| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
निगमनकथावण्णना
Nigamanakathāvaṇṇanā
एवं विनयसंवण्णनं कत्वा इदानि तं निगमेन्तो आह ‘‘एत्तावता’’तिआदि। तत्थ एत्तावताति एत्तकेन ‘‘यो कप्पकोटीहिपि अप्पमेय्य’’न्तिआदिवचनतो (पारा॰ अट्ठ॰ १.गन्थारम्भकथा) पट्ठाय ‘‘नवसङ्गहितवग्गवण्णना निट्ठिता’’ति वचनपरियोसानानं अक्खरपदब्यञ्जनानं समुदायभूतेन वचनक्कमेन, समत्ताति सम्बन्धो।
Evaṃ vinayasaṃvaṇṇanaṃ katvā idāni taṃ nigamento āha ‘‘ettāvatā’’tiādi. Tattha ettāvatāti ettakena ‘‘yo kappakoṭīhipi appameyya’’ntiādivacanato (pārā. aṭṭha. 1.ganthārambhakathā) paṭṭhāya ‘‘navasaṅgahitavaggavaṇṇanā niṭṭhitā’’ti vacanapariyosānānaṃ akkharapadabyañjanānaṃ samudāyabhūtena vacanakkamena, samattāti sambandho.
उभतोविभङ्गखन्धकपरिवारविभत्तिदेसनन्ति उभतोविभङ्गेन च खन्धकेन च परिवारेन च विभजितब्बदेसनं विनयपिटकन्ति सम्बन्धो। नाथोति भिक्खुभिक्खुनीनं हितपटिपत्तिं याचनट्ठेन च किलेसानं उपतापनट्ठेन च वेनेय्यानं हितसुखं आसीसनट्ठेन च चित्तिस्सरियट्ठेन च नाथो। वेनेय्यन्ति विनेतब्बट्ठेन वेनेय्यं। जिनोति पञ्चमारानं जितट्ठेन जिनो। अयं पनेत्थ योजना – नाथो वेनेय्यं विनेन्तो जिनो उभतोविभङ्गखन्धकपरिवारविभत्तिदेसनं यं विनयपिटकं आहाति।
Ubhatovibhaṅgakhandhakaparivāravibhattidesananti ubhatovibhaṅgena ca khandhakena ca parivārena ca vibhajitabbadesanaṃ vinayapiṭakanti sambandho. Nāthoti bhikkhubhikkhunīnaṃ hitapaṭipattiṃ yācanaṭṭhena ca kilesānaṃ upatāpanaṭṭhena ca veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsanaṭṭhena ca cittissariyaṭṭhena ca nātho. Veneyyanti vinetabbaṭṭhena veneyyaṃ. Jinoti pañcamārānaṃ jitaṭṭhena jino. Ayaṃ panettha yojanā – nātho veneyyaṃ vinento jino ubhatovibhaṅgakhandhakaparivāravibhattidesanaṃ yaṃ vinayapiṭakaṃ āhāti.
समधिकसत्तवीसतिसहस्समत्तेनाति सह अधिकेन सत्तसहस्सप्पमाणेन च वीसतिसहस्सप्पमाणेन च गन्थेनाति सम्बन्धो। तस्साति विनयपिटकस्स। समन्तपासादिकाति समन्ततो पसादं वहिका, जनिका वा। तत्रायं योजना – तस्स समधिकसत्तवीसतिसहस्समत्तेन गन्थेन समन्तपासादिका नाम संवण्णना समत्ताति।
Samadhikasattavīsatisahassamattenāti saha adhikena sattasahassappamāṇena ca vīsatisahassappamāṇena ca ganthenāti sambandho. Tassāti vinayapiṭakassa. Samantapāsādikāti samantato pasādaṃ vahikā, janikā vā. Tatrāyaṃ yojanā – tassa samadhikasattavīsatisahassamattena ganthena samantapāsādikā nāma saṃvaṇṇanā samattāti.
तत्रिदन्ति तत्र इदं। ‘‘तत्रा’’ति पदं पुरिमवचनापेक्खं। तत्र ‘‘समन्तपासादिका नामा’’ति वचनेति हि अत्थो। समन्तपासादिकत्तस्मिन्ति पच्चत्तत्थे चेतं भुम्मवचनं होति ‘‘इदम्पि सीलस्मि’’न्तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.१९४ आदयो) विय, समन्तपासादिकत्तन्ति अत्थो। अयं पनेत्थ योजनातत्र ‘‘समन्तपासादिका नामा’’ति वचने समन्तपासादिकाय इदं समन्तपासादिकत्तं होतीति अयं समन्तपासादिकभावोति अत्थो।
Tatridanti tatra idaṃ. ‘‘Tatrā’’ti padaṃ purimavacanāpekkhaṃ. Tatra ‘‘samantapāsādikā nāmā’’ti vacaneti hi attho. Samantapāsādikattasminti paccattatthe cetaṃ bhummavacanaṃ hoti ‘‘idampi sīlasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 1.194 ādayo) viya, samantapāsādikattanti attho. Ayaṃ panettha yojanātatra ‘‘samantapāsādikā nāmā’’ti vacane samantapāsādikāya idaṃ samantapāsādikattaṃ hotīti ayaṃ samantapāsādikabhāvoti attho.
आचरियपरंपरतोतिआदीसु गाथासु वुत्तं नवविधं विसेसनपदं ‘‘न दिस्सती’’ति पदेन सम्बन्धितब्बं। सम्पस्सतन्ति सम्मा पस्सन्तानं विञ्ञूनन्ति सम्बन्धो। यतोति यस्मा, न दिस्सतीति सम्बन्धो। एत्थाति संवण्णनायं। समन्तपासादिकात्वेवाति समन्तपासादिका इति एव नाम। विनयस्साति विनयपिटकस्स। विनेय्यदमनकुसलेनाति विनेय्यानं दमने छेकेन। लोकनाथेनाति लोकानं नाथेन। लोकमनुकम्पमानेनाति लोकं अनुकम्पमानेन। अयञ्हेत्थ योजना – आचरियपरंपरतो…पे॰… विभङ्गनयभेददस्सनतो सम्पस्सतं विञ्ञूनं एत्थ किञ्चि अपासादिकं यतो न दिस्सति, तस्मा विनेय्यदमनकुसलेन लोकनाथेन लोकमनुकम्पमानेन भगवता वुत्तस्स विनयस्स अयं समन्तपासादिकात्वेव संवण्णना पवत्ताति।
Ācariyaparaṃparatotiādīsu gāthāsu vuttaṃ navavidhaṃ visesanapadaṃ ‘‘na dissatī’’ti padena sambandhitabbaṃ. Sampassatanti sammā passantānaṃ viññūnanti sambandho. Yatoti yasmā, na dissatīti sambandho. Etthāti saṃvaṇṇanāyaṃ. Samantapāsādikātvevāti samantapāsādikā iti eva nāma. Vinayassāti vinayapiṭakassa. Vineyyadamanakusalenāti vineyyānaṃ damane chekena. Lokanāthenāti lokānaṃ nāthena. Lokamanukampamānenāti lokaṃ anukampamānena. Ayañhettha yojanā – ācariyaparaṃparato…pe… vibhaṅganayabhedadassanato sampassataṃ viññūnaṃ ettha kiñci apāsādikaṃ yato na dissati, tasmā vineyyadamanakusalena lokanāthena lokamanukampamānena bhagavatā vuttassa vinayassa ayaṃ samantapāsādikātveva saṃvaṇṇanā pavattāti.
तिस्सोपि इमा सीहळट्ठकथायो सुत्वाति सम्बन्धो। कस्स सन्तिके सुतन्ति आह ‘‘बुद्धमित्तो…पे॰… सन्तिके’’ति। ‘‘बुद्धमित्तो’’ति नामेन विस्सुतस्स यसस्सिनो विनयञ्ञुस्स धीरस्स थेरस्स सन्तिके सुत्वाति योजना। ‘‘सुत्वा’’ति पदं ‘‘आरद्धा’’ति पदे पुब्बकालकिरियाविसेसनं।
Tissopi imā sīhaḷaṭṭhakathāyo sutvāti sambandho. Kassa santike sutanti āha ‘‘buddhamitto…pe… santike’’ti. ‘‘Buddhamitto’’ti nāmena vissutassa yasassino vinayaññussa dhīrassa therassa santike sutvāti yojanā. ‘‘Sutvā’’ti padaṃ ‘‘āraddhā’’ti pade pubbakālakiriyāvisesanaṃ.
महामेघवनुय्याने भूमिभागे पतिट्ठितो सत्थु महाबोधिविभूसितो यो महाविहारो अत्थीति योजना।
Mahāmeghavanuyyāne bhūmibhāge patiṭṭhito satthu mahābodhivibhūsito yo mahāvihāro atthīti yojanā.
तस्स महाविहारस्स दक्खिणे दिसाभागे पधानघरं पधानघरनामकं उत्तमं सुचिचारित्तसीलेन भिक्खुसङ्घेन सेवितं यं परिवेणं अत्थि, तत्थ कारयीति योजना।
Tassa mahāvihārassa dakkhiṇe disābhāge padhānagharaṃ padhānagharanāmakaṃ uttamaṃ sucicārittasīlena bhikkhusaṅghena sevitaṃ yaṃ pariveṇaṃ atthi, tattha kārayīti yojanā.
कोनामो कारयीति आह ‘‘उळारकुलसम्भूतो…पे॰… विस्सुतो’’ति। तत्थ उळारकुलसम्भूतो सङ्घुपट्ठायको सदा अनाकुलाय सद्धाय रतनत्तये पसन्नो ‘‘महानिगमसामी’’ति विस्सुतो उपासको कारयीति सम्बन्धो।
Konāmo kārayīti āha ‘‘uḷārakulasambhūto…pe… vissuto’’ti. Tattha uḷārakulasambhūto saṅghupaṭṭhāyako sadā anākulāya saddhāya ratanattaye pasanno ‘‘mahānigamasāmī’’ti vissuto upāsako kārayīti sambandho.
कं कारयीति आह ‘‘चारु…पे॰… सम्पन्नसलिलासय’’न्ति। तत्थ चारुपाकारसंचितं सोभेन पाकारेन सुट्ठु चितं चिनितं मनोरमं सीतच्छायतरूपेतं सीतच्छायेन रुक्खेन उपेतं सम्पन्नसलिलासयं मधुरजलाधारं यं पासादं कारयीति योजना। महानिगमसामिनो तत्र पासादे वसतामयाति सम्बन्धो।
Kaṃ kārayīti āha ‘‘cāru…pe… sampannasalilāsaya’’nti. Tattha cārupākārasaṃcitaṃ sobhena pākārena suṭṭhu citaṃ cinitaṃ manoramaṃ sītacchāyatarūpetaṃ sītacchāyena rukkhena upetaṃ sampannasalilāsayaṃ madhurajalādhāraṃ yaṃ pāsādaṃ kārayīti yojanā. Mahānigamasāmino tatra pāsāde vasatāmayāti sambandho.
कं उद्दिसित्वा कीदिसा का आरद्धाति आह ‘‘सुचिसीलसमाचारं…पे॰… विनयवण्णना’’ति। तत्थ सुचिसीलसमाचारं बुद्धसिरिव्हयं थेरं उद्दिसित्वा इद्धा अत्थविनिच्छयादीहि परिपुण्णा या विनयवण्णना आरद्धाति योजना।
Kaṃ uddisitvā kīdisā kā āraddhāti āha ‘‘sucisīlasamācāraṃ…pe… vinayavaṇṇanā’’ti. Tattha sucisīlasamācāraṃ buddhasirivhayaṃ theraṃ uddisitvā iddhā atthavinicchayādīhi paripuṇṇā yā vinayavaṇṇanā āraddhāti yojanā.
किंनामस्स रञ्ञो कतमे संवच्छरे आरद्धा, किस्मिं काले परिनिट्ठिताति आह ‘‘पालयन्तस्स…पे॰… परिनिट्ठिता’’ति। तत्थ सकलं लङ्कादीपं निरब्बुदं कत्वाति सम्बन्धो। पालयन्तस्स सिरिनिवासस्स सिरिपालयसस्सिनो रञ्ञो जयसंवच्छरेति सम्बन्धो। समवीसतिमे खेमे जयसंवच्छरे अयं विनयसंवण्णना आरद्धा, एकवीसम्हि रञ्ञो एकवीसतिमे संवच्छरे सम्पत्ते सति परिनिट्ठिताति योजना।
Kiṃnāmassa rañño katame saṃvacchare āraddhā, kismiṃ kāle pariniṭṭhitāti āha ‘‘pālayantassa…pe… pariniṭṭhitā’’ti. Tattha sakalaṃ laṅkādīpaṃ nirabbudaṃ katvāti sambandho. Pālayantassa sirinivāsassa siripālayasassino rañño jayasaṃvacchareti sambandho. Samavīsatime kheme jayasaṃvacchare ayaṃ vinayasaṃvaṇṇanā āraddhā, ekavīsamhi rañño ekavīsatime saṃvacchare sampatte sati pariniṭṭhitāti yojanā.
यथा अत्तनो संवण्णना निरुपद्दवा सीघं निट्ठं उपगता, एवं लोकस्स धम्मूपसंहिता सीघं गच्छन्तूति आसीसं दस्सेन्तो आह ‘‘उपद्दवाकुले’’तिआदि। तत्थ उपद्दवाकुले उपद्दवेहि आकुले लोके सत्तलोके निरुपद्दवतो उपद्दवविरहतो यथा अयं विनयसंवण्णना एकसंवच्छरेनेव निट्ठं उपागता, एवं सब्बस्स लोकस्स आरद्धा सब्बेपि धम्मूपसंहिता अत्था निरुपद्दवा सीघं निट्ठं गच्छन्तूति योजना।
Yathā attano saṃvaṇṇanā nirupaddavā sīghaṃ niṭṭhaṃ upagatā, evaṃ lokassa dhammūpasaṃhitā sīghaṃ gacchantūti āsīsaṃ dassento āha ‘‘upaddavākule’’tiādi. Tattha upaddavākule upaddavehi ākule loke sattaloke nirupaddavato upaddavavirahato yathā ayaṃ vinayasaṃvaṇṇanā ekasaṃvacchareneva niṭṭhaṃ upāgatā, evaṃ sabbassa lokassa āraddhā sabbepi dhammūpasaṃhitā atthā nirupaddavā sīghaṃ niṭṭhaṃ gacchantūti yojanā.
अत्तना समाचितस्स पुञ्ञस्स इच्छितत्थे परिणामनं दस्सेन्तो आह ‘‘चिरट्ठितत्थं धम्मस्सा’’तिआदि। तत्थ धम्मस्स चिरट्ठितत्थं इमं विनयसंवण्णनं करोन्तेन सद्धम्मबहुमानेन मया यञ्च पुञ्ञं समाचितं, सब्बस्स तस्स पुञ्ञस्स आनुभावेन सब्बेपि पाणिनो धम्मराजस्स भगवतो सद्धम्मरससेविनो भवन्तु।
Attanā samācitassa puññassa icchitatthe pariṇāmanaṃ dassento āha ‘‘ciraṭṭhitatthaṃ dhammassā’’tiādi. Tattha dhammassa ciraṭṭhitatthaṃ imaṃ vinayasaṃvaṇṇanaṃ karontena saddhammabahumānena mayā yañca puññaṃ samācitaṃ, sabbassa tassa puññassa ānubhāvena sabbepi pāṇino dhammarājassa bhagavato saddhammarasasevino bhavantu.
सद्धम्मो चिरं तिट्ठतु, देवो काले वस्सं वस्सन्तो चिरं पजं सत्तसमूहं तप्पेतु। राजा धम्मेन मेदनिं रक्खतूति योजना। इतिसद्दो परिसमापनत्थो। इति परिनिट्ठं सुट्ठु आपनं दट्ठब्बन्तीति अत्थो।
Saddhammo ciraṃ tiṭṭhatu, devo kāle vassaṃ vassanto ciraṃ pajaṃ sattasamūhaṃ tappetu. Rājā dhammena medaniṃ rakkhatūti yojanā. Itisaddo parisamāpanattho. Iti pariniṭṭhaṃ suṭṭhu āpanaṃ daṭṭhabbantīti attho.
सद्धा च बुद्धि च वीरियञ्च सद्धाबुद्धिवीरियानि, विसुद्धानि च तानि सद्धाबुद्धिवीरियानि चेति विसुद्धसद्धाबुद्धिवीरियानि, परमानि च तानि विसुद्धसद्धाबुद्धिवीरियानि चेति परमविसुद्धसद्धाबुद्धिवीरियानि, तेहि परिमण्डितो परमविसुद्धसद्धाबुद्धिवीरियपटिमण्डितो, तेन, थेरेनाति सम्बन्धो। सीलञ्च आचारो च अज्जवञ्च मद्दवञ्च सीलाचारज्जवमद्दवानि, तानि आदीनि येसं तेति सीलाचारज्जवमद्दवादयो, आदिसद्देन खन्तिसोरच्चादयो सङ्गण्हाति, तेयेव गुणाति सीलाचारज्जवमद्दवादिगुणा, तेसं समुदयोति सीलाचारज्जवमद्दवादिगुणसमुदयो, तेन समुदितो सुट्ठु पाकटोति सीलाचारज्जवमद्दवादिगुणसमुदयसमुदितो, तेन थेरेनाति सम्बन्धो।
Saddhā ca buddhi ca vīriyañca saddhābuddhivīriyāni, visuddhāni ca tāni saddhābuddhivīriyāni ceti visuddhasaddhābuddhivīriyāni, paramāni ca tāni visuddhasaddhābuddhivīriyāni ceti paramavisuddhasaddhābuddhivīriyāni, tehi parimaṇḍito paramavisuddhasaddhābuddhivīriyapaṭimaṇḍito, tena, therenāti sambandho. Sīlañca ācāro ca ajjavañca maddavañca sīlācārajjavamaddavāni, tāni ādīni yesaṃ teti sīlācārajjavamaddavādayo, ādisaddena khantisoraccādayo saṅgaṇhāti, teyeva guṇāti sīlācārajjavamaddavādiguṇā, tesaṃ samudayoti sīlācārajjavamaddavādiguṇasamudayo, tena samudito suṭṭhu pākaṭoti sīlācārajjavamaddavādiguṇasamudayasamudito, tena therenāti sambandho.
सकसमयो च समयन्तरो च सकसमयसमयन्तरा, तेयेव पन गहनसदिसत्ता गहनन्ति सकसमयसमयन्तरगहनं, तस्स अज्झोगाहणं सकसमयसमयन्तरगहनज्झोगाहणं, तस्मिं समत्थो सकसमयसमयन्तरगहनज्झोगाहणसमत्थो। तेन थेरेनाति सम्बन्धो। विसेसेन अञ्जति पाकटं करोतीति वियत्तो, पुग्गलो, वियत्तस्स इदं वेय्यत्तियं, सति। पञ्ञा च वेय्यत्तियञ्च पञ्ञावेय्यत्तियं, तेन समन्नागतेनाति सम्बन्धो। समन्नागतेन थेरेनाति योजना।
Sakasamayo ca samayantaro ca sakasamayasamayantarā, teyeva pana gahanasadisattā gahananti sakasamayasamayantaragahanaṃ, tassa ajjhogāhaṇaṃ sakasamayasamayantaragahanajjhogāhaṇaṃ, tasmiṃ samattho sakasamayasamayantaragahanajjhogāhaṇasamattho. Tena therenāti sambandho. Visesena añjati pākaṭaṃ karotīti viyatto, puggalo, viyattassa idaṃ veyyattiyaṃ, sati. Paññā ca veyyattiyañca paññāveyyattiyaṃ, tena samannāgatenāti sambandho. Samannāgatena therenāti yojanā.
तीणि पिटकानीति तिपिटकं, तमेव परियापुणितब्बत्ता परियत्तीति तिपिटकपरियत्ति, तस्स पभेदो एत्थ सत्थुसासनेति तिपिटकपरियत्तिपभेदं, तस्मिं। सह अट्ठकथायाति साट्ठकथं, सत्थु सासनं, तस्मिं सत्थुसासनेति सम्बन्धो। सत्थुनो परियत्तिपटिपत्तिपटिवेधवसेन तिविधं सासनं सत्थुसासनं, ब्यासोपि युज्जतेव, तस्मिं सत्थुसासने ‘‘अप्पटिहत’’इति पदेन सम्बन्धितब्बं। अप्पटिहतं ञाणं अप्पटिहतञाणं, इदं तस्मिं विनयसंवण्णनाकाले थेरस्स पटिवेधञाणाभावतो सुतमयचिन्तामयञाणं सन्धाय वुत्तन्ति दट्ठब्बं। अप्पटिहतञाणस्स पभावो एतस्साति अप्पटिहतञाणपभावो, तेन थेरेनाति सम्बन्धो। महन्तं वेय्याकरणमेतस्साति महावेय्याकरणो, इमिना सिक्खानिरुत्तिआदीहि छळङ्गे महन्तवेय्याकरणे थेरस्स अप्पटिहतञाणपभावतं दस्सेति, तेन महावेय्याकरणेन थेरेनाति सम्बन्धो।
Tīṇi piṭakānīti tipiṭakaṃ, tameva pariyāpuṇitabbattā pariyattīti tipiṭakapariyatti, tassa pabhedo ettha satthusāsaneti tipiṭakapariyattipabhedaṃ, tasmiṃ. Saha aṭṭhakathāyāti sāṭṭhakathaṃ, satthu sāsanaṃ, tasmiṃ satthusāsaneti sambandho. Satthuno pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhaṃ sāsanaṃ satthusāsanaṃ, byāsopi yujjateva, tasmiṃ satthusāsane ‘‘appaṭihata’’iti padena sambandhitabbaṃ. Appaṭihataṃ ñāṇaṃ appaṭihatañāṇaṃ, idaṃ tasmiṃ vinayasaṃvaṇṇanākāle therassa paṭivedhañāṇābhāvato sutamayacintāmayañāṇaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Appaṭihatañāṇassa pabhāvo etassāti appaṭihatañāṇapabhāvo, tena therenāti sambandho. Mahantaṃ veyyākaraṇametassāti mahāveyyākaraṇo, iminā sikkhāniruttiādīhi chaḷaṅge mahantaveyyākaraṇe therassa appaṭihatañāṇapabhāvataṃ dasseti, tena mahāveyyākaraṇena therenāti sambandho.
करणं वुच्चति ठानं करियति उच्चारियति एत्थ, एतेनाति वा वचनत्थेन, करणस्स सम्पत्ति करणसम्पत्ति, ताय जनितं करणसम्पत्तिजनितं। सुखेन थेरमुखतो विनिग्गतं सुखविनिग्गतं, करणसम्पत्तिजनितेन हेतुभूतेन सुखविनिग्गतं करणसम्पत्तिजनितसुखविनिग्गतं। मधुरवचनञ्च उदारवचनञ्च मधुरोदारवचनं, पुब्बपदे उत्तरपदलोपो, इमिना केटुभपकरणे (सुबोधालंकारे १२७-१४२ गाथासु) वुत्तेसु दससु सद्दगुणेसु मधुरतागुणेन च उदारतागुणेन च समन्नागतभावं दस्सेति। करणसम्पत्तिजनितसुखविनिग्गतञ्च तं मधुरोदारवचनञ्चेति करणसम्पत्तिजनितसुखविनिग्गतमधुरोदारवचनं। अथ वा करणसम्पत्तिजनितञ्च तं सुखविनिग्गतमधुरोदारवचनञ्चेति करणसम्पत्तिजनितसुखविनिग्गतमधुरोदारवचनं। एलं वुच्चति दुरुत्तदोसो, नत्थि एलमेतस्साति नेला, सोयेव वण्णो नेलवण्णो, तेन युत्तं नेलवण्णयुत्तं, करणसम्पत्तिजनितसुखविनिग्गतमधुरोदारवचनं नेलवण्णयुत्तमेतस्साति करणसम्पत्तिजनितसुखविनिग्गतमधुरोदारवचननेलवण्णयुत्तो, थेरो। विसेसनपरपदसमासो, नेलवण्णयुत्तकरणसम्पत्ति जनितसुखविनिग्गतमधुरोदारवचनोति हि अत्थो, तेन थेरेनाति सम्बन्धो। युत्तञ्च परिसाय सोतेन अनुरूपत्ता, मुत्तञ्च परिसाय विसारदत्ताति युत्तमुत्तं, वचनं, तं वदति सीलेनाति युत्तमुत्तवादी, तेन थेरेनाति सम्बन्धो।
Karaṇaṃ vuccati ṭhānaṃ kariyati uccāriyati ettha, etenāti vā vacanatthena, karaṇassa sampatti karaṇasampatti, tāya janitaṃ karaṇasampattijanitaṃ. Sukhena theramukhato viniggataṃ sukhaviniggataṃ, karaṇasampattijanitena hetubhūtena sukhaviniggataṃ karaṇasampattijanitasukhaviniggataṃ. Madhuravacanañca udāravacanañca madhurodāravacanaṃ, pubbapade uttarapadalopo, iminā keṭubhapakaraṇe (subodhālaṃkāre 127-142 gāthāsu) vuttesu dasasu saddaguṇesu madhuratāguṇena ca udāratāguṇena ca samannāgatabhāvaṃ dasseti. Karaṇasampattijanitasukhaviniggatañca taṃ madhurodāravacanañceti karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanaṃ. Atha vā karaṇasampattijanitañca taṃ sukhaviniggatamadhurodāravacanañceti karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanaṃ. Elaṃ vuccati duruttadoso, natthi elametassāti nelā, soyeva vaṇṇo nelavaṇṇo, tena yuttaṃ nelavaṇṇayuttaṃ, karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanaṃ nelavaṇṇayuttametassāti karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacananelavaṇṇayutto, thero. Visesanaparapadasamāso, nelavaṇṇayuttakaraṇasampatti janitasukhaviniggatamadhurodāravacanoti hi attho, tena therenāti sambandho. Yuttañca parisāya sotena anurūpattā, muttañca parisāya visāradattāti yuttamuttaṃ, vacanaṃ, taṃ vadati sīlenāti yuttamuttavādī, tena therenāti sambandho.
कम्मसस्सतउच्छेदइस्सरनिम्मानादिवसेन नाना वादा एतेसन्ति वादिनो, नानावादा जना, वादीनं, वादीसु वा वरो कम्मकिरियवादत्ताति वादिवरो, तेन थेरेनाति सम्बन्धो। पाळिया अत्थं वण्णेतुं समत्थत्ता महन्तो कवि महाकवि, तेन थेरेनाति सम्बन्धो।
Kammasassataucchedaissaranimmānādivasena nānā vādā etesanti vādino, nānāvādā janā, vādīnaṃ, vādīsu vā varo kammakiriyavādattāti vādivaro, tena therenāti sambandho. Pāḷiyā atthaṃ vaṇṇetuṃ samatthattā mahanto kavi mahākavi, tena therenāti sambandho.
अत्थधम्मनिरुत्तिपटिभानवसेन पभिन्नाय पटिसम्भिदाय परिवारितोति पभिन्नपटिसम्भिदापरिवारो, तस्मिं उत्तरिमनुस्सधम्मेति सम्बन्धो। छ अभिञ्ञा च पटिसम्भिदा च छळभिञ्ञापटिसम्भिदा, ता आदयो येसं तेति छळभिञ्ञापटिसम्भिदादयो, आदिसद्देन तेविज्जादयो सङ्गण्हाति। छळभिञ्ञापटिसम्भिदादयो पभेदा एतस्साति छळभिञ्ञापटिसम्भिदादिप्पभेदो, सोयेव गुणो छळभिञ्ञापटिसम्भिदादिप्पभेदगुणो, तेन पटिमण्डितो छळभिञ्ञापटिसम्भिदादिप्पभेदगुणपटिमण्डितो, तस्मिं उत्तरिमनुस्सधम्मेति सम्बन्धो। उत्तरिमनुस्सानं झानलाभिआदीनं धम्मो उत्तरिमनुस्सधम्मो, अथ वा मनुस्सानं कुसलकम्मपथसङ्खातधम्मतो उत्तरीति उत्तरिमनुस्सधम्मो, झानादिधम्मो, तस्मिं, ‘‘सुप्पतिट्ठित’’ इति पदेन सम्बन्धितब्बं। सुप्पतिट्ठिता बुद्धि एतेसन्ति सुप्पतिट्ठितबुद्धिनो, तेसं थेरानन्ति सम्बन्धो। थेरानं वंसे पकारेन दिप्पन्ति, पदीपो वियाति वा थेरवंसप्पदीपा, तेसं। थिरो सीलसमाधिपञ्ञासङ्खातो गुणो एतेसमत्थीति थेरा, तेसं, वंसालङ्कारभूतेनाति सम्बन्धो। महाविहारे वसनसीला वसनधम्मा, वसने साधुकारीति वा महाविहारवासिनो, तेसं, थेरानन्ति सम्बन्धो । वंसे अलङ्कारो, वंसस्स वाति वंसालङ्कारो, सो हुत्वा भूतो, वंसालङ्कारभावं वा पत्तोति वंसालङ्कारभूतो, तेन थेरेनाति सम्बन्धो।
Atthadhammaniruttipaṭibhānavasena pabhinnāya paṭisambhidāya parivāritoti pabhinnapaṭisambhidāparivāro, tasmiṃ uttarimanussadhammeti sambandho. Cha abhiññā ca paṭisambhidā ca chaḷabhiññāpaṭisambhidā, tā ādayo yesaṃ teti chaḷabhiññāpaṭisambhidādayo, ādisaddena tevijjādayo saṅgaṇhāti. Chaḷabhiññāpaṭisambhidādayo pabhedā etassāti chaḷabhiññāpaṭisambhidādippabhedo, soyeva guṇo chaḷabhiññāpaṭisambhidādippabhedaguṇo, tena paṭimaṇḍito chaḷabhiññāpaṭisambhidādippabhedaguṇapaṭimaṇḍito, tasmiṃ uttarimanussadhammeti sambandho. Uttarimanussānaṃ jhānalābhiādīnaṃ dhammo uttarimanussadhammo, atha vā manussānaṃ kusalakammapathasaṅkhātadhammato uttarīti uttarimanussadhammo, jhānādidhammo, tasmiṃ, ‘‘suppatiṭṭhita’’ iti padena sambandhitabbaṃ. Suppatiṭṭhitā buddhi etesanti suppatiṭṭhitabuddhino, tesaṃ therānanti sambandho. Therānaṃ vaṃse pakārena dippanti, padīpo viyāti vā theravaṃsappadīpā, tesaṃ. Thiro sīlasamādhipaññāsaṅkhāto guṇo etesamatthīti therā, tesaṃ, vaṃsālaṅkārabhūtenāti sambandho. Mahāvihāre vasanasīlā vasanadhammā, vasane sādhukārīti vā mahāvihāravāsino, tesaṃ, therānanti sambandho . Vaṃse alaṅkāro, vaṃsassa vāti vaṃsālaṅkāro, so hutvā bhūto, vaṃsālaṅkārabhāvaṃ vā pattoti vaṃsālaṅkārabhūto, tena therenāti sambandho.
विपुला च सा विसुद्धा चेति विपुलविसुद्धा, विसेसनोभयपदो, विपुलविसुद्धा बुद्धि एतस्साति विपुलविसुद्धबुद्धि, तेन थेरेनाति सम्बन्धो। नाममेव नामधेय्यं, गहितं नामधेय्यमेतस्साति गहितनामधेय्यो , तेन थेरेन कता समन्तपासादिका नाम अयं विनयसंवण्णना तिट्ठतूति सम्बन्धो।
Vipulā ca sā visuddhā ceti vipulavisuddhā, visesanobhayapado, vipulavisuddhā buddhi etassāti vipulavisuddhabuddhi, tena therenāti sambandho. Nāmameva nāmadheyyaṃ, gahitaṃ nāmadheyyametassāti gahitanāmadheyyo, tena therena katā samantapāsādikā nāma ayaṃ vinayasaṃvaṇṇanā tiṭṭhatūti sambandho.
सुद्धचित्तस्स तादिनो लोकजेट्ठस्स महेसिनो ‘‘बुद्धो’’ति नामम्पि याव लोकम्हि पवत्तति, ताव लोकनित्थरणेसीनं कुलपुत्तानं सीलविसुद्धाय नयं दस्सेन्ती लोकस्मिं तिट्ठतूति योजना।
Suddhacittassa tādino lokajeṭṭhassa mahesino ‘‘buddho’’ti nāmampi yāva lokamhi pavattati, tāva lokanittharaṇesīnaṃ kulaputtānaṃ sīlavisuddhāya nayaṃ dassentī lokasmiṃ tiṭṭhatūti yojanā.
इति निगमनस्स अत्थयोजना समत्ता।
Iti nigamanassa atthayojanā samattā.
