| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថា • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
៨. និធិកណ្ឌសុត្តវណ្ណនា
8. Nidhikaṇḍasuttavaṇṇanā
និក្ខេបការណំ
Nikkhepakāraṇaṃ
ឥទានិ យទិទំ តិរោកុដ្ដានន្តរំ ‘‘និធិំ និធេតិ បុរិសោ’’តិអាទិនា និធិកណ្ឌំ និក្ខិត្តំ, តស្ស –
Idāni yadidaṃ tirokuṭṭānantaraṃ ‘‘nidhiṃ nidheti puriso’’tiādinā nidhikaṇḍaṃ nikkhittaṃ, tassa –
‘‘ភាសិត្វា និធិកណ្ឌស្ស, ឥធ និក្ខេបការណំ;
‘‘Bhāsitvā nidhikaṇḍassa, idha nikkhepakāraṇaṃ;
អដ្ឋុប្បត្តិញ្ច ទីបេត្វា, ករិស្សាមត្ថវណ្ណនំ’’។
Aṭṭhuppattiñca dīpetvā, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.
តត្ថ ឥធ និក្ខេបការណំ តាវស្ស ឯវំ វេទិតព្ពំ។ ឥទញ្ហិ និធិកណ្ឌំ ភគវតា ឥមិនា អនុក្កមេន អវុត្តម្បិ យស្មា អនុមោទនវសេន វុត្តស្ស តិរោកុដ្ដស្ស មិថុនភូតំ, តស្មា ឥធ និក្ខិត្តំ។ តិរោកុដ្ដេន វា បុញ្ញវិរហិតានំ វិបត្តិំ ទស្សេត្វា ឥមិនា កតបុញ្ញានំ សម្បត្តិទស្សនត្ថម្បិ ឥទំ ឥធ និក្ខិត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឥទមស្ស ឥធ និក្ខេបការណំ។
Tattha idha nikkhepakāraṇaṃ tāvassa evaṃ veditabbaṃ. Idañhi nidhikaṇḍaṃ bhagavatā iminā anukkamena avuttampi yasmā anumodanavasena vuttassa tirokuṭṭassa mithunabhūtaṃ, tasmā idha nikkhittaṃ. Tirokuṭṭena vā puññavirahitānaṃ vipattiṃ dassetvā iminā katapuññānaṃ sampattidassanatthampi idaṃ idha nikkhittanti veditabbaṃ. Idamassa idha nikkhepakāraṇaṃ.
សុត្តដ្ឋុប្បត្តិ
Suttaṭṭhuppatti
អដ្ឋុប្បត្តិ បនស្ស – សាវត្ថិយំ កិរ អញ្ញតរោ កុដុម្ពិកោ អឌ្ឍោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ។ សោ ច សទ្ធោ ហោតិ បសន្នោ, វិគតមលមច្ឆេរេន ចេតសា អគារំ អជ្ឈាវសតិ។ សោ ឯកស្មិំ ទិវសេ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទានំ ទេតិ។ តេន ច សមយេន រាជា ធនត្ថិកោ ហោតិ, សោ តស្ស សន្តិកេ បុរិសំ បេសេសិ ‘‘គច្ឆ, ភណេ, ឥត្ថន្នាមំ កុដុម្ពិកំ អានេហី’’តិ។ សោ គន្ត្វា តំ កុដុម្ពិកំ អាហ ‘‘រាជា តំ គហបតិ អាមន្តេតី’’តិ។ កុដុម្ពិកោ សទ្ធាទិគុណសមន្នាគតេន ចេតសា ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បរិវិសន្តោ អាហ ‘‘គច្ឆ, ភោ បុរិស, បច្ឆា អាគមិស្សាមិ, ឥទានិ តាវម្ហិ និធិំ និធេន្តោ ឋិតោ’’តិ។ អថ ភគវា ភុត្តាវី បវារិតោ តមេវ បុញ្ញសម្បទំ បរមត្ថតោ និធីតិ ទស្សេតុំ តស្ស កុដុម្ពិកស្ស អនុមោទនត្ថំ ‘‘និធិំ និធេតិ បុរិសោ’’តិ ឥមា គាថាយោ អភាសិ។ អយមស្ស អដ្ឋុប្បត្តិ។
Aṭṭhuppatti panassa – sāvatthiyaṃ kira aññataro kuṭumbiko aḍḍho mahaddhano mahābhogo. So ca saddho hoti pasanno, vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati. So ekasmiṃ divase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti. Tena ca samayena rājā dhanatthiko hoti, so tassa santike purisaṃ pesesi ‘‘gaccha, bhaṇe, itthannāmaṃ kuṭumbikaṃ ānehī’’ti. So gantvā taṃ kuṭumbikaṃ āha ‘‘rājā taṃ gahapati āmantetī’’ti. Kuṭumbiko saddhādiguṇasamannāgatena cetasā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisanto āha ‘‘gaccha, bho purisa, pacchā āgamissāmi, idāni tāvamhi nidhiṃ nidhento ṭhito’’ti. Atha bhagavā bhuttāvī pavārito tameva puññasampadaṃ paramatthato nidhīti dassetuṃ tassa kuṭumbikassa anumodanatthaṃ ‘‘nidhiṃ nidheti puriso’’ti imā gāthāyo abhāsi. Ayamassa aṭṭhuppatti.
ឯវមស្ស –
Evamassa –
‘‘ភាសិត្វា និធិកណ្ឌស្ស, ឥធ និក្ខេបការណំ;
‘‘Bhāsitvā nidhikaṇḍassa, idha nikkhepakāraṇaṃ;
អដ្ឋុប្បត្តិញ្ច ទីបេត្វា, ករិស្សាមត្ថវណ្ណនំ’’។
Aṭṭhuppattiñca dīpetvā, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.
បឋមគាថាវណ្ណនា
Paṭhamagāthāvaṇṇanā
១. តត្ថ និធិំ និធេតិ បុរិសោតិ និធីយតីតិ និធិ, ឋបីយតិ រក្ខីយតិ គោបីយតីតិ អត្ថោ។ សោ ចតុព្ពិធោ ថាវរោ, ជង្គមោ, អង្គសមោ, អនុគាមិកោតិ។ តត្ថ ថាវរោ នាម ភូមិគតំ វា វេហាសដ្ឋំ វា ហិរញ្ញំ វា សុវណ្ណំ វា ខេត្តំ វា វត្ថុ វា, យំ វា បនញ្ញម្បិ ឯវរូបំ ឥរិយាបថវិរហិតំ, អយំ ថាវរោ និធិ។ ជង្គមោ នាម ទាសិទាសំ ហត្ថិគវស្សវឡវំ អជេឡកំ កុក្កុដសូករំ យំ វា បនញ្ញម្បិ ឯវរូបំ ឥរិយាបថបដិសំយុត្តំ។ អយំ ជង្គមោ និធិ អង្គសមោ នាម កម្មាយតនំ, សិប្បាយតនំ, វិជ្ជាដ្ឋានំ, ពាហុសច្ចំ, យំ វា បនញ្ញម្បិ ឯវរូបំ សិក្ខិត្វា គហិតំ អង្គបច្ចង្គមិវ អត្តភាវប្បដិពទ្ធំ, អយំ អង្គសមោ និធិ។ អនុគាមិកោ នាម ទានមយំ បុញ្ញំ សីលមយំ ភាវនាមយំ ធម្មស្សវនមយំ ធម្មទេសនាមយំ, យំ វា បនញ្ញម្បិ ឯវរូបំ បុញ្ញំ តត្ថ តត្ថ អនុគន្ត្វា វិយ ឥដ្ឋផលមនុប្បទេតិ, អយំ អនុគាមិកោ និធិ។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ ថាវរោ អធិប្បេតោ។
1. Tattha nidhiṃ nidheti purisoti nidhīyatīti nidhi, ṭhapīyati rakkhīyati gopīyatīti attho. So catubbidho thāvaro, jaṅgamo, aṅgasamo, anugāmikoti. Tattha thāvaro nāma bhūmigataṃ vā vehāsaṭṭhaṃ vā hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā khettaṃ vā vatthu vā, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ iriyāpathavirahitaṃ, ayaṃ thāvaro nidhi. Jaṅgamo nāma dāsidāsaṃ hatthigavassavaḷavaṃ ajeḷakaṃ kukkuṭasūkaraṃ yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ iriyāpathapaṭisaṃyuttaṃ. Ayaṃ jaṅgamo nidhi aṅgasamo nāma kammāyatanaṃ, sippāyatanaṃ, vijjāṭṭhānaṃ, bāhusaccaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ sikkhitvā gahitaṃ aṅgapaccaṅgamiva attabhāvappaṭibaddhaṃ, ayaṃ aṅgasamo nidhi. Anugāmiko nāma dānamayaṃ puññaṃ sīlamayaṃ bhāvanāmayaṃ dhammassavanamayaṃ dhammadesanāmayaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ puññaṃ tattha tattha anugantvā viya iṭṭhaphalamanuppadeti, ayaṃ anugāmiko nidhi. Imasmiṃ pana ṭhāne thāvaro adhippeto.
និធេតីតិ ឋបេតិ បដិសាមេតិ គោបេតិ។ បុរិសោតិ មនុស្សោ។ កាមញ្ច បុរិសោបិ ឥត្ថីបិ បណ្ឌកោបិ និធិំ និធេតិ, ឥធ បន បុរិសសីសេន ទេសនា កតា, អត្ថតោ បន តេសម្បិ ឥធ សមោធានំ ទដ្ឋព្ពំ។ គម្ភីរេ ឱទកន្តិកេតិ ឱគាហេតព្ពដ្ឋេន គម្ភីរំ, ឧទកស្ស អន្តិកភាវេន ឱទកន្តិកំ។ អត្ថិ គម្ភីរំ ន ឱទកន្តិកំ ជង្គលេ ភូមិភាគេ សតិកបោរិសោ អាវាដោ វិយ, អត្ថិ ឱទកន្តិកំ ន គម្ភីរំ និន្នេ បល្លលេ ឯកទ្វិវិទត្ថិកោ អាវាដោ វិយ, អត្ថិ គម្ភីរញ្ចេវ ឱទកន្តិកញ្ច ជង្គលេ ភូមិភាគេ យាវ ឥទានិ ឧទកំ អាគមិស្សតីតិ, តាវ ខតោ អាវាដោ វិយ។ តំ សន្ធាយ ឥទំ វុត្តំ ‘‘គម្ភីរេ ឱទកន្តិកេ’’តិ។ អត្ថេ កិច្ចេ សមុប្បន្នេតិ អត្ថា អនបេតន្តិ អត្ថំ, អត្ថាវហំ ហិតាវហន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ កាតព្ពន្តិ កិច្ចំ, កិញ្ចិទេវ ករណីយន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧប្បន្នំ ឯវ សមុប្បន្នំ, កត្តព្ពភាវេន ឧបដ្ឋិតន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តស្មិំ អត្ថេ កិច្ចេ សមុប្បន្នេ។ អត្ថាយ មេ ភវិស្សតីតិ និធានប្បយោជននិទស្សនមេតំ។ ឯតទត្ថញ្ហិ សោ និធេតិ ‘‘អត្ថាវហេ កិស្មិញ្ចិទេវ ករណីយេ សមុប្បន្នេ អត្ថាយ មេ ភវិស្សតិ, តស្ស មេ កិច្ចស្ស និប្ផត្តិយា ភវិស្សតី’’តិ។ កិច្ចនិប្ផត្តិយេវ ហិ តស្ស កិច្ចេ សមុប្បន្នេ អត្ថោតិ វេទិតព្ពោ។
Nidhetīti ṭhapeti paṭisāmeti gopeti. Purisoti manusso. Kāmañca purisopi itthīpi paṇḍakopi nidhiṃ nidheti, idha pana purisasīsena desanā katā, atthato pana tesampi idha samodhānaṃ daṭṭhabbaṃ. Gambhīre odakantiketi ogāhetabbaṭṭhena gambhīraṃ, udakassa antikabhāvena odakantikaṃ. Atthi gambhīraṃ na odakantikaṃ jaṅgale bhūmibhāge satikaporiso āvāṭo viya, atthi odakantikaṃ na gambhīraṃ ninne pallale ekadvividatthiko āvāṭo viya, atthi gambhīrañceva odakantikañca jaṅgale bhūmibhāge yāva idāni udakaṃ āgamissatīti, tāva khato āvāṭo viya. Taṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘gambhīre odakantike’’ti. Atthe kicce samuppanneti atthā anapetanti atthaṃ, atthāvahaṃ hitāvahanti vuttaṃ hoti. Kātabbanti kiccaṃ, kiñcideva karaṇīyanti vuttaṃ hoti. Uppannaṃ eva samuppannaṃ, kattabbabhāvena upaṭṭhitanti vuttaṃ hoti. Tasmiṃ atthe kicce samuppanne. Atthāya me bhavissatīti nidhānappayojananidassanametaṃ. Etadatthañhi so nidheti ‘‘atthāvahe kismiñcideva karaṇīye samuppanne atthāya me bhavissati, tassa me kiccassa nipphattiyā bhavissatī’’ti. Kiccanipphattiyeva hi tassa kicce samuppanne atthoti veditabbo.
ទុតិយគាថាវណ្ណនា
Dutiyagāthāvaṇṇanā
ឯវំ និធានប្បយោជនំ ទស្សេន្តោ អត្ថាធិគមាធិប្បាយំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អនត្ថាបគមាធិប្បាយំ ទស្សេតុមាហ –
Evaṃ nidhānappayojanaṃ dassento atthādhigamādhippāyaṃ dassetvā idāni anatthāpagamādhippāyaṃ dassetumāha –
២. ‘‘រាជតោ វា ទុរុត្តស្ស, ចោរតោ បីឡិតស្ស វា។
2. ‘‘Rājato vā duruttassa, corato pīḷitassa vā.
ឥណស្ស វា បមោក្ខាយ, ទុព្ភិក្ខេ អាបទាសុ វា’’តិ។
Iṇassa vā pamokkhāya, dubbhikkhe āpadāsu vā’’ti.
តស្សត្ថោ ‘‘អត្ថាយ មេ ភវិស្សតី’’តិ ច ‘‘ឥណស្ស វា បមោក្ខាយា’’តិ ច ឯត្ថ វុត្តេហិ ទ្វីហិ ភវិស្សតិបមោក្ខាយ-បទេហិ សទ្ធិំ យថាសម្ភវំ យោជេត្វា វេទិតព្ពោ។
Tassattho ‘‘atthāya me bhavissatī’’ti ca ‘‘iṇassa vā pamokkhāyā’’ti ca ettha vuttehi dvīhi bhavissatipamokkhāya-padehi saddhiṃ yathāsambhavaṃ yojetvā veditabbo.
តត្ថាយំ យោជនា – ន កេវលំ អត្ថាយ មេ ភវិស្សតីតិ ឯវ បុរិសោ និធិំ និធេតិ, កិន្តុ ‘‘អយំ ចោរោ’’តិ វា ‘‘បារទារិកោ’’តិ វា ‘‘សុង្កឃាតកោ’’តិ វា ឯវមាទិនា នយេន បច្ចត្ថិកេហិ បច្ចាមិត្តេហិ ទុរុត្តស្ស មេ សតោ រាជតោ វា បមោក្ខាយ ភវិស្សតិ, សន្ធិច្ឆេទាទីហិ ធនហរណេន វា, ‘‘ឯត្តកំ ហិរញ្ញសុវណ្ណំ ទេហី’’តិ ជីវគ្គាហេន វា ចោរេហិ មេ បីឡិតស្ស សតោ ចោរតោ វា បមោក្ខាយ ភវិស្សតិ។ សន្តិ មេ ឥណាយិកា, តេ មំ ‘‘ឥណំ ទេហី’’តិ ចោទេស្សន្តិ, តេហិ មេ ចោទិយមានស្ស ឥណស្ស វា បមោក្ខាយ ភវិស្សតិ។ ហោតិ សោ សមយោ, យំ ទុព្ភិក្ខំ ហោតិ ទុស្សស្សំ ទុល្លភបិណ្ឌំ, តត្ថ ន សុករំ អប្បធនេន យាបេតុំ, តថាវិធេ អាគតេ ទុព្ភិក្ខេ វា មេ ភវិស្សតិ ។ យថារូបា អាបទា ឧប្បជ្ជន្តិ អគ្គិតោ វា ឧទកតោ វា អប្បិយទាយាទតោ វា, តថារូបាសុ វា ឧប្បន្នាសុ អាបទាសុ មេ ភវិស្សតីតិបិ បុរិសោ និធិំ និធេតីតិ។
Tatthāyaṃ yojanā – na kevalaṃ atthāya me bhavissatīti eva puriso nidhiṃ nidheti, kintu ‘‘ayaṃ coro’’ti vā ‘‘pāradāriko’’ti vā ‘‘suṅkaghātako’’ti vā evamādinā nayena paccatthikehi paccāmittehi duruttassa me sato rājato vā pamokkhāya bhavissati, sandhicchedādīhi dhanaharaṇena vā, ‘‘ettakaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ dehī’’ti jīvaggāhena vā corehi me pīḷitassa sato corato vā pamokkhāya bhavissati. Santi me iṇāyikā, te maṃ ‘‘iṇaṃ dehī’’ti codessanti, tehi me codiyamānassa iṇassa vā pamokkhāya bhavissati. Hoti so samayo, yaṃ dubbhikkhaṃ hoti dussassaṃ dullabhapiṇḍaṃ, tattha na sukaraṃ appadhanena yāpetuṃ, tathāvidhe āgate dubbhikkhe vā me bhavissati . Yathārūpā āpadā uppajjanti aggito vā udakato vā appiyadāyādato vā, tathārūpāsu vā uppannāsu āpadāsu me bhavissatītipi puriso nidhiṃ nidhetīti.
ឯវំ អត្ថាធិគមាធិប្បាយំ អនត្ថាបគមាធិប្បាយញ្ចាតិ ទ្វីហិ គាថាហិ ទុវិធំ និធានប្បយោជនំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តមេវ ទុវិធំ បយោជនំ និគមេន្តោ អាហ –
Evaṃ atthādhigamādhippāyaṃ anatthāpagamādhippāyañcāti dvīhi gāthāhi duvidhaṃ nidhānappayojanaṃ dassetvā idāni tameva duvidhaṃ payojanaṃ nigamento āha –
‘‘ឯតទត្ថាយ លោកស្មិំ, និធិ នាម និធីយតី’’តិ។
‘‘Etadatthāya lokasmiṃ, nidhi nāma nidhīyatī’’ti.
តស្សត្ថោ – យ្វាយំ ‘‘អត្ថាយ មេ ភវិស្សតី’’តិ ច ‘‘រាជតោ វា ទុរុត្តស្សា’’តិ ឯវមាទីហិ ច អត្ថាធិគមោ អនត្ថាបគមោ ច ទស្សិតោ។ ឯតទត្ថាយ ឯតេសំ និប្ផាទនត្ថាយ ឥមស្មិំ ឱកាសលោកេ យោ កោចិ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទិភេទោ និធិ នាម និធីយតិ ឋបីយតិ បដិសាមីយតីតិ។
Tassattho – yvāyaṃ ‘‘atthāya me bhavissatī’’ti ca ‘‘rājato vā duruttassā’’ti evamādīhi ca atthādhigamo anatthāpagamo ca dassito. Etadatthāya etesaṃ nipphādanatthāya imasmiṃ okāsaloke yo koci hiraññasuvaṇṇādibhedo nidhi nāma nidhīyati ṭhapīyati paṭisāmīyatīti.
តតិយគាថាវណ្ណនា
Tatiyagāthāvaṇṇanā
ឥទានិ យស្មា ឯវំ និហិតោបិ សោ និធិ បុញ្ញវតំយេវ អធិប្បេតត្ថសាធកោ ហោតិ, ន អញ្ញេសំ, តស្មា តមត្ថំ ទីបេន្តោ អាហ –
Idāni yasmā evaṃ nihitopi so nidhi puññavataṃyeva adhippetatthasādhako hoti, na aññesaṃ, tasmā tamatthaṃ dīpento āha –
៣. ‘‘តាវស្សុនិហិតោ សន្តោ, គម្ភីរេ ឱទកន្តិកេ។
3. ‘‘Tāvassunihito santo, gambhīre odakantike.
ន សព្ពោ សព្ពទា ឯវ, តស្ស តំ ឧបកប្បតី’’តិ។
Na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatī’’ti.
តស្សត្ថោ – សោ និធិ តាវ សុនិហិតោ សន្តោ, តាវ សុដ្ឋុ និខណិត្វា ឋបិតោ សមានោតិ វុត្តំ ហោតិ។ កីវ សុដ្ឋូតិ? គម្ភីរេ ឱទកន្តិកេ, យាវ គម្ភីរេ ឱទកន្តិកេ និហិតោតិ សង្ខំ គច្ឆតិ, តាវ សុដ្ឋូតិ វុត្តំ ហោតិ។ ន សព្ពោ សព្ពទា ឯវ, តស្ស តំ ឧបកប្បតីតិ យេន បុរិសេន និហិតោ, តស្ស សព្ពោបិ សព្ពកាលំ ន ឧបកប្បតិ ន សម្បជ្ជតិ, យថាវុត្តកិច្ចករណសមត្ថោ ន ហោតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ កិន្តុ កោចិទេវ កទាចិទេវ ឧបកប្បតិ, នេវ វា ឧបកប្បតីតិ។ ឯត្ថ ច ន្តិ បទបូរណមត្តេ និបាតោ ទដ្ឋព្ពោ ‘‘យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ២.១៨-១៩; ៣.១៥៤) វិយ។ លិង្គភេទំ វា កត្វា ‘‘សោ’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘ត’’ន្តិ វុត្តំ។ ឯវំ ហិ វុច្ចមានេ សោ អត្ថោ សុខំ ពុជ្ឈតីតិ។
Tassattho – so nidhi tāva sunihito santo, tāva suṭṭhu nikhaṇitvā ṭhapito samānoti vuttaṃ hoti. Kīva suṭṭhūti? Gambhīre odakantike, yāva gambhīre odakantike nihitoti saṅkhaṃ gacchati, tāva suṭṭhūti vuttaṃ hoti. Na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatīti yena purisena nihito, tassa sabbopi sabbakālaṃ na upakappati na sampajjati, yathāvuttakiccakaraṇasamattho na hotīti vuttaṃ hoti. Kintu kocideva kadācideva upakappati, neva vā upakappatīti. Ettha ca nti padapūraṇamatte nipāto daṭṭhabbo ‘‘yathā taṃ appamattassa ātāpino’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.18-19; 3.154) viya. Liṅgabhedaṃ vā katvā ‘‘so’’ti vattabbe ‘‘ta’’nti vuttaṃ. Evaṃ hi vuccamāne so attho sukhaṃ bujjhatīti.
ចតុត្ថបញ្ចមគាថាវណ្ណនា
Catutthapañcamagāthāvaṇṇanā
ឯវំ ‘‘ន សព្ពោ សព្ពទា ឯវ, តស្ស តំ ឧបកប្បតី’’តិ វត្វា ឥទានិ យេហិ ការណេហិ ន ឧបកប្បតិ, តានិ ទស្សេន្តោ អាហ –
Evaṃ ‘‘na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatī’’ti vatvā idāni yehi kāraṇehi na upakappati, tāni dassento āha –
៤. ‘‘និធិ វា ឋានា ចវតិ, សញ្ញា វាស្ស វិមុយ្ហតិ។
4. ‘‘Nidhi vā ṭhānā cavati, saññā vāssa vimuyhati.
នាគា វា អបនាមេន្តិ, យស្មា វាបិ ហរន្តិ នំ។
Nāgā vā apanāmenti, yasmā vāpi haranti naṃ.
៥. ‘‘អប្បិយា វាបិ ទាយាទា, ឧទ្ធរន្តិ អបស្សតោ’’តិ។
5. ‘‘Appiyā vāpi dāyādā, uddharanti apassato’’ti.
តស្សត្ថោ – យស្មិំ ឋានេ សុនិហិតោ ហោតិ និធិ, សោ វា និធិ តម្ហា ឋានា ចវតិ អបេតិ វិគច្ឆតិ, អចេតនោបិ សមានោ បុញ្ញក្ខយវសេន អញ្ញំ ឋានំ គច្ឆតិ។ សញ្ញា វា អស្ស វិមុយ្ហតិ, យស្មិំ ឋានេ និហិតោ និធិ, តំ ន ជានាតិ, អស្ស បុញ្ញក្ខយចោទិតា នាគា វា តំ និធិំ អបនាមេន្តិ អញ្ញំ ឋានំ គមេន្តិ។ យក្ខា វាបិ ហរន្តិ យេនិច្ឆកំ អាទាយ គច្ឆន្តិ។ អបស្សតោ វា អស្ស អប្បិយា វា ទាយាទា ភូមិំ ខណិត្វា តំ និធិំ ឧទ្ធរន្តិ។ ឯវមស្ស ឯតេហិ ឋានា ចវនាទីហិ ការណេហិ សោ និធិ ន ឧបកប្បតីតិ។
Tassattho – yasmiṃ ṭhāne sunihito hoti nidhi, so vā nidhi tamhā ṭhānā cavati apeti vigacchati, acetanopi samāno puññakkhayavasena aññaṃ ṭhānaṃ gacchati. Saññā vā assa vimuyhati, yasmiṃ ṭhāne nihito nidhi, taṃ na jānāti, assa puññakkhayacoditā nāgā vā taṃ nidhiṃ apanāmenti aññaṃ ṭhānaṃ gamenti. Yakkhā vāpi haranti yenicchakaṃ ādāya gacchanti. Apassato vā assa appiyā vā dāyādā bhūmiṃ khaṇitvā taṃ nidhiṃ uddharanti. Evamassa etehi ṭhānā cavanādīhi kāraṇehi so nidhi na upakappatīti.
ឯវំ ឋានា ចវនាទីនិ លោកសម្មតានិ អនុបកប្បនការណានិ វត្វា ឥទានិ យំ តំ ឯតេសម្បិ ការណានំ មូលភូតំ ឯកញ្ញេវ បុញ្ញក្ខយសញ្ញិតំ ការណំ, តំ ទស្សេន្តោ អាហ –
Evaṃ ṭhānā cavanādīni lokasammatāni anupakappanakāraṇāni vatvā idāni yaṃ taṃ etesampi kāraṇānaṃ mūlabhūtaṃ ekaññeva puññakkhayasaññitaṃ kāraṇaṃ, taṃ dassento āha –
‘‘យទា បុញ្ញក្ខយោ ហោតិ, សព្ពមេតំ វិនស្សតី’’តិ។
‘‘Yadā puññakkhayo hoti, sabbametaṃ vinassatī’’ti.
តស្សត្ថោ – យស្មិំ សមយេ ភោគសម្បត្តិនិប្ផាទកស្ស បុញ្ញស្ស ខយោ ហោតិ, ភោគបារិជុញ្ញសំវត្តនិកមបុញ្ញមោកាសំ កត្វា ឋិតំ ហោតិ, អថ យំ និធិំ និធេន្តេន និហិតំ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទិធនជាតំ, សព្ពមេតំ វិនស្សតីតិ។
Tassattho – yasmiṃ samaye bhogasampattinipphādakassa puññassa khayo hoti, bhogapārijuññasaṃvattanikamapuññamokāsaṃ katvā ṭhitaṃ hoti, atha yaṃ nidhiṃ nidhentena nihitaṃ hiraññasuvaṇṇādidhanajātaṃ, sabbametaṃ vinassatīti.
ឆដ្ឋគាថាវណ្ណនា
Chaṭṭhagāthāvaṇṇanā
ឯវំ ភគវា តេន តេន អធិប្បាយេន និហិតម្បិ យថាធិប្បាយំ អនុបកប្បន្តំ នានប្បការេហិ នស្សនធម្មំ លោកសម្មតំ និធិំ វត្វា ឥទានិ យំ បុញ្ញសម្បទំ បរមត្ថតោ និធីតិ ទស្សេតុំ តស្ស កុដុម្ពិកស្ស អនុមោទនត្ថមិទំ និធិកណ្ឌមារទ្ធំ, តំ ទស្សេន្តោ អាហ –
Evaṃ bhagavā tena tena adhippāyena nihitampi yathādhippāyaṃ anupakappantaṃ nānappakārehi nassanadhammaṃ lokasammataṃ nidhiṃ vatvā idāni yaṃ puññasampadaṃ paramatthato nidhīti dassetuṃ tassa kuṭumbikassa anumodanatthamidaṃ nidhikaṇḍamāraddhaṃ, taṃ dassento āha –
៦. ‘‘យស្ស ទានេន សីលេន, សំយមេន ទមេន ច។
6. ‘‘Yassa dānena sīlena, saṃyamena damena ca.
និធី សុនិហិតោ ហោតិ, ឥត្ថិយា បុរិសស្ស វា’’តិ។
Nidhī sunihito hoti, itthiyā purisassa vā’’ti.
តត្ថ ទានន្តិ ‘‘ទានញ្ច ធម្មចរិយា ចា’’តិ ឯត្ថ វុត្តនយេនេវ គហេតព្ពំ។ សីលន្តិ កាយិកវាចសិកោ អវីតិក្កមោ។ បញ្ចង្គទសង្គបាតិមោក្ខសំវរាទិ វា សព្ពម្បិ សីលំ ឥធ សីលន្តិ អធិប្បេតំ។ សំយមោតិ សំយមនំ សំយមោ, ចេតសោ នានារម្មណគតិនិវារណន្តិ វុត្តំ ហោតិ, សមាធិស្សេតំ អធិវចនំ។ យេន សំយមេន សមន្នាគតោ ‘‘ហត្ថសំយតោ, បាទសំយតោ, វាចាសំយតោ, សំយតុត្តមោ’’តិ ឯត្ថ សំយតុត្តមោតិ វុត្តោ។ អបរេ អាហុ ‘‘សំយមនំ សំយមោ, សំវរណន្តិ វុត្តំ ហោតិ, ឥន្ទ្រិយសំវរស្សេតំ អធិវចន’’ន្តិ។ ទមោតិ ទមនំ, កិលេសូបសមនន្តិ វុត្តំ ហោតិ, បញ្ញាយេតំ អធិវចនំ។ បញ្ញា ហិ កត្ថចិ បញ្ញាត្វេវ វុច្ចតិ ‘‘សុស្សូសា លភតេ បញ្ញ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ១.២៤៦; សុ. និ. ១៨៨)។ កត្ថចិ ធម្មោតិ ‘‘សច្ចំ ធម្មោ ធិតិ ចាគោ’’តិ ឯវមាទីសុ។ កត្ថចិ ទមោតិ ‘‘យទិ សច្ចា ទមា ចាគា, ខន្ត្យា ភិយ្យោ ន វិជ្ជតី’’តិអាទីសុ។
Tatthadānanti ‘‘dānañca dhammacariyā cā’’ti ettha vuttanayeneva gahetabbaṃ. Sīlanti kāyikavācasiko avītikkamo. Pañcaṅgadasaṅgapātimokkhasaṃvarādi vā sabbampi sīlaṃ idha sīlanti adhippetaṃ. Saṃyamoti saṃyamanaṃ saṃyamo, cetaso nānārammaṇagatinivāraṇanti vuttaṃ hoti, samādhissetaṃ adhivacanaṃ. Yena saṃyamena samannāgato ‘‘hatthasaṃyato, pādasaṃyato, vācāsaṃyato, saṃyatuttamo’’ti ettha saṃyatuttamoti vutto. Apare āhu ‘‘saṃyamanaṃ saṃyamo, saṃvaraṇanti vuttaṃ hoti, indriyasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti. Damoti damanaṃ, kilesūpasamananti vuttaṃ hoti, paññāyetaṃ adhivacanaṃ. Paññā hi katthaci paññātveva vuccati ‘‘sussūsā labhate pañña’’nti evamādīsu (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 188). Katthaci dhammoti ‘‘saccaṃ dhammo dhiti cāgo’’ti evamādīsu. Katthaci damoti ‘‘yadi saccā damā cāgā, khantyā bhiyyo na vijjatī’’tiādīsu.
ឯវំ ទានាទីនិ ញត្វា ឥទានិ ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ សម្បិណ្ឌេត្វា អត្ថោ វេទិតព្ពោ – យស្ស ឥត្ថិយា វា បុរិសស្ស វា ទានេន សីលេន សំយមេន ទមេន ចាតិ ឥមេហិ ចតូហិ ធម្មេហិ យថា ហិរញ្ញេន សុវណ្ណេន មុត្តាយ មណិនា វា ធនមយោ និធិ តេសំ សុវណ្ណាទីនំ ឯកត្ថ បក្ខិបនេន និធីយតិ, ឯវំ បុញ្ញមយោ និធិ តេសំ ទានាទីនំ ឯកចិត្តសន្តានេ ចេតិយាទិម្ហិ វា វត្ថុម្ហិ សុដ្ឋុ ករណេន សុនិហិតោ ហោតីតិ។
Evaṃ dānādīni ñatvā idāni evaṃ imissā gāthāya sampiṇḍetvā attho veditabbo – yassa itthiyā vā purisassa vā dānena sīlena saṃyamena damena cāti imehi catūhi dhammehi yathā hiraññena suvaṇṇena muttāya maṇinā vā dhanamayo nidhi tesaṃ suvaṇṇādīnaṃ ekattha pakkhipanena nidhīyati, evaṃ puññamayo nidhi tesaṃ dānādīnaṃ ekacittasantāne cetiyādimhi vā vatthumhi suṭṭhu karaṇena sunihito hotīti.
សត្តមគាថាវណ្ណនា
Sattamagāthāvaṇṇanā
ឯវំ ភគវា ‘‘យស្ស ទានេនា’’តិ ឥមាយ គាថាយ បុញ្ញសម្បទាយ បរមត្ថតោ និធិភាវំ ទស្សេត្វា ឥទានិ យត្ថ និហិតោ, សោ និធិ សុនិហិតោ ហោតិ, តំ វត្ថុំ ទស្សេន្តោ អាហ –
Evaṃ bhagavā ‘‘yassa dānenā’’ti imāya gāthāya puññasampadāya paramatthato nidhibhāvaṃ dassetvā idāni yattha nihito, so nidhi sunihito hoti, taṃ vatthuṃ dassento āha –
៧. ‘‘ចេតិយម្ហិ ច សង្ឃេ វា, បុគ្គលេ អតិថីសុ វា។
7. ‘‘Cetiyamhi ca saṅghe vā, puggale atithīsu vā.
មាតរិ បិតរិ ចាបិ, អថោ ជេដ្ឋម្ហិ ភាតរី’’តិ។
Mātari pitari cāpi, atho jeṭṭhamhi bhātarī’’ti.
តត្ថ ចយិតព្ពន្តិ ចេតិយំ, បូជេតព្ពន្តិ វុត្តំ ហោតិ, ចិតត្តា វា ចេតិយំ។ តំ បនេតំ ចេតិយំ តិវិធំ ហោតិ បរិភោគចេតិយំ , ឧទ្ទិស្សកចេតិយំ, ធាតុកចេតិយន្តិ។ តត្ថ ពោធិរុក្ខោ បរិភោគចេតិយំ, ពុទ្ធបដិមា ឧទ្ទិស្សកចេតិយំ, ធាតុគព្ភថូបា សធាតុកា ធាតុកចេតិយំ។ សង្ឃោតិ ពុទ្ធប្បមុខាទីសុ យោ កោចិ។ បុគ្គលោតិ គហដ្ឋបព្ពជិតេសុ យោ កោចិ។ នត្ថិ អស្ស តិថិ, យម្ហិ វា តម្ហិ ទិវសេ អាគច្ឆតីតិ អតិថិ។ តង្ខណេ អាគតបាហុនកស្សេតំ អធិវចនំ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។
Tattha cayitabbanti cetiyaṃ, pūjetabbanti vuttaṃ hoti, citattā vā cetiyaṃ. Taṃ panetaṃ cetiyaṃ tividhaṃ hoti paribhogacetiyaṃ , uddissakacetiyaṃ, dhātukacetiyanti. Tattha bodhirukkho paribhogacetiyaṃ, buddhapaṭimā uddissakacetiyaṃ, dhātugabbhathūpā sadhātukā dhātukacetiyaṃ. Saṅghoti buddhappamukhādīsu yo koci. Puggaloti gahaṭṭhapabbajitesu yo koci. Natthi assa tithi, yamhi vā tamhi divase āgacchatīti atithi. Taṅkhaṇe āgatapāhunakassetaṃ adhivacanaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
ឯវំ ចេតិយាទីនិ ញត្វា ឥទានិ ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ សម្បិណ្ឌេត្វា អត្ថោ វេទិតព្ពោ – យោ សោ និធិ ‘‘សុនិហិតោ ហោតី’’តិ វុត្តោ, សោ ឥមេសុ វត្ថូសុ សុនិហិតោ ហោតិ។ កស្មា? ទីឃរត្តំ ឥដ្ឋផលានុប្បទានសមត្ថតាយ។ តថា ហិ អប្បកម្បិ ចេតិយម្ហិ ទត្វា ទីឃរត្តំ ឥដ្ឋផលលាភិនោ ហោន្តិ។ យថាហ –
Evaṃ cetiyādīni ñatvā idāni evaṃ imissā gāthāya sampiṇḍetvā attho veditabbo – yo so nidhi ‘‘sunihito hotī’’ti vutto, so imesu vatthūsu sunihito hoti. Kasmā? Dīgharattaṃ iṭṭhaphalānuppadānasamatthatāya. Tathā hi appakampi cetiyamhi datvā dīgharattaṃ iṭṭhaphalalābhino honti. Yathāha –
‘‘ឯកបុប្ផំ យជិត្វាន, អសីតិកប្បកោដិយោ;
‘‘Ekapupphaṃ yajitvāna, asītikappakoṭiyo;
ទុគ្គតិំ នាភិជានាមិ, បុប្ផទានស្សិទំ ផល’’ន្តិ ច។
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphadānassidaṃ phala’’nti ca.
‘‘មត្តាសុខបរិច្ចាគា, បស្សេ ចេ វិបុលំ សុខ’’ន្តិ ច។ (ធ. ប. ២៩០);
‘‘Mattāsukhapariccāgā, passe ce vipulaṃ sukha’’nti ca. (dha. pa. 290);
ឯវំ ទក្ខិណាវិសុទ្ធិវេលាមសុត្តាទីសុ វុត្តនយេន សង្ឃាទិវត្ថូសុបិ ទានផលវិភាគោ វេទិតព្ពោ។ យថា ច ចេតិយាទីសុ ទានស្ស បវត្តិ ផលវិភូតិ ច ទស្សិតា, ឯវំ យថាយោគំ សព្ពត្ថ តំ តំ អារភិត្វា ចារិត្តវារិត្តវសេន សីលស្ស, ពុទ្ធានុស្សតិវសេន សំយមស្ស, តព្ពត្ថុកវិបស្សនាមនសិការបច្ចវេក្ខណវសេន ទមស្ស ច បវត្តិ តស្ស តស្ស ផលវិភូតិ ច វេទិតព្ពា។
Evaṃ dakkhiṇāvisuddhivelāmasuttādīsu vuttanayena saṅghādivatthūsupi dānaphalavibhāgo veditabbo. Yathā ca cetiyādīsu dānassa pavatti phalavibhūti ca dassitā, evaṃ yathāyogaṃ sabbattha taṃ taṃ ārabhitvā cārittavārittavasena sīlassa, buddhānussativasena saṃyamassa, tabbatthukavipassanāmanasikārapaccavekkhaṇavasena damassa ca pavatti tassa tassa phalavibhūti ca veditabbā.
អដ្ឋមគាថាវណ្ណនា
Aṭṭhamagāthāvaṇṇanā
ឯវំ ភគវា ទានាទីហិ និធីយមានស្ស បុញ្ញមយនិធិនោ ចេតិយាទិភេទំ វត្ថុំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ឯតេសុ វត្ថូសុ សុនិហិតស្ស តស្ស និធិនោ គម្ភីរេ ឱទកន្តិកេ និហិតនិធិតោ វិសេសំ ទស្សេន្តោ អាហ –
Evaṃ bhagavā dānādīhi nidhīyamānassa puññamayanidhino cetiyādibhedaṃ vatthuṃ dassetvā idāni etesu vatthūsu sunihitassa tassa nidhino gambhīre odakantike nihitanidhito visesaṃ dassento āha –
៨. ‘‘ឯសោ និធិ សុនិហិតោ, អជេយ្យោ អនុគាមិកោ។
8. ‘‘Eso nidhi sunihito, ajeyyo anugāmiko.
បហាយ គមនីយេសុ, ឯតំ អាទាយ គច្ឆតី’’តិ។
Pahāya gamanīyesu, etaṃ ādāya gacchatī’’ti.
តត្ថ បុព្ពបទេន តំ ទានាទីហិ សុនិហិតនិធិំ និទ្ទិសតិ ‘‘ឯសោ និធិ សុនិហិតោ’’តិ។ អជេយ្យោតិ បរេហិ ជេត្វា គហេតុំ ន សក្កា, អច្ចេយ្យោតិបិ បាឋោ, តស្ស អច្ចិតព្ពោ អច្ចនារហោ ហិតសុខត្ថិកេន ឧបចិតព្ពោតិ អត្ថោ។ ឯតស្មិញ្ច បាឋេ ឯសោ និធិ អច្ចេយ្យោតិ សម្ពន្ធិត្វា បុន ‘‘កស្មា’’តិ អនុយោគំ ទស្សេត្វា ‘‘យស្មា សុនិហិតោ អនុគាមិកោ’’តិ សម្ពន្ធិតព្ពំ។ ឥតរថា ហិ សុនិហិតស្ស អច្ចេយ្យត្តំ វុត្តំ ភវេយ្យ, ន ច សុនិហិតោ អច្ចនីយោ។ អច្ចិតោ ឯវ ហិ សោតិ។ អនុគច្ឆតីតិ អនុគាមិកោ, បរលោកំ គច្ឆន្តម្បិ តត្ថ តត្ថ ផលទានេន ន វិជហតីតិ អត្ថោ។
Tattha pubbapadena taṃ dānādīhi sunihitanidhiṃ niddisati ‘‘eso nidhi sunihito’’ti. Ajeyyoti parehi jetvā gahetuṃ na sakkā, acceyyotipi pāṭho, tassa accitabbo accanāraho hitasukhatthikena upacitabboti attho. Etasmiñca pāṭhe eso nidhi acceyyoti sambandhitvā puna ‘‘kasmā’’ti anuyogaṃ dassetvā ‘‘yasmā sunihito anugāmiko’’ti sambandhitabbaṃ. Itarathā hi sunihitassa acceyyattaṃ vuttaṃ bhaveyya, na ca sunihito accanīyo. Accito eva hi soti. Anugacchatīti anugāmiko, paralokaṃ gacchantampi tattha tattha phaladānena na vijahatīti attho.
បហាយ គមនីយេសុ ឯតំ អាទាយ គច្ឆតីតិ មរណកាលេ បច្ចុបដ្ឋិតេ សព្ពភោគេសុ បហាយ គមនីយេសុ ឯតំ និធិំ អាទាយ បរលោកំ គច្ឆតីតិ អយំ កិរ ឯតស្ស អត្ថោ។ សោ បន ន យុជ្ជតិ។ កស្មា? ភោគានំ អគមនីយតោ។ បហាតព្ពា ឯវ ហិ តេ តេ ភោគា, ន គមនីយា, គមនីយា បន តេ តេ គតិវិសេសា។ យតោ យទិ ឯស អត្ថោ សិយា, បហាយ ភោគេ គមនីយេសុ គតិវិសេសេសុ ឥតិ វទេយ្យ។ តស្មា ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ – ‘‘និធិ វា ឋានា ចវតី’’តិ ឯវមាទិនា បការេន បហាយ មច្ចំ ភោគេសុ គច្ឆន្តេសុ ឯតំ អាទាយ គច្ឆតីតិ។ ឯសោ ហិ អនុគាមិកត្តា តំ នប្បជហតីតិ។
Pahāyagamanīyesu etaṃ ādāya gacchatīti maraṇakāle paccupaṭṭhite sabbabhogesu pahāya gamanīyesu etaṃ nidhiṃ ādāya paralokaṃ gacchatīti ayaṃ kira etassa attho. So pana na yujjati. Kasmā? Bhogānaṃ agamanīyato. Pahātabbā eva hi te te bhogā, na gamanīyā, gamanīyā pana te te gativisesā. Yato yadi esa attho siyā, pahāya bhoge gamanīyesu gativisesesu iti vadeyya. Tasmā evamettha attho veditabbo – ‘‘nidhi vā ṭhānā cavatī’’ti evamādinā pakārena pahāya maccaṃ bhogesu gacchantesu etaṃ ādāya gacchatīti. Eso hi anugāmikattā taṃ nappajahatīti.
តត្ថ សិយា ‘‘គមនីយេសូតិ ឯត្ថ គន្តព្ពេសូតិ អត្ថោ, ន គច្ឆន្តេសូ’’តិ។ តំ ន ឯកំសតោ គហេតព្ពំ។ យថា ហិ ‘‘អរិយា និយ្យានិកា’’តិ (ទី. និ. ២.១៤១) ឯត្ថ និយ្យន្តាតិ អត្ថោ, ន និយ្យាតព្ពាតិ, ឯវមិធាបិ គច្ឆន្តេសូតិ អត្ថោ, ន គន្តព្ពេសូតិ។
Tattha siyā ‘‘gamanīyesūti ettha gantabbesūti attho, na gacchantesū’’ti. Taṃ na ekaṃsato gahetabbaṃ. Yathā hi ‘‘ariyā niyyānikā’’ti (dī. ni. 2.141) ettha niyyantāti attho, na niyyātabbāti, evamidhāpi gacchantesūti attho, na gantabbesūti.
អថ វា យស្មា ឯស មរណកាលេ កស្សចិ ទាតុកាមោ ភោគេ អាមសិតុម្បិ ន លភតិ, តស្មា តេន តេ ភោគា បុព្ពំ កាយេន បហាតព្ពា, បច្ឆា វិហតាសេន ចេតសា គន្តព្ពា, អតិក្កមិតព្ពាតិ វុត្តំ ហោតិ។ តស្មា បុព្ពំ កាយេន បហាយ បច្ឆា ចេតសា គមនីយេសុ ភោគេសូតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ បុរិមស្មិំ អត្ថេ និទ្ធារណេ ភុម្មវចនំ, បហាយ គមនីយេសុ ភោគេសុ ឯកមេវេតំ បុញ្ញនិធិវិភវំ តតោ នីហរិត្វា អាទាយ គច្ឆតីតិ។ បច្ឆិមេ អត្ថេ ភាវេនភាវលក្ខណេ ភុម្មវចនំ។ ភោគានញ្ហិ គមនីយភាវេន ឯតស្ស និធិស្ស អាទាយ គមនីយភាវោ លក្ខីយតីតិ។
Atha vā yasmā esa maraṇakāle kassaci dātukāmo bhoge āmasitumpi na labhati, tasmā tena te bhogā pubbaṃ kāyena pahātabbā, pacchā vihatāsena cetasā gantabbā, atikkamitabbāti vuttaṃ hoti. Tasmā pubbaṃ kāyena pahāya pacchā cetasā gamanīyesu bhogesūti evamettha attho daṭṭhabbo. Purimasmiṃ atthe niddhāraṇe bhummavacanaṃ, pahāya gamanīyesu bhogesu ekamevetaṃ puññanidhivibhavaṃ tato nīharitvā ādāya gacchatīti. Pacchime atthe bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummavacanaṃ. Bhogānañhi gamanīyabhāvena etassa nidhissa ādāya gamanīyabhāvo lakkhīyatīti.
នវមគាថាវណ្ណនា
Navamagāthāvaṇṇanā
ឯវំ ភគវា ឥមស្ស បុញ្ញនិធិនោ គម្ភីរេ ឱទកន្តិកេ និហិតនិធិតោ វិសេសំ ទស្សេត្វា បុន អត្តនោ ភណ្ឌគុណសំវណ្ណនេន កយជនស្ស ឧស្សាហំ ជនេន្តោ ឧឡារភណ្ឌវាណិជោ វិយ អត្តនា ទេសិតបុញ្ញនិធិគុណសំវណ្ណនេន តស្មិំ បុញ្ញនិធិម្ហិ ទេវមនុស្សានំ ឧស្សាហំ ជនេន្តោ អាហ –
Evaṃ bhagavā imassa puññanidhino gambhīre odakantike nihitanidhito visesaṃ dassetvā puna attano bhaṇḍaguṇasaṃvaṇṇanena kayajanassa ussāhaṃ janento uḷārabhaṇḍavāṇijo viya attanā desitapuññanidhiguṇasaṃvaṇṇanena tasmiṃ puññanidhimhi devamanussānaṃ ussāhaṃ janento āha –
៩. ‘‘អសាធារណមញ្ញេសំ, អចោរាហរណោ និធិ។
9. ‘‘Asādhāraṇamaññesaṃ, acorāharaṇo nidhi.
កយិរាថ ធីរោ បុញ្ញានិ, យោ និធិ អនុគាមិកោ’’តិ។
Kayirātha dhīro puññāni, yo nidhi anugāmiko’’ti.
តត្ថ អសាធារណមញ្ញេសន្តិ អសាធារណោ អញ្ញេសំ, មការោ បទសន្ធិករោ ‘‘អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តា’’តិអាទីសុ វិយ។ ន ចោរេហិ អាហរណោ អចោរាហរណោ, ចោរេហិ អាទាតព្ពោ ន ហោតីតិ អត្ថោ។ និធាតព្ពោតិ និធិ។ ឯវំ ទ្វីហិ បទេហិ បុញ្ញនិធិគុណំ សំវណ្ណេត្វា តតោ ទ្វីហិ តត្ថ ឧស្សាហំ ជនេតិ ‘‘កយិរាថ ធីរោ បុញ្ញានិ, យោ និធិ អនុគាមិកោ’’តិ។ តស្សត្ថោ – យស្មា បុញ្ញានិ នាម អសាធារណោ អញ្ញេសំ, អចោរាហរណោ ច និធិ ហោតិ។ ន កេវលញ្ច អសាធារណោ អចោរាហរណោ ច និធិ, អថ ខោ បន ‘‘ឯសោ និធិ សុនិហិតោ, អជេយ្យោ អនុគាមិកោ’’តិ ឯត្ថ វុត្តោ យោ និធិ អនុគាមិកោ។ សោ ច យស្មា បុញ្ញានិយេវ, តស្មា កយិរាថ ករេយ្យ ធីរោ ពុទ្ធិសម្បន្នោ ធិតិសម្បន្នោ ច បុគ្គលោ បុញ្ញានីតិ។
Tattha asādhāraṇamaññesanti asādhāraṇo aññesaṃ, makāro padasandhikaro ‘‘adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā’’tiādīsu viya. Na corehi āharaṇo acorāharaṇo, corehi ādātabbo na hotīti attho. Nidhātabboti nidhi. Evaṃ dvīhi padehi puññanidhiguṇaṃ saṃvaṇṇetvā tato dvīhi tattha ussāhaṃ janeti ‘‘kayirātha dhīro puññāni, yo nidhi anugāmiko’’ti. Tassattho – yasmā puññāni nāma asādhāraṇo aññesaṃ, acorāharaṇo ca nidhi hoti. Na kevalañca asādhāraṇo acorāharaṇo ca nidhi, atha kho pana ‘‘eso nidhi sunihito, ajeyyo anugāmiko’’ti ettha vutto yo nidhi anugāmiko. So ca yasmā puññāniyeva, tasmā kayirātha kareyya dhīro buddhisampanno dhitisampanno ca puggalo puññānīti.
ទសមគាថាវណ្ណនា
Dasamagāthāvaṇṇanā
ឯវំ ភគវា គុណសំវណ្ណនេន បុញ្ញនិធិម្ហិ ទេវមនុស្សានំ ឧស្សាហំ ជនេត្វា ឥទានិ យេ ឧស្សហិត្វា បុញ្ញនិធិកិរិយាយ សម្បាទេន្តិ, តេសំ សោ យំ ផលំ ទេតិ, តំ សង្ខេបតោ ទស្សេន្តោ អាហ –
Evaṃ bhagavā guṇasaṃvaṇṇanena puññanidhimhi devamanussānaṃ ussāhaṃ janetvā idāni ye ussahitvā puññanidhikiriyāya sampādenti, tesaṃ so yaṃ phalaṃ deti, taṃ saṅkhepato dassento āha –
១០.
10.
‘‘ឯស ទេវមនុស្សានំ, សព្ពកាមទទោ និធី’’តិ។
‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhī’’ti.
ឥទានិ យស្មា បត្ថនាយ បដិពន្ធិតស្ស សព្ពកាមទទត្តំ, ន វិនា បត្ថនំ ហោតិ។ យថាហ –
Idāni yasmā patthanāya paṭibandhitassa sabbakāmadadattaṃ, na vinā patthanaṃ hoti. Yathāha –
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ គហបតយោ ធម្មចារី សមចារី ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ខត្តិយមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ, ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ខត្តិយមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី’’ (ម. និ. ១.៤៤២)។
‘‘Ākaṅkheyya ce gahapatayo dhammacārī samacārī ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya’nti, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so dhammacārī samacārī’’ (ma. ni. 1.442).
ឯវំ ‘‘អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី’’តិ (ម. និ. ១.៤៤២)។
Evaṃ ‘‘anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyya. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so dhammacārī samacārī’’ti (ma. ni. 1.442).
តថា ចាហ –
Tathā cāha –
‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សទ្ធាយ សមន្នាគតោ ហោតិ, សីលេន, សុតេន, ចាគេន, បញ្ញាយ សមន្នាគតោ ហោតិ, តស្ស ឯវំ ហោតិ ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ខត្តិយមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ។ សោ តំ ចិត្តំ បទហតិ, តំ ចិត្តំ អធិដ្ឋាតិ, តំ ចិត្តំ ភាវេតិ។ តស្ស តេ សង្ខារា ច វិហារា ច ឯវំ ភាវិតា ឯវំ ពហុលីកតា តត្រូបបត្តិយា សំវត្តន្តី’’តិ (ម. និ. ៣.១៦១) ឯវមាទិ។
‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena, sutena, cāgena, paññāya samannāgato hoti, tassa evaṃ hoti ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya’nti. So taṃ cittaṃ padahati, taṃ cittaṃ adhiṭṭhāti, taṃ cittaṃ bhāveti. Tassa te saṅkhārā ca vihārā ca evaṃ bhāvitā evaṃ bahulīkatā tatrūpapattiyā saṃvattantī’’ti (ma. ni. 3.161) evamādi.
តស្មា តំ តថា តថា អាកង្ខបរិយាយំ ចិត្តបទហនាធិដ្ឋានភាវនាបរិក្ខារំ បត្ថនំ តស្ស សព្ពកាមទទត្តេ ហេតុំ ទស្សេន្តោ អាហ –
Tasmā taṃ tathā tathā ākaṅkhapariyāyaṃ cittapadahanādhiṭṭhānabhāvanāparikkhāraṃ patthanaṃ tassa sabbakāmadadatte hetuṃ dassento āha –
‘‘យំ យទេវាភិបត្ថេន្តិ, សព្ពមេតេន លព្ភតី’’តិ។
‘‘Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti.
ឯកាទសមគាថាវណ្ណនា
Ekādasamagāthāvaṇṇanā
១១. ឥទានិ យំ តំ សព្ពំ ឯតេន លព្ភតិ, តំ ឱធិសោ ឱធិសោ ទស្សេន្តោ ‘‘សុវណ្ណតា សុសរតា’’តិ ឯវមាទិគាថាយោ អាហ។
11. Idāni yaṃ taṃ sabbaṃ etena labbhati, taṃ odhiso odhiso dassento ‘‘suvaṇṇatā susaratā’’ti evamādigāthāyo āha.
តត្ថ បឋមគាថាយ តាវ សុវណ្ណតា នាម សុន្ទរច្ឆវិវណ្ណតា កញ្ចនសន្និភត្តចតា, សាបិ ឯតេន បុញ្ញនិធិនា លព្ភតិ។ យថាហ –
Tattha paṭhamagāthāya tāva suvaṇṇatā nāma sundaracchavivaṇṇatā kañcanasannibhattacatā, sāpi etena puññanidhinā labbhati. Yathāha –
‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ…បេ.… បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ អក្កោធនោ អហោសិ អនុបាយាសពហុលោ, ពហុម្បិ វុត្តោ សមានោ នាភិសជ្ជិ ន កុប្បិ ន ព្យាបជ្ជិ ន បតិត្ថីយិ, ន កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាត្វាកាសិ, ទាតា ច អហោសិ សុខុមានំ មុទុកានំ អត្ថរណានំ បាវុរណានំ ខោមសុខុមានំ កប្បាសិក…បេ.… កោសេយ្យ…បេ.… កម្ពលសុខុមានំ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា…បេ.… ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមំ មហាបុរិសលក្ខណំ បដិលភតិ។ សុវណ្ណវណ្ណោ ហោតិ កញ្ចនសន្និភត្តចោ’’តិ (ទី. និ. ៣.២១៨)។
‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi, dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsika…pe… koseyya…pe… kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa katattā upacitattā…pe… itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco’’ti (dī. ni. 3.218).
សុសរតា នាម ព្រហ្មស្សរតា ករវីកភាណិតា, សាបិ ឯតេន លព្ភតិ។ យថាហ –
Susaratā nāma brahmassaratā karavīkabhāṇitā, sāpi etena labbhati. Yathāha –
‘‘យម្បិ , ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ…បេ.… ផរុសំ វាចំ បហាយ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ អហោសិ, យា សា វាចា នេលា កណ្ណសុខា…បេ.… តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា អហោសិ។ សោ តស្ស កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា…បេ.… ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ ឥមានិ ទ្វេ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ។ បហុតជិវ្ហោ ច ហោតិ ព្រហ្មស្សរោ ច ករវីកភាណី’’តិ (ទី. និ. ៣.២៣៦)។
‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi, yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā…pe… tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa katattā upacitattā…pe… itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahutajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī’’ti (dī. ni. 3.236).
សុសណ្ឋានាតិ សុដ្ឋុ សណ្ឋានតា, សមចិតវដ្ដិតយុត្តដ្ឋានេសុ អង្គបច្ចង្គានំ សមចិតវដ្ដិតភាវេន សន្និវេសោតិ វុត្តំ ហោតិ។ សាបិ ឯតេន លព្ភតិ។ យថាហ –
Susaṇṭhānāti suṭṭhu saṇṭhānatā, samacitavaṭṭitayuttaṭṭhānesu aṅgapaccaṅgānaṃ samacitavaṭṭitabhāvena sannivesoti vuttaṃ hoti. Sāpi etena labbhati. Yathāha –
‘‘យម្បិ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ បុរិមំ ជាតិំ…បេ.… បុព្ពេ មនុស្សភូតោ សមានោ ពហុជនស្ស អត្ថកាមោ អហោសិ ហិតកាមោ ផាសុកាមោ យោគក្ខេមកាមោ ‘កិន្តិ មេ សទ្ធាយ វឌ្ឍេយ្យុំ, សីលេន សុតេន ចាគេន បញ្ញាយ ធនធញ្ញេន ខេត្តវត្ថុនា ទ្វិបទចតុប្បទេហិ បុត្តទារេហិ ទាសកម្មករបោរិសេហិ ញាតីហិ មិត្តេហិ ពន្ធវេហិ វឌ្ឍេយ្យុ’ន្តិ, សោ តស្ស កម្មស្ស…បេ.… សមានោ ឥមានិ តីណិ មហាបុរិសលក្ខណានិ បដិលភតិ, សីហបុព្ពឌ្ឍកាយោ ច ហោតិ ចិតន្តរំសោ ច សមវដ្ដក្ខន្ធោ ចា’’តិ (ទី. និ. ៣.២២៤) ឯវមាទិ។
‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo ‘kinti me saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena sutena cāgena paññāya dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi vaḍḍheyyu’nti, so tassa kammassa…pe… samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, sīhapubbaḍḍhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho cā’’ti (dī. ni. 3.224) evamādi.
ឥមិនា នយេន ឥតោ បរេសម្បិ ឥមិនា បុញ្ញនិធិនា បដិលាភសាធកានិ សុត្តបទានិ តតោ តតោ អានេត្វា វត្តព្ពានិ។ អតិវិត្ថារភយេន តុ សំខិត្តំ, ឥទានិ អវសេសបទានំ វណ្ណនំ ករិស្សាមិ។
Iminā nayena ito paresampi iminā puññanidhinā paṭilābhasādhakāni suttapadāni tato tato ānetvā vattabbāni. Ativitthārabhayena tu saṃkhittaṃ, idāni avasesapadānaṃ vaṇṇanaṃ karissāmi.
សុរូបតាតិ ឯត្ថ សកលសរីរំ រូបន្តិ វេទិតព្ពំ ‘‘អាកាសោ បរិវារិតោ រូបំត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតី’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៣០៦) វិយ, តស្ស រូបស្ស សុន្ទរតា សុរូបតា នាតិទីឃតា នាតិរស្សតា នាតិកិសតា នាតិថូលតា នាតិកាឡតា នច្ចោទាតតាតិ វុត្តំ ហោតិ។ អាធិបច្ចន្តិ អធិបតិភាវោ, ខត្តិយមហាសាលាទិភាវេន សាមិកភាវោតិ អត្ថោ។ បរិវារោតិ អគារិកានំ សជនបរិជនសម្បត្តិ, អនគារិកានំ បរិសសម្បត្តិ, អាធិបច្ចញ្ច បរិវារោ ច អាធិបច្ចបរិវារោ។ ឯត្ថ ច សុវណ្ណតាទីហិ សរីរសម្បត្តិ, អាធិបច្ចេន ភោគសម្បត្តិ, បរិវារេន សជនបរិជនសម្បត្តិ វុត្តាតិ វេទិតព្ពា។ សព្ពមេតេន លព្ភតីតិ យំ តំ ‘‘យំ យទេវាភិបត្ថេន្តិ, សព្ពមេតេន លព្ភតី’’តិ វុត្តំ, តត្ថ ឥទម្បិ តាវ បឋមំ ឱធិសោ វុត្តសុវណ្ណតាទិ សព្ពមេតេន លព្ភតីតិ វេទិតព្ពន្តិ ទស្សេតិ។
Surūpatāti ettha sakalasarīraṃ rūpanti veditabbaṃ ‘‘ākāso parivārito rūpaṃtveva saṅkhaṃ gacchatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.306) viya, tassa rūpassa sundaratā surūpatā nātidīghatā nātirassatā nātikisatā nātithūlatā nātikāḷatā naccodātatāti vuttaṃ hoti. Ādhipaccanti adhipatibhāvo, khattiyamahāsālādibhāvena sāmikabhāvoti attho. Parivāroti agārikānaṃ sajanaparijanasampatti, anagārikānaṃ parisasampatti, ādhipaccañca parivāro ca ādhipaccaparivāro. Ettha ca suvaṇṇatādīhi sarīrasampatti, ādhipaccena bhogasampatti, parivārena sajanaparijanasampatti vuttāti veditabbā. Sabbametena labbhatīti yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, tattha idampi tāva paṭhamaṃ odhiso vuttasuvaṇṇatādi sabbametena labbhatīti veditabbanti dasseti.
ទ្វាទសមគាថាវណ្ណនា
Dvādasamagāthāvaṇṇanā
១២. ឯវមិមាយ គាថាយ បុញ្ញានុភាវេន លភិតព្ពំ រជ្ជសម្បត្តិតោ ឱរំ ទេវមនុស្សសម្បត្តិំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តទុភយរជ្ជសម្បត្តិំ ទស្សេន្តោ ‘‘បទេសរជ្ជ’’ន្តិ ឥមំ គាថមាហ។
12. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ rajjasampattito oraṃ devamanussasampattiṃ dassetvā idāni tadubhayarajjasampattiṃ dassento ‘‘padesarajja’’nti imaṃ gāthamāha.
តត្ថ បទេសរជ្ជន្តិ ឯកទីបម្បិ សកលំ អបាបុណិត្វា បថវិយា ឯកមេកស្មិំ បទេសេ រជ្ជំ។ ឥស្សរភាវោ ឥស្សរិយំ, ឥមិនា ទីបចក្កវត្តិរជ្ជំ ទស្សេតិ។ ចក្កវត្តិសុខំ បិយន្តិ ឥដ្ឋំ កន្តំ មនាបំ ចក្កវត្តិសុខំ។ ឥមិនា ចាតុរន្តចក្កវត្តិរជ្ជំ ទស្សេតិ។ ទេវេសុ រជ្ជំ ទេវរជ្ជំ, ឯតេន មន្ធាតាទីនម្បិ មនុស្សានំ ទេវរជ្ជំ ទស្សិតំ ហោតិ។ អបិ ទិព្ពេសូតិ ឥមិនា យេ តេ ទិវិ ភវត្តា ‘‘ទិព្ពា’’តិ វុច្ចន្តិ, តេសុ ទិព្ពេសុ កាយេសុ ឧប្បន្នានម្បិ ទេវរជ្ជំ ទស្សេតិ។ សព្ពមេតេន លព្ភតីតិ យំ តំ ‘‘យំ យទេវាភិបត្ថេន្តិ, សព្ពមេតេន លព្ភតី’’តិ វុត្តំ, តត្ថ ឥទម្បិ ទុតិយំ ឱធិសោ បទេសរជ្ជាទិ សព្ពមេតេន លព្ភតីតិ វេទិតព្ពន្តិ ទស្សេតិ។
Tattha padesarajjanti ekadīpampi sakalaṃ apāpuṇitvā pathaviyā ekamekasmiṃ padese rajjaṃ. Issarabhāvo issariyaṃ, iminā dīpacakkavattirajjaṃ dasseti. Cakkavattisukhaṃ piyanti iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ cakkavattisukhaṃ. Iminā cāturantacakkavattirajjaṃ dasseti. Devesu rajjaṃ devarajjaṃ, etena mandhātādīnampi manussānaṃ devarajjaṃ dassitaṃ hoti. Api dibbesūti iminā ye te divi bhavattā ‘‘dibbā’’ti vuccanti, tesu dibbesu kāyesu uppannānampi devarajjaṃ dasseti. Sabbametena labbhatīti yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, tattha idampi dutiyaṃ odhiso padesarajjādi sabbametena labbhatīti veditabbanti dasseti.
តេរសមគាថាវណ្ណនា
Terasamagāthāvaṇṇanā
១៣. ឯវមិមាយ គាថាយ បុញ្ញានុភាវេន លភិតព្ពំ ទេវមនុស្សរជ្ជសម្បត្តិំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ទ្វីហិ គាថាហិ វុត្តំ សម្បត្តិំ សមាសតោ បុរក្ខត្វា និព្ពានសម្បត្តិំ ទស្សេន្តោ ‘‘មានុស្សិកា ច សម្បត្តី’’តិ ឥមំ គាថមាហ។
13. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ devamanussarajjasampattiṃ dassetvā idāni dvīhi gāthāhi vuttaṃ sampattiṃ samāsato purakkhatvā nibbānasampattiṃ dassento ‘‘mānussikā ca sampattī’’ti imaṃ gāthamāha.
តស្សាយំ បទវណ្ណនា – មនុស្សានំ អយន្តិ មានុស្សី, មានុស្សី ឯវ មានុស្សិកា។ សម្បជ្ជនំ សម្បត្តិ។ ទេវានំ លោកោ ទេវលោកោ។ តស្មិំ ទេវលោកេ។ យាតិ អនវសេសបរិយាទានំ, រមន្តិ ឯតាយ អជ្ឈត្តំ ឧប្បន្នាយ ពហិទ្ធា វា ឧបករណភូតាយាតិ រតិ, សុខស្ស សុខវត្ថុនោ ចេតំ អធិវចនំ។ យាតិ អនិយតវចនំ ចសទ្ទោ បុព្ពសម្បត្តិយា សហ សម្បិណ្ឌនត្ថោ។ និព្ពានំយេវ និព្ពានសម្បត្តិ។
Tassāyaṃ padavaṇṇanā – manussānaṃ ayanti mānussī, mānussī eva mānussikā. Sampajjanaṃ sampatti. Devānaṃ loko devaloko. Tasmiṃ devaloke. Yāti anavasesapariyādānaṃ, ramanti etāya ajjhattaṃ uppannāya bahiddhā vā upakaraṇabhūtāyāti rati, sukhassa sukhavatthuno cetaṃ adhivacanaṃ. Yāti aniyatavacanaṃ casaddo pubbasampattiyā saha sampiṇḍanattho. Nibbānaṃyeva nibbānasampatti.
អយំ បន អត្ថវណ្ណនា – យា ឯសា ‘‘សុវណ្ណតា’’តិអាទីហិ បទេហិ មានុស្សិកា ច សម្បត្តិ ទេវលោកេ ច យា រតិ វុត្តា, សា ច សព្ពា, យា ចាយមបរា សទ្ធានុសារិភាវាទិវសេន បត្តព្ពា និព្ពានសម្បត្តិ, សា ចាតិ ឥទំ តតិយម្បិ ឱធិសោ សព្ពមេតេន លព្ភតីតិ។
Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – yā esā ‘‘suvaṇṇatā’’tiādīhi padehi mānussikā ca sampatti devaloke ca yā rati vuttā, sā ca sabbā, yā cāyamaparā saddhānusāribhāvādivasena pattabbā nibbānasampatti, sā cāti idaṃ tatiyampi odhiso sabbametena labbhatīti.
អថ វា យា បុព្ពេ សុវណ្ណតាទីហិ អវុត្តា ‘‘សូរា សតិមន្តោ ឥធ ព្រហ្មចរិយវាសោ’’តិ ឯវមាទិនា (អ. និ. ៩.២១) នយេន និទ្ទិដ្ឋា បញ្ញាវេយ្យត្តិយាទិភេទា ច មានុស្សិកា សម្បត្តិ, អបរា ទេវលោកេ ច យា ឈានាទិរតិ, យា ច យថាវុត្តប្បការា និព្ពានសម្បត្តិ ចាតិ ឥទម្បិ តតិយំ ឱធិសោ សព្ពមេតេន លព្ភតីតិ។ ឯវម្បេត្ថ អត្ថវណ្ណនា វេទិតព្ពា។
Atha vā yā pubbe suvaṇṇatādīhi avuttā ‘‘sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti evamādinā (a. ni. 9.21) nayena niddiṭṭhā paññāveyyattiyādibhedā ca mānussikā sampatti, aparā devaloke ca yā jhānādirati, yā ca yathāvuttappakārā nibbānasampatti cāti idampi tatiyaṃ odhiso sabbametena labbhatīti. Evampettha atthavaṇṇanā veditabbā.
ចុទ្ទសមគាថាវណ្ណនា
Cuddasamagāthāvaṇṇanā
១៤. ឯវមិមាយ គាថាយ បុញ្ញានុភាវេន លភិតព្ពំ សទ្ធានុសារីភាវាទិវសេន បត្តព្ពំ និព្ពានសម្បត្តិម្បិ ទស្សេត្វា ឥទានិ តេវិជ្ជឧភតោភាគវិមុត្តភាវវសេនបិ បត្តព្ពំ តមេវ តស្ស ឧបាយញ្ច ទស្សេន្តោ ‘‘មិត្តសម្បទមាគម្មា’’តិ ឥមំ គាថមាហ។
14. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ saddhānusārībhāvādivasena pattabbaṃ nibbānasampattimpi dassetvā idāni tevijjaubhatobhāgavimuttabhāvavasenapi pattabbaṃ tameva tassa upāyañca dassento ‘‘mittasampadamāgammā’’ti imaṃ gāthamāha.
តស្សាយំ បទវណ្ណនា – សម្បជ្ជតិ ឯតាយ គុណវិភូតិំ បាបុណាតីតិ សម្បទា, មិត្តោ ឯវ សម្បទា មិត្តសម្បទា, តំ មិត្តសម្បទំ ។ អាគម្មាតិ និស្សាយ។ យោនិសោតិ ឧបាយេន។ បយុញ្ជតោតិ យោគានុដ្ឋានំ ករោតោ។ វិជានាតិ ឯតាយាតិ វិជ្ជា, វិមុច្ចតិ ឯតាយ, សយំ វា វិមុច្ចតីតិ វិមុត្តិ, វិជ្ជា ច វិមុត្តិ ច វិជ្ជាវិមុត្តិយោ, វិជ្ជាវិមុត្តីសុ វសីភាវោ វិជ្ជាវិមុត្តិវសីភាវោ។
Tassāyaṃ padavaṇṇanā – sampajjati etāya guṇavibhūtiṃ pāpuṇātīti sampadā, mitto eva sampadā mittasampadā, taṃ mittasampadaṃ. Āgammāti nissāya. Yonisoti upāyena. Payuñjatoti yogānuṭṭhānaṃ karoto. Vijānāti etāyāti vijjā, vimuccati etāya, sayaṃ vā vimuccatīti vimutti, vijjā ca vimutti ca vijjāvimuttiyo, vijjāvimuttīsu vasībhāvo vijjāvimuttivasībhāvo.
អយំ បន អត្ថវណ្ណនា – យ្វាយំ មិត្តសម្បទមាគម្ម សត្ថារំ វា អញ្ញតរំ វា គរុដ្ឋានិយំ សព្រហ្មចារិំ និស្សាយ តតោ ឱវាទញ្ច អនុសាសនិញ្ច គហេត្វា យថានុសិដ្ឋំ បដិបត្តិយា យោនិសោ បយុញ្ជតោ បុព្ពេនិវាសាទីសុ តីសុ វិជ្ជាសុ ‘‘តត្ថ កតមា វិមុត្តិ? ចិត្តស្ស ច អធិមុត្តិ និព្ពានញ្ចា’’តិ (ធ. ស. ១៣៨១) ឯវំ អាគតាយ អដ្ឋសមាបត្តិនិព្ពានភេទាយ វិមុត្តិយា ច តថា តថា អទន្ធាយិតត្តេន វសីភាវោ, ឥទម្បិ ចតុត្ថំ ឱធិសោ សព្ពមេតេន លព្ភតីតិ។
Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – yvāyaṃ mittasampadamāgamma satthāraṃ vā aññataraṃ vā garuṭṭhāniyaṃ sabrahmacāriṃ nissāya tato ovādañca anusāsaniñca gahetvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā yoniso payuñjato pubbenivāsādīsu tīsu vijjāsu ‘‘tattha katamā vimutti? Cittassa ca adhimutti nibbānañcā’’ti (dha. sa. 1381) evaṃ āgatāya aṭṭhasamāpattinibbānabhedāya vimuttiyā ca tathā tathā adandhāyitattena vasībhāvo, idampi catutthaṃ odhiso sabbametena labbhatīti.
បន្នរសមគាថាវណ្ណនា
Pannarasamagāthāvaṇṇanā
១៥. ឯវមិមាយ គាថាយ បុព្ពេ កថិតវិជ្ជាវិមុត្តិវសីភាវភាគិយបុញ្ញានុភាវេន លភិតព្ពំ តេវិជ្ជឧភតោភាគវិមុត្តភាវវសេនបិ បត្តព្ពំ និព្ពានសម្បត្តិំ ទស្សេត្វា ឥទានិ យស្មា វិជ្ជាវិមុត្តិវសីភាវប្បត្តា តេវិជ្ជា ឧភតោភាគវិមុត្តាបិ សព្ពេ បដិសម្ភិទាទិគុណវិភូតិំ លភន្តិ, ឥមាយ បុញ្ញសម្បទាយ ច តស្សា គុណវិភូតិយា បទដ្ឋានវសេន តថា តថា សាបិ លព្ភតិ, តស្មា តម្បិ ទស្សេន្តោ ‘‘បដិសម្ភិទា វិមោក្ខា ចា’’តិ ឥមំ គាថមាហ។
15. Evamimāya gāthāya pubbe kathitavijjāvimuttivasībhāvabhāgiyapuññānubhāvena labhitabbaṃ tevijjaubhatobhāgavimuttabhāvavasenapi pattabbaṃ nibbānasampattiṃ dassetvā idāni yasmā vijjāvimuttivasībhāvappattā tevijjā ubhatobhāgavimuttāpi sabbe paṭisambhidādiguṇavibhūtiṃ labhanti, imāya puññasampadāya ca tassā guṇavibhūtiyā padaṭṭhānavasena tathā tathā sāpi labbhati, tasmā tampi dassento ‘‘paṭisambhidā vimokkhā cā’’ti imaṃ gāthamāha.
‘‘យតោ សម្មា កតេន យា ចាយំ ធម្មត្ថនិរុត្តិបដិភានេសុ បភេទគតា បញ្ញា បដិសម្ភិទា’’តិ វុច្ចតិ, យេ ចិមេ ‘‘រូបី រូបានិ បស្សតី’’តិអាទិនា (ទី. និ. ២.១២៩; ៣.៣៣៩) នយេន អដ្ឋ វិមោក្ខា, យា ចាយំ ភគវតោ សាវកេហិ បត្តព្ពា សាវកសម្បត្តិសាធិកា សាវកបារមី, យា ច សយម្ភុភាវសាធិកា បច្ចេកពោធិ, យា ច សព្ពសត្តុត្តមភាវសាធិកា ពុទ្ធភូមិ, ឥទម្បិ បញ្ចមំ ឱធិសោ សព្ពមេតេន លព្ភតីតិ វេទិតព្ពំ។
‘‘Yato sammā katena yā cāyaṃ dhammatthaniruttipaṭibhānesu pabhedagatā paññā paṭisambhidā’’ti vuccati, ye cime ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādinā (dī. ni. 2.129; 3.339) nayena aṭṭha vimokkhā, yā cāyaṃ bhagavato sāvakehi pattabbā sāvakasampattisādhikā sāvakapāramī, yā ca sayambhubhāvasādhikā paccekabodhi, yā ca sabbasattuttamabhāvasādhikā buddhabhūmi, idampi pañcamaṃ odhiso sabbametena labbhatīti veditabbaṃ.
សោឡសមគាថាវណ្ណនា
Soḷasamagāthāvaṇṇanā
១៦. ឯវំ ភគវា យំ តំ ‘‘យំ យទេវាភិបត្ថេន្តិ, សព្ពមេតេន លព្ភតី’’តិ វុត្តំ, តំ ឥមាហិ បញ្ចហិ គាថាហិ ឱធិសោ ឱធិសោ ទស្សេត្វា ឥទានិ សព្ពមេវិទំ សព្ពកាមទទនិធិសញ្ញិតំ បុញ្ញសម្បទំ បសំសន្តោ ‘‘ឯវំ មហត្ថិកា ឯសា’’តិ ឥមាយ គាថាយ ទេសនំ និដ្ឋបេសិ។
16. Evaṃ bhagavā yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, taṃ imāhi pañcahi gāthāhi odhiso odhiso dassetvā idāni sabbamevidaṃ sabbakāmadadanidhisaññitaṃ puññasampadaṃ pasaṃsanto ‘‘evaṃ mahatthikā esā’’ti imāya gāthāya desanaṃ niṭṭhapesi.
តស្សាយំ បទវណ្ណនា – ឯវន្តិ អតីតត្ថនិទស្សនំ។ មហន្តោ អត្ថោ អស្សាតិ មហត្ថិកា, មហតោ អត្ថាយ សំវត្តតីតិ វុត្តំ ហោតិ, មហិទ្ធិកាតិបិ បាឋោ។ ឯសាតិ ឧទ្ទេសវចនំ, តេន ‘‘យស្ស ទានេន សីលេនា’’តិ ឥតោ បភុតិ យាវ ‘‘កយិរាថ ធីរោ បុញ្ញានី’’តិ វុត្តំ បុញ្ញសម្បទំ ឧទ្ទិសតិ។ យទិទន្តិ អភិមុខករណត្ថេ និបាតោ, តេន ឯសាតិ ឧទ្ទិដ្ឋំ និទ្ទិសិតុំ យា ឯសាតិ អភិមុខំ ករោតិ។ បុញ្ញានំ សម្បទា បុញ្ញសម្បទា ។ តស្មាតិ ការណវចនំ។ ធីរាតិ ធិតិមន្តោ។ បសំសន្តីតិ វណ្ណយន្តិ។ បណ្ឌិតាតិ បញ្ញាសម្បន្នា។ កតបុញ្ញតន្តិ កតបុញ្ញភាវំ។
Tassāyaṃ padavaṇṇanā – evanti atītatthanidassanaṃ. Mahanto attho assāti mahatthikā, mahato atthāya saṃvattatīti vuttaṃ hoti, mahiddhikātipi pāṭho. Esāti uddesavacanaṃ, tena ‘‘yassa dānena sīlenā’’ti ito pabhuti yāva ‘‘kayirātha dhīro puññānī’’ti vuttaṃ puññasampadaṃ uddisati. Yadidanti abhimukhakaraṇatthe nipāto, tena esāti uddiṭṭhaṃ niddisituṃ yā esāti abhimukhaṃ karoti. Puññānaṃ sampadā puññasampadā. Tasmāti kāraṇavacanaṃ. Dhīrāti dhitimanto. Pasaṃsantīti vaṇṇayanti. Paṇḍitāti paññāsampannā. Katapuññatanti katapuññabhāvaṃ.
អយំ បន អត្ថវណ្ណនា – ឥតិ ភគវា សុវណ្ណតាទិំ ពុទ្ធភូមិបរិយោសានំ បុញ្ញសម្បទានុភាវេន អធិគន្តព្ពមត្ថំ វណ្ណយិត្វា ឥទានិ តមេវត្ថំ សម្បិណ្ឌេត្វា ទស្សេន្តោ តេនេវត្ថេន យថាវុត្តប្បការាយ បុញ្ញសម្បទាយ មហត្ថិកត្តំ ថុនន្តោ អាហ – ឯវំ មហតោ អត្ថស្ស អាវហនេន មហត្ថិកា ឯសា, យទិទំ មយា ‘‘យស្ស ទានេន សីលេនា’’តិអាទិនា នយេន ទេសិតា បុញ្ញសម្បទា, តស្មា មាទិសា សត្តានំ ហិតសុខាវហាយ ធម្មទេសនាយ អកិលាសុតាយ យថាភូតគុណេន ច ធីរា បណ្ឌិតា ‘‘អសាធារណមញ្ញេសំ, អចោរាហរណោ និធី’’តិអាទីហិ ឥធ វុត្តេហិ ច, អវុត្តេហិ ច ‘‘មា, ភិក្ខវេ, បុញ្ញានំ ភាយិត្ថ, សុខស្សេតំ, ភិក្ខវេ, អធិវចនំ, យទិទំ បុញ្ញានី’’តិអាទីហិ (អ. និ. ៧.៦២; ឥតិវុ. ២២; នេត្តិ. ១២១) វចនេហិ អនេកាការវោការំ កតបុញ្ញតំ បសំសន្តិ, ន បក្ខបាតេនាតិ។
Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – iti bhagavā suvaṇṇatādiṃ buddhabhūmipariyosānaṃ puññasampadānubhāvena adhigantabbamatthaṃ vaṇṇayitvā idāni tamevatthaṃ sampiṇḍetvā dassento tenevatthena yathāvuttappakārāya puññasampadāya mahatthikattaṃ thunanto āha – evaṃ mahato atthassa āvahanena mahatthikā esā, yadidaṃ mayā ‘‘yassa dānena sīlenā’’tiādinā nayena desitā puññasampadā, tasmā mādisā sattānaṃ hitasukhāvahāya dhammadesanāya akilāsutāya yathābhūtaguṇena ca dhīrā paṇḍitā ‘‘asādhāraṇamaññesaṃ, acorāharaṇo nidhī’’tiādīhi idha vuttehi ca, avuttehi ca ‘‘mā, bhikkhave, puññānaṃ bhāyittha, sukhassetaṃ, bhikkhave, adhivacanaṃ, yadidaṃ puññānī’’tiādīhi (a. ni. 7.62; itivu. 22; netti. 121) vacanehi anekākāravokāraṃ katapuññataṃ pasaṃsanti, na pakkhapātenāti.
ទេសនាបរិយោសានេ សោ ឧបាសកោ ពហុជនេន សទ្ធិំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាសិ, រញ្ញោ ច បសេនទិកោសលស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ឯតមត្ថំ អារោចេសិ, រាជា អតិវិយ តុដ្ឋោ ហុត្វា ‘‘សាធុ, គហបតិ, សាធុ ខោ ត្វំ , គហបតិ, មាទិសេហិបិ អនាហរណីយំ និធិំ និធេសី’’តិ សំរាធេត្វា មហតិំ បូជមកាសីតិ។
Desanāpariyosāne so upāsako bahujanena saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi, rañño ca pasenadikosalassa santikaṃ gantvā etamatthaṃ ārocesi, rājā ativiya tuṭṭho hutvā ‘‘sādhu, gahapati, sādhu kho tvaṃ , gahapati, mādisehipi anāharaṇīyaṃ nidhiṃ nidhesī’’ti saṃrādhetvā mahatiṃ pūjamakāsīti.
បរមត្ថជោតិកាយ ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថាយ
Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya
និធិកណ្ឌសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nidhikaṇḍasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ខុទ្ទកបាឋបាឡិ • Khuddakapāṭhapāḷi / ៨. និធិកណ្ឌសុត្តំ • 8. Nidhikaṇḍasuttaṃ
