Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi

๒. นิเทฺทโส

2. Niddeso

๒๑๐. กตโม สุญฺญโต วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฎิสญฺจิกฺขติ – ‘‘สุญฺญมิทํ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา’’ติฯ โส ตตฺถ อภินิเวสํ น กโรตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ อยํ สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ

210. Katamo suññato vimokkho? Idha bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati – ‘‘suññamidaṃ attena vā attaniyena vā’’ti. So tattha abhinivesaṃ na karotīti – suññato vimokkho. Ayaṃ suññato vimokkho.

กตโม อนิมิโตฺต วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฎิสญฺจิกฺขติ – ‘‘สุญฺญมิทํ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา’’ติฯ โส ตตฺถ นิมิตฺตํ น กโรตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ อยํ อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ

Katamo animitto vimokkho? Idha bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati – ‘‘suññamidaṃ attena vā attaniyena vā’’ti. So tattha nimittaṃ na karotīti – animitto vimokkho. Ayaṃ animitto vimokkho.

กตโม อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ อรญฺญคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุญฺญาคารคโต วา อิติ ปฎิสญฺจิกฺขติ – ‘‘สุญฺญมิทํ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา’’ติฯ โส ตตฺถ ปณิธิํ น กโรตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ อยํ อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ

Katamo appaṇihito vimokkho? Idha bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti paṭisañcikkhati – ‘‘suññamidaṃ attena vā attaniyena vā’’ti. So tattha paṇidhiṃ na karotīti – appaṇihito vimokkho. Ayaṃ appaṇihito vimokkho.

กตโม อชฺฌตฺตวุฎฺฐาโน วิโมโกฺข? จตฺตาริ ฌานานิ – อยํ อชฺฌตฺตวุฎฺฐาโน วิโมโกฺขฯ กตโม พหิทฺธาวุฎฺฐาโน วิโมโกฺข? จตโสฺส อรูปสมาปตฺติโย – อยํ พหิทฺธาวุฎฺฐาโน วิโมโกฺขฯ กตโม ทุภโต วุฎฺฐาโน วิโมโกฺข? จตฺตาโร อริยมคฺคา – อยํ ทุภโต วุฎฺฐาโน วิโมโกฺขฯ

Katamo ajjhattavuṭṭhāno vimokkho? Cattāri jhānāni – ayaṃ ajjhattavuṭṭhāno vimokkho. Katamo bahiddhāvuṭṭhāno vimokkho? Catasso arūpasamāpattiyo – ayaṃ bahiddhāvuṭṭhāno vimokkho. Katamo dubhato vuṭṭhāno vimokkho? Cattāro ariyamaggā – ayaṃ dubhato vuṭṭhāno vimokkho.

กตเม อชฺฌตฺตวุฎฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา? ปฐมํ ฌานํ นีวรเณหิ วุฎฺฐาติฯ ทุติยํ ฌานํ วิตกฺกวิจาเรหิ วุฎฺฐาติฯ ตติยํ ฌานํ ปีติยา วุฎฺฐาติฯ จตุตฺถํ ฌานํ สุขทุเกฺขหิ วุฎฺฐาติฯ อิเม อชฺฌตฺตวุฎฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

Katame ajjhattavuṭṭhānā cattāro vimokkhā? Paṭhamaṃ jhānaṃ nīvaraṇehi vuṭṭhāti. Dutiyaṃ jhānaṃ vitakkavicārehi vuṭṭhāti. Tatiyaṃ jhānaṃ pītiyā vuṭṭhāti. Catutthaṃ jhānaṃ sukhadukkhehi vuṭṭhāti. Ime ajjhattavuṭṭhānā cattāro vimokkhā.

กตเม พหิทฺธาวุฎฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา? อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ รูปสญฺญาย ปฎิฆสญฺญาย นานตฺตสญฺญาย วุฎฺฐาติฯ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติ อากาสานญฺจายตนสญฺญาย วุฎฺฐาติฯ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาย วุฎฺฐาติฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาย วุฎฺฐาติฯ อิเม พหิทฺธาวุฎฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

Katame bahiddhāvuṭṭhānā cattāro vimokkhā? Ākāsānañcāyatanasamāpatti rūpasaññāya paṭighasaññāya nānattasaññāya vuṭṭhāti. Viññāṇañcāyatanasamāpatti ākāsānañcāyatanasaññāya vuṭṭhāti. Ākiñcaññāyatanasamāpatti viññāṇañcāyatanasaññāya vuṭṭhāti. Nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti ākiñcaññāyatanasaññāya vuṭṭhāti. Ime bahiddhāvuṭṭhānā cattāro vimokkhā.

กตเม ทุภโต วุฎฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขา? โสตาปตฺติมโคฺค สกฺกายทิฎฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสา ทิฎฺฐานุสยา วิจิกิจฺฉานุสยา วุฎฺฐาติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขเนฺธหิ จ วุฎฺฐาติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิเตฺตหิ วุฎฺฐาติฯ สกทาคามิมโคฺค โอฬาริกา กามราคสโญฺญชนา ปฎิฆสโญฺญชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฎิฆานุสยา วุฎฺฐาติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขเนฺธหิ จ วุฎฺฐาติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิเตฺตหิ วุฎฺฐาติ ฯ อนาคามิมโคฺค อนุสหคตา กามราคสโญฺญชนา ปฎิฆสโญฺญชนา อนุสหคตา กามราคานุสยา ปฎิฆานุสยา วุฎฺฐาติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขเนฺธหิ จ วุฎฺฐาติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิเตฺตหิ วุฎฺฐาติฯ อรหตฺตมโคฺค รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา วุฎฺฐาติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขเนฺธหิ จ วุฎฺฐาติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิเตฺตหิ วุฎฺฐาติฯ อิเม ทุภโต วุฎฺฐานา จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

Katame dubhato vuṭṭhānā cattāro vimokkhā? Sotāpattimaggo sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsā diṭṭhānusayā vicikicchānusayā vuṭṭhāti, tadanuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhāti, bahiddhā ca sabbanimittehi vuṭṭhāti. Sakadāgāmimaggo oḷārikā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā oḷārikā kāmarāgānusayā paṭighānusayā vuṭṭhāti, tadanuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhāti, bahiddhā ca sabbanimittehi vuṭṭhāti . Anāgāmimaggo anusahagatā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā anusahagatā kāmarāgānusayā paṭighānusayā vuṭṭhāti, tadanuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhāti, bahiddhā ca sabbanimittehi vuṭṭhāti. Arahattamaggo rūparāgā arūparāgā mānā uddhaccā avijjāya mānānusayā bhavarāgānusayā avijjānusayā vuṭṭhāti, tadanuvattakakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhāti, bahiddhā ca sabbanimittehi vuṭṭhāti. Ime dubhato vuṭṭhānā cattāro vimokkhā.

๒๑๑. กตเม อชฺฌตฺตวุฎฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา? ปฐมํ ฌานํ ปฎิลาภตฺถาย วิตโกฺก จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิเตฺตกคฺคตา จ, ทุติยํ ฌานํ ปฎิลาภตฺถาย…เป.… ตติยํ ฌานํ ปฎิลาภตฺถาย…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ ปฎิลาภตฺถาย วิตโกฺก จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิเตฺตกคฺคตา จ – อิเม อชฺฌตฺตวุฎฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

211. Katame ajjhattavuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā? Paṭhamaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca, dutiyaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya…pe… tatiyaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya…pe… catutthaṃ jhānaṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca – ime ajjhattavuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā.

กตเม พหิทฺธาวุฎฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา? อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติํ ปฎิลาภตฺถาย วิตโกฺก จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิเตฺตกคฺคตา จ, วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติํ…เป.… อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติํ …เป.… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติํ ปฎิลาภตฺถาย วิตโกฺก จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิเตฺตกคฺคตา จ – อิเม พหิทฺธาวุฎฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

Katame bahiddhāvuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā? Ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca, viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ…pe… ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ …pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ paṭilābhatthāya vitakko ca vicāro ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca – ime bahiddhāvuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā.

กตเม ทุภโต วุฎฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา? โสตาปตฺติมคฺคํ ปฎิลาภตฺถาย อนิจฺจานุปสฺสนา, ทุกฺขานุปสฺสนา, อนตฺตานุปสฺสนาฯ สกทาคามิมคฺคํ ปฎิลาภตฺถาย…เป.… อนาคามิมคฺคํ ปฎิลาภตฺถาย…เป.… อรหตฺตมคฺคํ ปฎิลาภตฺถาย อนิจฺจานุปสฺสนา, ทุกฺขานุปสฺสนา, อนตฺตานุปสฺสนา – อิเม ทุภโต วุฎฺฐานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

Katame dubhato vuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā? Sotāpattimaggaṃ paṭilābhatthāya aniccānupassanā,dukkhānupassanā,anattānupassanā. Sakadāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāya…pe… anāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāya…pe… arahattamaggaṃ paṭilābhatthāya aniccānupassanā,dukkhānupassanā,anattānupassanā – ime dubhato vuṭṭhānānaṃ anulomā cattāro vimokkhā.

กตเม อชฺฌตฺตวุฎฺฐานปฎิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา? ปฐมสฺส ฌานสฺส ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา, ทุติยสฺส ฌานสฺส…เป.… ตติยสฺส ฌานสฺส…เป.… จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา – อิเม อชฺฌตฺตวุฎฺฐานปฎิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

Katame ajjhattavuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā? Paṭhamassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā, dutiyassa jhānassa…pe… tatiyassa jhānassa…pe… catutthassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā – ime ajjhattavuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā.

กตเม พหิทฺธาวุฎฺฐานปฎิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา? อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา, วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา…เป.… อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา…เป.… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา – อิเม พหิทฺธาวุฎฺฐานปฎิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

Katame bahiddhāvuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā? Ākāsānañcāyatanasamāpattiyā paṭilābho vā vipāko vā, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā…pe… ākiñcaññāyatanasamāpattiyā…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā paṭilābho vā vipāko vā – ime bahiddhāvuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā.

กตเม ทุภโต วุฎฺฐานปฎิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา? โสตาปตฺติมคฺคสฺส โสตาปตฺติผลํ, สกทาคามิมคฺคสฺส สกทาคามิผลํ , อนาคามิมคฺคสฺส อนาคามิผลํ, อรหตฺตมคฺคสฺส อรหตฺตผลํ – อิเม ทุภโต วุฎฺฐานปฎิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขาฯ

Katame dubhato vuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā? Sotāpattimaggassa sotāpattiphalaṃ, sakadāgāmimaggassa sakadāgāmiphalaṃ , anāgāmimaggassa anāgāmiphalaṃ, arahattamaggassa arahattaphalaṃ – ime dubhato vuṭṭhānapaṭippassaddhī cattāro vimokkhā.

๒๑๒. กถํ รูปี รูปานิ ปสฺสตีติ – วิโมโกฺข? อิเธกโจฺจ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นีลนิมิตฺตํ มนสิกโรติ, นีลสญฺญํ ปฎิลภติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ, สูปธาริตํ อุปธาเรติ, สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ ¹ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา พหิทฺธา นีลนิมิเตฺต จิตฺตํ อุปสํหรติ, นีลสญฺญํ ปฎิลภติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ, สูปธาริตํ อุปธาเรติ, สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ อุภยมิทํ รูป’’นฺติ, รูปสญฺญี โหติฯ อิเธกโจฺจ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ ปีตนิมิตฺตํ…เป.… โลหิตนิมิตฺตํ…เป.… โอทาตนิมิตฺตํ มนสิกโรติ, โอทาตสญฺญํ ปฎิลภติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ, สูปธาริตํ อุปธาเรติ, สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา พหิทฺธา โอทาตนิมิเตฺต จิตฺตํ อุปสํหรติ, โอทาตสญฺญํ ปฎิลภติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ, สูปธาริตํ อุปธาเรติ, สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ อุภยมิทํ รูป’’นฺติ, รูปสญฺญี โหติฯ เอวํ รูปี รูปานิ ปสฺสตีติ – วิโมโกฺขฯ

212. Kathaṃ rūpī rūpāni passatīti – vimokkho? Idhekacco ajjhattaṃ paccattaṃ nīlanimittaṃ manasikaroti, nīlasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ ² upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā bahiddhā nīlanimitte cittaṃ upasaṃharati, nīlasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ajjhattañca bahiddhā ca ubhayamidaṃ rūpa’’nti, rūpasaññī hoti. Idhekacco ajjhattaṃ paccattaṃ pītanimittaṃ…pe… lohitanimittaṃ…pe… odātanimittaṃ manasikaroti, odātasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā bahiddhā odātanimitte cittaṃ upasaṃharati, odātasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ajjhattañca bahiddhā ca ubhayamidaṃ rūpa’’nti, rūpasaññī hoti. Evaṃ rūpī rūpāni passatīti – vimokkho.

กถํ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสตีติ – วิโมโกฺข? อิเธกโจฺจ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ นีลนิมิตฺตํ น มนสิกโรติ, นีลสญฺญํ น ปฎิลภติ; พหิทฺธา นีลนิมิเตฺต จิตฺตํ อุปสํหรติ, นีลสญฺญํ ปฎิลภติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ, สูปธาริตํ อุปธาเรติ, สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อชฺฌตฺตํ อรูปํ, พหิทฺธา รูปมิท’’นฺติ, รูปสญฺญี โหติฯ อิเธกโจฺจ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ ปีตนิมิตฺตํ…เป.… โลหิตนิมิตฺตํ…เป.… โอทาตนิมิตฺตํ น มนสิกโรติ, โอทาตสญฺญํ น ปฎิลภติ; พหิทฺธา โอทาตนิมิเตฺต จิตฺตํ อุปสํหรติ, โอทาตสญฺญํ ปฎิลภติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กโรติ, สูปธาริตํ อุปธาเรติ, สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปติฯ โส ตํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตํ กตฺวา สูปธาริตํ อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติฯ ตสฺส เอวํ โหติ – ‘‘อชฺฌตฺตํ อรูปํ พหิทฺธา รูปมิท’’นฺติ, รูปสญฺญี โหติฯ เอวํ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสตีติ – วิโมโกฺขฯ

Kathaṃ ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatīti – vimokkho? Idhekacco ajjhattaṃ paccattaṃ nīlanimittaṃ na manasikaroti, nīlasaññaṃ na paṭilabhati; bahiddhā nīlanimitte cittaṃ upasaṃharati, nīlasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ajjhattaṃ arūpaṃ, bahiddhā rūpamida’’nti, rūpasaññī hoti. Idhekacco ajjhattaṃ paccattaṃ pītanimittaṃ…pe… lohitanimittaṃ…pe… odātanimittaṃ na manasikaroti, odātasaññaṃ na paṭilabhati; bahiddhā odātanimitte cittaṃ upasaṃharati, odātasaññaṃ paṭilabhati. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ karoti, sūpadhāritaṃ upadhāreti, svāvatthitaṃ avatthāpeti. So taṃ nimittaṃ suggahitaṃ katvā sūpadhāritaṃ upadhāretvā svāvatthitaṃ avatthāpetvā āsevati bhāveti bahulīkaroti. Tassa evaṃ hoti – ‘‘ajjhattaṃ arūpaṃ bahiddhā rūpamida’’nti, rūpasaññī hoti. Evaṃ ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatīti – vimokkho.

กถํ ‘‘สุภ’’เนฺตว อธิมุโตฺต โหตีติ – วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยํ, ตถา ตติยํ, ตถา จตุตฺถํฯ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปเชฺชน ³ ผริตฺวา วิหรติฯ เมตฺตาย ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฎิกูลา โหนฺติฯ กรุณาสหคเตน เจตสา…เป.… กรุณาย ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฎิกูลา โหนฺติฯ มุทิตาสหคเตน เจตสา…เป.… มุทิตาย ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฎิกูลา โหนฺติฯ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ…เป.… อุเปกฺขาย ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฎิกูลา โหนฺติฯ เอวํ ‘‘สุภํ’’ เตว อธิมุโตฺต โหตีติ – วิโมโกฺขฯ

Kathaṃ ‘‘subha’’nteva adhimutto hotīti – vimokkho? Idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tathā dutiyaṃ, tathā tatiyaṃ, tathā catutthaṃ. Iti uddhamadho tiriyaṃ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaṃ lokaṃ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyāpajjena ⁴ pharitvā viharati. Mettāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Karuṇāsahagatena cetasā…pe… karuṇāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Muditāsahagatena cetasā…pe… muditāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… upekkhāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Evaṃ ‘‘subhaṃ’’ teva adhimutto hotīti – vimokkho.

๒๑๓. กตโม อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฎิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา ‘‘อนโนฺต อากาโส’’ติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ – อยํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ วิโมโกฺขฯ

213. Katamo ākāsānañcāyatanasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘ananto ākāso’’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ ākāsānañcāyatanasamāpatti vimokkho.

กตโม วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติ วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘‘อนนฺตํ วิญฺญาณ’’นฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ – อยํ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติ วิโมโกฺขฯ

Katamo viññāṇañcāyatanasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘anantaṃ viññāṇa’’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ viññāṇañcāyatanasamāpatti vimokkho.

กตโม อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘‘นตฺถิ กิญฺจี’’ติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ – อยํ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ วิโมโกฺข ฯ

Katamo ākiñcaññāyatanasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘‘natthi kiñcī’’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ ākiñcaññāyatanasamāpatti vimokkho .

กตโม เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ – อยํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ วิโมโกฺขฯ

Katamo nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati – ayaṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpatti vimokkho.

กตโม สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ วิโมโกฺข? อิธ ภิกฺขุ สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ – อยํ สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ วิโมโกฺขฯ

Katamo saññāvedayitanirodhasamāpatti vimokkho? Idha bhikkhu sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati – ayaṃ saññāvedayitanirodhasamāpatti vimokkho.

กตโม สมยวิโมโกฺข? จตฺตาริ จ ฌานานิ จตโสฺส จ อรูปสมาปตฺติโย – อยํ สมยวิโมโกฺขฯ

Katamo samayavimokkho? Cattāri ca jhānāni catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ samayavimokkho.

กตโม อสมยวิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ อสมยวิโมโกฺขฯ

Katamo asamayavimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ asamayavimokkho.

กตโม สามยิโก วิโมโกฺข? จตฺตาริ จ ฌานานิ, จตโสฺส จ อรูปสมาปตฺติโย – อยํ สามยิโก วิโมโกฺขฯ

Katamo sāmayiko vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ sāmayiko vimokkho.

กตโม อสามยิโก วิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ อสามยิโก วิโมโกฺขฯ

Katamo asāmayiko vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ asāmayiko vimokkho.

กตโม กุโปฺป วิโมโกฺข? จตฺตาริ จ ฌานานิ, จตโสฺส จ อรูปสมาปตฺติโย – อยํ กุโปฺป วิโมโกฺขฯ

Katamo kuppo vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ kuppo vimokkho.

กตโม อกุโปฺป วิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ อกุโปฺป วิโมโกฺขฯ

Katamo akuppo vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ akuppo vimokkho.

กตโม โลกิโย วิโมโกฺข? จตฺตาริ จ ฌานานิ, จตโสฺส จ อรูปสมาปตฺติโย – อยํ โลกิโย วิโมโกฺขฯ

Katamo lokiyo vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ lokiyo vimokkho.

กตโม โลกุตฺตโร วิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ โลกุตฺตโร วิโมโกฺขฯ

Katamo lokuttaro vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ lokuttaro vimokkho.

กตโม สาสโว วิโมโกฺข? จตฺตาริ จ ฌานานิ, จตโสฺส จ อรูปสมาปตฺติโย – อยํ สาสโว วิโมโกฺขฯ

Katamo sāsavo vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ sāsavo vimokkho.

กตโม อนาสโว วิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ อนาสโว วิโมโกฺขฯ

Katamo anāsavo vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ anāsavo vimokkho.

กตโม สามิโส วิโมโกฺข? รูปปฺปฎิสญฺญุโตฺต วิโมโกฺข – อยํ สามิโส วิโมโกฺขฯ

Katamo sāmiso vimokkho? Rūpappaṭisaññutto vimokkho – ayaṃ sāmiso vimokkho.

กตโม นิรามิโส วิโมโกฺข? อรูปปฺปฎิสญฺญุโตฺต วิโมโกฺข – อยํ นิรามิโส วิโมโกฺขฯ

Katamo nirāmiso vimokkho? Arūpappaṭisaññutto vimokkho – ayaṃ nirāmiso vimokkho.

กตโม นิรามิสา นิรามิสตโร วิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ นิรามิสานิรามิสตโร วิโมโกฺขฯ

Katamo nirāmisā nirāmisataro vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ nirāmisānirāmisataro vimokkho.

กตโม ปณิหิโต วิโมโกฺข? จตฺตาริ จ ฌานานิ, จตโสฺส จ อรูปสมาปตฺติโย – อยํ ปณิหิโต วิโมโกฺขฯ กตโม อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ

Katamo paṇihito vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ paṇihito vimokkho. Katamo appaṇihito vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ appaṇihito vimokkho.

กตโม ปณิหิตปฺปฎิปฺปสฺสทฺธิ วิโมโกฺข? ปฐมสฺส ฌานสฺส ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา …เป.… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา – อยํ ปณิหิตปฺปฎิปฺปสฺสทฺธิ วิโมโกฺขฯ

Katamo paṇihitappaṭippassaddhi vimokkho? Paṭhamassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā …pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā paṭilābho vā vipāko vā – ayaṃ paṇihitappaṭippassaddhi vimokkho.

กตโม สญฺญุโตฺต วิโมโกฺข? จตฺตาริ จ ฌานานิ, จตโสฺส จ อรูปสมาปตฺติโย – อยํ สญฺญุโตฺต วิโมโกฺขฯ

Katamo saññutto vimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ saññutto vimokkho.

กตโม วิสญฺญุโตฺต วิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ วิสญฺญุโตฺต วิโมโกฺขฯ

Katamo visaññutto vimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ visaññutto vimokkho.

กตโม เอกตฺตวิโมโกฺข? จตฺตาโร จ อริยมคฺคา, จตฺตาริ จ สามญฺญผลานิ, นิพฺพานญฺจ – อยํ เอกตฺตวิโมโกฺขฯ

Katamo ekattavimokkho? Cattāro ca ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, nibbānañca – ayaṃ ekattavimokkho.

กตโม นานตฺตวิโมโกฺข? จตฺตาริ จ ฌานานิ, จตโสฺส จ อรูปสมาปตฺติโย – อยํ นานตฺตวิโมโกฺขฯ

Katamo nānattavimokkho? Cattāri ca jhānāni, catasso ca arūpasamāpattiyo – ayaṃ nānattavimokkho.

๒๑๔. กตโม สญฺญาวิโมโกฺข? สิยา เอโก สญฺญาวิโมโกฺข ทส สญฺญาวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส สญฺญาวิโมกฺขา เอโก สญฺญาวิโมโกฺข โหติ, วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ กถญฺจ สิยา? อนิจฺจานุปสฺสนาญาํ นิจฺจโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺข ฯ ทุกฺขานุปสฺสนาญาํ สุขโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ อตฺตโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ นนฺทิยา สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ วิราคานุปสฺสนาญาณํ ราคโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ สมุทยโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อาทานโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ นิมิตฺตโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก สญฺญาวิโมโกฺข ทส สญฺญาวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส สญฺญาวิโมกฺขา เอโก สญฺญาวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

214. Katamo saññāvimokkho? Siyā eko saññāvimokkho dasa saññāvimokkhā honti, dasa saññāvimokkhā eko saññāvimokkho hoti, vatthuvasena pariyāyena. Kathañca siyā? Aniccānupassanāñāṃ niccato saññāya muccatīti – saññāvimokkho . Dukkhānupassanāñāṃ sukhato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ nimittato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Evaṃ siyā eko saññāvimokkho dasa saññāvimokkhā honti, dasa saññāvimokkhā eko saññāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺข…เป.… รูเป สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก สญฺญาวิโมโกฺข ทส สญฺญาวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส สญฺญาวิโมกฺขา เอโก สญฺญาวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato saññāya muccatīti – saññāvimokkho…pe… rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato saññāya muccatīti – saññāvimokkho. Evaṃ siyā eko saññāvimokkho dasa saññāvimokkhā honti, dasa saññāvimokkhā eko saññāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ… จกฺขุสฺมิํ…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺข…เป.… ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต สญฺญาย มุจฺจตีติ – สญฺญาวิโมโกฺข ฯ เอวํ สิยา, เอโก สญฺญาวิโมโกฺข ทส สญฺญาวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส สญฺญาวิโมกฺขา เอโก สญฺญาวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน – อยํ สญฺญาวิโมโกฺขฯ

Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato saññāya muccatīti – saññāvimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato saññāya muccatīti – saññāvimokkho . Evaṃ siyā, eko saññāvimokkho dasa saññāvimokkhā honti, dasa saññāvimokkhā eko saññāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena – ayaṃ saññāvimokkho.

๒๑๕. กตโม ญาณวิโมโกฺข? สิยา เอโก ญาณวิโมโกฺข ทส ญาณวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส ญาณวิโมกฺขา เอโก ญาณวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน สิยาติ ฯ กถญฺจ สิยา? อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ นิจฺจโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ ทุกฺขานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ สุขโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ อนตฺตานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ อตฺตโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ นิพฺพิทานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ นนฺทิยา สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ วิราคานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ ราคโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ นิโรธานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ สมุทยโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ อาทานโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ นิมิตฺตโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนา ถาภูตํ ญาณํ ปณิธิยา สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ สุญฺญตานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ อภินิเวสโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก ญาณวิโมโกฺข ทส ญาณวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส ญาณวิโมกฺขา เอโก ญาณวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

215. Katamo ñāṇavimokkho? Siyā eko ñāṇavimokkho dasa ñāṇavimokkhā honti, dasa ñāṇavimokkhā eko ñāṇavimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena siyāti . Kathañca siyā? Aniccānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ niccato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Dukkhānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ sukhato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Anattānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ attato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Nibbidānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ nandiyā sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Virāgānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ rāgato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Nirodhānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ samudayato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Paṭinissaggānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ ādānato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Animittānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ nimittato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Appaṇihitānupassanā thābhūtaṃ ñāṇaṃ paṇidhiyā sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Suññatānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ abhinivesato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Evaṃ siyā eko ñāṇavimokkho dasa ñāṇavimokkhā honti, dasa ñāṇavimokkhā eko ñāṇavimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ นิจฺจโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺข…เป.… รูเป สุญฺญตานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ อภินิเวสโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก ญาณวิโมโกฺข ทส ญาณวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส ญาณวิโมกฺขา เอโก ญาณวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

Rūpe aniccānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ niccato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho…pe… rūpe suññatānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ abhinivesato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Evaṃ siyā eko ñāṇavimokkho dasa ñāṇavimokkhā honti, dasa ñāṇavimokkhā eko ñāṇavimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

เวทนาย …เป.… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ… จกฺขุสฺมิํ…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ นิจฺจโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺข…เป.… ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนา ยถาภูตํ ญาณํ อภินิเวสโต สโมฺมหา อญฺญาณา มุจฺจตีติ – ญาณวิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก ญาณวิโมโกฺข ทส ญาณวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส ญาณวิโมกฺขา เอโก ญาณวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน – อยํ ญาณวิโมโกฺขฯ

Vedanāya …pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ niccato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ abhinivesato sammohā aññāṇā muccatīti – ñāṇavimokkho. Evaṃ siyā eko ñāṇavimokkho dasa ñāṇavimokkhā honti, dasa ñāṇavimokkhā eko ñāṇavimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena – ayaṃ ñāṇavimokkho.

๒๑๖. กตโม สีติสิยาวิโมโกฺข? สิยา เอโก สีติสิยาวิโมโกฺข ทส สีติสิยาวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส สีติสิยาวิโมกฺขา เอโก สีติสิยาวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน สิยาติฯ กถญฺจ สิยา? อนิจฺจานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ นิจฺจโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ ทุกฺขานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ สุขโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ อนตฺตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ อตฺตโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ นิพฺพิทานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ นนฺทิยา สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ วิราคานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ ราคโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺข ฯ นิโรธานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ สมุทยโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ อาทานโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ นิมิตฺตโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ ปณิธิยา สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ สุญฺญตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ อภินิเวสโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก สีติสิยาวิโมโกฺข ทส สีติสิยาวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส สีติสิยาวิโมกฺขา เอโก สีติสิยาวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

216. Katamo sītisiyāvimokkho? Siyā eko sītisiyāvimokkho dasa sītisiyāvimokkhā honti, dasa sītisiyāvimokkhā eko sītisiyāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena siyāti. Kathañca siyā? Aniccānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ niccato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Dukkhānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ sukhato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Anattānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ attato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Nibbidānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ nandiyā santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Virāgānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ rāgato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho . Nirodhānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ samudayato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Paṭinissaggānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ ādānato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Animittānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ nimittato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Appaṇihitānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ paṇidhiyā santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Suññatānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ abhinivesato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Evaṃ siyā eko sītisiyāvimokkho dasa sītisiyāvimokkhā honti, dasa sītisiyāvimokkhā eko sītisiyāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ นิจฺจโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺข…เป.… รูเป สุญฺญตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ อภินิเวสโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก สีติสิยาวิโมโกฺข ทส สีติสิยาวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส สีติสิยาวิโมกฺขา เอโก สีติสิยาวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

Rūpe aniccānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ niccato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho…pe… rūpe suññatānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ abhinivesato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Evaṃ siyā eko sītisiyāvimokkho dasa sītisiyāvimokkhā honti, dasa sītisiyāvimokkhā eko sītisiyāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ… จกฺขุสฺมิํ…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ นิจฺจโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺข…เป.… ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ ญาณํ อภินิเวสโต สนฺตาปปริฬาหทรถา มุจฺจตีติ – สีติสิยาวิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก สีติสิยาวิโมโกฺข ทส สีติสิยาวิโมกฺขา โหนฺติ, ทส สีติสิยาวิโมกฺขา เอโก สีติสิยาวิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน – อยํ สีติสิยาวิโมโกฺขฯ

Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ niccato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanā anuttaraṃ sītibhāvaṃ ñāṇaṃ abhinivesato santāpapariḷāhadarathā muccatīti – sītisiyāvimokkho. Evaṃ siyā eko sītisiyāvimokkho dasa sītisiyāvimokkhā honti, dasa sītisiyāvimokkhā eko sītisiyāvimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena – ayaṃ sītisiyāvimokkho.

๒๑๗. กตโม ฌานวิโมโกฺข? เนกฺขมฺมํ ฌายตีติ ⁵ ฌานํฯ กามจฺฉนฺทํ ฌาเปตีติ – ฌานํฯ ฌายโนฺต ⁶ มุจฺจตีติ – ฌานวิโมโกฺขฯ ฌาเปโนฺต มุจฺจตีติ – ฌานวิโมโกฺขฯ ฌายนฺตีติ – ธมฺมาฯ ฌาเปตีติ – กิเลเสฯ ฌาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ – ฌานวิโมโกฺขฯ อพฺยาปาโท ฌายตีติ – ฌานํฯ พฺยาปาทํ ฌาเปตีติ – ฌานํฯ ฌายโนฺต มุจฺจตีติ – ฌานวิโมโกฺขฯ ฌาเปโนฺต มุจฺจตีติ – ฌานวิโมโกฺขฯ ฌายนฺตีติ – ธมฺมาฯ ฌาเปตีติ – กิเลเสฯ ฌาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ – ฌานวิโมโกฺขฯ อาโลกสญฺญา ฌายตีติ – ฌานํฯ ถินมิทฺธํ ฌาเปตีติ – ฌานํ…เป.… อวิเกฺขโป ฌายตีติ – ฌานํฯ อุทฺธจฺจํ ฌาเปตีติ – ฌานํฯ ธมฺมววตฺถานํ ฌายตีติ – ฌานํฯ วิจิกิจฺฉํ ฌาเปตีติ – ฌานํฯ ญาณํ ฌายตีติ – ฌานํฯ อวิชฺชํ ฌาเปตีติ – ฌานํฯ ปาโมชฺชํ ฌายตีติ – ฌานํฯ อรติํ ฌาเปตีติ – ฌานํฯ ปฐมํ ฌานํ ฌายตีติ – ฌานํฯ นีวรเณ ฌาเปตีติ – ฌานํ…เป.… อรหตฺตมโคฺค ฌายตีติ – ฌานํฯ สพฺพกิเลเส ฌาเปตีติ – ฌานํฯ ฌายโนฺต มุจฺจตีติ – ฌานวิโมโกฺขฯ ฌาเปโนฺต มุจฺจตีติ – ฌานวิโมโกฺขฯ ฌายนฺตีติ – ธมฺมาฯ ฌาเปตีติ – กิเลเสฯ ฌาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ – ฌานวิโมโกฺข – อยํ ฌานวิโมโกฺขฯ

217. Katamo jhānavimokkho? Nekkhammaṃ jhāyatīti ⁷ jhānaṃ. Kāmacchandaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto ⁸ muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti – dhammā. Jhāpetīti – kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānavimokkho. Abyāpādo jhāyatīti – jhānaṃ. Byāpādaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti – dhammā. Jhāpetīti – kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānavimokkho. Ālokasaññā jhāyatīti – jhānaṃ. Thinamiddhaṃ jhāpetīti – jhānaṃ…pe… avikkhepo jhāyatīti – jhānaṃ. Uddhaccaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Dhammavavatthānaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Vicikicchaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Ñāṇaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Avijjaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Pāmojjaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Aratiṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Paṭhamaṃ jhānaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Nīvaraṇe jhāpetīti – jhānaṃ…pe… arahattamaggo jhāyatīti – jhānaṃ. Sabbakilese jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti – dhammā. Jhāpetīti – kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānavimokkho – ayaṃ jhānavimokkho.

๒๑๘. กตโม อนุปาทา จิตฺตสฺส วิโมโกฺข? สิยา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา โหนฺติ, ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน สิยาติ ฯ กถญฺจ สิยา? อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ สุขโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ อตฺตโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ นนฺทิยา อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ วิราคานุปสฺสนาญาณํ ราคโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ สมุทยโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อาทานโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ นิมิตฺตโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา โหนฺติ, ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

218. Katamo anupādā cittassa vimokkho? Siyā eko anupādācittassa vimokkho dasa anupādācittassa vimokkhā honti, dasa anupādācittassa vimokkhā eko anupādācittassa vimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena siyāti . Kathañca siyā? Aniccānupassanāñāṇaṃ niccato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Dukkhānupassanāñāṇaṃ sukhato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ nimittato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Evaṃ siyā eko anupādācittassa vimokkho dasa anupādācittassa vimokkhā honti, dasa anupādācittassa vimokkhā eko anupādācittassa vimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข…เป.… รูเป สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา โหนฺติ, ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho…pe… rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Evaṃ siyā eko anupādācittassa vimokkho dasa anupādācittassa vimokkhā honti, dasa anupādācittassa vimokkhā eko anupādācittassa vimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ… จกฺขุสฺมิํ…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข…เป.… ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต อุปาทานา มุจฺจตีติ – อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ เอวํ สิยา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา โหนฺติ , ทส อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺขา เอโก อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ

Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato upādānā muccatīti – anupādācittassa vimokkho. Evaṃ siyā eko anupādācittassa vimokkho dasa anupādācittassa vimokkhā honti , dasa anupādācittassa vimokkhā eko anupādācittassa vimokkho hoti vatthuvasena pariyāyena.

อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ กติหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ กติหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ กติหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ…เป.… วิราคานุปสฺสนาญาณํ… นิโรธานุปสฺสนาญาณํ… ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ… อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ… อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ… สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ กติหุปาทาเนหิ มุจฺจตีติ?

Aniccānupassanāñāṇaṃ katihupādānehi muccati? Dukkhānupassanāñāṇaṃ katihupādānehi muccati? Anattānupassanāñāṇaṃ katihupādānehi muccati? Nibbidānupassanāñāṇaṃ…pe… virāgānupassanāñāṇaṃ… nirodhānupassanāñāṇaṃ… paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ… animittānupassanāñāṇaṃ… appaṇihitānupassanāñāṇaṃ… suññatānupassanāñāṇaṃ katihupādānehi muccatīti?

อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ เอกุปาทานา มุจฺจติฯ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ เอกุปาทานา มุจฺจติฯ วิราคานุปสฺสนาญาณํ เอกุปาทานา มุจฺจติฯ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ เอกุปาทานา มุจฺจติฯ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ

Aniccānupassanāñāṇaṃ tīhupādānehi muccati. Dukkhānupassanāñāṇaṃ ekupādānā muccati. Anattānupassanāñāṇaṃ tīhupādānehi muccati. Nibbidānupassanāñāṇaṃ ekupādānā muccati. Virāgānupassanāñāṇaṃ ekupādānā muccati. Nirodhānupassanāñāṇaṃ catūhupādānehi muccati. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ catūhupādānehi muccati. Animittānupassanāñāṇaṃ tīhupādānehi muccati. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ ekupādānā muccati. Suññatānupassanāñāṇaṃ tīhupādānehi muccati.

อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? ทิฎฺฐุปาทานา, สีลพฺพตุปาทานา, อตฺตวาทุปาทานา – อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ กตมา เอกุปาทานา ⁹ มุจฺจติ? กามุปาทานา – ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ อิทํ เอกุปาทานา มุจฺจติฯ ¹⁰ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? ทิฎฺฐุปาทานา, สีลพฺพตุปาทานา, อตฺตวาทุปาทานา – อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ กตมา เอกุปาทานา มุจฺจติ? กามุปาทานา – นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ อิทํ เอกุปาทานา มุจฺจติฯ วิราคานุปสฺสนาญาณํ กตมา เอกุปาทานา มุจฺจติ? กามุปาทานา – วิราคานุปสฺสนาญาณํ อิทํ เอกุปาทานา มุจฺจติฯ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? กามุปาทานา, ทิฎฺฐุปาทานา, สีลพฺพตุปาทานา, อตฺตวาทุปาทานา – นิโรธานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? กามุปาทานา, ทิฎฺฐุปาทานา, สีลพฺพตุปาทานา, อตฺตวาทุปาทานา – ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? ทิฎฺฐุปาทานา, สีลพฺพตุปาทานา, อตฺตวาทุปาทานา – อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ กตมา เอกุปาทานา มุจฺจติ? กามุปาทานา – อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ อิทํ เอกุปาทานา มุจฺจติฯ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ กตเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ? ทิฎฺฐุปาทานา, สีลพฺพตุปาทานา, อตฺตวาทุปาทานา – สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติฯ

Aniccānupassanāñāṇaṃ katamehi tīhupādānehi muccati? Diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – aniccānupassanāñāṇaṃ imehi tīhupādānehi muccati. Dukkhānupassanāñāṇaṃ katamā ekupādānā ¹¹ muccati? Kāmupādānā – dukkhānupassanāñāṇaṃ idaṃ ekupādānā muccati. ¹² Anattānupassanāñāṇaṃ katamehi tīhupādānehi muccati? Diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – anattānupassanāñāṇaṃ imehi tīhupādānehi muccati. Nibbidānupassanāñāṇaṃ katamā ekupādānā muccati? Kāmupādānā – nibbidānupassanāñāṇaṃ idaṃ ekupādānā muccati. Virāgānupassanāñāṇaṃ katamā ekupādānā muccati? Kāmupādānā – virāgānupassanāñāṇaṃ idaṃ ekupādānā muccati. Nirodhānupassanāñāṇaṃ katamehi catūhupādānehi muccati? Kāmupādānā, diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – nirodhānupassanāñāṇaṃ imehi catūhupādānehi muccati. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ katamehi catūhupādānehi muccati? Kāmupādānā, diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ imehi catūhupādānehi muccati. Animittānupassanāñāṇaṃ katamehi tīhupādānehi muccati? Diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – animittānupassanāñāṇaṃ imehi tīhupādānehi muccati. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ katamā ekupādānā muccati? Kāmupādānā – appaṇihitānupassanāñāṇaṃ idaṃ ekupādānā muccati. Suññatānupassanāñāṇaṃ katamehi tīhupādānehi muccati? Diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – suññatānupassanāñāṇaṃ imehi tīhupādānehi muccati.

ยญฺจ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ, ยญฺจ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ, ยญฺจ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ, ยญฺจ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ – อิมานิ จตฺตาริ ญาณานิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจนฺติ – ทิฎฺฐุปาทานา, สีลพฺพตุปาทานา, อตฺตวาทุปาทานาฯ ยญฺจ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ, ยํ จ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ, ยญฺจ วิราคานุปสฺสนาญาณํ, ยญฺจ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ – อิมานิ จตฺตาริ ญาณานิ เอกุปาทานา มุจฺจนฺติ – กามุปาทานาฯ ยญฺจ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ, ยญฺจ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ – อิมานิ เทฺว ญาณานิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจนฺติ – กามุปาทานา, ทิฎฺฐุปาทานา, สีลพฺพตุปาทานา, อตฺตวาทุปาทานา – อยํ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺขฯ

Yañca aniccānupassanāñāṇaṃ, yañca anattānupassanāñāṇaṃ, yañca animittānupassanāñāṇaṃ, yañca suññatānupassanāñāṇaṃ – imāni cattāri ñāṇāni tīhupādānehi muccanti – diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā. Yañca dukkhānupassanāñāṇaṃ, yaṃ ca nibbidānupassanāñāṇaṃ, yañca virāgānupassanāñāṇaṃ, yañca appaṇihitānupassanāñāṇaṃ – imāni cattāri ñāṇāni ekupādānā muccanti – kāmupādānā. Yañca nirodhānupassanāñāṇaṃ, yañca paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ – imāni dve ñāṇāni catūhupādānehi muccanti – kāmupādānā, diṭṭhupādānā, sīlabbatupādānā, attavādupādānā – ayaṃ anupādācittassa vimokkho.

วิโมกฺขกถาย ปฐมภาณวาโรฯ

Vimokkhakathāya paṭhamabhāṇavāro.

๒๑๙. ตีณิ โข ปนิมานิ วิโมกฺขมุขานิ โลกนิยฺยานาย สํวตฺตนฺติฯ สพฺพสงฺขาเร ปริเจฺฉทปริวฎุมโต ¹³ สมนุปสฺสนตาย อนิมิตฺตาย จ ธาตุยา จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย, สพฺพสงฺขาเรสุ มโนสมุเตฺตชนตาย อปฺปณิหิตาย จ ธาตุยา จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย, สพฺพธเมฺม ปรโต สมนุปสฺสนตาย สุญฺญตาย จ ธาตุยา จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย – อิมานิ ตีณิ วิโมกฺขมุขานิ โลกนิยฺยานาย สํวตฺตนฺติฯ

219. Tīṇi kho panimāni vimokkhamukhāni lokaniyyānāya saṃvattanti. Sabbasaṅkhāre paricchedaparivaṭumato ¹⁴ samanupassanatāya animittāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya, sabbasaṅkhāresu manosamuttejanatāya appaṇihitāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya, sabbadhamme parato samanupassanatāya suññatāya ca dhātuyā cittasampakkhandanatāya – imāni tīṇi vimokkhamukhāni lokaniyyānāya saṃvattanti.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต ขยโต สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติ, ทุกฺขโต มนสิกโรโต ภยโต สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติ, อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺญโต สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติฯ

Aniccato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Dukkhato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Anattato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Aniccato manasikaroto khayato saṅkhārā upaṭṭhanti, dukkhato manasikaroto bhayato saṅkhārā upaṭṭhanti, anattato manasikaroto suññato saṅkhārā upaṭṭhanti.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต กิํ พหุลํ จิตฺตํ โหติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กิํ พหุลํ จิตฺตํ โหติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กิํ พหุลํ จิตฺตํ โหติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลํ จิตฺตํ โหติ ฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลํ จิตฺตํ โหติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลํ จิตฺตํ โหติฯ

Aniccato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Dukkhato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Anattato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulaṃ cittaṃ hoti . Dukkhato manasikaroto passaddhibahulaṃ cittaṃ hoti. Anattato manasikaroto vedabahulaṃ cittaṃ hoti.

อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต อธิโมกฺขพหุโล กตมินฺทฺริยํ ปฎิลภติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต ปสฺสทฺธิพหุโล กตมินฺทฺริยํ ปฎิลภติ? อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต เวทพหุโล กตมินฺทฺริยํ ปฎิลภติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต อธิโมกฺขพหุโล สทฺธินฺทฺริยํ ปฎิลภติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต ปสฺสทฺธิพหุโล สมาธินฺทฺริยํ ปฎิลภติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต เวทพหุโล ปญฺญินฺทฺริยํ ปฎิลภติฯ

Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo katamindriyaṃ paṭilabhati? Dukkhato manasikaronto passaddhibahulo katamindriyaṃ paṭilabhati? Anattato manasikaronto vedabahulo katamindriyaṃ paṭilabhati? Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo saddhindriyaṃ paṭilabhati. Dukkhato manasikaronto passaddhibahulo samādhindriyaṃ paṭilabhati. Anattato manasikaronto vedabahulo paññindriyaṃ paṭilabhati.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ, ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา ¹⁵ โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, โก ภาเวติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ, ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, โก ภาเวติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ, ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, โก ภาเวติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ โย สมฺมาปฎิปโนฺน โส ภาเวติ; นตฺถิ มิจฺฉาปฎิปนฺนสฺส อินฺทฺริยภาวนาฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส สมาธินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ , สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ , เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ โย สมฺมาปฎิปโนฺน โส ภาเวติ; นตฺถิ มิจฺฉาปฎิปนฺนสฺส อินฺทฺริยภาวนาฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส ปญฺญินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ โย สมฺมาปฎิปโนฺน โส ภาเวติ; นตฺถิ มิจฺฉาปฎิปนฺนสฺส อินฺทฺริยภาวนาฯ

Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti, bhāvanāya katindriyāni tadanvayā ¹⁶ honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti, bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Anattato manasikaroto vedabahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti, bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa saddhindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa indriyabhāvanā. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa samādhindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti , sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti , ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa indriyabhāvanā. Anattato manasikaroto vedabahulassa paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa indriyabhāvanā.

๒๒๐. อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ? ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ? ปฎิเวธกาเล กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ? ปฎิเวธาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ? เกนเฎฺฐน ภาวนา? เกนเฎฺฐน ปฎิเวโธ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ? ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ , อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ? ปฎิเวธกาเล กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ? ปฎิเวธาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ? เกนเฎฺฐน ภาวนา? เกนเฎฺฐน ปฎิเวโธ? อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ? ภาวนาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ? ปฎิเวธกาเล กตมินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติ? ปฎิเวธาย กตินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ? เกนเฎฺฐน ภาวนา? เกนเฎฺฐน ปฎิเวโธ?

220. Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti? Paṭivedhakāle katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Paṭivedhāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti? Kenaṭṭhena bhāvanā? Kenaṭṭhena paṭivedho? Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti , aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti? Paṭivedhakāle katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Paṭivedhāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti? Kenaṭṭhena bhāvanā? Kenaṭṭhena paṭivedho? Anattato manasikaroto vedabahulassa katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Bhāvanāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti? Paṭivedhakāle katamindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti? Paṭivedhāya katindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti? Kenaṭṭhena bhāvanā? Kenaṭṭhena paṭivedho?

อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ , สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ ปฎิเวธกาเล ปญฺญินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ปฎิเวธาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ ทสฺสนเฎฺฐน ปฎิเวโธฯ เอวํ ปฎิวิชฺฌโนฺตปิ ภาเวติ, ภาเวโนฺตปิ ปฎิวิชฺฌติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส สมาธินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ ปฎิเวธกาเล ปญฺญินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ปฎิเวธาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ ทสฺสนเฎฺฐน ปฎิเวโธฯ เอวํ ปฎิวิชฺฌโนฺตปิ ภาเวติ, ภาเวโนฺตปิ ปฎิวิชฺฌติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส ปญฺญินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ภาวนาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ ปฎิเวธกาเลปิ ปญฺญินฺทฺริยํ อาธิปเตยฺยํ โหติฯ ปฎิเวธาย จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ ทสฺสนเฎฺฐน ปฎิเวโธฯ เอวํ ปฎิวิชฺฌโนฺตปิ ภาเวติ, ภาเวโนฺตปิ ปฎิวิชฺฌติฯ

Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa saddhindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti , sampayuttapaccayā honti. Paṭivedhakāle paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Paṭivedhāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Dassanaṭṭhena paṭivedho. Evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa samādhindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Paṭivedhakāle paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Paṭivedhāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Dassanaṭṭhena paṭivedho. Evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati. Anattato manasikaroto vedabahulassa paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Bhāvanāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Paṭivedhakālepi paññindriyaṃ ādhipateyyaṃ hoti. Paṭivedhāya cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Dassanaṭṭhena paṭivedho. Evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati.

๒๒๑. อนิจฺจโต มนสิกโรโต กตมินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ? กตมินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาวิมุโตฺต ¹⁷ โหติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กตมินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ? กตมินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขี ¹⁸ โหติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กตมินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ? กตมินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฎฺฐิปฺปโตฺต โหติ?

221. Aniccato manasikaroto katamindriyaṃ adhimattaṃ hoti? Katamindriyassa adhimattattā saddhāvimutto ¹⁹ hoti? Dukkhato manasikaroto katamindriyaṃ adhimattaṃ hoti? Katamindriyassa adhimattattā kāyasakkhī ²⁰ hoti? Anattato manasikaroto katamindriyaṃ adhimattaṃ hoti? Katamindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti?

อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาวิมุโตฺต โหติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขี โหติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฎฺฐิปฺปโตฺต โหติฯ

Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti.

สทฺทหโนฺต วิมุโตฺตติ – สทฺธาวิมุโตฺตฯ ผุฎฺฐตฺตา สจฺฉิกโตติ ²¹ – กายสกฺขีฯ ทิฎฺฐตฺตา ปโตฺตติ – ทิฎฺฐิปฺปโตฺตฯ สทฺทหโนฺต วิมุจฺจตีติ – สทฺธาวิมุโตฺตฯ ฌานผสฺสํ ปฐมํ ผุสติ, ปจฺฉา นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรตีติ – กายสกฺขีฯ ‘‘ทุกฺขา สงฺขารา, สุโข นิโรโธ’’ติ ญาตํ โหติ ทิฎฺฐํ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผสฺสิตํ ปญฺญายาติ – ทิฎฺฐิปฺปโตฺตฯ โย จายํ ปุคฺคโล สทฺธาวิมุโตฺต, โย จ กายสกฺขี, โย จ ทิฎฺฐิปฺปโตฺต, สิยา อิเม ตโย ปุคฺคลา สทฺธาวิมุตฺตาปิ กายสกฺขีปิ ทิฎฺฐิปฺปตฺตาปิ วตฺถุวเสน ปริยาเยน สิยาติฯ กถญฺจ สิยา? อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาวิมุโตฺต โหติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาวิมุโตฺต โหติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาวิมุโตฺต โหติฯ เอวํ อิเม ตโย ปุคฺคลา สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตาฯ

Saddahanto vimuttoti – saddhāvimutto. Phuṭṭhattā sacchikatoti ²² – kāyasakkhī. Diṭṭhattā pattoti – diṭṭhippatto. Saddahanto vimuccatīti – saddhāvimutto. Jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti – kāyasakkhī. ‘‘Dukkhā saṅkhārā, sukho nirodho’’ti ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ phassitaṃ paññāyāti – diṭṭhippatto. Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto, yo ca kāyasakkhī, yo ca diṭṭhippatto, siyā ime tayo puggalā saddhāvimuttāpi kāyasakkhīpi diṭṭhippattāpi vatthuvasena pariyāyena siyāti. Kathañca siyā? Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Dukkhato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Anattato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Evaṃ ime tayo puggalā saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā.

ทุกฺขโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขี โหติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขี โหติฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขี โหติฯ เอวํ อิเม ตโย ปุคฺคลา สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขีฯ

Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Anattato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Aniccato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Evaṃ ime tayo puggalā samādhindriyassa vasena kāyasakkhī.

อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฎฺฐิปฺปโตฺต โหติฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฎฺฐิปฺปโตฺต โหติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฎฺฐิปฺปโตฺต โหติฯ เอวํ อิเม ตโย ปุคฺคลา ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti. Aniccato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti. Dukkhato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti. Evaṃ ime tayo puggalā paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

โย จายํ ปุคฺคโล สทฺธาวิมุโตฺต, โย จ กายสกฺขี, โย จ ทิฎฺฐิปฺปโตฺต, เอวํ สิยา อิเม ตโย ปุคฺคลา สทฺธาวิมุตฺตาปิ กายสกฺขีปิ ทิฎฺฐิปฺปตฺตาปิ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ โย จายํ ปุคฺคโล สทฺธาวิมุโตฺต, โย จ กายสกฺขี, โย จ ทิฎฺฐิปฺปโตฺต, สิยา อิเม ตโย ปุคฺคลา…เป.… อโญฺญเยว สทฺธาวิมุโตฺต, อโญฺญ กายสกฺขี, อโญฺญ ทิฎฺฐิปฺปโตฺต สิยาติฯ กถญฺจ สิยา? อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาวิมุโตฺต โหติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขี โหติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฎฺฐิปฺปโตฺต โหติฯ โย จายํ ปุคฺคโล สทฺธาวิมุโตฺต, โย จ กายสกฺขี, โย จ ทิฎฺฐิปฺปโตฺต, เอวํ สิยา อิเม ตโย ปุคฺคลา สทฺธาวิมุตฺตาปิ กายสกฺขีปิ ทิฎฺฐิปฺปตฺตาปิ วตฺถุวเสน ปริยาเยนฯ อโญฺญเยว สทฺธาวิมุโตฺต, อโญฺญ กายสกฺขี, อโญฺญ ทิฎฺฐิปฺปโตฺตฯ

Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto, yo ca kāyasakkhī, yo ca diṭṭhippatto, evaṃ siyā ime tayo puggalā saddhāvimuttāpi kāyasakkhīpi diṭṭhippattāpi vatthuvasena pariyāyena. Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto, yo ca kāyasakkhī, yo ca diṭṭhippatto, siyā ime tayo puggalā…pe… aññoyeva saddhāvimutto, añño kāyasakkhī, añño diṭṭhippatto siyāti. Kathañca siyā? Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Saddhindriyassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Samādhindriyassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti. Paññindriyassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti. Yo cāyaṃ puggalo saddhāvimutto, yo ca kāyasakkhī, yo ca diṭṭhippatto, evaṃ siyā ime tayo puggalā saddhāvimuttāpi kāyasakkhīpi diṭṭhippattāpi vatthuvasena pariyāyena. Aññoyeva saddhāvimutto, añño kāyasakkhī, añño diṭṭhippatto.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติมคฺคํ ปฎิลภติ; เตน วุจฺจติ – ‘‘สทฺธานุสารี’’ฯ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน จตุนฺนํ อินฺทฺริยานํ ภาวนา โหติฯ เย หิ เกจิ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน โสตาปตฺติมคฺคํ ปฎิลภนฺติ , สเพฺพ เต สทฺธานุสาริโนฯ

Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhindriyassa adhimattattā sotāpattimaggaṃ paṭilabhati; tena vuccati – ‘‘saddhānusārī’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Saddhindriyassa vasena catunnaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Ye hi keci saddhindriyassa vasena sotāpattimaggaṃ paṭilabhanti , sabbe te saddhānusārino.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตํ โหติ; เตน วุจฺจติ – ‘‘สทฺธาวิมุโตฺต’’ฯ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิ ฯ เยหิ เกจิ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตา, สเพฺพ เต สทฺธาวิมุตฺตาฯ

Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhindriyassa adhimattattā sotāpattiphalaṃ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘saddhāvimutto’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Saddhindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni . Yehi keci saddhindriyassa vasena sotāpattiphalaṃ sacchikatā, sabbe te saddhāvimuttā.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สกทาคามิมคฺคํ ปฎิลภติ…เป.… สกทาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ…เป.… อนาคามิมคฺคํ ปฎิลภติ… อนาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ…เป.… อรหตฺตมคฺคํ ปฎิลภติ… อรหตฺตํ ²³ สจฺฉิกตํ โหติ; เตน วุจฺจติ – ‘‘สทฺธาวิมุโตฺต’’ฯ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ…เป.… สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิฯ เยหิ เกจิ สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตา, สเพฺพ เต สทฺธาวิมุตฺตาฯ

Aniccato manasikaroto saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, saddhindriyassa adhimattattā sakadāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… sakadāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… anāgāmimaggaṃ paṭilabhati… anāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… arahattamaggaṃ paṭilabhati… arahattaṃ ²⁴ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘saddhāvimutto’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti…pe… sampayuttapaccayā honti. Saddhindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yehi keci saddhindriyassa vasena arahattaṃ sacchikatā, sabbe te saddhāvimuttā.

ทุกฺขโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติมคฺคํ ปฎิลภติ; เตน วุจฺจติ – ‘‘กายสกฺขี’’ฯ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ , สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน จตุนฺนํ อินฺทฺริยานํ ภาวนา โหติฯ เย หิ เกจิ สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน โสตาปตฺติมคฺคํ ปฎิลภนฺติ, สเพฺพ เต กายสกฺขีฯ

Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, samādhindriyassa adhimattattā sotāpattimaggaṃ paṭilabhati; tena vuccati – ‘‘kāyasakkhī’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti , sampayuttapaccayā honti. Samādhindriyassa vasena catunnaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Ye hi keci samādhindriyassa vasena sotāpattimaggaṃ paṭilabhanti, sabbe te kāyasakkhī.

ทุกฺขโต มนสิกโรโต สมาธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สมาธินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตํ โหติ…เป.… สกทาคามิมคฺคํ ปฎิลภติ…เป.… สกทาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ…เป.… อนาคามิมคฺคํ ปฎิลภติ…เป.… อนาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ…เป.… อรหตฺตมคฺคํ ปฎิลภติ…เป.… อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ โหติ; เตน วุจฺจติ – ‘‘กายสกฺขี’’ฯ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิฯ เยหิ เกจิ สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตา, สเพฺพ เต กายสกฺขีฯ

Dukkhato manasikaroto samādhindriyaṃ adhimattaṃ hoti, samādhindriyassa adhimattattā sotāpattiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… sakadāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… sakadāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… anāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… anāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… arahattamaggaṃ paṭilabhati…pe… arahattaṃ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘kāyasakkhī’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Samādhindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yehi keci samādhindriyassa vasena arahattaṃ sacchikatā, sabbe te kāyasakkhī.

อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติมคฺคํ ปฎิลภติ; เตน วุจฺจติ – ‘‘ธมฺมานุสารี’’ฯ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ…เป.… สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน จตุนฺนํ อินฺทฺริยานํ ภาวนา โหติฯ เย หิ เกจิ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน โสตาปตฺติมคฺคํ ปฎิลภนฺติ, สเพฺพ เต ธมฺมานุสาริโนฯ

Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññindriyassa adhimattattā sotāpattimaggaṃ paṭilabhati; tena vuccati – ‘‘dhammānusārī’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti…pe… sampayuttapaccayā honti. Paññindriyassa vasena catunnaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Ye hi keci paññindriyassa vasena sotāpattimaggaṃ paṭilabhanti, sabbe te dhammānusārino.

อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตํ โหติ; เตน วุจฺจติ – ‘‘ทิฎฺฐิปฺปโตฺต’’ฯ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ…เป.… สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิฯ เยหิ เกจิ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตา, สเพฺพ เต ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññindriyassa adhimattattā sotāpattiphalaṃ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘diṭṭhippatto’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti…pe… sampayuttapaccayā honti. Paññindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yehi keci paññindriyassa vasena sotāpattiphalaṃ sacchikatā, sabbe te diṭṭhippattā.

อนตฺตโต มนสิกโรโต ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺญินฺทฺริยสฺส อธิมตฺตตฺตา สกทาคามิมคฺคํ ปฎิลภติ…เป.… สกทาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ…เป.… อนาคามิมคฺคํ ปฎิลภติ…เป.… อนาคามิผลํ สจฺฉิกตํ โหติ…เป.… อรหตฺตมคฺคํ ปฎิลภติ…เป.… อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ โหติ; เตน วุจฺจติ – ‘‘ทิฎฺฐิปฺปโตฺต’’ฯ จตฺตารินฺทฺริยานิ ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติฯ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตารินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ โหนฺติ สุภาวิตานิฯ เยหิ เกจิ ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตา, สเพฺพ เต ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Anattato manasikaroto paññindriyaṃ adhimattaṃ hoti, paññindriyassa adhimattattā sakadāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… sakadāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… anāgāmimaggaṃ paṭilabhati…pe… anāgāmiphalaṃ sacchikataṃ hoti…pe… arahattamaggaṃ paṭilabhati…pe… arahattaṃ sacchikataṃ hoti; tena vuccati – ‘‘diṭṭhippatto’’. Cattārindriyāni tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti. Paññindriyassa vasena cattārindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Yehi keci paññindriyassa vasena arahattaṃ sacchikatā, sabbe te diṭṭhippattā.

๒๒๒. เย หิ เกจิ เนกฺขมฺมํ ภาวิตา วา ภาเวนฺติ วา ภาวิสฺสนฺติ วา, อธิคตา วา อธิคจฺฉนฺติ วา อธิคมิสฺสนฺติ วา, ปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, ปฎิลทฺธา วา ปฎิลภนฺติ วา ปฎิลภิสฺสนฺติ วา, ปฎิวิทฺธา วา ปฎิวิชฺฌนฺติ วา ปฎิวิชฺฌิสฺสนฺติ วา, สจฺฉิกตา วา สจฺฉิกโรนฺติ วา สจฺฉิกริสฺสนฺติ วา, ผสฺสิตา วา ผสฺสนฺติ วา ผสฺสิสฺสนฺติ วา, วสิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, ปารมิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, เวสารชฺชปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, สเพฺพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตา, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

222. Ye hi keci nekkhammaṃ bhāvitā vā bhāventi vā bhāvissanti vā, adhigatā vā adhigacchanti vā adhigamissanti vā, pattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, paṭiladdhā vā paṭilabhanti vā paṭilabhissanti vā, paṭividdhā vā paṭivijjhanti vā paṭivijjhissanti vā, sacchikatā vā sacchikaronti vā sacchikarissanti vā, phassitā vā phassanti vā phassissanti vā, vasippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, pāramippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, vesārajjappattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

เย หิ เกจิ อพฺยาปาทํ…เป.… อาโลกสญฺญํ… อวิเกฺขปํ… ธมฺมววตฺถานํ… ญาณํ… ปาโมชฺชํ… ปฐมํ ฌานํ… ทุติยํ ฌานํ… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ… อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติํ… วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติํ … อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติํ… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติํ… อนิจฺจานุปสฺสนํ… ทุกฺขานุปสฺสนํ… อนตฺตานุปสฺสนํ… นิพฺพิทานุปสฺสนํ… วิราคานุปสฺสนํ … นิโรธานุปสฺสนํ… ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนํ… ขยานุปสฺสนํ… วยานุปสฺสนํ… วิปริณามานุปสฺสนํ… อนิมิตฺตานุปสฺสนํ… อปฺปณิหิตานุปสฺสนํ… สุญฺญตานุปสฺสนํ… อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนํ… ยถาภูตญาณทสฺสนํ… อาทีนวานุปสฺสนํ… ปฎิสงฺขานุปสฺสนํ… วิวฎฺฎนานุปสฺสนํ… โสตาปตฺติมคฺคํ… สกทาคามิมคฺคํ… อนาคามิมคฺคํ… อรหตฺตมคฺคํ…ฯ

Ye hi keci abyāpādaṃ…pe… ālokasaññaṃ… avikkhepaṃ… dhammavavatthānaṃ… ñāṇaṃ… pāmojjaṃ… paṭhamaṃ jhānaṃ… dutiyaṃ jhānaṃ… tatiyaṃ jhānaṃ… catutthaṃ jhānaṃ… ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ… viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ … ākiñcaññāyatanasamāpattiṃ… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ… aniccānupassanaṃ… dukkhānupassanaṃ… anattānupassanaṃ… nibbidānupassanaṃ… virāgānupassanaṃ … nirodhānupassanaṃ… paṭinissaggānupassanaṃ… khayānupassanaṃ… vayānupassanaṃ… vipariṇāmānupassanaṃ… animittānupassanaṃ… appaṇihitānupassanaṃ… suññatānupassanaṃ… adhipaññādhammavipassanaṃ… yathābhūtañāṇadassanaṃ… ādīnavānupassanaṃ… paṭisaṅkhānupassanaṃ… vivaṭṭanānupassanaṃ… sotāpattimaggaṃ… sakadāgāmimaggaṃ… anāgāmimaggaṃ… arahattamaggaṃ….

เย หิ เกจิ จตฺตาโร สติปฎฺฐาเน… จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน… จตฺตาโร อิทฺธิปาเท… ปญฺจินฺทฺริยานิ… ปญฺจ พลานิ… สตฺต โพชฺฌเงฺค… อริยํ อฎฺฐงฺคิกํ มคฺคํ… เย หิ เกจิ อฎฺฐ วิโมเกฺข ภาวิตา วา ภาเวนฺติ วา ภาวิสฺสนฺติ วา, อธิคตา วา อธิคจฺฉนฺติ วา อธิคมิสฺสนฺติ วา, ปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, ปฎิลทฺธา วา ปฎิลภนฺติ วา ปฎิลภิสฺสนฺติ วา, ปฎิวิทฺธา วา ปฎิวิชฺฌนฺติ วา ปฎิวิชฺฌิสฺสนฺติ วา, สจฺฉิกตา วา สจฺฉิกโรนฺติ วา สจฺฉิกริสฺสนฺติ วา, ผสฺสิตา วา ผสฺสนฺติ วา ผสฺสิสฺสนฺติ วา, วสิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา ปารมิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, เวสารชฺชปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, สเพฺพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตา, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Ye hi keci cattāro satipaṭṭhāne… cattāro sammappadhāne… cattāro iddhipāde… pañcindriyāni… pañca balāni… satta bojjhaṅge… ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ… ye hi keci aṭṭha vimokkhe bhāvitā vā bhāventi vā bhāvissanti vā, adhigatā vā adhigacchanti vā adhigamissanti vā, pattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, paṭiladdhā vā paṭilabhanti vā paṭilabhissanti vā, paṭividdhā vā paṭivijjhanti vā paṭivijjhissanti vā, sacchikatā vā sacchikaronti vā sacchikarissanti vā, phassitā vā phassanti vā phassissanti vā, vasippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā pāramippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, vesārajjappattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

เย หิ เกจิ จตโสฺส ปฎิสมฺภิทา ปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา…เป.… สเพฺพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตา, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Ye hi keci catasso paṭisambhidā pattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā…pe… sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

เย หิ เกจิ ติโสฺส วิชฺชา ปฎิวิทฺธา วา ปฎิวิชฺฌนฺติ วา ปฎิวิชฺฌิสฺสนฺติ วา…เป.… สเพฺพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตา, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Ye hi keci tisso vijjā paṭividdhā vā paṭivijjhanti vā paṭivijjhissanti vā…pe… sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

เย หิ เกจิ ติโสฺส สิกฺขา สิกฺขิตา วา สิกฺขนฺติ วา สิกฺขิสฺสนฺติ วา, สจฺฉิกตา วา สจฺฉิกโรนฺติ วา สจฺฉิกริสฺสนฺติ วา, ผสฺสิตา วา ผสฺสนฺติ วา ผสฺสิสฺสนฺติ วา, วสิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, ปารมิปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, เวสารชฺชปฺปตฺตา วา ปาปุณนฺติ วา ปาปุณิสฺสนฺติ วา, สเพฺพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตา, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Ye hi keci tisso sikkhā sikkhitā vā sikkhanti vā sikkhissanti vā, sacchikatā vā sacchikaronti vā sacchikarissanti vā, phassitā vā phassanti vā phassissanti vā, vasippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, pāramippattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, vesārajjappattā vā pāpuṇanti vā pāpuṇissanti vā, sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

เย หิ เกจิ ทุกฺขํ ปริชานนฺติ สมุทยํ ปชหนฺติ นิโรธํ สจฺฉิกโรนฺติ มคฺคํ ภาเวนฺติ, สเพฺพ เต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตา, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Ye hi keci dukkhaṃ parijānanti samudayaṃ pajahanti nirodhaṃ sacchikaronti maggaṃ bhāventi, sabbe te saddhindriyassa vasena saddhāvimuttā, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippattā.

กติหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติ? กติหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌติ? จตูหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติฯ จตูหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌติฯ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติ, สมุทยสจฺจํ ปหานปฺปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติ, นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติ, มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติฯ อิเมหิ จตูหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติฯ อิเมหิ จตูหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌโนฺต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุโตฺต, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปโตฺตฯ

Katihākārehi saccappaṭivedho hoti? Katihākārehi saccāni paṭivijjhati? Catūhākārehi saccappaṭivedho hoti. Catūhākārehi saccāni paṭivijjhati. Dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, samudayasaccaṃ pahānappaṭivedhaṃ paṭivijjhati, nirodhasaccaṃ sacchikiriyāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, maggasaccaṃ bhāvanāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Imehi catūhākārehi saccappaṭivedho hoti. Imehi catūhākārehi saccāni paṭivijjhanto saddhindriyassa vasena saddhāvimutto, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippatto.

กติหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติ? กติหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌติ ? นวหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติ, นวหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌติฯ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติ, สมุทยสจฺจํ ปหานปฺปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติ, นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติ, มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติฯ อภิญฺญาปฎิเวโธ จ สพฺพธมฺมานํ, ปริญฺญาปฎิเวโธ จ สพฺพสงฺขารานํ, ปหานปฺปฎิเวโธ จ สพฺพากุสลานํ, ภาวนาปฎิเวโธ จ จตุนฺนํ มคฺคานํ, สจฺฉิกิริยาปฎิเวโธ จ นิโรธสฺสฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌโนฺต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาวิมุโตฺต, สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี, ปญฺญินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปโตฺตฯ

Katihākārehi saccappaṭivedho hoti? Katihākārehi saccāni paṭivijjhati ? Navahākārehi saccappaṭivedho hoti, navahākārehi saccāni paṭivijjhati. Dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, samudayasaccaṃ pahānappaṭivedhaṃ paṭivijjhati, nirodhasaccaṃ sacchikiriyāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, maggasaccaṃ bhāvanāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Abhiññāpaṭivedho ca sabbadhammānaṃ, pariññāpaṭivedho ca sabbasaṅkhārānaṃ, pahānappaṭivedho ca sabbākusalānaṃ, bhāvanāpaṭivedho ca catunnaṃ maggānaṃ, sacchikiriyāpaṭivedho ca nirodhassa. Imehi navahākārehi saccappaṭivedho hoti. Imehi navahākārehi saccāni paṭivijjhanto saddhindriyassa vasena saddhāvimutto, samādhindriyassa vasena kāyasakkhī, paññindriyassa vasena diṭṭhippatto.

ทุติยภาณวาโรฯ

Dutiyabhāṇavāro.

๒๒๓. อนิจฺจโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กถํ สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต ขยโต สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ภยโต สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺญโต สงฺขารา อุปฎฺฐนฺติฯ

223. Aniccato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Dukkhato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Anattato manasikaroto kathaṃ saṅkhārā upaṭṭhanti? Aniccato manasikaroto khayato saṅkhārā upaṭṭhanti. Dukkhato manasikaroto bhayato saṅkhārā upaṭṭhanti. Anattato manasikaroto suññato saṅkhārā upaṭṭhanti.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต กิํ พหุลํ จิตฺตํ โหติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กิํ พหุลํ จิตฺตํ โหติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กิํ พหุลํ จิตฺตํ โหติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลํ จิตฺตํ โหติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลํ จิตฺตํ โหติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลํ จิตฺตํ โหติฯ

Aniccato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Dukkhato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Anattato manasikaroto kiṃ bahulaṃ cittaṃ hoti? Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulaṃ cittaṃ hoti. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulaṃ cittaṃ hoti. Anattato manasikaroto vedabahulaṃ cittaṃ hoti.

อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต อธิโมกฺขพหุโล กตมํ วิโมกฺขํ ปฎิลภติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต ปสฺสทฺธิพหุโล กตมํ วิโมกฺขํ ปฎิลภติ? อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต เวทพหุโล กตมํ วิโมกฺขํ ปฎิลภติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต อธิโมกฺขพหุโล อนิมิตฺตํ วิโมกฺขํ ปฎิลภติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต ปสฺสทฺธิพหุโล อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขํ ปฎิลภติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต เวทพหุโล สุญฺญตํ วิโมกฺขํ ปฎิลภติฯ

Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo katamaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati? Dukkhato manasikaronto passaddhibahulo katamaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati? Anattato manasikaronto vedabahulo katamaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati? Aniccato manasikaronto adhimokkhabahulo animittaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati. Dukkhato manasikaronto passaddhibahulo appaṇihitaṃ vimokkhaṃ paṭilabhati. Anattato manasikaronto vedabahulo suññataṃ vimokkhaṃ paṭilabhati.

๒๒๔. อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, โก ภาเวติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, โก ภาเวติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ , สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, โก ภาเวติ?

224. Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti? Anattato manasikaroto vedabahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti , sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, ko bhāveti?

อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส อนิมิโตฺต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติฯ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ โย สมฺมาปฎิปโนฺน โส ภาเวติ; นตฺถิ มิจฺฉาปฎิปนฺนสฺส วิโมกฺขภาวนาฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติฯ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ โย สมฺมาปฎิปโนฺน โส ภาเวติ; นตฺถิ มิจฺฉาปฎิปนฺนสฺส วิโมกฺขภาวนาฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส สุญฺญโต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติฯ ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติฯ เอกรสเฎฺฐน ภาวนาฯ โย สมฺมาปฎิปโนฺน โส ภาเวติ; นตฺถิ มิจฺฉาปฎิปนฺนสฺส วิโมกฺขภาวนาฯ

Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa animitto vimokkho ādhipateyyo hoti. Bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa vimokkhabhāvanā. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa appaṇihito vimokkho ādhipateyyo hoti. Bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa vimokkhabhāvanā. Anattato manasikaroto vedabahulassa suññato vimokkho ādhipateyyo hoti. Bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti. Ekarasaṭṭhena bhāvanā. Yo sammāpaṭipanno so bhāveti; natthi micchāpaṭipannassa vimokkhabhāvanā.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, ปฎิเวธกาเล กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ปฎิเวธาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, เกนเฎฺฐน ปฎิเวโธ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, ปฎิเวธกาเล กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ปฎิเวธาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, เกนเฎฺฐน ปฎิเวโธ? อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, ปฎิเวธกาเล กตโม วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ปฎิเวธาย กติวิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ , นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เกนเฎฺฐน ภาวนา, เกนเฎฺฐน ปฎิเวโธ?

Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakāle katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, kenaṭṭhena paṭivedho? Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakāle katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, kenaṭṭhena paṭivedho? Anattato manasikaroto vedabahulassa katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya kati vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakāle katamo vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya kativimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti , nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, kenaṭṭhena bhāvanā, kenaṭṭhena paṭivedho?

๒๒๕. อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส อนิมิโตฺต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, ปฎิเวธกาเลปิ อนิมิโตฺต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ปฎิเวธาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เอกรสเฎฺฐน ภาวนา, ทสฺสนเฎฺฐน ปฎิเวโธ, เอวํ ปฎิวิชฺฌโนฺตปิ ภาเวติ, ภาเวโนฺตปิ ปฎิวิชฺฌติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปสฺสทฺธิพหุลสฺส อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, ปฎิเวธกาเลปิ อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ปฎิเวธาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เอกรสเฎฺฐน ภาวนา, ทสฺสนเฎฺฐน ปฎิเวโธ, เอวํ ปฎิวิชฺฌโนฺตปิ ภาเวติ, ภาเวโนฺตปิ ปฎิวิชฺฌติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต เวทพหุลสฺส สุญฺญโต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ภาวนาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, ปฎิเวธกาเลปิ สุญฺญโต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ปฎิเวธาย เทฺว วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ, สหชาตปจฺจยา โหนฺติ, อญฺญมญฺญปจฺจยา โหนฺติ, นิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, สมฺปยุตฺตปจฺจยา โหนฺติ, เอกรสา โหนฺติ, เอกรสเฎฺฐน ภาวนา, ทสฺสนเฎฺฐน ปฎิเวโธ, เอวํ ปฎิวิชฺฌโนฺตปิ ภาเวติ, ภาเวโนฺตปิ ปฎิวิชฺฌติฯ

225. Aniccato manasikaroto adhimokkhabahulassa animitto vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakālepi animitto vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, ekarasaṭṭhena bhāvanā, dassanaṭṭhena paṭivedho, evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati. Dukkhato manasikaroto passaddhibahulassa appaṇihito vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakālepi appaṇihito vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, ekarasaṭṭhena bhāvanā, dassanaṭṭhena paṭivedho, evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati. Anattato manasikaroto vedabahulassa suññato vimokkho ādhipateyyo hoti, bhāvanāya dve vimokkhā tadanvayā honti sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, paṭivedhakālepi suññato vimokkho ādhipateyyo hoti, paṭivedhāya dve vimokkhā tadanvayā honti, sahajātapaccayā honti, aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā honti, sampayuttapaccayā honti, ekarasā honti, ekarasaṭṭhena bhāvanā, dassanaṭṭhena paṭivedho, evaṃ paṭivijjhantopi bhāveti, bhāventopi paṭivijjhati.

๒๒๖. อนิจฺจโต มนสิกโรโต กตโม วิโมโกฺข อธิมโตฺต โหติ? กตมวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาวิมุโตฺต โหติ ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กตโม วิโมโกฺข อธิมโตฺต โหติ? กตมวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขี โหติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กตโม วิโมโกฺข อธิมโตฺต โหติ? กตมวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฎฺฐิปฺปโตฺต โหติ?

226. Aniccato manasikaroto katamo vimokkho adhimatto hoti? Katamavimokkhassa adhimattattā saddhāvimutto hoti ? Dukkhato manasikaroto katamo vimokkho adhimatto hoti? Katamavimokkhassa adhimattattā kāyasakkhī hoti? Anattato manasikaroto katamo vimokkho adhimatto hoti? Katamavimokkhassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti?

อนิจฺจโต มนสิกโรโต อนิมิโตฺต วิโมโกฺข อธิมโตฺต โหติฯ อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา สทฺธาวิมุโตฺต โหติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข อธิมโตฺต โหติฯ อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา กายสกฺขี โหติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺญโต วิโมโกฺข อธิมโตฺต โหติฯ สุญฺญตวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฎฺฐิปฺปโตฺต โหติฯ

Aniccato manasikaroto animitto vimokkho adhimatto hoti. Animittavimokkhassa adhimattattā saddhāvimutto hoti. Dukkhato manasikaroto appaṇihito vimokkho adhimatto hoti. Appaṇihitavimokkhassa adhimattattā kāyasakkhī hoti. Anattato manasikaroto suññato vimokkho adhimatto hoti. Suññatavimokkhassa adhimattattā diṭṭhippatto hoti.

สทฺทหโนฺต วิมุโตฺตติ – สทฺธาวิมุโตฺตฯ ผุฎฺฐตฺตา สจฺฉิกโตติ – กายสกฺขีฯ ทิฎฺฐตฺตา ปโตฺตติ – ทิฎฺฐิปฺปโตฺตฯ สทฺทหโนฺต วิมุจฺจตีติ – สทฺธาวิมุโตฺตฯ ฌานผสฺสํ ปฐมํ ผุสติ, ปจฺฉา นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรตีติ – กายสกฺขีฯ ‘‘ทุกฺขา สงฺขารา, สุโข นิโรโธ’’ติ วิญฺญาตํ โหติ ทิฎฺฐํ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผสฺสิตํ ปญฺญายาติ – ทิฎฺฐิปฺปโตฺต…เป.… เย หิ เกจิ เนกฺขมฺมํ ภาวิตา วา ภาเวนฺติ วา ภาวิสฺสนฺติ วา…เป.… สเพฺพ เต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตา, อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน กายสกฺขี, สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Saddahanto vimuttoti – saddhāvimutto. Phuṭṭhattā sacchikatoti – kāyasakkhī. Diṭṭhattā pattoti – diṭṭhippatto. Saddahanto vimuccatīti – saddhāvimutto. Jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti – kāyasakkhī. ‘‘Dukkhā saṅkhārā, sukho nirodho’’ti viññātaṃ hoti diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ phassitaṃ paññāyāti – diṭṭhippatto…pe… ye hi keci nekkhammaṃ bhāvitā vā bhāventi vā bhāvissanti vā…pe… sabbe te animittavimokkhassa vasena saddhāvimuttā, appaṇihitavimokkhassa vasena kāyasakkhī, suññatavimokkhassa vasena diṭṭhippattā.

เย หิ เกจิ อพฺยาปาทํ… อาโลกสญฺญํ… อวิเกฺขปํ… เย หิ เกจิ ทุกฺขํ ปริชานนฺติ, สมุทยํ ปชหนฺติ, นิโรธํ สจฺฉิกโรนฺติ, มคฺคํ ภาเวนฺติ, สเพฺพ เต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน สทฺธาวิมุตฺตา, อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน กายสกฺขี, สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปตฺตาฯ

Ye hi keci abyāpādaṃ… ālokasaññaṃ… avikkhepaṃ… ye hi keci dukkhaṃ parijānanti, samudayaṃ pajahanti, nirodhaṃ sacchikaronti, maggaṃ bhāventi, sabbe te animittavimokkhassa vasena saddhāvimuttā, appaṇihitavimokkhassa vasena kāyasakkhī, suññatavimokkhassa vasena diṭṭhippattā.

กติหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติ? กติหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌติ? จตูหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติฯ จตูหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌติฯ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติ, สมุทยสจฺจํ ปหานปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติฯ นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติฯ มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติฯ อิเมหิ จตูหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติฯ อิเมหิ จตูหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌโนฺต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน สทฺธาวิมุโตฺต, อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน กายสกฺขี, สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปโตฺตฯ

Katihākārehi saccappaṭivedho hoti? Katihākārehi saccāni paṭivijjhati? Catūhākārehi saccappaṭivedho hoti. Catūhākārehi saccāni paṭivijjhati. Dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati, samudayasaccaṃ pahānapaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Nirodhasaccaṃ sacchikiriyāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Maggasaccaṃ bhāvanāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati. Imehi catūhākārehi saccappaṭivedho hoti. Imehi catūhākārehi saccāni paṭivijjhanto animittavimokkhassa vasena saddhāvimutto, appaṇihitavimokkhassa vasena kāyasakkhī, suññatavimokkhassa vasena diṭṭhippatto.

กติหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติ? กติหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌติ? นวหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติฯ นวหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌติฯ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺญาปฎิเวธํ ปฎิวิชฺฌติ…เป.… สจฺฉิกิริยาปฎิเวโธ จ นิโรธสฺสฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ สจฺจปฺปฎิเวโธ โหติฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ สจฺจานิ ปฎิวิชฺฌโนฺต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน สทฺธาวิมุโตฺต, อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน กายสกฺขี, สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน ทิฎฺฐิปฺปโตฺตฯ

Katihākārehi saccappaṭivedho hoti? Katihākārehi saccāni paṭivijjhati? Navahākārehi saccappaṭivedho hoti. Navahākārehi saccāni paṭivijjhati. Dukkhasaccaṃ pariññāpaṭivedhaṃ paṭivijjhati…pe… sacchikiriyāpaṭivedho ca nirodhassa. Imehi navahākārehi saccappaṭivedho hoti. Imehi navahākārehi saccāni paṭivijjhanto animittavimokkhassa vasena saddhāvimutto, appaṇihitavimokkhassa vasena kāyasakkhī, suññatavimokkhassa vasena diṭṭhippatto.

๒๒๗. อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต กตเม ธเมฺม ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ? กถํ สมฺมาทสฺสนํ โหติ? กถํ ตทนฺวเยน สเพฺพ สงฺขารา อนิจฺจโต สุทิฎฺฐา โหนฺติ? กตฺถ กงฺขา ปหียติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต กตเม ธเมฺม ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ? กถํ สมฺมาทสฺสนํ โหติ? กถํ ตทนฺวเยน สเพฺพ สงฺขารา ทุกฺขโต สุทิฎฺฐา โหนฺติ? กตฺถ กงฺขา ปหียติ? อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต กตเม ธเมฺม ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ? กถํ สมฺมาทสฺสนํ โหติ? กถํ ตทนฺวเยน สเพฺพ ธมฺมา อนตฺตโต สุทิฎฺฐา โหนฺติ? กตฺถ กงฺขา ปหียติ?

227. Aniccato manasikaronto katame dhamme yathābhūtaṃ jānāti passati? Kathaṃ sammādassanaṃ hoti? Kathaṃ tadanvayena sabbe saṅkhārā aniccato sudiṭṭhā honti? Kattha kaṅkhā pahīyati? Dukkhato manasikaronto katame dhamme yathābhūtaṃ jānāti passati? Kathaṃ sammādassanaṃ hoti? Kathaṃ tadanvayena sabbe saṅkhārā dukkhato sudiṭṭhā honti? Kattha kaṅkhā pahīyati? Anattato manasikaronto katame dhamme yathābhūtaṃ jānāti passati? Kathaṃ sammādassanaṃ hoti? Kathaṃ tadanvayena sabbe dhammā anattato sudiṭṭhā honti? Kattha kaṅkhā pahīyati?

อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต นิมิตฺตํ ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ; เตน วุจฺจติ – สมฺมาทสฺสนํฯ เอวํ ตทนฺวเยน สเพฺพ สงฺขารา อนิจฺจโต สุทิฎฺฐา โหนฺติฯ เอตฺถ กงฺขา ปหียติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต ปวตฺตํ ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ; เตน วุจฺจติ – สมฺมาทสฺสนํฯ เอวํ ตทนฺวเยน สเพฺพ สงฺขารา ทุกฺขโต สุทิฎฺฐา โหนฺติฯ เอตฺถ กงฺขา ปหียติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ; เตน วุจฺจติ – สมฺมาทสฺสนํฯ เอวํ ตทนฺวเยน สเพฺพ ธมฺมา อนตฺตโต สุทิฎฺฐา โหนฺติฯ เอตฺถ กงฺขา ปหียติฯ

Aniccato manasikaronto nimittaṃ yathābhūtaṃ jānāti passati; tena vuccati – sammādassanaṃ. Evaṃ tadanvayena sabbe saṅkhārā aniccato sudiṭṭhā honti. Ettha kaṅkhā pahīyati. Dukkhato manasikaronto pavattaṃ yathābhūtaṃ jānāti passati; tena vuccati – sammādassanaṃ. Evaṃ tadanvayena sabbe saṅkhārā dukkhato sudiṭṭhā honti. Ettha kaṅkhā pahīyati. Anattato manasikaronto nimittañca pavattañca yathābhūtaṃ jānāti passati; tena vuccati – sammādassanaṃ. Evaṃ tadanvayena sabbe dhammā anattato sudiṭṭhā honti. Ettha kaṅkhā pahīyati.

ยญฺจ ยถาภูตํ ญาณํ ยญฺจ สมฺมาทสฺสนํ ยา จ กงฺขาวิตรณา, อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ, อุทาหุ เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานนฺติ? ยญฺจ ยถาภูตํ ญาณํ ยญฺจ สมฺมาทสฺสนํ ยา จ กงฺขาวิตรณา, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานํฯ

Yañca yathābhūtaṃ ñāṇaṃ yañca sammādassanaṃ yā ca kaṅkhāvitaraṇā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yañca yathābhūtaṃ ñāṇaṃ yañca sammādassanaṃ yā ca kaṅkhāvitaraṇā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต กิํ ภยโต อุปฎฺฐาติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กิํ ภยโต อุปฎฺฐาติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กิํ ภยโต อุปฎฺฐาติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต นิมิตฺตํ ภยโต อุปฎฺฐาติ ฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปวตฺตํ ภยโต อุปฎฺฐาติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ ภยโต อุปฎฺฐาติฯ

Aniccato manasikaroto kiṃ bhayato upaṭṭhāti? Dukkhato manasikaroto kiṃ bhayato upaṭṭhāti? Anattato manasikaroto kiṃ bhayato upaṭṭhāti? Aniccato manasikaroto nimittaṃ bhayato upaṭṭhāti . Dukkhato manasikaroto pavattaṃ bhayato upaṭṭhāti. Anattato manasikaroto nimittañca pavattañca bhayato upaṭṭhāti.

ยา จ ภยตุปฎฺฐาเน ปญฺญา ยญฺจ อาทีนเว ญาณํ ยา จ นิพฺพิทา, อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ, อุทาหุ เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานนฺติ? ยา จ ภยตุปฎฺฐาเน ปญฺญา ยญฺจ อาทีนเว ญาณํ ยา จ นิพฺพิทา, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานํฯ

Yā ca bhayatupaṭṭhāne paññā yañca ādīnave ñāṇaṃ yā ca nibbidā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca bhayatupaṭṭhāne paññā yañca ādīnave ñāṇaṃ yā ca nibbidā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

ยา จ อนตฺตานุปสฺสนา ยา จ สุญฺญตานุปสฺสนา, อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ, อุทาหุ เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานนฺติ? ยา จ อนตฺตานุปสฺสนา ยา จ สุญฺญตานุปสฺสนา, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานํฯ

Yā ca anattānupassanā yā ca suññatānupassanā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca anattānupassanā yā ca suññatānupassanā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต กิํ ปฎิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กิํ ปฎิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กิํ ปฎิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต นิมิตฺตํ ปฎิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปวตฺตํ ปฎิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ ปฎิสงฺขา ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ

Aniccato manasikaroto kiṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati? Dukkhato manasikaroto kiṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati? Anattato manasikaroto kiṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati? Aniccato manasikaroto nimittaṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati. Dukkhato manasikaroto pavattaṃ paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati. Anattato manasikaroto nimittañca pavattañca paṭisaṅkhā ñāṇaṃ uppajjati.

ยา จ มุจฺจิตุกมฺยตา ยา จ ปฎิสงฺขานุปสฺสนา ยา จ สงฺขารุเปกฺขา, อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ, อุทาหุ เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานนฺติ? ยา จ มุจฺจิตุกมฺยตา ยา จ ปฎิสงฺขานุปสฺสนา ยา จ สงฺขารุเปกฺขา, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานํฯ

Yā ca muccitukamyatā yā ca paṭisaṅkhānupassanā yā ca saṅkhārupekkhā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca muccitukamyatā yā ca paṭisaṅkhānupassanā yā ca saṅkhārupekkhā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

อนิจฺจโต มนสิกโรโต กุโต จิตฺตํ วุฎฺฐาติ, กตฺถ จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโต กุโต จิตฺตํ วุฎฺฐาติ, กตฺถ จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ? อนตฺตโต มนสิกโรโต กุโต จิตฺตํ วุฎฺฐาติ, กตฺถ จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต นิมิตฺตา จิตฺตํ วุฎฺฐาติ, อนิมิเตฺต จิตฺตํ ปกฺขนฺทติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปวตฺตา จิตฺตํ วุฎฺฐาติ, อปฺปวเตฺต จิตฺตํ ปกฺขนฺทติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต นิมิตฺตา จ ปวตฺตา จ จิตฺตํ วุฎฺฐาติ, อนิมิเตฺต อปฺปวเตฺต นิโรเธ นิพฺพานธาตุยา ²⁵ จิตฺตํ ปกฺขนฺทติฯ

Aniccato manasikaroto kuto cittaṃ vuṭṭhāti, kattha cittaṃ pakkhandati? Dukkhato manasikaroto kuto cittaṃ vuṭṭhāti, kattha cittaṃ pakkhandati? Anattato manasikaroto kuto cittaṃ vuṭṭhāti, kattha cittaṃ pakkhandati? Aniccato manasikaroto nimittā cittaṃ vuṭṭhāti, animitte cittaṃ pakkhandati. Dukkhato manasikaroto pavattā cittaṃ vuṭṭhāti, appavatte cittaṃ pakkhandati. Anattato manasikaroto nimittā ca pavattā ca cittaṃ vuṭṭhāti, animitte appavatte nirodhe nibbānadhātuyā ²⁶ cittaṃ pakkhandati.

ยา จ พหิทฺธาวุฎฺฐานวิวฎฺฎเน ปญฺญา เย จ โคตฺรภู ธมฺมา, อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ, อุทาหุ เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานนฺติ? ยา จ พหิทฺธาวุฎฺฐานวิวฎฺฎเน ปญฺญา เย จ โคตฺรภู ธมฺมา, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานํฯ

Yā ca bahiddhāvuṭṭhānavivaṭṭane paññā ye ca gotrabhū dhammā, ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca bahiddhāvuṭṭhānavivaṭṭane paññā ye ca gotrabhū dhammā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต กตเมน วิโมเกฺขน วิมุจฺจติ? ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต กตเมน วิโมเกฺขน วิมุจฺจติ? อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต กตเมน วิโมเกฺขน วิมุจฺจติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต อนิมิตฺตวิโมเกฺขน วิมุจฺจติฯ ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต อปฺปณิหิตวิโมเกฺขน วิมุจฺจติฯ อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต สุญฺญตวิโมเกฺขน วิมุจฺจติฯ ยา จ ทุภโตวุฎฺฐานวิวฎฺฎเน ปญฺญา ยญฺจ มเคฺค ญาณํ , อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จ, อุทาหุ เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานนฺติ? ยา จ ทุภโตวุฎฺฐานวิวฎฺฎเน ปญฺญา ยญฺจ มเคฺค ญาณํ, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา, พฺยญฺชนเมว นานํฯ

Aniccato manasikaronto katamena vimokkhena vimuccati? Dukkhato manasikaronto katamena vimokkhena vimuccati? Anattato manasikaronto katamena vimokkhena vimuccati? Aniccato manasikaronto animittavimokkhena vimuccati. Dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhena vimuccati. Anattato manasikaronto suññatavimokkhena vimuccati. Yā ca dubhatovuṭṭhānavivaṭṭane paññā yañca magge ñāṇaṃ , ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā, byañjanameva nānanti? Yā ca dubhatovuṭṭhānavivaṭṭane paññā yañca magge ñāṇaṃ, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nānaṃ.

๒๒๘. กติหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ ²⁷ โหนฺติ? กติหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติ? จตูหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติฯ สตฺตหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติฯ

228. Katihākārehi tayo vimokkhā nānākkhaṇe ²⁸ honti? Katihākārehi tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti? Catūhākārehi tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti. Sattahākārehi tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti.

กตเมหิ จตูหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติ? อาธิปเตยฺยเฎฺฐน, อธิฎฺฐานเฎฺฐน, อภินีหารเฎฺฐน, นิยฺยานเฎฺฐนฯ กถํ อาธิปเตยฺยเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโต อนิมิโตฺต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, ทุกฺขโต มนสิกโรโต อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติ, อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺญโต วิโมโกฺข อาธิปเตโยฺย โหติฯ เอวํ อาธิปเตยฺยเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติฯ

Katamehi catūhākārehi tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Ādhipateyyaṭṭhena, adhiṭṭhānaṭṭhena, abhinīhāraṭṭhena, niyyānaṭṭhena. Kathaṃ ādhipateyyaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Aniccato manasikaroto animitto vimokkho ādhipateyyo hoti, dukkhato manasikaroto appaṇihito vimokkho ādhipateyyo hoti, anattato manasikaroto suññato vimokkho ādhipateyyo hoti. Evaṃ ādhipateyyaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti.

กถํ อธิฎฺฐานเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อธิฎฺฐาติ, ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อธิฎฺฐาติ, อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อธิฎฺฐาติฯ เอวํ อธิฎฺฐานเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติฯ

Kathaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Aniccato manasikaronto animittavimokkhassa vasena cittaṃ adhiṭṭhāti, dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhassa vasena cittaṃ adhiṭṭhāti, anattato manasikaronto suññatavimokkhassa vasena cittaṃ adhiṭṭhāti. Evaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti.

กถํ อภินีหารเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อภินีหรติ, ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อภินีหรติ, อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน จิตฺตํ อภินีหรติฯ เอวํ อภินีหารเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติฯ

Kathaṃ abhinīhāraṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Aniccato manasikaronto animittavimokkhassa vasena cittaṃ abhinīharati, dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhassa vasena cittaṃ abhinīharati, anattato manasikaronto suññatavimokkhassa vasena cittaṃ abhinīharati. Evaṃ abhinīhāraṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti.

กถํ นิยฺยานเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส วเสน นิโรธํ นิพฺพานํ นิยฺยาติ, ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส วเสน นิโรธํ นิพฺพานํ นิยฺยาติ, อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต สุญฺญตวิโมกฺขสฺส วเสน นิโรธํ นิพฺพานํ นิยฺยาติฯ เอวํ นิยฺยานเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติฯ อิเมหิ จตูหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา นานากฺขเณ โหนฺติฯ

Kathaṃ niyyānaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti? Aniccato manasikaronto animittavimokkhassa vasena nirodhaṃ nibbānaṃ niyyāti, dukkhato manasikaronto appaṇihitavimokkhassa vasena nirodhaṃ nibbānaṃ niyyāti, anattato manasikaronto suññatavimokkhassa vasena nirodhaṃ nibbānaṃ niyyāti. Evaṃ niyyānaṭṭhena tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti. Imehi catūhākārehi tayo vimokkhā nānākkhaṇe honti.

กตเมหิ สตฺตหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติ ? สโมธานเฎฺฐน, อธิคมนเฎฺฐน, ปฎิลาภเฎฺฐน ปฎิเวธเฎฺฐน, สจฺฉิกิริยเฎฺฐน, ผสฺสนเฎฺฐน, อภิสมยเฎฺฐนฯ กถํ สโมธานเฎฺฐน อธิคมนเฎฺฐน ปฎิลาภเฎฺฐน ปฎิเวธเฎฺฐน สจฺฉิกิริยเฎฺฐน ผสฺสนเฎฺฐน อภิสมยเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติ? อนิจฺจโต มนสิกโรโนฺต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ ยโต มุจฺจติ, ตตฺถ น ปณิทหตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ ยตฺถ น ปณิทหติ, เตน สุโญฺญติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ เยน สุโญฺญ, เตน นิมิเตฺตน อนิมิโตฺตติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ เอวํ สโมธานเฎฺฐน อธิคมนเฎฺฐน ปฎิลาภเฎฺฐน ปฎิเวธเฎฺฐน สจฺฉิกิริยเฎฺฐน ผสฺสนเฎฺฐน อภิสมยเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติฯ

Katamehi sattahākārehi tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti ? Samodhānaṭṭhena, adhigamanaṭṭhena, paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena, sacchikiriyaṭṭhena, phassanaṭṭhena, abhisamayaṭṭhena. Kathaṃ samodhānaṭṭhena adhigamanaṭṭhena paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena sacchikiriyaṭṭhena phassanaṭṭhena abhisamayaṭṭhena tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti? Aniccato manasikaronto nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Yato muccati, tattha na paṇidahatīti – appaṇihito vimokkho. Yattha na paṇidahati, tena suññoti – suññato vimokkho. Yena suñño, tena nimittena animittoti – animitto vimokkho. Evaṃ samodhānaṭṭhena adhigamanaṭṭhena paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena sacchikiriyaṭṭhena phassanaṭṭhena abhisamayaṭṭhena tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti.

ทุกฺขโต มนสิกโรโนฺต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ ยตฺถ น ปณิทหติ, เตน สุโญฺญติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ เยน สุโญฺญ, เตน นิมิเตฺตน อนิมิโตฺตติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ เยน นิมิเตฺตน อนิมิโตฺต, ตตฺถ น ปณิทหตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ เอวํ สโมธานเฎฺฐน อธิคมนเฎฺฐน ปฎิลาภเฎฺฐน ปฎิเวธเฎฺฐน สจฺฉิกิริยเฎฺฐน ผสฺสนเฎฺฐน อภิสมยเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติฯ

Dukkhato manasikaronto paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Yattha na paṇidahati, tena suññoti – suññato vimokkho. Yena suñño, tena nimittena animittoti – animitto vimokkho. Yena nimittena animitto, tattha na paṇidahatīti – appaṇihito vimokkho. Evaṃ samodhānaṭṭhena adhigamanaṭṭhena paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena sacchikiriyaṭṭhena phassanaṭṭhena abhisamayaṭṭhena tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti.

อนตฺตโต มนสิกโรโนฺต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ เยน สุโญฺญ, เตน นิมิเตฺตน อนิมิโตฺตติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ เยน นิมิเตฺตน อนิมิโตฺต, ตตฺถ น ปณิทหตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ ยตฺถ น ปณิทหติ, เตน สุโญฺญติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ เอวํ สโมธานเฎฺฐน อธิคมนเฎฺฐน ปฎิลาภเฎฺฐน ปฎิเวธเฎฺฐน สจฺฉิกิริยเฎฺฐน ผสฺสนเฎฺฐน อภิสมยเฎฺฐน ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติฯ อิเมหิ สตฺตหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติฯ

Anattato manasikaronto abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Yena suñño, tena nimittena animittoti – animitto vimokkho. Yena nimittena animitto, tattha na paṇidahatīti – appaṇihito vimokkho. Yattha na paṇidahati, tena suññoti – suññato vimokkho. Evaṃ samodhānaṭṭhena adhigamanaṭṭhena paṭilābhaṭṭhena paṭivedhaṭṭhena sacchikiriyaṭṭhena phassanaṭṭhena abhisamayaṭṭhena tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti. Imehi sattahākārehi tayo vimokkhā ekakkhaṇe honti.

๒๒๙. อตฺถิ วิโมโกฺข, อตฺถิ มุขํ, อตฺถิ วิโมกฺขมุขํ, อตฺถิ วิโมกฺขปจฺจนีกํ, อตฺถิ วิโมกฺขานุโลมํ, อตฺถิ วิโมกฺขวิวโฎฺฎ, อตฺถิ วิโมกฺขภาวนา, อตฺถิ วิโมกฺขปฺปฎิปฺปสฺสทฺธิฯ

229. Atthi vimokkho, atthi mukhaṃ, atthi vimokkhamukhaṃ, atthi vimokkhapaccanīkaṃ, atthi vimokkhānulomaṃ, atthi vimokkhavivaṭṭo, atthi vimokkhabhāvanā, atthi vimokkhappaṭippassaddhi.

กตโม วิโมโกฺข? สุญฺญโต วิโมโกฺข, อนิมิโตฺต วิโมโกฺข, อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ กตโม สุญฺญโต วิโมโกฺข? อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ สุขโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ อตฺตโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ นนฺทิยา อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ วิราคานุปสฺสนาญาณํ ราคโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ สมุทยโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อาทานโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ นิมิตฺตโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพาภินิเวเสหิ มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ

Katamo vimokkho? Suññato vimokkho, animitto vimokkho, appaṇihito vimokkho. Katamo suññato vimokkho? Aniccānupassanāñāṇaṃ niccato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Dukkhānupassanāñāṇaṃ sukhato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ nimittato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ sabbābhinivesehi muccatīti – suññato vimokkho.

รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺข…เป.… รูเป สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพาภินิเวเสหิ มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ… จกฺขุสฺมิํ…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต อภินิเวสา มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺข…เป.… ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพาภินิเวเสหิ มุจฺจตีติ – สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ อยํ สุญฺญโต วิโมโกฺขฯ

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho…pe… rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ sabbābhinivesehi muccatīti – suññato vimokkho. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato abhinivesā muccatīti – suññato vimokkho…pe… jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ sabbābhinivesehi muccatīti – suññato vimokkho. Ayaṃ suññato vimokkho.

กตโม อนิมิโตฺต วิโมโกฺข? อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ สุขโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ อตฺตโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ นนฺทิยา นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ วิราคานุปสฺสนาญาณํ ราคโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ สมุทยโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อาทานโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพนิมิเตฺตหิ มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ

Katamo animitto vimokkho? Aniccānupassanāñāṇaṃ niccato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Dukkhānupassanāñāṇaṃ sukhato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ sabbanimittehi muccatīti – animitto vimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato nimittā muccatīti – animitto vimokkho.

รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺข …เป.… รูเป อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพนิมิเตฺตหิ มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ รูเป อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ รูเป สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ… จกฺขุสฺมิํ…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺข…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ สพฺพนิมิเตฺตหิ มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ ชรามรเณ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ ปณิธิยา นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต นิมิตฺตา มุจฺจตีติ – อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ อยํ อนิมิโตฺต วิโมโกฺขฯ

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato nimittā muccatīti – animitto vimokkho …pe… rūpe animittānupassanāñāṇaṃ sabbanimittehi muccatīti – animitto vimokkho. Rūpe appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato nimittā muccatīti – animitto vimokkho…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ sabbanimittehi muccatīti – animitto vimokkho. Jarāmaraṇe appaṇihitānupassanāñāṇaṃ paṇidhiyā nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato nimittā muccatīti – animitto vimokkho. Ayaṃ animitto vimokkho.

กตโม อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข? อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ ทุกฺขานุปสฺสนาญาณํ สุขโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ อนตฺตานุปสฺสนาญาณํ อตฺตโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ นิพฺพิทานุปสฺสนาญาณํ นนฺทิยา ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ วิราคานุปสฺสนาญาณํ ราคโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ นิโรธานุปสฺสนาญาณํ สมุทยโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ ปฎินิสฺสคฺคานุปสฺสนาญาณํ อาทานโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนาญาณํ นิมิตฺตโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพปณิธีหิ มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ

Katamo appaṇihito vimokkho? Aniccānupassanāñāṇaṃ niccato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Dukkhānupassanāñāṇaṃ sukhato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Anattānupassanāñāṇaṃ attato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Nibbidānupassanāñāṇaṃ nandiyā paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Virāgānupassanāñāṇaṃ rāgato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Nirodhānupassanāñāṇaṃ samudayato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Paṭinissaggānupassanāñāṇaṃ ādānato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Animittānupassanāñāṇaṃ nimittato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Appaṇihitānupassanāñāṇaṃ sabbapaṇidhīhi muccatīti – appaṇihito vimokkho. Suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho.

รูเป อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข…เป.… รูเป อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพปณิธีหิ มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ รูเป สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาเณ… จกฺขุสฺมิํ…เป.… ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนาญาณํ นิจฺจโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺข…เป.… ชรามรเณ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาญาณํ สพฺพปณิธีหิ มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ ชรามรเณ สุญฺญตานุปสฺสนาญาณํ อภินิเวสโต ปณิธิยา มุจฺจตีติ – อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ อยํ อปฺปณิหิโต วิโมโกฺขฯ อยํ วิโมโกฺขฯ

Rūpe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho…pe… rūpe appaṇihitānupassanāñāṇaṃ sabbapaṇidhīhi muccatīti – appaṇihito vimokkho. Rūpe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhāresu… viññāṇe… cakkhusmiṃ…pe… jarāmaraṇe aniccānupassanāñāṇaṃ niccato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho…pe… jarāmaraṇe appaṇihitānupassanāñāṇaṃ sabbapaṇidhīhi muccatīti – appaṇihito vimokkho. Jarāmaraṇe suññatānupassanāñāṇaṃ abhinivesato paṇidhiyā muccatīti – appaṇihito vimokkho. Ayaṃ appaṇihito vimokkho. Ayaṃ vimokkho.

๒๓๐. กตมํ มุขํ? เย ตตฺถ ชาตา อนวชฺชา กุสลา โพธิปกฺขิยาธมฺมา, อิทํ มุขํฯ

230. Katamaṃ mukhaṃ? Ye tattha jātā anavajjā kusalā bodhipakkhiyādhammā, idaṃ mukhaṃ.

กตมํ วิโมกฺขมุขํ? ยํ เตสํ ธมฺมานํ อารมฺมณํ นิโรโธ นิพฺพานํ, อิทํ วิโมกฺขมุขํฯ วิโมกฺขญฺจ มุขญฺจ วิโมกฺขมุขํ, อิทํ วิโมกฺขมุขํฯ

Katamaṃ vimokkhamukhaṃ? Yaṃ tesaṃ dhammānaṃ ārammaṇaṃ nirodho nibbānaṃ, idaṃ vimokkhamukhaṃ. Vimokkhañca mukhañca vimokkhamukhaṃ, idaṃ vimokkhamukhaṃ.

กตมํ วิโมกฺขปจฺจนีกํ? ตีณิ อกุสลมูลานิ วิโมกฺขปจฺจนีกานิ, ตีณิ ทุจฺจริตานิ วิโมกฺขปจฺจนีกานิ, สเพฺพปิ อกุสลา ธมฺมา วิโมกฺขปจฺจนีกา, อิทํ วิโมกฺขปจฺจนีกํฯ

Katamaṃ vimokkhapaccanīkaṃ? Tīṇi akusalamūlāni vimokkhapaccanīkāni, tīṇi duccaritāni vimokkhapaccanīkāni, sabbepi akusalā dhammā vimokkhapaccanīkā, idaṃ vimokkhapaccanīkaṃ.

กตมํ วิโมกฺขานุโลมํ? ตีณิ กุสลมูลานิ วิโมกฺขานุโลมานิ, ตีณิ สุจริตานิ วิโมกฺขานุโลมานิ, สเพฺพปิ กุสลา ธมฺมา วิโมกฺขานุโลมา, อิทํ วิโมกฺขานุโลมํฯ

Katamaṃ vimokkhānulomaṃ? Tīṇi kusalamūlāni vimokkhānulomāni, tīṇi sucaritāni vimokkhānulomāni, sabbepi kusalā dhammā vimokkhānulomā, idaṃ vimokkhānulomaṃ.

กตโม วิโมกฺขวิวโฎฺฎ? สญฺญาวิวโฎฺฎ, เจโตวิวโฎฺฎ, จิตฺตวิวโฎฺฎ, ญาณวิวโฎฺฎ, วิโมกฺขวิวโฎฺฎ, สจฺจวิวโฎฺฎฯ สญฺชานโนฺต วิวฎฺฎตีติ – สญฺญาวิวโฎฺฎฯ เจตยโนฺต วิวฎฺฎตีติ – เจโตวิวโฎฺฎฯ วิชานโนฺต วิวฎฺฎตีติ – จิตฺตวิวโฎฺฎฯ ญาณํ กโรโนฺต วิวฎฺฎตีติ – ญาณวิวโฎฺฎฯ โวสชฺชโนฺต วิวฎฺฎตีติ – วิโมกฺขวิวโฎฺฎฯ ตถเฎฺฐน วิวฎฺฎตีติ – สจฺจวิวโฎฺฎฯ

Katamo vimokkhavivaṭṭo? Saññāvivaṭṭo, cetovivaṭṭo, cittavivaṭṭo, ñāṇavivaṭṭo, vimokkhavivaṭṭo, saccavivaṭṭo. Sañjānanto vivaṭṭatīti – saññāvivaṭṭo. Cetayanto vivaṭṭatīti – cetovivaṭṭo. Vijānanto vivaṭṭatīti – cittavivaṭṭo. Ñāṇaṃ karonto vivaṭṭatīti – ñāṇavivaṭṭo. Vosajjanto vivaṭṭatīti – vimokkhavivaṭṭo. Tathaṭṭhena vivaṭṭatīti – saccavivaṭṭo.

ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ ตตฺถ เจโตวิวโฎฺฎ, ยตฺถ เจโตวิวโฎฺฎ ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ, ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ ตตฺถ จิตฺตวิวโฎฺฎ, ยตฺถ จิตฺตวิวโฎฺฎ ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ตตฺถ ญาณวิวโฎฺฎ, ยตฺถ ญาณวิวโฎฺฎ ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ญาณวิวโฎฺฎ ตตฺถ วิโมกฺขวิวโฎฺฎ, ยตฺถ วิโมกฺขวิวโฎฺฎ ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ญาณวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ญาณวิวโฎฺฎ วิโมกฺขวิวโฎฺฎ ตตฺถ สจฺจวิวโฎฺฎ, ยตฺถ สจฺจวิวโฎฺฎ ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ญาณวิวโฎฺฎ วิโมกฺขวิวโฎฺฎฯ อยํ วิโมกฺขวิวโฎฺฎฯ

Yattha saññāvivaṭṭo tattha cetovivaṭṭo, yattha cetovivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo, yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo tattha cittavivaṭṭo, yattha cittavivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo tattha ñāṇavivaṭṭo, yattha ñāṇavivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo tattha vimokkhavivaṭṭo, yattha vimokkhavivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo vimokkhavivaṭṭo tattha saccavivaṭṭo, yattha saccavivaṭṭo tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo vimokkhavivaṭṭo. Ayaṃ vimokkhavivaṭṭo.

กตมา วิโมกฺขภาวนา? ปฐมสฺส ฌานสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, ทุติยสฺส ฌานสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, ตติยสฺส ฌานสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, จตุตฺถสฺส ฌานสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา…เป.… อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, โสตาปตฺติมคฺคสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, สกทาคามิมคฺคสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, อนาคามิมคฺคสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, อรหตฺตมคฺคสฺส อาเสวนา ภาวนา พหุลีกมฺมํ, อยํ วิโมกฺขภาวนาฯ

Katamā vimokkhabhāvanā? Paṭhamassa jhānassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, dutiyassa jhānassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, tatiyassa jhānassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, catutthassa jhānassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, viññāṇañcāyatanasamāpattiyā…pe… ākiñcaññāyatanasamāpattiyā… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, sotāpattimaggassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, sakadāgāmimaggassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, anāgāmimaggassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, arahattamaggassa āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, ayaṃ vimokkhabhāvanā.

กตมา วิโมกฺขปฺปฎิปฺปสฺสทฺธิ? ปฐมสฺส ฌานสฺส ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา, ทุติยสฺส ฌานสฺส ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา, ตติยสฺส ฌานสฺส…เป.… จตุตฺถสฺส ฌานสฺส… อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา… วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา… อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ปฎิลาโภ วา วิปาโก วา, โสตาปตฺติมคฺคสฺส โสตาปตฺติผลํ, สกทาคามิมคฺคสฺส สกทาคามิผลํ, อนาคามิมคฺคสฺส อนาคามิผลํ, อรหตฺตมคฺคสฺส อรหตฺตผลํ, อยํ วิโมกฺขปฺปฎิปฺปสฺสทฺธีติฯ

Katamā vimokkhappaṭippassaddhi? Paṭhamassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā, dutiyassa jhānassa paṭilābho vā vipāko vā, tatiyassa jhānassa…pe… catutthassa jhānassa… ākāsānañcāyatanasamāpattiyā… viññāṇañcāyatanasamāpattiyā… ākiñcaññāyatanasamāpattiyā… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā paṭilābho vā vipāko vā, sotāpattimaggassa sotāpattiphalaṃ, sakadāgāmimaggassa sakadāgāmiphalaṃ, anāgāmimaggassa anāgāmiphalaṃ, arahattamaggassa arahattaphalaṃ, ayaṃ vimokkhappaṭippassaddhīti.

ตติยภาณวาโรฯ

Tatiyabhāṇavāro.

วิโมกฺขกถา นิฎฺฐิตาฯ

Vimokkhakathā niṭṭhitā.

Next: ๖. คติกถา • 6. Gatikathā

Footnotes:

1. สุปธาริตํ (ก.)

2. supadhāritaṃ (ka.)

3. อพฺยาปเชฺฌน (สฺยา.)

4. abyāpajjhena (syā.)

5. ชายตีติ (สฺยา.)

6. ชายโนฺต (สฺยา.)

7. jāyatīti (syā.)

8. jāyanto (syā.)

9. เอกูปาทานา (สี. อฎฺฐ.)

10. อิมา เอกุปาทานา (สฺยา.)

11. ekūpādānā (sī. aṭṭha.)

12. imā ekupādānā (syā.)

13. ปริเจฺฉทปริวฎฺฎุมโต (สฺยา.)

14. paricchedaparivaṭṭumato (syā.)

15. ตทนฺวยานิ (สฺยา.)

16. tadanvayāni (syā.)

17. สทฺธาธิมุโตฺต (สฺยา.)

18. กายสกฺขิ (สฺยา. ก.) อภิ. ปุ. ป. ๙๕ ปสฺสิตพฺพา

19. saddhādhimutto (syā.)

20. kāyasakkhi (syā. ka.) abhi. pu. pa. 95 passitabbā

21. สจฺฉิกโรตีติ (สฺยา. ปี.)

22. sacchikarotīti (syā. pī.)

23. อรหตฺตผลํ (สฺยา. ก.) อฎฺฐกถา โอโลเกตพฺพา

24. arahattaphalaṃ (syā. ka.) aṭṭhakathā oloketabbā

25. นิโรธนิพฺพานธาตุยา (สี.)

26. nirodhanibbānadhātuyā (sī.)

27. นานาขเณ (สฺยา. ก.)

28. nānākhaṇe (syā. ka.)

Related texts:

อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ๒. วิโมกฺขนิเทฺทสวณฺณนา • 2. Vimokkhaniddesavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact