Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఖుద్దకపాఠ-అట్ఠకథా • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
౮. నిధికణ్డసుత్తవణ్ణనా
8. Nidhikaṇḍasuttavaṇṇanā
నిక్ఖేపకారణం
Nikkhepakāraṇaṃ
ఇదాని యదిదం తిరోకుట్టానన్తరం ‘‘నిధిం నిధేతి పురిసో’’తిఆదినా నిధికణ్డం నిక్ఖిత్తం, తస్స –
Idāni yadidaṃ tirokuṭṭānantaraṃ ‘‘nidhiṃ nidheti puriso’’tiādinā nidhikaṇḍaṃ nikkhittaṃ, tassa –
‘‘భాసిత్వా నిధికణ్డస్స, ఇధ నిక్ఖేపకారణం;
‘‘Bhāsitvā nidhikaṇḍassa, idha nikkhepakāraṇaṃ;
అట్ఠుప్పత్తిఞ్చ దీపేత్వా, కరిస్సామత్థవణ్ణనం’’.
Aṭṭhuppattiñca dīpetvā, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.
తత్థ ఇధ నిక్ఖేపకారణం తావస్స ఏవం వేదితబ్బం. ఇదఞ్హి నిధికణ్డం భగవతా ఇమినా అనుక్కమేన అవుత్తమ్పి యస్మా అనుమోదనవసేన వుత్తస్స తిరోకుట్టస్స మిథునభూతం, తస్మా ఇధ నిక్ఖిత్తం. తిరోకుట్టేన వా పుఞ్ఞవిరహితానం విపత్తిం దస్సేత్వా ఇమినా కతపుఞ్ఞానం సమ్పత్తిదస్సనత్థమ్పి ఇదం ఇధ నిక్ఖిత్తన్తి వేదితబ్బం. ఇదమస్స ఇధ నిక్ఖేపకారణం.
Tattha idha nikkhepakāraṇaṃ tāvassa evaṃ veditabbaṃ. Idañhi nidhikaṇḍaṃ bhagavatā iminā anukkamena avuttampi yasmā anumodanavasena vuttassa tirokuṭṭassa mithunabhūtaṃ, tasmā idha nikkhittaṃ. Tirokuṭṭena vā puññavirahitānaṃ vipattiṃ dassetvā iminā katapuññānaṃ sampattidassanatthampi idaṃ idha nikkhittanti veditabbaṃ. Idamassa idha nikkhepakāraṇaṃ.
సుత్తట్ఠుప్పత్తి
Suttaṭṭhuppatti
అట్ఠుప్పత్తి పనస్స – సావత్థియం కిర అఞ్ఞతరో కుటుమ్బికో అడ్ఢో మహద్ధనో మహాభోగో. సో చ సద్ధో హోతి పసన్నో, విగతమలమచ్ఛేరేన చేతసా అగారం అజ్ఝావసతి. సో ఏకస్మిం దివసే బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స దానం దేతి. తేన చ సమయేన రాజా ధనత్థికో హోతి, సో తస్స సన్తికే పురిసం పేసేసి ‘‘గచ్ఛ, భణే, ఇత్థన్నామం కుటుమ్బికం ఆనేహీ’’తి. సో గన్త్వా తం కుటుమ్బికం ఆహ ‘‘రాజా తం గహపతి ఆమన్తేతీ’’తి. కుటుమ్బికో సద్ధాదిగుణసమన్నాగతేన చేతసా బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం పరివిసన్తో ఆహ ‘‘గచ్ఛ, భో పురిస, పచ్ఛా ఆగమిస్సామి, ఇదాని తావమ్హి నిధిం నిధేన్తో ఠితో’’తి. అథ భగవా భుత్తావీ పవారితో తమేవ పుఞ్ఞసమ్పదం పరమత్థతో నిధీతి దస్సేతుం తస్స కుటుమ్బికస్స అనుమోదనత్థం ‘‘నిధిం నిధేతి పురిసో’’తి ఇమా గాథాయో అభాసి. అయమస్స అట్ఠుప్పత్తి.
Aṭṭhuppatti panassa – sāvatthiyaṃ kira aññataro kuṭumbiko aḍḍho mahaddhano mahābhogo. So ca saddho hoti pasanno, vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati. So ekasmiṃ divase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti. Tena ca samayena rājā dhanatthiko hoti, so tassa santike purisaṃ pesesi ‘‘gaccha, bhaṇe, itthannāmaṃ kuṭumbikaṃ ānehī’’ti. So gantvā taṃ kuṭumbikaṃ āha ‘‘rājā taṃ gahapati āmantetī’’ti. Kuṭumbiko saddhādiguṇasamannāgatena cetasā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisanto āha ‘‘gaccha, bho purisa, pacchā āgamissāmi, idāni tāvamhi nidhiṃ nidhento ṭhito’’ti. Atha bhagavā bhuttāvī pavārito tameva puññasampadaṃ paramatthato nidhīti dassetuṃ tassa kuṭumbikassa anumodanatthaṃ ‘‘nidhiṃ nidheti puriso’’ti imā gāthāyo abhāsi. Ayamassa aṭṭhuppatti.
ఏవమస్స –
Evamassa –
‘‘భాసిత్వా నిధికణ్డస్స, ఇధ నిక్ఖేపకారణం;
‘‘Bhāsitvā nidhikaṇḍassa, idha nikkhepakāraṇaṃ;
అట్ఠుప్పత్తిఞ్చ దీపేత్వా, కరిస్సామత్థవణ్ణనం’’.
Aṭṭhuppattiñca dīpetvā, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.
పఠమగాథావణ్ణనా
Paṭhamagāthāvaṇṇanā
౧. తత్థ నిధిం నిధేతి పురిసోతి నిధీయతీతి నిధి, ఠపీయతి రక్ఖీయతి గోపీయతీతి అత్థో. సో చతుబ్బిధో థావరో, జఙ్గమో, అఙ్గసమో, అనుగామికోతి. తత్థ థావరో నామ భూమిగతం వా వేహాసట్ఠం వా హిరఞ్ఞం వా సువణ్ణం వా ఖేత్తం వా వత్థు వా, యం వా పనఞ్ఞమ్పి ఏవరూపం ఇరియాపథవిరహితం, అయం థావరో నిధి. జఙ్గమో నామ దాసిదాసం హత్థిగవస్సవళవం అజేళకం కుక్కుటసూకరం యం వా పనఞ్ఞమ్పి ఏవరూపం ఇరియాపథపటిసంయుత్తం. అయం జఙ్గమో నిధి అఙ్గసమో నామ కమ్మాయతనం, సిప్పాయతనం, విజ్జాట్ఠానం, బాహుసచ్చం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి ఏవరూపం సిక్ఖిత్వా గహితం అఙ్గపచ్చఙ్గమివ అత్తభావప్పటిబద్ధం, అయం అఙ్గసమో నిధి. అనుగామికో నామ దానమయం పుఞ్ఞం సీలమయం భావనామయం ధమ్మస్సవనమయం ధమ్మదేసనామయం, యం వా పనఞ్ఞమ్పి ఏవరూపం పుఞ్ఞం తత్థ తత్థ అనుగన్త్వా వియ ఇట్ఠఫలమనుప్పదేతి, అయం అనుగామికో నిధి. ఇమస్మిం పన ఠానే థావరో అధిప్పేతో.
1. Tattha nidhiṃ nidheti purisoti nidhīyatīti nidhi, ṭhapīyati rakkhīyati gopīyatīti attho. So catubbidho thāvaro, jaṅgamo, aṅgasamo, anugāmikoti. Tattha thāvaro nāma bhūmigataṃ vā vehāsaṭṭhaṃ vā hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā khettaṃ vā vatthu vā, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ iriyāpathavirahitaṃ, ayaṃ thāvaro nidhi. Jaṅgamo nāma dāsidāsaṃ hatthigavassavaḷavaṃ ajeḷakaṃ kukkuṭasūkaraṃ yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ iriyāpathapaṭisaṃyuttaṃ. Ayaṃ jaṅgamo nidhi aṅgasamo nāma kammāyatanaṃ, sippāyatanaṃ, vijjāṭṭhānaṃ, bāhusaccaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ sikkhitvā gahitaṃ aṅgapaccaṅgamiva attabhāvappaṭibaddhaṃ, ayaṃ aṅgasamo nidhi. Anugāmiko nāma dānamayaṃ puññaṃ sīlamayaṃ bhāvanāmayaṃ dhammassavanamayaṃ dhammadesanāmayaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ puññaṃ tattha tattha anugantvā viya iṭṭhaphalamanuppadeti, ayaṃ anugāmiko nidhi. Imasmiṃ pana ṭhāne thāvaro adhippeto.
నిధేతీతి ఠపేతి పటిసామేతి గోపేతి. పురిసోతి మనుస్సో. కామఞ్చ పురిసోపి ఇత్థీపి పణ్డకోపి నిధిం నిధేతి, ఇధ పన పురిససీసేన దేసనా కతా, అత్థతో పన తేసమ్పి ఇధ సమోధానం దట్ఠబ్బం. గమ్భీరే ఓదకన్తికేతి ఓగాహేతబ్బట్ఠేన గమ్భీరం, ఉదకస్స అన్తికభావేన ఓదకన్తికం. అత్థి గమ్భీరం న ఓదకన్తికం జఙ్గలే భూమిభాగే సతికపోరిసో ఆవాటో వియ, అత్థి ఓదకన్తికం న గమ్భీరం నిన్నే పల్లలే ఏకద్వివిదత్థికో ఆవాటో వియ, అత్థి గమ్భీరఞ్చేవ ఓదకన్తికఞ్చ జఙ్గలే భూమిభాగే యావ ఇదాని ఉదకం ఆగమిస్సతీతి, తావ ఖతో ఆవాటో వియ. తం సన్ధాయ ఇదం వుత్తం ‘‘గమ్భీరే ఓదకన్తికే’’తి. అత్థే కిచ్చే సముప్పన్నేతి అత్థా అనపేతన్తి అత్థం, అత్థావహం హితావహన్తి వుత్తం హోతి. కాతబ్బన్తి కిచ్చం, కిఞ్చిదేవ కరణీయన్తి వుత్తం హోతి. ఉప్పన్నం ఏవ సముప్పన్నం, కత్తబ్బభావేన ఉపట్ఠితన్తి వుత్తం హోతి. తస్మిం అత్థే కిచ్చే సముప్పన్నే. అత్థాయ మే భవిస్సతీతి నిధానప్పయోజననిదస్సనమేతం. ఏతదత్థఞ్హి సో నిధేతి ‘‘అత్థావహే కిస్మిఞ్చిదేవ కరణీయే సముప్పన్నే అత్థాయ మే భవిస్సతి, తస్స మే కిచ్చస్స నిప్ఫత్తియా భవిస్సతీ’’తి. కిచ్చనిప్ఫత్తియేవ హి తస్స కిచ్చే సముప్పన్నే అత్థోతి వేదితబ్బో.
Nidhetīti ṭhapeti paṭisāmeti gopeti. Purisoti manusso. Kāmañca purisopi itthīpi paṇḍakopi nidhiṃ nidheti, idha pana purisasīsena desanā katā, atthato pana tesampi idha samodhānaṃ daṭṭhabbaṃ. Gambhīre odakantiketi ogāhetabbaṭṭhena gambhīraṃ, udakassa antikabhāvena odakantikaṃ. Atthi gambhīraṃ na odakantikaṃ jaṅgale bhūmibhāge satikaporiso āvāṭo viya, atthi odakantikaṃ na gambhīraṃ ninne pallale ekadvividatthiko āvāṭo viya, atthi gambhīrañceva odakantikañca jaṅgale bhūmibhāge yāva idāni udakaṃ āgamissatīti, tāva khato āvāṭo viya. Taṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘gambhīre odakantike’’ti. Atthe kicce samuppanneti atthā anapetanti atthaṃ, atthāvahaṃ hitāvahanti vuttaṃ hoti. Kātabbanti kiccaṃ, kiñcideva karaṇīyanti vuttaṃ hoti. Uppannaṃ eva samuppannaṃ, kattabbabhāvena upaṭṭhitanti vuttaṃ hoti. Tasmiṃ atthe kicce samuppanne. Atthāya me bhavissatīti nidhānappayojananidassanametaṃ. Etadatthañhi so nidheti ‘‘atthāvahe kismiñcideva karaṇīye samuppanne atthāya me bhavissati, tassa me kiccassa nipphattiyā bhavissatī’’ti. Kiccanipphattiyeva hi tassa kicce samuppanne atthoti veditabbo.
దుతియగాథావణ్ణనా
Dutiyagāthāvaṇṇanā
ఏవం నిధానప్పయోజనం దస్సేన్తో అత్థాధిగమాధిప్పాయం దస్సేత్వా ఇదాని అనత్థాపగమాధిప్పాయం దస్సేతుమాహ –
Evaṃ nidhānappayojanaṃ dassento atthādhigamādhippāyaṃ dassetvā idāni anatthāpagamādhippāyaṃ dassetumāha –
౨. ‘‘రాజతో వా దురుత్తస్స, చోరతో పీళితస్స వా.
2. ‘‘Rājato vā duruttassa, corato pīḷitassa vā.
ఇణస్స వా పమోక్ఖాయ, దుబ్భిక్ఖే ఆపదాసు వా’’తి.
Iṇassa vā pamokkhāya, dubbhikkhe āpadāsu vā’’ti.
తస్సత్థో ‘‘అత్థాయ మే భవిస్సతీ’’తి చ ‘‘ఇణస్స వా పమోక్ఖాయా’’తి చ ఏత్థ వుత్తేహి ద్వీహి భవిస్సతిపమోక్ఖాయ-పదేహి సద్ధిం యథాసమ్భవం యోజేత్వా వేదితబ్బో.
Tassattho ‘‘atthāya me bhavissatī’’ti ca ‘‘iṇassa vā pamokkhāyā’’ti ca ettha vuttehi dvīhi bhavissatipamokkhāya-padehi saddhiṃ yathāsambhavaṃ yojetvā veditabbo.
తత్థాయం యోజనా – న కేవలం అత్థాయ మే భవిస్సతీతి ఏవ పురిసో నిధిం నిధేతి, కిన్తు ‘‘అయం చోరో’’తి వా ‘‘పారదారికో’’తి వా ‘‘సుఙ్కఘాతకో’’తి వా ఏవమాదినా నయేన పచ్చత్థికేహి పచ్చామిత్తేహి దురుత్తస్స మే సతో రాజతో వా పమోక్ఖాయ భవిస్సతి, సన్ధిచ్ఛేదాదీహి ధనహరణేన వా, ‘‘ఏత్తకం హిరఞ్ఞసువణ్ణం దేహీ’’తి జీవగ్గాహేన వా చోరేహి మే పీళితస్స సతో చోరతో వా పమోక్ఖాయ భవిస్సతి. సన్తి మే ఇణాయికా, తే మం ‘‘ఇణం దేహీ’’తి చోదేస్సన్తి, తేహి మే చోదియమానస్స ఇణస్స వా పమోక్ఖాయ భవిస్సతి. హోతి సో సమయో, యం దుబ్భిక్ఖం హోతి దుస్సస్సం దుల్లభపిణ్డం, తత్థ న సుకరం అప్పధనేన యాపేతుం, తథావిధే ఆగతే దుబ్భిక్ఖే వా మే భవిస్సతి . యథారూపా ఆపదా ఉప్పజ్జన్తి అగ్గితో వా ఉదకతో వా అప్పియదాయాదతో వా, తథారూపాసు వా ఉప్పన్నాసు ఆపదాసు మే భవిస్సతీతిపి పురిసో నిధిం నిధేతీతి.
Tatthāyaṃ yojanā – na kevalaṃ atthāya me bhavissatīti eva puriso nidhiṃ nidheti, kintu ‘‘ayaṃ coro’’ti vā ‘‘pāradāriko’’ti vā ‘‘suṅkaghātako’’ti vā evamādinā nayena paccatthikehi paccāmittehi duruttassa me sato rājato vā pamokkhāya bhavissati, sandhicchedādīhi dhanaharaṇena vā, ‘‘ettakaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ dehī’’ti jīvaggāhena vā corehi me pīḷitassa sato corato vā pamokkhāya bhavissati. Santi me iṇāyikā, te maṃ ‘‘iṇaṃ dehī’’ti codessanti, tehi me codiyamānassa iṇassa vā pamokkhāya bhavissati. Hoti so samayo, yaṃ dubbhikkhaṃ hoti dussassaṃ dullabhapiṇḍaṃ, tattha na sukaraṃ appadhanena yāpetuṃ, tathāvidhe āgate dubbhikkhe vā me bhavissati . Yathārūpā āpadā uppajjanti aggito vā udakato vā appiyadāyādato vā, tathārūpāsu vā uppannāsu āpadāsu me bhavissatītipi puriso nidhiṃ nidhetīti.
ఏవం అత్థాధిగమాధిప్పాయం అనత్థాపగమాధిప్పాయఞ్చాతి ద్వీహి గాథాహి దువిధం నిధానప్పయోజనం దస్సేత్వా ఇదాని తమేవ దువిధం పయోజనం నిగమేన్తో ఆహ –
Evaṃ atthādhigamādhippāyaṃ anatthāpagamādhippāyañcāti dvīhi gāthāhi duvidhaṃ nidhānappayojanaṃ dassetvā idāni tameva duvidhaṃ payojanaṃ nigamento āha –
‘‘ఏతదత్థాయ లోకస్మిం, నిధి నామ నిధీయతీ’’తి.
‘‘Etadatthāya lokasmiṃ, nidhi nāma nidhīyatī’’ti.
తస్సత్థో – య్వాయం ‘‘అత్థాయ మే భవిస్సతీ’’తి చ ‘‘రాజతో వా దురుత్తస్సా’’తి ఏవమాదీహి చ అత్థాధిగమో అనత్థాపగమో చ దస్సితో. ఏతదత్థాయ ఏతేసం నిప్ఫాదనత్థాయ ఇమస్మిం ఓకాసలోకే యో కోచి హిరఞ్ఞసువణ్ణాదిభేదో నిధి నామ నిధీయతి ఠపీయతి పటిసామీయతీతి.
Tassattho – yvāyaṃ ‘‘atthāya me bhavissatī’’ti ca ‘‘rājato vā duruttassā’’ti evamādīhi ca atthādhigamo anatthāpagamo ca dassito. Etadatthāya etesaṃ nipphādanatthāya imasmiṃ okāsaloke yo koci hiraññasuvaṇṇādibhedo nidhi nāma nidhīyati ṭhapīyati paṭisāmīyatīti.
తతియగాథావణ్ణనా
Tatiyagāthāvaṇṇanā
ఇదాని యస్మా ఏవం నిహితోపి సో నిధి పుఞ్ఞవతంయేవ అధిప్పేతత్థసాధకో హోతి, న అఞ్ఞేసం, తస్మా తమత్థం దీపేన్తో ఆహ –
Idāni yasmā evaṃ nihitopi so nidhi puññavataṃyeva adhippetatthasādhako hoti, na aññesaṃ, tasmā tamatthaṃ dīpento āha –
౩. ‘‘తావస్సునిహితో సన్తో, గమ్భీరే ఓదకన్తికే.
3. ‘‘Tāvassunihito santo, gambhīre odakantike.
న సబ్బో సబ్బదా ఏవ, తస్స తం ఉపకప్పతీ’’తి.
Na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatī’’ti.
తస్సత్థో – సో నిధి తావ సునిహితో సన్తో, తావ సుట్ఠు నిఖణిత్వా ఠపితో సమానోతి వుత్తం హోతి. కీవ సుట్ఠూతి? గమ్భీరే ఓదకన్తికే, యావ గమ్భీరే ఓదకన్తికే నిహితోతి సఙ్ఖం గచ్ఛతి, తావ సుట్ఠూతి వుత్తం హోతి. న సబ్బో సబ్బదా ఏవ, తస్స తం ఉపకప్పతీతి యేన పురిసేన నిహితో, తస్స సబ్బోపి సబ్బకాలం న ఉపకప్పతి న సమ్పజ్జతి, యథావుత్తకిచ్చకరణసమత్థో న హోతీతి వుత్తం హోతి. కిన్తు కోచిదేవ కదాచిదేవ ఉపకప్పతి, నేవ వా ఉపకప్పతీతి. ఏత్థ చ న్తి పదపూరణమత్తే నిపాతో దట్ఠబ్బో ‘‘యథా తం అప్పమత్తస్స ఆతాపినో’’తి ఏవమాదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౧౮-౧౯; ౩.౧౫౪) వియ. లిఙ్గభేదం వా కత్వా ‘‘సో’’తి వత్తబ్బే ‘‘త’’న్తి వుత్తం. ఏవం హి వుచ్చమానే సో అత్థో సుఖం బుజ్ఝతీతి.
Tassattho – so nidhi tāva sunihito santo, tāva suṭṭhu nikhaṇitvā ṭhapito samānoti vuttaṃ hoti. Kīva suṭṭhūti? Gambhīre odakantike, yāva gambhīre odakantike nihitoti saṅkhaṃ gacchati, tāva suṭṭhūti vuttaṃ hoti. Na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatīti yena purisena nihito, tassa sabbopi sabbakālaṃ na upakappati na sampajjati, yathāvuttakiccakaraṇasamattho na hotīti vuttaṃ hoti. Kintu kocideva kadācideva upakappati, neva vā upakappatīti. Ettha ca nti padapūraṇamatte nipāto daṭṭhabbo ‘‘yathā taṃ appamattassa ātāpino’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.18-19; 3.154) viya. Liṅgabhedaṃ vā katvā ‘‘so’’ti vattabbe ‘‘ta’’nti vuttaṃ. Evaṃ hi vuccamāne so attho sukhaṃ bujjhatīti.
చతుత్థపఞ్చమగాథావణ్ణనా
Catutthapañcamagāthāvaṇṇanā
ఏవం ‘‘న సబ్బో సబ్బదా ఏవ, తస్స తం ఉపకప్పతీ’’తి వత్వా ఇదాని యేహి కారణేహి న ఉపకప్పతి, తాని దస్సేన్తో ఆహ –
Evaṃ ‘‘na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatī’’ti vatvā idāni yehi kāraṇehi na upakappati, tāni dassento āha –
౪. ‘‘నిధి వా ఠానా చవతి, సఞ్ఞా వాస్స విముయ్హతి.
4. ‘‘Nidhi vā ṭhānā cavati, saññā vāssa vimuyhati.
నాగా వా అపనామేన్తి, యస్మా వాపి హరన్తి నం.
Nāgā vā apanāmenti, yasmā vāpi haranti naṃ.
౫. ‘‘అప్పియా వాపి దాయాదా, ఉద్ధరన్తి అపస్సతో’’తి.
5. ‘‘Appiyā vāpi dāyādā, uddharanti apassato’’ti.
తస్సత్థో – యస్మిం ఠానే సునిహితో హోతి నిధి, సో వా నిధి తమ్హా ఠానా చవతి అపేతి విగచ్ఛతి, అచేతనోపి సమానో పుఞ్ఞక్ఖయవసేన అఞ్ఞం ఠానం గచ్ఛతి. సఞ్ఞా వా అస్స విముయ్హతి, యస్మిం ఠానే నిహితో నిధి, తం న జానాతి, అస్స పుఞ్ఞక్ఖయచోదితా నాగా వా తం నిధిం అపనామేన్తి అఞ్ఞం ఠానం గమేన్తి. యక్ఖా వాపి హరన్తి యేనిచ్ఛకం ఆదాయ గచ్ఛన్తి. అపస్సతో వా అస్స అప్పియా వా దాయాదా భూమిం ఖణిత్వా తం నిధిం ఉద్ధరన్తి. ఏవమస్స ఏతేహి ఠానా చవనాదీహి కారణేహి సో నిధి న ఉపకప్పతీతి.
Tassattho – yasmiṃ ṭhāne sunihito hoti nidhi, so vā nidhi tamhā ṭhānā cavati apeti vigacchati, acetanopi samāno puññakkhayavasena aññaṃ ṭhānaṃ gacchati. Saññā vā assa vimuyhati, yasmiṃ ṭhāne nihito nidhi, taṃ na jānāti, assa puññakkhayacoditā nāgā vā taṃ nidhiṃ apanāmenti aññaṃ ṭhānaṃ gamenti. Yakkhā vāpi haranti yenicchakaṃ ādāya gacchanti. Apassato vā assa appiyā vā dāyādā bhūmiṃ khaṇitvā taṃ nidhiṃ uddharanti. Evamassa etehi ṭhānā cavanādīhi kāraṇehi so nidhi na upakappatīti.
ఏవం ఠానా చవనాదీని లోకసమ్మతాని అనుపకప్పనకారణాని వత్వా ఇదాని యం తం ఏతేసమ్పి కారణానం మూలభూతం ఏకఞ్ఞేవ పుఞ్ఞక్ఖయసఞ్ఞితం కారణం, తం దస్సేన్తో ఆహ –
Evaṃ ṭhānā cavanādīni lokasammatāni anupakappanakāraṇāni vatvā idāni yaṃ taṃ etesampi kāraṇānaṃ mūlabhūtaṃ ekaññeva puññakkhayasaññitaṃ kāraṇaṃ, taṃ dassento āha –
‘‘యదా పుఞ్ఞక్ఖయో హోతి, సబ్బమేతం వినస్సతీ’’తి.
‘‘Yadā puññakkhayo hoti, sabbametaṃ vinassatī’’ti.
తస్సత్థో – యస్మిం సమయే భోగసమ్పత్తినిప్ఫాదకస్స పుఞ్ఞస్స ఖయో హోతి, భోగపారిజుఞ్ఞసంవత్తనికమపుఞ్ఞమోకాసం కత్వా ఠితం హోతి, అథ యం నిధిం నిధేన్తేన నిహితం హిరఞ్ఞసువణ్ణాదిధనజాతం, సబ్బమేతం వినస్సతీతి.
Tassattho – yasmiṃ samaye bhogasampattinipphādakassa puññassa khayo hoti, bhogapārijuññasaṃvattanikamapuññamokāsaṃ katvā ṭhitaṃ hoti, atha yaṃ nidhiṃ nidhentena nihitaṃ hiraññasuvaṇṇādidhanajātaṃ, sabbametaṃ vinassatīti.
ఛట్ఠగాథావణ్ణనా
Chaṭṭhagāthāvaṇṇanā
ఏవం భగవా తేన తేన అధిప్పాయేన నిహితమ్పి యథాధిప్పాయం అనుపకప్పన్తం నానప్పకారేహి నస్సనధమ్మం లోకసమ్మతం నిధిం వత్వా ఇదాని యం పుఞ్ఞసమ్పదం పరమత్థతో నిధీతి దస్సేతుం తస్స కుటుమ్బికస్స అనుమోదనత్థమిదం నిధికణ్డమారద్ధం, తం దస్సేన్తో ఆహ –
Evaṃ bhagavā tena tena adhippāyena nihitampi yathādhippāyaṃ anupakappantaṃ nānappakārehi nassanadhammaṃ lokasammataṃ nidhiṃ vatvā idāni yaṃ puññasampadaṃ paramatthato nidhīti dassetuṃ tassa kuṭumbikassa anumodanatthamidaṃ nidhikaṇḍamāraddhaṃ, taṃ dassento āha –
౬. ‘‘యస్స దానేన సీలేన, సంయమేన దమేన చ.
6. ‘‘Yassa dānena sīlena, saṃyamena damena ca.
నిధీ సునిహితో హోతి, ఇత్థియా పురిసస్స వా’’తి.
Nidhī sunihito hoti, itthiyā purisassa vā’’ti.
తత్థ దానన్తి ‘‘దానఞ్చ ధమ్మచరియా చా’’తి ఏత్థ వుత్తనయేనేవ గహేతబ్బం. సీలన్తి కాయికవాచసికో అవీతిక్కమో. పఞ్చఙ్గదసఙ్గపాతిమోక్ఖసంవరాది వా సబ్బమ్పి సీలం ఇధ సీలన్తి అధిప్పేతం. సంయమోతి సంయమనం సంయమో, చేతసో నానారమ్మణగతినివారణన్తి వుత్తం హోతి, సమాధిస్సేతం అధివచనం. యేన సంయమేన సమన్నాగతో ‘‘హత్థసంయతో, పాదసంయతో, వాచాసంయతో, సంయతుత్తమో’’తి ఏత్థ సంయతుత్తమోతి వుత్తో. అపరే ఆహు ‘‘సంయమనం సంయమో, సంవరణన్తి వుత్తం హోతి, ఇన్ద్రియసంవరస్సేతం అధివచన’’న్తి. దమోతి దమనం, కిలేసూపసమనన్తి వుత్తం హోతి, పఞ్ఞాయేతం అధివచనం. పఞ్ఞా హి కత్థచి పఞ్ఞాత్వేవ వుచ్చతి ‘‘సుస్సూసా లభతే పఞ్ఞ’’న్తి ఏవమాదీసు (సం॰ ని॰ ౧.౨౪౬; సు॰ ని॰ ౧౮౮). కత్థచి ధమ్మోతి ‘‘సచ్చం ధమ్మో ధితి చాగో’’తి ఏవమాదీసు. కత్థచి దమోతి ‘‘యది సచ్చా దమా చాగా, ఖన్త్యా భియ్యో న విజ్జతీ’’తిఆదీసు.
Tatthadānanti ‘‘dānañca dhammacariyā cā’’ti ettha vuttanayeneva gahetabbaṃ. Sīlanti kāyikavācasiko avītikkamo. Pañcaṅgadasaṅgapātimokkhasaṃvarādi vā sabbampi sīlaṃ idha sīlanti adhippetaṃ. Saṃyamoti saṃyamanaṃ saṃyamo, cetaso nānārammaṇagatinivāraṇanti vuttaṃ hoti, samādhissetaṃ adhivacanaṃ. Yena saṃyamena samannāgato ‘‘hatthasaṃyato, pādasaṃyato, vācāsaṃyato, saṃyatuttamo’’ti ettha saṃyatuttamoti vutto. Apare āhu ‘‘saṃyamanaṃ saṃyamo, saṃvaraṇanti vuttaṃ hoti, indriyasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti. Damoti damanaṃ, kilesūpasamananti vuttaṃ hoti, paññāyetaṃ adhivacanaṃ. Paññā hi katthaci paññātveva vuccati ‘‘sussūsā labhate pañña’’nti evamādīsu (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 188). Katthaci dhammoti ‘‘saccaṃ dhammo dhiti cāgo’’ti evamādīsu. Katthaci damoti ‘‘yadi saccā damā cāgā, khantyā bhiyyo na vijjatī’’tiādīsu.
ఏవం దానాదీని ఞత్వా ఇదాని ఏవం ఇమిస్సా గాథాయ సమ్పిణ్డేత్వా అత్థో వేదితబ్బో – యస్స ఇత్థియా వా పురిసస్స వా దానేన సీలేన సంయమేన దమేన చాతి ఇమేహి చతూహి ధమ్మేహి యథా హిరఞ్ఞేన సువణ్ణేన ముత్తాయ మణినా వా ధనమయో నిధి తేసం సువణ్ణాదీనం ఏకత్థ పక్ఖిపనేన నిధీయతి, ఏవం పుఞ్ఞమయో నిధి తేసం దానాదీనం ఏకచిత్తసన్తానే చేతియాదిమ్హి వా వత్థుమ్హి సుట్ఠు కరణేన సునిహితో హోతీతి.
Evaṃ dānādīni ñatvā idāni evaṃ imissā gāthāya sampiṇḍetvā attho veditabbo – yassa itthiyā vā purisassa vā dānena sīlena saṃyamena damena cāti imehi catūhi dhammehi yathā hiraññena suvaṇṇena muttāya maṇinā vā dhanamayo nidhi tesaṃ suvaṇṇādīnaṃ ekattha pakkhipanena nidhīyati, evaṃ puññamayo nidhi tesaṃ dānādīnaṃ ekacittasantāne cetiyādimhi vā vatthumhi suṭṭhu karaṇena sunihito hotīti.
సత్తమగాథావణ్ణనా
Sattamagāthāvaṇṇanā
ఏవం భగవా ‘‘యస్స దానేనా’’తి ఇమాయ గాథాయ పుఞ్ఞసమ్పదాయ పరమత్థతో నిధిభావం దస్సేత్వా ఇదాని యత్థ నిహితో, సో నిధి సునిహితో హోతి, తం వత్థుం దస్సేన్తో ఆహ –
Evaṃ bhagavā ‘‘yassa dānenā’’ti imāya gāthāya puññasampadāya paramatthato nidhibhāvaṃ dassetvā idāni yattha nihito, so nidhi sunihito hoti, taṃ vatthuṃ dassento āha –
౭. ‘‘చేతియమ్హి చ సఙ్ఘే వా, పుగ్గలే అతిథీసు వా.
7. ‘‘Cetiyamhi ca saṅghe vā, puggale atithīsu vā.
మాతరి పితరి చాపి, అథో జేట్ఠమ్హి భాతరీ’’తి.
Mātari pitari cāpi, atho jeṭṭhamhi bhātarī’’ti.
తత్థ చయితబ్బన్తి చేతియం, పూజేతబ్బన్తి వుత్తం హోతి, చితత్తా వా చేతియం. తం పనేతం చేతియం తివిధం హోతి పరిభోగచేతియం , ఉద్దిస్సకచేతియం, ధాతుకచేతియన్తి. తత్థ బోధిరుక్ఖో పరిభోగచేతియం, బుద్ధపటిమా ఉద్దిస్సకచేతియం, ధాతుగబ్భథూపా సధాతుకా ధాతుకచేతియం. సఙ్ఘోతి బుద్ధప్పముఖాదీసు యో కోచి. పుగ్గలోతి గహట్ఠపబ్బజితేసు యో కోచి. నత్థి అస్స తిథి, యమ్హి వా తమ్హి దివసే ఆగచ్ఛతీతి అతిథి. తఙ్ఖణే ఆగతపాహునకస్సేతం అధివచనం. సేసం వుత్తనయమేవ.
Tattha cayitabbanti cetiyaṃ, pūjetabbanti vuttaṃ hoti, citattā vā cetiyaṃ. Taṃ panetaṃ cetiyaṃ tividhaṃ hoti paribhogacetiyaṃ , uddissakacetiyaṃ, dhātukacetiyanti. Tattha bodhirukkho paribhogacetiyaṃ, buddhapaṭimā uddissakacetiyaṃ, dhātugabbhathūpā sadhātukā dhātukacetiyaṃ. Saṅghoti buddhappamukhādīsu yo koci. Puggaloti gahaṭṭhapabbajitesu yo koci. Natthi assa tithi, yamhi vā tamhi divase āgacchatīti atithi. Taṅkhaṇe āgatapāhunakassetaṃ adhivacanaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
ఏవం చేతియాదీని ఞత్వా ఇదాని ఏవం ఇమిస్సా గాథాయ సమ్పిణ్డేత్వా అత్థో వేదితబ్బో – యో సో నిధి ‘‘సునిహితో హోతీ’’తి వుత్తో, సో ఇమేసు వత్థూసు సునిహితో హోతి. కస్మా? దీఘరత్తం ఇట్ఠఫలానుప్పదానసమత్థతాయ. తథా హి అప్పకమ్పి చేతియమ్హి దత్వా దీఘరత్తం ఇట్ఠఫలలాభినో హోన్తి. యథాహ –
Evaṃ cetiyādīni ñatvā idāni evaṃ imissā gāthāya sampiṇḍetvā attho veditabbo – yo so nidhi ‘‘sunihito hotī’’ti vutto, so imesu vatthūsu sunihito hoti. Kasmā? Dīgharattaṃ iṭṭhaphalānuppadānasamatthatāya. Tathā hi appakampi cetiyamhi datvā dīgharattaṃ iṭṭhaphalalābhino honti. Yathāha –
‘‘ఏకపుప్ఫం యజిత్వాన, అసీతికప్పకోటియో;
‘‘Ekapupphaṃ yajitvāna, asītikappakoṭiyo;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, పుప్ఫదానస్సిదం ఫల’’న్తి చ.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphadānassidaṃ phala’’nti ca.
‘‘మత్తాసుఖపరిచ్చాగా, పస్సే చే విపులం సుఖ’’న్తి చ. (ధ॰ ప॰ ౨౯౦);
‘‘Mattāsukhapariccāgā, passe ce vipulaṃ sukha’’nti ca. (dha. pa. 290);
ఏవం దక్ఖిణావిసుద్ధివేలామసుత్తాదీసు వుత్తనయేన సఙ్ఘాదివత్థూసుపి దానఫలవిభాగో వేదితబ్బో. యథా చ చేతియాదీసు దానస్స పవత్తి ఫలవిభూతి చ దస్సితా, ఏవం యథాయోగం సబ్బత్థ తం తం ఆరభిత్వా చారిత్తవారిత్తవసేన సీలస్స, బుద్ధానుస్సతివసేన సంయమస్స, తబ్బత్థుకవిపస్సనామనసికారపచ్చవేక్ఖణవసేన దమస్స చ పవత్తి తస్స తస్స ఫలవిభూతి చ వేదితబ్బా.
Evaṃ dakkhiṇāvisuddhivelāmasuttādīsu vuttanayena saṅghādivatthūsupi dānaphalavibhāgo veditabbo. Yathā ca cetiyādīsu dānassa pavatti phalavibhūti ca dassitā, evaṃ yathāyogaṃ sabbattha taṃ taṃ ārabhitvā cārittavārittavasena sīlassa, buddhānussativasena saṃyamassa, tabbatthukavipassanāmanasikārapaccavekkhaṇavasena damassa ca pavatti tassa tassa phalavibhūti ca veditabbā.
అట్ఠమగాథావణ్ణనా
Aṭṭhamagāthāvaṇṇanā
ఏవం భగవా దానాదీహి నిధీయమానస్స పుఞ్ఞమయనిధినో చేతియాదిభేదం వత్థుం దస్సేత్వా ఇదాని ఏతేసు వత్థూసు సునిహితస్స తస్స నిధినో గమ్భీరే ఓదకన్తికే నిహితనిధితో విసేసం దస్సేన్తో ఆహ –
Evaṃ bhagavā dānādīhi nidhīyamānassa puññamayanidhino cetiyādibhedaṃ vatthuṃ dassetvā idāni etesu vatthūsu sunihitassa tassa nidhino gambhīre odakantike nihitanidhito visesaṃ dassento āha –
౮. ‘‘ఏసో నిధి సునిహితో, అజేయ్యో అనుగామికో.
8. ‘‘Eso nidhi sunihito, ajeyyo anugāmiko.
పహాయ గమనీయేసు, ఏతం ఆదాయ గచ్ఛతీ’’తి.
Pahāya gamanīyesu, etaṃ ādāya gacchatī’’ti.
తత్థ పుబ్బపదేన తం దానాదీహి సునిహితనిధిం నిద్దిసతి ‘‘ఏసో నిధి సునిహితో’’తి. అజేయ్యోతి పరేహి జేత్వా గహేతుం న సక్కా, అచ్చేయ్యోతిపి పాఠో, తస్స అచ్చితబ్బో అచ్చనారహో హితసుఖత్థికేన ఉపచితబ్బోతి అత్థో. ఏతస్మిఞ్చ పాఠే ఏసో నిధి అచ్చేయ్యోతి సమ్బన్ధిత్వా పున ‘‘కస్మా’’తి అనుయోగం దస్సేత్వా ‘‘యస్మా సునిహితో అనుగామికో’’తి సమ్బన్ధితబ్బం. ఇతరథా హి సునిహితస్స అచ్చేయ్యత్తం వుత్తం భవేయ్య, న చ సునిహితో అచ్చనీయో. అచ్చితో ఏవ హి సోతి. అనుగచ్ఛతీతి అనుగామికో, పరలోకం గచ్ఛన్తమ్పి తత్థ తత్థ ఫలదానేన న విజహతీతి అత్థో.
Tattha pubbapadena taṃ dānādīhi sunihitanidhiṃ niddisati ‘‘eso nidhi sunihito’’ti. Ajeyyoti parehi jetvā gahetuṃ na sakkā, acceyyotipi pāṭho, tassa accitabbo accanāraho hitasukhatthikena upacitabboti attho. Etasmiñca pāṭhe eso nidhi acceyyoti sambandhitvā puna ‘‘kasmā’’ti anuyogaṃ dassetvā ‘‘yasmā sunihito anugāmiko’’ti sambandhitabbaṃ. Itarathā hi sunihitassa acceyyattaṃ vuttaṃ bhaveyya, na ca sunihito accanīyo. Accito eva hi soti. Anugacchatīti anugāmiko, paralokaṃ gacchantampi tattha tattha phaladānena na vijahatīti attho.
పహాయ గమనీయేసు ఏతం ఆదాయ గచ్ఛతీతి మరణకాలే పచ్చుపట్ఠితే సబ్బభోగేసు పహాయ గమనీయేసు ఏతం నిధిం ఆదాయ పరలోకం గచ్ఛతీతి అయం కిర ఏతస్స అత్థో. సో పన న యుజ్జతి. కస్మా? భోగానం అగమనీయతో. పహాతబ్బా ఏవ హి తే తే భోగా, న గమనీయా, గమనీయా పన తే తే గతివిసేసా. యతో యది ఏస అత్థో సియా, పహాయ భోగే గమనీయేసు గతివిసేసేసు ఇతి వదేయ్య. తస్మా ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో – ‘‘నిధి వా ఠానా చవతీ’’తి ఏవమాదినా పకారేన పహాయ మచ్చం భోగేసు గచ్ఛన్తేసు ఏతం ఆదాయ గచ్ఛతీతి. ఏసో హి అనుగామికత్తా తం నప్పజహతీతి.
Pahāyagamanīyesu etaṃ ādāya gacchatīti maraṇakāle paccupaṭṭhite sabbabhogesu pahāya gamanīyesu etaṃ nidhiṃ ādāya paralokaṃ gacchatīti ayaṃ kira etassa attho. So pana na yujjati. Kasmā? Bhogānaṃ agamanīyato. Pahātabbā eva hi te te bhogā, na gamanīyā, gamanīyā pana te te gativisesā. Yato yadi esa attho siyā, pahāya bhoge gamanīyesu gativisesesu iti vadeyya. Tasmā evamettha attho veditabbo – ‘‘nidhi vā ṭhānā cavatī’’ti evamādinā pakārena pahāya maccaṃ bhogesu gacchantesu etaṃ ādāya gacchatīti. Eso hi anugāmikattā taṃ nappajahatīti.
తత్థ సియా ‘‘గమనీయేసూతి ఏత్థ గన్తబ్బేసూతి అత్థో, న గచ్ఛన్తేసూ’’తి. తం న ఏకంసతో గహేతబ్బం. యథా హి ‘‘అరియా నియ్యానికా’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౪౧) ఏత్థ నియ్యన్తాతి అత్థో, న నియ్యాతబ్బాతి, ఏవమిధాపి గచ్ఛన్తేసూతి అత్థో, న గన్తబ్బేసూతి.
Tattha siyā ‘‘gamanīyesūti ettha gantabbesūti attho, na gacchantesū’’ti. Taṃ na ekaṃsato gahetabbaṃ. Yathā hi ‘‘ariyā niyyānikā’’ti (dī. ni. 2.141) ettha niyyantāti attho, na niyyātabbāti, evamidhāpi gacchantesūti attho, na gantabbesūti.
అథ వా యస్మా ఏస మరణకాలే కస్సచి దాతుకామో భోగే ఆమసితుమ్పి న లభతి, తస్మా తేన తే భోగా పుబ్బం కాయేన పహాతబ్బా, పచ్ఛా విహతాసేన చేతసా గన్తబ్బా, అతిక్కమితబ్బాతి వుత్తం హోతి. తస్మా పుబ్బం కాయేన పహాయ పచ్ఛా చేతసా గమనీయేసు భోగేసూతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. పురిమస్మిం అత్థే నిద్ధారణే భుమ్మవచనం, పహాయ గమనీయేసు భోగేసు ఏకమేవేతం పుఞ్ఞనిధివిభవం తతో నీహరిత్వా ఆదాయ గచ్ఛతీతి. పచ్ఛిమే అత్థే భావేనభావలక్ఖణే భుమ్మవచనం. భోగానఞ్హి గమనీయభావేన ఏతస్స నిధిస్స ఆదాయ గమనీయభావో లక్ఖీయతీతి.
Atha vā yasmā esa maraṇakāle kassaci dātukāmo bhoge āmasitumpi na labhati, tasmā tena te bhogā pubbaṃ kāyena pahātabbā, pacchā vihatāsena cetasā gantabbā, atikkamitabbāti vuttaṃ hoti. Tasmā pubbaṃ kāyena pahāya pacchā cetasā gamanīyesu bhogesūti evamettha attho daṭṭhabbo. Purimasmiṃ atthe niddhāraṇe bhummavacanaṃ, pahāya gamanīyesu bhogesu ekamevetaṃ puññanidhivibhavaṃ tato nīharitvā ādāya gacchatīti. Pacchime atthe bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummavacanaṃ. Bhogānañhi gamanīyabhāvena etassa nidhissa ādāya gamanīyabhāvo lakkhīyatīti.
నవమగాథావణ్ణనా
Navamagāthāvaṇṇanā
ఏవం భగవా ఇమస్స పుఞ్ఞనిధినో గమ్భీరే ఓదకన్తికే నిహితనిధితో విసేసం దస్సేత్వా పున అత్తనో భణ్డగుణసంవణ్ణనేన కయజనస్స ఉస్సాహం జనేన్తో ఉళారభణ్డవాణిజో వియ అత్తనా దేసితపుఞ్ఞనిధిగుణసంవణ్ణనేన తస్మిం పుఞ్ఞనిధిమ్హి దేవమనుస్సానం ఉస్సాహం జనేన్తో ఆహ –
Evaṃ bhagavā imassa puññanidhino gambhīre odakantike nihitanidhito visesaṃ dassetvā puna attano bhaṇḍaguṇasaṃvaṇṇanena kayajanassa ussāhaṃ janento uḷārabhaṇḍavāṇijo viya attanā desitapuññanidhiguṇasaṃvaṇṇanena tasmiṃ puññanidhimhi devamanussānaṃ ussāhaṃ janento āha –
౯. ‘‘అసాధారణమఞ్ఞేసం, అచోరాహరణో నిధి.
9. ‘‘Asādhāraṇamaññesaṃ, acorāharaṇo nidhi.
కయిరాథ ధీరో పుఞ్ఞాని, యో నిధి అనుగామికో’’తి.
Kayirātha dhīro puññāni, yo nidhi anugāmiko’’ti.
తత్థ అసాధారణమఞ్ఞేసన్తి అసాధారణో అఞ్ఞేసం, మకారో పదసన్ధికరో ‘‘అదుక్ఖమసుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తా’’తిఆదీసు వియ. న చోరేహి ఆహరణో అచోరాహరణో, చోరేహి ఆదాతబ్బో న హోతీతి అత్థో. నిధాతబ్బోతి నిధి. ఏవం ద్వీహి పదేహి పుఞ్ఞనిధిగుణం సంవణ్ణేత్వా తతో ద్వీహి తత్థ ఉస్సాహం జనేతి ‘‘కయిరాథ ధీరో పుఞ్ఞాని, యో నిధి అనుగామికో’’తి. తస్సత్థో – యస్మా పుఞ్ఞాని నామ అసాధారణో అఞ్ఞేసం, అచోరాహరణో చ నిధి హోతి. న కేవలఞ్చ అసాధారణో అచోరాహరణో చ నిధి, అథ ఖో పన ‘‘ఏసో నిధి సునిహితో, అజేయ్యో అనుగామికో’’తి ఏత్థ వుత్తో యో నిధి అనుగామికో. సో చ యస్మా పుఞ్ఞానియేవ, తస్మా కయిరాథ కరేయ్య ధీరో బుద్ధిసమ్పన్నో ధితిసమ్పన్నో చ పుగ్గలో పుఞ్ఞానీతి.
Tattha asādhāraṇamaññesanti asādhāraṇo aññesaṃ, makāro padasandhikaro ‘‘adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā’’tiādīsu viya. Na corehi āharaṇo acorāharaṇo, corehi ādātabbo na hotīti attho. Nidhātabboti nidhi. Evaṃ dvīhi padehi puññanidhiguṇaṃ saṃvaṇṇetvā tato dvīhi tattha ussāhaṃ janeti ‘‘kayirātha dhīro puññāni, yo nidhi anugāmiko’’ti. Tassattho – yasmā puññāni nāma asādhāraṇo aññesaṃ, acorāharaṇo ca nidhi hoti. Na kevalañca asādhāraṇo acorāharaṇo ca nidhi, atha kho pana ‘‘eso nidhi sunihito, ajeyyo anugāmiko’’ti ettha vutto yo nidhi anugāmiko. So ca yasmā puññāniyeva, tasmā kayirātha kareyya dhīro buddhisampanno dhitisampanno ca puggalo puññānīti.
దసమగాథావణ్ణనా
Dasamagāthāvaṇṇanā
ఏవం భగవా గుణసంవణ్ణనేన పుఞ్ఞనిధిమ్హి దేవమనుస్సానం ఉస్సాహం జనేత్వా ఇదాని యే ఉస్సహిత్వా పుఞ్ఞనిధికిరియాయ సమ్పాదేన్తి, తేసం సో యం ఫలం దేతి, తం సఙ్ఖేపతో దస్సేన్తో ఆహ –
Evaṃ bhagavā guṇasaṃvaṇṇanena puññanidhimhi devamanussānaṃ ussāhaṃ janetvā idāni ye ussahitvā puññanidhikiriyāya sampādenti, tesaṃ so yaṃ phalaṃ deti, taṃ saṅkhepato dassento āha –
౧౦.
10.
‘‘ఏస దేవమనుస్సానం, సబ్బకామదదో నిధీ’’తి.
‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhī’’ti.
ఇదాని యస్మా పత్థనాయ పటిబన్ధితస్స సబ్బకామదదత్తం, న వినా పత్థనం హోతి. యథాహ –
Idāni yasmā patthanāya paṭibandhitassa sabbakāmadadattaṃ, na vinā patthanaṃ hoti. Yathāha –
‘‘ఆకఙ్ఖేయ్య చే గహపతయో ధమ్మచారీ సమచారీ ‘అహో వతాహం కాయస్స భేదా పరం మరణా ఖత్తియమహాసాలానం సహబ్యతం ఉపపజ్జేయ్య’న్తి, ఠానం ఖో పనేతం విజ్జతి యం సో కాయస్స భేదా పరం మరణా ఖత్తియమహాసాలానం సహబ్యతం ఉపపజ్జేయ్య. తం కిస్స హేతు? తథా హి సో ధమ్మచారీ సమచారీ’’ (మ॰ ని॰ ౧.౪౪౨).
‘‘Ākaṅkheyya ce gahapatayo dhammacārī samacārī ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya’nti, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so dhammacārī samacārī’’ (ma. ni. 1.442).
ఏవం ‘‘అనాసవం చేతోవిముత్తిం పఞ్ఞావిముత్తిం దిట్ఠేవ ధమ్మే సయం అభిఞ్ఞా సచ్ఛికత్వా ఉపసమ్పజ్జ విహరేయ్య. తం కిస్స హేతు? తథా హి సో ధమ్మచారీ సమచారీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౪౨).
Evaṃ ‘‘anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyya. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so dhammacārī samacārī’’ti (ma. ni. 1.442).
తథా చాహ –
Tathā cāha –
‘‘ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సద్ధాయ సమన్నాగతో హోతి, సీలేన, సుతేన, చాగేన, పఞ్ఞాయ సమన్నాగతో హోతి, తస్స ఏవం హోతి ‘అహో వతాహం కాయస్స భేదా పరం మరణా ఖత్తియమహాసాలానం సహబ్యతం ఉపపజ్జేయ్య’న్తి. సో తం చిత్తం పదహతి, తం చిత్తం అధిట్ఠాతి, తం చిత్తం భావేతి. తస్స తే సఙ్ఖారా చ విహారా చ ఏవం భావితా ఏవం బహులీకతా తత్రూపపత్తియా సంవత్తన్తీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౧౬౧) ఏవమాది.
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena, sutena, cāgena, paññāya samannāgato hoti, tassa evaṃ hoti ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya’nti. So taṃ cittaṃ padahati, taṃ cittaṃ adhiṭṭhāti, taṃ cittaṃ bhāveti. Tassa te saṅkhārā ca vihārā ca evaṃ bhāvitā evaṃ bahulīkatā tatrūpapattiyā saṃvattantī’’ti (ma. ni. 3.161) evamādi.
తస్మా తం తథా తథా ఆకఙ్ఖపరియాయం చిత్తపదహనాధిట్ఠానభావనాపరిక్ఖారం పత్థనం తస్స సబ్బకామదదత్తే హేతుం దస్సేన్తో ఆహ –
Tasmā taṃ tathā tathā ākaṅkhapariyāyaṃ cittapadahanādhiṭṭhānabhāvanāparikkhāraṃ patthanaṃ tassa sabbakāmadadatte hetuṃ dassento āha –
‘‘యం యదేవాభిపత్థేన్తి, సబ్బమేతేన లబ్భతీ’’తి.
‘‘Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti.
ఏకాదసమగాథావణ్ణనా
Ekādasamagāthāvaṇṇanā
౧౧. ఇదాని యం తం సబ్బం ఏతేన లబ్భతి, తం ఓధిసో ఓధిసో దస్సేన్తో ‘‘సువణ్ణతా సుసరతా’’తి ఏవమాదిగాథాయో ఆహ.
11. Idāni yaṃ taṃ sabbaṃ etena labbhati, taṃ odhiso odhiso dassento ‘‘suvaṇṇatā susaratā’’ti evamādigāthāyo āha.
తత్థ పఠమగాథాయ తావ సువణ్ణతా నామ సున్దరచ్ఛవివణ్ణతా కఞ్చనసన్నిభత్తచతా, సాపి ఏతేన పుఞ్ఞనిధినా లబ్భతి. యథాహ –
Tattha paṭhamagāthāya tāva suvaṇṇatā nāma sundaracchavivaṇṇatā kañcanasannibhattacatā, sāpi etena puññanidhinā labbhati. Yathāha –
‘‘యమ్పి, భిక్ఖవే, తథాగతో పురిమం జాతిం…పే॰… పుబ్బే మనుస్సభూతో సమానో అక్కోధనో అహోసి అనుపాయాసబహులో, బహుమ్పి వుత్తో సమానో నాభిసజ్జి న కుప్పి న బ్యాపజ్జి న పతిత్థీయి, న కోపఞ్చ దోసఞ్చ అప్పచ్చయఞ్చ పాత్వాకాసి, దాతా చ అహోసి సుఖుమానం ముదుకానం అత్థరణానం పావురణానం ఖోమసుఖుమానం కప్పాసిక…పే॰… కోసేయ్య…పే॰… కమ్బలసుఖుమానం. సో తస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా…పే॰… ఇత్థత్తం ఆగతో సమానో ఇమం మహాపురిసలక్ఖణం పటిలభతి. సువణ్ణవణ్ణో హోతి కఞ్చనసన్నిభత్తచో’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౨౧౮).
‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi, dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsika…pe… koseyya…pe… kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa katattā upacitattā…pe… itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco’’ti (dī. ni. 3.218).
సుసరతా నామ బ్రహ్మస్సరతా కరవీకభాణితా, సాపి ఏతేన లబ్భతి. యథాహ –
Susaratā nāma brahmassaratā karavīkabhāṇitā, sāpi etena labbhati. Yathāha –
‘‘యమ్పి , భిక్ఖవే, తథాగతో పురిమం జాతిం…పే॰… ఫరుసం వాచం పహాయ ఫరుసాయ వాచాయ పటివిరతో అహోసి, యా సా వాచా నేలా కణ్ణసుఖా…పే॰… తథారూపిం వాచం భాసితా అహోసి. సో తస్స కమ్మస్స కతత్తా ఉపచితత్తా…పే॰… ఇత్థత్తం ఆగతో సమానో ఇమాని ద్వే మహాపురిసలక్ఖణాని పటిలభతి. పహుతజివ్హో చ హోతి బ్రహ్మస్సరో చ కరవీకభాణీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౨౩౬).
‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi, yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā…pe… tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa katattā upacitattā…pe… itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahutajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī’’ti (dī. ni. 3.236).
సుసణ్ఠానాతి సుట్ఠు సణ్ఠానతా, సమచితవట్టితయుత్తట్ఠానేసు అఙ్గపచ్చఙ్గానం సమచితవట్టితభావేన సన్నివేసోతి వుత్తం హోతి. సాపి ఏతేన లబ్భతి. యథాహ –
Susaṇṭhānāti suṭṭhu saṇṭhānatā, samacitavaṭṭitayuttaṭṭhānesu aṅgapaccaṅgānaṃ samacitavaṭṭitabhāvena sannivesoti vuttaṃ hoti. Sāpi etena labbhati. Yathāha –
‘‘యమ్పి, భిక్ఖవే, తథాగతో పురిమం జాతిం…పే॰… పుబ్బే మనుస్సభూతో సమానో బహుజనస్స అత్థకామో అహోసి హితకామో ఫాసుకామో యోగక్ఖేమకామో ‘కిన్తి మే సద్ధాయ వడ్ఢేయ్యుం, సీలేన సుతేన చాగేన పఞ్ఞాయ ధనధఞ్ఞేన ఖేత్తవత్థునా ద్విపదచతుప్పదేహి పుత్తదారేహి దాసకమ్మకరపోరిసేహి ఞాతీహి మిత్తేహి బన్ధవేహి వడ్ఢేయ్యు’న్తి, సో తస్స కమ్మస్స…పే॰… సమానో ఇమాని తీణి మహాపురిసలక్ఖణాని పటిలభతి, సీహపుబ్బడ్ఢకాయో చ హోతి చితన్తరంసో చ సమవట్టక్ఖన్ధో చా’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౨౨౪) ఏవమాది.
‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo ‘kinti me saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena sutena cāgena paññāya dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi vaḍḍheyyu’nti, so tassa kammassa…pe… samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, sīhapubbaḍḍhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho cā’’ti (dī. ni. 3.224) evamādi.
ఇమినా నయేన ఇతో పరేసమ్పి ఇమినా పుఞ్ఞనిధినా పటిలాభసాధకాని సుత్తపదాని తతో తతో ఆనేత్వా వత్తబ్బాని. అతివిత్థారభయేన తు సంఖిత్తం, ఇదాని అవసేసపదానం వణ్ణనం కరిస్సామి.
Iminā nayena ito paresampi iminā puññanidhinā paṭilābhasādhakāni suttapadāni tato tato ānetvā vattabbāni. Ativitthārabhayena tu saṃkhittaṃ, idāni avasesapadānaṃ vaṇṇanaṃ karissāmi.
సురూపతాతి ఏత్థ సకలసరీరం రూపన్తి వేదితబ్బం ‘‘ఆకాసో పరివారితో రూపంత్వేవ సఙ్ఖం గచ్ఛతీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౦౬) వియ, తస్స రూపస్స సున్దరతా సురూపతా నాతిదీఘతా నాతిరస్సతా నాతికిసతా నాతిథూలతా నాతికాళతా నచ్చోదాతతాతి వుత్తం హోతి. ఆధిపచ్చన్తి అధిపతిభావో, ఖత్తియమహాసాలాదిభావేన సామికభావోతి అత్థో. పరివారోతి అగారికానం సజనపరిజనసమ్పత్తి, అనగారికానం పరిససమ్పత్తి, ఆధిపచ్చఞ్చ పరివారో చ ఆధిపచ్చపరివారో. ఏత్థ చ సువణ్ణతాదీహి సరీరసమ్పత్తి, ఆధిపచ్చేన భోగసమ్పత్తి, పరివారేన సజనపరిజనసమ్పత్తి వుత్తాతి వేదితబ్బా. సబ్బమేతేన లబ్భతీతి యం తం ‘‘యం యదేవాభిపత్థేన్తి, సబ్బమేతేన లబ్భతీ’’తి వుత్తం, తత్థ ఇదమ్పి తావ పఠమం ఓధిసో వుత్తసువణ్ణతాది సబ్బమేతేన లబ్భతీతి వేదితబ్బన్తి దస్సేతి.
Surūpatāti ettha sakalasarīraṃ rūpanti veditabbaṃ ‘‘ākāso parivārito rūpaṃtveva saṅkhaṃ gacchatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.306) viya, tassa rūpassa sundaratā surūpatā nātidīghatā nātirassatā nātikisatā nātithūlatā nātikāḷatā naccodātatāti vuttaṃ hoti. Ādhipaccanti adhipatibhāvo, khattiyamahāsālādibhāvena sāmikabhāvoti attho. Parivāroti agārikānaṃ sajanaparijanasampatti, anagārikānaṃ parisasampatti, ādhipaccañca parivāro ca ādhipaccaparivāro. Ettha ca suvaṇṇatādīhi sarīrasampatti, ādhipaccena bhogasampatti, parivārena sajanaparijanasampatti vuttāti veditabbā. Sabbametena labbhatīti yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, tattha idampi tāva paṭhamaṃ odhiso vuttasuvaṇṇatādi sabbametena labbhatīti veditabbanti dasseti.
ద్వాదసమగాథావణ్ణనా
Dvādasamagāthāvaṇṇanā
౧౨. ఏవమిమాయ గాథాయ పుఞ్ఞానుభావేన లభితబ్బం రజ్జసమ్పత్తితో ఓరం దేవమనుస్ససమ్పత్తిం దస్సేత్వా ఇదాని తదుభయరజ్జసమ్పత్తిం దస్సేన్తో ‘‘పదేసరజ్జ’’న్తి ఇమం గాథమాహ.
12. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ rajjasampattito oraṃ devamanussasampattiṃ dassetvā idāni tadubhayarajjasampattiṃ dassento ‘‘padesarajja’’nti imaṃ gāthamāha.
తత్థ పదేసరజ్జన్తి ఏకదీపమ్పి సకలం అపాపుణిత్వా పథవియా ఏకమేకస్మిం పదేసే రజ్జం. ఇస్సరభావో ఇస్సరియం, ఇమినా దీపచక్కవత్తిరజ్జం దస్సేతి. చక్కవత్తిసుఖం పియన్తి ఇట్ఠం కన్తం మనాపం చక్కవత్తిసుఖం. ఇమినా చాతురన్తచక్కవత్తిరజ్జం దస్సేతి. దేవేసు రజ్జం దేవరజ్జం, ఏతేన మన్ధాతాదీనమ్పి మనుస్సానం దేవరజ్జం దస్సితం హోతి. అపి దిబ్బేసూతి ఇమినా యే తే దివి భవత్తా ‘‘దిబ్బా’’తి వుచ్చన్తి, తేసు దిబ్బేసు కాయేసు ఉప్పన్నానమ్పి దేవరజ్జం దస్సేతి. సబ్బమేతేన లబ్భతీతి యం తం ‘‘యం యదేవాభిపత్థేన్తి, సబ్బమేతేన లబ్భతీ’’తి వుత్తం, తత్థ ఇదమ్పి దుతియం ఓధిసో పదేసరజ్జాది సబ్బమేతేన లబ్భతీతి వేదితబ్బన్తి దస్సేతి.
Tattha padesarajjanti ekadīpampi sakalaṃ apāpuṇitvā pathaviyā ekamekasmiṃ padese rajjaṃ. Issarabhāvo issariyaṃ, iminā dīpacakkavattirajjaṃ dasseti. Cakkavattisukhaṃ piyanti iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ cakkavattisukhaṃ. Iminā cāturantacakkavattirajjaṃ dasseti. Devesu rajjaṃ devarajjaṃ, etena mandhātādīnampi manussānaṃ devarajjaṃ dassitaṃ hoti. Api dibbesūti iminā ye te divi bhavattā ‘‘dibbā’’ti vuccanti, tesu dibbesu kāyesu uppannānampi devarajjaṃ dasseti. Sabbametena labbhatīti yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, tattha idampi dutiyaṃ odhiso padesarajjādi sabbametena labbhatīti veditabbanti dasseti.
తేరసమగాథావణ్ణనా
Terasamagāthāvaṇṇanā
౧౩. ఏవమిమాయ గాథాయ పుఞ్ఞానుభావేన లభితబ్బం దేవమనుస్సరజ్జసమ్పత్తిం దస్సేత్వా ఇదాని ద్వీహి గాథాహి వుత్తం సమ్పత్తిం సమాసతో పురక్ఖత్వా నిబ్బానసమ్పత్తిం దస్సేన్తో ‘‘మానుస్సికా చ సమ్పత్తీ’’తి ఇమం గాథమాహ.
13. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ devamanussarajjasampattiṃ dassetvā idāni dvīhi gāthāhi vuttaṃ sampattiṃ samāsato purakkhatvā nibbānasampattiṃ dassento ‘‘mānussikā ca sampattī’’ti imaṃ gāthamāha.
తస్సాయం పదవణ్ణనా – మనుస్సానం అయన్తి మానుస్సీ, మానుస్సీ ఏవ మానుస్సికా. సమ్పజ్జనం సమ్పత్తి. దేవానం లోకో దేవలోకో. తస్మిం దేవలోకే. యాతి అనవసేసపరియాదానం, రమన్తి ఏతాయ అజ్ఝత్తం ఉప్పన్నాయ బహిద్ధా వా ఉపకరణభూతాయాతి రతి, సుఖస్స సుఖవత్థునో చేతం అధివచనం. యాతి అనియతవచనం చసద్దో పుబ్బసమ్పత్తియా సహ సమ్పిణ్డనత్థో. నిబ్బానంయేవ నిబ్బానసమ్పత్తి.
Tassāyaṃ padavaṇṇanā – manussānaṃ ayanti mānussī, mānussī eva mānussikā. Sampajjanaṃ sampatti. Devānaṃ loko devaloko. Tasmiṃ devaloke. Yāti anavasesapariyādānaṃ, ramanti etāya ajjhattaṃ uppannāya bahiddhā vā upakaraṇabhūtāyāti rati, sukhassa sukhavatthuno cetaṃ adhivacanaṃ. Yāti aniyatavacanaṃ casaddo pubbasampattiyā saha sampiṇḍanattho. Nibbānaṃyeva nibbānasampatti.
అయం పన అత్థవణ్ణనా – యా ఏసా ‘‘సువణ్ణతా’’తిఆదీహి పదేహి మానుస్సికా చ సమ్పత్తి దేవలోకే చ యా రతి వుత్తా, సా చ సబ్బా, యా చాయమపరా సద్ధానుసారిభావాదివసేన పత్తబ్బా నిబ్బానసమ్పత్తి, సా చాతి ఇదం తతియమ్పి ఓధిసో సబ్బమేతేన లబ్భతీతి.
Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – yā esā ‘‘suvaṇṇatā’’tiādīhi padehi mānussikā ca sampatti devaloke ca yā rati vuttā, sā ca sabbā, yā cāyamaparā saddhānusāribhāvādivasena pattabbā nibbānasampatti, sā cāti idaṃ tatiyampi odhiso sabbametena labbhatīti.
అథ వా యా పుబ్బే సువణ్ణతాదీహి అవుత్తా ‘‘సూరా సతిమన్తో ఇధ బ్రహ్మచరియవాసో’’తి ఏవమాదినా (అ॰ ని॰ ౯.౨౧) నయేన నిద్దిట్ఠా పఞ్ఞావేయ్యత్తియాదిభేదా చ మానుస్సికా సమ్పత్తి, అపరా దేవలోకే చ యా ఝానాదిరతి, యా చ యథావుత్తప్పకారా నిబ్బానసమ్పత్తి చాతి ఇదమ్పి తతియం ఓధిసో సబ్బమేతేన లబ్భతీతి. ఏవమ్పేత్థ అత్థవణ్ణనా వేదితబ్బా.
Atha vā yā pubbe suvaṇṇatādīhi avuttā ‘‘sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti evamādinā (a. ni. 9.21) nayena niddiṭṭhā paññāveyyattiyādibhedā ca mānussikā sampatti, aparā devaloke ca yā jhānādirati, yā ca yathāvuttappakārā nibbānasampatti cāti idampi tatiyaṃ odhiso sabbametena labbhatīti. Evampettha atthavaṇṇanā veditabbā.
చుద్దసమగాథావణ్ణనా
Cuddasamagāthāvaṇṇanā
౧౪. ఏవమిమాయ గాథాయ పుఞ్ఞానుభావేన లభితబ్బం సద్ధానుసారీభావాదివసేన పత్తబ్బం నిబ్బానసమ్పత్తిమ్పి దస్సేత్వా ఇదాని తేవిజ్జఉభతోభాగవిముత్తభావవసేనపి పత్తబ్బం తమేవ తస్స ఉపాయఞ్చ దస్సేన్తో ‘‘మిత్తసమ్పదమాగమ్మా’’తి ఇమం గాథమాహ.
14. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ saddhānusārībhāvādivasena pattabbaṃ nibbānasampattimpi dassetvā idāni tevijjaubhatobhāgavimuttabhāvavasenapi pattabbaṃ tameva tassa upāyañca dassento ‘‘mittasampadamāgammā’’ti imaṃ gāthamāha.
తస్సాయం పదవణ్ణనా – సమ్పజ్జతి ఏతాయ గుణవిభూతిం పాపుణాతీతి సమ్పదా, మిత్తో ఏవ సమ్పదా మిత్తసమ్పదా, తం మిత్తసమ్పదం . ఆగమ్మాతి నిస్సాయ. యోనిసోతి ఉపాయేన. పయుఞ్జతోతి యోగానుట్ఠానం కరోతో. విజానాతి ఏతాయాతి విజ్జా, విముచ్చతి ఏతాయ, సయం వా విముచ్చతీతి విముత్తి, విజ్జా చ విముత్తి చ విజ్జావిముత్తియో, విజ్జావిముత్తీసు వసీభావో విజ్జావిముత్తివసీభావో.
Tassāyaṃ padavaṇṇanā – sampajjati etāya guṇavibhūtiṃ pāpuṇātīti sampadā, mitto eva sampadā mittasampadā, taṃ mittasampadaṃ. Āgammāti nissāya. Yonisoti upāyena. Payuñjatoti yogānuṭṭhānaṃ karoto. Vijānāti etāyāti vijjā, vimuccati etāya, sayaṃ vā vimuccatīti vimutti, vijjā ca vimutti ca vijjāvimuttiyo, vijjāvimuttīsu vasībhāvo vijjāvimuttivasībhāvo.
అయం పన అత్థవణ్ణనా – య్వాయం మిత్తసమ్పదమాగమ్మ సత్థారం వా అఞ్ఞతరం వా గరుట్ఠానియం సబ్రహ్మచారిం నిస్సాయ తతో ఓవాదఞ్చ అనుసాసనిఞ్చ గహేత్వా యథానుసిట్ఠం పటిపత్తియా యోనిసో పయుఞ్జతో పుబ్బేనివాసాదీసు తీసు విజ్జాసు ‘‘తత్థ కతమా విముత్తి? చిత్తస్స చ అధిముత్తి నిబ్బానఞ్చా’’తి (ధ॰ స॰ ౧౩౮౧) ఏవం ఆగతాయ అట్ఠసమాపత్తినిబ్బానభేదాయ విముత్తియా చ తథా తథా అదన్ధాయితత్తేన వసీభావో, ఇదమ్పి చతుత్థం ఓధిసో సబ్బమేతేన లబ్భతీతి.
Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – yvāyaṃ mittasampadamāgamma satthāraṃ vā aññataraṃ vā garuṭṭhāniyaṃ sabrahmacāriṃ nissāya tato ovādañca anusāsaniñca gahetvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā yoniso payuñjato pubbenivāsādīsu tīsu vijjāsu ‘‘tattha katamā vimutti? Cittassa ca adhimutti nibbānañcā’’ti (dha. sa. 1381) evaṃ āgatāya aṭṭhasamāpattinibbānabhedāya vimuttiyā ca tathā tathā adandhāyitattena vasībhāvo, idampi catutthaṃ odhiso sabbametena labbhatīti.
పన్నరసమగాథావణ్ణనా
Pannarasamagāthāvaṇṇanā
౧౫. ఏవమిమాయ గాథాయ పుబ్బే కథితవిజ్జావిముత్తివసీభావభాగియపుఞ్ఞానుభావేన లభితబ్బం తేవిజ్జఉభతోభాగవిముత్తభావవసేనపి పత్తబ్బం నిబ్బానసమ్పత్తిం దస్సేత్వా ఇదాని యస్మా విజ్జావిముత్తివసీభావప్పత్తా తేవిజ్జా ఉభతోభాగవిముత్తాపి సబ్బే పటిసమ్భిదాదిగుణవిభూతిం లభన్తి, ఇమాయ పుఞ్ఞసమ్పదాయ చ తస్సా గుణవిభూతియా పదట్ఠానవసేన తథా తథా సాపి లబ్భతి, తస్మా తమ్పి దస్సేన్తో ‘‘పటిసమ్భిదా విమోక్ఖా చా’’తి ఇమం గాథమాహ.
15. Evamimāya gāthāya pubbe kathitavijjāvimuttivasībhāvabhāgiyapuññānubhāvena labhitabbaṃ tevijjaubhatobhāgavimuttabhāvavasenapi pattabbaṃ nibbānasampattiṃ dassetvā idāni yasmā vijjāvimuttivasībhāvappattā tevijjā ubhatobhāgavimuttāpi sabbe paṭisambhidādiguṇavibhūtiṃ labhanti, imāya puññasampadāya ca tassā guṇavibhūtiyā padaṭṭhānavasena tathā tathā sāpi labbhati, tasmā tampi dassento ‘‘paṭisambhidā vimokkhā cā’’ti imaṃ gāthamāha.
‘‘యతో సమ్మా కతేన యా చాయం ధమ్మత్థనిరుత్తిపటిభానేసు పభేదగతా పఞ్ఞా పటిసమ్భిదా’’తి వుచ్చతి, యే చిమే ‘‘రూపీ రూపాని పస్సతీ’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౨.౧౨౯; ౩.౩౩౯) నయేన అట్ఠ విమోక్ఖా, యా చాయం భగవతో సావకేహి పత్తబ్బా సావకసమ్పత్తిసాధికా సావకపారమీ, యా చ సయమ్భుభావసాధికా పచ్చేకబోధి, యా చ సబ్బసత్తుత్తమభావసాధికా బుద్ధభూమి, ఇదమ్పి పఞ్చమం ఓధిసో సబ్బమేతేన లబ్భతీతి వేదితబ్బం.
‘‘Yato sammā katena yā cāyaṃ dhammatthaniruttipaṭibhānesu pabhedagatā paññā paṭisambhidā’’ti vuccati, ye cime ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādinā (dī. ni. 2.129; 3.339) nayena aṭṭha vimokkhā, yā cāyaṃ bhagavato sāvakehi pattabbā sāvakasampattisādhikā sāvakapāramī, yā ca sayambhubhāvasādhikā paccekabodhi, yā ca sabbasattuttamabhāvasādhikā buddhabhūmi, idampi pañcamaṃ odhiso sabbametena labbhatīti veditabbaṃ.
సోళసమగాథావణ్ణనా
Soḷasamagāthāvaṇṇanā
౧౬. ఏవం భగవా యం తం ‘‘యం యదేవాభిపత్థేన్తి, సబ్బమేతేన లబ్భతీ’’తి వుత్తం, తం ఇమాహి పఞ్చహి గాథాహి ఓధిసో ఓధిసో దస్సేత్వా ఇదాని సబ్బమేవిదం సబ్బకామదదనిధిసఞ్ఞితం పుఞ్ఞసమ్పదం పసంసన్తో ‘‘ఏవం మహత్థికా ఏసా’’తి ఇమాయ గాథాయ దేసనం నిట్ఠపేసి.
16. Evaṃ bhagavā yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, taṃ imāhi pañcahi gāthāhi odhiso odhiso dassetvā idāni sabbamevidaṃ sabbakāmadadanidhisaññitaṃ puññasampadaṃ pasaṃsanto ‘‘evaṃ mahatthikā esā’’ti imāya gāthāya desanaṃ niṭṭhapesi.
తస్సాయం పదవణ్ణనా – ఏవన్తి అతీతత్థనిదస్సనం. మహన్తో అత్థో అస్సాతి మహత్థికా, మహతో అత్థాయ సంవత్తతీతి వుత్తం హోతి, మహిద్ధికాతిపి పాఠో. ఏసాతి ఉద్దేసవచనం, తేన ‘‘యస్స దానేన సీలేనా’’తి ఇతో పభుతి యావ ‘‘కయిరాథ ధీరో పుఞ్ఞానీ’’తి వుత్తం పుఞ్ఞసమ్పదం ఉద్దిసతి. యదిదన్తి అభిముఖకరణత్థే నిపాతో, తేన ఏసాతి ఉద్దిట్ఠం నిద్దిసితుం యా ఏసాతి అభిముఖం కరోతి. పుఞ్ఞానం సమ్పదా పుఞ్ఞసమ్పదా . తస్మాతి కారణవచనం. ధీరాతి ధితిమన్తో. పసంసన్తీతి వణ్ణయన్తి. పణ్డితాతి పఞ్ఞాసమ్పన్నా. కతపుఞ్ఞతన్తి కతపుఞ్ఞభావం.
Tassāyaṃ padavaṇṇanā – evanti atītatthanidassanaṃ. Mahanto attho assāti mahatthikā, mahato atthāya saṃvattatīti vuttaṃ hoti, mahiddhikātipi pāṭho. Esāti uddesavacanaṃ, tena ‘‘yassa dānena sīlenā’’ti ito pabhuti yāva ‘‘kayirātha dhīro puññānī’’ti vuttaṃ puññasampadaṃ uddisati. Yadidanti abhimukhakaraṇatthe nipāto, tena esāti uddiṭṭhaṃ niddisituṃ yā esāti abhimukhaṃ karoti. Puññānaṃ sampadā puññasampadā. Tasmāti kāraṇavacanaṃ. Dhīrāti dhitimanto. Pasaṃsantīti vaṇṇayanti. Paṇḍitāti paññāsampannā. Katapuññatanti katapuññabhāvaṃ.
అయం పన అత్థవణ్ణనా – ఇతి భగవా సువణ్ణతాదిం బుద్ధభూమిపరియోసానం పుఞ్ఞసమ్పదానుభావేన అధిగన్తబ్బమత్థం వణ్ణయిత్వా ఇదాని తమేవత్థం సమ్పిణ్డేత్వా దస్సేన్తో తేనేవత్థేన యథావుత్తప్పకారాయ పుఞ్ఞసమ్పదాయ మహత్థికత్తం థునన్తో ఆహ – ఏవం మహతో అత్థస్స ఆవహనేన మహత్థికా ఏసా, యదిదం మయా ‘‘యస్స దానేన సీలేనా’’తిఆదినా నయేన దేసితా పుఞ్ఞసమ్పదా, తస్మా మాదిసా సత్తానం హితసుఖావహాయ ధమ్మదేసనాయ అకిలాసుతాయ యథాభూతగుణేన చ ధీరా పణ్డితా ‘‘అసాధారణమఞ్ఞేసం, అచోరాహరణో నిధీ’’తిఆదీహి ఇధ వుత్తేహి చ, అవుత్తేహి చ ‘‘మా, భిక్ఖవే, పుఞ్ఞానం భాయిత్థ, సుఖస్సేతం, భిక్ఖవే, అధివచనం, యదిదం పుఞ్ఞానీ’’తిఆదీహి (అ॰ ని॰ ౭.౬౨; ఇతివు॰ ౨౨; నేత్తి॰ ౧౨౧) వచనేహి అనేకాకారవోకారం కతపుఞ్ఞతం పసంసన్తి, న పక్ఖపాతేనాతి.
Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – iti bhagavā suvaṇṇatādiṃ buddhabhūmipariyosānaṃ puññasampadānubhāvena adhigantabbamatthaṃ vaṇṇayitvā idāni tamevatthaṃ sampiṇḍetvā dassento tenevatthena yathāvuttappakārāya puññasampadāya mahatthikattaṃ thunanto āha – evaṃ mahato atthassa āvahanena mahatthikā esā, yadidaṃ mayā ‘‘yassa dānena sīlenā’’tiādinā nayena desitā puññasampadā, tasmā mādisā sattānaṃ hitasukhāvahāya dhammadesanāya akilāsutāya yathābhūtaguṇena ca dhīrā paṇḍitā ‘‘asādhāraṇamaññesaṃ, acorāharaṇo nidhī’’tiādīhi idha vuttehi ca, avuttehi ca ‘‘mā, bhikkhave, puññānaṃ bhāyittha, sukhassetaṃ, bhikkhave, adhivacanaṃ, yadidaṃ puññānī’’tiādīhi (a. ni. 7.62; itivu. 22; netti. 121) vacanehi anekākāravokāraṃ katapuññataṃ pasaṃsanti, na pakkhapātenāti.
దేసనాపరియోసానే సో ఉపాసకో బహుజనేన సద్ధిం సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాసి, రఞ్ఞో చ పసేనదికోసలస్స సన్తికం గన్త్వా ఏతమత్థం ఆరోచేసి, రాజా అతివియ తుట్ఠో హుత్వా ‘‘సాధు, గహపతి, సాధు ఖో త్వం , గహపతి, మాదిసేహిపి అనాహరణీయం నిధిం నిధేసీ’’తి సంరాధేత్వా మహతిం పూజమకాసీతి.
Desanāpariyosāne so upāsako bahujanena saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi, rañño ca pasenadikosalassa santikaṃ gantvā etamatthaṃ ārocesi, rājā ativiya tuṭṭho hutvā ‘‘sādhu, gahapati, sādhu kho tvaṃ , gahapati, mādisehipi anāharaṇīyaṃ nidhiṃ nidhesī’’ti saṃrādhetvā mahatiṃ pūjamakāsīti.
పరమత్థజోతికాయ ఖుద్దకపాఠ-అట్ఠకథాయ
Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya
నిధికణ్డసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Nidhikaṇḍasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఖుద్దకపాఠపాళి • Khuddakapāṭhapāḷi / ౮. నిధికణ్డసుత్తం • 8. Nidhikaṇḍasuttaṃ