| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
निगमनवण्णना
Nigamanavaṇṇanā
गिरग्गसमज्जादीनि ‘‘अचित्तकानि लोकवज्जानी’’ति वुत्तत्ता ‘‘नच्च’’न्ति वा ‘‘गन्धो’’ति वा अजानित्वापि दस्सनेन, विलिम्पनेन वा आपज्जनतो वत्थुअजाननचित्तेन अचित्तकानि। ‘‘नच्च’’न्ति वा ‘‘गन्धो’’ति वा जानित्वा पस्सन्तिया, विलिम्पन्तिया च अकुसलत्ता एव लोकवज्जानि। चोरिवुट्ठापनादीनि ‘‘चोरी’’तिआदिना वत्थुं जानित्वा करणे एव आपत्तिसब्भावतो सचित्तकानि। उपसम्पदादीनं एकन्तेन अकुसलचित्तेनेव अकत्तब्बत्ता पण्णत्तिवज्जानि। ‘‘इध सचित्तकाचित्तकता पण्णत्तिजाननाजाननताय अग्गहेत्वा वत्थुजाननाजाननताय गहेतब्बा’’ति लिखितं। अनुगण्ठिपदे पन ‘‘गिरग्गसमज्जादीनि ‘अचित्तकानि लोकवज्जानी’ति वुत्तत्ता ‘नच्च’न्ति वा ‘सङ्घाणी’ति वा ‘गन्धो’ति वा तस्स नामवसेन अजानित्वा मायाकारस्स मायानि सीसट्ठिआदीनि पटिसङ्खाय पस्सन्तिया, अक्खमालादिअत्थाय सङ्घाणिं कटिया बन्धन्तिया, ‘सेदगन्धं अपनेत्वा बुद्धपूजं करिस्सामी’ति उप्पन्नेन चित्तेन गन्धं विलिम्पेत्वा नहायन्तिया च आपत्तिसब्भावतो नामेन सद्धिं नामवसेन वा वत्थुस्स अजाननचित्तेन अचित्तकानि नाम। न अन्धकारे ‘कटिसुत्तमिद’न्ति सञ्ञाय सङ्घाणिं गहेत्वा कटियं धारणकाले, मत्तिकासञ्ञाय च गन्धं गहेत्वा विलिम्पनकाले आपत्तिसब्भावतो ‘अचित्तकानी’ति वत्तब्बानि। तस्मिं काले अनापत्ति, तेनेव सङ्घाणिया असङ्घाणिसञ्ञावारेपि ‘आपत्ति पाचित्तियस्सा’ति पाळि न वुत्ता। यथा ‘खेत्तआबाधपच्चया, कटिसुत्तकं धारेती’ति वचनतो विनापि अकुसलेन सङ्घाणिआदीनि सक्का धारेतुन्ति सिद्धं, एवं आबाधपच्चया विनापि अकुसलेन न सक्का सुरं पातुन्ति सिद्धं ‘अनापत्ति आबाधपच्चया मज्जं पिवती’ति पाळिया अभावतो। अकुसलेन विना मधुपुण्णमुट्ठियं पक्खित्तमज्जस्स अज्झोहरणकालादीसु सुरापानापत्तिं आपज्जतीति च सिद्धं ‘मज्जे अमज्जसञ्ञी पिवति, आपत्ति पाचित्तियस्सा’ति (पाचि॰ ३२८) वुत्तत्ता। किंबहुना, कामभोगसञ्ञाय सद्धिं ‘सङ्घाणी’ति च ‘गन्धो’ति च जानित्वा विना अनापत्तिकारणेन धारेन्तिया एकन्ताकुसलत्ता लोकवज्जानि नाम वुच्चन्ति। इमिना उपायेन सेसेसुपि नयो नेतब्बो। एत्थ सुरापानाधिकारे उपतिस्सत्थेरवादो’’ति वुत्तं। असंकच्चिकसिक्खापदे ‘‘अपरिक्खित्तस्स गामस्स उपचारं ओक्कमन्तियाति पाठो’’ति च ‘‘पणीतभोजनविञ्ञत्ति, अचेलकसिक्खापदं, निमन्तितस्स चारित्तापज्जनं, दुट्ठुल्लप्पटिच्छादनं, ऊनवीसतिवस्सुपसम्पदं, मातुगामेन सद्धिं संविधाय अद्धानगमनं, राजन्तेपुरप्पवेसनं, सन्तं भिक्खुं अनापुच्छा विकाले गामप्पवेसनं, निसीदनं, वस्सिकसाटिकन्ति पाठो’’ति च वुत्तं।
Giraggasamajjādīni ‘‘acittakāni lokavajjānī’’ti vuttattā ‘‘nacca’’nti vā ‘‘gandho’’ti vā ajānitvāpi dassanena, vilimpanena vā āpajjanato vatthuajānanacittena acittakāni. ‘‘Nacca’’nti vā ‘‘gandho’’ti vā jānitvā passantiyā, vilimpantiyā ca akusalattā eva lokavajjāni. Corivuṭṭhāpanādīni ‘‘corī’’tiādinā vatthuṃ jānitvā karaṇe eva āpattisabbhāvato sacittakāni. Upasampadādīnaṃ ekantena akusalacitteneva akattabbattā paṇṇattivajjāni. ‘‘Idha sacittakācittakatā paṇṇattijānanājānanatāya aggahetvā vatthujānanājānanatāya gahetabbā’’ti likhitaṃ. Anugaṇṭhipade pana ‘‘giraggasamajjādīni ‘acittakāni lokavajjānī’ti vuttattā ‘nacca’nti vā ‘saṅghāṇī’ti vā ‘gandho’ti vā tassa nāmavasena ajānitvā māyākārassa māyāni sīsaṭṭhiādīni paṭisaṅkhāya passantiyā, akkhamālādiatthāya saṅghāṇiṃ kaṭiyā bandhantiyā, ‘sedagandhaṃ apanetvā buddhapūjaṃ karissāmī’ti uppannena cittena gandhaṃ vilimpetvā nahāyantiyā ca āpattisabbhāvato nāmena saddhiṃ nāmavasena vā vatthussa ajānanacittena acittakāni nāma. Na andhakāre ‘kaṭisuttamida’nti saññāya saṅghāṇiṃ gahetvā kaṭiyaṃ dhāraṇakāle, mattikāsaññāya ca gandhaṃ gahetvā vilimpanakāle āpattisabbhāvato ‘acittakānī’ti vattabbāni. Tasmiṃ kāle anāpatti, teneva saṅghāṇiyā asaṅghāṇisaññāvārepi ‘āpatti pācittiyassā’ti pāḷi na vuttā. Yathā ‘khettaābādhapaccayā, kaṭisuttakaṃ dhāretī’ti vacanato vināpi akusalena saṅghāṇiādīni sakkā dhāretunti siddhaṃ, evaṃ ābādhapaccayā vināpi akusalena na sakkā suraṃ pātunti siddhaṃ ‘anāpatti ābādhapaccayā majjaṃ pivatī’ti pāḷiyā abhāvato. Akusalena vinā madhupuṇṇamuṭṭhiyaṃ pakkhittamajjassa ajjhoharaṇakālādīsu surāpānāpattiṃ āpajjatīti ca siddhaṃ ‘majje amajjasaññī pivati, āpatti pācittiyassā’ti (pāci. 328) vuttattā. Kiṃbahunā, kāmabhogasaññāya saddhiṃ ‘saṅghāṇī’ti ca ‘gandho’ti ca jānitvā vinā anāpattikāraṇena dhārentiyā ekantākusalattā lokavajjāni nāma vuccanti. Iminā upāyena sesesupi nayo netabbo. Ettha surāpānādhikāre upatissattheravādo’’ti vuttaṃ. Asaṃkaccikasikkhāpade ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantiyāti pāṭho’’ti ca ‘‘paṇītabhojanaviññatti, acelakasikkhāpadaṃ, nimantitassa cārittāpajjanaṃ, duṭṭhullappaṭicchādanaṃ, ūnavīsativassupasampadaṃ, mātugāmena saddhiṃ saṃvidhāya addhānagamanaṃ, rājantepurappavesanaṃ, santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā vikāle gāmappavesanaṃ, nisīdanaṃ, vassikasāṭikanti pāṭho’’ti ca vuttaṃ.
निगमनवण्णना निट्ठिता।
Nigamanavaṇṇanā niṭṭhitā.
पाचित्तियकण्डवण्णना निट्ठिता।
Pācittiyakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
उभतोविभङ्गट्ठकथावण्णना निट्ठिता।
Ubhatovibhaṅgaṭṭhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
