Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi

२. निद्देसो

2. Niddeso

२१०. कतमो सुञ्‍ञतो विमोक्खो? इध भिक्खु अरञ्‍ञगतो वा रुक्खमूलगतो वा सुञ्‍ञागारगतो वा इति पटिसञ्‍चिक्खति – ‘‘सुञ्‍ञमिदं अत्तेन वा अत्तनियेन वा’’ति। सो तत्थ अभिनिवेसं न करोतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। अयं सुञ्‍ञतो विमोक्खो।

210. Katamo suññato vimokkho? Idha bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati – ‘‘suññamidaṃ attena vā attaniyena vā’’ti. So tattha abhinivesaṃ na karotīti – suññato vimokkho. Ayaṃ suññato vimokkho.

कतमो अनिमित्तो विमोक्खो? इध भिक्खु अरञ्‍ञगतो वा रुक्खमूलगतो वा सुञ्‍ञागारगतो वा इति पटिसञ्‍चिक्खति – ‘‘सुञ्‍ञमिदं अत्तेन वा अत्तनियेन वा’’ति। सो तत्थ निमित्तं न करोतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। अयं अनिमित्तो विमोक्खो।

Katamo animitto vimokkho? Idha bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati – ‘‘suññamidaṃ attena vā attaniyena vā’’ti. So tattha nimittaṃ na karotīti – animitto vimokkho. Ayaṃ animitto vimokkho.

कतमो अप्पणिहितो विमोक्खो? इध भिक्खु अरञ्‍ञगतो वा रुक्खमूलगतो वा सुञ्‍ञागारगतो वा इति पटिसञ्‍चिक्खति – ‘‘सुञ्‍ञमिदं अत्तेन वा अत्तनियेन वा’’ति। सो तत्थ पणिधिं न करोतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। अयं अप्पणिहितो विमोक्खो।

Katamo appaṇihito vimokkho? Idha bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati – ‘‘suññamidaṃ attena vā attaniyena vā’’ti. So tattha paṇidhiṃ na karotīti – appaṇihito vimokkho. Ayaṃ appaṇihito vimokkho.

कतमो अज्झत्तवुट्ठानो विमोक्खो? चत्तारि झानानि – अयं अज्झत्तवुट्ठानो विमोक्खो। कतमो बहिद्धावुट्ठानो विमोक्खो? चतस्सो अरूपसमापत्तियो – अयं बहिद्धावुट्ठानो विमोक्खो। कतमो दुभतो वुट्ठानो विमोक्खो? चत्तारो अरियमग्गा – अयं दुभतो वुट्ठानो विमोक्खो।

Katamo ajjhattavuṭṭhāno vimokkho? Cattāri jhānāni – ayaṃ ajjhattavuṭṭhāno vimokkho. Katamo bahiddhāvuṭṭhāno vimokkho? Catasso arūpasamāpattiyo – ayaṃ bahiddhāvuṭṭhāno vimokkho. Katamo dubhato vuṭṭhāno vimokkho? Cattāro ariyamaggā – ayaṃ dubhato vuṭṭhāno vimokkho.

कतमे अज्झत्तवुट्ठाना चत्तारो विमोक्खा? पठमं झानं नीवरणेहि वुट्ठाति। दुतियं झानं वितक्‍कविचारेहि वुट्ठाति। ततियं झानं पीतिया वुट्ठाति। चतुत्थं झानं सुखदुक्खेहि वुट्ठाति। इमे अज्झत्तवुट्ठाना चत्तारो विमोक्खा।

Katame ajjhattavuṭṭhānā cattāro vimokkhā? Paṭhamaṃ jhānaṃ nīvaraṇehi vuṭṭhāti. Dutiyaṃ jhānaṃ vitakkavicārehi vuṭṭhāti. Tatiyaṃ jhānaṃ pītiyā vuṭṭhāti. Catutthaṃ jhānaṃ sukhadukkhehi vuṭṭhāti. Ime ajjhattavuṭṭhānā cattāro vimokkhā.

कतमे बहिद्धावुट्ठाना चत्तारो विमोक्खा? आकासानञ्‍चायतनसमापत्ति रूपसञ्‍ञाय पटिघसञ्‍ञाय नानत्तसञ्‍ञाय वुट्ठाति। विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्ति आकासानञ्‍चायतनसञ्‍ञाय वुट्ठाति। आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्ति विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसञ्‍ञाय वुट्ठाति। नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्ति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसञ्‍ञाय वुट्ठाति। इमे बहिद्धावुट्ठाना चत्तारो विमोक्खा।

Katame bahiddhāvuṭṭhānā cattāro vimokkhā? Ākāsānañcāyatanasamāpatti rūpasaññāya paṭighasaññāya nānattasaññāya vuṭṭhāti. Viññāṇañcāyatanasamāpatti ākāsānañcāyatanasaññāya vuṭṭhāti. Ākiñcaññāyatanasamāpatti viññāṇañcāyatanasaññāya vuṭṭhāti. Nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti ākiñcaññāyatanasaññāya vuṭṭhāti. Ime bahiddhāvuṭṭhānā cattāro vimokkhā.

कतमे दुभतो वुट्ठाना चत्तारो विमोक्खा? सोतापत्तिमग्गो सक्‍कायदिट्ठिविचिकिच्छासीलब्बतपरामासा दिट्ठानुसया विचिकिच्छानुसया वुट्ठाति, तदनुवत्तककिलेसेहि च खन्धेहि च वुट्ठाति, बहिद्धा च सब्बनिमित्तेहि वुट्ठाति। सकदागामिमग्गो ओळारिका कामरागसञ्‍ञोजना पटिघसञ्‍ञोजना ओळारिका कामरागानुसया पटिघानुसया वुट्ठाति, तदनुवत्तककिलेसेहि च खन्धेहि च वुट्ठाति, बहिद्धा च सब्बनिमित्तेहि वुट्ठाति । अनागामिमग्गो अनुसहगता कामरागसञ्‍ञोजना पटिघसञ्‍ञोजना अनुसहगता कामरागानुसया पटिघानुसया वुट्ठाति, तदनुवत्तककिलेसेहि च खन्धेहि च वुट्ठाति, बहिद्धा च सब्बनिमित्तेहि वुट्ठाति। अरहत्तमग्गो रूपरागा अरूपरागा माना उद्धच्‍चा अविज्‍जाय मानानुसया भवरागानुसया अविज्‍जानुसया वुट्ठाति, तदनुवत्तककिलेसेहि च खन्धेहि च वुट्ठाति, बहिद्धा च सब्बनिमित्तेहि वुट्ठाति। इमे दुभतो वुट्ठाना चत्तारो विमोक्खा।

Katame dubhato vuṭṭhānā cattāro vimokkhā? Sotāpattimaggo sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsā diṭṭhānusayā vicikicchānusayā vuṭṭhāti, tadanuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhāti, bahiddhā ca sabbanimittehi vuṭṭhāti. Sakadāgāmimaggo oḷārikā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā oḷārikā kāmarāgānusayā paṭighānusayā vuṭṭhāti, tadanuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhāti, bahiddhā ca sabbanimittehi vuṭṭhāti . Anāgāmimaggo anusahagatā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā anusahagatā kāmarāgānusayā paṭighānusayā vuṭṭhāti, tadanuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhāti, bahiddhā ca sabbanimittehi vuṭṭhāti. Arahattamaggo rūparāgā arūparāgā mānā uddhaccā avijjāya mānānusayā bhavarāgānusayā avijjānusayā vuṭṭhāti, tadanuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhāti, bahiddhā ca sabbanimittehi vuṭṭhāti. Ime dubhato vuṭṭhānā cattāro vimokkhā.

२११. कतमे अज्झत्तवुट्ठानानं अनुलोमा चत्तारो विमोक्खा? पठमं झानं पटिलाभत्थाय वितक्‍को च विचारो च पीति च सुखञ्‍च चित्तेकग्गता च, दुतियं झानं पटिलाभत्थाय…पे॰… ततियं झानं पटिलाभत्थाय…पे॰… चतुत्थं झानं पटिलाभत्थाय वितक्‍को च विचारो च पीति च सुखञ्‍च चित्तेकग्गता च – इमे अज्झत्तवुट्ठानानं अनुलोमा चत्तारो विमोक्खा।

211. Katame ajjhattavuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā? Paṭhamaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca, dutiyaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya…pe… tatiyaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya…pe… catutthaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca – ime ajjhattavuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā.

कतमे बहिद्धावुट्ठानानं अनुलोमा चत्तारो विमोक्खा? आकासानञ्‍चायतनसमापत्तिं पटिलाभत्थाय वितक्‍को च विचारो च पीति च सुखञ्‍च चित्तेकग्गता च, विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्तिं…पे॰… आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्तिं …पे॰… नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्तिं पटिलाभत्थाय वितक्‍को च विचारो च पीति च सुखञ्‍च चित्तेकग्गता च – इमे बहिद्धावुट्ठानानं अनुलोमा चत्तारो विमोक्खा।

Katame bahiddhāvuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā? Ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca, viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ…pe… ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ …pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca – ime bahiddhāvuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā.

कतमे दुभतो वुट्ठानानं अनुलोमा चत्तारो विमोक्खा? सोतापत्तिमग्गं पटिलाभत्थाय अनिच्‍चानुपस्सना, दुक्खानुपस्सना, अनत्तानुपस्सना। सकदागामिमग्गं पटिलाभत्थाय…पे॰… अनागामिमग्गं पटिलाभत्थाय…पे॰… अरहत्तमग्गं पटिलाभत्थाय अनिच्‍चानुपस्सना, दुक्खानुपस्सना, अनत्तानुपस्सना – इमे दुभतो वुट्ठानानं अनुलोमा चत्तारो विमोक्खा।

Katame dubhato vuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā? Sotāpattimaggaṃ paṭilābhatthāya aniccānupassanā,dukkhānupassanā,anattānupassanā. Sakadāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāya…pe… anāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāya…pe… arahattamaggaṃ paṭilābhatthāya aniccānupassanā,dukkhānupassanā,anattānupassanā – ime dubhato vuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā.

कतमे अज्झत्तवुट्ठानपटिप्पस्सद्धी चत्तारो विमोक्खा? पठमस्स झानस्स पटिलाभो वा विपाको वा, दुतियस्स झानस्स…पे॰… ततियस्स झानस्स…पे॰… चतुत्थस्स झानस्स पटिलाभो वा विपाको वा – इमे अज्झत्तवुट्ठानपटिप्पस्सद्धी चत्तारो विमोक्खा।

Katame ajjhattavuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā? Paṭhamassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā, dutiyassa jhānassa…pe… tatiyassa jhānassa…pe… catutthassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā – ime ajjhattavuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā.

कतमे बहिद्धावुट्ठानपटिप्पस्सद्धी चत्तारो विमोक्खा? आकासानञ्‍चायतनसमापत्तिया पटिलाभो वा विपाको वा, विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्तिया…पे॰… आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्तिया…पे॰… नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्तिया पटिलाभो वा विपाको वा – इमे बहिद्धावुट्ठानपटिप्पस्सद्धी चत्तारो विमोक्खा।

Katame bahiddhāvuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā? Ākāsānañcāyatanasamāpattiyā paṭilābho vā vipāko vā, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā…pe… ākiñcaññāyatanasamāpattiyā…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā paṭilābho vā vipāko vā – ime bahiddhāvuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā.

कतमे दुभतो वुट्ठानपटिप्पस्सद्धी चत्तारो विमोक्खा? सोतापत्तिमग्गस्स सोतापत्तिफलं, सकदागामिमग्गस्स सकदागामिफलं , अनागामिमग्गस्स अनागामिफलं, अरहत्तमग्गस्स अरहत्तफलं – इमे दुभतो वुट्ठानपटिप्पस्सद्धी चत्तारो विमोक्खा।

Katame dubhato vuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā? Sotāpattimaggassa sotāpattiphalaṃ, sakadāgāmimaggassa sakadāgāmiphalaṃ , anāgāmimaggassa anāgāmiphalaṃ, arahattamaggassa arahattaphalaṃ – ime dubhato vuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā.

२१२. कथं रूपी रूपानि पस्सतीति – विमोक्खो? इधेकच्‍चो अज्झत्तं पच्‍चत्तं नीलनिमित्तं मनसिकरोति, नीलसञ्‍ञं पटिलभति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं करोति, सूपधारितं उपधारेति, स्वावत्थितं अवत्थापेति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं कत्वा सूपधारितं ¹ उपधारेत्वा स्वावत्थितं अवत्थापेत्वा बहिद्धा नीलनिमित्ते चित्तं उपसंहरति, नीलसञ्‍ञं पटिलभति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं करोति, सूपधारितं उपधारेति, स्वावत्थितं अवत्थापेति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं कत्वा उपधारेत्वा स्वावत्थितं अवत्थापेत्वा आसेवति भावेति बहुलीकरोति। तस्स एवं होति – ‘‘अज्झत्तञ्‍च बहिद्धा च उभयमिदं रूप’’न्ति, रूपसञ्‍ञी होति। इधेकच्‍चो अज्झत्तं पच्‍चत्तं पीतनिमित्तं…पे॰… लोहितनिमित्तं…पे॰… ओदातनिमित्तं मनसिकरोति, ओदातसञ्‍ञं पटिलभति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं करोति, सूपधारितं उपधारेति, स्वावत्थितं अवत्थापेति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं कत्वा सूपधारितं उपधारेत्वा स्वावत्थितं अवत्थापेत्वा बहिद्धा ओदातनिमित्ते चित्तं उपसंहरति, ओदातसञ्‍ञं पटिलभति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं करोति, सूपधारितं उपधारेति, स्वावत्थितं अवत्थापेति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं कत्वा सूपधारितं उपधारेत्वा स्वावत्थितं अवत्थापेत्वा आसेवति भावेति बहुलीकरोति। तस्स एवं होति – ‘‘अज्झत्तञ्‍च बहिद्धा च उभयमिदं रूप’’न्ति, रूपसञ्‍ञी होति। एवं रूपी रूपानि पस्सतीति – विमोक्खो।

212. Kathaṃ rūpī rūpāni passatīti – vimokkho? Idhekacco ajjhattaṃ paccattaṃ nīlanimittaṃ manasikaroti, nīlasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ ² upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā bahiddhā nīlanimitte cittaṃ upasaṃharati, nīlasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ajjhattañca bahiddhā ca ubhayamidaṃ rūpa’’nti, rūpasaññī hoti. Idhekacco ajjhattaṃ paccattaṃ pītanimittaṃ…pe… lohitanimittaṃ…pe… odātanimittaṃ manasikaroti, odātasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā bahiddhā odātanimitte cittaṃ upasaṃharati, odātasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ajjhattañca bahiddhā ca ubhayamidaṃ rūpa’’nti, rūpasaññī hoti. Evaṃ rūpī rūpāni passatīti – vimokkho.

कथं अज्झत्तं अरूपसञ्‍ञी बहिद्धा रूपानि पस्सतीति – विमोक्खो? इधेकच्‍चो अज्झत्तं पच्‍चत्तं नीलनिमित्तं न मनसिकरोति, नीलसञ्‍ञं न पटिलभति; बहिद्धा नीलनिमित्ते चित्तं उपसंहरति, नीलसञ्‍ञं पटिलभति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं करोति, सूपधारितं उपधारेति, स्वावत्थितं अवत्थापेति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं कत्वा सूपधारितं उपधारेत्वा स्वावत्थितं अवत्थापेत्वा आसेवति भावेति बहुलीकरोति। तस्स एवं होति – ‘‘अज्झत्तं अरूपं, बहिद्धा रूपमिद’’न्ति, रूपसञ्‍ञी होति। इधेकच्‍चो अज्झत्तं पच्‍चत्तं पीतनिमित्तं…पे॰… लोहितनिमित्तं…पे॰… ओदातनिमित्तं न मनसिकरोति, ओदातसञ्‍ञं न पटिलभति; बहिद्धा ओदातनिमित्ते चित्तं उपसंहरति, ओदातसञ्‍ञं पटिलभति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं करोति, सूपधारितं उपधारेति, स्वावत्थितं अवत्थापेति। सो तं निमित्तं सुग्गहितं कत्वा सूपधारितं उपधारेत्वा स्वावत्थितं अवत्थापेत्वा आसेवति भावेति बहुलीकरोति। तस्स एवं होति – ‘‘अज्झत्तं अरूपं बहिद्धा रूपमिद’’न्ति, रूपसञ्‍ञी होति। एवं अज्झत्तं अरूपसञ्‍ञी बहिद्धा रूपानि पस्सतीति – विमोक्खो।

Kathaṃ ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatīti – vimokkho? Idhekacco ajjhattaṃ paccattaṃ nīlanimittaṃ na manasikaroti, nīlasaññaṃ na paṭilabhati; bahiddhā nīlanimitte cittaṃ upasaṃharati, nīlasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ajjhattaṃ arūpaṃ, bahiddhā rūpamida’’nti, rūpasaññī hoti. Idhekacco ajjhattaṃ paccattaṃ pītanimittaṃ…pe… lohitanimittaṃ…pe… odātanimittaṃ na manasikaroti, odātasaññaṃ na paṭilabhati; bahiddhā odātanimitte cittaṃ upasaṃharati, odātasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ajjhattaṃ arūpaṃ bahiddhā rūpamida’’nti, rūpasaññī hoti. Evaṃ ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatīti – vimokkho.

कथं ‘‘सुभ’’न्तेव अधिमुत्तो होतीति – विमोक्खो? इध भिक्खु मेत्तासहगतेन चेतसा एकं दिसं फरित्वा विहरति, तथा दुतियं, तथा ततियं, तथा चतुत्थं। इति उद्धमधो तिरियं सब्बधि सब्बत्तताय सब्बावन्तं लोकं मेत्तासहगतेन चेतसा विपुलेन महग्गतेन अप्पमाणेन अवेरेन अब्यापज्‍जेन ³ फरित्वा विहरति। मेत्ताय भावितत्ता सत्ता अप्पटिकूला होन्ति। करुणासहगतेन चेतसा…पे॰… करुणाय भावितत्ता सत्ता अप्पटिकूला होन्ति। मुदितासहगतेन चेतसा…पे॰… मुदिताय भावितत्ता सत्ता अप्पटिकूला होन्ति। उपेक्खासहगतेन चेतसा एकं दिसं फरित्वा विहरति…पे॰… उपेक्खाय भावितत्ता सत्ता अप्पटिकूला होन्ति। एवं ‘‘सुभं’’ तेव अधिमुत्तो होतीति – विमोक्खो।

Kathaṃ ‘‘subha’’nteva adhimutto hotīti – vimokkho? Idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catutthaṃ. Iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena ⁴ pharitvā viharati. Mettāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Karuṇāsahagatena cetasā…pe… karuṇāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Muditāsahagatena cetasā…pe… muditāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… upekkhāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Evaṃ ‘‘subhaṃ’’ teva adhimutto hotīti – vimokkho.

२१३. कतमो आकासानञ्‍चायतनसमापत्ति विमोक्खो? इध भिक्खु सब्बसो रूपसञ्‍ञानं समतिक्‍कमा पटिघसञ्‍ञानं अत्थङ्गमा नानत्तसञ्‍ञानं अमनसिकारा ‘‘अनन्तो आकासो’’ति आकासानञ्‍चायतनं उपसम्पज्‍ज विहरति – अयं आकासानञ्‍चायतनसमापत्ति विमोक्खो।

213. Katamo ākāsānañcāyatanasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘ananto ākāso’’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ ākāsānañcāyatanasamāpatti vimokkho.

कतमो विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्ति विमोक्खो? इध भिक्खु सब्बसो आकासानञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्म ‘‘अनन्तं विञ्‍ञाण’’न्ति विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं उपसम्पज्‍ज विहरति – अयं विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्ति विमोक्खो।

Katamo viññāṇañcāyatanasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ viññāṇañcāyatanasamāpatti vimokkho.

कतमो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्ति विमोक्खो? इध भिक्खु सब्बसो विञ्‍ञाणञ्‍चायतनं समतिक्‍कम्म ‘‘नत्थि किञ्‍ची’’ति आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं उपसम्पज्‍ज विहरति – अयं आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्ति विमोक्खो ।

Katamo ākiñcaññāyatanasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘natthi kiñcī’’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ ākiñcaññāyatanasamāpatti vimokkho .

कतमो नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्ति विमोक्खो? इध भिक्खु सब्बसो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्म नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनं उपसम्पज्‍ज विहरति – अयं नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्ति विमोक्खो।

Katamo nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti vimokkho.

कतमो सञ्‍ञावेदयितनिरोधसमापत्ति विमोक्खो? इध भिक्खु सब्बसो नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनं समतिक्‍कम्म सञ्‍ञावेदयितनिरोधं उपसम्पज्‍ज विहरति – अयं सञ्‍ञावेदयितनिरोधसमापत्ति विमोक्खो।

Katamo saññāvedayitanirodhasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati – ayaṃ saññāvedayitanirodhasamāpatti vimokkho.

कतमो समयविमोक्खो? चत्तारि च झानानि चतस्सो च अरूपसमापत्तियो – अयं समयविमोक्खो।

Katamo samayavimokkho? Cattāri ca jhānāni catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ samayavimokkho.

कतमो असमयविमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं असमयविमोक्खो।

Katamo asamayavimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ asamayavimokkho.

कतमो सामयिको विमोक्खो? चत्तारि च झानानि, चतस्सो च अरूपसमापत्तियो – अयं सामयिको विमोक्खो।

Katamo sāmayiko vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ sāmayiko vimokkho.

कतमो असामयिको विमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं असामयिको विमोक्खो।

Katamo asāmayiko vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ asāmayiko vimokkho.

कतमो कुप्पो विमोक्खो? चत्तारि च झानानि, चतस्सो च अरूपसमापत्तियो – अयं कुप्पो विमोक्खो।

Katamo kuppo vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ kuppo vimokkho.

कतमो अकुप्पो विमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं अकुप्पो विमोक्खो।

Katamo akuppo vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ akuppo vimokkho.

कतमो लोकियो विमोक्खो? चत्तारि च झानानि, चतस्सो च अरूपसमापत्तियो – अयं लोकियो विमोक्खो।

Katamo lokiyo vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ lokiyo vimokkho.

कतमो लोकुत्तरो विमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं लोकुत्तरो विमोक्खो।

Katamo lokuttaro vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ lokuttaro vimokkho.

कतमो सासवो विमोक्खो? चत्तारि च झानानि, चतस्सो च अरूपसमापत्तियो – अयं सासवो विमोक्खो।

Katamo sāsavo vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ sāsavo vimokkho.

कतमो अनासवो विमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं अनासवो विमोक्खो।

Katamo anāsavo vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ anāsavo vimokkho.

कतमो सामिसो विमोक्खो? रूपप्पटिसञ्‍ञुत्तो विमोक्खो – अयं सामिसो विमोक्खो।

Katamo sāmiso vimokkho? Rūpappaṭisaññutto vimokkho – ayaṃ sāmiso vimokkho.

कतमो निरामिसो विमोक्खो? अरूपप्पटिसञ्‍ञुत्तो विमोक्खो – अयं निरामिसो विमोक्खो।

Katamo nirāmiso vimokkho? Arūpappaṭisaññutto vimokkho – ayaṃ nirāmiso vimokkho.

कतमो निरामिसा निरामिसतरो विमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं निरामिसानिरामिसतरो विमोक्खो।

Katamo nirāmisā nirāmisataro vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ nirāmisānirāmisataro vimokkho.

कतमो पणिहितो विमोक्खो? चत्तारि च झानानि, चतस्सो च अरूपसमापत्तियो – अयं पणिहितो विमोक्खो। कतमो अप्पणिहितो विमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं अप्पणिहितो विमोक्खो।

Katamo paṇihito vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ paṇihito vimokkho. Katamo appaṇihito vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ appaṇihito vimokkho.

कतमो पणिहितप्पटिप्पस्सद्धि विमोक्खो? पठमस्स झानस्स पटिलाभो वा विपाको वा …पे॰… नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्तिया पटिलाभो वा विपाको वा – अयं पणिहितप्पटिप्पस्सद्धि विमोक्खो।

Katamo paṇihitappaṭippassaddhi vimokkho? Paṭhamassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā …pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā paṭilābho vā vipāko vā – ayaṃ paṇihitappaṭippassaddhi vimokkho.

कतमो सञ्‍ञुत्तो विमोक्खो? चत्तारि च झानानि, चतस्सो च अरूपसमापत्तियो – अयं सञ्‍ञुत्तो विमोक्खो।

Katamo saññutto vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ saññutto vimokkho.

कतमो विसञ्‍ञुत्तो विमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं विसञ्‍ञुत्तो विमोक्खो।

Katamo visaññutto vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ visaññutto vimokkho.

कतमो एकत्तविमोक्खो? चत्तारो च अरियमग्गा, चत्तारि च सामञ्‍ञफलानि, निब्बानञ्‍च – अयं एकत्तविमोक्खो।

Katamo ekattavimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ ekattavimokkho.

कतमो नानत्तविमोक्खो? चत्तारि च झानानि, चतस्सो च अरूपसमापत्तियो – अयं नानत्तविमोक्खो।

Katamo nānattavimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ nānattavimokkho.

२१४. कतमो सञ्‍ञाविमोक्खो? सिया एको सञ्‍ञाविमोक्खो दस सञ्‍ञाविमोक्खा होन्ति, दस सञ्‍ञाविमोक्खा एको सञ्‍ञाविमोक्खो होति, वत्थुवसेन परियायेन। कथञ्‍च सिया? अनिच्‍चानुपस्सनाञां निच्‍चतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो । दुक्खानुपस्सनाञां सुखतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। अनत्तानुपस्सनाञाणं अत्ततो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। निब्बिदानुपस्सनाञाणं नन्दिया सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। विरागानुपस्सनाञाणं रागतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। निरोधानुपस्सनाञाणं समुदयतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं आदानतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। अनिमित्तानुपस्सनाञाणं निमित्ततो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं पणिधिया सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। एवं सिया एको सञ्‍ञाविमोक्खो दस सञ्‍ञाविमोक्खा होन्ति, दस सञ्‍ञाविमोक्खा एको सञ्‍ञाविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

214. Katamo saññāvimokkho? Siyā eko saññāvimokkho dasa saññāvimokkhā honti, dasa saññāvimokkhā eko saññāvimokkho hoti, vatthuvasena pariyāyena. Kathañca siyā? Aniccānupassanāñāṃ niccato saññāya muccatīti – saññāvimokkho . Dukkhānupassanāñāṃ sukhato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ nimittato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Evaṃ siyā eko saññāvimokkho dasa saññāvimokkhā honti, dasa saññāvimokkhā eko saññāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

रूपे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो…पे॰… रूपे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो। एवं सिया एको सञ्‍ञाविमोक्खो दस सञ्‍ञाविमोक्खा होन्ति, दस सञ्‍ञाविमोक्खा एको सञ्‍ञाविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato saññāya muccatīti – saññāvimokkho…pe… rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Evaṃ siyā eko saññāvimokkho dasa saññāvimokkhā honti, dasa saññāvimokkhā eko saññāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

वेदनाय…पे॰… सञ्‍ञाय… सङ्खारेसु… विञ्‍ञाणे… चक्खुस्मिं…पे॰… जरामरणे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो…पे॰… जरामरणे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो सञ्‍ञाय मुच्‍चतीति – सञ्‍ञाविमोक्खो । एवं सिया, एको सञ्‍ञाविमोक्खो दस सञ्‍ञाविमोक्खा होन्ति, दस सञ्‍ञाविमोक्खा एको सञ्‍ञाविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन – अयं सञ्‍ञाविमोक्खो।

Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato saññāya muccatīti – saññāvimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato saññāya muccatīti – saññāvimokkho . Evaṃ siyā, eko saññāvimokkho dasa saññāvimokkhā honti, dasa saññāvimokkhā eko saññāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena – ayaṃ saññāvimokkho.

२१५. कतमो ञाणविमोक्खो? सिया एको ञाणविमोक्खो दस ञाणविमोक्खा होन्ति, दस ञाणविमोक्खा एको ञाणविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन सियाति । कथञ्‍च सिया? अनिच्‍चानुपस्सना यथाभूतं ञाणं निच्‍चतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। दुक्खानुपस्सना यथाभूतं ञाणं सुखतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। अनत्तानुपस्सना यथाभूतं ञाणं अत्ततो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। निब्बिदानुपस्सना यथाभूतं ञाणं नन्दिया सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। विरागानुपस्सना यथाभूतं ञाणं रागतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। निरोधानुपस्सना यथाभूतं ञाणं समुदयतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। पटिनिस्सग्गानुपस्सना यथाभूतं ञाणं आदानतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। अनिमित्तानुपस्सना यथाभूतं ञाणं निमित्ततो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। अप्पणिहितानुपस्सना थाभूतं ञाणं पणिधिया सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। सुञ्‍ञतानुपस्सना यथाभूतं ञाणं अभिनिवेसतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। एवं सिया एको ञाणविमोक्खो दस ञाणविमोक्खा होन्ति, दस ञाणविमोक्खा एको ञाणविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

215. Katamo ñāṇavimokkho? Siyā eko ñāṇavimokkho dasa ñāṇavimokkhā honti, dasa ñāṇavimokkhā eko ñāṇavimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena siyāti . Kathañca siyā? Aniccānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ niccato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Dukkhānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ sukhato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Anattānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ attato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Nibbidānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ nandiyā sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Virāgānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ rāgato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Nirodhānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ samudayato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Paṭinissaggānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ ādānato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Animittānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ nimittato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Appaṇihitānupassanā thābhūtaṃ ñāṇaṃ paṇidhiyā sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Suññatānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ abhinivesato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Evaṃ siyā eko ñāṇavimokkho dasa ñāṇavimokkhā honti, dasa ñāṇavimokkhā eko ñāṇavimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

रूपे अनिच्‍चानुपस्सना यथाभूतं ञाणं निच्‍चतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो…पे॰… रूपे सुञ्‍ञतानुपस्सना यथाभूतं ञाणं अभिनिवेसतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। एवं सिया एको ञाणविमोक्खो दस ञाणविमोक्खा होन्ति, दस ञाणविमोक्खा एको ञाणविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

Rūpe aniccānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ niccato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho…pe… rūpe suññatānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ abhinivesato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Evaṃ siyā eko ñāṇavimokkho dasa ñāṇavimokkhā honti, dasa ñāṇavimokkhā eko ñāṇavimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

वेदनाय …पे॰… सञ्‍ञाय… सङ्खारेसु… विञ्‍ञाणे… चक्खुस्मिं…पे॰… जरामरणे अनिच्‍चानुपस्सना यथाभूतं ञाणं निच्‍चतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो…पे॰… जरामरणे सुञ्‍ञतानुपस्सना यथाभूतं ञाणं अभिनिवेसतो सम्मोहा अञ्‍ञाणा मुच्‍चतीति – ञाणविमोक्खो। एवं सिया एको ञाणविमोक्खो दस ञाणविमोक्खा होन्ति, दस ञाणविमोक्खा एको ञाणविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन – अयं ञाणविमोक्खो।

Vedanāya …pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ niccato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ abhinivesato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Evaṃ siyā eko ñāṇavimokkho dasa ñāṇavimokkhā honti, dasa ñāṇavimokkhā eko ñāṇavimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena – ayaṃ ñāṇavimokkho.

२१६. कतमो सीतिसियाविमोक्खो? सिया एको सीतिसियाविमोक्खो दस सीतिसियाविमोक्खा होन्ति, दस सीतिसियाविमोक्खा एको सीतिसियाविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन सियाति। कथञ्‍च सिया? अनिच्‍चानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं निच्‍चतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। दुक्खानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं सुखतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। अनत्तानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं अत्ततो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। निब्बिदानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं नन्दिया सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। विरागानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं रागतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो । निरोधानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं समुदयतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। पटिनिस्सग्गानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं आदानतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। अनिमित्तानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं निमित्ततो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। अप्पणिहितानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं पणिधिया सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। सुञ्‍ञतानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं अभिनिवेसतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। एवं सिया एको सीतिसियाविमोक्खो दस सीतिसियाविमोक्खा होन्ति, दस सीतिसियाविमोक्खा एको सीतिसियाविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

216. Katamo sītisiyāvimokkho? Siyā eko sītisiyāvimokkho dasa sītisiyāvimokkhā honti, dasa sītisiyāvimokkhā eko sītisiyāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena siyāti. Kathañca siyā? Aniccānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ niccato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Dukkhānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ sukhato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Anattānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ attato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Nibbidānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ nandiyā santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Virāgānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ rāgato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho . Nirodhānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ samudayato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Paṭinissaggānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ ādānato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Animittānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ nimittato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Appaṇihitānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ paṇidhiyā santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Suññatānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ abhinivesato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Evaṃ siyā eko sītisiyāvimokkho dasa sītisiyāvimokkhā honti, dasa sītisiyāvimokkhā eko sītisiyāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

रूपे अनिच्‍चानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं निच्‍चतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो…पे॰… रूपे सुञ्‍ञतानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं अभिनिवेसतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। एवं सिया एको सीतिसियाविमोक्खो दस सीतिसियाविमोक्खा होन्ति, दस सीतिसियाविमोक्खा एको सीतिसियाविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

Rūpe aniccānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ niccato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho…pe… rūpe suññatānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ abhinivesato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Evaṃ siyā eko sītisiyāvimokkho dasa sītisiyāvimokkhā honti, dasa sītisiyāvimokkhā eko sītisiyāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

वेदनाय…पे॰… सञ्‍ञाय… सङ्खारेसु… विञ्‍ञाणे… चक्खुस्मिं…पे॰… जरामरणे अनिच्‍चानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं निच्‍चतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो…पे॰… जरामरणे सुञ्‍ञतानुपस्सना अनुत्तरं सीतिभावं ञाणं अभिनिवेसतो सन्तापपरिळाहदरथा मुच्‍चतीति – सीतिसियाविमोक्खो। एवं सिया एको सीतिसियाविमोक्खो दस सीतिसियाविमोक्खा होन्ति, दस सीतिसियाविमोक्खा एको सीतिसियाविमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन – अयं सीतिसियाविमोक्खो।

Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ niccato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ abhinivesato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Evaṃ siyā eko sītisiyāvimokkho dasa sītisiyāvimokkhā honti, dasa sītisiyāvimokkhā eko sītisiyāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena – ayaṃ sītisiyāvimokkho.

२१७. कतमो झानविमोक्खो? नेक्खम्मं झायतीति ⁵ झानं। कामच्छन्दं झापेतीति – झानं। झायन्तो ⁶ मुच्‍चतीति – झानविमोक्खो। झापेन्तो मुच्‍चतीति – झानविमोक्खो। झायन्तीति – धम्मा। झापेतीति – किलेसे। झाते च झापे च जानातीति – झानविमोक्खो। अब्यापादो झायतीति – झानं। ब्यापादं झापेतीति – झानं। झायन्तो मुच्‍चतीति – झानविमोक्खो। झापेन्तो मुच्‍चतीति – झानविमोक्खो। झायन्तीति – धम्मा। झापेतीति – किलेसे। झाते च झापे च जानातीति – झानविमोक्खो। आलोकसञ्‍ञा झायतीति – झानं। थिनमिद्धं झापेतीति – झानं…पे॰… अविक्खेपो झायतीति – झानं। उद्धच्‍चं झापेतीति – झानं। धम्मववत्थानं झायतीति – झानं। विचिकिच्छं झापेतीति – झानं। ञाणं झायतीति – झानं। अविज्‍जं झापेतीति – झानं। पामोज्‍जं झायतीति – झानं। अरतिं झापेतीति – झानं। पठमं झानं झायतीति – झानं। नीवरणे झापेतीति – झानं…पे॰… अरहत्तमग्गो झायतीति – झानं। सब्बकिलेसे झापेतीति – झानं। झायन्तो मुच्‍चतीति – झानविमोक्खो। झापेन्तो मुच्‍चतीति – झानविमोक्खो। झायन्तीति – धम्मा। झापेतीति – किलेसे। झाते च झापे च जानातीति – झानविमोक्खो – अयं झानविमोक्खो।

217. Katamo jhānavimokkho? Nekkhammaṃ jhāyatīti ⁷ jhānaṃ. Kāmacchandaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto ⁸ muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti – dhammā. Jhāpetīti – kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānavimokkho. Abyāpādo jhāyatīti – jhānaṃ. Byāpādaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti – dhammā. Jhāpetīti – kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānavimokkho. Ālokasaññā jhāyatīti – jhānaṃ. Thinamiddhaṃ jhāpetīti – jhānaṃ…pe… avikkhepo jhāyatīti – jhānaṃ. Uddhaccaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Dhammavavatthānaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Vicikicchaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Ñāṇaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Avijjaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Pāmojjaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Aratiṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Paṭhamaṃ jhānaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Nīvaraṇe jhāpetīti – jhānaṃ…pe… arahattamaggo jhāyatīti – jhānaṃ. Sabbakilese jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti – dhammā. Jhāpetīti – kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānavimokkho – ayaṃ jhānavimokkho.

२१८. कतमो अनुपादा चित्तस्स विमोक्खो? सिया एको अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो दस अनुपादाचित्तस्स विमोक्खा होन्ति, दस अनुपादाचित्तस्स विमोक्खा एको अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन सियाति । कथञ्‍च सिया? अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। दुक्खानुपस्सनाञाणं सुखतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। अनत्तानुपस्सनाञाणं अत्ततो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। निब्बिदानुपस्सनाञाणं नन्दिया उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। विरागानुपस्सनाञाणं रागतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। निरोधानुपस्सनाञाणं समुदयतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं आदानतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। अनिमित्तानुपस्सनाञाणं निमित्ततो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं पणिधिया उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। एवं सिया एको अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो दस अनुपादाचित्तस्स विमोक्खा होन्ति, दस अनुपादाचित्तस्स विमोक्खा एको अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

218. Katamo anupādā cittassa vimokkho? Siyā eko anupādācittassa vimokkho dasa anupādācittassa vimokkhā honti, dasa anupādācittassa vimokkhā eko anupādācittassa vimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena siyāti . Kathañca siyā? Aniccānupassanāñāṇaṃ niccato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Dukkhānupassanāñāṇaṃ sukhato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ nimittato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Evaṃ siyā eko anupādācittassa vimokkho dasa anupādācittassa vimokkhā honti, dasa anupādācittassa vimokkhā eko anupādācittassa vimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

रूपे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो…पे॰… रूपे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। एवं सिया एको अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो दस अनुपादाचित्तस्स विमोक्खा होन्ति, दस अनुपादाचित्तस्स विमोक्खा एको अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho…pe… rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Evaṃ siyā eko anupādācittassa vimokkho dasa anupādācittassa vimokkhā honti, dasa anupādācittassa vimokkhā eko anupādācittassa vimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

वेदनाय…पे॰… सञ्‍ञाय… सङ्खारेसु… विञ्‍ञाणे… चक्खुस्मिं…पे॰… जरामरणे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो…पे॰… जरामरणे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो उपादाना मुच्‍चतीति – अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो। एवं सिया एको अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो दस अनुपादाचित्तस्स विमोक्खा होन्ति , दस अनुपादाचित्तस्स विमोक्खा एको अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो होति वत्थुवसेन परियायेन।

Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Evaṃ siyā eko anupādācittassa vimokkho dasa anupādācittassa vimokkhā honti , dasa anupādācittassa vimokkhā eko anupādācittassa vimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं कतिहुपादानेहि मुच्‍चति? दुक्खानुपस्सनाञाणं कतिहुपादानेहि मुच्‍चति? अनत्तानुपस्सनाञाणं कतिहुपादानेहि मुच्‍चति? निब्बिदानुपस्सनाञाणं…पे॰… विरागानुपस्सनाञाणं… निरोधानुपस्सनाञाणं… पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं… अनिमित्तानुपस्सनाञाणं… अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं… सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं कतिहुपादानेहि मुच्‍चतीति?

Aniccānupassanāñāṇaṃ katihupādānehi muccati? Dukkhānupassanāñāṇaṃ katihupādānehi muccati? Anattānupassanāñāṇaṃ katihupādānehi muccati? Nibbidānupassanāñāṇaṃ…pe… virāgānupassanāñāṇaṃ… nirodhānupassanāñāṇaṃ… paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ… animittānupassanāñāṇaṃ… appaṇihitānupassanāñāṇaṃ… suññatānupassanāñāṇaṃ katihupādānehi muccatīti?

अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं तीहुपादानेहि मुच्‍चति। दुक्खानुपस्सनाञाणं एकुपादाना मुच्‍चति। अनत्तानुपस्सनाञाणं तीहुपादानेहि मुच्‍चति। निब्बिदानुपस्सनाञाणं एकुपादाना मुच्‍चति। विरागानुपस्सनाञाणं एकुपादाना मुच्‍चति। निरोधानुपस्सनाञाणं चतूहुपादानेहि मुच्‍चति। पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं चतूहुपादानेहि मुच्‍चति। अनिमित्तानुपस्सनाञाणं तीहुपादानेहि मुच्‍चति। अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं एकुपादाना मुच्‍चति। सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं तीहुपादानेहि मुच्‍चति।

Aniccānupassanāñāṇaṃ tīhupādānehi muccati. Dukkhānupassanāñāṇaṃ ekupādānā muccati. Anattānupassanāñāṇaṃ tīhupādānehi muccati. Nibbidānupassanāñāṇaṃ ekupādānā muccati. Virāgānupassanāñāṇaṃ ekupādānā muccati. Nirodhānupassanāñāṇaṃ catūhupādānehi muccati. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ catūhupādānehi muccati. Animittānupassanāñāṇaṃ tīhupādānehi muccati. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ ekupādānā muccati. Suññatānupassanāñāṇaṃ tīhupādānehi muccati.

अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं कतमेहि तीहुपादानेहि मुच्‍चति? दिट्ठुपादाना, सीलब्बतुपादाना, अत्तवादुपादाना – अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं इमेहि तीहुपादानेहि मुच्‍चति। दुक्खानुपस्सनाञाणं कतमा एकुपादाना ⁹ मुच्‍चति? कामुपादाना – दुक्खानुपस्सनाञाणं इदं एकुपादाना मुच्‍चति। ¹⁰ अनत्तानुपस्सनाञाणं कतमेहि तीहुपादानेहि मुच्‍चति? दिट्ठुपादाना, सीलब्बतुपादाना, अत्तवादुपादाना – अनत्तानुपस्सनाञाणं इमेहि तीहुपादानेहि मुच्‍चति। निब्बिदानुपस्सनाञाणं कतमा एकुपादाना मुच्‍चति? कामुपादाना – निब्बिदानुपस्सनाञाणं इदं एकुपादाना मुच्‍चति। विरागानुपस्सनाञाणं कतमा एकुपादाना मुच्‍चति? कामुपादाना – विरागानुपस्सनाञाणं इदं एकुपादाना मुच्‍चति। निरोधानुपस्सनाञाणं कतमेहि चतूहुपादानेहि मुच्‍चति? कामुपादाना, दिट्ठुपादाना, सीलब्बतुपादाना, अत्तवादुपादाना – निरोधानुपस्सनाञाणं इमेहि चतूहुपादानेहि मुच्‍चति। पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं कतमेहि चतूहुपादानेहि मुच्‍चति? कामुपादाना, दिट्ठुपादाना, सीलब्बतुपादाना, अत्तवादुपादाना – पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं इमेहि चतूहुपादानेहि मुच्‍चति। अनिमित्तानुपस्सनाञाणं कतमेहि तीहुपादानेहि मुच्‍चति? दिट्ठुपादाना, सीलब्बतुपादाना, अत्तवादुपादाना – अनिमित्तानुपस्सनाञाणं इमेहि तीहुपादानेहि मुच्‍चति। अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं कतमा एकुपादाना मुच्‍चति? कामुपादाना – अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं इदं एकुपादाना मुच्‍चति। सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं कतमेहि तीहुपादानेहि मुच्‍चति? दिट्ठुपादाना, सीलब्बतुपादाना, अत्तवादुपादाना – सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं इमेहि तीहुपादानेहि मुच्‍चति।

Aniccānupassanāñāṇaṃ katamehi tīhupādānehi muccati? Diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – aniccānupassanāñāṇaṃ imehi tīhupādānehi muccati. Dukkhānupassanāñāṇaṃ katamā ekupādānā ¹¹ muccati? Kāmupādānā – dukkhānupassanāñāṇaṃ idaṃ ekupādānā muccati. ¹² Anattānupassanāñāṇaṃ katamehi tīhupādānehi muccati? Diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – anattānupassanāñāṇaṃ imehi tīhupādānehi muccati. Nibbidānupassanāñāṇaṃ katamā ekupādānā muccati? Kāmupādānā – nibbidānupassanāñāṇaṃ idaṃ ekupādānā muccati. Virāgānupassanāñāṇaṃ katamā ekupādānā muccati? Kāmupādānā – virāgānupassanāñāṇaṃ idaṃ ekupādānā muccati. Nirodhānupassanāñāṇaṃ katamehi catūhupādānehi muccati? Kāmupādānā, diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – nirodhānupassanāñāṇaṃ imehi catūhupādānehi muccati. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ katamehi catūhupādānehi muccati? Kāmupādānā, diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ imehi catūhupādānehi muccati. Animittānupassanāñāṇaṃ katamehi tīhupādānehi muccati? Diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – animittānupassanāñāṇaṃ imehi tīhupādānehi muccati. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ katamā ekupādānā muccati? Kāmupādānā – appaṇihitānupassanāñāṇaṃ idaṃ ekupādānā muccati. Suññatānupassanāñāṇaṃ katamehi tīhupādānehi muccati? Diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – suññatānupassanāñāṇaṃ imehi tīhupādānehi muccati.

यञ्‍च अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं, यञ्‍च अनत्तानुपस्सनाञाणं, यञ्‍च अनिमित्तानुपस्सनाञाणं, यञ्‍च सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं – इमानि चत्तारि ञाणानि तीहुपादानेहि मुच्‍चन्ति – दिट्ठुपादाना, सीलब्बतुपादाना, अत्तवादुपादाना। यञ्‍च दुक्खानुपस्सनाञाणं, यं च निब्बिदानुपस्सनाञाणं, यञ्‍च विरागानुपस्सनाञाणं, यञ्‍च अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं – इमानि चत्तारि ञाणानि एकुपादाना मुच्‍चन्ति – कामुपादाना। यञ्‍च निरोधानुपस्सनाञाणं, यञ्‍च पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं – इमानि द्वे ञाणानि चतूहुपादानेहि मुच्‍चन्ति – कामुपादाना, दिट्ठुपादाना, सीलब्बतुपादाना, अत्तवादुपादाना – अयं अनुपादाचित्तस्स विमोक्खो।

Yañca aniccānupassanāñāṇaṃ, yañca anattānupassanāñāṇaṃ, yañca animittānupassanāñāṇaṃ, yañca suññatānupassanāñāṇaṃ – imāni cattāri ñāṇāni tīhupādānehi muccanti – diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā. Yañca dukkhānupassanāñāṇaṃ, yaṃ ca nibbidānupassanāñāṇaṃ, yañca virāgānupassanāñāṇaṃ, yañca appaṇihitānupassanāñāṇaṃ – imāni cattāri ñāṇāni ekupādānā muccanti – kāmupādānā. Yañca nirodhānupassanāñāṇaṃ, yañca paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ – imāni dve ñāṇāni catūhupādānehi muccanti – kāmupādānā, diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – ayaṃ anupādācittassa vimokkho.

विमोक्खकथाय पठमभाणवारो।

Vimokkhakathāya paṭhamabhāṇavāro.

२१९. तीणि खो पनिमानि विमोक्खमुखानि लोकनिय्यानाय संवत्तन्ति। सब्बसङ्खारे परिच्छेदपरिवटुमतो ¹³ समनुपस्सनताय अनिमित्ताय च धातुया चित्तसम्पक्खन्दनताय, सब्बसङ्खारेसु मनोसमुत्तेजनताय अप्पणिहिताय च धातुया चित्तसम्पक्खन्दनताय, सब्बधम्मे परतो समनुपस्सनताय सुञ्‍ञताय च धातुया चित्तसम्पक्खन्दनताय – इमानि तीणि विमोक्खमुखानि लोकनिय्यानाय संवत्तन्ति।

219. Tīṇi kho panimāni vimokkhamukhāni lokaniyyānāya saṃvattanti. Sabbasaṅkhāre paricchedaparivaṭumato ¹⁴ samanupassanatāya animittāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya, sabbasaṅkhāresu manosamuttejanatāya appaṇihitāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya, sabbadhamme parato samanupassanatāya suññatāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya – imāni tīṇi vimokkhamukhāni lokaniyyānāya saṃvattanti.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो कथं सङ्खारा उपट्ठन्ति? दुक्खतो मनसिकरोतो कथं सङ्खारा उपट्ठन्ति? अनत्ततो मनसिकरोतो कथं सङ्खारा उपट्ठन्ति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो खयतो सङ्खारा उपट्ठन्ति, दुक्खतो मनसिकरोतो भयतो सङ्खारा उपट्ठन्ति, अनत्ततो मनसिकरोतो सुञ्‍ञतो सङ्खारा उपट्ठन्ति।

Aniccato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Dukkhato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Anattato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Aniccato manasikaroto khayato saṅkhārā upaṭṭhanti, dukkhato manasikaroto bhayato saṅkhārā upaṭṭhanti, anattato manasikaroto suññato saṅkhārā upaṭṭhanti.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो किं बहुलं चित्तं होति? दुक्खतो मनसिकरोतो किं बहुलं चित्तं होति? अनत्ततो मनसिकरोतो किं बहुलं चित्तं होति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलं चित्तं होति । दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलं चित्तं होति। अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलं चित्तं होति।

Aniccato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Dukkhato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Anattato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulaṃ cittaṃ hoti . Dukkhato manasikaroto passaddhibahulaṃ cittaṃ hoti. Anattato manasikaroto vedabahulaṃ cittaṃ hoti.

अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो अधिमोक्खबहुलो कतमिन्द्रियं पटिलभति? दुक्खतो मनसिकरोन्तो पस्सद्धिबहुलो कतमिन्द्रियं पटिलभति? अनत्ततो मनसिकरोन्तो वेदबहुलो कतमिन्द्रियं पटिलभति? अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो अधिमोक्खबहुलो सद्धिन्द्रियं पटिलभति। दुक्खतो मनसिकरोन्तो पस्सद्धिबहुलो समाधिन्द्रियं पटिलभति। अनत्ततो मनसिकरोन्तो वेदबहुलो पञ्‍ञिन्द्रियं पटिलभति।

Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo katamindriyaṃ paṭilabhati? Dukkhato manasikaronto passaddhibahulo katamindriyaṃ paṭilabhati? Anattato manasikaronto vedabahulo katamindriyaṃ paṭilabhati? Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo saddhindriyaṃ paṭilabhati. Dukkhato manasikaronto passaddhibahulo samādhindriyaṃ paṭilabhati. Anattato manasikaronto vedabahulo paññindriyaṃ paṭilabhati.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति, भावनाय कतिन्द्रियानि तदन्वया ¹⁵ होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, को भावेति? दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति, भावनाय कतिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, को भावेति? अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलस्स कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति, भावनाय कतिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, को भावेति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स सद्धिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। भावनाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। यो सम्मापटिपन्‍नो सो भावेति; नत्थि मिच्छापटिपन्‍नस्स इन्द्रियभावना। दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स समाधिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। भावनाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति , सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति , एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। यो सम्मापटिपन्‍नो सो भावेति; नत्थि मिच्छापटिपन्‍नस्स इन्द्रियभावना। अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलस्स पञ्‍ञिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। भावनाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। यो सम्मापटिपन्‍नो सो भावेति; नत्थि मिच्छापटिपन्‍नस्स इन्द्रियभावना।

Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti, bhāvanāya katindriyāni tadanvayā ¹⁶ honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti, bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Anattato manasikaroto vedabahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti, bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa saddhindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa indriyabhāvanā. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa samādhindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti , sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti , ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa indriyabhāvanā. Anattato manasikaroto vedabahulassa paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa indriyabhāvanā.

२२०. अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति? भावनाय कतिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति? पटिवेधकाले कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति? पटिवेधाय कतिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति? केनट्ठेन भावना? केनट्ठेन पटिवेधो? दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति? भावनाय कतिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति , अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति? पटिवेधकाले कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति? पटिवेधाय कतिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति? केनट्ठेन भावना? केनट्ठेन पटिवेधो? अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलस्स कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति? भावनाय कतिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति? पटिवेधकाले कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति? पटिवेधाय कतिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति? केनट्ठेन भावना? केनट्ठेन पटिवेधो?

220. Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti? Paṭivedhakāle katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Paṭivedhāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti? Kenaṭṭhena bhāvanā? Kenaṭṭhena paṭivedho? Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti , aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti? Paṭivedhakāle katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Paṭivedhāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti? Kenaṭṭhena bhāvanā? Kenaṭṭhena paṭivedho? Anattato manasikaroto vedabahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti? Paṭivedhakāle katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Paṭivedhāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti? Kenaṭṭhena bhāvanā? Kenaṭṭhena paṭivedho?

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स सद्धिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। भावनाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति , सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। पटिवेधकाले पञ्‍ञिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। पटिवेधाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। दस्सनट्ठेन पटिवेधो। एवं पटिविज्झन्तोपि भावेति, भावेन्तोपि पटिविज्झति। दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स समाधिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। भावनाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। पटिवेधकाले पञ्‍ञिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। पटिवेधाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। दस्सनट्ठेन पटिवेधो। एवं पटिविज्झन्तोपि भावेति, भावेन्तोपि पटिविज्झति। अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलस्स पञ्‍ञिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। भावनाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। पटिवेधकालेपि पञ्‍ञिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति। पटिवेधाय चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। दस्सनट्ठेन पटिवेधो। एवं पटिविज्झन्तोपि भावेति, भावेन्तोपि पटिविज्झति।

Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa saddhindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti , sampayuttapaccayā honti. Paṭivedhakāle paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Paṭivedhāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Dassanaṭṭhena paṭivedho. Evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa samādhindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Paṭivedhakāle paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Paṭivedhāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Dassanaṭṭhena paṭivedho. Evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati. Anattato manasikaroto vedabahulassa paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Paṭivedhakālepi paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Paṭivedhāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Dassanaṭṭhena paṭivedho. Evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati.

२२१. अनिच्‍चतो मनसिकरोतो कतमिन्द्रियं अधिमत्तं होति? कतमिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सद्धाविमुत्तो ¹⁷ होति? दुक्खतो मनसिकरोतो कतमिन्द्रियं अधिमत्तं होति? कतमिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता कायसक्खी ¹⁸ होति? अनत्ततो मनसिकरोतो कतमिन्द्रियं अधिमत्तं होति? कतमिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता दिट्ठिप्पत्तो होति?

221. Aniccato manasikaroto katamindriyaṃ adhimattaṃ hoti? Katamindriyassa adhimattattā saddhāvimutto ¹⁹ hoti? Dukkhato manasikaroto katamindriyaṃ adhimattaṃ hoti? Katamindriyassa adhimattattā kāyasakkhī ²⁰ hoti? Anattato manasikaroto katamindriyaṃ adhimattaṃ hoti? Katamindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti?

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो सद्धिन्द्रियं अधिमत्तं होति। सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सद्धाविमुत्तो होति। दुक्खतो मनसिकरोतो समाधिन्द्रियं अधिमत्तं होति। समाधिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता कायसक्खी होति। अनत्ततो मनसिकरोतो पञ्‍ञिन्द्रियं अधिमत्तं होति। पञ्‍ञिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता दिट्ठिप्पत्तो होति।

Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti.

सद्दहन्तो विमुत्तोति – सद्धाविमुत्तो। फुट्ठत्ता सच्छिकतोति ²¹ – कायसक्खी। दिट्ठत्ता पत्तोति – दिट्ठिप्पत्तो। सद्दहन्तो विमुच्‍चतीति – सद्धाविमुत्तो। झानफस्सं पठमं फुसति, पच्छा निरोधं निब्बानं सच्छिकरोतीति – कायसक्खी। ‘‘दुक्खा सङ्खारा, सुखो निरोधो’’ति ञातं होति दिट्ठं विदितं सच्छिकतं फस्सितं पञ्‍ञायाति – दिट्ठिप्पत्तो। यो चायं पुग्गलो सद्धाविमुत्तो, यो च कायसक्खी, यो च दिट्ठिप्पत्तो, सिया इमे तयो पुग्गला सद्धाविमुत्तापि कायसक्खीपि दिट्ठिप्पत्तापि वत्थुवसेन परियायेन सियाति। कथञ्‍च सिया? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो सद्धिन्द्रियं अधिमत्तं होति। सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सद्धाविमुत्तो होति। दुक्खतो मनसिकरोतो सद्धिन्द्रियं अधिमत्तं होति। सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सद्धाविमुत्तो होति। अनत्ततो मनसिकरोतो सद्धिन्द्रियं अधिमत्तं होति। सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सद्धाविमुत्तो होति। एवं इमे तयो पुग्गला सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्ता।

Saddahanto vimuttoti – saddhāvimutto. Phuṭṭhattā sacchikatoti ²² – kāyasakkhī. Diṭṭhattā pattoti – diṭṭhippatto. Saddahanto vimuccatīti – saddhāvimutto. Jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti – kāyasakkhī. ‘‘Dukkhā saṅkhārā, sukho nirodho’’ti ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ phassitaṃ paññāyāti – diṭṭhippatto. Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto, yo ca kāyasakkhī, yo ca diṭṭhippatto, siyā ime tayo puggalā saddhāvimuttāpi kāyasakkhīpi diṭṭhippattāpi vatthuvasena pariyāyena siyāti. Kathañca siyā? Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Dukkhato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Anattato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Evaṃ ime tayo puggalā saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā.

दुक्खतो मनसिकरोतो समाधिन्द्रियं अधिमत्तं होति। समाधिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता कायसक्खी होति। अनत्ततो मनसिकरोतो समाधिन्द्रियं अधिमत्तं होति। समाधिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता कायसक्खी होति। अनिच्‍चतो मनसिकरोतो समाधिन्द्रियं अधिमत्तं होति। समाधिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता कायसक्खी होति। एवं इमे तयो पुग्गला समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी।

Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Anattato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Aniccato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Evaṃ ime tayo puggalā samādhindriyassa vasena kāyasakkhī.

अनत्ततो मनसिकरोतो पञ्‍ञिन्द्रियं अधिमत्तं होति। पञ्‍ञिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता दिट्ठिप्पत्तो होति। अनिच्‍चतो मनसिकरोतो पञ्‍ञिन्द्रियं अधिमत्तं होति। पञ्‍ञिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता दिट्ठिप्पत्तो होति। दुक्खतो मनसिकरोतो पञ्‍ञिन्द्रियं अधिमत्तं होति। पञ्‍ञिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता दिट्ठिप्पत्तो होति। एवं इमे तयो पुग्गला पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti. Aniccato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti. Dukkhato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti. Evaṃ ime tayo puggalā paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

यो चायं पुग्गलो सद्धाविमुत्तो, यो च कायसक्खी, यो च दिट्ठिप्पत्तो, एवं सिया इमे तयो पुग्गला सद्धाविमुत्तापि कायसक्खीपि दिट्ठिप्पत्तापि वत्थुवसेन परियायेन। यो चायं पुग्गलो सद्धाविमुत्तो, यो च कायसक्खी, यो च दिट्ठिप्पत्तो, सिया इमे तयो पुग्गला…पे॰… अञ्‍ञोयेव सद्धाविमुत्तो, अञ्‍ञो कायसक्खी, अञ्‍ञो दिट्ठिप्पत्तो सियाति। कथञ्‍च सिया? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो सद्धिन्द्रियं अधिमत्तं होति। सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सद्धाविमुत्तो होति। दुक्खतो मनसिकरोतो समाधिन्द्रियं अधिमत्तं होति। समाधिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता कायसक्खी होति। अनत्ततो मनसिकरोतो पञ्‍ञिन्द्रियं अधिमत्तं होति। पञ्‍ञिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता दिट्ठिप्पत्तो होति। यो चायं पुग्गलो सद्धाविमुत्तो, यो च कायसक्खी, यो च दिट्ठिप्पत्तो, एवं सिया इमे तयो पुग्गला सद्धाविमुत्तापि कायसक्खीपि दिट्ठिप्पत्तापि वत्थुवसेन परियायेन। अञ्‍ञोयेव सद्धाविमुत्तो, अञ्‍ञो कायसक्खी, अञ्‍ञो दिट्ठिप्पत्तो।

Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto, yo ca kāyasakkhī, yo ca diṭṭhippatto, evaṃ siyā ime tayo puggalā saddhāvimuttāpi kāyasakkhīpi diṭṭhippattāpi vatthuvasena pariyāyena. Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto, yo ca kāyasakkhī, yo ca diṭṭhippatto, siyā ime tayo puggalā…pe… aññoyeva saddhāvimutto, añño kāyasakkhī, añño diṭṭhippatto siyāti. Kathañca siyā? Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti. Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto, yo ca kāyasakkhī, yo ca diṭṭhippatto, evaṃ siyā ime tayo puggalā saddhāvimuttāpi kāyasakkhīpi diṭṭhippattāpi vatthuvasena pariyāyena. Aññoyeva saddhāvimutto, añño kāyasakkhī, añño diṭṭhippatto.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो सद्धिन्द्रियं अधिमत्तं होति, सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सोतापत्तिमग्गं पटिलभति; तेन वुच्‍चति – ‘‘सद्धानुसारी’’। चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। सद्धिन्द्रियस्स वसेन चतुन्‍नं इन्द्रियानं भावना होति। ये हि केचि सद्धिन्द्रियस्स वसेन सोतापत्तिमग्गं पटिलभन्ति , सब्बे ते सद्धानुसारिनो।

Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhindriyassa adhimattattā sotāpattimaggaṃ paṭilabhati; tena vuccati – ‘‘saddhānusārī’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Saddhindriyassa vasena catunnaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Ye hi keci saddhindriyassa vasena sotāpattimaggaṃ paṭilabhanti , sabbe te saddhānusārino.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो सद्धिन्द्रियं अधिमत्तं होति, सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सोतापत्तिफलं सच्छिकतं होति; तेन वुच्‍चति – ‘‘सद्धाविमुत्तो’’। चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। सद्धिन्द्रियस्स वसेन चत्तारिन्द्रियानि भावितानि होन्ति सुभावितानि । येहि केचि सद्धिन्द्रियस्स वसेन सोतापत्तिफलं सच्छिकता, सब्बे ते सद्धाविमुत्ता।

Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhindriyassa adhimattattā sotāpattiphalaṃ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘saddhāvimutto’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Saddhindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni . Yehi keci saddhindriyassa vasena sotāpattiphalaṃ sacchikatā, sabbe te saddhāvimuttā.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो सद्धिन्द्रियं अधिमत्तं होति, सद्धिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सकदागामिमग्गं पटिलभति…पे॰… सकदागामिफलं सच्छिकतं होति…पे॰… अनागामिमग्गं पटिलभति… अनागामिफलं सच्छिकतं होति…पे॰… अरहत्तमग्गं पटिलभति… अरहत्तं ²³ सच्छिकतं होति; तेन वुच्‍चति – ‘‘सद्धाविमुत्तो’’। चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति…पे॰… सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। सद्धिन्द्रियस्स वसेन चत्तारिन्द्रियानि भावितानि होन्ति सुभावितानि। येहि केचि सद्धिन्द्रियस्स वसेन अरहत्तं सच्छिकता, सब्बे ते सद्धाविमुत्ता।

Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhindriyassa adhimattattā sakadāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… sakadāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… anāgāmimaggaṃ paṭilabhati… anāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… arahattamaggaṃ paṭilabhati… arahattaṃ ²⁴ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘saddhāvimutto’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti…pe… sampayuttapaccayā honti. Saddhindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yehi keci saddhindriyassa vasena arahattaṃ sacchikatā, sabbe te saddhāvimuttā.

दुक्खतो मनसिकरोतो समाधिन्द्रियं अधिमत्तं होति, समाधिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सोतापत्तिमग्गं पटिलभति; तेन वुच्‍चति – ‘‘कायसक्खी’’। चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति , सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। समाधिन्द्रियस्स वसेन चतुन्‍नं इन्द्रियानं भावना होति। ये हि केचि समाधिन्द्रियस्स वसेन सोतापत्तिमग्गं पटिलभन्ति, सब्बे ते कायसक्खी।

Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, samādhindriyassa adhimattattā sotāpattimaggaṃ paṭilabhati; tena vuccati – ‘‘kāyasakkhī’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti , sampayuttapaccayā honti. Samādhindriyassa vasena catunnaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Ye hi keci samādhindriyassa vasena sotāpattimaggaṃ paṭilabhanti, sabbe te kāyasakkhī.

दुक्खतो मनसिकरोतो समाधिन्द्रियं अधिमत्तं होति, समाधिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सोतापत्तिफलं सच्छिकतं होति…पे॰… सकदागामिमग्गं पटिलभति…पे॰… सकदागामिफलं सच्छिकतं होति…पे॰… अनागामिमग्गं पटिलभति…पे॰… अनागामिफलं सच्छिकतं होति…पे॰… अरहत्तमग्गं पटिलभति…पे॰… अरहत्तं सच्छिकतं होति; तेन वुच्‍चति – ‘‘कायसक्खी’’। चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। समाधिन्द्रियस्स वसेन चत्तारिन्द्रियानि भावितानि होन्ति सुभावितानि। येहि केचि समाधिन्द्रियस्स वसेन अरहत्तं सच्छिकता, सब्बे ते कायसक्खी।

Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, samādhindriyassa adhimattattā sotāpattiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… sakadāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… sakadāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… anāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… anāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… arahattamaggaṃ paṭilabhati…pe… arahattaṃ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘kāyasakkhī’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Samādhindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yehi keci samādhindriyassa vasena arahattaṃ sacchikatā, sabbe te kāyasakkhī.

अनत्ततो मनसिकरोतो पञ्‍ञिन्द्रियं अधिमत्तं होति, पञ्‍ञिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सोतापत्तिमग्गं पटिलभति; तेन वुच्‍चति – ‘‘धम्मानुसारी’’। चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति…पे॰… सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन चतुन्‍नं इन्द्रियानं भावना होति। ये हि केचि पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन सोतापत्तिमग्गं पटिलभन्ति, सब्बे ते धम्मानुसारिनो।

Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññindriyassa adhimattattā sotāpattimaggaṃ paṭilabhati; tena vuccati – ‘‘dhammānusārī’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti…pe… sampayuttapaccayā honti. Paññindriyassa vasena catunnaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Ye hi keci paññindriyassa vasena sotāpattimaggaṃ paṭilabhanti, sabbe te dhammānusārino.

अनत्ततो मनसिकरोतो पञ्‍ञिन्द्रियं अधिमत्तं होति, पञ्‍ञिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सोतापत्तिफलं सच्छिकतं होति; तेन वुच्‍चति – ‘‘दिट्ठिप्पत्तो’’। चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति…पे॰… सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन चत्तारिन्द्रियानि भावितानि होन्ति सुभावितानि। येहि केचि पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन सोतापत्तिफलं सच्छिकता, सब्बे ते दिट्ठिप्पत्ता।

Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññindriyassa adhimattattā sotāpattiphalaṃ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘diṭṭhippatto’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti…pe… sampayuttapaccayā honti. Paññindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yehi keci paññindriyassa vasena sotāpattiphalaṃ sacchikatā, sabbe te diṭṭhippattā.

अनत्ततो मनसिकरोतो पञ्‍ञिन्द्रियं अधिमत्तं होति, पञ्‍ञिन्द्रियस्स अधिमत्तत्ता सकदागामिमग्गं पटिलभति…पे॰… सकदागामिफलं सच्छिकतं होति…पे॰… अनागामिमग्गं पटिलभति…पे॰… अनागामिफलं सच्छिकतं होति…पे॰… अरहत्तमग्गं पटिलभति…पे॰… अरहत्तं सच्छिकतं होति; तेन वुच्‍चति – ‘‘दिट्ठिप्पत्तो’’। चत्तारिन्द्रियानि तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति। पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन चत्तारिन्द्रियानि भावितानि होन्ति सुभावितानि। येहि केचि पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन अरहत्तं सच्छिकता, सब्बे ते दिट्ठिप्पत्ता।

Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññindriyassa adhimattattā sakadāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… sakadāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… anāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… anāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… arahattamaggaṃ paṭilabhati…pe… arahattaṃ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘diṭṭhippatto’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Paññindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yehi keci paññindriyassa vasena arahattaṃ sacchikatā, sabbe te diṭṭhippattā.

२२२. ये हि केचि नेक्खम्मं भाविता वा भावेन्ति वा भाविस्सन्ति वा, अधिगता वा अधिगच्छन्ति वा अधिगमिस्सन्ति वा, पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, पटिलद्धा वा पटिलभन्ति वा पटिलभिस्सन्ति वा, पटिविद्धा वा पटिविज्झन्ति वा पटिविज्झिस्सन्ति वा, सच्छिकता वा सच्छिकरोन्ति वा सच्छिकरिस्सन्ति वा, फस्सिता वा फस्सन्ति वा फस्सिस्सन्ति वा, वसिप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, पारमिप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, वेसारज्‍जप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, सब्बे ते सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्ता, समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी, पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

222. Ye hi keci nekkhammaṃ bhāvitā vā bhāventi vā bhāvissanti vā, adhigatā vā adhigacchanti vā adhigamissanti vā, pattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, paṭiladdhā vā paṭilabhanti vā paṭilabhissanti vā, paṭividdhā vā paṭivijjhanti vā paṭivijjhissanti vā, sacchikatā vā sacchikaronti vā sacchikarissanti vā, phassitā vā phassanti vā phassissanti vā, vasippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, pāramippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, vesārajjappattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

ये हि केचि अब्यापादं…पे॰… आलोकसञ्‍ञं… अविक्खेपं… धम्मववत्थानं… ञाणं… पामोज्‍जं… पठमं झानं… दुतियं झानं… ततियं झानं… चतुत्थं झानं… आकासानञ्‍चायतनसमापत्तिं… विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्तिं … आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्तिं… नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्तिं… अनिच्‍चानुपस्सनं… दुक्खानुपस्सनं… अनत्तानुपस्सनं… निब्बिदानुपस्सनं… विरागानुपस्सनं … निरोधानुपस्सनं… पटिनिस्सग्गानुपस्सनं… खयानुपस्सनं… वयानुपस्सनं… विपरिणामानुपस्सनं… अनिमित्तानुपस्सनं… अप्पणिहितानुपस्सनं… सुञ्‍ञतानुपस्सनं… अधिपञ्‍ञाधम्मविपस्सनं… यथाभूतञाणदस्सनं… आदीनवानुपस्सनं… पटिसङ्खानुपस्सनं… विवट्टनानुपस्सनं… सोतापत्तिमग्गं… सकदागामिमग्गं… अनागामिमग्गं… अरहत्तमग्गं…।

Ye hi keci abyāpādaṃ…pe… ālokasaññaṃ… avikkhepaṃ… dhammavavatthānaṃ… ñāṇaṃ… pāmojjaṃ… paṭhamaṃ jhānaṃ… dutiyaṃ jhānaṃ… tatiyaṃ jhānaṃ… catutthaṃ jhānaṃ… ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ… viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ … ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ… aniccānupassanaṃ… dukkhānupassanaṃ… anattānupassanaṃ… nibbidānupassanaṃ… virāgānupassanaṃ … nirodhānupassanaṃ… paṭinissaggānupassanaṃ… khayānupassanaṃ… vayānupassanaṃ… vipariṇāmānupassanaṃ… animittānupassanaṃ… appaṇihitānupassanaṃ… suññatānupassanaṃ… adhipaññādhammavipassanaṃ… yathābhūtañāṇadassanaṃ… ādīnavānupassanaṃ… paṭisaṅkhānupassanaṃ… vivaṭṭanānupassanaṃ… sotāpattimaggaṃ… sakadāgāmimaggaṃ… anāgāmimaggaṃ… arahattamaggaṃ….

ये हि केचि चत्तारो सतिपट्ठाने… चत्तारो सम्मप्पधाने… चत्तारो इद्धिपादे… पञ्‍चिन्द्रियानि… पञ्‍च बलानि… सत्त बोज्झङ्गे… अरियं अट्ठङ्गिकं मग्गं… ये हि केचि अट्ठ विमोक्खे भाविता वा भावेन्ति वा भाविस्सन्ति वा, अधिगता वा अधिगच्छन्ति वा अधिगमिस्सन्ति वा, पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, पटिलद्धा वा पटिलभन्ति वा पटिलभिस्सन्ति वा, पटिविद्धा वा पटिविज्झन्ति वा पटिविज्झिस्सन्ति वा, सच्छिकता वा सच्छिकरोन्ति वा सच्छिकरिस्सन्ति वा, फस्सिता वा फस्सन्ति वा फस्सिस्सन्ति वा, वसिप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा पारमिप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, वेसारज्‍जप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, सब्बे ते सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्ता, समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी, पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

Ye hi keci cattāro satipaṭṭhāne… cattāro sammappadhāne… cattāro iddhipāde… pañcindriyāni… pañca balāni… satta bojjhaṅge… ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ… ye hi keci aṭṭha vimokkhe bhāvitā vā bhāventi vā bhāvissanti vā, adhigatā vā adhigacchanti vā adhigamissanti vā, pattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, paṭiladdhā vā paṭilabhanti vā paṭilabhissanti vā, paṭividdhā vā paṭivijjhanti vā paṭivijjhissanti vā, sacchikatā vā sacchikaronti vā sacchikarissanti vā, phassitā vā phassanti vā phassissanti vā, vasippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā pāramippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, vesārajjappattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

ये हि केचि चतस्सो पटिसम्भिदा पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा…पे॰… सब्बे ते सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्ता, समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी, पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

Ye hi keci catasso paṭisambhidā pattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā…pe… sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

ये हि केचि तिस्सो विज्‍जा पटिविद्धा वा पटिविज्झन्ति वा पटिविज्झिस्सन्ति वा…पे॰… सब्बे ते सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्ता, समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी, पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

Ye hi keci tisso vijjā paṭividdhā vā paṭivijjhanti vā paṭivijjhissanti vā…pe… sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

ये हि केचि तिस्सो सिक्खा सिक्खिता वा सिक्खन्ति वा सिक्खिस्सन्ति वा, सच्छिकता वा सच्छिकरोन्ति वा सच्छिकरिस्सन्ति वा, फस्सिता वा फस्सन्ति वा फस्सिस्सन्ति वा, वसिप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, पारमिप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, वेसारज्‍जप्पत्ता वा पापुणन्ति वा पापुणिस्सन्ति वा, सब्बे ते सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्ता, समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी, पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

Ye hi keci tisso sikkhā sikkhitā vā sikkhanti vā sikkhissanti vā, sacchikatā vā sacchikaronti vā sacchikarissanti vā, phassitā vā phassanti vā phassissanti vā, vasippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, pāramippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, vesārajjappattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

ये हि केचि दुक्खं परिजानन्ति समुदयं पजहन्ति निरोधं सच्छिकरोन्ति मग्गं भावेन्ति, सब्बे ते सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्ता, समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी, पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

Ye hi keci dukkhaṃ parijānanti samudayaṃ pajahanti nirodhaṃ sacchikaronti maggaṃ bhāventi, sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

कतिहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति? कतिहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झति? चतूहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति। चतूहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झति। दुक्खसच्‍चं परिञ्‍ञापटिवेधं पटिविज्झति, समुदयसच्‍चं पहानप्पटिवेधं पटिविज्झति, निरोधसच्‍चं सच्छिकिरियापटिवेधं पटिविज्झति, मग्गसच्‍चं भावनापटिवेधं पटिविज्झति। इमेहि चतूहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति। इमेहि चतूहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झन्तो सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्तो, समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी, पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्तो।

Katihākārehi saccappaṭivedho hoti? Katihākārehi saccāni paṭivijjhati? Catūhākārehi saccappaṭivedho hoti. Catūhākārehi saccāni paṭivijjhati. Dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, samudayasaccaṃ pahānappaṭivedhaṃ paṭivijjhati, nirodhasaccaṃ sacchikiriyāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, maggasaccaṃ bhāvanāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Imehi catūhākārehi saccappaṭivedho hoti. Imehi catūhākārehi saccāni paṭivijjhanto saddhindriyassa vasena saddhāvimutto, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippatto.

कतिहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति? कतिहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झति ? नवहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति, नवहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झति। दुक्खसच्‍चं परिञ्‍ञापटिवेधं पटिविज्झति, समुदयसच्‍चं पहानप्पटिवेधं पटिविज्झति, निरोधसच्‍चं सच्छिकिरियापटिवेधं पटिविज्झति, मग्गसच्‍चं भावनापटिवेधं पटिविज्झति। अभिञ्‍ञापटिवेधो च सब्बधम्मानं, परिञ्‍ञापटिवेधो च सब्बसङ्खारानं, पहानप्पटिवेधो च सब्बाकुसलानं, भावनापटिवेधो च चतुन्‍नं मग्गानं, सच्छिकिरियापटिवेधो च निरोधस्स। इमेहि नवहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति। इमेहि नवहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झन्तो सद्धिन्द्रियस्स वसेन सद्धाविमुत्तो, समाधिन्द्रियस्स वसेन कायसक्खी, पञ्‍ञिन्द्रियस्स वसेन दिट्ठिप्पत्तो।

Katihākārehi saccappaṭivedho hoti? Katihākārehi saccāni paṭivijjhati ? Navahākārehi saccappaṭivedho hoti, navahākārehi saccāni paṭivijjhati. Dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, samudayasaccaṃ pahānappaṭivedhaṃ paṭivijjhati, nirodhasaccaṃ sacchikiriyāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, maggasaccaṃ bhāvanāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Abhiññāpaṭivedho ca sabbadhammānaṃ, pariññāpaṭivedho ca sabbasaṅkhārānaṃ, pahānappaṭivedho ca sabbākusalānaṃ, bhāvanāpaṭivedho ca catunnaṃ maggānaṃ, sacchikiriyāpaṭivedho ca nirodhassa. Imehi navahākārehi saccappaṭivedho hoti. Imehi navahākārehi saccāni paṭivijjhanto saddhindriyassa vasena saddhāvimutto, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippatto.

दुतियभाणवारो।

Dutiyabhāṇavāro.

२२३. अनिच्‍चतो मनसिकरोतो कथं सङ्खारा उपट्ठन्ति? दुक्खतो मनसिकरोतो कथं सङ्खारा उपट्ठन्ति? अनत्ततो मनसिकरोतो कथं सङ्खारा उपट्ठन्ति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो खयतो सङ्खारा उपट्ठन्ति। दुक्खतो मनसिकरोतो भयतो सङ्खारा उपट्ठन्ति। अनत्ततो मनसिकरोतो सुञ्‍ञतो सङ्खारा उपट्ठन्ति।

223. Aniccato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Dukkhato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Anattato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Aniccato manasikaroto khayato saṅkhārā upaṭṭhanti. Dukkhato manasikaroto bhayato saṅkhārā upaṭṭhanti. Anattato manasikaroto suññato saṅkhārā upaṭṭhanti.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो किं बहुलं चित्तं होति? दुक्खतो मनसिकरोतो किं बहुलं चित्तं होति? अनत्ततो मनसिकरोतो किं बहुलं चित्तं होति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलं चित्तं होति। दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलं चित्तं होति। अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलं चित्तं होति।

Aniccato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Dukkhato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Anattato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulaṃ cittaṃ hoti. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulaṃ cittaṃ hoti. Anattato manasikaroto vedabahulaṃ cittaṃ hoti.

अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो अधिमोक्खबहुलो कतमं विमोक्खं पटिलभति? दुक्खतो मनसिकरोन्तो पस्सद्धिबहुलो कतमं विमोक्खं पटिलभति? अनत्ततो मनसिकरोन्तो वेदबहुलो कतमं विमोक्खं पटिलभति? अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो अधिमोक्खबहुलो अनिमित्तं विमोक्खं पटिलभति। दुक्खतो मनसिकरोन्तो पस्सद्धिबहुलो अप्पणिहितं विमोक्खं पटिलभति। अनत्ततो मनसिकरोन्तो वेदबहुलो सुञ्‍ञतं विमोक्खं पटिलभति।

Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo katamaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati? Dukkhato manasikaronto passaddhibahulo katamaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati? Anattato manasikaronto vedabahulo katamaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati? Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo animittaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati. Dukkhato manasikaronto passaddhibahulo appaṇihitaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati. Anattato manasikaronto vedabahulo suññataṃ vimokkhaṃ paṭilabhati.

२२४. अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय कति विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, को भावेति? दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय कति विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, को भावेति? अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलस्स कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय कति विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति , सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, को भावेति?

224. Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Anattato manasikaroto vedabahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti , sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti?

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स अनिमित्तो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति। भावनाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। यो सम्मापटिपन्‍नो सो भावेति; नत्थि मिच्छापटिपन्‍नस्स विमोक्खभावना। दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स अप्पणिहितो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति। भावनाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। यो सम्मापटिपन्‍नो सो भावेति; नत्थि मिच्छापटिपन्‍नस्स विमोक्खभावना। अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलस्स सुञ्‍ञतो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति। भावनाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति। एकरसट्ठेन भावना। यो सम्मापटिपन्‍नो सो भावेति; नत्थि मिच्छापटिपन्‍नस्स विमोक्खभावना।

Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa animitto vimokkho ādhipateyyo hoti. Bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa vimokkhabhāvanā. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa appaṇihito vimokkho ādhipateyyo hoti. Bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa vimokkhabhāvanā. Anattato manasikaroto vedabahulassa suññato vimokkho ādhipateyyo hoti. Bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa vimokkhabhāvanā.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय कति विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, पटिवेधकाले कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, पटिवेधाय कति विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, केनट्ठेन पटिवेधो? दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय कति विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, पटिवेधकाले कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, पटिवेधाय कति विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, केनट्ठेन पटिवेधो? अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलस्स कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय कति विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, पटिवेधकाले कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, पटिवेधाय कतिविमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति , निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, केनट्ठेन भावना, केनट्ठेन पटिवेधो?

Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakāle katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, kenaṭṭhena paṭivedho? Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakāle katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, kenaṭṭhena paṭivedho? Anattato manasikaroto vedabahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakāle katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya kativimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti , nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, kenaṭṭhena paṭivedho?

२२५. अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स अनिमित्तो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, पटिवेधकालेपि अनिमित्तो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, पटिवेधाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, एकरसट्ठेन भावना, दस्सनट्ठेन पटिवेधो, एवं पटिविज्झन्तोपि भावेति, भावेन्तोपि पटिविज्झति। दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स अप्पणिहितो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, पटिवेधकालेपि अप्पणिहितो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, पटिवेधाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, एकरसट्ठेन भावना, दस्सनट्ठेन पटिवेधो, एवं पटिविज्झन्तोपि भावेति, भावेन्तोपि पटिविज्झति। अनत्ततो मनसिकरोतो वेदबहुलस्स सुञ्‍ञतो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, भावनाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, पटिवेधकालेपि सुञ्‍ञतो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, पटिवेधाय द्वे विमोक्खा तदन्वया होन्ति, सहजातपच्‍चया होन्ति, अञ्‍ञमञ्‍ञपच्‍चया होन्ति, निस्सयपच्‍चया होन्ति, सम्पयुत्तपच्‍चया होन्ति, एकरसा होन्ति, एकरसट्ठेन भावना, दस्सनट्ठेन पटिवेधो, एवं पटिविज्झन्तोपि भावेति, भावेन्तोपि पटिविज्झति।

225. Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa animitto vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakālepi animitto vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, ekarasaṭṭhena bhāvanā, dassanaṭṭhena paṭivedho, evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa appaṇihito vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakālepi appaṇihito vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, ekarasaṭṭhena bhāvanā, dassanaṭṭhena paṭivedho, evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati. Anattato manasikaroto vedabahulassa suññato vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakālepi suññato vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, ekarasaṭṭhena bhāvanā, dassanaṭṭhena paṭivedho, evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati.

२२६. अनिच्‍चतो मनसिकरोतो कतमो विमोक्खो अधिमत्तो होति? कतमविमोक्खस्स अधिमत्तत्ता सद्धाविमुत्तो होति ? दुक्खतो मनसिकरोतो कतमो विमोक्खो अधिमत्तो होति? कतमविमोक्खस्स अधिमत्तत्ता कायसक्खी होति? अनत्ततो मनसिकरोतो कतमो विमोक्खो अधिमत्तो होति? कतमविमोक्खस्स अधिमत्तत्ता दिट्ठिप्पत्तो होति?

226. Aniccato manasikaroto katamo vimokkho adhimatto hoti? Katamavimokkhassa adhimattattā saddhāvimutto hoti ? Dukkhato manasikaroto katamo vimokkho adhimatto hoti? Katamavimokkhassa adhimattattā kāyasakkhī hoti? Anattato manasikaroto katamo vimokkho adhimatto hoti? Katamavimokkhassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti?

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अनिमित्तो विमोक्खो अधिमत्तो होति। अनिमित्तविमोक्खस्स अधिमत्तत्ता सद्धाविमुत्तो होति। दुक्खतो मनसिकरोतो अप्पणिहितो विमोक्खो अधिमत्तो होति। अप्पणिहितविमोक्खस्स अधिमत्तत्ता कायसक्खी होति। अनत्ततो मनसिकरोतो सुञ्‍ञतो विमोक्खो अधिमत्तो होति। सुञ्‍ञतविमोक्खस्स अधिमत्तत्ता दिट्ठिप्पत्तो होति।

Aniccato manasikaroto animitto vimokkho adhimatto hoti. Animittavimokkhassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Dukkhato manasikaroto appaṇihito vimokkho adhimatto hoti. Appaṇihitavimokkhassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Anattato manasikaroto suññato vimokkho adhimatto hoti. Suññatavimokkhassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti.

सद्दहन्तो विमुत्तोति – सद्धाविमुत्तो। फुट्ठत्ता सच्छिकतोति – कायसक्खी। दिट्ठत्ता पत्तोति – दिट्ठिप्पत्तो। सद्दहन्तो विमुच्‍चतीति – सद्धाविमुत्तो। झानफस्सं पठमं फुसति, पच्छा निरोधं निब्बानं सच्छिकरोतीति – कायसक्खी। ‘‘दुक्खा सङ्खारा, सुखो निरोधो’’ति विञ्‍ञातं होति दिट्ठं विदितं सच्छिकतं फस्सितं पञ्‍ञायाति – दिट्ठिप्पत्तो…पे॰… ये हि केचि नेक्खम्मं भाविता वा भावेन्ति वा भाविस्सन्ति वा…पे॰… सब्बे ते अनिमित्तविमोक्खस्स वसेन सद्धाविमुत्ता, अप्पणिहितविमोक्खस्स वसेन कायसक्खी, सुञ्‍ञतविमोक्खस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

Saddahanto vimuttoti – saddhāvimutto. Phuṭṭhattā sacchikatoti – kāyasakkhī. Diṭṭhattā pattoti – diṭṭhippatto. Saddahanto vimuccatīti – saddhāvimutto. Jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti – kāyasakkhī. ‘‘Dukkhā saṅkhārā, sukho nirodho’’ti viññātaṃ hoti diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ phassitaṃ paññāyāti – diṭṭhippatto…pe… ye hi keci nekkhammaṃ bhāvitā vā bhāventi vā bhāvissanti vā…pe… sabbe te animittavimokkhassa vasena saddhāvimuttā, appaṇihitavimokkhassa vasena kāyasakkhī, suññatavimokkhassa vasena diṭṭhippattā.

ये हि केचि अब्यापादं… आलोकसञ्‍ञं… अविक्खेपं… ये हि केचि दुक्खं परिजानन्ति, समुदयं पजहन्ति, निरोधं सच्छिकरोन्ति, मग्गं भावेन्ति, सब्बे ते अनिमित्तविमोक्खस्स वसेन सद्धाविमुत्ता, अप्पणिहितविमोक्खस्स वसेन कायसक्खी, सुञ्‍ञतविमोक्खस्स वसेन दिट्ठिप्पत्ता।

Ye hi keci abyāpādaṃ… ālokasaññaṃ… avikkhepaṃ… ye hi keci dukkhaṃ parijānanti, samudayaṃ pajahanti, nirodhaṃ sacchikaronti, maggaṃ bhāventi, sabbe te animittavimokkhassa vasena saddhāvimuttā, appaṇihitavimokkhassa vasena kāyasakkhī, suññatavimokkhassa vasena diṭṭhippattā.

कतिहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति? कतिहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झति? चतूहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति। चतूहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झति। दुक्खसच्‍चं परिञ्‍ञापटिवेधं पटिविज्झति, समुदयसच्‍चं पहानपटिवेधं पटिविज्झति। निरोधसच्‍चं सच्छिकिरियापटिवेधं पटिविज्झति। मग्गसच्‍चं भावनापटिवेधं पटिविज्झति। इमेहि चतूहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति। इमेहि चतूहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झन्तो अनिमित्तविमोक्खस्स वसेन सद्धाविमुत्तो, अप्पणिहितविमोक्खस्स वसेन कायसक्खी, सुञ्‍ञतविमोक्खस्स वसेन दिट्ठिप्पत्तो।

Katihākārehi saccappaṭivedho hoti? Katihākārehi saccāni paṭivijjhati? Catūhākārehi saccappaṭivedho hoti. Catūhākārehi saccāni paṭivijjhati. Dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, samudayasaccaṃ pahānapaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Nirodhasaccaṃ sacchikiriyāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Maggasaccaṃ bhāvanāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Imehi catūhākārehi saccappaṭivedho hoti. Imehi catūhākārehi saccāni paṭivijjhanto animittavimokkhassa vasena saddhāvimutto, appaṇihitavimokkhassa vasena kāyasakkhī, suññatavimokkhassa vasena diṭṭhippatto.

कतिहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति? कतिहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झति? नवहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति। नवहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झति। दुक्खसच्‍चं परिञ्‍ञापटिवेधं पटिविज्झति…पे॰… सच्छिकिरियापटिवेधो च निरोधस्स। इमेहि नवहाकारेहि सच्‍चप्पटिवेधो होति। इमेहि नवहाकारेहि सच्‍चानि पटिविज्झन्तो अनिमित्तविमोक्खस्स वसेन सद्धाविमुत्तो, अप्पणिहितविमोक्खस्स वसेन कायसक्खी, सुञ्‍ञतविमोक्खस्स वसेन दिट्ठिप्पत्तो।

Katihākārehi saccappaṭivedho hoti? Katihākārehi saccāni paṭivijjhati? Navahākārehi saccappaṭivedho hoti. Navahākārehi saccāni paṭivijjhati. Dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati…pe… sacchikiriyāpaṭivedho ca nirodhassa. Imehi navahākārehi saccappaṭivedho hoti. Imehi navahākārehi saccāni paṭivijjhanto animittavimokkhassa vasena saddhāvimutto, appaṇihitavimokkhassa vasena kāyasakkhī, suññatavimokkhassa vasena diṭṭhippatto.

२२७. अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो कतमे धम्मे यथाभूतं जानाति पस्सति? कथं सम्मादस्सनं होति? कथं तदन्वयेन सब्बे सङ्खारा अनिच्‍चतो सुदिट्ठा होन्ति? कत्थ कङ्खा पहीयति? दुक्खतो मनसिकरोन्तो कतमे धम्मे यथाभूतं जानाति पस्सति? कथं सम्मादस्सनं होति? कथं तदन्वयेन सब्बे सङ्खारा दुक्खतो सुदिट्ठा होन्ति? कत्थ कङ्खा पहीयति? अनत्ततो मनसिकरोन्तो कतमे धम्मे यथाभूतं जानाति पस्सति? कथं सम्मादस्सनं होति? कथं तदन्वयेन सब्बे धम्मा अनत्ततो सुदिट्ठा होन्ति? कत्थ कङ्खा पहीयति?

227. Aniccato manasikaronto katame dhamme yathābhūtaṃ jānāti passati? Kathaṃ sammādassanaṃ hoti? Kathaṃ tadanvayena sabbe saṅkhārā aniccato sudiṭṭhā honti? Kattha kaṅkhā pahīyati? Dukkhato manasikaronto katame dhamme yathābhūtaṃ jānāti passati? Kathaṃ sammādassanaṃ hoti? Kathaṃ tadanvayena sabbe saṅkhārā dukkhato sudiṭṭhā honti? Kattha kaṅkhā pahīyati? Anattato manasikaronto katame dhamme yathābhūtaṃ jānāti passati? Kathaṃ sammādassanaṃ hoti? Kathaṃ tadanvayena sabbe dhammā anattato sudiṭṭhā honti? Kattha kaṅkhā pahīyati?

अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो निमित्तं यथाभूतं जानाति पस्सति; तेन वुच्‍चति – सम्मादस्सनं। एवं तदन्वयेन सब्बे सङ्खारा अनिच्‍चतो सुदिट्ठा होन्ति। एत्थ कङ्खा पहीयति। दुक्खतो मनसिकरोन्तो पवत्तं यथाभूतं जानाति पस्सति; तेन वुच्‍चति – सम्मादस्सनं। एवं तदन्वयेन सब्बे सङ्खारा दुक्खतो सुदिट्ठा होन्ति। एत्थ कङ्खा पहीयति। अनत्ततो मनसिकरोन्तो निमित्तञ्‍च पवत्तञ्‍च यथाभूतं जानाति पस्सति; तेन वुच्‍चति – सम्मादस्सनं। एवं तदन्वयेन सब्बे धम्मा अनत्ततो सुदिट्ठा होन्ति। एत्थ कङ्खा पहीयति।

Aniccato manasikaronto nimittaṃ yathābhūtaṃ jānāti passati; tena vuccati – sammādassanaṃ. Evaṃ tadanvayena sabbe saṅkhārā aniccato sudiṭṭhā honti. Ettha kaṅkhā pahīyati. Dukkhato manasikaronto pavattaṃ yathābhūtaṃ jānāti passati; tena vuccati – sammādassanaṃ. Evaṃ tadanvayena sabbe saṅkhārā dukkhato sudiṭṭhā honti. Ettha kaṅkhā pahīyati. Anattato manasikaronto nimittañca pavattañca yathābhūtaṃ jānāti passati; tena vuccati – sammādassanaṃ. Evaṃ tadanvayena sabbe dhammā anattato sudiṭṭhā honti. Ettha kaṅkhā pahīyati.

यञ्‍च यथाभूतं ञाणं यञ्‍च सम्मादस्सनं या च कङ्खावितरणा, इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च, उदाहु एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानन्ति? यञ्‍च यथाभूतं ञाणं यञ्‍च सम्मादस्सनं या च कङ्खावितरणा, इमे धम्मा एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानं।

Yañca yathābhūtaṃ ñāṇaṃ yañca sammādassanaṃ yā ca kaṅkhāvitaraṇā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yañca yathābhūtaṃ ñāṇaṃ yañca sammādassanaṃ yā ca kaṅkhāvitaraṇā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो किं भयतो उपट्ठाति? दुक्खतो मनसिकरोतो किं भयतो उपट्ठाति? अनत्ततो मनसिकरोतो किं भयतो उपट्ठाति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो निमित्तं भयतो उपट्ठाति । दुक्खतो मनसिकरोतो पवत्तं भयतो उपट्ठाति। अनत्ततो मनसिकरोतो निमित्तञ्‍च पवत्तञ्‍च भयतो उपट्ठाति।

Aniccato manasikaroto kiṃ bhayato upaṭṭhāti? Dukkhato manasikaroto kiṃ bhayato upaṭṭhāti? Anattato manasikaroto kiṃ bhayato upaṭṭhāti? Aniccato manasikaroto nimittaṃ bhayato upaṭṭhāti . Dukkhato manasikaroto pavattaṃ bhayato upaṭṭhāti. Anattato manasikaroto nimittañca pavattañca bhayato upaṭṭhāti.

या च भयतुपट्ठाने पञ्‍ञा यञ्‍च आदीनवे ञाणं या च निब्बिदा, इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च, उदाहु एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानन्ति? या च भयतुपट्ठाने पञ्‍ञा यञ्‍च आदीनवे ञाणं या च निब्बिदा, इमे धम्मा एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानं।

Yā ca bhayatupaṭṭhāne paññā yañca ādīnave ñāṇaṃ yā ca nibbidā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca bhayatupaṭṭhāne paññā yañca ādīnave ñāṇaṃ yā ca nibbidā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

या च अनत्तानुपस्सना या च सुञ्‍ञतानुपस्सना, इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च, उदाहु एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानन्ति? या च अनत्तानुपस्सना या च सुञ्‍ञतानुपस्सना, इमे धम्मा एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानं।

Yā ca anattānupassanā yā ca suññatānupassanā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca anattānupassanā yā ca suññatānupassanā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो किं पटिसङ्खा ञाणं उप्पज्‍जति? दुक्खतो मनसिकरोतो किं पटिसङ्खा ञाणं उप्पज्‍जति? अनत्ततो मनसिकरोतो किं पटिसङ्खा ञाणं उप्पज्‍जति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो निमित्तं पटिसङ्खा ञाणं उप्पज्‍जति। दुक्खतो मनसिकरोतो पवत्तं पटिसङ्खा ञाणं उप्पज्‍जति। अनत्ततो मनसिकरोतो निमित्तञ्‍च पवत्तञ्‍च पटिसङ्खा ञाणं उप्पज्‍जति।

Aniccato manasikaroto kiṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati? Dukkhato manasikaroto kiṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati? Anattato manasikaroto kiṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati? Aniccato manasikaroto nimittaṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati. Dukkhato manasikaroto pavattaṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati. Anattato manasikaroto nimittañca pavattañca paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati.

या च मुच्‍चितुकम्यता या च पटिसङ्खानुपस्सना या च सङ्खारुपेक्खा, इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च, उदाहु एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानन्ति? या च मुच्‍चितुकम्यता या च पटिसङ्खानुपस्सना या च सङ्खारुपेक्खा, इमे धम्मा एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानं।

Yā ca muccitukamyatā yā ca paṭisaṅkhānupassanā yā ca saṅkhārupekkhā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca muccitukamyatā yā ca paṭisaṅkhānupassanā yā ca saṅkhārupekkhā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

अनिच्‍चतो मनसिकरोतो कुतो चित्तं वुट्ठाति, कत्थ चित्तं पक्खन्दति? दुक्खतो मनसिकरोतो कुतो चित्तं वुट्ठाति, कत्थ चित्तं पक्खन्दति? अनत्ततो मनसिकरोतो कुतो चित्तं वुट्ठाति, कत्थ चित्तं पक्खन्दति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो निमित्ता चित्तं वुट्ठाति, अनिमित्ते चित्तं पक्खन्दति। दुक्खतो मनसिकरोतो पवत्ता चित्तं वुट्ठाति, अप्पवत्ते चित्तं पक्खन्दति। अनत्ततो मनसिकरोतो निमित्ता च पवत्ता च चित्तं वुट्ठाति, अनिमित्ते अप्पवत्ते निरोधे निब्बानधातुया ²⁵ चित्तं पक्खन्दति।

Aniccato manasikaroto kuto cittaṃ vuṭṭhāti, kattha cittaṃ pakkhandati? Dukkhato manasikaroto kuto cittaṃ vuṭṭhāti, kattha cittaṃ pakkhandati? Anattato manasikaroto kuto cittaṃ vuṭṭhāti, kattha cittaṃ pakkhandati? Aniccato manasikaroto nimittā cittaṃ vuṭṭhāti, animitte cittaṃ pakkhandati. Dukkhato manasikaroto pavattā cittaṃ vuṭṭhāti, appavatte cittaṃ pakkhandati. Anattato manasikaroto nimittā ca pavattā ca cittaṃ vuṭṭhāti, animitte appavatte nirodhe nibbānadhātuyā ²⁶ cittaṃ pakkhandati.

या च बहिद्धावुट्ठानविवट्टने पञ्‍ञा ये च गोत्रभू धम्मा, इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च, उदाहु एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानन्ति? या च बहिद्धावुट्ठानविवट्टने पञ्‍ञा ये च गोत्रभू धम्मा, इमे धम्मा एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानं।

Yā ca bahiddhāvuṭṭhānavivaṭṭane paññā ye ca gotrabhū dhammā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca bahiddhāvuṭṭhānavivaṭṭane paññā ye ca gotrabhū dhammā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो कतमेन विमोक्खेन विमुच्‍चति? दुक्खतो मनसिकरोन्तो कतमेन विमोक्खेन विमुच्‍चति? अनत्ततो मनसिकरोन्तो कतमेन विमोक्खेन विमुच्‍चति? अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो अनिमित्तविमोक्खेन विमुच्‍चति। दुक्खतो मनसिकरोन्तो अप्पणिहितविमोक्खेन विमुच्‍चति। अनत्ततो मनसिकरोन्तो सुञ्‍ञतविमोक्खेन विमुच्‍चति। या च दुभतोवुट्ठानविवट्टने पञ्‍ञा यञ्‍च मग्गे ञाणं , इमे धम्मा नानत्था चेव नानाब्यञ्‍जना च, उदाहु एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानन्ति? या च दुभतोवुट्ठानविवट्टने पञ्‍ञा यञ्‍च मग्गे ञाणं, इमे धम्मा एकत्था, ब्यञ्‍जनमेव नानं।

Aniccato manasikaronto katamena vimokkhena vimuccati? Dukkhato manasikaronto katamena vimokkhena vimuccati? Anattato manasikaronto katamena vimokkhena vimuccati? Aniccato manasikaronto animittavimokkhena vimuccati. Dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhena vimuccati. Anattato manasikaronto suññatavimokkhena vimuccati. Yā ca dubhatovuṭṭhānavivaṭṭane paññā yañca magge ñāṇaṃ , ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca dubhatovuṭṭhānavivaṭṭane paññā yañca magge ñāṇaṃ, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

२२८. कतिहाकारेहि तयो विमोक्खा नानाक्खणे ²⁷ होन्ति? कतिहाकारेहि तयो विमोक्खा एकक्खणे होन्ति? चतूहाकारेहि तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति। सत्तहाकारेहि तयो विमोक्खा एकक्खणे होन्ति।

228. Katihākārehi tayo vimokkhā nānākkhaṇe ²⁸ honti? Katihākārehi tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti? Catūhākārehi tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti. Sattahākārehi tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti.

कतमेहि चतूहाकारेहि तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति? आधिपतेय्यट्ठेन, अधिट्ठानट्ठेन, अभिनीहारट्ठेन, निय्यानट्ठेन। कथं आधिपतेय्यट्ठेन तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति? अनिच्‍चतो मनसिकरोतो अनिमित्तो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, दुक्खतो मनसिकरोतो अप्पणिहितो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, अनत्ततो मनसिकरोतो सुञ्‍ञतो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति। एवं आधिपतेय्यट्ठेन तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति।

Katamehi catūhākārehi tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Ādhipateyyaṭṭhena, adhiṭṭhānaṭṭhena, abhinīhāraṭṭhena, niyyānaṭṭhena. Kathaṃ ādhipateyyaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Aniccato manasikaroto animitto vimokkho ādhipateyyo hoti, dukkhato manasikaroto appaṇihito vimokkho ādhipateyyo hoti, anattato manasikaroto suññato vimokkho ādhipateyyo hoti. Evaṃ ādhipateyyaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti.

कथं अधिट्ठानट्ठेन तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति? अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो अनिमित्तविमोक्खस्स वसेन चित्तं अधिट्ठाति, दुक्खतो मनसिकरोन्तो अप्पणिहितविमोक्खस्स वसेन चित्तं अधिट्ठाति, अनत्ततो मनसिकरोन्तो सुञ्‍ञतविमोक्खस्स वसेन चित्तं अधिट्ठाति। एवं अधिट्ठानट्ठेन तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति।

Kathaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Aniccato manasikaronto animittavimokkhassa vasena cittaṃ adhiṭṭhāti, dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhassa vasena cittaṃ adhiṭṭhāti, anattato manasikaronto suññatavimokkhassa vasena cittaṃ adhiṭṭhāti. Evaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti.

कथं अभिनीहारट्ठेन तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति? अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो अनिमित्तविमोक्खस्स वसेन चित्तं अभिनीहरति, दुक्खतो मनसिकरोन्तो अप्पणिहितविमोक्खस्स वसेन चित्तं अभिनीहरति, अनत्ततो मनसिकरोन्तो सुञ्‍ञतविमोक्खस्स वसेन चित्तं अभिनीहरति। एवं अभिनीहारट्ठेन तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति।

Kathaṃ abhinīhāraṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Aniccato manasikaronto animittavimokkhassa vasena cittaṃ abhinīharati, dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhassa vasena cittaṃ abhinīharati, anattato manasikaronto suññatavimokkhassa vasena cittaṃ abhinīharati. Evaṃ abhinīhāraṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti.

कथं निय्यानट्ठेन तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति? अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो अनिमित्तविमोक्खस्स वसेन निरोधं निब्बानं निय्याति, दुक्खतो मनसिकरोन्तो अप्पणिहितविमोक्खस्स वसेन निरोधं निब्बानं निय्याति, अनत्ततो मनसिकरोन्तो सुञ्‍ञतविमोक्खस्स वसेन निरोधं निब्बानं निय्याति। एवं निय्यानट्ठेन तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति। इमेहि चतूहाकारेहि तयो विमोक्खा नानाक्खणे होन्ति।

Kathaṃ niyyānaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Aniccato manasikaronto animittavimokkhassa vasena nirodhaṃ nibbānaṃ niyyāti, dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhassa vasena nirodhaṃ nibbānaṃ niyyāti, anattato manasikaronto suññatavimokkhassa vasena nirodhaṃ nibbānaṃ niyyāti. Evaṃ niyyānaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti. Imehi catūhākārehi tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti.

कतमेहि सत्तहाकारेहि तयो विमोक्खा एकक्खणे होन्ति ? समोधानट्ठेन, अधिगमनट्ठेन, पटिलाभट्ठेन पटिवेधट्ठेन, सच्छिकिरियट्ठेन, फस्सनट्ठेन, अभिसमयट्ठेन। कथं समोधानट्ठेन अधिगमनट्ठेन पटिलाभट्ठेन पटिवेधट्ठेन सच्छिकिरियट्ठेन फस्सनट्ठेन अभिसमयट्ठेन तयो विमोक्खा एकक्खणे होन्ति? अनिच्‍चतो मनसिकरोन्तो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। यतो मुच्‍चति, तत्थ न पणिदहतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। यत्थ न पणिदहति, तेन सुञ्‍ञोति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। येन सुञ्‍ञो, तेन निमित्तेन अनिमित्तोति – अनिमित्तो विमोक्खो। एवं समोधानट्ठेन अधिगमनट्ठेन पटिलाभट्ठेन पटिवेधट्ठेन सच्छिकिरियट्ठेन फस्सनट्ठेन अभिसमयट्ठेन तयो विमोक्खा एकक्खणे होन्ति।

Katamehi sattahākārehi tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti ? Samodhānaṭṭhena, adhigamanaṭṭhena, paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena, sacchikiriyaṭṭhena, phassanaṭṭhena, abhisamayaṭṭhena. Kathaṃ samodhānaṭṭhena adhigamanaṭṭhena paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena sacchikiriyaṭṭhena phassanaṭṭhena abhisamayaṭṭhena tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti? Aniccato manasikaronto nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Yato muccati, tattha na paṇidahatīti – appaṇihito vimokkho. Yattha na paṇidahati, tena suññoti – suññato vimokkho. Yena suñño, tena nimittena animittoti – animitto vimokkho. Evaṃ samodhānaṭṭhena adhigamanaṭṭhena paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena sacchikiriyaṭṭhena phassanaṭṭhena abhisamayaṭṭhena tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti.

दुक्खतो मनसिकरोन्तो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। यत्थ न पणिदहति, तेन सुञ्‍ञोति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। येन सुञ्‍ञो, तेन निमित्तेन अनिमित्तोति – अनिमित्तो विमोक्खो। येन निमित्तेन अनिमित्तो, तत्थ न पणिदहतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। एवं समोधानट्ठेन अधिगमनट्ठेन पटिलाभट्ठेन पटिवेधट्ठेन सच्छिकिरियट्ठेन फस्सनट्ठेन अभिसमयट्ठेन तयो विमोक्खा एकक्खणे होन्ति।

Dukkhato manasikaronto paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Yattha na paṇidahati, tena suññoti – suññato vimokkho. Yena suñño, tena nimittena animittoti – animitto vimokkho. Yena nimittena animitto, tattha na paṇidahatīti – appaṇihito vimokkho. Evaṃ samodhānaṭṭhena adhigamanaṭṭhena paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena sacchikiriyaṭṭhena phassanaṭṭhena abhisamayaṭṭhena tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti.

अनत्ततो मनसिकरोन्तो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। येन सुञ्‍ञो, तेन निमित्तेन अनिमित्तोति – अनिमित्तो विमोक्खो। येन निमित्तेन अनिमित्तो, तत्थ न पणिदहतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। यत्थ न पणिदहति, तेन सुञ्‍ञोति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। एवं समोधानट्ठेन अधिगमनट्ठेन पटिलाभट्ठेन पटिवेधट्ठेन सच्छिकिरियट्ठेन फस्सनट्ठेन अभिसमयट्ठेन तयो विमोक्खा एकक्खणे होन्ति। इमेहि सत्तहाकारेहि तयो विमोक्खा एकक्खणे होन्ति।

Anattato manasikaronto abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Yena suñño, tena nimittena animittoti – animitto vimokkho. Yena nimittena animitto, tattha na paṇidahatīti – appaṇihito vimokkho. Yattha na paṇidahati, tena suññoti – suññato vimokkho. Evaṃ samodhānaṭṭhena adhigamanaṭṭhena paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena sacchikiriyaṭṭhena phassanaṭṭhena abhisamayaṭṭhena tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti. Imehi sattahākārehi tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti.

२२९. अत्थि विमोक्खो, अत्थि मुखं, अत्थि विमोक्खमुखं, अत्थि विमोक्खपच्‍चनीकं, अत्थि विमोक्खानुलोमं, अत्थि विमोक्खविवट्टो, अत्थि विमोक्खभावना, अत्थि विमोक्खप्पटिप्पस्सद्धि।

229. Atthi vimokkho, atthi mukhaṃ, atthi vimokkhamukhaṃ, atthi vimokkhapaccanīkaṃ, atthi vimokkhānulomaṃ, atthi vimokkhavivaṭṭo, atthi vimokkhabhāvanā, atthi vimokkhappaṭippassaddhi.

कतमो विमोक्खो? सुञ्‍ञतो विमोक्खो, अनिमित्तो विमोक्खो, अप्पणिहितो विमोक्खो। कतमो सुञ्‍ञतो विमोक्खो? अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। दुक्खानुपस्सनाञाणं सुखतो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। अनत्तानुपस्सनाञाणं अत्ततो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। निब्बिदानुपस्सनाञाणं नन्दिया अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। विरागानुपस्सनाञाणं रागतो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। निरोधानुपस्सनाञाणं समुदयतो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं आदानतो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। अनिमित्तानुपस्सनाञाणं निमित्ततो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं पणिधिया अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं सब्बाभिनिवेसेहि मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो।

Katamo vimokkho? Suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkho. Katamo suññato vimokkho? Aniccānupassanāñāṇaṃ niccato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Dukkhānupassanāñāṇaṃ sukhato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ nimittato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ sabbābhinivesehi muccatīti – suññato vimokkho.

रूपे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो…पे॰… रूपे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं सब्बाभिनिवेसेहि मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। वेदनाय…पे॰… सञ्‍ञाय… सङ्खारेसु… विञ्‍ञाणे… चक्खुस्मिं…पे॰… जरामरणे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो अभिनिवेसा मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो…पे॰… जरामरणे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं सब्बाभिनिवेसेहि मुच्‍चतीति – सुञ्‍ञतो विमोक्खो। अयं सुञ्‍ञतो विमोक्खो।

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho…pe… rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ sabbābhinivesehi muccatīti – suññato vimokkho. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ sabbābhinivesehi muccatīti – suññato vimokkho. Ayaṃ suññato vimokkho.

कतमो अनिमित्तो विमोक्खो? अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। दुक्खानुपस्सनाञाणं सुखतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। अनत्तानुपस्सनाञाणं अत्ततो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। निब्बिदानुपस्सनाञाणं नन्दिया निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। विरागानुपस्सनाञाणं रागतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। निरोधानुपस्सनाञाणं समुदयतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं आदानतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। अनिमित्तानुपस्सनाञाणं सब्बनिमित्तेहि मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं पणिधिया निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो।

Katamo animitto vimokkho? Aniccānupassanāñāṇaṃ niccato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Dukkhānupassanāñāṇaṃ sukhato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ sabbanimittehi muccatīti – animitto vimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato nimittā muccatīti – animitto vimokkho.

रूपे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो …पे॰… रूपे अनिमित्तानुपस्सनाञाणं सब्बनिमित्तेहि मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। रूपे अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं पणिधिया निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। रूपे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। वेदनाय…पे॰… सञ्‍ञाय… सङ्खारेसु… विञ्‍ञाणे… चक्खुस्मिं…पे॰… जरामरणे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो…पे॰… जरामरणे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं सब्बनिमित्तेहि मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। जरामरणे अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं पणिधिया निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। जरामरणे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो निमित्ता मुच्‍चतीति – अनिमित्तो विमोक्खो। अयं अनिमित्तो विमोक्खो।

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato nimittā muccatīti – animitto vimokkho …pe… rūpe animittānupassanāñāṇaṃ sabbanimittehi muccatīti – animitto vimokkho. Rūpe appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato nimittā muccatīti – animitto vimokkho…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ sabbanimittehi muccatīti – animitto vimokkho. Jarāmaraṇe appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Ayaṃ animitto vimokkho.

कतमो अप्पणिहितो विमोक्खो? अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। दुक्खानुपस्सनाञाणं सुखतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। अनत्तानुपस्सनाञाणं अत्ततो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। निब्बिदानुपस्सनाञाणं नन्दिया पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। विरागानुपस्सनाञाणं रागतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। निरोधानुपस्सनाञाणं समुदयतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। पटिनिस्सग्गानुपस्सनाञाणं आदानतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। अनिमित्तानुपस्सनाञाणं निमित्ततो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं सब्बपणिधीहि मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो।

Katamo appaṇihito vimokkho? Aniccānupassanāñāṇaṃ niccato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Dukkhānupassanāñāṇaṃ sukhato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ nimittato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ sabbapaṇidhīhi muccatīti – appaṇihito vimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho.

रूपे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो…पे॰… रूपे अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं सब्बपणिधीहि मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। रूपे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। वेदनाय…पे॰… सञ्‍ञाय… सङ्खारेसु… विञ्‍ञाणे… चक्खुस्मिं…पे॰… जरामरणे अनिच्‍चानुपस्सनाञाणं निच्‍चतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो…पे॰… जरामरणे अप्पणिहितानुपस्सनाञाणं सब्बपणिधीहि मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। जरामरणे सुञ्‍ञतानुपस्सनाञाणं अभिनिवेसतो पणिधिया मुच्‍चतीति – अप्पणिहितो विमोक्खो। अयं अप्पणिहितो विमोक्खो। अयं विमोक्खो।

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho…pe… rūpe appaṇihitānupassanāñāṇaṃ sabbapaṇidhīhi muccatīti – appaṇihito vimokkho. Rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho…pe… jarāmaraṇe appaṇihitānupassanāñāṇaṃ sabbapaṇidhīhi muccatīti – appaṇihito vimokkho. Jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Ayaṃ appaṇihito vimokkho. Ayaṃ vimokkho.

२३०. कतमं मुखं? ये तत्थ जाता अनवज्‍जा कुसला बोधिपक्खियाधम्मा, इदं मुखं।

230. Katamaṃ mukhaṃ? Ye tattha jātā anavajjā kusalā bodhipakkhiyādhammā, idaṃ mukhaṃ.

कतमं विमोक्खमुखं? यं तेसं धम्मानं आरम्मणं निरोधो निब्बानं, इदं विमोक्खमुखं। विमोक्खञ्‍च मुखञ्‍च विमोक्खमुखं, इदं विमोक्खमुखं।

Katamaṃ vimokkhamukhaṃ? Yaṃ tesaṃ dhammānaṃ ārammaṇaṃ nirodho nibbānaṃ, idaṃ vimokkhamukhaṃ. Vimokkhañca mukhañca vimokkhamukhaṃ, idaṃ vimokkhamukhaṃ.

कतमं विमोक्खपच्‍चनीकं? तीणि अकुसलमूलानि विमोक्खपच्‍चनीकानि, तीणि दुच्‍चरितानि विमोक्खपच्‍चनीकानि, सब्बेपि अकुसला धम्मा विमोक्खपच्‍चनीका, इदं विमोक्खपच्‍चनीकं।

Katamaṃ vimokkhapaccanīkaṃ? Tīṇi akusalamūlāni vimokkhapaccanīkāni, tīṇi duccaritāni vimokkhapaccanīkāni, sabbepi akusalā dhammā vimokkhapaccanīkā, idaṃ vimokkhapaccanīkaṃ.

कतमं विमोक्खानुलोमं? तीणि कुसलमूलानि विमोक्खानुलोमानि, तीणि सुचरितानि विमोक्खानुलोमानि, सब्बेपि कुसला धम्मा विमोक्खानुलोमा, इदं विमोक्खानुलोमं।

Katamaṃ vimokkhānulomaṃ? Tīṇi kusalamūlāni vimokkhānulomāni, tīṇi sucaritāni vimokkhānulomāni, sabbepi kusalā dhammā vimokkhānulomā, idaṃ vimokkhānulomaṃ.

कतमो विमोक्खविवट्टो? सञ्‍ञाविवट्टो, चेतोविवट्टो, चित्तविवट्टो, ञाणविवट्टो, विमोक्खविवट्टो, सच्‍चविवट्टो। सञ्‍जानन्तो विवट्टतीति – सञ्‍ञाविवट्टो। चेतयन्तो विवट्टतीति – चेतोविवट्टो। विजानन्तो विवट्टतीति – चित्तविवट्टो। ञाणं करोन्तो विवट्टतीति – ञाणविवट्टो। वोसज्‍जन्तो विवट्टतीति – विमोक्खविवट्टो। तथट्ठेन विवट्टतीति – सच्‍चविवट्टो।

Katamo vimokkhavivaṭṭo? Saññāvivaṭṭo, cetovivaṭṭo, cittavivaṭṭo, ñāṇavivaṭṭo, vimokkhavivaṭṭo, saccavivaṭṭo. Sañjānanto vivaṭṭatīti – saññāvivaṭṭo. Cetayanto vivaṭṭatīti – cetovivaṭṭo. Vijānanto vivaṭṭatīti – cittavivaṭṭo. Ñāṇaṃ karonto vivaṭṭatīti – ñāṇavivaṭṭo. Vosajjanto vivaṭṭatīti – vimokkhavivaṭṭo. Tathaṭṭhena vivaṭṭatīti – saccavivaṭṭo.

यत्थ सञ्‍ञाविवट्टो तत्थ चेतोविवट्टो, यत्थ चेतोविवट्टो तत्थ सञ्‍ञाविवट्टो, यत्थ सञ्‍ञाविवट्टो चेतोविवट्टो तत्थ चित्तविवट्टो, यत्थ चित्तविवट्टो तत्थ सञ्‍ञाविवट्टो चेतोविवट्टो। यत्थ सञ्‍ञाविवट्टो चेतोविवट्टो चित्तविवट्टो तत्थ ञाणविवट्टो, यत्थ ञाणविवट्टो तत्थ सञ्‍ञाविवट्टो चेतोविवट्टो चित्तविवट्टो। यत्थ सञ्‍ञाविवट्टो चेतोविवट्टो चित्तविवट्टो ञाणविवट्टो तत्थ विमोक्खविवट्टो, यत्थ विमोक्खविवट्टो तत्थ सञ्‍ञाविवट्टो चेतोविवट्टो चित्तविवट्टो ञाणविवट्टो। यत्थ सञ्‍ञाविवट्टो चेतोविवट्टो चित्तविवट्टो ञाणविवट्टो विमोक्खविवट्टो तत्थ सच्‍चविवट्टो, यत्थ सच्‍चविवट्टो तत्थ सञ्‍ञाविवट्टो चेतोविवट्टो चित्तविवट्टो ञाणविवट्टो विमोक्खविवट्टो। अयं विमोक्खविवट्टो।

Yattha saññāvivaṭṭo tattha cetovivaṭṭo, yattha cetovivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo, yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo tattha cittavivaṭṭo, yattha cittavivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo tattha ñāṇavivaṭṭo, yattha ñāṇavivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo tattha vimokkhavivaṭṭo, yattha vimokkhavivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo vimokkhavivaṭṭo tattha saccavivaṭṭo, yattha saccavivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo vimokkhavivaṭṭo. Ayaṃ vimokkhavivaṭṭo.

कतमा विमोक्खभावना? पठमस्स झानस्स आसेवना भावना बहुलीकम्मं, दुतियस्स झानस्स आसेवना भावना बहुलीकम्मं, ततियस्स झानस्स आसेवना भावना बहुलीकम्मं, चतुत्थस्स झानस्स आसेवना भावना बहुलीकम्मं, आकासानञ्‍चायतनसमापत्तिया आसेवना भावना बहुलीकम्मं, विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्तिया…पे॰… आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्तिया… नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्तिया आसेवना भावना बहुलीकम्मं, सोतापत्तिमग्गस्स आसेवना भावना बहुलीकम्मं, सकदागामिमग्गस्स आसेवना भावना बहुलीकम्मं, अनागामिमग्गस्स आसेवना भावना बहुलीकम्मं, अरहत्तमग्गस्स आसेवना भावना बहुलीकम्मं, अयं विमोक्खभावना।

Katamā vimokkhabhāvanā? Paṭhamassa jhānassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, dutiyassa jhānassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, tatiyassa jhānassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, catutthassa jhānassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā…pe… ākiñcaññāyatanasamāpattiyā… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, sotāpattimaggassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, sakadāgāmimaggassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, anāgāmimaggassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, arahattamaggassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, ayaṃ vimokkhabhāvanā.

कतमा विमोक्खप्पटिप्पस्सद्धि? पठमस्स झानस्स पटिलाभो वा विपाको वा, दुतियस्स झानस्स पटिलाभो वा विपाको वा, ततियस्स झानस्स…पे॰… चतुत्थस्स झानस्स… आकासानञ्‍चायतनसमापत्तिया… विञ्‍ञाणञ्‍चायतनसमापत्तिया… आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसमापत्तिया… नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसमापत्तिया पटिलाभो वा विपाको वा, सोतापत्तिमग्गस्स सोतापत्तिफलं, सकदागामिमग्गस्स सकदागामिफलं, अनागामिमग्गस्स अनागामिफलं, अरहत्तमग्गस्स अरहत्तफलं, अयं विमोक्खप्पटिप्पस्सद्धीति।

Katamā vimokkhappaṭippassaddhi? Paṭhamassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā, dutiyassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā, tatiyassa jhānassa…pe… catutthassa jhānassa… ākāsānañcāyatanasamāpattiyā… viññāṇañcāyatanasamāpattiyā… ākiñcaññāyatanasamāpattiyā… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā paṭilābho vā vipāko vā, sotāpattimaggassa sotāpattiphalaṃ, sakadāgāmimaggassa sakadāgāmiphalaṃ, anāgāmimaggassa anāgāmiphalaṃ, arahattamaggassa arahattaphalaṃ, ayaṃ vimokkhappaṭippassaddhīti.

ततियभाणवारो।

Tatiyabhāṇavāro.

विमोक्खकथा निट्ठिता।

Vimokkhakathā niṭṭhitā.

Next: ६. गतिकथा • 6. Gatikathā

Footnotes:

1. सुपधारितं (क॰)

2. supadhāritaṃ (ka.)

3. अब्यापज्झेन (स्या॰)

4. abyāpajjhena (syā.)

5. जायतीति (स्या॰)

6. जायन्तो (स्या॰)

7. jāyatīti (syā.)

8. jāyanto (syā.)

9. एकूपादाना (सी॰ अट्ठ॰)

10. इमा एकुपादाना (स्या॰)

11. ekūpādānā (sī. aṭṭha.)

12. imā ekupādānā (syā.)

13. परिच्छेदपरिवट्टुमतो (स्या॰)

14. paricchedaparivaṭṭumato (syā.)

15. तदन्वयानि (स्या॰)

16. tadanvayāni (syā.)

17. सद्धाधिमुत्तो (स्या॰)

18. कायसक्खि (स्या॰ क॰) अभि॰ पु॰ प॰ ९५ पस्सितब्बा

19. saddhādhimutto (syā.)

20. kāyasakkhi (syā. ka.) abhi. pu. pa. 95 passitabbā

21. सच्छिकरोतीति (स्या॰ पी॰)

22. sacchikarotīti (syā. pī.)

23. अरहत्तफलं (स्या॰ क॰) अट्ठकथा ओलोकेतब्बा

24. arahattaphalaṃ (syā. ka.) aṭṭhakathā oloketabbā

25. निरोधनिब्बानधातुया (सी॰)

26. nirodhanibbānadhātuyā (sī.)

27. नानाखणे (स्या॰ क॰)

28. nānākhaṇe (syā. ka.)

Related texts:

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / २. विमोक्खनिद्देसवण्णना • 2. Vimokkhaniddesavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact