| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विनयविनिच्छय-टीका • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
निगमनकथावण्णना
Nigamanakathāvaṇṇanā
३१६८-७८. एवं ‘‘विनयो संवरत्थाय, संवरो अविप्पटिसारत्थाय, अविप्पटिसारो पामोज्जत्थाय, पामोज्जं पीतत्थाय, पीति पस्सद्धत्थाय, पस्सद्धि सुखत्थाय, सुखं समाधत्थाय, समाधि यथाभूतञाणदस्सनत्थाय, यथाभूतञाणदस्सनं निब्बिदत्थाय, निब्बिदा विरागत्थाय, विरागो विमुत्तत्थाय, विमुत्ति विमुत्तिञाणदस्सनत्थाय, विमुत्तिञाणदस्सनं अनुपादापअनिब्बानत्थाया’’ति (परि॰ ३६५) दस्सितानिसंसपरम्परानिद्धारणमुखेन अनुपादिसेसनिब्बानधातुपरियन्तं सानिसंसं विनयकथं कथेत्वा तस्सा पमाणतञ्च विभावेत्वा अत्तनो सुतबुद्धत्ता ‘‘सनिदानं, भिक्खवे, धम्मं देसेमी’’ति (अ॰ नि॰ ३.१२६; कथा॰ ८०६) वचनतो भगवतो चरितमनुवत्तन्तो तस्स देसकालादिवसेन निदानं दस्सेतुमाह ‘‘सेट्ठस्सा’’तिआदि।
3168-78. Evaṃ ‘‘vinayo saṃvaratthāya, saṃvaro avippaṭisāratthāya, avippaṭisāro pāmojjatthāya, pāmojjaṃ pītatthāya, pīti passaddhatthāya, passaddhi sukhatthāya, sukhaṃ samādhatthāya, samādhi yathābhūtañāṇadassanatthāya, yathābhūtañāṇadassanaṃ nibbidatthāya, nibbidā virāgatthāya, virāgo vimuttatthāya, vimutti vimuttiñāṇadassanatthāya, vimuttiñāṇadassanaṃ anupādāpaanibbānatthāyā’’ti (pari. 365) dassitānisaṃsaparamparāniddhāraṇamukhena anupādisesanibbānadhātupariyantaṃ sānisaṃsaṃ vinayakathaṃ kathetvā tassā pamāṇatañca vibhāvetvā attano sutabuddhattā ‘‘sanidānaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desemī’’ti (a. ni. 3.126; kathā. 806) vacanato bhagavato caritamanuvattanto tassa desakālādivasena nidānaṃ dassetumāha ‘‘seṭṭhassā’’tiādi.
तत्थ सेट्ठस्साति धनधञ्ञवत्थालङ्कारादिउपभोगपरिभोगसम्पत्तिया चेव गामराजधानिखेत्तवत्थुनदितळाकारामादिसम्पत्तिया च पसत्थतरस्स। नाभिभूतेति मज्झवत्तिताय नाभिसदिसे। निराकुलेति मज्झवत्तितायेव परिमण्डलादिसम्भवतो विलोपादिआकुलरहिते। सब्बस्स पन लोकस्स रामणीयके सम्पिण्डिते विय रमणीयतरे भूतमङ्गले गामेति सम्बन्धो।
Tattha seṭṭhassāti dhanadhaññavatthālaṅkārādiupabhogaparibhogasampattiyā ceva gāmarājadhānikhettavatthunaditaḷākārāmādisampattiyā ca pasatthatarassa. Nābhibhūteti majjhavattitāya nābhisadise. Nirākuleti majjhavattitāyeva parimaṇḍalādisambhavato vilopādiākularahite. Sabbassa pana lokassa rāmaṇīyake sampiṇḍite viya ramaṇīyatare bhūtamaṅgale gāmeti sambandho.
पुनपि किंविसिट्ठेति आह ‘‘कदली’’तिआदि। कदली च सालञ्च तालञ्च उच्छु च नाळिकेरा च कदली…पे॰… नाळिकेरा, तेसं वनानि कदली…पे॰… नाळिकेरवनानि, तेहि आकुले आकिण्णेति अत्थो। कमलानि च उप्पलानि च कमलुप्पलानि, तेहि सञ्छन्ना कमलुप्पलसञ्छन्ना, सलिलस्स आसया सलिलासया, कमलुप्पलसञ्छन्ना च ते सलिलासया चाति कमल…पे॰… सलिलासया, तेहि सोभितो कमलुप्पलसञ्छन्नसलिलासयसोभितो, तस्मिं।
Punapi kiṃvisiṭṭheti āha ‘‘kadalī’’tiādi. Kadalī ca sālañca tālañca ucchu ca nāḷikerā ca kadalī…pe… nāḷikerā, tesaṃ vanāni kadalī…pe… nāḷikeravanāni, tehi ākule ākiṇṇeti attho. Kamalāni ca uppalāni ca kamaluppalāni, tehi sañchannā kamaluppalasañchannā, salilassa āsayā salilāsayā, kamaluppalasañchannā ca te salilāsayā cāti kamala…pe… salilāsayā, tehi sobhito kamaluppalasañchannasalilāsayasobhito, tasmiṃ.
कावेरिया जलं कावेरिजलं, कावेरिजलस्स सम्पातो पवत्तनं कावेरिजलसम्पातो, तेन परि समन्ततो भूतं पवत्तितं महीतलं एतस्साति कावेरिजलसम्पातपरिभूतमहीतलो, तस्मिं। इद्धेति नानासम्पत्तिया समिद्धे। सब्बङ्गसम्पन्नेति सब्बसुखोपकरणसम्पन्ने। मङ्गलेति जनानं इद्धिवुद्धिकारणभूते। भूतमङ्गलेति एवंनामके गामे।
Kāveriyā jalaṃ kāverijalaṃ, kāverijalassa sampāto pavattanaṃ kāverijalasampāto, tena pari samantato bhūtaṃ pavattitaṃ mahītalaṃ etassāti kāverijalasampātaparibhūtamahītalo, tasmiṃ. Iddheti nānāsampattiyā samiddhe. Sabbaṅgasampanneti sabbasukhopakaraṇasampanne. Maṅgaleti janānaṃ iddhivuddhikāraṇabhūte. Bhūtamaṅgaleti evaṃnāmake gāme.
पवरो तिरतारीणतलादिगणेहि कुलाचलचक्कभोगिना भोगवलयसीदन्तरसागरादि आकारो एतासन्ति पवराकारा, पाकारा च परिखा च पाकारपरिखा, पवराकारा च ता पाकारपरिखा चाति पवराकारपाकारपरिखा, ताहि परिवारितो पवराकारपाकारपरिखापरिवारितो, तस्मिं। दस्सनीयेति दस्सनारहे। मनो रमति एत्थाति मनोरमो, तस्मिं।
Pavaro tiratārīṇatalādigaṇehi kulācalacakkabhoginā bhogavalayasīdantarasāgarādi ākāro etāsanti pavarākārā, pākārā ca parikhā ca pākāraparikhā, pavarākārā ca tā pākāraparikhā cāti pavarākārapākāraparikhā, tāhi parivārito pavarākārapākāraparikhāparivārito, tasmiṃ. Dassanīyeti dassanārahe. Mano ramati etthāti manoramo, tasmiṃ.
तीरस्स अन्तो तीरन्तो, तीरमेव वा अन्तो तीरन्तो, पोक्खरणिसोब्भउदकवाहकपरिखादीनं कूलप्पदेसो, तीरन्ते रुहिंसु जायिंसूति तीरन्तरुहा, तीरन्तरुहा च ते बहुत्ता अतीरा अपरिच्छेदा चाति तीरन्तरुहवातीरा। व-कारो सन्धिजो, तरूनं राजानो तरुराजानो, तीरन्तरुहवातीरा च ते तरुराजानो चाति तीरन्तरुहवातीरतरुराजानो, तेहि विराजितो तीरन्त…पे॰… विराजितो, तस्मिं, पुप्फूपगफलूपगछायूपगेहि महारुक्खेहि पटिमण्डितेति अत्थो। ‘‘तीरन्तरुहवानतरुराजिविराजिते’’ति वा पाठो, तीरन्तरुहानं वानतरूनं वेतरूपरुक्खानं राजीहि पन्तीहि पटिमण्डितेति अत्थो। दिजानं गणा दिजगणा, नाना च ते दिजगणा चाति नानादिजगणा, ते ततो ततो आगन्त्वा रमन्ति एत्थाति नानादिजगणारामो, तस्मिं, सुककोकिलमयूरादिसकुणानं आगन्त्वा रमनट्ठानभूतेति अत्थो। नानाराममनोरमेति नाना अनेके आरामा पुप्फफलारामा नानारामा, तेहि मनोरमोति नानाराममनोरमो, तस्मिं।
Tīrassa anto tīranto, tīrameva vā anto tīranto, pokkharaṇisobbhaudakavāhakaparikhādīnaṃ kūlappadeso, tīrante ruhiṃsu jāyiṃsūti tīrantaruhā, tīrantaruhā ca te bahuttā atīrā aparicchedā cāti tīrantaruhavātīrā. Va-kāro sandhijo, tarūnaṃ rājāno tarurājāno, tīrantaruhavātīrā ca te tarurājāno cāti tīrantaruhavātīratarurājāno, tehi virājito tīranta…pe… virājito, tasmiṃ, pupphūpagaphalūpagachāyūpagehi mahārukkhehi paṭimaṇḍiteti attho. ‘‘Tīrantaruhavānatarurājivirājite’’ti vā pāṭho, tīrantaruhānaṃ vānatarūnaṃ vetarūparukkhānaṃ rājīhi pantīhi paṭimaṇḍiteti attho. Dijānaṃ gaṇā dijagaṇā, nānā ca te dijagaṇā cāti nānādijagaṇā, te tato tato āgantvā ramanti etthāti nānādijagaṇārāmo, tasmiṃ, sukakokilamayūrādisakuṇānaṃ āgantvā ramanaṭṭhānabhūteti attho. Nānārāmamanorameti nānā aneke ārāmā pupphaphalārāmā nānārāmā, tehi manoramoti nānārāmamanoramo, tasmiṃ.
चारू च ते पङ्कजा चाति चारुपङ्कजा, कमलुप्पलकुमुदादयो, चारुपङ्कजेहि संकिण्णा सञ्छन्ना चारुपङ्कजसंकिण्णा, चारुपङ्कजसंकिण्णा च ते तळाका चेति चारुपङ्कजसंकिण्णतळाका, तेहि समलङ्कतो विभूसितो चारु…पे॰… समलङ्कतो, तस्मिं। सुन्दरो मधुरो रसो अस्साति सुरसं, सुरसञ्च तं उदकञ्चाति सुरसोदकं, सुरसोदकेन सम्पुण्णा सुरसोदकसम्पुण्णा, वरा च ते कूपा चाति वरकूपा, सुरसोदकसम्पुण्णा च ते वरकूपा चेति सुरसोदकसम्पुण्णवरकूपा, तेहि उपसोभितो सुरसो…पे॰… कूपसोभितो, तस्मिं।
Cārū ca te paṅkajā cāti cārupaṅkajā, kamaluppalakumudādayo, cārupaṅkajehi saṃkiṇṇā sañchannā cārupaṅkajasaṃkiṇṇā, cārupaṅkajasaṃkiṇṇā ca te taḷākā ceti cārupaṅkajasaṃkiṇṇataḷākā, tehi samalaṅkato vibhūsito cāru…pe… samalaṅkato, tasmiṃ. Sundaro madhuro raso assāti surasaṃ, surasañca taṃ udakañcāti surasodakaṃ, surasodakena sampuṇṇā surasodakasampuṇṇā, varā ca te kūpā cāti varakūpā, surasodakasampuṇṇā ca te varakūpā ceti surasodakasampuṇṇavarakūpā, tehi upasobhito suraso…pe… kūpasobhito, tasmiṃ.
विसेसेन चित्राति विचित्रा, विचित्रा च ते विपुला चाति विचित्रविपुला, विचित्रविपुला च ते मण्डपा चाति…पे॰… मण्डपा, अतिसयेन उग्गता अच्चुग्गता, अच्चुग्गता च ते वरमण्डपा चाति अच्चुग्गवरमण्डपा, गाथाबन्धवसेन वण्णलोपो, विचित्रविपुला च ते अच्चुग्गवरमण्डपा चाति विचित्रविपुलअच्चुग्गवरमण्डपा, तेहि मण्डितो विभूसितो विचित्र…पे॰… मण्डितो, तस्मिं। मण्डं सूरियरस्मिं पाति रक्खतीति मण्डपो। ततो ततो आगम्म वसन्ति एत्थाति आवासो, पासादहम्मियमाळादयो। अनेकेहीति बहूहि। अच्चन्तन्ति अतिसयेन।
Visesena citrāti vicitrā, vicitrā ca te vipulā cāti vicitravipulā, vicitravipulā ca te maṇḍapā cāti…pe… maṇḍapā, atisayena uggatā accuggatā, accuggatā ca te varamaṇḍapā cāti accuggavaramaṇḍapā, gāthābandhavasena vaṇṇalopo, vicitravipulā ca te accuggavaramaṇḍapā cāti vicitravipulaaccuggavaramaṇḍapā, tehi maṇḍito vibhūsito vicitra…pe… maṇḍito, tasmiṃ. Maṇḍaṃ sūriyarasmiṃ pāti rakkhatīti maṇḍapo. Tato tato āgamma vasanti etthāti āvāso, pāsādahammiyamāḷādayo. Anekehīti bahūhi. Accantanti atisayena.
धरणीतलं भेत्वा उग्गतेन विय, खरं फरुसं केलाससिखरं जित्वा अवहसन्तेन विय थूपेन च उपसोभिते विहारेति योजना।
Dharaṇītalaṃ bhetvā uggatena viya, kharaṃ pharusaṃ kelāsasikharaṃ jitvā avahasantena viya thūpena ca upasobhite vihāreti yojanā.
अम्बुं ददातीति अम्बुदो, सरदे अम्बुदो सरदम्बुदो, थुल्लनतमहन्तभावसामञ्ञेन सरदम्बुदेन सङ्कासो सरदम्बुदसङ्कासो, तस्मिं। सम्मा उस्सितो उग्गतोति समुस्सितो, तस्मिं। ओलोकेन्तानं, वसन्तानञ्च पसादं चित्तस्स तोसं जनेतीति पसादजननं, तस्मिं। एत्तावता विनयविनिच्छयकथाय पवत्तितदेसं दस्सेति, ‘‘वसता मया’’ति कत्तारं।
Ambuṃ dadātīti ambudo, sarade ambudo saradambudo, thullanatamahantabhāvasāmaññena saradambudena saṅkāso saradambudasaṅkāso, tasmiṃ. Sammā ussito uggatoti samussito, tasmiṃ. Olokentānaṃ, vasantānañca pasādaṃ cittassa tosaṃ janetīti pasādajananaṃ, tasmiṃ. Ettāvatā vinayavinicchayakathāya pavattitadesaṃ dasseti, ‘‘vasatā mayā’’ti kattāraṃ.
देवदत्तचिञ्चमाणविकादीहि कतापराधस्स, सीतुण्हादिपरिस्सयस्स च सहनतो, ससन्तानगतकिलेसादीनं हननतो च सीहो वियाति सीहो, बुद्धो च सो सीहो चाति बुद्धसीहो। सेट्ठपरियायो वा सीह-सद्दो, बुद्धसेट्ठेनाति अत्थो। वुत्तस्साति देसितस्स। विनयस्स विनयपिटकस्स। विनिच्छयोति पाठागतो चेव अट्ठकथागतो च आचरियपरम्पराभतो च विनिच्छयो। बुद्धसीहन्ति एवंनामकं महाथेरं। समुद्दिस्साति उद्दिसित्वा, तेन कतआयाचनं पटिच्चाति वुत्तं होति। इमिना बाहिरनिमित्तं दस्सितं।
Devadattaciñcamāṇavikādīhi katāparādhassa, sītuṇhādiparissayassa ca sahanato, sasantānagatakilesādīnaṃ hananato ca sīho viyāti sīho, buddho ca so sīho cāti buddhasīho. Seṭṭhapariyāyo vā sīha-saddo, buddhaseṭṭhenāti attho. Vuttassāti desitassa. Vinayassa vinayapiṭakassa. Vinicchayoti pāṭhāgato ceva aṭṭhakathāgato ca ācariyaparamparābhato ca vinicchayo. Buddhasīhanti evaṃnāmakaṃ mahātheraṃ. Samuddissāti uddisitvā, tena kataāyācanaṃ paṭiccāti vuttaṃ hoti. Iminā bāhiranimittaṃ dassitaṃ.
अयं विनिच्छयो मम सद्धिविहारिकं बुद्धसीहं समुद्दिस्स भिक्खूनं हितत्थाय समासतो वरपासादे वसता मया कतोति योजना।
Ayaṃ vinicchayo mama saddhivihārikaṃ buddhasīhaṃ samuddissa bhikkhūnaṃ hitatthāya samāsato varapāsāde vasatā mayā katoti yojanā.
किमत्थायाति आह ‘‘विनयस्सावबोधत्थं, सुखेनेवाचिरेन चा’’ति, अनुपादिसेसेन निब्बानपरियन्तानिसंसस्स विनयपिटकस्स पकरणस्स गन्थवसेन समासेत्वा अत्थवसेन सुट्ठु विनिच्छितत्ता सुखेन चेव अचिरेन च अवबोधनत्थन्ति वुत्तं होति। भिक्खूनन्ति पधाननिदस्सनं, एकसेसनिद्देसो वा हेट्ठा –
Kimatthāyāti āha ‘‘vinayassāvabodhatthaṃ, sukhenevācirena cā’’ti, anupādisesena nibbānapariyantānisaṃsassa vinayapiṭakassa pakaraṇassa ganthavasena samāsetvā atthavasena suṭṭhu vinicchitattā sukhena ceva acirena ca avabodhanatthanti vuttaṃ hoti. Bhikkhūnanti padhānanidassanaṃ, ekasesaniddeso vā heṭṭhā –
‘‘भिक्खूनं भिक्खुनीनञ्च हितत्थाय समाहितो। पवक्खामी’’ति (वि॰ वि॰ गन्थारम्भकथा २) –
‘‘Bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca hitatthāya samāhito. Pavakkhāmī’’ti (vi. vi. ganthārambhakathā 2) –
आरद्धत्ता। इमिना पयोजनं दस्सितं।
Āraddhattā. Iminā payojanaṃ dassitaṃ.
३१७९. एवं देसकत्तुनिमित्तपयोजनानि दस्सेत्वा कालनियमं दस्सेतुमाह ‘‘अच्चुता’’तिआदि। विक्कमनं विक्कन्तो, विक्कमोति अत्थो। अच्चुतं केनचि अनभिभूतं, तञ्च तं विक्कन्तञ्चाति अच्चुतविक्कन्तं, अच्चुतस्स नारायनस्स विय अच्चुतविक्कन्तं एतस्साति अच्चुतच्चुतविक्कन्तो। को सो? राजा, तस्मिं। कलम्भकुलं नन्दयतीति कलम्भकुलनन्दनो, तस्मिं। इमिना तस्स कुलवंसो निदस्सितो। कलम्भकुलवंसजाते अच्चुतच्चुतविक्कन्तनामे चोळराजिनि महिं चोळरट्ठं समनुसासन्ते सम्मा अनुसासन्ते सति तस्मिं चोळराजिनि रज्जं कारेन्ते सति अयं विनिच्छयो मया आरद्धो चेव समापितो चाति। इमिना कालं निदस्सेति।
3179. Evaṃ desakattunimittapayojanāni dassetvā kālaniyamaṃ dassetumāha ‘‘accutā’’tiādi. Vikkamanaṃ vikkanto, vikkamoti attho. Accutaṃ kenaci anabhibhūtaṃ, tañca taṃ vikkantañcāti accutavikkantaṃ, accutassa nārāyanassa viya accutavikkantaṃ etassāti accutaccutavikkanto. Ko so? Rājā, tasmiṃ. Kalambhakulaṃ nandayatīti kalambhakulanandano, tasmiṃ. Iminā tassa kulavaṃso nidassito. Kalambhakulavaṃsajāte accutaccutavikkantanāme coḷarājini mahiṃ coḷaraṭṭhaṃ samanusāsante sammā anusāsante sati tasmiṃ coḷarājini rajjaṃ kārente sati ayaṃ vinicchayo mayā āraddho ceva samāpito cāti. Iminā kālaṃ nidasseti.
३१८०. इदानि इमं विनयविनिच्छयप्पकरणं करोन्तेन अत्तनो पुञ्ञसम्पदं सकललोकहितत्थाय परिणामेन्तो आह ‘‘यथा’’तिआदि। अयं विनयविनिच्छयो अन्तरायं विना यथा सिद्धिं निप्फत्तिं पत्तो, तथा सत्तानं धम्मसंयुता कुसलनिस्सिता सङ्कप्पा चित्तुप्पादा, अधिप्पेतत्था वा सब्बे अन्तरायं विना सिज्झन्तु निप्पज्जन्तूति योजना।
3180. Idāni imaṃ vinayavinicchayappakaraṇaṃ karontena attano puññasampadaṃ sakalalokahitatthāya pariṇāmento āha ‘‘yathā’’tiādi. Ayaṃ vinayavinicchayo antarāyaṃ vinā yathā siddhiṃ nipphattiṃ patto, tathā sattānaṃ dhammasaṃyutā kusalanissitā saṅkappā cittuppādā, adhippetatthā vā sabbe antarāyaṃ vinā sijjhantu nippajjantūti yojanā.
३१८१. तेनेव पुञ्ञप्फलभावेन सकललोकहितेकहेतुनो भगवतो सासनस्स चिरट्ठितिमासीसन्तो आह ‘‘याव तिट्ठती’’तिआदि। ‘‘मन्दारो’’ति वुच्चति सीतसिनिद्धएकपब्बतराजा। कं वुच्चति उदकं, तेन दारितो निग्गमप्पदेसो ‘‘कन्दरो’’ति वुच्चति। सीतसिनिद्धविपुलपुलिनतलेहि, सन्दमानसातसीतलपसन्नसलिलेहि, कीळमाननानप्पकारमच्छगुम्बेहि, उभयतीरपुप्फफलपल्लवालङ्कततरुलतावनेहि, कूजमानसुकसालिककओकिलमयूरहंसादिसकुन्ताभिरुतेहि, तत्थ तत्थ परिभमन्तभमरामवज्जाहि च चारु मनुञ्ञा कन्दरा एतस्साति चारुकन्दरो। कलि वुच्चति अपराधो, तं सासति हिंसति अपनेतीति कलिसासनं। ‘‘कलुसासन’’न्ति वा पाठो। कलुसं वुच्चति पापं, तं असति विक्खिपति दूरमुस्सारयतीति कलुसासनं, परियत्तिपटिपत्तिपटिवेधसङ्खातं तिविधसासनं।
3181. Teneva puññapphalabhāvena sakalalokahitekahetuno bhagavato sāsanassa ciraṭṭhitimāsīsanto āha ‘‘yāva tiṭṭhatī’’tiādi. ‘‘Mandāro’’ti vuccati sītasiniddhaekapabbatarājā. Kaṃ vuccati udakaṃ, tena dārito niggamappadeso ‘‘kandaro’’ti vuccati. Sītasiniddhavipulapulinatalehi, sandamānasātasītalapasannasalilehi, kīḷamānanānappakāramacchagumbehi, ubhayatīrapupphaphalapallavālaṅkatatarulatāvanehi, kūjamānasukasālikakaokilamayūrahaṃsādisakuntābhirutehi, tattha tattha paribhamantabhamarāmavajjāhi ca cāru manuññā kandarā etassāti cārukandaro. Kali vuccati aparādho, taṃ sāsati hiṃsati apanetīti kalisāsanaṃ. ‘‘Kalusāsana’’nti vā pāṭho. Kalusaṃ vuccati pāpaṃ, taṃ asati vikkhipati dūramussārayatīti kalusāsanaṃ, pariyattipaṭipattipaṭivedhasaṅkhātaṃ tividhasāsanaṃ.
३१८२. एवं ओकस्स दिट्ठधम्मिकसम्परायिकपरमत्थहितसाधकस्स सासनस्स चिरट्ठितिं पत्थेत्वा तेनेव पुञ्ञकम्मानुभावेन लोकस्स दिट्ठधम्मिकत्थहेतुमासीसन्तो आह ‘‘काले’’तिआदि। कालेति सस्ससमिद्धीनं अनुरूपे काले। सम्मा पवस्सन्तूति अवुट्ठिअतिवुट्ठिदोसरहिता यथा सस्सादीनि सम्पज्जन्ति, तथा वस्सं वुट्ठिधारं पवस्सन्तूति अत्थो। वस्सवलाहकाति वस्सवलाहकाधिट्ठिता पज्जुन्नदेवपुत्ता। महीपालाति राजानो। धम्मतोति दसराजधम्मतो। सकलं महिन्ति पथविनिस्सितसब्बजनकायं।
3182. Evaṃ okassa diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthahitasādhakassa sāsanassa ciraṭṭhitiṃ patthetvā teneva puññakammānubhāvena lokassa diṭṭhadhammikatthahetumāsīsanto āha ‘‘kāle’’tiādi. Kāleti sassasamiddhīnaṃ anurūpe kāle. Sammā pavassantūti avuṭṭhiativuṭṭhidosarahitā yathā sassādīni sampajjanti, tathā vassaṃ vuṭṭhidhāraṃ pavassantūti attho. Vassavalāhakāti vassavalāhakādhiṭṭhitā pajjunnadevaputtā. Mahīpālāti rājāno. Dhammatoti dasarājadhammato. Sakalaṃ mahinti pathavinissitasabbajanakāyaṃ.
३१८३. एवं सब्बलोकस्स लोकियलोकुत्तरसम्पत्तिसाधनत्थाय अत्तनो पुञ्ञपरिणामं कत्वा इदानि विदितलोकुत्तरसम्पत्तिनिप्फादनवसेनेव पुञ्ञपरिणामं करोन्तो आह ‘‘इम’’न्तिआदि। इमिना अत्तनो विरचितं पच्चक्खं विनिच्छयमाह। सारभूतन्ति सीलसारादितिविधसिक्खासारस्स पकासनतो हत्थसारमिव भूतं। हितन्ति तदत्थे पटिपज्जन्तानं अनुपादिसेसनिब्बानावसानस्स हितस्स आवहनतो, संसारदुक्खस्स च वूपसमनतो अमतोसधं विय हितं। अत्थयुत्तन्ति दिट्ठधम्मिकसम्परायिकपरमत्थानं विनयनादीहि युत्तत्ता अत्थयुत्तं। करोन्तेनाति रचयन्तेन मया। यं पुञ्ञं पत्तन्ति कारकं पुनातीति पुञ्ञं, पुज्जभवफलनिप्फादनतो वा ‘‘पुञ्ञ’’न्ति सङ्खं गतं यं कुसलकम्मं अपरिमेय्यभवपरियन्तं पसुतं अधिगतं। तेन पुञ्ञेन हेतुभूतेन। अयं लोकोति अयं सकलोपि सत्तलोको। मुनिन्दप्पयातन्ति मुनिन्देन सम्मासम्बुद्धेन सम्पत्तं। वीतसोकन्ति विगतसोकं। सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सउपायासादीहि विगतत्ता, तेसं निक्कमननिमित्तत्ता च अपगतसोकादिसंसारदुक्खं। सिवं पुरं निब्बानपुरं पापुणातु सच्छिकरोतु, किलेसपरिनिब्बानेन, अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया च परिनिब्बातूति वुत्तं होति।
3183. Evaṃ sabbalokassa lokiyalokuttarasampattisādhanatthāya attano puññapariṇāmaṃ katvā idāni viditalokuttarasampattinipphādanavaseneva puññapariṇāmaṃ karonto āha ‘‘ima’’ntiādi. Iminā attano viracitaṃ paccakkhaṃ vinicchayamāha. Sārabhūtanti sīlasārāditividhasikkhāsārassa pakāsanato hatthasāramiva bhūtaṃ. Hitanti tadatthe paṭipajjantānaṃ anupādisesanibbānāvasānassa hitassa āvahanato, saṃsāradukkhassa ca vūpasamanato amatosadhaṃ viya hitaṃ. Atthayuttanti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthānaṃ vinayanādīhi yuttattā atthayuttaṃ. Karontenāti racayantena mayā. Yaṃ puññaṃ pattanti kārakaṃ punātīti puññaṃ, pujjabhavaphalanipphādanato vā ‘‘puñña’’nti saṅkhaṃ gataṃ yaṃ kusalakammaṃ aparimeyyabhavapariyantaṃ pasutaṃ adhigataṃ. Tena puññena hetubhūtena. Ayaṃ lokoti ayaṃ sakalopi sattaloko. Munindappayātanti munindena sammāsambuddhena sampattaṃ. Vītasokanti vigatasokaṃ. Sokaparidevadukkhadomanassaupāyāsādīhi vigatattā, tesaṃ nikkamananimittattā ca apagatasokādisaṃsāradukkhaṃ. Sivaṃ puraṃ nibbānapuraṃ pāpuṇātu sacchikarotu, kilesaparinibbānena, anupādisesāya nibbānadhātuyā ca parinibbātūti vuttaṃ hoti.
इति तम्बपण्णियेनातिआदि पकरणकारकस्स पभवसुद्धिबाहुसच्चादिगुणमुखेन पकरणे गारवं जनेतुकामेन एतस्स सिस्सेन ठपितं वाक्यं।
Iti tambapaṇṇiyenātiādi pakaraṇakārakassa pabhavasuddhibāhusaccādiguṇamukhena pakaraṇe gāravaṃ janetukāmena etassa sissena ṭhapitaṃ vākyaṃ.
तत्थ तम्बपण्णियेनाति तम्बपण्णिम्हि जातो, तत्थ विदितो, ततो आगतोति वा तम्बपण्णियो, तेन। ब्याकरणमवेच्च अधीतवाति वेय्याकरणो, परमो च उत्तमो च सो वेय्याकरणो चाति परमवेय्याकरणो, तेन। तीणि पिटकानि समाहटानि, तिण्णं पिटकानं समाहारो वा तिपिटकं, नीयन्ति बुज्झीयन्ति सेय्यत्थिकेहीति नया, नयन्ति वा एतेहि लोकियलोकुत्तरसम्पत्तिं विसेसेनाति नया, पाळिनयअत्थनयएकत्तनयादयोव, तिपिटके आगता नया तिपिटकनया, विधानं पसासनं, पवत्तनं वा विधि, तिपिटकनयानं विधि तिपिटकनयविधि, तिपिटकनयविधिम्हि कुसलो तिपिटकनयविधिकुसलो, तेन।
Tattha tambapaṇṇiyenāti tambapaṇṇimhi jāto, tattha vidito, tato āgatoti vā tambapaṇṇiyo, tena. Byākaraṇamavecca adhītavāti veyyākaraṇo, paramo ca uttamo ca so veyyākaraṇo cāti paramaveyyākaraṇo, tena. Tīṇi piṭakāni samāhaṭāni, tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samāhāro vā tipiṭakaṃ, nīyanti bujjhīyanti seyyatthikehīti nayā, nayanti vā etehi lokiyalokuttarasampattiṃ visesenāti nayā, pāḷinayaatthanayaekattanayādayova, tipiṭake āgatā nayā tipiṭakanayā, vidhānaṃ pasāsanaṃ, pavattanaṃ vā vidhi, tipiṭakanayānaṃ vidhi tipiṭakanayavidhi, tipiṭakanayavidhimhi kusalo tipiṭakanayavidhikusalo, tena.
परमा च ते कविजना चाति परमकविजना, परमकविजनानं हदयानि परमकविजनहदयानि, पदुमानं वनानि पदुमवनानि, परमकविजनहदयानि च तानि पदुमवनानि चाति परमकविजनहदयपदुमवनानि, तेसं विकसनं बोधं सूरियो विय करोतीति परमकविजनहदयपदुमवनविकसनकरो, तेन। कवी च ते वरा चाति कविवरा, कवीनं वराति वा कविवरा, कविवरानं वसभो उत्तमो कविवरवसभो, तेन, कविराजराजेनाति अत्थो।
Paramā ca te kavijanā cāti paramakavijanā, paramakavijanānaṃ hadayāni paramakavijanahadayāni, padumānaṃ vanāni padumavanāni, paramakavijanahadayāni ca tāni padumavanāni cāti paramakavijanahadayapadumavanāni, tesaṃ vikasanaṃ bodhaṃ sūriyo viya karotīti paramakavijanahadayapadumavanavikasanakaro, tena. Kavī ca te varā cāti kavivarā, kavīnaṃ varāti vā kavivarā, kavivarānaṃ vasabho uttamo kavivaravasabho, tena, kavirājarājenāti attho.
परमा च सा रति चाति परमरति, परमरतिं करोन्तीति परमरतिकरानि, वरानि च तानि मधुरानि चाति वरमधुरानि, वरमधुरानि च तानि वचनानि चाति वरमधुरवचनानि, परमरतिकरानि च तानि वरमधुरवचनानि चाति परमरतिकरवरमधुरवचनानि, उग्गिरणं कथनं उग्गारो, परमरतिकरवरमधुरवचनानं उग्गारो एतस्साति परम…पे॰… वचनुग्गारो, तेन। उरगपुरं परमपवेणिगामो अस्स निवासोति उरगपुरो, तेन। बुद्धदत्तेनाति एवंनामकेन थेरेन, आचरियबुद्धदत्तत्थेरेनाति अत्थो। अयं विनयविनिच्छयो रचितोति सम्बन्धो।
Paramā ca sā rati cāti paramarati, paramaratiṃ karontīti paramaratikarāni, varāni ca tāni madhurāni cāti varamadhurāni, varamadhurāni ca tāni vacanāni cāti varamadhuravacanāni, paramaratikarāni ca tāni varamadhuravacanāni cāti paramaratikaravaramadhuravacanāni, uggiraṇaṃ kathanaṃ uggāro, paramaratikaravaramadhuravacanānaṃ uggāro etassāti parama…pe… vacanuggāro, tena. Uragapuraṃ paramapaveṇigāmo assa nivāsoti uragapuro, tena. Buddhadattenāti evaṃnāmakena therena, ācariyabuddhadattattherenāti attho. Ayaṃ vinayavinicchayo racitoti sambandho.
निट्ठिता चायं विनयत्थसारसन्दीपनी नाम
Niṭṭhitā cāyaṃ vinayatthasārasandīpanī nāma
विनयविनिच्छयवण्णना।
Vinayavinicchayavaṇṇanā.
विनयविनिच्छय-टीका समत्ता।
Vinayavinicchaya-ṭīkā samattā.
