’’tipi pāṭho, ekato karontassāti attho. Ettikāti etappamāṇā, ito vinimutto koci nettipadatthā natthīti attho.

    ഏവം തേത്തിംസപദത്ഥായ നേത്തിയാ സുത്തസ്സ അത്ഥപരിയേസനായ യോ ‘‘സോളസ ഹാരാ പഠമ’’ന്തി നയേഹി പഠമം ഹാരാ സംവണ്ണേതബ്ബാതി ഹാരനയാനം സംവണ്ണനാക്കമോ ദസ്സിതോ, സ്വായം ഹാരനയാനം ദേസനാക്കമേനേവ സിദ്ധോ. ഏവം സിദ്ധേ സതി അയം ആരമ്ഭോ ഇമമത്ഥം ദീപേതി – സബ്ബേപിമേ ഹാരാ നയാ ച ഇമിനാ ദസ്സിതക്കമേനേവ സുത്തേസു സംവണ്ണനാവസേന യോജേതബ്ബാ, ന ഉപ്പടിപാടിയാതി.

    Evaṃ tettiṃsapadatthāya nettiyā suttassa atthapariyesanāya yo ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’nti nayehi paṭhamaṃ hārā saṃvaṇṇetabbāti hāranayānaṃ saṃvaṇṇanākkamo dassito, svāyaṃ hāranayānaṃ desanākkameneva siddho. Evaṃ siddhe sati ayaṃ ārambho imamatthaṃ dīpeti – sabbepime hārā nayā ca iminā dassitakkameneva suttesu saṃvaṇṇanāvasena yojetabbā, na uppaṭipāṭiyāti.

    കിം പനേത്ഥ കാരണം, യദേതേ ഹാരാ നയാ ച ഇമിനാവ കമേന ദേസിതാതി? യദിപി നായമനുയോഗോ കത്ഥചി അനുക്കമേ നിവിസതി, അപി ച ധമ്മദേസനായ നിസ്സയഫലതദുപായസരീരഭൂതാനം അസ്സാദാദീനം വിഭാവനസഭാവത്താ പകതിയാ സബ്ബസുത്താനുരൂപാതി സുവിഞ്ഞേയ്യഭാവതോ പരേസഞ്ച സംവണ്ണനാവിസേസാനം വിചയഹാരാദീനം പതിട്ഠാഭാവതോ പഠമം ദേസനാഹാരോ ദസ്സിതോ.

    Kiṃ panettha kāraṇaṃ, yadete hārā nayā ca imināva kamena desitāti? Yadipi nāyamanuyogo katthaci anukkame nivisati, api ca dhammadesanāya nissayaphalatadupāyasarīrabhūtānaṃ assādādīnaṃ vibhāvanasabhāvattā pakatiyā sabbasuttānurūpāti suviññeyyabhāvato paresañca saṃvaṇṇanāvisesānaṃ vicayahārādīnaṃ patiṭṭhābhāvato paṭhamaṃ desanāhāro dassito.

    പദപുച്ഛാവിസ്സജ്ജനപുബ്ബാപരാനുഗീതീഹി സദ്ധിം ദേസനാഹാരപദത്ഥാനം പവിചയസഭാവതായ തസ്സ അനന്തരം വിചയോ. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘പദം വിചിനതി…പേ॰… ആണത്തിം വിചിനതി അനുഗീതിം വിചിനതീ’’തി.

    Padapucchāvissajjanapubbāparānugītīhi saddhiṃ desanāhārapadatthānaṃ pavicayasabhāvatāya tassa anantaraṃ vicayo. Tathā hi vakkhati ‘‘padaṃ vicinati…pe… āṇattiṃ vicinati anugītiṃ vicinatī’’ti.

    വിചയേന ഹാരേന പവിചിതാനം അത്ഥാനം യുത്തായുത്തിവിചാരണാ യുത്താതി യുത്തിവിചാരണഭാവതോ വിചയാനന്തരം യുത്തിഹാരോ വുത്തോ. തഥാ ഹി വക്ഖതി – ‘‘വിചയേന ഹാരേന വിചിനിത്വാ യുത്തിഹാരേന യോജേതബ്ബ’’ന്തി.

    Vicayena hārena pavicitānaṃ atthānaṃ yuttāyuttivicāraṇā yuttāti yuttivicāraṇabhāvato vicayānantaraṃ yuttihāro vutto. Tathā hi vakkhati – ‘‘vicayena hārena vicinitvā yuttihārena yojetabba’’nti.

    യുത്തായുത്താനംയേവ അത്ഥാനം ഉപപത്തിഅനുരൂപം കാരണപരമ്പരായ നിദ്ധാരണലക്ഖണം പദട്ഠാനചിന്തനം കത്തബ്ബന്തി യുത്തിഹാരാനന്തരം പദട്ഠാനഹാരോ ദസ്സിതോ. തഥാ ഹി വക്ഖതി – ‘‘യോ കോചി ഉപനിസ്സയോ യോ കോചി പച്ചയോ ച, സബ്ബോ സോ പദട്ഠാന’’ന്തി.

    Yuttāyuttānaṃyeva atthānaṃ upapattianurūpaṃ kāraṇaparamparāya niddhāraṇalakkhaṇaṃ padaṭṭhānacintanaṃ kattabbanti yuttihārānantaraṃ padaṭṭhānahāro dassito. Tathā hi vakkhati – ‘‘yo koci upanissayo yo koci paccayo ca, sabbo so padaṭṭhāna’’nti.

    യുത്തായുത്താനം കാരണപരമ്പരായ പരിഗ്ഗഹിതസഭാവാനംയേവ ച ധമ്മാനം അവുത്താനമ്പി ഏകലക്ഖണതായ ഗഹണം കാതബ്ബന്തി ദസ്സനത്ഥം പദട്ഠാനാനന്തരം ലക്ഖണോ ഹാരോ വുത്തോ. തഥാ ഹി ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗേ ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ’’തിആദിനാ പടിച്ചസമുപ്പാദം ദസ്സേത്വാ ‘‘ഏവം യേ ധമ്മാ ഏകലക്ഖണാ’’തിആദി വുത്തം.

    Yuttāyuttānaṃ kāraṇaparamparāya pariggahitasabhāvānaṃyeva ca dhammānaṃ avuttānampi ekalakkhaṇatāya gahaṇaṃ kātabbanti dassanatthaṃ padaṭṭhānānantaraṃ lakkhaṇo hāro vutto. Tathā hi lakkhaṇahāravibhaṅge ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā paṭiccasamuppādaṃ dassetvā ‘‘evaṃ ye dhammā ekalakkhaṇā’’tiādi vuttaṃ.

    അത്ഥതോ നിദ്ധാരിതാനമ്പി ധമ്മാനം നിബ്ബചനാദീനി വത്തബ്ബാനി, ന സുത്തേ സരൂപതോ ആഗതാനമേവാതി ദസ്സനത്ഥം ലക്ഖണാനന്തരം ചതുബ്യൂഹോ വുത്തോ. ഏവഞ്ഹി നിരവസേസതോ അത്ഥാവബോധോ ഹോതി, ഏവഞ്ച കത്വാ ‘‘യദാ ഹി ഭിക്ഖു അത്ഥസ്സ ച നാമം ജാനാതി ധമ്മസ്സ ച നാമം ജാനാതി തഥാ തഥാ നം അഭിനിരോപേതീ’’തി അനവസേസപരിയാദാനം വക്ഖതി. തഥാ ‘‘പുനപ്പുനം ഗബ്ഭമുപേതീ’’തി ഏത്ഥ ‘‘യേ ജരാമരണേന അട്ടിയിതുകാമാ ഭവിസ്സന്തി , തേ ഭവിസ്സന്തി ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുനോ ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരാ’’തിആദിനാ സമ്മാപടിപത്തിം അധിപ്പായഭാവേന വക്ഖതി.

    Atthato niddhāritānampi dhammānaṃ nibbacanādīni vattabbāni, na sutte sarūpato āgatānamevāti dassanatthaṃ lakkhaṇānantaraṃ catubyūho vutto. Evañhi niravasesato atthāvabodho hoti, evañca katvā ‘‘yadā hi bhikkhu atthassa ca nāmaṃ jānāti dhammassa ca nāmaṃ jānāti tathā tathā naṃ abhiniropetī’’ti anavasesapariyādānaṃ vakkhati. Tathā ‘‘punappunaṃ gabbhamupetī’’ti ettha ‘‘ye jarāmaraṇena aṭṭiyitukāmā bhavissanti , te bhavissanti bhojane mattaññuno indriyesu guttadvārā’’tiādinā sammāpaṭipattiṃ adhippāyabhāvena vakkhati.

    നിബ്ബചനാധിപ്പായനിദാനവചനേഹി സദ്ധിം സുത്തേ പദത്ഥാനം സുത്തന്തരസംസന്ദനസങ്ഖാതേ പുബ്ബാപരവിചാരേ ദസ്സിതേ തേസം സഭാഗവിസഭാഗധമ്മന്തരാവട്ടനം സുഖേന സക്കാ ദസ്സേതുന്തി ചതുബ്യൂഹാനന്തരം ആവട്ടോ വുത്തോ. തേനേവ ഹി ‘‘ആരമ്ഭഥ നിക്കമഥാ’’തി ഗാഥായം ആരമ്ഭനിക്കമനബുദ്ധസാസനയോഗധുനനേഹി വീരിയസമാധിപഞ്ഞിന്ദ്രിയാനി നിദ്ധാരേത്വാ തദനുയോഗസ്സ മൂലം ‘‘പമാദോ’’തി സുത്തന്തരേ ദസ്സിതോ പമാദോ ആവട്ടിതോ.

    Nibbacanādhippāyanidānavacanehi saddhiṃ sutte padatthānaṃ suttantarasaṃsandanasaṅkhāte pubbāparavicāre dassite tesaṃ sabhāgavisabhāgadhammantarāvaṭṭanaṃ sukhena sakkā dassetunti catubyūhānantaraṃ āvaṭṭo vutto. Teneva hi ‘‘ārambhatha nikkamathā’’ti gāthāyaṃ ārambhanikkamanabuddhasāsanayogadhunanehi vīriyasamādhipaññindriyāni niddhāretvā tadanuyogassa mūlaṃ ‘‘pamādo’’ti suttantare dassito pamādo āvaṭṭito.

    സഭാഗവിസഭാഗധമ്മാവട്ടനേ നിയോജിതേ സാധാരണാസാധാരണവസേന സംകിലേസവോദാനധമ്മാനം പദട്ഠാനതോ ഭൂമിതോ ച വിഭാഗോ സക്കാ സുഖേന യോജിതുന്തി ആവട്ടാനന്തരം വിഭത്തിഹാരോ വുത്തോ. യതോ വിഭത്തിഹാരവിഭങ്ഗേ ‘‘കതമേ ധമ്മാ സാധാരണാ? ദ്വേ ധമ്മാ സാധാരണാ, നാമസാധാരണാ വത്ഥുസാധാരണാ ചാ’’തി ആരഭിത്വാ ‘‘മിച്ഛത്തനിയതാനം സത്താനം അനിയതാനഞ്ച സത്താനം ദസ്സനപ്പഹാതബ്ബാ കിലേസാ സാധാരണാ, പുഥുജ്ജനസ്സ സോതാപന്നസ്സ ച കാമരാഗബ്യാപാദാ സാധാരണാ’’തിആദിനാ സഭാഗവിസഭാഗപരിയായവന്തേയേവ ധമ്മേ വിഭജിസ്സതി.

    Sabhāgavisabhāgadhammāvaṭṭane niyojite sādhāraṇāsādhāraṇavasena saṃkilesavodānadhammānaṃ padaṭṭhānato bhūmito ca vibhāgo sakkā sukhena yojitunti āvaṭṭānantaraṃ vibhattihāro vutto. Yato vibhattihāravibhaṅge ‘‘katame dhammā sādhāraṇā? Dve dhammā sādhāraṇā, nāmasādhāraṇā vatthusādhāraṇā cā’’ti ārabhitvā ‘‘micchattaniyatānaṃ sattānaṃ aniyatānañca sattānaṃ dassanappahātabbā kilesā sādhāraṇā, puthujjanassa sotāpannassa ca kāmarāgabyāpādā sādhāraṇā’’tiādinā sabhāgavisabhāgapariyāyavanteyeva dhamme vibhajissati.

    സാവജ്ജാനവജ്ജധമ്മാനം സപ്പടിഭാഗാഭാവതോ തേസം വിഭാഗേ കതേ സുത്താഗതേ ധമ്മേ അകസിരേന പടിപക്ഖതോ പരിവത്തേതും സക്കാതി വിഭത്തിഅനന്തരം പരിവത്തനഹാരോ വുത്തോ. തഥാ ഹി ‘‘സമ്മാദിട്ഠിസ്സ പുരിസപുഗ്ഗലസ്സ മിച്ഛാദിട്ഠി നിജ്ജിണ്ണാ ഭവതീ’’തി പടിവിഭത്തസഭാവേ ഏവ ധമ്മേ പരിവത്തനഹാരവിഭങ്ഗേ ഉദാഹരിസ്സതി.

    Sāvajjānavajjadhammānaṃ sappaṭibhāgābhāvato tesaṃ vibhāge kate suttāgate dhamme akasirena paṭipakkhato parivattetuṃ sakkāti vibhattianantaraṃ parivattanahāro vutto. Tathā hi ‘‘sammādiṭṭhissa purisapuggalassa micchādiṭṭhi nijjiṇṇā bhavatī’’ti paṭivibhattasabhāve eva dhamme parivattanahāravibhaṅge udāharissati.

    പടിപക്ഖതോ പരിവത്തിതാപി ധമ്മാ പരിയായവചനേഹി ബോധേതബ്ബാ, ന സുത്തേ ആഗതായേവാതി ദസ്സനത്ഥം പരിവത്തനാനന്തരം വേവചനഹാരോ വുത്തോ.

    Paṭipakkhato parivattitāpi dhammā pariyāyavacanehi bodhetabbā, na sutte āgatāyevāti dassanatthaṃ parivattanānantaraṃ vevacanahāro vutto.

    ഏവം തേ ധമ്മാ പരിയായസദ്ദതോപി വിഭാവിതാ ഹോന്തീതി പരിയായതോ പകാസിതാനം ധമ്മാനം പഭേദതോ പഞ്ഞത്തിവസേന വിഭജനം സുഖേന സക്കാ ഞാതുന്തി വേവചനഹാരാനന്തരം പഞ്ഞത്തിഹാരോ വുത്തോ. തഥാ ഹി സുത്തേ ആഗതധമ്മാനം പരിയായപഞ്ഞത്തിവിഭാഗം സുബോധനഞ്ച പഞ്ഞത്തിഹാരവിഭങ്ഗേ വക്ഖതി.

    Evaṃ te dhammā pariyāyasaddatopi vibhāvitā hontīti pariyāyato pakāsitānaṃ dhammānaṃ pabhedato paññattivasena vibhajanaṃ sukhena sakkā ñātunti vevacanahārānantaraṃ paññattihāro vutto. Tathā hi sutte āgatadhammānaṃ pariyāyapaññattivibhāgaṃ subodhanañca paññattihāravibhaṅge vakkhati.

    പഭാവപരിഞ്ഞാദിപഞ്ഞത്തിവിഭാഗമുഖേന പടിച്ചസമുപ്പാദസച്ചാദിധമ്മവിഭാഗേ കതേ സുത്തേ ആഗതധമ്മാനം പടിച്ചസമുപ്പാദാദിമുഖേന അവധാരണം സക്കാ ദസ്സേതുന്തി പഞ്ഞത്തിഅനന്തരം ഓതരണോ ഹാരോ വുത്തോ. തഥാ ഹി ‘‘ഉദ്ധം അധോ’’തി ഗാഥം ഉദ്ദിസിത്വാ ‘‘വിപ്പമുത്തോ’’തി പദേന അസേക്ഖം വിജ്ജം നിദ്ധാരേത്വാ ‘‘വിജ്ജുപ്പാദാ അവിജ്ജാനിരോധോ’’തിആദിനാ പടിച്ചസമുപ്പാദം ഉദാഹരിസ്സതി.

    Pabhāvapariññādipaññattivibhāgamukhena paṭiccasamuppādasaccādidhammavibhāge kate sutte āgatadhammānaṃ paṭiccasamuppādādimukhena avadhāraṇaṃ sakkā dassetunti paññattianantaraṃ otaraṇo hāro vutto. Tathā hi ‘‘uddhaṃ adho’’ti gāthaṃ uddisitvā ‘‘vippamutto’’ti padena asekkhaṃ vijjaṃ niddhāretvā ‘‘vijjuppādā avijjānirodho’’tiādinā paṭiccasamuppādaṃ udāharissati.

    ധാതായതനാദീസു ഓതാരിതാനം സുത്തേ പദത്ഥാനം പുച്ഛാരമ്ഭവിസോധനം സക്കാ സുഖേന സമ്പാദേതുന്തി ഓതരണാനന്തരം സോധനോ ഹാരോ വുത്തോ. തഥാ ഹി വക്ഖതി – ‘‘യത്ഥ ഏവം സുദ്ധോ ആരമ്ഭോ, സോ പഞ്ഹോ വിസ്സജ്ജിതോ ഭവതീ’’തിആദി.

    Dhātāyatanādīsu otāritānaṃ sutte padatthānaṃ pucchārambhavisodhanaṃ sakkā sukhena sampādetunti otaraṇānantaraṃ sodhano hāro vutto. Tathā hi vakkhati – ‘‘yattha evaṃ suddho ārambho, so pañho vissajjito bhavatī’’tiādi.

    വിസോധിതേസു സുത്തേ പദപദത്ഥേസു തത്ഥ ലബ്ഭമാനസാമഞ്ഞവിസേസഭാവോ സുകരോ ഹോതീതി ദസ്സേതും സോധനാനന്തരം അധിട്ഠാനോ ഹാരോ ദസ്സിതോ. സോധനോ ഹി അധിട്ഠാനസ്സ ബഹൂപകാരോ, തതോ ഏവ ഹി ‘‘യഥാ യഥാ വാ പന പുച്ഛിതം, തഥാ തഥാ വിസ്സജ്ജയിതബ്ബ’’ന്തി വക്ഖതി.

    Visodhitesu sutte padapadatthesu tattha labbhamānasāmaññavisesabhāvo sukaro hotīti dassetuṃ sodhanānantaraṃ adhiṭṭhāno hāro dassito. Sodhano hi adhiṭṭhānassa bahūpakāro, tato eva hi ‘‘yathā yathā vā pana pucchitaṃ, tathā tathā vissajjayitabba’’nti vakkhati.

    സാമഞ്ഞവിസേസഭൂതേസു സാധാരണാസാധാരണേസു ധമ്മേസു പവേദിതേസു പരിക്ഖാരസങ്ഖാതസ്സ സാധാരണാസാധാരണരൂപസ്സ പച്ചയഹേതുരാസിസ്സ പഭേദോ സുവിഞ്ഞേയ്യോതി അധിട്ഠാനാനന്തരം പരിക്ഖാരോ വുത്തോ . തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘അസാധാരണലക്ഖണോ ഹേതു, സാധാരണലക്ഖണോ പച്ചയോ. യഥാ കിം ഭവേ, യഥാ അങ്കുരസ്സ നിബ്ബത്തിയാ ബീജം അസാധാരണം, പഥവീ ആപോ ച സാധാരണാ’’തിആദി.

    Sāmaññavisesabhūtesu sādhāraṇāsādhāraṇesu dhammesu paveditesu parikkhārasaṅkhātassa sādhāraṇāsādhāraṇarūpassa paccayaheturāsissa pabhedo suviññeyyoti adhiṭṭhānānantaraṃ parikkhāro vutto . Tathā hi vakkhati ‘‘asādhāraṇalakkhaṇo hetu, sādhāraṇalakkhaṇo paccayo. Yathā kiṃ bhave, yathā aṅkurassa nibbattiyā bījaṃ asādhāraṇaṃ, pathavī āpo ca sādhāraṇā’’tiādi.

    അസാധാരണേ സാധാരണേ ച കാരണേ ദസ്സിതേ തസ്സ അത്തനോ ഫലേസു കാരണാകാരോ തേസം ഹേതുഫലാനം പഭേദതോ ദേസനാകാരോ ഭാവേതബ്ബപഹാതബ്ബധമ്മാനം ഭാവനാപഹാനാനി ച നിദ്ധാരേത്വാ വുച്ചമാനാനി സമ്മാ സുത്തസ്സ അത്ഥം തഥത്താവബോധായ സംവത്തന്തീതി പരിക്ഖാരാനന്തരം സമാരോപനോ ഹാരോ ദസ്സിതോതി. ഇദം ഹാരാനം അനുക്കമകാരണം.

    Asādhāraṇe sādhāraṇe ca kāraṇe dassite tassa attano phalesu kāraṇākāro tesaṃ hetuphalānaṃ pabhedato desanākāro bhāvetabbapahātabbadhammānaṃ bhāvanāpahānāni ca niddhāretvā vuccamānāni sammā suttassa atthaṃ tathattāvabodhāya saṃvattantīti parikkhārānantaraṃ samāropano hāro dassitoti. Idaṃ hārānaṃ anukkamakāraṇaṃ.

    നയാനം പന വേനേയ്യത്തയപ്പയോജിതത്താ അത്ഥനയത്തയൂപദേസസ്സ തദനുക്കമേനേവ നന്ദിയാവട്ടാദീനം തിണ്ണം അത്ഥനയാനം കമോ വേദിതബ്ബോ. ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുആദയോ ഹി തയോ വേനേയ്യാ നന്ദിയാവട്ടാദയോ പയോജേന്തി. തസ്മാ തേ ഉദ്ദേസനിദ്ദേസപടിനിദ്ദേസാ വിയ യഥാക്കമം തേസം ഉപകാരായ സവംത്തന്തീതി. തഥാ ഹി നേസം ചത്താരോ ഛ അട്ഠ ച മൂലപദാ നിദ്ദിട്ഠാ. ഇതരസ്സ പന നയദ്വയസ്സ അത്ഥനയത്തയസ്സ ഭൂമിയാ ആലോചനം തസ്സ തത്ഥ സമാനയനഞ്ചാതി ഇമിനാ കാരണേന ഉദ്ദേസക്കമോ വേദിതബ്ബോ. ന ഹി സക്കാ അനോലോകേത്വാ സമാനേതുന്തി.

    Nayānaṃ pana veneyyattayappayojitattā atthanayattayūpadesassa tadanukkameneva nandiyāvaṭṭādīnaṃ tiṇṇaṃ atthanayānaṃ kamo veditabbo. Ugghaṭitaññuādayo hi tayo veneyyā nandiyāvaṭṭādayo payojenti. Tasmā te uddesaniddesapaṭiniddesā viya yathākkamaṃ tesaṃ upakārāya savaṃttantīti. Tathā hi nesaṃ cattāro cha aṭṭha ca mūlapadā niddiṭṭhā. Itarassa pana nayadvayassa atthanayattayassa bhūmiyā ālocanaṃ tassa tattha samānayanañcāti iminā kāraṇena uddesakkamo veditabbo. Na hi sakkā anoloketvā samānetunti.

    ഏതപരമതാ ച ഹാരാനം ഏത്തകേഹി പകാരവിസേസേഹി അത്ഥനയത്തയസഹിതേഹി സുത്തസ്സ അത്ഥോ നിദ്ധാരിയമാനോ വേനേയ്യാനം അലമനുത്തരായ പഠമായ ഭൂമിയാ സമധിഗമായാതി വേദിതബ്ബോ. ദസ്സനഭൂമിസമനുപ്പത്തിഅത്ഥാ ഹി നേത്തിപ്പകരണദേസനാതി. അഥ വാ ഏതദന്തോഗധത്താ സബ്ബേസം സുത്തസ്സ സംവണ്ണനാവിസേസാനം ഏത്താവതാ ഹാരാനം ദട്ഠബ്ബാ. യത്തകാ ഹി സുത്തസ്സ സംവണ്ണനാവിസേസാ, സബ്ബേ തേ നേത്തിഉപദേസായത്താതി വുത്തോവായമത്ഥോ.

    Etaparamatā ca hārānaṃ ettakehi pakāravisesehi atthanayattayasahitehi suttassa attho niddhāriyamāno veneyyānaṃ alamanuttarāya paṭhamāya bhūmiyā samadhigamāyāti veditabbo. Dassanabhūmisamanuppattiatthā hi nettippakaraṇadesanāti. Atha vā etadantogadhattā sabbesaṃ suttassa saṃvaṇṇanāvisesānaṃ ettāvatā hārānaṃ daṭṭhabbā. Yattakā hi suttassa saṃvaṇṇanāvisesā, sabbe te nettiupadesāyattāti vuttovāyamattho.

    തഥാ ഹി യേ കേചി സുത്തസ്സ സംവണ്ണനാപകാരാ നിദ്ദിസീയന്തി. സേയ്യഥിദം – സുത്തസ്സ സമുട്ഠാനം വത്തബ്ബം, അധിപ്പായോ വിഭാവേതബ്ബോ, അനേകധാ പദത്ഥോ സംവണ്ണേതബ്ബോ, വിധി അനുവാദോ ച വേദിതബ്ബോ, വിരോധോ സമാധാതബ്ബോ, അനുസന്ധിയാ അനുരൂപം നിഗമേതബ്ബന്തി. തഥാ സുത്തസ്സ പയോജനം പിണ്ഡത്ഥോ പദത്ഥോ അനുസന്ധി ചോദനാ പരിഹാരോ ച അത്ഥം വദന്തേന വത്തബ്ബാതി. തഥാ ഉപോഗ്ഘാടപദവിഗ്ഗഹപദത്ഥചാലനാപച്ചുപട്ഠാനാനി വത്തബ്ബാനീതി.

    Tathā hi ye keci suttassa saṃvaṇṇanāpakārā niddisīyanti. Seyyathidaṃ – suttassa samuṭṭhānaṃ vattabbaṃ, adhippāyo vibhāvetabbo, anekadhā padattho saṃvaṇṇetabbo, vidhi anuvādo ca veditabbo, virodho samādhātabbo, anusandhiyā anurūpaṃ nigametabbanti. Tathā suttassa payojanaṃ piṇḍattho padattho anusandhi codanā parihāro ca atthaṃ vadantena vattabbāti. Tathā upogghāṭapadaviggahapadatthacālanāpaccupaṭṭhānāni vattabbānīti.

    തഥാ തിസ്സോ കഥാ ഏകനാളികാ ചതുരസ്സാ നിസിന്നവത്തികാ. തത്ഥ പാളിം വത്വാ ഏകേകപദസ്സ അത്ഥകഥനം ഏകനാളികാ നാമ.

    Tathā tisso kathā ekanāḷikā caturassā nisinnavattikā. Tattha pāḷiṃ vatvā ekekapadassa atthakathanaṃ ekanāḷikā nāma.

    പടിപക്ഖം ദസ്സേത്വാ പടിപക്ഖസ്സ ഉപമം ദസ്സേത്വാ സപക്ഖം ദസ്സേത്വാ സപക്ഖസ്സ ഉപമം ദസ്സേത്വാ കഥനം ചതുരസ്സാ നാമ.

    Paṭipakkhaṃ dassetvā paṭipakkhassa upamaṃ dassetvā sapakkhaṃ dassetvā sapakkhassa upamaṃ dassetvā kathanaṃ caturassā nāma.

    വിസഭാഗധമ്മവസേനേവ പരിയോസാനം ഗന്ത്വാ പുന സഭാഗധമ്മവസേനേവ പരിയോസാനഗമനം നിസിന്നവത്തികാ നാമ.

    Visabhāgadhammavaseneva pariyosānaṃ gantvā puna sabhāgadhammavaseneva pariyosānagamanaṃ nisinnavattikā nāma.

    ഭേദകഥായ തത്വകഥായ പരിയായവചനേഹി ച സുത്തം സംവണ്ണേതബ്ബന്തി ച ഏവമാദയോ. തേസമ്പി ഏത്ഥേവ അവരോധോ, യസ്മാ തേ ഇധ കതിപയഹാരസങ്ഗഹിതാതി.

    Bhedakathāya tatvakathāya pariyāyavacanehi ca suttaṃ saṃvaṇṇetabbanti ca evamādayo. Tesampi ettheva avarodho, yasmā te idha katipayahārasaṅgahitāti.

    നയാനം പന യസ്മാ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുആദയോ തയോ ഏവ വേനേയ്യാ സച്ചാഭിസമയഭാഗിനോ തദത്ഥായ ച അത്ഥനയദേസനാ, തസ്മാ സതിപി സംകിലേസവോദാനധമ്മാനം യഥാവുത്തമൂലപദഭേദതോ വഡ്ഢേത്വാ വിഭജിതബ്ബപ്പകാരേ തഥാ മൂലപദാനി അവഡ്ഢേത്വാ വേനേയ്യത്തയവസേനേവ ഏതപരമതാ വുത്താ. നവസു നവസു ഏവ ഹി മൂലപദേസു സബ്ബേസം സംകിലേസവോദാനധമ്മാനം അന്തോഗധഭാവതോ ന താനി വഡ്ഢേതബ്ബാനി വേനേയ്യത്തയാധികാരതോ ന ഹാപേതബ്ബാനീതി നയാനം ഏതപരമതാ ദട്ഠബ്ബാ.

    Nayānaṃ pana yasmā ugghaṭitaññuādayo tayo eva veneyyā saccābhisamayabhāgino tadatthāya ca atthanayadesanā, tasmā satipi saṃkilesavodānadhammānaṃ yathāvuttamūlapadabhedato vaḍḍhetvā vibhajitabbappakāre tathā mūlapadāni avaḍḍhetvā veneyyattayavaseneva etaparamatā vuttā. Navasu navasu eva hi mūlapadesu sabbesaṃ saṃkilesavodānadhammānaṃ antogadhabhāvato na tāni vaḍḍhetabbāni veneyyattayādhikārato na hāpetabbānīti nayānaṃ etaparamatā daṭṭhabbā.

    കമ്മനയാനം പന ആലോചനസമാനയനതോ അഞ്ഞസ്സ പകാരന്തരസ്സ അസമ്ഭവതോ ഏതപരമതാ. ഹേത്വാദീതി ഏത്ഥ ആദിസദ്ദേന ഫലഭൂമിഉപനിസാസഭാഗവിസഭാഗലക്ഖണനയാദയോ പരിഗ്ഗഹിതാ. തേസു ഹേതൂതി കാരണം, യോ ധമ്മോതിപി വുച്ചതി, സോ പന പച്ചയഭാവേന ഏകവിധോ. കാരകോ സമ്പാപകോതി ദുവിധോ. പുന കാരകോ ഞാപകോ സമ്പാപകോതി തിവിധോ. ഹേതുഹേതു പച്ചയഹേതു ഉത്തമഹേതു സാധാരണഹേതൂതി ചതുബ്ബിധോ. പച്ചയധമ്മോ കുസലോ അകുസലോ സദ്ദോ അരിയമഗ്ഗോതി പഞ്ചവിധോ. തഥാ സഭാഗഹേതു അസഭാഗഹേതു അജ്ഝത്തികഹേതു ബാഹിരഹേതു ജനകഹേതു പരിഗ്ഗാഹകഹേതു സാധാരണഹേതു അസാധാരണഹേതു സമനന്തരഹേതു പരമ്പരഹേതു സഹജാതഹേതു അസഹജാതഹേതു സാസവഹേതു അനാസവഹേതൂതിആദിനാ അനേകവിധോ ചാതി വേദിതബ്ബോ.

    Kammanayānaṃ pana ālocanasamānayanato aññassa pakārantarassa asambhavato etaparamatā. Hetvādīti ettha ādisaddena phalabhūmiupanisāsabhāgavisabhāgalakkhaṇanayādayo pariggahitā. Tesu hetūti kāraṇaṃ, yo dhammotipi vuccati, so pana paccayabhāvena ekavidho. Kārako sampāpakoti duvidho. Puna kārako ñāpako sampāpakoti tividho. Hetuhetu paccayahetu uttamahetu sādhāraṇahetūti catubbidho. Paccayadhammo kusalo akusalo saddo ariyamaggoti pañcavidho. Tathā sabhāgahetu asabhāgahetu ajjhattikahetu bāhirahetu janakahetu pariggāhakahetu sādhāraṇahetu asādhāraṇahetu samanantarahetu paramparahetu sahajātahetu asahajātahetu sāsavahetu anāsavahetūtiādinā anekavidho cāti veditabbo.

    ഫലമ്പി പച്ചയുപ്പന്നഭാവേന ഏകവിധം. അധിഗന്തബ്ബതോപി സമ്പാപകഹേതുവസേന ഫലപരിയായോ ലബ്ഭതീതി നിബ്ബത്തേതബ്ബഅധിഗന്തബ്ബഭാവതോ ദുവിധം. ഞാപേതബ്ബനിബ്ബത്തേതബ്ബപത്തബ്ബതോ തിവിധം. പച്ചയുപ്പന്നവിപാകകിരിയാവചനത്ഥനിബ്ബാനവസേന പഞ്ചവിധം. സഭാഗഹേതുനിബ്ബത്തം അസഭാഗഹേതുനിബ്ബത്തന്തി ഏവമാദിവസേന അനേകവിധഞ്ചാതി വേദിതബ്ബം. തഥാ ലോകിയം ലോകുത്തരന്തി. തത്ഥ ലോകുത്തരം ചത്താരി സാമഞ്ഞഫലാനി. ലോകിയഫലം ദുവിധം കായികം മാനസഞ്ച . തത്ഥ കായികം പഞ്ചദ്വാരികം, അവസിട്ഠം മാനസം. യഞ്ച തായ തായ സുത്തദേസനായ സാധേതബ്ബം, തദപി ഫലന്തി.

    Phalampi paccayuppannabhāvena ekavidhaṃ. Adhigantabbatopi sampāpakahetuvasena phalapariyāyo labbhatīti nibbattetabbaadhigantabbabhāvato duvidhaṃ. Ñāpetabbanibbattetabbapattabbato tividhaṃ. Paccayuppannavipākakiriyāvacanatthanibbānavasena pañcavidhaṃ. Sabhāgahetunibbattaṃ asabhāgahetunibbattanti evamādivasena anekavidhañcāti veditabbaṃ. Tathā lokiyaṃ lokuttaranti. Tattha lokuttaraṃ cattāri sāmaññaphalāni. Lokiyaphalaṃ duvidhaṃ kāyikaṃ mānasañca . Tattha kāyikaṃ pañcadvārikaṃ, avasiṭṭhaṃ mānasaṃ. Yañca tāya tāya suttadesanāya sādhetabbaṃ, tadapi phalanti.

    ഭൂമീതി സാസവഭൂമി അനാസവഭൂമി സങ്ഖതഭൂമി അസങ്ഖതഭൂമി ദസ്സനഭൂമി ഭാവനാഭൂമി പുഥുജ്ജനഭൂമി സേക്ഖഭൂമി അസേക്ഖഭൂമി സാവകഭൂമി പച്ചേകബുദ്ധഭൂമി സമ്മാസമ്ബുദ്ധഭൂമി ഝാനഭൂമി അസമാഹിതഭൂമി പടിപജ്ജമാനഭൂമി പടിപന്നഭൂമി പഠമാഭൂമി യാവ ചതുത്ഥീഭൂമി കാമാവചരഭൂമി യാവ ലോകുത്തരഭൂമീതി ബഹുവിധാ. തത്ഥ സാസവഭൂമി പരിത്തമഹഗ്ഗതാ ധമ്മാ. അനാസവഭൂമി അപ്പമാണാ ധമ്മാ. സങ്ഖതഭൂമി നിബ്ബാനവജ്ജാ സബ്ബേ സഭാവധമ്മാ. അസങ്ഖതഭൂമി അപ്പച്ചയാ ധമ്മാ. ദസ്സനഭൂമി പഠമമഗ്ഗഫലധമ്മാ. ഭാവനാഭൂമി അവസിട്ഠമഗ്ഗഫലധമ്മാ. പുഥുജ്ജനഭൂമി ഹീനമജ്ഝിമാ ധമ്മാ. സേക്ഖഭൂമി ചത്താരോ അരിയമഗ്ഗധമ്മാ ഹേട്ഠിമാ ച തയോ ഫലധമ്മാ. അസേക്ഖഭൂമി അഗ്ഗഫലധമ്മാ. സാവകപച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധധമ്മാ സാവകാദിഭൂമിയോ. ഝാനഭൂമി ഝാനധമ്മാ. അസമാഹിതഭൂമി ഝാനവജ്ജിതാ ധമ്മാ. പടിപജ്ജമാനഭൂമി മഗ്ഗധമ്മാ. പടിപന്നഭൂമി ഫലധമ്മാ. പഠമാദിഭൂമിയോ സഹ ഫലേന ചത്താരോ മഗ്ഗാ അപരിയാപന്നാ ധമ്മാ ‘‘പഠമായ ഭൂമിയാ പത്തിയാ’’തിആദിവചനതോ. കാമാവചരാദിഭൂമിയോ കാമാവചരാദിധമ്മാ. യേ ച ധമ്മാ തേസം തേസം ഹാരനയാനം പതിട്ഠാനഭാവേന സുത്തേസു നിദ്ധാരീയന്തി, തേപി ഭൂമിയോതി വിഞ്ഞാതബ്ബാ.

    Bhūmīti sāsavabhūmi anāsavabhūmi saṅkhatabhūmi asaṅkhatabhūmi dassanabhūmi bhāvanābhūmi puthujjanabhūmi sekkhabhūmi asekkhabhūmi sāvakabhūmi paccekabuddhabhūmi sammāsambuddhabhūmi jhānabhūmi asamāhitabhūmi paṭipajjamānabhūmi paṭipannabhūmi paṭhamābhūmi yāva catutthībhūmi kāmāvacarabhūmi yāva lokuttarabhūmīti bahuvidhā. Tattha sāsavabhūmi parittamahaggatā dhammā. Anāsavabhūmi appamāṇā dhammā. Saṅkhatabhūmi nibbānavajjā sabbe sabhāvadhammā. Asaṅkhatabhūmi appaccayā dhammā. Dassanabhūmi paṭhamamaggaphaladhammā. Bhāvanābhūmi avasiṭṭhamaggaphaladhammā. Puthujjanabhūmi hīnamajjhimā dhammā. Sekkhabhūmi cattāro ariyamaggadhammā heṭṭhimā ca tayo phaladhammā. Asekkhabhūmi aggaphaladhammā. Sāvakapaccekabuddhabuddhadhammā sāvakādibhūmiyo. Jhānabhūmi jhānadhammā. Asamāhitabhūmi jhānavajjitā dhammā. Paṭipajjamānabhūmi maggadhammā. Paṭipannabhūmi phaladhammā. Paṭhamādibhūmiyo saha phalena cattāro maggā apariyāpannā dhammā ‘‘paṭhamāya bhūmiyā pattiyā’’tiādivacanato. Kāmāvacarādibhūmiyo kāmāvacarādidhammā. Ye ca dhammā tesaṃ tesaṃ hāranayānaṃ patiṭṭhānabhāvena suttesu niddhārīyanti, tepi bhūmiyoti viññātabbā.

    ഉപനിസാതി ബലവകാരണം, യോ ഉപനിസ്സയപച്ചയോതി വുച്ചതി. യഞ്ച സന്ധായ സുത്തേ ‘‘ദുക്ഖൂപനിസാ സദ്ധാ സദ്ധൂപനിസം ‘സീല’ന്തി യാവ വിമുത്തൂപനിസം വിമുത്തിഞാണദസ്സന’’ന്തി വുത്തം. അപി ച ഉപനിസാതി തസ്മിം തസ്മിം സമയേ സിദ്ധന്തേ ഹദയഭൂതം അബ്ഭന്തരം വുച്ചതി. ഇധാപി നേത്തിഹദയം, യം സമ്മാ പരിഗ്ഗണ്ഹന്താ ധമ്മകഥികാ തസ്മിം തസ്മിം സുത്തേ ആഗതധമ്മമുഖേന സബ്ബഹാരനയയോജനായ സമത്ഥാ ഹോന്തി. കിം പനേതം നേത്തിഹദയം? യദിദം ഏതസ്സേവ തേത്തിംസവിധസ്സ പകരണപദത്ഥസോളസസ്സ അട്ഠവീസതിവിധപട്ഠാനവിഭങ്ഗസഹിതസ്സ വിസയോ സഹ നിമിത്തവിഭാഗേന അസങ്കരതോ വവത്ഥിതോ.

    Upanisāti balavakāraṇaṃ, yo upanissayapaccayoti vuccati. Yañca sandhāya sutte ‘‘dukkhūpanisā saddhā saddhūpanisaṃ ‘sīla’nti yāva vimuttūpanisaṃ vimuttiñāṇadassana’’nti vuttaṃ. Api ca upanisāti tasmiṃ tasmiṃ samaye siddhante hadayabhūtaṃ abbhantaraṃ vuccati. Idhāpi nettihadayaṃ, yaṃ sammā pariggaṇhantā dhammakathikā tasmiṃ tasmiṃ sutte āgatadhammamukhena sabbahāranayayojanāya samatthā honti. Kiṃ panetaṃ nettihadayaṃ? Yadidaṃ etasseva tettiṃsavidhassa pakaraṇapadatthasoḷasassa aṭṭhavīsatividhapaṭṭhānavibhaṅgasahitassa visayo saha nimittavibhāgena asaṅkarato vavatthito.

    സേയ്യഥിദം – ദേസനാഹാരസ്സ അസ്സാദാദയോ വിസയോ, തസ്സ അസ്സാദാദിവിഭാവനലക്ഖണത്താ. തസ്സ അസ്സാദോ സുഖം സോമനസ്സന്തി ഏവമാദിവിഭാഗോ, തസ്സ നിമിത്തം ഇട്ഠാരമ്മണാദി, അയഞ്ച അത്ഥോ ദേസനാഹാരവിചയഹാരനിദ്ദേസവണ്ണനായം വിത്ഥാരതോ പകാസിതോ ഏവ. സുത്തേ ആഗതധമ്മസ്സ സഭാഗവിസഭാഗധമ്മാവട്ടനവിസയോ ആവട്ടഹാരോ, തദുഭയആവട്ടനലക്ഖണത്താ. സുത്തേ ആഗതധമ്മാനം പച്ചനീകധമ്മവിസയോ പരിവത്തനഹാരോ, പടിപക്ഖധമ്മപരിവത്തനലക്ഖണത്താ. പദട്ഠാനപരിക്ഖാരേസു ആസന്നകാരണം ഉപനിസ്സയകാരണഞ്ച പദട്ഠാനം, ഹേതു പരിക്ഖാരോതി അയമേതേസം വിസേസോ.

    Seyyathidaṃ – desanāhārassa assādādayo visayo, tassa assādādivibhāvanalakkhaṇattā. Tassa assādo sukhaṃ somanassanti evamādivibhāgo, tassa nimittaṃ iṭṭhārammaṇādi, ayañca attho desanāhāravicayahāraniddesavaṇṇanāyaṃ vitthārato pakāsito eva. Sutte āgatadhammassa sabhāgavisabhāgadhammāvaṭṭanavisayo āvaṭṭahāro, tadubhayaāvaṭṭanalakkhaṇattā. Sutte āgatadhammānaṃ paccanīkadhammavisayo parivattanahāro, paṭipakkhadhammaparivattanalakkhaṇattā. Padaṭṭhānaparikkhāresu āsannakāraṇaṃ upanissayakāraṇañca padaṭṭhānaṃ, hetu parikkhāroti ayametesaṃ viseso.

    സഭാഗവിസഭാഗധമ്മാ ച തേസം തേസം ധമ്മാനം അനുകൂലപടികൂലധമ്മാ യഥാക്കമം വേദിതബ്ബാ. യഥാ – സമ്മാദിട്ഠിയാ സമ്മാസങ്കപ്പോ സഭാഗോ, മിച്ഛാസങ്കപ്പോ വിസഭാഗോതി ഇമിനാ നയേന സബ്ബം സഭാഗവിസഭാഗതോ വേദിതബ്ബം.

    Sabhāgavisabhāgadhammā ca tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ anukūlapaṭikūladhammā yathākkamaṃ veditabbā. Yathā – sammādiṭṭhiyā sammāsaṅkappo sabhāgo, micchāsaṅkappo visabhāgoti iminā nayena sabbaṃ sabhāgavisabhāgato veditabbaṃ.

    ലക്ഖണന്തി സഭാവോ. സോ ഹാരനയാനം നിദ്ദേസേ വിഭാവിതോ ഏവ.

    Lakkhaṇanti sabhāvo. So hāranayānaṃ niddese vibhāvito eva.

    യം പനേതം ഹേതുആദിവിസേസവിനിമുത്തം ഹാരനയാനം യോജനാനിബന്ധനം, സോ നയോ. യഥാഹ – ലക്ഖണഹാരേ ‘‘ഏവം യേ ധമ്മാ ഏകലക്ഖണാ കിച്ചതോ ച ലക്ഖണതോ ച സാമഞ്ഞതോ ചാ’’തിആദി. തഥാ വിചയേന ഹാരേന വിചിനിത്വാ യുത്തിഹാരേന യോജേതബ്ബാതി. തഥാ സോധനഹാരാദീസു സുദ്ധോ ആരമ്ഭോ ഹോതി, സോ പഞ്ഹോ വിസ്സജ്ജിതോ ഭവതീതി ഏവമാദി. ഏകത്താദയോപി നയാ ഇധ നയോതി ഗഹേതബ്ബാ.

    Yaṃ panetaṃ hetuādivisesavinimuttaṃ hāranayānaṃ yojanānibandhanaṃ, so nayo. Yathāha – lakkhaṇahāre ‘‘evaṃ ye dhammā ekalakkhaṇā kiccato ca lakkhaṇato ca sāmaññato cā’’tiādi. Tathā vicayena hārena vicinitvā yuttihārena yojetabbāti. Tathā sodhanahārādīsu suddho ārambho hoti, so pañho vissajjito bhavatīti evamādi. Ekattādayopi nayā idha nayoti gahetabbā.

    ഏവം ഹേതുഫലാദീനി ഉപധാരേത്വാ നേസം വസേന തത്ഥ തത്ഥ സുത്തേ ലബ്ഭമാനപദത്ഥനിദ്ധാരണമുഖേന യഥാലക്ഖണം ഏതേ ഹാരാ നയാ ച യോജേതബ്ബാ. വിസേസതോ പന പദട്ഠാനപരിക്ഖാരാ ഹേതുവസേന. ദേസനാവിചയചതുബ്യൂഹസമാരോപനാ ഹേതുഫലവസേന. തഥാ വേവചനപഞ്ഞത്തിഓതരണസോധനാ ഫലവസേനേവാതി കേചി. വിഭത്തി ഹേതുഭൂമിവസേന. പരിവത്തോ വിസഭാഗവസേന. ആവട്ടോ സഭാഗവിസഭാഗവസേന. ലക്ഖണയുത്തിഅധിട്ഠാനാ നയവസേന യോജേതബ്ബാതി. ഏത്താവതാ ച യം വുത്തം –

    Evaṃ hetuphalādīni upadhāretvā nesaṃ vasena tattha tattha sutte labbhamānapadatthaniddhāraṇamukhena yathālakkhaṇaṃ ete hārā nayā ca yojetabbā. Visesato pana padaṭṭhānaparikkhārā hetuvasena. Desanāvicayacatubyūhasamāropanā hetuphalavasena. Tathā vevacanapaññattiotaraṇasodhanā phalavasenevāti keci. Vibhatti hetubhūmivasena. Parivatto visabhāgavasena. Āvaṭṭo sabhāgavisabhāgavasena. Lakkhaṇayuttiadhiṭṭhānā nayavasena yojetabbāti. Ettāvatā ca yaṃ vuttaṃ –

    ‘‘സാമഞ്ഞതോ വിസേസേന, പദത്ഥോ ലക്ഖണം കമോ;

    ‘‘Sāmaññato visesena, padattho lakkhaṇaṃ kamo;

    ഏത്താവതാ ച ഹേത്വാദീ, വേദിതബ്ബാ ഹി വിഞ്ഞുനാ’’തി.

    Ettāvatā ca hetvādī, veditabbā hi viññunā’’ti.

    അയം ഗാഥാ വുത്തത്ഥാ ഹോതി.

    Ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.

    നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / ൩. നിദ്ദേസവാരോ • 3. Niddesavāro

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ൩. നിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ • 3. Niddesavāravaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī / ൩. നിദ്ദേസവാരഅത്ഥവിഭാവനാ • 3. Niddesavāraatthavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact