Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā

    ੮. ਨਿਧਿਕਣ੍ਡਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    8. Nidhikaṇḍasuttavaṇṇanā

    ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਾਰਣਂ

    Nikkhepakāraṇaṃ

    ਇਦਾਨਿ ਯਦਿਦਂ ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਾਨਨ੍ਤਰਂ ‘‘ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਤਿ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਧਿਕਣ੍ਡਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ –

    Idāni yadidaṃ tirokuṭṭānantaraṃ ‘‘nidhiṃ nidheti puriso’’tiādinā nidhikaṇḍaṃ nikkhittaṃ, tassa –

    ‘‘ਭਾਸਿਤ੍વਾ ਨਿਧਿਕਣ੍ਡਸ੍ਸ, ਇਧ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਾਰਣਂ।

    ‘‘Bhāsitvā nidhikaṇḍassa, idha nikkhepakāraṇaṃ;

    ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਦੀਪੇਤ੍વਾ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ’’॥

    Aṭṭhuppattiñca dīpetvā, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.

    ਤਤ੍ਥ ਇਧ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਾਰਣਂ ਤਾવਸ੍ਸ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਨਿਧਿਕਣ੍ਡਂ ਭਗવਤਾ ਇਮਿਨਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅવੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਮੋਦਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਸ੍ਸ ਮਿਥੁਨਭੂਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ। ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟੇਨ વਾ ਪੁਞ੍ਞવਿਰਹਿਤਾਨਂ વਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਮਿਨਾ ਕਤਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਇਦਂ ਇਧ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਮਸ੍ਸ ਇਧ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਾਰਣਂ।

    Tattha idha nikkhepakāraṇaṃ tāvassa evaṃ veditabbaṃ. Idañhi nidhikaṇḍaṃ bhagavatā iminā anukkamena avuttampi yasmā anumodanavasena vuttassa tirokuṭṭassa mithunabhūtaṃ, tasmā idha nikkhittaṃ. Tirokuṭṭena vā puññavirahitānaṃ vipattiṃ dassetvā iminā katapuññānaṃ sampattidassanatthampi idaṃ idha nikkhittanti veditabbaṃ. Idamassa idha nikkhepakāraṇaṃ.

    ਸੁਤ੍ਤਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ

    Suttaṭṭhuppatti

    ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਨਸ੍ਸ – ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਕਿਰ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੋ ਅਡ੍ਢੋ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ। ਸੋ ਚ ਸਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ ਪਸਨ੍ਨੋ, વਿਗਤਮਲਮਚ੍ਛੇਰੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝਾવਸਤਿ। ਸੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਦਿવਸੇ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਾਨਂ ਦੇਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਰਾਜਾ ਧਨਤ੍ਥਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪੁਰਿਸਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਗਚ੍ਛ, ਭਣੇ, ਇਤ੍ਥਨ੍ਨਾਮਂ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਂ ਆਨੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਂ ਆਹ ‘‘ਰਾਜਾ ਤਂ ਗਹਪਤਿ ਆਮਨ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ। ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੋ ਸਦ੍ਧਾਦਿਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ ਚੇਤਸਾ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਪਰਿવਿਸਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਗਚ੍ਛ, ਭੋ ਪੁਰਿਸ, ਪਚ੍ਛਾ ਆਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਦਾਨਿ ਤਾવਮ੍ਹਿ ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਨ੍ਤੋ ਠਿਤੋ’’ਤਿ। ਅਥ ਭਗવਾ ਭੁਤ੍ਤਾવੀ ਪવਾਰਿਤੋ ਤਮੇવ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨਿਧੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਸ੍ਸ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਸ੍ਸ ਅਨੁਮੋਦਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਤਿ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ ਇਮਾ ਗਾਥਾਯੋ ਅਭਾਸਿ। ਅਯਮਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ।

    Aṭṭhuppatti panassa – sāvatthiyaṃ kira aññataro kuṭumbiko aḍḍho mahaddhano mahābhogo. So ca saddho hoti pasanno, vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati. So ekasmiṃ divase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ deti. Tena ca samayena rājā dhanatthiko hoti, so tassa santike purisaṃ pesesi ‘‘gaccha, bhaṇe, itthannāmaṃ kuṭumbikaṃ ānehī’’ti. So gantvā taṃ kuṭumbikaṃ āha ‘‘rājā taṃ gahapati āmantetī’’ti. Kuṭumbiko saddhādiguṇasamannāgatena cetasā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisanto āha ‘‘gaccha, bho purisa, pacchā āgamissāmi, idāni tāvamhi nidhiṃ nidhento ṭhito’’ti. Atha bhagavā bhuttāvī pavārito tameva puññasampadaṃ paramatthato nidhīti dassetuṃ tassa kuṭumbikassa anumodanatthaṃ ‘‘nidhiṃ nidheti puriso’’ti imā gāthāyo abhāsi. Ayamassa aṭṭhuppatti.

    ਏવਮਸ੍ਸ –

    Evamassa –

    ‘‘ਭਾਸਿਤ੍વਾ ਨਿਧਿਕਣ੍ਡਸ੍ਸ, ਇਧ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਾਰਣਂ।

    ‘‘Bhāsitvā nidhikaṇḍassa, idha nikkhepakāraṇaṃ;

    ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਦੀਪੇਤ੍વਾ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ’’॥

    Aṭṭhuppattiñca dīpetvā, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.

    ਪਠਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Paṭhamagāthāvaṇṇanā

    . ਤਤ੍ਥ ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਤਿ ਪੁਰਿਸੋਤਿ ਨਿਧੀਯਤੀਤਿ ਨਿਧਿ, ਠਪੀਯਤਿ ਰਕ੍ਖੀਯਤਿ ਗੋਪੀਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਥਾવਰੋ, ਜਙ੍ਗਮੋ, ਅਙ੍ਗਸਮੋ, ਅਨੁਗਾਮਿਕੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਥਾવਰੋ ਨਾਮ ਭੂਮਿਗਤਂ વਾ વੇਹਾਸਟ੍ਠਂ વਾ ਹਿਰਞ੍ਞਂ વਾ ਸੁવਣ੍ਣਂ વਾ ਖੇਤ੍ਤਂ વਾ વਤ੍ਥੁ વਾ, ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਰੂਪਂ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਰਹਿਤਂ, ਅਯਂ ਥਾવਰੋ ਨਿਧਿ। ਜਙ੍ਗਮੋ ਨਾਮ ਦਾਸਿਦਾਸਂ ਹਤ੍ਥਿਗવਸ੍ਸવਲ਼વਂ ਅਜੇਲ਼ਕਂ ਕੁਕ੍ਕੁਟਸੂਕਰਂ ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਰੂਪਂ ਇਰਿਯਾਪਥਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਂ ਜਙ੍ਗਮੋ ਨਿਧਿ ਅਙ੍ਗਸਮੋ ਨਾਮ ਕਮ੍ਮਾਯਤਨਂ, ਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨਂ, વਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਂ, ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਂ, ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਰੂਪਂ ਸਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਂ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਮਿવ ਅਤ੍ਤਭਾવਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਂ, ਅਯਂ ਅਙ੍ਗਸਮੋ ਨਿਧਿ। ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ ਨਾਮ ਦਾਨਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਸੀਲਮਯਂ ਭਾવਨਾਮਯਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਮਯਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਮਯਂ, ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਰੂਪਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ વਿਯ ਇਟ੍ਠਫਲਮਨੁਪ੍ਪਦੇਤਿ, ਅਯਂ ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ ਨਿਧਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਥਾવਰੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ।

    1. Tattha nidhiṃ nidheti purisoti nidhīyatīti nidhi, ṭhapīyati rakkhīyati gopīyatīti attho. So catubbidho thāvaro, jaṅgamo, aṅgasamo, anugāmikoti. Tattha thāvaro nāma bhūmigataṃ vā vehāsaṭṭhaṃ vā hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā khettaṃ vā vatthu vā, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ iriyāpathavirahitaṃ, ayaṃ thāvaro nidhi. Jaṅgamo nāma dāsidāsaṃ hatthigavassavaḷavaṃ ajeḷakaṃ kukkuṭasūkaraṃ yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ iriyāpathapaṭisaṃyuttaṃ. Ayaṃ jaṅgamo nidhi aṅgasamo nāma kammāyatanaṃ, sippāyatanaṃ, vijjāṭṭhānaṃ, bāhusaccaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ sikkhitvā gahitaṃ aṅgapaccaṅgamiva attabhāvappaṭibaddhaṃ, ayaṃ aṅgasamo nidhi. Anugāmiko nāma dānamayaṃ puññaṃ sīlamayaṃ bhāvanāmayaṃ dhammassavanamayaṃ dhammadesanāmayaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ puññaṃ tattha tattha anugantvā viya iṭṭhaphalamanuppadeti, ayaṃ anugāmiko nidhi. Imasmiṃ pana ṭhāne thāvaro adhippeto.

    ਨਿਧੇਤੀਤਿ ਠਪੇਤਿ ਪਟਿਸਾਮੇਤਿ ਗੋਪੇਤਿ। ਪੁਰਿਸੋਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸੋ। ਕਾਮਞ੍ਚ ਪੁਰਿਸੋਪਿ ਇਤ੍ਥੀਪਿ ਪਣ੍ਡਕੋਪਿ ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਪੁਰਿਸਸੀਸੇਨ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਇਧ ਸਮੋਧਾਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਓਗਾਹੇਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਂ, ਉਦਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਿਕਭਾવੇਨ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕਂ। ਅਤ੍ਥਿ ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਨ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕਂ ਜਙ੍ਗਲੇ ਭੂਮਿਭਾਗੇ ਸਤਿਕਪੋਰਿਸੋ ਆવਾਟੋ વਿਯ, ਅਤ੍ਥਿ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕਂ ਨ ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਨਿਨ੍ਨੇ ਪਲ੍ਲਲੇ ਏਕਦ੍વਿવਿਦਤ੍ਥਿਕੋ ਆવਾਟੋ વਿਯ, ਅਤ੍ਥਿ ਗਮ੍ਭੀਰਞ੍ਚੇવ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕਞ੍ਚ ਜਙ੍ਗਲੇ ਭੂਮਿਭਾਗੇ ਯਾવ ਇਦਾਨਿ ਉਦਕਂ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤੀਤਿ, ਤਾવ ਖਤੋ ਆવਾਟੋ વਿਯ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕੇ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਥੇ ਕਿਚ੍ਚੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥਾ ਅਨਪੇਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਂ, ਅਤ੍ਥਾવਹਂ ਹਿਤਾવਹਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕਿਚ੍ਚਂ, ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਏવ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਉਪਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਕਿਚ੍ਚੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ। ਅਤ੍ਥਾਯ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨਿਧਾਨਪ੍ਪਯੋਜਨਨਿਦਸ੍ਸਨਮੇਤਂ। ਏਤਦਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ਸੋ ਨਿਧੇਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਾવਹੇ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਕਰਣੀਯੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਤ੍ਥਾਯ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯੇવ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚੇ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Nidhetīti ṭhapeti paṭisāmeti gopeti. Purisoti manusso. Kāmañca purisopi itthīpi paṇḍakopi nidhiṃ nidheti, idha pana purisasīsena desanā katā, atthato pana tesampi idha samodhānaṃ daṭṭhabbaṃ. Gambhīre odakantiketi ogāhetabbaṭṭhena gambhīraṃ, udakassa antikabhāvena odakantikaṃ. Atthi gambhīraṃ na odakantikaṃ jaṅgale bhūmibhāge satikaporiso āvāṭo viya, atthi odakantikaṃ na gambhīraṃ ninne pallale ekadvividatthiko āvāṭo viya, atthi gambhīrañceva odakantikañca jaṅgale bhūmibhāge yāva idāni udakaṃ āgamissatīti, tāva khato āvāṭo viya. Taṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘gambhīre odakantike’’ti. Atthe kicce samuppanneti atthā anapetanti atthaṃ, atthāvahaṃ hitāvahanti vuttaṃ hoti. Kātabbanti kiccaṃ, kiñcideva karaṇīyanti vuttaṃ hoti. Uppannaṃ eva samuppannaṃ, kattabbabhāvena upaṭṭhitanti vuttaṃ hoti. Tasmiṃ atthe kicce samuppanne. Atthāya me bhavissatīti nidhānappayojananidassanametaṃ. Etadatthañhi so nidheti ‘‘atthāvahe kismiñcideva karaṇīye samuppanne atthāya me bhavissati, tassa me kiccassa nipphattiyā bhavissatī’’ti. Kiccanipphattiyeva hi tassa kicce samuppanne atthoti veditabbo.

    ਦੁਤਿਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Dutiyagāthāvaṇṇanā

    ਏવਂ ਨਿਧਾਨਪ੍ਪਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਾਧਿਗਮਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਨਤ੍ਥਾਪਗਮਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਮਾਹ –

    Evaṃ nidhānappayojanaṃ dassento atthādhigamādhippāyaṃ dassetvā idāni anatthāpagamādhippāyaṃ dassetumāha –

    . ‘‘ਰਾਜਤੋ વਾ ਦੁਰੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਚੋਰਤੋ ਪੀਲ਼ਿਤਸ੍ਸ વਾ।

    2. ‘‘Rājato vā duruttassa, corato pīḷitassa vā.

    ਇਣਸ੍ਸ વਾ ਪਮੋਕ੍ਖਾਯ, ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖੇ ਆਪਦਾਸੁ વਾ’’ਤਿ॥

    Iṇassa vā pamokkhāya, dubbhikkhe āpadāsu vā’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਾਯ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਇਣਸ੍ਸ વਾ ਪਮੋਕ੍ਖਾਯਾ’’ਤਿ ਚ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿਪਮੋਕ੍ਖਾਯ-ਪਦੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Tassattho ‘‘atthāya me bhavissatī’’ti ca ‘‘iṇassa vā pamokkhāyā’’ti ca ettha vuttehi dvīhi bhavissatipamokkhāya-padehi saddhiṃ yathāsambhavaṃ yojetvā veditabbo.

    ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਯੋਜਨਾ – ਨ ਕੇવਲਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏવ ਪੁਰਿਸੋ ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਤਿ, ਕਿਨ੍ਤੁ ‘‘ਅਯਂ ਚੋਰੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਪਾਰਦਾਰਿਕੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਸੁਙ੍ਕਘਾਤਕੋ’’ਤਿ વਾ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਦੁਰੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਸਤੋ ਰਾਜਤੋ વਾ ਪਮੋਕ੍ਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਨ੍ਧਿਚ੍ਛੇਦਾਦੀਹਿ ਧਨਹਰਣੇਨ વਾ, ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਜੀવਗ੍ਗਾਹੇਨ વਾ ਚੋਰੇਹਿ ਮੇ ਪੀਲ਼ਿਤਸ੍ਸ ਸਤੋ ਚੋਰਤੋ વਾ ਪਮੋਕ੍ਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਨ੍ਤਿ ਮੇ ਇਣਾਯਿਕਾ, ਤੇ ਮਂ ‘‘ਇਣਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਚੋਦੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਹਿ ਮੇ ਚੋਦਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਇਣਸ੍ਸ વਾ ਪਮੋਕ੍ਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਹੋਤਿ ਸੋ ਸਮਯੋ, ਯਂ ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਂ ਹੋਤਿ ਦੁਸ੍ਸਸ੍ਸਂ ਦੁਲ੍ਲਭਪਿਣ੍ਡਂ, ਤਤ੍ਥ ਨ ਸੁਕਰਂ ਅਪ੍ਪਧਨੇਨ ਯਾਪੇਤੁਂ, ਤਥਾવਿਧੇ ਆਗਤੇ ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖੇ વਾ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ । ਯਥਾਰੂਪਾ ਆਪਦਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਿਤੋ વਾ ਉਦਕਤੋ વਾ ਅਪ੍ਪਿਯਦਾਯਾਦਤੋ વਾ, ਤਥਾਰੂਪਾਸੁ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਸੁ ਆਪਦਾਸੁ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿਪਿ ਪੁਰਿਸੋ ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਤੀਤਿ।

    Tatthāyaṃ yojanā – na kevalaṃ atthāya me bhavissatīti eva puriso nidhiṃ nidheti, kintu ‘‘ayaṃ coro’’ti vā ‘‘pāradāriko’’ti vā ‘‘suṅkaghātako’’ti vā evamādinā nayena paccatthikehi paccāmittehi duruttassa me sato rājato vā pamokkhāya bhavissati, sandhicchedādīhi dhanaharaṇena vā, ‘‘ettakaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ dehī’’ti jīvaggāhena vā corehi me pīḷitassa sato corato vā pamokkhāya bhavissati. Santi me iṇāyikā, te maṃ ‘‘iṇaṃ dehī’’ti codessanti, tehi me codiyamānassa iṇassa vā pamokkhāya bhavissati. Hoti so samayo, yaṃ dubbhikkhaṃ hoti dussassaṃ dullabhapiṇḍaṃ, tattha na sukaraṃ appadhanena yāpetuṃ, tathāvidhe āgate dubbhikkhe vā me bhavissati . Yathārūpā āpadā uppajjanti aggito vā udakato vā appiyadāyādato vā, tathārūpāsu vā uppannāsu āpadāsu me bhavissatītipi puriso nidhiṃ nidhetīti.

    ਏવਂ ਅਤ੍ਥਾਧਿਗਮਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਅਨਤ੍ਥਾਪਗਮਾਧਿਪ੍ਪਾਯਞ੍ਚਾਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਦੁવਿਧਂ ਨਿਧਾਨਪ੍ਪਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਦੁવਿਧਂ ਪਯੋਜਨਂ ਨਿਗਮੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Evaṃ atthādhigamādhippāyaṃ anatthāpagamādhippāyañcāti dvīhi gāthāhi duvidhaṃ nidhānappayojanaṃ dassetvā idāni tameva duvidhaṃ payojanaṃ nigamento āha –

    ‘‘ਏਤਦਤ੍ਥਾਯ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਨਿਧਿ ਨਾਮ ਨਿਧੀਯਤੀ’’ਤਿ॥

    ‘‘Etadatthāya lokasmiṃ, nidhi nāma nidhīyatī’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਾਯ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਰਾਜਤੋ વਾ ਦੁਰੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਚ ਅਤ੍ਥਾਧਿਗਮੋ ਅਨਤ੍ਥਾਪਗਮੋ ਚ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਏਤਦਤ੍ਥਾਯ ਏਤੇਸਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤ੍ਥਾਯ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਓਕਾਸਲੋਕੇ ਯੋ ਕੋਚਿ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਾਦਿਭੇਦੋ ਨਿਧਿ ਨਾਮ ਨਿਧੀਯਤਿ ਠਪੀਯਤਿ ਪਟਿਸਾਮੀਯਤੀਤਿ।

    Tassattho – yvāyaṃ ‘‘atthāya me bhavissatī’’ti ca ‘‘rājato vā duruttassā’’ti evamādīhi ca atthādhigamo anatthāpagamo ca dassito. Etadatthāya etesaṃ nipphādanatthāya imasmiṃ okāsaloke yo koci hiraññasuvaṇṇādibhedo nidhi nāma nidhīyati ṭhapīyati paṭisāmīyatīti.

    ਤਤਿਯਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Tatiyagāthāvaṇṇanā

    ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਨਿਹਿਤੋਪਿ ਸੋ ਨਿਧਿ ਪੁਞ੍ਞવਤਂਯੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਸਾਧਕੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Idāni yasmā evaṃ nihitopi so nidhi puññavataṃyeva adhippetatthasādhako hoti, na aññesaṃ, tasmā tamatthaṃ dīpento āha –

    . ‘‘ਤਾવਸ੍ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਸਨ੍ਤੋ, ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕੇ।

    3. ‘‘Tāvassunihito santo, gambhīre odakantike.

    ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਸਬ੍ਬਦਾ ਏવ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਉਪਕਪ੍ਪਤੀ’’ਤਿ॥

    Na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatī’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸੋ ਨਿਧਿ ਤਾવ ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਸਨ੍ਤੋ, ਤਾવ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਖਣਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤੋ ਸਮਾਨੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕੀવ ਸੁਟ੍ਠੂਤਿ? ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕੇ, ਯਾવ ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕੇ ਨਿਹਿਤੋਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਾવ ਸੁਟ੍ਠੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਸਬ੍ਬਦਾ ਏવ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਉਪਕਪ੍ਪਤੀਤਿ ਯੇਨ ਪੁਰਿਸੇਨ ਨਿਹਿਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਨ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਕਰਣਸਮਤ੍ਥੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਿਨ੍ਤੁ ਕੋਚਿਦੇવ ਕਦਾਚਿਦੇવ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ, ਨੇવ વਾ ਉਪਕਪ੍ਪਤੀਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਨ੍ਤਿ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤੇ ਨਿਪਾਤੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ‘‘ਯਥਾ ਤਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਤਾਪਿਨੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮-੧੯; ੩.੧੫੪) વਿਯ। ਲਿਙ੍ਗਭੇਦਂ વਾ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ‘‘ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਸੋ ਅਤ੍ਥੋ ਸੁਖਂ ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ।

    Tassattho – so nidhi tāva sunihito santo, tāva suṭṭhu nikhaṇitvā ṭhapito samānoti vuttaṃ hoti. Kīva suṭṭhūti? Gambhīre odakantike, yāva gambhīre odakantike nihitoti saṅkhaṃ gacchati, tāva suṭṭhūti vuttaṃ hoti. Na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatīti yena purisena nihito, tassa sabbopi sabbakālaṃ na upakappati na sampajjati, yathāvuttakiccakaraṇasamattho na hotīti vuttaṃ hoti. Kintu kocideva kadācideva upakappati, neva vā upakappatīti. Ettha ca nti padapūraṇamatte nipāto daṭṭhabbo ‘‘yathā taṃ appamattassa ātāpino’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.18-19; 3.154) viya. Liṅgabhedaṃ vā katvā ‘‘so’’ti vattabbe ‘‘ta’’nti vuttaṃ. Evaṃ hi vuccamāne so attho sukhaṃ bujjhatīti.

    ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਚਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Catutthapañcamagāthāvaṇṇanā

    ਏવਂ ‘‘ਨ ਸਬ੍ਬੋ ਸਬ੍ਬਦਾ ਏવ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਉਪਕਪ੍ਪਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਨ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ, ਤਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Evaṃ ‘‘na sabbo sabbadā eva, tassa taṃ upakappatī’’ti vatvā idāni yehi kāraṇehi na upakappati, tāni dassento āha –

    . ‘‘ਨਿਧਿ વਾ ਠਾਨਾ ਚવਤਿ, ਸਞ੍ਞਾ વਾਸ੍ਸ વਿਮੁਯ੍ਹਤਿ।

    4. ‘‘Nidhi vā ṭhānā cavati, saññā vāssa vimuyhati.

    ਨਾਗਾ વਾ ਅਪਨਾਮੇਨ੍ਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ વਾਪਿ ਹਰਨ੍ਤਿ ਨਂ॥

    Nāgā vā apanāmenti, yasmā vāpi haranti naṃ.

    . ‘‘ਅਪ੍ਪਿਯਾ વਾਪਿ ਦਾਯਾਦਾ, ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤਿ ਅਪਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿ॥

    5. ‘‘Appiyā vāpi dāyādā, uddharanti apassato’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਹੋਤਿ ਨਿਧਿ, ਸੋ વਾ ਨਿਧਿ ਤਮ੍ਹਾ ਠਾਨਾ ਚવਤਿ ਅਪੇਤਿ વਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਚੇਤਨੋਪਿ ਸਮਾਨੋ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਯવਸੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਞ੍ਞਾ વਾ ਅਸ੍ਸ વਿਮੁਯ੍ਹਤਿ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਨਿਹਿਤੋ ਨਿਧਿ, ਤਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਯਚੋਦਿਤਾ ਨਾਗਾ વਾ ਤਂ ਨਿਧਿਂ ਅਪਨਾਮੇਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਠਾਨਂ ਗਮੇਨ੍ਤਿ। ਯਕ੍ਖਾ વਾਪਿ ਹਰਨ੍ਤਿ ਯੇਨਿਚ੍ਛਕਂ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਪਸ੍ਸਤੋ વਾ ਅਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਿਯਾ વਾ ਦਾਯਾਦਾ ਭੂਮਿਂ ਖਣਿਤ੍વਾ ਤਂ ਨਿਧਿਂ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤਿ। ਏવਮਸ੍ਸ ਏਤੇਹਿ ਠਾਨਾ ਚવਨਾਦੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸੋ ਨਿਧਿ ਨ ਉਪਕਪ੍ਪਤੀਤਿ।

    Tassattho – yasmiṃ ṭhāne sunihito hoti nidhi, so vā nidhi tamhā ṭhānā cavati apeti vigacchati, acetanopi samāno puññakkhayavasena aññaṃ ṭhānaṃ gacchati. Saññā vā assa vimuyhati, yasmiṃ ṭhāne nihito nidhi, taṃ na jānāti, assa puññakkhayacoditā nāgā vā taṃ nidhiṃ apanāmenti aññaṃ ṭhānaṃ gamenti. Yakkhā vāpi haranti yenicchakaṃ ādāya gacchanti. Apassato vā assa appiyā vā dāyādā bhūmiṃ khaṇitvā taṃ nidhiṃ uddharanti. Evamassa etehi ṭhānā cavanādīhi kāraṇehi so nidhi na upakappatīti.

    ਏવਂ ਠਾਨਾ ਚવਨਾਦੀਨਿ ਲੋਕਸਮ੍ਮਤਾਨਿ ਅਨੁਪਕਪ੍ਪਨਕਾਰਣਾਨਿ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਤਂ ਏਤੇਸਮ੍ਪਿ ਕਾਰਣਾਨਂ ਮੂਲਭੂਤਂ ਏਕਞ੍ਞੇવ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਯਸਞ੍ਞਿਤਂ ਕਾਰਣਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Evaṃ ṭhānā cavanādīni lokasammatāni anupakappanakāraṇāni vatvā idāni yaṃ taṃ etesampi kāraṇānaṃ mūlabhūtaṃ ekaññeva puññakkhayasaññitaṃ kāraṇaṃ, taṃ dassento āha –

    ‘‘ਯਦਾ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਯੋ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ વਿਨਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥

    ‘‘Yadā puññakkhayo hoti, sabbametaṃ vinassatī’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਭੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਪ੍ਫਾਦਕਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ ਖਯੋ ਹੋਤਿ, ਭੋਗਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਮਪੁਞ੍ਞਮੋਕਾਸਂ ਕਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਯਂ ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਨ੍ਤੇਨ ਨਿਹਿਤਂ ਹਿਰਞ੍ਞਸੁવਣ੍ਣਾਦਿਧਨਜਾਤਂ, ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ વਿਨਸ੍ਸਤੀਤਿ।

    Tassattho – yasmiṃ samaye bhogasampattinipphādakassa puññassa khayo hoti, bhogapārijuññasaṃvattanikamapuññamokāsaṃ katvā ṭhitaṃ hoti, atha yaṃ nidhiṃ nidhentena nihitaṃ hiraññasuvaṇṇādidhanajātaṃ, sabbametaṃ vinassatīti.

    ਛਟ੍ਠਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Chaṭṭhagāthāvaṇṇanā

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਨਿਹਿਤਮ੍ਪਿ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਅਨੁਪਕਪ੍ਪਨ੍ਤਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਨਸ੍ਸਨਧਮ੍ਮਂ ਲੋਕਸਮ੍ਮਤਂ ਨਿਧਿਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨਿਧੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਸ੍ਸ ਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਸ੍ਸ ਅਨੁਮੋਦਨਤ੍ਥਮਿਦਂ ਨਿਧਿਕਣ੍ਡਮਾਰਦ੍ਧਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Evaṃ bhagavā tena tena adhippāyena nihitampi yathādhippāyaṃ anupakappantaṃ nānappakārehi nassanadhammaṃ lokasammataṃ nidhiṃ vatvā idāni yaṃ puññasampadaṃ paramatthato nidhīti dassetuṃ tassa kuṭumbikassa anumodanatthamidaṃ nidhikaṇḍamāraddhaṃ, taṃ dassento āha –

    . ‘‘ਯਸ੍ਸ ਦਾਨੇਨ ਸੀਲੇਨ, ਸਂਯਮੇਨ ਦਮੇਨ ਚ।

    6. ‘‘Yassa dānena sīlena, saṃyamena damena ca.

    ਨਿਧੀ ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ વਾ’’ਤਿ॥

    Nidhī sunihito hoti, itthiyā purisassa vā’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਦਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਦਾਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾ ਚਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਕਾਯਿਕવਾਚਸਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ। ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਦਸਙ੍ਗਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਾਦਿ વਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸੀਲਂ ਇਧ ਸੀਲਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਸਂਯਮੋਤਿ ਸਂਯਮਨਂ ਸਂਯਮੋ, ਚੇਤਸੋ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਗਤਿਨਿવਾਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਸਮਾਧਿਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਯੇਨ ਸਂਯਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ‘‘ਹਤ੍ਥਸਂਯਤੋ, ਪਾਦਸਂਯਤੋ, વਾਚਾਸਂਯਤੋ, ਸਂਯਤੁਤ੍ਤਮੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਂਯਤੁਤ੍ਤਮੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਪਰੇ ਆਹੁ ‘‘ਸਂਯਮਨਂ ਸਂਯਮੋ, ਸਂવਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਦਮੋਤਿ ਦਮਨਂ, ਕਿਲੇਸੂਪਸਮਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਪਞ੍ਞਾ ਹਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਞ੍ਞਾਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਸੁਸ੍ਸੂਸਾ ਲਭਤੇ ਪਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੮੮)। ਕਤ੍ਥਚਿ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮੋ ਧਿਤਿ ਚਾਗੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ। ਕਤ੍ਥਚਿ ਦਮੋਤਿ ‘‘ਯਦਿ ਸਚ੍ਚਾ ਦਮਾ ਚਾਗਾ, ਖਨ੍ਤ੍ਯਾ ਭਿਯ੍ਯੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ।

    Tatthadānanti ‘‘dānañca dhammacariyā cā’’ti ettha vuttanayeneva gahetabbaṃ. Sīlanti kāyikavācasiko avītikkamo. Pañcaṅgadasaṅgapātimokkhasaṃvarādi vā sabbampi sīlaṃ idha sīlanti adhippetaṃ. Saṃyamoti saṃyamanaṃ saṃyamo, cetaso nānārammaṇagatinivāraṇanti vuttaṃ hoti, samādhissetaṃ adhivacanaṃ. Yena saṃyamena samannāgato ‘‘hatthasaṃyato, pādasaṃyato, vācāsaṃyato, saṃyatuttamo’’ti ettha saṃyatuttamoti vutto. Apare āhu ‘‘saṃyamanaṃ saṃyamo, saṃvaraṇanti vuttaṃ hoti, indriyasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti. Damoti damanaṃ, kilesūpasamananti vuttaṃ hoti, paññāyetaṃ adhivacanaṃ. Paññā hi katthaci paññātveva vuccati ‘‘sussūsā labhate pañña’’nti evamādīsu (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 188). Katthaci dhammoti ‘‘saccaṃ dhammo dhiti cāgo’’ti evamādīsu. Katthaci damoti ‘‘yadi saccā damā cāgā, khantyā bhiyyo na vijjatī’’tiādīsu.

    ਏવਂ ਦਾਨਾਦੀਨਿ ਞਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਏવਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਯਸ੍ਸ ਇਤ੍ਥਿਯਾ વਾ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ વਾ ਦਾਨੇਨ ਸੀਲੇਨ ਸਂਯਮੇਨ ਦਮੇਨ ਚਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯਥਾ ਹਿਰਞ੍ਞੇਨ ਸੁવਣ੍ਣੇਨ ਮੁਤ੍ਤਾਯ ਮਣਿਨਾ વਾ ਧਨਮਯੋ ਨਿਧਿ ਤੇਸਂ ਸੁવਣ੍ਣਾਦੀਨਂ ਏਕਤ੍ਥ ਪਕ੍ਖਿਪਨੇਨ ਨਿਧੀਯਤਿ, ਏવਂ ਪੁਞ੍ਞਮਯੋ ਨਿਧਿ ਤੇਸਂ ਦਾਨਾਦੀਨਂ ਏਕਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਚੇਤਿਯਾਦਿਮ੍ਹਿ વਾ વਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਕਰਣੇਨ ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ।

    Evaṃ dānādīni ñatvā idāni evaṃ imissā gāthāya sampiṇḍetvā attho veditabbo – yassa itthiyā vā purisassa vā dānena sīlena saṃyamena damena cāti imehi catūhi dhammehi yathā hiraññena suvaṇṇena muttāya maṇinā vā dhanamayo nidhi tesaṃ suvaṇṇādīnaṃ ekattha pakkhipanena nidhīyati, evaṃ puññamayo nidhi tesaṃ dānādīnaṃ ekacittasantāne cetiyādimhi vā vatthumhi suṭṭhu karaṇena sunihito hotīti.

    ਸਤ੍ਤਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Sattamagāthāvaṇṇanā

    ਏવਂ ਭਗવਾ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਦਾਨੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਾਯ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨਿਧਿਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯਤ੍ਥ ਨਿਹਿਤੋ, ਸੋ ਨਿਧਿ ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Evaṃ bhagavā ‘‘yassa dānenā’’ti imāya gāthāya puññasampadāya paramatthato nidhibhāvaṃ dassetvā idāni yattha nihito, so nidhi sunihito hoti, taṃ vatthuṃ dassento āha –

    . ‘‘ਚੇਤਿਯਮ੍ਹਿ ਚ ਸਙ੍ਘੇ વਾ, ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਅਤਿਥੀਸੁ વਾ।

    7. ‘‘Cetiyamhi ca saṅghe vā, puggale atithīsu vā.

    ਮਾਤਰਿ ਪਿਤਰਿ ਚਾਪਿ, ਅਥੋ ਜੇਟ੍ਠਮ੍ਹਿ ਭਾਤਰੀ’’ਤਿ॥

    Mātari pitari cāpi, atho jeṭṭhamhi bhātarī’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਚਯਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇਤਿਯਂ, ਪੂਜੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਚਿਤਤ੍ਤਾ વਾ ਚੇਤਿਯਂ। ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਚੇਤਿਯਂ ਤਿવਿਧਂ ਹੋਤਿ ਪਰਿਭੋਗਚੇਤਿਯਂ , ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸਕਚੇਤਿਯਂ, ਧਾਤੁਕਚੇਤਿਯਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖੋ ਪਰਿਭੋਗਚੇਤਿਯਂ, ਬੁਦ੍ਧਪਟਿਮਾ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸਕਚੇਤਿਯਂ, ਧਾਤੁਗਬ੍ਭਥੂਪਾ ਸਧਾਤੁਕਾ ਧਾਤੁਕਚੇਤਿਯਂ। ਸਙ੍ਘੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਾਦੀਸੁ ਯੋ ਕੋਚਿ। ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਗਹਟ੍ਠਪਬ੍ਬਜਿਤੇਸੁ ਯੋ ਕੋਚਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਅਸ੍ਸ ਤਿਥਿ, ਯਮ੍ਹਿ વਾ ਤਮ੍ਹਿ ਦਿવਸੇ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤਿਥਿ। ਤਙ੍ਖਣੇ ਆਗਤਪਾਹੁਨਕਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Tattha cayitabbanti cetiyaṃ, pūjetabbanti vuttaṃ hoti, citattā vā cetiyaṃ. Taṃ panetaṃ cetiyaṃ tividhaṃ hoti paribhogacetiyaṃ , uddissakacetiyaṃ, dhātukacetiyanti. Tattha bodhirukkho paribhogacetiyaṃ, buddhapaṭimā uddissakacetiyaṃ, dhātugabbhathūpā sadhātukā dhātukacetiyaṃ. Saṅghoti buddhappamukhādīsu yo koci. Puggaloti gahaṭṭhapabbajitesu yo koci. Natthi assa tithi, yamhi vā tamhi divase āgacchatīti atithi. Taṅkhaṇe āgatapāhunakassetaṃ adhivacanaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਏવਂ ਚੇਤਿਯਾਦੀਨਿ ਞਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਏવਂ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਯੋ ਸੋ ਨਿਧਿ ‘‘ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਇਮੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਇਟ੍ਠਫਲਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਸਮਤ੍ਥਤਾਯ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਪ੍ਪਕਮ੍ਪਿ ਚੇਤਿਯਮ੍ਹਿ ਦਤ੍વਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਇਟ੍ਠਫਲਲਾਭਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ –

    Evaṃ cetiyādīni ñatvā idāni evaṃ imissā gāthāya sampiṇḍetvā attho veditabbo – yo so nidhi ‘‘sunihito hotī’’ti vutto, so imesu vatthūsu sunihito hoti. Kasmā? Dīgharattaṃ iṭṭhaphalānuppadānasamatthatāya. Tathā hi appakampi cetiyamhi datvā dīgharattaṃ iṭṭhaphalalābhino honti. Yathāha –

    ‘‘ਏਕਪੁਪ੍ਫਂ ਯਜਿਤ੍વਾਨ, ਅਸੀਤਿਕਪ੍ਪਕੋਟਿਯੋ।

    ‘‘Ekapupphaṃ yajitvāna, asītikappakoṭiyo;

    ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਪੁਪ੍ਫਦਾਨਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲ’’ਨ੍ਤਿ ਚ॥

    Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphadānassidaṃ phala’’nti ca.

    ‘‘ਮਤ੍ਤਾਸੁਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾ, ਪਸ੍ਸੇ ਚੇ વਿਪੁਲਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਚ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੯੦)।

    ‘‘Mattāsukhapariccāgā, passe ce vipulaṃ sukha’’nti ca. (dha. pa. 290);

    ਏવਂ ਦਕ੍ਖਿਣਾવਿਸੁਦ੍ਧਿવੇਲਾਮਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਙ੍ਘਾਦਿવਤ੍ਥੂਸੁਪਿ ਦਾਨਫਲવਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ ਚ ਚੇਤਿਯਾਦੀਸੁ ਦਾਨਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ ਫਲવਿਭੂਤਿ ਚ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਏવਂ ਯਥਾਯੋਗਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਤਂ ਤਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਚਾਰਿਤ੍ਤવਾਰਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਸੀਲਸ੍ਸ, ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿવਸੇਨ ਸਂਯਮਸ੍ਸ, ਤਬ੍ਬਤ੍ਥੁਕવਿਪਸ੍ਸਨਾਮਨਸਿਕਾਰਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਦਮਸ੍ਸ ਚ ਪવਤ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਲવਿਭੂਤਿ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Evaṃ dakkhiṇāvisuddhivelāmasuttādīsu vuttanayena saṅghādivatthūsupi dānaphalavibhāgo veditabbo. Yathā ca cetiyādīsu dānassa pavatti phalavibhūti ca dassitā, evaṃ yathāyogaṃ sabbattha taṃ taṃ ārabhitvā cārittavārittavasena sīlassa, buddhānussativasena saṃyamassa, tabbatthukavipassanāmanasikārapaccavekkhaṇavasena damassa ca pavatti tassa tassa phalavibhūti ca veditabbā.

    ਅਟ੍ਠਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Aṭṭhamagāthāvaṇṇanā

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਦਾਨਾਦੀਹਿ ਨਿਧੀਯਮਾਨਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਮਯਨਿਧਿਨੋ ਚੇਤਿਯਾਦਿਭੇਦਂ વਤ੍ਥੁਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਏਤੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਸੁਨਿਹਿਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਨਿਧਿਨੋ ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕੇ ਨਿਹਿਤਨਿਧਿਤੋ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Evaṃ bhagavā dānādīhi nidhīyamānassa puññamayanidhino cetiyādibhedaṃ vatthuṃ dassetvā idāni etesu vatthūsu sunihitassa tassa nidhino gambhīre odakantike nihitanidhito visesaṃ dassento āha –

    . ‘‘ਏਸੋ ਨਿਧਿ ਸੁਨਿਹਿਤੋ, ਅਜੇਯ੍ਯੋ ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ।

    8. ‘‘Eso nidhi sunihito, ajeyyo anugāmiko.

    ਪਹਾਯ ਗਮਨੀਯੇਸੁ, ਏਤਂ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ॥

    Pahāya gamanīyesu, etaṃ ādāya gacchatī’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਪਦੇਨ ਤਂ ਦਾਨਾਦੀਹਿ ਸੁਨਿਹਿਤਨਿਧਿਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ ‘‘ਏਸੋ ਨਿਧਿ ਸੁਨਿਹਿਤੋ’’ਤਿ। ਅਜੇਯ੍ਯੋਤਿ ਪਰੇਹਿ ਜੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਅਚ੍ਚੇਯ੍ਯੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬੋ ਅਚ੍ਚਨਾਰਹੋ ਹਿਤਸੁਖਤ੍ਥਿਕੇਨ ਉਪਚਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਾਠੇ ਏਸੋ ਨਿਧਿ ਅਚ੍ਚੇਯ੍ਯੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ’’ਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ’’ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਸੁਨਿਹਿਤਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚੇਯ੍ਯਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਨ ਚ ਸੁਨਿਹਿਤੋ ਅਚ੍ਚਨੀਯੋ। ਅਚ੍ਚਿਤੋ ਏવ ਹਿ ਸੋਤਿ। ਅਨੁਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ, ਪਰਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਫਲਦਾਨੇਨ ਨ વਿਜਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tattha pubbapadena taṃ dānādīhi sunihitanidhiṃ niddisati ‘‘eso nidhi sunihito’’ti. Ajeyyoti parehi jetvā gahetuṃ na sakkā, acceyyotipi pāṭho, tassa accitabbo accanāraho hitasukhatthikena upacitabboti attho. Etasmiñca pāṭhe eso nidhi acceyyoti sambandhitvā puna ‘‘kasmā’’ti anuyogaṃ dassetvā ‘‘yasmā sunihito anugāmiko’’ti sambandhitabbaṃ. Itarathā hi sunihitassa acceyyattaṃ vuttaṃ bhaveyya, na ca sunihito accanīyo. Accito eva hi soti. Anugacchatīti anugāmiko, paralokaṃ gacchantampi tattha tattha phaladānena na vijahatīti attho.

    ਪਹਾਯ ਗਮਨੀਯੇਸੁ ਏਤਂ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਮਰਣਕਾਲੇ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤੇ ਸਬ੍ਬਭੋਗੇਸੁ ਪਹਾਯ ਗਮਨੀਯੇਸੁ ਏਤਂ ਨਿਧਿਂ ਆਦਾਯ ਪਰਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਯਂ ਕਿਰ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਪਨ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਭੋਗਾਨਂ ਅਗਮਨੀਯਤੋ। ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਏવ ਹਿ ਤੇ ਤੇ ਭੋਗਾ, ਨ ਗਮਨੀਯਾ, ਗਮਨੀਯਾ ਪਨ ਤੇ ਤੇ ਗਤਿવਿਸੇਸਾ। ਯਤੋ ਯਦਿ ਏਸ ਅਤ੍ਥੋ ਸਿਯਾ, ਪਹਾਯ ਭੋਗੇ ਗਮਨੀਯੇਸੁ ਗਤਿવਿਸੇਸੇਸੁ ਇਤਿ વਦੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ‘‘ਨਿਧਿ વਾ ਠਾਨਾ ਚવਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਪਕਾਰੇਨ ਪਹਾਯ ਮਚ੍ਚਂ ਭੋਗੇਸੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੁ ਏਤਂ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ। ਏਸੋ ਹਿ ਅਨੁਗਾਮਿਕਤ੍ਤਾ ਤਂ ਨਪ੍ਪਜਹਤੀਤਿ।

    Pahāyagamanīyesu etaṃ ādāya gacchatīti maraṇakāle paccupaṭṭhite sabbabhogesu pahāya gamanīyesu etaṃ nidhiṃ ādāya paralokaṃ gacchatīti ayaṃ kira etassa attho. So pana na yujjati. Kasmā? Bhogānaṃ agamanīyato. Pahātabbā eva hi te te bhogā, na gamanīyā, gamanīyā pana te te gativisesā. Yato yadi esa attho siyā, pahāya bhoge gamanīyesu gativisesesu iti vadeyya. Tasmā evamettha attho veditabbo – ‘‘nidhi vā ṭhānā cavatī’’ti evamādinā pakārena pahāya maccaṃ bhogesu gacchantesu etaṃ ādāya gacchatīti. Eso hi anugāmikattā taṃ nappajahatīti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ ‘‘ਗਮਨੀਯੇਸੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੂ’’ਤਿ। ਤਂ ਨ ਏਕਂਸਤੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਹਿ ‘‘ਅਰਿਯਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੧) ਏਤ੍ਥ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਨਿਯ੍ਯਾਤਬ੍ਬਾਤਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬੇਸੂਤਿ।

    Tattha siyā ‘‘gamanīyesūti ettha gantabbesūti attho, na gacchantesū’’ti. Taṃ na ekaṃsato gahetabbaṃ. Yathā hi ‘‘ariyā niyyānikā’’ti (dī. ni. 2.141) ettha niyyantāti attho, na niyyātabbāti, evamidhāpi gacchantesūti attho, na gantabbesūti.

    ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਏਸ ਮਰਣਕਾਲੇ ਕਸ੍ਸਚਿ ਦਾਤੁਕਾਮੋ ਭੋਗੇ ਆਮਸਿਤੁਮ੍ਪਿ ਨ ਲਭਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਨ ਤੇ ਭੋਗਾ ਪੁਬ੍ਬਂ ਕਾਯੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਪਚ੍ਛਾ વਿਹਤਾਸੇਨ ਚੇਤਸਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬਂ ਕਾਯੇਨ ਪਹਾਯ ਪਚ੍ਛਾ ਚੇਤਸਾ ਗਮਨੀਯੇਸੁ ਭੋਗੇਸੂਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ, ਪਹਾਯ ਗਮਨੀਯੇਸੁ ਭੋਗੇਸੁ ਏਕਮੇવੇਤਂ ਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿવਿਭવਂ ਤਤੋ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ। ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਅਤ੍ਥੇ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣੇ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ। ਭੋਗਾਨਞ੍ਹਿ ਗਮਨੀਯਭਾવੇਨ ਏਤਸ੍ਸ ਨਿਧਿਸ੍ਸ ਆਦਾਯ ਗਮਨੀਯਭਾવੋ ਲਕ੍ਖੀਯਤੀਤਿ।

    Atha vā yasmā esa maraṇakāle kassaci dātukāmo bhoge āmasitumpi na labhati, tasmā tena te bhogā pubbaṃ kāyena pahātabbā, pacchā vihatāsena cetasā gantabbā, atikkamitabbāti vuttaṃ hoti. Tasmā pubbaṃ kāyena pahāya pacchā cetasā gamanīyesu bhogesūti evamettha attho daṭṭhabbo. Purimasmiṃ atthe niddhāraṇe bhummavacanaṃ, pahāya gamanīyesu bhogesu ekamevetaṃ puññanidhivibhavaṃ tato nīharitvā ādāya gacchatīti. Pacchime atthe bhāvenabhāvalakkhaṇe bhummavacanaṃ. Bhogānañhi gamanīyabhāvena etassa nidhissa ādāya gamanīyabhāvo lakkhīyatīti.

    ਨવਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Navamagāthāvaṇṇanā

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿਨੋ ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਓਦਕਨ੍ਤਿਕੇ ਨਿਹਿਤਨਿਧਿਤੋ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਣ੍ਡਗੁਣਸਂવਣ੍ਣਨੇਨ ਕਯਜਨਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ ਉਲ਼ਾਰਭਣ੍ਡવਾਣਿਜੋ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨਾ ਦੇਸਿਤਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿਗੁਣਸਂવਣ੍ਣਨੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿਮ੍ਹਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Evaṃ bhagavā imassa puññanidhino gambhīre odakantike nihitanidhito visesaṃ dassetvā puna attano bhaṇḍaguṇasaṃvaṇṇanena kayajanassa ussāhaṃ janento uḷārabhaṇḍavāṇijo viya attanā desitapuññanidhiguṇasaṃvaṇṇanena tasmiṃ puññanidhimhi devamanussānaṃ ussāhaṃ janento āha –

    . ‘‘ਅਸਾਧਾਰਣਮਞ੍ਞੇਸਂ, ਅਚੋਰਾਹਰਣੋ ਨਿਧਿ।

    9. ‘‘Asādhāraṇamaññesaṃ, acorāharaṇo nidhi.

    ਕਯਿਰਾਥ ਧੀਰੋ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ, ਯੋ ਨਿਧਿ ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ’’ਤਿ॥

    Kayirātha dhīro puññāni, yo nidhi anugāmiko’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਅਸਾਧਾਰਣਮਞ੍ਞੇਸਨ੍ਤਿ ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਅਞ੍ਞੇਸਂ, ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ ‘‘ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਨ ਚੋਰੇਹਿ ਆਹਰਣੋ ਅਚੋਰਾਹਰਣੋ, ਚੋਰੇਹਿ ਆਦਾਤਬ੍ਬੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਧਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਨਿਧਿ। ਏવਂ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿਗੁਣਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਦ੍વੀਹਿ ਤਤ੍ਥ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਤਿ ‘‘ਕਯਿਰਾਥ ਧੀਰੋ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ, ਯੋ ਨਿਧਿ ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਨਾਮ ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਅਞ੍ਞੇਸਂ, ਅਚੋਰਾਹਰਣੋ ਚ ਨਿਧਿ ਹੋਤਿ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਅਸਾਧਾਰਣੋ ਅਚੋਰਾਹਰਣੋ ਚ ਨਿਧਿ, ਅਥ ਖੋ ਪਨ ‘‘ਏਸੋ ਨਿਧਿ ਸੁਨਿਹਿਤੋ, ਅਜੇਯ੍ਯੋ ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤੋ ਯੋ ਨਿਧਿ ਅਨੁਗਾਮਿਕੋ। ਸੋ ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿਯੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਯਿਰਾਥ ਕਰੇਯ੍ਯ ਧੀਰੋ ਬੁਦ੍ਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪੁਞ੍ਞਾਨੀਤਿ।

    Tattha asādhāraṇamaññesanti asādhāraṇo aññesaṃ, makāro padasandhikaro ‘‘adukkhamasukhāya vedanāya sampayuttā’’tiādīsu viya. Na corehi āharaṇo acorāharaṇo, corehi ādātabbo na hotīti attho. Nidhātabboti nidhi. Evaṃ dvīhi padehi puññanidhiguṇaṃ saṃvaṇṇetvā tato dvīhi tattha ussāhaṃ janeti ‘‘kayirātha dhīro puññāni, yo nidhi anugāmiko’’ti. Tassattho – yasmā puññāni nāma asādhāraṇo aññesaṃ, acorāharaṇo ca nidhi hoti. Na kevalañca asādhāraṇo acorāharaṇo ca nidhi, atha kho pana ‘‘eso nidhi sunihito, ajeyyo anugāmiko’’ti ettha vutto yo nidhi anugāmiko. So ca yasmā puññāniyeva, tasmā kayirātha kareyya dhīro buddhisampanno dhitisampanno ca puggalo puññānīti.

    ਦਸਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Dasamagāthāvaṇṇanā

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਗੁਣਸਂવਣ੍ਣਨੇਨ ਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿਮ੍ਹਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯੇ ਉਸ੍ਸਹਿਤ੍વਾ ਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿਕਿਰਿਯਾਯ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸੋ ਯਂ ਫਲਂ ਦੇਤਿ, ਤਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Evaṃ bhagavā guṇasaṃvaṇṇanena puññanidhimhi devamanussānaṃ ussāhaṃ janetvā idāni ye ussahitvā puññanidhikiriyāya sampādenti, tesaṃ so yaṃ phalaṃ deti, taṃ saṅkhepato dassento āha –

    ੧੦.

    10.

    ‘‘ਏਸ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ, ਸਬ੍ਬਕਾਮਦਦੋ ਨਿਧੀ’’ਤਿ॥

    ‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhī’’ti.

    ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਤ੍ਥਨਾਯ ਪਟਿਬਨ੍ਧਿਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਕਾਮਦਦਤ੍ਤਂ, ਨ વਿਨਾ ਪਤ੍ਥਨਂ ਹੋਤਿ। ਯਥਾਹ –

    Idāni yasmā patthanāya paṭibandhitassa sabbakāmadadattaṃ, na vinā patthanaṃ hoti. Yathāha –

    ‘‘ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯ ਚੇ ਗਹਪਤਯੋ ਧਮ੍ਮਚਾਰੀ ਸਮਚਾਰੀ ‘ਅਹੋ વਤਾਹਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਖਤ੍ਤਿਯਮਹਾਸਾਲਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ, ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ વਿਜ੍ਜਤਿ ਯਂ ਸੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਖਤ੍ਤਿਯਮਹਾਸਾਲਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਧਮ੍ਮਚਾਰੀ ਸਮਚਾਰੀ’’ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੨)।

    ‘‘Ākaṅkheyya ce gahapatayo dhammacārī samacārī ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya’nti, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so dhammacārī samacārī’’ (ma. ni. 1.442).

    ਏવਂ ‘‘ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ਧਮ੍ਮਚਾਰੀ ਸਮਚਾਰੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੨)।

    Evaṃ ‘‘anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyya. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so dhammacārī samacārī’’ti (ma. ni. 1.442).

    ਤਥਾ ਚਾਹ –

    Tathā cāha –

    ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੀਲੇਨ, ਸੁਤੇਨ, ਚਾਗੇਨ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤਿ ‘ਅਹੋ વਤਾਹਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਖਤ੍ਤਿਯਮਹਾਸਾਲਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਦਹਤਿ, ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ વਿਹਾਰਾ ਚ ਏવਂ ਭਾવਿਤਾ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਤਤ੍ਰੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੬੧) ਏવਮਾਦਿ।

    ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena, sutena, cāgena, paññāya samannāgato hoti, tassa evaṃ hoti ‘aho vatāhaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā khattiyamahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjeyya’nti. So taṃ cittaṃ padahati, taṃ cittaṃ adhiṭṭhāti, taṃ cittaṃ bhāveti. Tassa te saṅkhārā ca vihārā ca evaṃ bhāvitā evaṃ bahulīkatā tatrūpapattiyā saṃvattantī’’ti (ma. ni. 3.161) evamādi.

    ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਤਥਾ ਤਥਾ ਆਕਙ੍ਖਪਰਿਯਾਯਂ ਚਿਤ੍ਤਪਦਹਨਾਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ ਪਤ੍ਥਨਂ ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਕਾਮਦਦਤ੍ਤੇ ਹੇਤੁਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ –

    Tasmā taṃ tathā tathā ākaṅkhapariyāyaṃ cittapadahanādhiṭṭhānabhāvanāparikkhāraṃ patthanaṃ tassa sabbakāmadadatte hetuṃ dassento āha –

    ‘‘ਯਂ ਯਦੇવਾਭਿਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ॥

    ‘‘Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti.

    ਏਕਾਦਸਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ekādasamagāthāvaṇṇanā

    ੧੧. ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਏਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਂ ਓਧਿਸੋ ਓਧਿਸੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਤਾ ਸੁਸਰਤਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਗਾਥਾਯੋ ਆਹ।

    11. Idāni yaṃ taṃ sabbaṃ etena labbhati, taṃ odhiso odhiso dassento ‘‘suvaṇṇatā susaratā’’ti evamādigāthāyo āha.

    ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਤਾવ ਸੁવਣ੍ਣਤਾ ਨਾਮ ਸੁਨ੍ਦਰਚ੍ਛવਿવਣ੍ਣਤਾ ਕਞ੍ਚਨਸਨ੍ਨਿਭਤ੍ਤਚਤਾ, ਸਾਪਿ ਏਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿਨਾ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਯਥਾਹ –

    Tattha paṭhamagāthāya tāva suvaṇṇatā nāma sundaracchavivaṇṇatā kañcanasannibhattacatā, sāpi etena puññanidhinā labbhati. Yathāha –

    ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ…ਪੇ॰… ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਅਕ੍ਕੋਧਨੋ ਅਹੋਸਿ ਅਨੁਪਾਯਾਸਬਹੁਲੋ, ਬਹੁਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨੋ ਨਾਭਿਸਜ੍ਜਿ ਨ ਕੁਪ੍ਪਿ ਨ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਿ ਨ ਪਤਿਤ੍ਥੀਯਿ, ਨ ਕੋਪਞ੍ਚ ਦੋਸਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਞ੍ਚ ਪਾਤ੍વਾਕਾਸਿ, ਦਾਤਾ ਚ ਅਹੋਸਿ ਸੁਖੁਮਾਨਂ ਮੁਦੁਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥਰਣਾਨਂ ਪਾવੁਰਣਾਨਂ ਖੋਮਸੁਖੁਮਾਨਂ ਕਪ੍ਪਾਸਿਕ…ਪੇ॰… ਕੋਸੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਕਮ੍ਬਲਸੁਖੁਮਾਨਂ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ ਕਞ੍ਚਨਸਨ੍ਨਿਭਤ੍ਤਚੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੧੮)।

    ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pubbe manussabhūto samāno akkodhano ahosi anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno nābhisajji na kuppi na byāpajji na patitthīyi, na kopañca dosañca appaccayañca pātvākāsi, dātā ca ahosi sukhumānaṃ mudukānaṃ attharaṇānaṃ pāvuraṇānaṃ khomasukhumānaṃ kappāsika…pe… koseyya…pe… kambalasukhumānaṃ. So tassa kammassa katattā upacitattā…pe… itthattaṃ āgato samāno imaṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ paṭilabhati. Suvaṇṇavaṇṇo hoti kañcanasannibhattaco’’ti (dī. ni. 3.218).

    ਸੁਸਰਤਾ ਨਾਮ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰਤਾ ਕਰવੀਕਭਾਣਿਤਾ, ਸਾਪਿ ਏਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਯਥਾਹ –

    Susaratā nāma brahmassaratā karavīkabhāṇitā, sāpi etena labbhati. Yathāha –

    ‘‘ਯਮ੍ਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ…ਪੇ॰… ਫਰੁਸਂ વਾਚਂ ਪਹਾਯ ਫਰੁਸਾਯ વਾਚਾਯ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਯਾ ਸਾ વਾਚਾ ਨੇਲਾ ਕਣ੍ਣਸੁਖਾ…ਪੇ॰… ਤਥਾਰੂਪਿਂ વਾਚਂ ਭਾਸਿਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਆਗਤੋ ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਪਹੁਤਜਿવ੍ਹੋ ਚ ਹੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰੋ ਚ ਕਰવੀਕਭਾਣੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੩੬)।

    ‘‘Yampi , bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato ahosi, yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā…pe… tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā ahosi. So tassa kammassa katattā upacitattā…pe… itthattaṃ āgato samāno imāni dve mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati. Pahutajivho ca hoti brahmassaro ca karavīkabhāṇī’’ti (dī. ni. 3.236).

    ਸੁਸਣ੍ਠਾਨਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਣ੍ਠਾਨਤਾ, ਸਮਚਿਤવਟ੍ਟਿਤਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਂ ਸਮਚਿਤવਟ੍ਟਿਤਭਾવੇਨ ਸਨ੍ਨਿવੇਸੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਾਪਿ ਏਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਯਥਾਹ –

    Susaṇṭhānāti suṭṭhu saṇṭhānatā, samacitavaṭṭitayuttaṭṭhānesu aṅgapaccaṅgānaṃ samacitavaṭṭitabhāvena sannivesoti vuttaṃ hoti. Sāpi etena labbhati. Yathāha –

    ‘‘ਯਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਰਿਮਂ ਜਾਤਿਂ…ਪੇ॰… ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਸਮਾਨੋ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ ਹਿਤਕਾਮੋ ਫਾਸੁਕਾਮੋ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮੋ ‘ਕਿਨ੍ਤਿ ਮੇ ਸਦ੍ਧਾਯ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁਂ, ਸੀਲੇਨ ਸੁਤੇਨ ਚਾਗੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਧਨਧਞ੍ਞੇਨ ਖੇਤ੍ਤવਤ੍ਥੁਨਾ ਦ੍વਿਪਦਚਤੁਪ੍ਪਦੇਹਿ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰੇਹਿ ਦਾਸਕਮ੍ਮਕਰਪੋਰਿਸੇਹਿ ਞਾਤੀਹਿ ਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਬਨ੍ਧવੇਹਿ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਸਮਾਨੋ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਸੀਹਪੁਬ੍ਬਡ੍ਢਕਾਯੋ ਚ ਹੋਤਿ ਚਿਤਨ੍ਤਰਂਸੋ ਚ ਸਮવਟ੍ਟਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੨੪) ਏવਮਾਦਿ।

    ‘‘Yampi, bhikkhave, tathāgato purimaṃ jātiṃ…pe… pubbe manussabhūto samāno bahujanassa atthakāmo ahosi hitakāmo phāsukāmo yogakkhemakāmo ‘kinti me saddhāya vaḍḍheyyuṃ, sīlena sutena cāgena paññāya dhanadhaññena khettavatthunā dvipadacatuppadehi puttadārehi dāsakammakaraporisehi ñātīhi mittehi bandhavehi vaḍḍheyyu’nti, so tassa kammassa…pe… samāno imāni tīṇi mahāpurisalakkhaṇāni paṭilabhati, sīhapubbaḍḍhakāyo ca hoti citantaraṃso ca samavaṭṭakkhandho cā’’ti (dī. ni. 3.224) evamādi.

    ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਇਤੋ ਪਰੇਸਮ੍ਪਿ ਇਮਿਨਾ ਪੁਞ੍ਞਨਿਧਿਨਾ ਪਟਿਲਾਭਸਾਧਕਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨਿ ਤਤੋ ਤਤੋ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਤਿવਿਤ੍ਥਾਰਭਯੇਨ ਤੁ ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ, ਇਦਾਨਿ ਅવਸੇਸਪਦਾਨਂ વਣ੍ਣਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ।

    Iminā nayena ito paresampi iminā puññanidhinā paṭilābhasādhakāni suttapadāni tato tato ānetvā vattabbāni. Ativitthārabhayena tu saṃkhittaṃ, idāni avasesapadānaṃ vaṇṇanaṃ karissāmi.

    ਸੁਰੂਪਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਆਕਾਸੋ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਰੂਪਂਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦੬) વਿਯ, ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸੁਨ੍ਦਰਤਾ ਸੁਰੂਪਤਾ ਨਾਤਿਦੀਘਤਾ ਨਾਤਿਰਸ੍ਸਤਾ ਨਾਤਿਕਿਸਤਾ ਨਾਤਿਥੂਲਤਾ ਨਾਤਿਕਾਲ਼ਤਾ ਨਚ੍ਚੋਦਾਤਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਧਿਪਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪਤਿਭਾવੋ, ਖਤ੍ਤਿਯਮਹਾਸਾਲਾਦਿਭਾવੇਨ ਸਾਮਿਕਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿવਾਰੋਤਿ ਅਗਾਰਿਕਾਨਂ ਸਜਨਪਰਿਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਅਨਗਾਰਿਕਾਨਂ ਪਰਿਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਆਧਿਪਚ੍ਚਞ੍ਚ ਪਰਿવਾਰੋ ਚ ਆਧਿਪਚ੍ਚਪਰਿવਾਰੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸੁવਣ੍ਣਤਾਦੀਹਿ ਸਰੀਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਆਧਿਪਚ੍ਚੇਨ ਭੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਪਰਿવਾਰੇਨ ਸਜਨਪਰਿਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਯਂ ਤਂ ‘‘ਯਂ ਯਦੇવਾਭਿਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਇਦਮ੍ਪਿ ਤਾવ ਪਠਮਂ ਓਧਿਸੋ વੁਤ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਤਾਦਿ ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Surūpatāti ettha sakalasarīraṃ rūpanti veditabbaṃ ‘‘ākāso parivārito rūpaṃtveva saṅkhaṃ gacchatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.306) viya, tassa rūpassa sundaratā surūpatā nātidīghatā nātirassatā nātikisatā nātithūlatā nātikāḷatā naccodātatāti vuttaṃ hoti. Ādhipaccanti adhipatibhāvo, khattiyamahāsālādibhāvena sāmikabhāvoti attho. Parivāroti agārikānaṃ sajanaparijanasampatti, anagārikānaṃ parisasampatti, ādhipaccañca parivāro ca ādhipaccaparivāro. Ettha ca suvaṇṇatādīhi sarīrasampatti, ādhipaccena bhogasampatti, parivārena sajanaparijanasampatti vuttāti veditabbā. Sabbametena labbhatīti yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, tattha idampi tāva paṭhamaṃ odhiso vuttasuvaṇṇatādi sabbametena labbhatīti veditabbanti dasseti.

    ਦ੍વਾਦਸਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Dvādasamagāthāvaṇṇanā

    ੧੨. ਏવਮਿਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਲਭਿਤਬ੍ਬਂ ਰਜ੍ਜਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਓਰਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਦੁਭਯਰਜ੍ਜਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਦੇਸਰਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ।

    12. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ rajjasampattito oraṃ devamanussasampattiṃ dassetvā idāni tadubhayarajjasampattiṃ dassento ‘‘padesarajja’’nti imaṃ gāthamāha.

    ਤਤ੍ਥ ਪਦੇਸਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਏਕਦੀਪਮ੍ਪਿ ਸਕਲਂ ਅਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਪਥવਿਯਾ ਏਕਮੇਕਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ ਰਜ੍ਜਂ। ਇਸ੍ਸਰਭਾવੋ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ, ਇਮਿਨਾ ਦੀਪਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਜ੍ਜਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸੁਖਂ ਪਿਯਨ੍ਤਿ ਇਟ੍ਠਂ ਕਨ੍ਤਂ ਮਨਾਪਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸੁਖਂ। ਇਮਿਨਾ ਚਾਤੁਰਨ੍ਤਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਜ੍ਜਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦੇવੇਸੁ ਰਜ੍ਜਂ ਦੇવਰਜ੍ਜਂ, ਏਤੇਨ ਮਨ੍ਧਾਤਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਦੇવਰਜ੍ਜਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਪਿ ਦਿਬ੍ਬੇਸੂਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯੇ ਤੇ ਦਿવਿ ਭવਤ੍ਤਾ ‘‘ਦਿਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਸੁ ਦਿਬ੍ਬੇਸੁ ਕਾਯੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਮ੍ਪਿ ਦੇવਰਜ੍ਜਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਯਂ ਤਂ ‘‘ਯਂ ਯਦੇવਾਭਿਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਇਦਮ੍ਪਿ ਦੁਤਿਯਂ ਓਧਿਸੋ ਪਦੇਸਰਜ੍ਜਾਦਿ ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Tattha padesarajjanti ekadīpampi sakalaṃ apāpuṇitvā pathaviyā ekamekasmiṃ padese rajjaṃ. Issarabhāvo issariyaṃ, iminā dīpacakkavattirajjaṃ dasseti. Cakkavattisukhaṃ piyanti iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ cakkavattisukhaṃ. Iminā cāturantacakkavattirajjaṃ dasseti. Devesu rajjaṃ devarajjaṃ, etena mandhātādīnampi manussānaṃ devarajjaṃ dassitaṃ hoti. Api dibbesūti iminā ye te divi bhavattā ‘‘dibbā’’ti vuccanti, tesu dibbesu kāyesu uppannānampi devarajjaṃ dasseti. Sabbametena labbhatīti yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, tattha idampi dutiyaṃ odhiso padesarajjādi sabbametena labbhatīti veditabbanti dasseti.

    ਤੇਰਸਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Terasamagāthāvaṇṇanā

    ੧੩. ਏવਮਿਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਲਭਿਤਬ੍ਬਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਰਜ੍ਜਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਦ੍વੀਹਿ ਗਾਥਾਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਸਤੋ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਾਨੁਸ੍ਸਿਕਾ ਚ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ।

    13. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ devamanussarajjasampattiṃ dassetvā idāni dvīhi gāthāhi vuttaṃ sampattiṃ samāsato purakkhatvā nibbānasampattiṃ dassento ‘‘mānussikā ca sampattī’’ti imaṃ gāthamāha.

    ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਪਦવਣ੍ਣਨਾ – ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਯਨ੍ਤਿ ਮਾਨੁਸ੍ਸੀ, ਮਾਨੁਸ੍ਸੀ ਏવ ਮਾਨੁਸ੍ਸਿਕਾ। ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਦੇવਾਨਂ ਲੋਕੋ ਦੇવਲੋਕੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਦੇવਲੋਕੇ। ਯਾਤਿ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਂ, ਰਮਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਉਪਕਰਣਭੂਤਾਯਾਤਿ ਰਤਿ, ਸੁਖਸ੍ਸ ਸੁਖવਤ੍ਥੁਨੋ ਚੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਯਾਤਿ ਅਨਿਯਤવਚਨਂ ਸਦ੍ਦੋ ਪੁਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਹ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ

    Tassāyaṃ padavaṇṇanā – manussānaṃ ayanti mānussī, mānussī eva mānussikā. Sampajjanaṃ sampatti. Devānaṃ loko devaloko. Tasmiṃ devaloke. Yāti anavasesapariyādānaṃ, ramanti etāya ajjhattaṃ uppannāya bahiddhā vā upakaraṇabhūtāyāti rati, sukhassa sukhavatthuno cetaṃ adhivacanaṃ. ti aniyatavacanaṃ casaddo pubbasampattiyā saha sampiṇḍanattho. Nibbānaṃyeva nibbānasampatti.

    ਅਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ – ਯਾ ਏਸਾ ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਤਾ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਮਾਨੁਸ੍ਸਿਕਾ ਚ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦੇવਲੋਕੇ ਚ ਯਾ ਰਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਚ ਸਬ੍ਬਾ, ਯਾ ਚਾਯਮਪਰਾ ਸਦ੍ਧਾਨੁਸਾਰਿਭਾવਾਦਿવਸੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਸਾ ਚਾਤਿ ਇਦਂ ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਓਧਿਸੋ ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ।

    Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – yā esā ‘‘suvaṇṇatā’’tiādīhi padehi mānussikā ca sampatti devaloke ca yā rati vuttā, sā ca sabbā, yā cāyamaparā saddhānusāribhāvādivasena pattabbā nibbānasampatti, sā cāti idaṃ tatiyampi odhiso sabbametena labbhatīti.

    ਅਥ વਾ ਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਸੁવਣ੍ਣਤਾਦੀਹਿ ਅવੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੂਰਾ ਸਤਿਮਨ੍ਤੋ ਇਧ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੧) ਨਯੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਪਞ੍ਞਾવੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯਾਦਿਭੇਦਾ ਚ ਮਾਨੁਸ੍ਸਿਕਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਅਪਰਾ ਦੇવਲੋਕੇ ਚ ਯਾ ਝਾਨਾਦਿਰਤਿ, ਯਾ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਤਤਿਯਂ ਓਧਿਸੋ ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ। ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Atha vā yā pubbe suvaṇṇatādīhi avuttā ‘‘sūrā satimanto idha brahmacariyavāso’’ti evamādinā (a. ni. 9.21) nayena niddiṭṭhā paññāveyyattiyādibhedā ca mānussikā sampatti, aparā devaloke ca yā jhānādirati, yā ca yathāvuttappakārā nibbānasampatti cāti idampi tatiyaṃ odhiso sabbametena labbhatīti. Evampettha atthavaṇṇanā veditabbā.

    ਚੁਦ੍ਦਸਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Cuddasamagāthāvaṇṇanā

    ੧੪. ਏવਮਿਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਲਭਿਤਬ੍ਬਂ ਸਦ੍ਧਾਨੁਸਾਰੀਭਾવਾਦਿવਸੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇવਿਜ੍ਜਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਭਾવવਸੇਨਪਿ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਤਮੇવ ਤਸ੍ਸ ਉਪਾਯਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਦਮਾਗਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ।

    14. Evamimāya gāthāya puññānubhāvena labhitabbaṃ saddhānusārībhāvādivasena pattabbaṃ nibbānasampattimpi dassetvā idāni tevijjaubhatobhāgavimuttabhāvavasenapi pattabbaṃ tameva tassa upāyañca dassento ‘‘mittasampadamāgammā’’ti imaṃ gāthamāha.

    ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਪਦવਣ੍ਣਨਾ – ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤਾਯ ਗੁਣવਿਭੂਤਿਂ ਪਾਪੁਣਾਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਦਾ, ਮਿਤ੍ਤੋ ਏવ ਸਮ੍ਪਦਾ ਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਦਾ, ਤਂ ਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਦਂਆਗਮ੍ਮਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ। ਯੋਨਿਸੋਤਿ ਉਪਾਯੇਨ। ਪਯੁਞ੍ਜਤੋਤਿ ਯੋਗਾਨੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਰੋਤੋ। વਿਜਾਨਾਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ વਿਜ੍ਜਾ, વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਏਤਾਯ, ਸਯਂ વਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚ વਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਯੋ, વਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤੀਸੁ વਸੀਭਾવੋ વਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੀਭਾવੋ

    Tassāyaṃ padavaṇṇanā – sampajjati etāya guṇavibhūtiṃ pāpuṇātīti sampadā, mitto eva sampadā mittasampadā, taṃ mittasampadaṃ. Āgammāti nissāya. Yonisoti upāyena. Payuñjatoti yogānuṭṭhānaṃ karoto. Vijānāti etāyāti vijjā, vimuccati etāya, sayaṃ vā vimuccatīti vimutti, vijjā ca vimutti ca vijjāvimuttiyo, vijjāvimuttīsu vasībhāvo vijjāvimuttivasībhāvo.

    ਅਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ – ਯ੍વਾਯਂ ਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਦਮਾਗਮ੍ਮ ਸਤ੍ਥਾਰਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ વਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯਂ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਤੋ ਓવਾਦਞ੍ਚ ਅਨੁਸਾਸਨਿਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਯੋਨਿਸੋ ਪਯੁਞ੍ਜਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਦੀਸੁ ਤੀਸੁ વਿਜ੍ਜਾਸੁ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿ? ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੩੮੧) ਏવਂ ਆਗਤਾਯ ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਨਿਬ੍ਬਾਨਭੇਦਾਯ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਤਥਾ ਤਥਾ ਅਦਨ੍ਧਾਯਿਤਤ੍ਤੇਨ વਸੀਭਾવੋ, ਇਦਮ੍ਪਿ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਓਧਿਸੋ ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ।

    Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – yvāyaṃ mittasampadamāgamma satthāraṃ vā aññataraṃ vā garuṭṭhāniyaṃ sabrahmacāriṃ nissāya tato ovādañca anusāsaniñca gahetvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipattiyā yoniso payuñjato pubbenivāsādīsu tīsu vijjāsu ‘‘tattha katamā vimutti? Cittassa ca adhimutti nibbānañcā’’ti (dha. sa. 1381) evaṃ āgatāya aṭṭhasamāpattinibbānabhedāya vimuttiyā ca tathā tathā adandhāyitattena vasībhāvo, idampi catutthaṃ odhiso sabbametena labbhatīti.

    ਪਨ੍ਨਰਸਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Pannarasamagāthāvaṇṇanā

    ੧੫. ਏવਮਿਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਥਿਤવਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੀਭਾવਭਾਗਿਯਪੁਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਲਭਿਤਬ੍ਬਂ ਤੇવਿਜ੍ਜਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਭਾવવਸੇਨਪਿ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ વਿਜ੍ਜਾવਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੀਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਤੇવਿਜ੍ਜਾ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮੁਤ੍ਤਾਪਿ ਸਬ੍ਬੇ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿਗੁਣવਿਭੂਤਿਂ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਇਮਾਯ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਾਯ ਚ ਤਸ੍ਸਾ ਗੁਣવਿਭੂਤਿਯਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਸਾਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਮੋਕ੍ਖਾ ਚਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ।

    15. Evamimāya gāthāya pubbe kathitavijjāvimuttivasībhāvabhāgiyapuññānubhāvena labhitabbaṃ tevijjaubhatobhāgavimuttabhāvavasenapi pattabbaṃ nibbānasampattiṃ dassetvā idāni yasmā vijjāvimuttivasībhāvappattā tevijjā ubhatobhāgavimuttāpi sabbe paṭisambhidādiguṇavibhūtiṃ labhanti, imāya puññasampadāya ca tassā guṇavibhūtiyā padaṭṭhānavasena tathā tathā sāpi labbhati, tasmā tampi dassento ‘‘paṭisambhidā vimokkhā cā’’ti imaṃ gāthamāha.

    ‘‘ਯਤੋ ਸਮ੍ਮਾ ਕਤੇਨ ਯਾ ਚਾਯਂ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਭਾਨੇਸੁ ਪਭੇਦਗਤਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਯੇ ਚਿਮੇ ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੯; ੩.੩੩੯) ਨਯੇਨ ਅਟ੍ਠ વਿਮੋਕ੍ਖਾ, ਯਾ ਚਾਯਂ ਭਗવਤੋ ਸਾવਕੇਹਿ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਸਾવਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਿਕਾ ਸਾવਕਪਾਰਮੀ, ਯਾ ਚ ਸਯਮ੍ਭੁਭਾવਸਾਧਿਕਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿ, ਯਾ ਚ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਭਾવਸਾਧਿਕਾ ਬੁਦ੍ਧਭੂਮਿ, ਇਦਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਚਮਂ ਓਧਿਸੋ ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    ‘‘Yato sammā katena yā cāyaṃ dhammatthaniruttipaṭibhānesu pabhedagatā paññā paṭisambhidā’’ti vuccati, ye cime ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādinā (dī. ni. 2.129; 3.339) nayena aṭṭha vimokkhā, yā cāyaṃ bhagavato sāvakehi pattabbā sāvakasampattisādhikā sāvakapāramī, yā ca sayambhubhāvasādhikā paccekabodhi, yā ca sabbasattuttamabhāvasādhikā buddhabhūmi, idampi pañcamaṃ odhiso sabbametena labbhatīti veditabbaṃ.

    ਸੋਲ਼ਸਮਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Soḷasamagāthāvaṇṇanā

    ੧੬. ਏવਂ ਭਗવਾ ਯਂ ਤਂ ‘‘ਯਂ ਯਦੇવਾਭਿਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤੇਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਇਮਾਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਓਧਿਸੋ ਓਧਿਸੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਬ੍ਬਮੇવਿਦਂ ਸਬ੍ਬਕਾਮਦਦਨਿਧਿਸਞ੍ਞਿਤਂ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂ ਮਹਤ੍ਥਿਕਾ ਏਸਾ’’ਤਿ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਪੇਸਿ।

    16. Evaṃ bhagavā yaṃ taṃ ‘‘yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti vuttaṃ, taṃ imāhi pañcahi gāthāhi odhiso odhiso dassetvā idāni sabbamevidaṃ sabbakāmadadanidhisaññitaṃ puññasampadaṃ pasaṃsanto ‘‘evaṃ mahatthikā esā’’ti imāya gāthāya desanaṃ niṭṭhapesi.

    ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਪਦવਣ੍ਣਨਾ – ਏવਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਤ੍ਥਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਮਹਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਤ੍ਥਿਕਾ, ਮਹਤੋ ਅਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਏਸਾਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸવਚਨਂ, ਤੇਨ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਦਾਨੇਨ ਸੀਲੇਨਾ’’ਤਿ ਇਤੋ ਪਭੁਤਿ ਯਾવ ‘‘ਕਯਿਰਾਥ ਧੀਰੋ ਪੁਞ੍ਞਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਂ ਉਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਯਦਿਦਨ੍ਤਿ ਅਭਿਮੁਖਕਰਣਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਤੇਨ ਏਸਾਤਿ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਂ ਯਾ ਏਸਾਤਿ ਅਭਿਮੁਖਂ ਕਰੋਤਿ। ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮ੍ਪਦਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਾਤਸ੍ਮਾਤਿ ਕਾਰਣવਚਨਂ। ਧੀਰਾਤਿ ਧਿਤਿਮਨ੍ਤੋ। ਪਸਂਸਨ੍ਤੀਤਿ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਕਤਪੁਞ੍ਞਤਨ੍ਤਿ ਕਤਪੁਞ੍ਞਭਾવਂ।

    Tassāyaṃ padavaṇṇanā – evanti atītatthanidassanaṃ. Mahanto attho assāti mahatthikā, mahato atthāya saṃvattatīti vuttaṃ hoti, mahiddhikātipi pāṭho. Esāti uddesavacanaṃ, tena ‘‘yassa dānena sīlenā’’ti ito pabhuti yāva ‘‘kayirātha dhīro puññānī’’ti vuttaṃ puññasampadaṃ uddisati. Yadidanti abhimukhakaraṇatthe nipāto, tena esāti uddiṭṭhaṃ niddisituṃ yā esāti abhimukhaṃ karoti. Puññānaṃ sampadā puññasampadā. Tasmāti kāraṇavacanaṃ. Dhīrāti dhitimanto. Pasaṃsantīti vaṇṇayanti. Paṇḍitāti paññāsampannā. Katapuññatanti katapuññabhāvaṃ.

    ਅਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ – ਇਤਿ ਭਗવਾ ਸੁવਣ੍ਣਤਾਦਿਂ ਬੁਦ੍ਧਭੂਮਿਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਮਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤੇਨੇવਤ੍ਥੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਯ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਾਯ ਮਹਤ੍ਥਿਕਤ੍ਤਂ ਥੁਨਨ੍ਤੋ ਆਹ – ਏવਂ ਮਹਤੋ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਆવਹਨੇਨ ਮਹਤ੍ਥਿਕਾ ਏਸਾ, ਯਦਿਦਂ ਮਯਾ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਦਾਨੇਨ ਸੀਲੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਦੇਸਿਤਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਪਦਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਾਦਿਸਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਸੁਖਾવਹਾਯ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਅਕਿਲਾਸੁਤਾਯ ਯਥਾਭੂਤਗੁਣੇਨ ਚ ਧੀਰਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ‘‘ਅਸਾਧਾਰਣਮਞ੍ਞੇਸਂ, ਅਚੋਰਾਹਰਣੋ ਨਿਧੀ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਇਧ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਚ, ਅવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਚ ‘‘ਮਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਭਾਯਿਤ੍ਥ, ਸੁਖਸ੍ਸੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਧਿવਚਨਂ, ਯਦਿਦਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨੀ’’ਤਿਆਦੀਹਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੨; ਇਤਿવੁ॰ ੨੨; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੨੧) વਚਨੇਹਿ ਅਨੇਕਾਕਾਰવੋਕਾਰਂ ਕਤਪੁਞ੍ਞਤਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਪਕ੍ਖਪਾਤੇਨਾਤਿ।

    Ayaṃ pana atthavaṇṇanā – iti bhagavā suvaṇṇatādiṃ buddhabhūmipariyosānaṃ puññasampadānubhāvena adhigantabbamatthaṃ vaṇṇayitvā idāni tamevatthaṃ sampiṇḍetvā dassento tenevatthena yathāvuttappakārāya puññasampadāya mahatthikattaṃ thunanto āha – evaṃ mahato atthassa āvahanena mahatthikā esā, yadidaṃ mayā ‘‘yassa dānena sīlenā’’tiādinā nayena desitā puññasampadā, tasmā mādisā sattānaṃ hitasukhāvahāya dhammadesanāya akilāsutāya yathābhūtaguṇena ca dhīrā paṇḍitā ‘‘asādhāraṇamaññesaṃ, acorāharaṇo nidhī’’tiādīhi idha vuttehi ca, avuttehi ca ‘‘mā, bhikkhave, puññānaṃ bhāyittha, sukhassetaṃ, bhikkhave, adhivacanaṃ, yadidaṃ puññānī’’tiādīhi (a. ni. 7.62; itivu. 22; netti. 121) vacanehi anekākāravokāraṃ katapuññataṃ pasaṃsanti, na pakkhapātenāti.

    ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਸੋ ਉਪਾਸਕੋ ਬਹੁਜਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ, ਰਞ੍ਞੋ ਚ ਪਸੇਨਦਿਕੋਸਲਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਆਰੋਚੇਸਿ, ਰਾਜਾ ਅਤਿવਿਯ ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਧੁ, ਗਹਪਤਿ, ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ , ਗਹਪਤਿ, ਮਾਦਿਸੇਹਿਪਿ ਅਨਾਹਰਣੀਯਂ ਨਿਧਿਂ ਨਿਧੇਸੀ’’ਤਿ ਸਂਰਾਧੇਤ੍વਾ ਮਹਤਿਂ ਪੂਜਮਕਾਸੀਤਿ।

    Desanāpariyosāne so upāsako bahujanena saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi, rañño ca pasenadikosalassa santikaṃ gantvā etamatthaṃ ārocesi, rājā ativiya tuṭṭho hutvā ‘‘sādhu, gahapati, sādhu kho tvaṃ , gahapati, mādisehipi anāharaṇīyaṃ nidhiṃ nidhesī’’ti saṃrādhetvā mahatiṃ pūjamakāsīti.

    ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯ ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ

    Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya

    ਨਿਧਿਕਣ੍ਡਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Nidhikaṇḍasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠਪਾਲ਼ਿ • Khuddakapāṭhapāḷi / ੮. ਨਿਧਿਕਣ੍ਡਸੁਤ੍ਤਂ • 8. Nidhikaṇḍasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact