| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
๒. นิเทฺทโส
2. Niddeso
๔๘. กตมํ สุญฺญสุญฺญํ? จกฺขุ สุญฺญํ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วาฯ โสตํ สุญฺญํ…เป.… ฆานํ สุญฺญํ… ชิวฺหา สุญฺญา… กาโย สุโญฺญ… มโน สุโญฺญ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วาฯ อิทํ สุญฺญสุญฺญํฯ
48. Katamaṃ suññasuññaṃ? Cakkhu suññaṃ attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Sotaṃ suññaṃ…pe… ghānaṃ suññaṃ… jivhā suññā… kāyo suñño… mano suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Idaṃ suññasuññaṃ.
กตมํ สงฺขารสุญฺญํ? ตโย สงฺขารา – ปุญฺญาภิสงฺขาโร, อปุญฺญาภิสงฺขาโร, อาเนญฺชาภิสงฺขาโรฯ ปุญฺญาภิสงฺขาโร อปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อาเนญฺชาภิสงฺขาเรน จ สุโญฺญฯ อปุญฺญาภิสงฺขาโร ปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อาเนญฺชาภิสงฺขาเรน จ สุโญฺญฯ อาเนญฺชาภิสงฺขาโร ปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ อปุญฺญาภิสงฺขาเรน จ สุโญฺญฯ อิเม ตโย สงฺขาราฯ
Katamaṃ saṅkhārasuññaṃ? Tayo saṅkhārā – puññābhisaṅkhāro, apuññābhisaṅkhāro, āneñjābhisaṅkhāro. Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhārena ca āneñjābhisaṅkhārena ca suñño. Apuññābhisaṅkhāro puññābhisaṅkhārena ca āneñjābhisaṅkhārena ca suñño. Āneñjābhisaṅkhāro puññābhisaṅkhārena ca apuññābhisaṅkhārena ca suñño. Ime tayo saṅkhārā.
อปเรปิ ตโย สงฺขารา – กายสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร, จิตฺตสงฺขาโรฯ กายสงฺขาโร วจีสงฺขาเรน จ จิตฺตสงฺขาเรน จ สุโญฺญฯ วจีสงฺขาโร กายสงฺขาเรน จ จิตฺตสงฺขาเรน จ สุโญฺญฯ จิตฺตสงฺขาโร กายสงฺขาเรน จ วจีสงฺขาเรน จ สุโญฺญฯ อิเม ตโย สงฺขาราฯ
Aparepi tayo saṅkhārā – kāyasaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, cittasaṅkhāro. Kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhārena ca cittasaṅkhārena ca suñño. Vacīsaṅkhāro kāyasaṅkhārena ca cittasaṅkhārena ca suñño. Cittasaṅkhāro kāyasaṅkhārena ca vacīsaṅkhārena ca suñño. Ime tayo saṅkhārā.
อปเรปิ ตโย สงฺขารา – อตีตา สงฺขารา, อนาคตา สงฺขารา, ปจฺจุปฺปนฺนา สงฺขาราฯ อตีตา สงฺขารา อนาคเตหิ จ ปจฺจุปฺปเนฺนหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญาฯ อนาคตา สงฺขารา อตีเตหิ จ ปจฺจุปฺปเนฺนหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญา ปจฺจุปฺปนฺนา สงฺขารา อตีเตหิ จ อนาคเตหิ จ สงฺขาเรหิ สุญฺญาฯ อิเม ตโย สงฺขารา; อิทํ สงฺขารสุญฺญํฯ
Aparepi tayo saṅkhārā – atītā saṅkhārā, anāgatā saṅkhārā, paccuppannā saṅkhārā. Atītā saṅkhārā anāgatehi ca paccuppannehi ca saṅkhārehi suññā. Anāgatā saṅkhārā atītehi ca paccuppannehi ca saṅkhārehi suññā paccuppannā saṅkhārā atītehi ca anāgatehi ca saṅkhārehi suññā. Ime tayo saṅkhārā; idaṃ saṅkhārasuññaṃ.
กตมํ วิปริณามสุญฺญํ? ชาตํ รูปํ สภาเวน สุญฺญํฯ วิคตํ รูปํ วิปริณตเญฺจว สุญฺญญฺจฯ ชาตา เวทนา สภาเวน สุญฺญาฯ วิคตา เวทนา วิปริณตา เจว สุญฺญา จ …เป.… ชาตา สญฺญา… ชาตา สงฺขารา… ชาตํ วิญฺญาณํ… ชาตํ จกฺขุ…เป.… ชาโต ภโว สภาเวน สุโญฺญฯ วิคโต ภโว วิปริณโต เจว สุโญฺญ จฯ อิทํ วิปริณามสุญฺญํฯ
Katamaṃ vipariṇāmasuññaṃ? Jātaṃ rūpaṃ sabhāvena suññaṃ. Vigataṃ rūpaṃ vipariṇatañceva suññañca. Jātā vedanā sabhāvena suññā. Vigatā vedanā vipariṇatā ceva suññā ca …pe… jātā saññā… jātā saṅkhārā… jātaṃ viññāṇaṃ… jātaṃ cakkhu…pe… jāto bhavo sabhāvena suñño. Vigato bhavo vipariṇato ceva suñño ca. Idaṃ vipariṇāmasuññaṃ.
กตมํ อคฺคสุญฺญํ? อคฺคเมตํ ปทํ เสฎฺฐเมตํ ปทํ วิสิฎฺฐเมตํ 1 ปทํ ยทิทํ สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฎินิสฺสโคฺค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํฯ อิทํ อคฺคสุญฺญํฯ
Katamaṃ aggasuññaṃ? Aggametaṃ padaṃ seṭṭhametaṃ padaṃ visiṭṭhametaṃ 2 padaṃ yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Idaṃ aggasuññaṃ.
กตมํ ลกฺขณสุญฺญํ? เทฺว ลกฺขณานิ – พาลลกฺขณญฺจ ปณฺฑิตลกฺขณญฺจฯ พาลลกฺขณํ ปณฺฑิตลกฺขเณน สุญฺญํฯ ปณฺฑิตลกฺขณํ พาลลกฺขเณน สุญฺญํฯ ตีณิ ลกฺขณานิ – อุปฺปาทลกฺขณํ, วยลกฺขณํ, ฐิตญฺญถตฺตลกฺขณํฯ อุปฺปาทลกฺขณํ วยลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ วยลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํ, ฐิตญฺญถตฺตลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ วยลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ
Katamaṃ lakkhaṇasuññaṃ? Dve lakkhaṇāni – bālalakkhaṇañca paṇḍitalakkhaṇañca. Bālalakkhaṇaṃ paṇḍitalakkhaṇena suññaṃ. Paṇḍitalakkhaṇaṃ bālalakkhaṇena suññaṃ. Tīṇi lakkhaṇāni – uppādalakkhaṇaṃ, vayalakkhaṇaṃ, ṭhitaññathattalakkhaṇaṃ. Uppādalakkhaṇaṃ vayalakkhaṇena ca ṭhitaññathattalakkhaṇena ca suññaṃ. Vayalakkhaṇaṃ uppādalakkhaṇena ca ṭhitaññathattalakkhaṇena ca suññaṃ, ṭhitaññathattalakkhaṇaṃ uppādalakkhaṇena ca vayalakkhaṇena ca suññaṃ.
รูปสฺส อุปฺปาทลกฺขณํ วยลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ รูปสฺส วยลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ รูปสฺส ฐิตญฺญถตฺตลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ วยลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ เวทนาย…เป.… สญฺญาย… สงฺขารานํ… วิญฺญาณสฺส… จกฺขุสฺส… ชรามรณสฺส อุปฺปาทลกฺขณํ วยลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ ชรามรณสฺส วยลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ ฐิตญฺญถตฺตลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ ชรามรณสฺส ฐิตญฺญถตฺตลกฺขณํ อุปฺปาทลกฺขเณน จ วยลกฺขเณน จ สุญฺญํฯ อิทํ ลกฺขณสุญฺญํฯ
Rūpassa uppādalakkhaṇaṃ vayalakkhaṇena ca ṭhitaññathattalakkhaṇena ca suññaṃ. Rūpassa vayalakkhaṇaṃ uppādalakkhaṇena ca ṭhitaññathattalakkhaṇena ca suññaṃ. Rūpassa ṭhitaññathattalakkhaṇaṃ uppādalakkhaṇena ca vayalakkhaṇena ca suññaṃ. Vedanāya…pe… saññāya… saṅkhārānaṃ… viññāṇassa… cakkhussa… jarāmaraṇassa uppādalakkhaṇaṃ vayalakkhaṇena ca ṭhitaññathattalakkhaṇena ca suññaṃ. Jarāmaraṇassa vayalakkhaṇaṃ uppādalakkhaṇena ca ṭhitaññathattalakkhaṇena ca suññaṃ. Jarāmaraṇassa ṭhitaññathattalakkhaṇaṃ uppādalakkhaṇena ca vayalakkhaṇena ca suññaṃ. Idaṃ lakkhaṇasuññaṃ.
กตมํ วิกฺขมฺภนสุญฺญํ? เนกฺขเมฺมน กามจฺฉโนฺท วิกฺขมฺภิโต เจว สุโญฺญ จฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท วิกฺขมฺภิโต เจว สุโญฺญ จฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ วิกฺขมฺภิตเญฺจว สุญฺญญฺจฯ อวิเกฺขเปน อุทฺธจฺจํ วิกฺขมฺภิตเญฺจว สุญฺญญฺจฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จฯ ญาเณน อวิชฺชา วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จฯ ปาโมเชฺชน อรติ วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จ…เป.… อรหตฺตมเคฺคน สพฺพกิเลสา วิกฺขมฺภิตา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ วิกฺขมฺภนสุญฺญํฯ
Katamaṃ vikkhambhanasuññaṃ? Nekkhammena kāmacchando vikkhambhito ceva suñño ca. Abyāpādena byāpādo vikkhambhito ceva suñño ca. Ālokasaññāya thinamiddhaṃ vikkhambhitañceva suññañca. Avikkhepena uddhaccaṃ vikkhambhitañceva suññañca. Dhammavavatthānena vicikicchā vikkhambhitā ceva suññā ca. Ñāṇena avijjā vikkhambhitā ceva suññā ca. Pāmojjena arati vikkhambhitā ceva suññā ca. Paṭhamena jhānena nīvaraṇā vikkhambhitā ceva suññā ca…pe… arahattamaggena sabbakilesā vikkhambhitā ceva suññā ca. Idaṃ vikkhambhanasuññaṃ.
กตมํ ตทงฺคสุญฺญํ? เนกฺขเมฺมน กามจฺฉโนฺท ตทงฺคสุโญฺญฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท ตทงฺคสุโญฺญฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ ตทงฺคสุญฺญํฯ อวิเกฺขเปน อุทฺธจฺจํ ตทงฺคสุญฺญํฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา ตทงฺคสุญฺญาฯ ญาเณน อวิชฺชา ตทงฺคสุญฺญาฯ ปาโมเชฺชน อรติ ตทงฺคสุญฺญาฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา ตทงฺคสุญฺญา…เป.… วิวฎฺฎนานุปสฺสนาย สโญฺญคาภินิเวโส ตทงฺคสุโญฺญฯ อิทํ ตทงฺคสุญฺญํฯ
Katamaṃ tadaṅgasuññaṃ? Nekkhammena kāmacchando tadaṅgasuñño. Abyāpādena byāpādo tadaṅgasuñño. Ālokasaññāya thinamiddhaṃ tadaṅgasuññaṃ. Avikkhepena uddhaccaṃ tadaṅgasuññaṃ. Dhammavavatthānena vicikicchā tadaṅgasuññā. Ñāṇena avijjā tadaṅgasuññā. Pāmojjena arati tadaṅgasuññā. Paṭhamena jhānena nīvaraṇā tadaṅgasuññā…pe… vivaṭṭanānupassanāya saññogābhiniveso tadaṅgasuñño. Idaṃ tadaṅgasuññaṃ.
กตมํ สมุเจฺฉทสุญฺญํ? เนกฺขเมฺมน กามจฺฉโนฺท สมุจฺฉิโนฺน เจว สุโญฺญ จฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท สมุจฺฉิโนฺน เจว สุโญฺญ จฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ สมุจฺฉินฺนเญฺจว สุญฺญญฺจฯ อวิเกฺขเปน อุทฺธจฺจํ สมุจฺฉินฺนเญฺจว สุญฺญญฺจฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จฯ ญาเณน อวิชฺชา สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จฯ ปาโมเชฺชน อรติ สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จ…เป.… อรหตฺตมเคฺคน สพฺพกิเลสา สมุจฺฉินฺนา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ สมุเจฺฉทสุญฺญํฯ
Katamaṃ samucchedasuññaṃ? Nekkhammena kāmacchando samucchinno ceva suñño ca. Abyāpādena byāpādo samucchinno ceva suñño ca. Ālokasaññāya thinamiddhaṃ samucchinnañceva suññañca. Avikkhepena uddhaccaṃ samucchinnañceva suññañca. Dhammavavatthānena vicikicchā samucchinnā ceva suññā ca. Ñāṇena avijjā samucchinnā ceva suññā ca. Pāmojjena arati samucchinnā ceva suññā ca. Paṭhamena jhānena nīvaraṇā samucchinnā ceva suññā ca…pe… arahattamaggena sabbakilesā samucchinnā ceva suññā ca. Idaṃ samucchedasuññaṃ.
กตมํ ปฎิปฺปสฺสทฺธิสุญฺญํ? เนกฺขเมฺมน กามจฺฉโนฺท ปฎิปฺปสฺสโทฺธ เจว สุโญฺญ จฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท ปฎิปฺปสฺสโทฺธ เจว สุโญฺญ จฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ ปฎิปฺปสฺสทฺธเญฺจว สุญฺญญฺจฯ อวิเกฺขเปน อุทฺธจฺจํ ปฎิปฺปสฺสทฺธเญฺจว สุญฺญญฺจ ฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา ปฎิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จฯ ญาเณน อวิชฺชา ปฎิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จฯ ปาโมเชฺชน อรติ ปฎิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา ปฎิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จ…เป.… อรหตฺตมเคฺคน สพฺพกิเลสา ปฎิปฺปสฺสทฺธา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ ปฎิปฺปสฺสทฺธิสุญฺญํฯ
Katamaṃ paṭippassaddhisuññaṃ? Nekkhammena kāmacchando paṭippassaddho ceva suñño ca. Abyāpādena byāpādo paṭippassaddho ceva suñño ca. Ālokasaññāya thinamiddhaṃ paṭippassaddhañceva suññañca. Avikkhepena uddhaccaṃ paṭippassaddhañceva suññañca . Dhammavavatthānena vicikicchā paṭippassaddhā ceva suññā ca. Ñāṇena avijjā paṭippassaddhā ceva suññā ca. Pāmojjena arati paṭippassaddhā ceva suññā ca. Paṭhamena jhānena nīvaraṇā paṭippassaddhā ceva suññā ca…pe… arahattamaggena sabbakilesā paṭippassaddhā ceva suññā ca. Idaṃ paṭippassaddhisuññaṃ.
กตมํ นิสฺสรณสุญฺญํ? เนกฺขเมฺมน กามจฺฉโนฺท นิสฺสโฎ เจว สุโญฺญ จฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาโท นิสฺสโฎ เจว สุโญฺญ จฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ นิสฺสฎเญฺจว สุญฺญญฺจฯ อวิเกฺขเปน อุทฺธจฺจํ นิสฺสฎเญฺจว สุญฺญญฺจฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉา นิสฺสฎา เจว สุญฺญา จฯ ญาเณน อวิชฺชา นิสฺสฎา เจว สุญฺญา จฯ ปาโมเชฺชน อรติ นิสฺสฎา เจว สุญฺญา จฯ ปฐเมน ฌาเนน นีวรณา นิสฺสฎา เจว สุญฺญา จ …เป.… อรหตฺตมเคฺคน สพฺพกิเลสา นิสฺสฎา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ นิสฺสรณสุญฺญํฯ
Katamaṃ nissaraṇasuññaṃ? Nekkhammena kāmacchando nissaṭo ceva suñño ca. Abyāpādena byāpādo nissaṭo ceva suñño ca. Ālokasaññāya thinamiddhaṃ nissaṭañceva suññañca. Avikkhepena uddhaccaṃ nissaṭañceva suññañca. Dhammavavatthānena vicikicchā nissaṭā ceva suññā ca. Ñāṇena avijjā nissaṭā ceva suññā ca. Pāmojjena arati nissaṭā ceva suññā ca. Paṭhamena jhānena nīvaraṇā nissaṭā ceva suññā ca …pe… arahattamaggena sabbakilesā nissaṭā ceva suññā ca. Idaṃ nissaraṇasuññaṃ.
กตมํ อชฺฌตฺตสุญฺญํ? อชฺฌตฺตํ จกฺขุํ สุญฺญํ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วาฯ อชฺฌตฺตํ โสตํ สุญฺญํ… อชฺฌตฺตํ ฆานํ สุญฺญํ… อชฺฌตฺตํ ชิวฺหา สุญฺญา… อชฺฌตฺตํ กาโย สุโญฺญ… อชฺฌตฺตํ มโน สุโญฺญ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วาฯ อิทํ อชฺฌตฺตสุญฺญํฯ
Katamaṃ ajjhattasuññaṃ? Ajjhattaṃ cakkhuṃ suññaṃ attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Ajjhattaṃ sotaṃ suññaṃ… ajjhattaṃ ghānaṃ suññaṃ… ajjhattaṃ jivhā suññā… ajjhattaṃ kāyo suñño… ajjhattaṃ mano suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Idaṃ ajjhattasuññaṃ.
กตมํ พหิทฺธาสุญฺญํ? พหิทฺธา รูปา สุญฺญา…เป.… พหิทฺธา ธมฺมา สุญฺญา อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วาฯ อิทํ พหิทฺธาสุญฺญํฯ
Katamaṃ bahiddhāsuññaṃ? Bahiddhā rūpā suññā…pe… bahiddhā dhammā suññā attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Idaṃ bahiddhāsuññaṃ.
กตมํ ทุภโตสุญฺญํ? ยญฺจ อชฺฌตฺตํ จกฺขุ เย จ พหิทฺธา รูปา อุภยเมตํ สุญฺญํ 3 อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วาฯ ยญฺจ อชฺฌตฺตํ โสตํ เย จ พหิทฺธา สทฺทา…เป.… ยญฺจ อชฺฌตฺตํ ฆานํ เย จ พหิทฺธา คนฺธา… ยา จ อชฺฌตฺตํ ชิวฺหา เย จ พหิทฺธา รสา… โย จ อชฺฌตฺตํ กาโย เย จ พหิทฺธา โผฎฺฐพฺพา… โย จ อชฺฌตฺตํ มโน เย จ พหิทฺธา ธมฺมา อุภยเมตํ สุญฺญํ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วาฯ อิทํ ทุภโตสุญฺญํฯ
Katamaṃ dubhatosuññaṃ? Yañca ajjhattaṃ cakkhu ye ca bahiddhā rūpā ubhayametaṃ suññaṃ 4 attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Yañca ajjhattaṃ sotaṃ ye ca bahiddhā saddā…pe… yañca ajjhattaṃ ghānaṃ ye ca bahiddhā gandhā… yā ca ajjhattaṃ jivhā ye ca bahiddhā rasā… yo ca ajjhattaṃ kāyo ye ca bahiddhā phoṭṭhabbā… yo ca ajjhattaṃ mano ye ca bahiddhā dhammā ubhayametaṃ suññaṃ attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā. Idaṃ dubhatosuññaṃ.
กตมํ สภาคสุญฺญํ? ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ สภาคานิ เจว สุญฺญานิ จฯ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ สภาคานิ เจว สุญฺญานิ จฯ ฉ วิญฺญาณกายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ ผสฺสกายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ เวทนากายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ สญฺญากายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ เจตนากายา สภาคา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ สภาคสุญฺญํฯ
Katamaṃ sabhāgasuññaṃ? Cha ajjhattikāni āyatanāni sabhāgāni ceva suññāni ca. Cha bāhirāni āyatanāni sabhāgāni ceva suññāni ca. Cha viññāṇakāyā sabhāgā ceva suññā ca. Cha phassakāyā sabhāgā ceva suññā ca. Cha vedanākāyā sabhāgā ceva suññā ca. Cha saññākāyā sabhāgā ceva suññā ca. Cha cetanākāyā sabhāgā ceva suññā ca. Idaṃ sabhāgasuññaṃ.
กตมํ วิสภาคสุญฺญํ? ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ ฉหิ พาหิเรหิ อายตเนหิ วิสภาคานิ เจว สุญฺญานิ จฯ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ ฉหิ วิญฺญาณกาเยหิ วิสภาคานิ เจว สุญฺญานิ จฯ ฉ วิญฺญาณกายา ฉหิ ผสฺสกาเยหิ วิสภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ ผสฺสกายา ฉหิ เวทนากาเยหิ วิสภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ เวทนากายา ฉหิ สญฺญากาเยหิ วิสภาคา เจว สุญฺญา จฯ ฉ สญฺญากายา ฉหิ เจตนากาเยหิ วิสภาคา เจว สุญฺญา จฯ อิทํ วิสภาคสุญฺญํฯ
Katamaṃ visabhāgasuññaṃ? Cha ajjhattikāni āyatanāni chahi bāhirehi āyatanehi visabhāgāni ceva suññāni ca. Cha bāhirāni āyatanāni chahi viññāṇakāyehi visabhāgāni ceva suññāni ca. Cha viññāṇakāyā chahi phassakāyehi visabhāgā ceva suññā ca. Cha phassakāyā chahi vedanākāyehi visabhāgā ceva suññā ca. Cha vedanākāyā chahi saññākāyehi visabhāgā ceva suññā ca. Cha saññākāyā chahi cetanākāyehi visabhāgā ceva suññā ca. Idaṃ visabhāgasuññaṃ.
กตมํ เอสนาสุญฺญํ? เนกฺขเมฺมสนา กามจฺฉเนฺทน สุญฺญาฯ อพฺยาปาเทสนา พฺยาปาเทน สุญฺญาฯ อาโลกสเญฺญสนา ถินมิเทฺธน สุญฺญาฯ อวิเกฺขเปสนา อุทฺธเจฺจน สุญฺญาฯ ธมฺมววตฺถาเนสนา วิจิกิจฺฉาย สุญฺญาฯ ญาเณสนา อวิชฺชาย สุญฺญาฯ ปาโมเชฺชสนา อรติยา สุญฺญาฯ ปฐมชฺฌาเนสนา นีวรเณหิ สุญฺญา…เป.… อรหตฺตมเคฺคสนา สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญาฯ อิทํ เอสนาสุญฺญํฯ
Katamaṃ esanāsuññaṃ? Nekkhammesanā kāmacchandena suññā. Abyāpādesanā byāpādena suññā. Ālokasaññesanā thinamiddhena suññā. Avikkhepesanā uddhaccena suññā. Dhammavavatthānesanā vicikicchāya suññā. Ñāṇesanā avijjāya suññā. Pāmojjesanā aratiyā suññā. Paṭhamajjhānesanā nīvaraṇehi suññā…pe… arahattamaggesanā sabbakilesehi suññā. Idaṃ esanāsuññaṃ.
กตมํ ปริคฺคหสุญฺญํ? เนกฺขมฺมปริคฺคโห กามจฺฉเนฺทน สุโญฺญฯ อพฺยาปาทปริคฺคโห พฺยาปาเทน สุโญฺญฯ อาโลกสญฺญาปริคฺคโห ถินมิเทฺธน สุโญฺญฯ อวิเกฺขปปริคฺคโห อุทฺธเจฺจน สุโญฺญ ฯ ธมฺมววตฺถานปริคฺคโห วิจิกิจฺฉาย สุโญฺญฯ ญาณปริคฺคโห อวิชฺชาย สุโญฺญฯ ปาโมชฺชปริคฺคโห อรติยา สุโญฺญฯ ปฐมชฺฌานปริคฺคโห นีวรเณหิ สุโญฺญ…เป.… อรหตฺตมคฺคปริคฺคโห สพฺพกิเลเสหิ สุโญฺญฯ อิทํ ปริคฺคหสุญฺญํฯ
Katamaṃ pariggahasuññaṃ? Nekkhammapariggaho kāmacchandena suñño. Abyāpādapariggaho byāpādena suñño. Ālokasaññāpariggaho thinamiddhena suñño. Avikkhepapariggaho uddhaccena suñño . Dhammavavatthānapariggaho vicikicchāya suñño. Ñāṇapariggaho avijjāya suñño. Pāmojjapariggaho aratiyā suñño. Paṭhamajjhānapariggaho nīvaraṇehi suñño…pe… arahattamaggapariggaho sabbakilesehi suñño. Idaṃ pariggahasuññaṃ.
กตมํ ปฎิลาภสุญฺญํ? เนกฺขมฺมปฎิลาโภ กามจฺฉเนฺทน สุโญฺญฯ อพฺยาปาทปฎิลาโภ พฺยาปาเทน สุโญฺญฯ อาโลกสญฺญาปฎิลาโภ ถินมิเทฺธน สุโญฺญฯ อวิเกฺขปปฎิลาโภ อุทฺธเจฺจน สุโญฺญฯ ธมฺมววตฺถานปฎิลาโภ วิจิกิจฺฉาย สุโญฺญฯ ญาณปฎิลาโภ อวิชฺชาย สุโญฺญฯ ปาโมชฺชปฎิลาโภ อรติยา สุโญฺญฯ ปฐมชฺฌานปฎิลาโภ นีวรเณหิ สุโญฺญ…เป.… อรหตฺตมคฺคปฎิลาโภ สพฺพกิเลเสหิ สุโญฺญฯ อิทํ ปฎิลาภสุญฺญํฯ
Katamaṃ paṭilābhasuññaṃ? Nekkhammapaṭilābho kāmacchandena suñño. Abyāpādapaṭilābho byāpādena suñño. Ālokasaññāpaṭilābho thinamiddhena suñño. Avikkhepapaṭilābho uddhaccena suñño. Dhammavavatthānapaṭilābho vicikicchāya suñño. Ñāṇapaṭilābho avijjāya suñño. Pāmojjapaṭilābho aratiyā suñño. Paṭhamajjhānapaṭilābho nīvaraṇehi suñño…pe… arahattamaggapaṭilābho sabbakilesehi suñño. Idaṃ paṭilābhasuññaṃ.
กตมํ ปฎิเวธสุญฺญํ? เนกฺขมฺมปฺปฎิเวโธ กามจฺฉเนฺทน สุโญฺญฯ อพฺยาปาทปฺปฎิเวโธ พฺยาปาเทน สุโญฺญฯ อาโลกสญฺญาปฺปฎิเวโธ ถินมิเทฺธน สุโญฺญฯ อวิเกฺขปปฺปฎิเวโธ อุทฺธเจฺจน สุโญฺญฯ ธมฺมววตฺถานปฺปฎิเวโธ วิจิกิจฺฉาย สุโญฺญฯ ญาณปฺปฎิเวโธ อวิชฺชาย สุโญฺญฯ ปาโมชฺชปฺปฎิเวโธ อรติยา สุโญฺญฯ ปฐมชฺฌานปฺปฎิเวโธ นีวรเณหิ สุโญฺญ…เป.… อรหตฺตมคฺคปฺปฎิเวโธ สพฺพกิเลเสหิ สุโญฺญฯ อิทํ ปฎิเวธสุญฺญํฯ
Katamaṃ paṭivedhasuññaṃ? Nekkhammappaṭivedho kāmacchandena suñño. Abyāpādappaṭivedho byāpādena suñño. Ālokasaññāppaṭivedho thinamiddhena suñño. Avikkhepappaṭivedho uddhaccena suñño. Dhammavavatthānappaṭivedho vicikicchāya suñño. Ñāṇappaṭivedho avijjāya suñño. Pāmojjappaṭivedho aratiyā suñño. Paṭhamajjhānappaṭivedho nīvaraṇehi suñño…pe… arahattamaggappaṭivedho sabbakilesehi suñño. Idaṃ paṭivedhasuññaṃ.
กตมํ เอกตฺตสุญฺญํ, นานตฺตสุญฺญํ? กามจฺฉโนฺท นานตฺตํ, เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํฯ เนกฺขเมฺมกตฺตํ เจตยโต กามจฺฉเนฺทน สุญฺญํฯ พฺยาปาโท นานตฺตํ, อพฺยาปาโท เอกตฺตํฯ อพฺยาปาเทกตฺตํ เจตยโต พฺยาปาเทน สุญฺญํฯ ถินมิทฺธํ นานตฺตํ, อาโลกสญฺญา เอกตฺตํฯ อาโลกสเญฺญกตฺตํ เจตยโต ถินมิเทฺธน สุญฺญํฯ อุทฺธจฺจํ นานตฺตํ, อวิเกฺขโป เอกตฺตํฯ อวิเกฺขเปกตฺตํ เจตยโต อุทฺธเจฺจน สุญฺญํฯ วิจิกิจฺฉา นานตฺตํ, ธมฺมววตฺถานํ เอกตฺตํฯ ธมฺมววตฺถาเนกตฺตํ เจตยโต วิจิกิจฺฉาย สุญฺญํฯ อวิชฺชา นานตฺตํ, ญาณํ เอกตฺตํฯ ญาเณกตฺตํ เจตยโต อวิชฺชาย สุญฺญํฯ อรติ นานตฺตํ, ปาโมชฺชํ เอกตฺตํฯ ปาโมเชฺชกตฺตํ เจตยโต อรติยา สุญฺญํฯ นีวรณา นานตฺตํ, ปฐมชฺฌานํ เอกตฺตํฯ ปฐมชฺฌาเนกตฺตํ เจตยโต นีวรเณหิ สุญฺญํ…เป.… สพฺพกิเลสา นานตฺตํ, อรหตฺตมโคฺค เอกตฺตํฯ อรหตฺตมเคฺคกตฺตํ เจตยโต สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญํฯ อิทํ เอกตฺตสุญฺญํ นานตฺตสุญฺญํฯ
Katamaṃ ekattasuññaṃ, nānattasuññaṃ? Kāmacchando nānattaṃ, nekkhammaṃ ekattaṃ. Nekkhammekattaṃ cetayato kāmacchandena suññaṃ. Byāpādo nānattaṃ, abyāpādo ekattaṃ. Abyāpādekattaṃ cetayato byāpādena suññaṃ. Thinamiddhaṃ nānattaṃ, ālokasaññā ekattaṃ. Ālokasaññekattaṃ cetayato thinamiddhena suññaṃ. Uddhaccaṃ nānattaṃ, avikkhepo ekattaṃ. Avikkhepekattaṃ cetayato uddhaccena suññaṃ. Vicikicchā nānattaṃ, dhammavavatthānaṃ ekattaṃ. Dhammavavatthānekattaṃ cetayato vicikicchāya suññaṃ. Avijjā nānattaṃ, ñāṇaṃ ekattaṃ. Ñāṇekattaṃ cetayato avijjāya suññaṃ. Arati nānattaṃ, pāmojjaṃ ekattaṃ. Pāmojjekattaṃ cetayato aratiyā suññaṃ. Nīvaraṇā nānattaṃ, paṭhamajjhānaṃ ekattaṃ. Paṭhamajjhānekattaṃ cetayato nīvaraṇehi suññaṃ…pe… sabbakilesā nānattaṃ, arahattamaggo ekattaṃ. Arahattamaggekattaṃ cetayato sabbakilesehi suññaṃ. Idaṃ ekattasuññaṃ nānattasuññaṃ.
กตมํ ขนฺติสุญฺญํ? เนกฺขมฺมขนฺติ กามจฺฉเนฺทน สุญฺญาฯ อพฺยาปาทขนฺติ พฺยาปาเทน สุญฺญาฯ อาโลกสญฺญาขนฺติ ถินมิเทฺธน สุญฺญาฯ อวิเกฺขปขนฺติ อุทฺธเจฺจน สุญฺญาฯ ธมฺมววตฺถานขนฺติ วิจิกิจฺฉาย สุญฺญาฯ ญาณขนฺติ อวิชฺชาย สุญฺญาฯ ปาโมชฺชขนฺติ อรติยา สุญฺญาฯ ปฐมชฺฌานขนฺติ นีวรเณหิ สุญฺญา…เป.… อรหตฺตมคฺคขนฺติ สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญาฯ อิทํ ขนฺติสุญฺญํฯ
Katamaṃ khantisuññaṃ? Nekkhammakhanti kāmacchandena suññā. Abyāpādakhanti byāpādena suññā. Ālokasaññākhanti thinamiddhena suññā. Avikkhepakhanti uddhaccena suññā. Dhammavavatthānakhanti vicikicchāya suññā. Ñāṇakhanti avijjāya suññā. Pāmojjakhanti aratiyā suññā. Paṭhamajjhānakhanti nīvaraṇehi suññā…pe… arahattamaggakhanti sabbakilesehi suññā. Idaṃ khantisuññaṃ.
กตมํ อธิฎฺฐานสุญฺญํ? เนกฺขมฺมาธิฎฺฐานํ กามจฺฉเนฺทน สุญฺญํฯ อพฺยาปาทาธิฎฺฐานํ พฺยาปาเทน สุญฺญํฯ อาโลกสญฺญาธิฎฺฐานํ ถินมิเทฺธน สุญฺญํฯ อวิเกฺขปาธิฎฺฐานํ อุทฺธเจฺจน สุญฺญํฯ ธมฺมววตฺถานาธิฎฺฐานํ วิจิกิจฺฉาย สุญฺญํฯ ญาณาธิฎฺฐานํ อวิชฺชาย สุญฺญํฯ ปาโมชฺชาธิฎฺฐานํ อรติยา สุญฺญํฯ ปฐมชฺฌานาธิฎฺฐานํ นีวรเณหิ สุญฺญํ…เป.… อรหตฺตมคฺคาธิฎฺฐานํ สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญํฯ อิทํ อธิฎฺฐานสุญฺญํฯ
Katamaṃ adhiṭṭhānasuññaṃ? Nekkhammādhiṭṭhānaṃ kāmacchandena suññaṃ. Abyāpādādhiṭṭhānaṃ byāpādena suññaṃ. Ālokasaññādhiṭṭhānaṃ thinamiddhena suññaṃ. Avikkhepādhiṭṭhānaṃ uddhaccena suññaṃ. Dhammavavatthānādhiṭṭhānaṃ vicikicchāya suññaṃ. Ñāṇādhiṭṭhānaṃ avijjāya suññaṃ. Pāmojjādhiṭṭhānaṃ aratiyā suññaṃ. Paṭhamajjhānādhiṭṭhānaṃ nīvaraṇehi suññaṃ…pe… arahattamaggādhiṭṭhānaṃ sabbakilesehi suññaṃ. Idaṃ adhiṭṭhānasuññaṃ.
กตมํ ปริโยคาหณสุญฺญํ? เนกฺขมฺมปริโยคาหณํ กามจฺฉเนฺทน สุญฺญํฯ อพฺยาปาทปริโยคาหณํ พฺยาปาเทน สุญฺญํฯ อาโลกสญฺญาปริโยคาหณํ ถินมิเทฺธน สุญฺญํฯ อวิเกฺขปปริโยคาหณํ อุทฺธเจฺจน สุญฺญํฯ ธมฺมววตฺถานปริโยคาหณํ วิจิกิจฺฉาย สุญฺญํฯ ญาณปริโยคาหณํ อวิชฺชาย สุญฺญํฯ ปาโมชฺชปริโยคาหณํ อรติยา สุญฺญํฯ ปฐมชฺฌานปริโยคาหณํ นีวรเณหิ สุญฺญํ…เป.… อรหตฺตมคฺคปริโยคาหณํ สพฺพกิเลเสหิ สุญฺญํฯ อิทํ ปริโยคาหณสุญฺญํฯ
Katamaṃ pariyogāhaṇasuññaṃ? Nekkhammapariyogāhaṇaṃ kāmacchandena suññaṃ. Abyāpādapariyogāhaṇaṃ byāpādena suññaṃ. Ālokasaññāpariyogāhaṇaṃ thinamiddhena suññaṃ. Avikkhepapariyogāhaṇaṃ uddhaccena suññaṃ. Dhammavavatthānapariyogāhaṇaṃ vicikicchāya suññaṃ. Ñāṇapariyogāhaṇaṃ avijjāya suññaṃ. Pāmojjapariyogāhaṇaṃ aratiyā suññaṃ. Paṭhamajjhānapariyogāhaṇaṃ nīvaraṇehi suññaṃ…pe… arahattamaggapariyogāhaṇaṃ sabbakilesehi suññaṃ. Idaṃ pariyogāhaṇasuññaṃ.
กตมํ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทานํ สพฺพสุญฺญตานํ ปรมตฺถสุญฺญํ? อิธ สมฺปชาโน เนกฺขเมฺมน กามจฺฉนฺทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อพฺยาปาเทน พฺยาปาทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อวิเกฺขเปน อุทฺธจฺจสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉาย ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ญาเณน อวิชฺชาย ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ปาโมเชฺชน อรติยา ปวตฺตํ ปริยาทิยติ, ปฐเมน ฌาเนน นีวรณานํ ปวตฺตํ ปริยาทิยติ…เป.… อรหตฺตมเคฺคน สพฺพกิเลสานํ ปวตฺตํ ปริยาทิยติฯ อถ วา ปน สมฺปชานสฺส อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายนฺตสฺส อิทํ เจว จกฺขุปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อญฺญญฺจ จกฺขุปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติฯ อิทเญฺจว โสตปวตฺตํ…เป.… ฆานปวตฺตํ… ชิวฺหาปวตฺตํ… กายปวตฺตํ… มโนปวตฺตํ ปริยาทิยติ, อญฺญญฺจ มโนปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติฯ อิทํ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทานํ สพฺพสุญฺญตานํ ปรมตฺถสุญฺญนฺติฯ
Katamaṃ sampajānassa pavattapariyādānaṃ sabbasuññatānaṃ paramatthasuññaṃ? Idha sampajāno nekkhammena kāmacchandassa pavattaṃ pariyādiyati, abyāpādena byāpādassa pavattaṃ pariyādiyati, ālokasaññāya thinamiddhassa pavattaṃ pariyādiyati, avikkhepena uddhaccassa pavattaṃ pariyādiyati, dhammavavatthānena vicikicchāya pavattaṃ pariyādiyati, ñāṇena avijjāya pavattaṃ pariyādiyati, pāmojjena aratiyā pavattaṃ pariyādiyati, paṭhamena jhānena nīvaraṇānaṃ pavattaṃ pariyādiyati…pe… arahattamaggena sabbakilesānaṃ pavattaṃ pariyādiyati. Atha vā pana sampajānassa anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyantassa idaṃ ceva cakkhupavattaṃ pariyādiyati, aññañca cakkhupavattaṃ na uppajjati. Idañceva sotapavattaṃ…pe… ghānapavattaṃ… jivhāpavattaṃ… kāyapavattaṃ… manopavattaṃ pariyādiyati, aññañca manopavattaṃ na uppajjati. Idaṃ sampajānassa pavattapariyādānaṃ sabbasuññatānaṃ paramatthasuññanti.
สุญฺญกถา นิฎฺฐิตาฯ
Suññakathā niṭṭhitā.
ยุคนทฺธวโคฺค ทุติโยฯ
Yuganaddhavaggo dutiyo.
ตสฺสุทฺทานํ –
Tassuddānaṃ –
ยุคนทฺธา สจฺจโพชฺฌงฺคา, เมตฺตา วิราคปญฺจมา;
Yuganaddhā saccabojjhaṅgā, mettā virāgapañcamā;
ปฎิสมฺภิทา ธมฺมจกฺกํ, โลกุตฺตรพลสุญฺญาติฯ
Paṭisambhidā dhammacakkaṃ, lokuttarabalasuññāti.
เอส นิกายธเรหิ ฐปิโต, อสโม ทุติโย ปวโร
Esa nikāyadharehi ṭhapito, asamo dutiyo pavaro
วรวโคฺคติฯ
Varavaggoti.
Footnotes:
