| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā |
නිගමනවණ්‌ණනා
Nigamanavaṇṇanā
ගිරග්‌ගසමජ්‌ජාදීනි ‘‘අචිත්‌තකානි ලොකවජ්‌ජානී’’ති වුත්‌තත්‌තා ‘‘නච්‌ච’’න්‌ති වා ‘‘ගන්‌ධො’’ති වා අජානිත්‌වාපි දස්‌සනෙන, විලිම්‌පනෙන වා ආපජ්‌ජනතො වත්‌ථුඅජානනචිත්‌තෙන අචිත්‌තකානි. ‘‘නච්‌ච’’න්‌ති වා ‘‘ගන්‌ධො’’ති වා ජානිත්‌වා පස්‌සන්‌තියා, විලිම්‌පන්‌තියා ච අකුසලත්‌තා එව ලොකවජ්‌ජානි. චොරිවුට්‌ඨාපනාදීනි ‘‘චොරී’’තිආදිනා වත්‌ථුං ජානිත්‌වා කරණෙ එව ආපත්‌තිසබ්‌භාවතො සචිත්‌තකානි. උපසම්‌පදාදීනං එකන්‌තෙන අකුසලචිත්‌තෙනෙව අකත්‌තබ්‌බත්‌තා පණ්‌ණත්‌තිවජ්‌ජානි. ‘‘ඉධ සචිත්‌තකාචිත්‌තකතා පණ්‌ණත්‌තිජානනාජානනතාය අග්‌ගහෙත්‌වා වත්‌ථුජානනාජානනතාය ගහෙතබ්‌බා’’ති ලිඛිතං. අනුගණ්‌ඨිපදෙ පන ‘‘ගිරග්‌ගසමජ්‌ජාදීනි ‘අචිත්‌තකානි ලොකවජ්‌ජානී’ති වුත්‌තත්‌තා ‘නච්‌ච’න්‌ති වා ‘සඞ්‌ඝාණී’ති වා ‘ගන්‌ධො’ති වා තස්‌ස නාමවසෙන අජානිත්‌වා මායාකාරස්‌ස මායානි සීසට්‌ඨිආදීනි පටිසඞ්‌ඛාය පස්‌සන්‌තියා, අක්‌ඛමාලාදිඅත්‌ථාය සඞ්‌ඝාණිං කටියා බන්‌ධන්‌තියා, ‘සෙදගන්‌ධං අපනෙත්‌වා බුද්‌ධපූජං කරිස්‌සාමී’ති උප්‌පන්‌නෙන චිත්‌තෙන ගන්‌ධං විලිම්‌පෙත්‌වා නහායන්‌තියා ච ආපත්‌තිසබ්‌භාවතො නාමෙන සද්‌ධිං නාමවසෙන වා වත්‌ථුස්‌ස අජානනචිත්‌තෙන අචිත්‌තකානි නාම. න අන්‌ධකාරෙ ‘කටිසුත්‌තමිද’න්‌ති සඤ්‌ඤාය සඞ්‌ඝාණිං ගහෙත්‌වා කටියං ධාරණකාලෙ, මත්‌තිකාසඤ්‌ඤාය ච ගන්‌ධං ගහෙත්‌වා විලිම්‌පනකාලෙ ආපත්‌තිසබ්‌භාවතො ‘අචිත්‌තකානී’ති වත්‌තබ්‌බානි. තස්‌මිං කාලෙ අනාපත්‌ති, තෙනෙව සඞ්‌ඝාණියා අසඞ්‌ඝාණිසඤ්‌ඤාවාරෙපි ‘ආපත්‌ති පාචිත්‌තියස්‌සා’ති පාළි න වුත්‌තා. යථා ‘ඛෙත්‌තආබාධපච්‌චයා, කටිසුත්‌තකං ධාරෙතී’ති වචනතො විනාපි අකුසලෙන සඞ්‌ඝාණිආදීනි සක්‌කා ධාරෙතුන්‌ති සිද්‌ධං, එවං ආබාධපච්‌චයා විනාපි අකුසලෙන න සක්‌කා සුරං පාතුන්‌ති සිද්‌ධං ‘අනාපත්‌ති ආබාධපච්‌චයා මජ්‌ජං පිවතී’ති පාළියා අභාවතො. අකුසලෙන විනා මධුපුණ්‌ණමුට්‌ඨියං පක්‌ඛිත්‌තමජ්‌ජස්‌ස අජ්‌ඣොහරණකාලාදීසු සුරාපානාපත්‌තිං ආපජ්‌ජතීති ච සිද්‌ධං ‘මජ්‌ජෙ අමජ්‌ජසඤ්‌ඤී පිවති, ආපත්‌ති පාචිත්‌තියස්‌සා’ති (පාචි. 328) වුත්‌තත්‌තා. කිංබහුනා, කාමභොගසඤ්‌ඤාය සද්‌ධිං ‘සඞ්‌ඝාණී’ති ච ‘ගන්‌ධො’ති ච ජානිත්‌වා විනා අනාපත්‌තිකාරණෙන ධාරෙන්‌තියා එකන්‌තාකුසලත්‌තා ලොකවජ්‌ජානි නාම වුච්‌චන්‌ති. ඉමිනා උපායෙන සෙසෙසුපි නයො නෙතබ්‌බො. එත්‌ථ සුරාපානාධිකාරෙ උපතිස්‌සත්‌ථෙරවාදො’’ති වුත්‌තං. අසංකච්‌චිකසික්‌ඛාපදෙ ‘‘අපරික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ගාමස්‌ස උපචාරං ඔක්‌කමන්‌තියාති පාඨො’’ති ච ‘‘පණීතභොජනවිඤ්‌ඤත්‌ති, අචෙලකසික්‌ඛාපදං, නිමන්‌තිතස්‌ස චාරිත්‌තාපජ්‌ජනං, දුට්‌ඨුල්‌ලප්‌පටිච්‌ඡාදනං, ඌනවීසතිවස්‌සුපසම්‌පදං, මාතුගාමෙන සද්‌ධිං සංවිධාය අද්‌ධානගමනං, රාජන්‌තෙපුරප්‌පවෙසනං, සන්‌තං භික්‌ඛුං අනාපුච්‌ඡා විකාලෙ ගාමප්‌පවෙසනං, නිසීදනං, වස්‌සිකසාටිකන්‌ති පාඨො’’ති ච වුත්‌තං.
Giraggasamajjādīni ‘‘acittakāni lokavajjānī’’ti vuttattā ‘‘nacca’’nti vā ‘‘gandho’’ti vā ajānitvāpi dassanena, vilimpanena vā āpajjanato vatthuajānanacittena acittakāni. ‘‘Nacca’’nti vā ‘‘gandho’’ti vā jānitvā passantiyā, vilimpantiyā ca akusalattā eva lokavajjāni. Corivuṭṭhāpanādīni ‘‘corī’’tiādinā vatthuṃ jānitvā karaṇe eva āpattisabbhāvato sacittakāni. Upasampadādīnaṃ ekantena akusalacitteneva akattabbattā paṇṇattivajjāni. ‘‘Idha sacittakācittakatā paṇṇattijānanājānanatāya aggahetvā vatthujānanājānanatāya gahetabbā’’ti likhitaṃ. Anugaṇṭhipade pana ‘‘giraggasamajjādīni ‘acittakāni lokavajjānī’ti vuttattā ‘nacca’nti vā ‘saṅghāṇī’ti vā ‘gandho’ti vā tassa nāmavasena ajānitvā māyākārassa māyāni sīsaṭṭhiādīni paṭisaṅkhāya passantiyā, akkhamālādiatthāya saṅghāṇiṃ kaṭiyā bandhantiyā, ‘sedagandhaṃ apanetvā buddhapūjaṃ karissāmī’ti uppannena cittena gandhaṃ vilimpetvā nahāyantiyā ca āpattisabbhāvato nāmena saddhiṃ nāmavasena vā vatthussa ajānanacittena acittakāni nāma. Na andhakāre ‘kaṭisuttamida’nti saññāya saṅghāṇiṃ gahetvā kaṭiyaṃ dhāraṇakāle, mattikāsaññāya ca gandhaṃ gahetvā vilimpanakāle āpattisabbhāvato ‘acittakānī’ti vattabbāni. Tasmiṃ kāle anāpatti, teneva saṅghāṇiyā asaṅghāṇisaññāvārepi ‘āpatti pācittiyassā’ti pāḷi na vuttā. Yathā ‘khettaābādhapaccayā, kaṭisuttakaṃ dhāretī’ti vacanato vināpi akusalena saṅghāṇiādīni sakkā dhāretunti siddhaṃ, evaṃ ābādhapaccayā vināpi akusalena na sakkā suraṃ pātunti siddhaṃ ‘anāpatti ābādhapaccayā majjaṃ pivatī’ti pāḷiyā abhāvato. Akusalena vinā madhupuṇṇamuṭṭhiyaṃ pakkhittamajjassa ajjhoharaṇakālādīsu surāpānāpattiṃ āpajjatīti ca siddhaṃ ‘majje amajjasaññī pivati, āpatti pācittiyassā’ti (pāci. 328) vuttattā. Kiṃbahunā, kāmabhogasaññāya saddhiṃ ‘saṅghāṇī’ti ca ‘gandho’ti ca jānitvā vinā anāpattikāraṇena dhārentiyā ekantākusalattā lokavajjāni nāma vuccanti. Iminā upāyena sesesupi nayo netabbo. Ettha surāpānādhikāre upatissattheravādo’’ti vuttaṃ. Asaṃkaccikasikkhāpade ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantiyāti pāṭho’’ti ca ‘‘paṇītabhojanaviññatti, acelakasikkhāpadaṃ, nimantitassa cārittāpajjanaṃ, duṭṭhullappaṭicchādanaṃ, ūnavīsativassupasampadaṃ, mātugāmena saddhiṃ saṃvidhāya addhānagamanaṃ, rājantepurappavesanaṃ, santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā vikāle gāmappavesanaṃ, nisīdanaṃ, vassikasāṭikanti pāṭho’’ti ca vuttaṃ.
නිගමනවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Nigamanavaṇṇanā niṭṭhitā.
පාචිත්‌තියකණ්‌ඩවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pācittiyakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
උභතොවිභඞ්‌ගට්‌ඨකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Ubhatovibhaṅgaṭṭhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
