| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातकपाळि • Jātakapāḷi |
१८. पण्णासनिपातो
18. Paṇṇāsanipāto
५२६. निळिनिकाजातकं (१)
526. Niḷinikājātakaṃ (1)
१.
1.
२.
2.
‘‘नाहं दुक्खक्खमा राज, नाहं अद्धानकोविदा।
‘‘Nāhaṃ dukkhakkhamā rāja, nāhaṃ addhānakovidā;
कथं अहं गमिस्सामि, वनं कुञ्जरसेवितं’’॥
Kathaṃ ahaṃ gamissāmi, vanaṃ kuñjarasevitaṃ’’.
३.
3.
‘‘फीतं जनपदं गन्त्वा, हत्थिना च रथेन च।
‘‘Phītaṃ janapadaṃ gantvā, hatthinā ca rathena ca;
दारुसङ्घाटयानेन, एवं गच्छ निळिनिके॥
Dārusaṅghāṭayānena, evaṃ gaccha niḷinike.
४.
4.
‘‘हत्थिअस्सरथे पत्ती, गच्छेवादाय खत्तिये।
‘‘Hatthiassarathe pattī, gacchevādāya khattiye;
तवेव वण्णरूपेन, वसं तमानयिस्ससि’’॥
Taveva vaṇṇarūpena, vasaṃ tamānayissasi’’.
५.
5.
‘‘कदलीधजपञ्ञाणो, आभुजीपरिवारितो।
‘‘Kadalīdhajapaññāṇo, ābhujīparivārito;
एसो पदिस्सति रम्मो, इसिसिङ्गस्स अस्समो॥
Eso padissati rammo, isisiṅgassa assamo.
६.
6.
‘‘एसो अग्गिस्स सङ्खातो, एसो धूमो पदिस्सति।
‘‘Eso aggissa saṅkhāto, eso dhūmo padissati;
मञ्ञे नो अग्गिं हापेति, इसिसिङ्गो महिद्धिको’’॥
Maññe no aggiṃ hāpeti, isisiṅgo mahiddhiko’’.
७.
7.
‘‘तञ्च दिस्वान आयन्तिं, आमुत्तमणिकुण्डलं।
‘‘Tañca disvāna āyantiṃ, āmuttamaṇikuṇḍalaṃ;
इसिसिङ्गो पाविसि भीतो, अस्समं पण्णछादनं॥
Isisiṅgo pāvisi bhīto, assamaṃ paṇṇachādanaṃ.
८.
8.
विदंसयन्ती अङ्गानि, गुय्हं पकासितानि च॥
Vidaṃsayantī aṅgāni, guyhaṃ pakāsitāni ca.
९.
9.
‘‘तञ्च दिस्वान कीळन्तिं, पण्णसालगतो जटी।
‘‘Tañca disvāna kīḷantiṃ, paṇṇasālagato jaṭī;
अस्समा निक्खमित्वान, इदं वचनमब्रवि॥
Assamā nikkhamitvāna, idaṃ vacanamabravi.
१०.
10.
‘‘अम्भो को नाम सो रुक्खो, यस्स तेवंगतं फलं।
‘‘Ambho ko nāma so rukkho, yassa tevaṃgataṃ phalaṃ;
दूरेपि खित्तं पच्चेति, न तं ओहाय गच्छति’’॥
Dūrepi khittaṃ pacceti, na taṃ ohāya gacchati’’.
११.
11.
दूरेपि खित्तं पच्चेति, न मं ओहाय गच्छति’’॥
Dūrepi khittaṃ pacceti, na maṃ ohāya gacchati’’.
१२.
12.
‘‘एतू 11 भवं अस्समिमं अदेतु, पज्जञ्च भक्खञ्च पटिच्छ दम्मि।
‘‘Etū 12 bhavaṃ assamimaṃ adetu, pajjañca bhakkhañca paṭiccha dammi;
इदमासनं अत्र भवं निसीदतु, इतो भवं मूलफलानि भुञ्जतु’’ 13॥
Idamāsanaṃ atra bhavaṃ nisīdatu, ito bhavaṃ mūlaphalāni bhuñjatu’’ 14.
१३.
13.
‘‘किं ते इदं ऊरूनमन्तरस्मिं, सुपिच्छितं कण्हरिवप्पकासति।
‘‘Kiṃ te idaṃ ūrūnamantarasmiṃ, supicchitaṃ kaṇharivappakāsati;
अक्खाहि मे पुच्छितो एतमत्थं, कोसे नु ते उत्तमङ्गं पविट्ठं’’॥
Akkhāhi me pucchito etamatthaṃ, kose nu te uttamaṅgaṃ paviṭṭhaṃ’’.
१४.
14.
‘‘अहं वने मूलफलेसनं चरं, आसादयिं 15 अच्छं सुघोररूपं।
‘‘Ahaṃ vane mūlaphalesanaṃ caraṃ, āsādayiṃ 16 acchaṃ sughorarūpaṃ;
सो मं पतित्वा सहसाज्झपत्तो, पनुज्ज मं अब्बहि 17 उत्तमङ्गं॥
So maṃ patitvā sahasājjhapatto, panujja maṃ abbahi 18 uttamaṅgaṃ.
१५.
15.
‘‘स्वायं वणो खज्जति कण्डुवायति, सब्बञ्च कालं न लभामि सातं।
‘‘Svāyaṃ vaṇo khajjati kaṇḍuvāyati, sabbañca kālaṃ na labhāmi sātaṃ;
पहो भवं कण्डुमिमं विनेतुं, कुरुतं भवं याचितो ब्राह्मणत्थं’’॥
Paho bhavaṃ kaṇḍumimaṃ vinetuṃ, kurutaṃ bhavaṃ yācito brāhmaṇatthaṃ’’.
१६.
16.
‘‘गम्भीररूपो ते वणो सलोहितो, अपूतिको वणगन्धो 19 महा च।
‘‘Gambhīrarūpo te vaṇo salohito, apūtiko vaṇagandho 20 mahā ca;
करोमि ते किञ्चि कसाययोगं, यथा भवं परमसुखी भवेय्य’’॥
Karomi te kiñci kasāyayogaṃ, yathā bhavaṃ paramasukhī bhaveyya’’.
१७.
17.
‘‘न मन्तयोगा न कसाययोगा, न ओसधा ब्रह्मचारि 21 कमन्ति।
‘‘Na mantayogā na kasāyayogā, na osadhā brahmacāri 22 kamanti;
१८.
18.
‘‘इतो नु भोतो कतमेन अस्समो, कच्चि भवं अभिरमसि 27 अरञ्ञे।
‘‘Ito nu bhoto katamena assamo, kacci bhavaṃ abhiramasi 28 araññe;
कच्चि नु ते 29 मूलफलं पहूतं, कच्चि भवन्तं न विहिंसन्ति वाळा’’॥
Kacci nu te 30 mūlaphalaṃ pahūtaṃ, kacci bhavantaṃ na vihiṃsanti vāḷā’’.
१९.
19.
‘‘इतो उजुं उत्तरायं दिसायं, खेमानदी हिमवता पभावी 31।
‘‘Ito ujuṃ uttarāyaṃ disāyaṃ, khemānadī himavatā pabhāvī 32;
तस्सा तीरे अस्समो मय्ह रम्मो, अहो भवं अस्समं मय्हं पस्से॥
Tassā tīre assamo mayha rammo, aho bhavaṃ assamaṃ mayhaṃ passe.
२०.
20.
‘‘अम्बा च साला तिलका च जम्बुयो, उद्दालका पाटलियो च फुल्ला।
‘‘Ambā ca sālā tilakā ca jambuyo, uddālakā pāṭaliyo ca phullā;
समन्ततो किम्पुरिसाभिगीतं, अहो भवं अस्समं मय्हं पस्से॥
Samantato kimpurisābhigītaṃ, aho bhavaṃ assamaṃ mayhaṃ passe.
२१.
21.
‘‘ताला च मूला च फला च मेत्थ, वण्णेन गन्धेन उपेतरूपं।
‘‘Tālā ca mūlā ca phalā ca mettha, vaṇṇena gandhena upetarūpaṃ;
तं भूमिभागेहि उपेतरूपं, अहो भवं अस्समं मय्हं पस्से॥
Taṃ bhūmibhāgehi upetarūpaṃ, aho bhavaṃ assamaṃ mayhaṃ passe.
२१.
21.
‘‘फला च मूला च पहूतमेत्थ, वण्णेन गन्धेन रसेनुपेता।
‘‘Phalā ca mūlā ca pahūtamettha, vaṇṇena gandhena rasenupetā;
आयन्ति च लुद्दका तं पदेसं, मा मे ततो मूलफलं अहासुं’’॥
Āyanti ca luddakā taṃ padesaṃ, mā me tato mūlaphalaṃ ahāsuṃ’’.
२३.
23.
‘‘पिता ममं मूलफलेसनं गतो, इदानि आगच्छति सायकाले।
‘‘Pitā mamaṃ mūlaphalesanaṃ gato, idāni āgacchati sāyakāle;
उभोव गच्छामसे अस्समं तं, याव पिता मूलफलतो एतु’’॥
Ubhova gacchāmase assamaṃ taṃ, yāva pitā mūlaphalato etu’’.
२४.
24.
‘‘अञ्ञे बहू इसयो साधुरूपा, राजीसयो अनुमग्गे वसन्ति।
‘‘Aññe bahū isayo sādhurūpā, rājīsayo anumagge vasanti;
ते येव पुच्छेसि ममस्समं तं, ते तं नयिस्सन्ति ममं सकासे’’॥
Te yeva pucchesi mamassamaṃ taṃ, te taṃ nayissanti mamaṃ sakāse’’.
२५.
25.
‘‘न ते कट्ठानि भिन्नानि, न ते उदकमाभतं।
‘‘Na te kaṭṭhāni bhinnāni, na te udakamābhataṃ;
२६.
26.
‘‘भिन्नानि कट्ठानि हुतो च अग्गि, तपनीपि ते समिता ब्रह्मचारी 35।
‘‘Bhinnāni kaṭṭhāni huto ca aggi, tapanīpi te samitā brahmacārī 36;
पीठञ्च मय्हं उदकञ्च होति, रमसि तुवं 37 ब्रह्मभूतो पुरत्था॥
Pīṭhañca mayhaṃ udakañca hoti, ramasi tuvaṃ 38 brahmabhūto puratthā.
२७.
27.
न मे तुवं आलपसी ममज्ज, नट्ठं नु किं चेतसिकञ्च दुक्खं’’॥
Na me tuvaṃ ālapasī mamajja, naṭṭhaṃ nu kiṃ cetasikañca dukkhaṃ’’.
२८.
28.
‘‘इधागमा जटिलो ब्रह्मचारी, सुदस्सनेय्यो सुतनू विनेति।
‘‘Idhāgamā jaṭilo brahmacārī, sudassaneyyo sutanū vineti;
नेवातिदीघो न पनातिरस्सो, सुकण्हकण्हच्छदनेहि भोतो॥
Nevātidīgho na panātirasso, sukaṇhakaṇhacchadanehi bhoto.
२९.
29.
‘‘अमस्सुजातो अपुराणवण्णी, आधाररूपञ्च पनस्स कण्ठे।
‘‘Amassujāto apurāṇavaṇṇī, ādhārarūpañca panassa kaṇṭhe;
३०.
30.
‘‘मुखञ्च तस्स भुसदस्सनेय्यं, कण्णेसु लम्बन्ति च कुञ्चितग्गा।
‘‘Mukhañca tassa bhusadassaneyyaṃ, kaṇṇesu lambanti ca kuñcitaggā;
ते जोतरे चरतो माणवस्स, सुत्तञ्च यं संयमनं जटानं॥
Te jotare carato māṇavassa, suttañca yaṃ saṃyamanaṃ jaṭānaṃ.
३१.
31.
३२.
32.
‘‘न मिखलं मुञ्जमयं धारेति, न सन्थरे 57 नो पन पब्बजस्स।
‘‘Na mikhalaṃ muñjamayaṃ dhāreti, na santhare 58 no pana pabbajassa;
ता जोतरे जघनन्तरे 59 विलग्गा, सतेरता विज्जुरिवन्तलिक्खे॥
Tā jotare jaghanantare 60 vilaggā, sateratā vijjurivantalikkhe.
३३.
33.
‘‘अखीलकानि च अवण्टकानि, हेट्ठा नभ्या कटिसमोहितानि।
‘‘Akhīlakāni ca avaṇṭakāni, heṭṭhā nabhyā kaṭisamohitāni;
अघट्टिता निच्चकीळं करोन्ति, हं तात किंरुक्खफलानि तानि॥
Aghaṭṭitā niccakīḷaṃ karonti, haṃ tāta kiṃrukkhaphalāni tāni.
३४.
34.
‘‘जटा च तस्स भुसदस्सनेय्या, परोसतं वेल्लितग्गा सुगन्धा।
‘‘Jaṭā ca tassa bhusadassaneyyā, parosataṃ vellitaggā sugandhā;
द्वेधा सिरो साधु विभत्तरूपो, अहो नु खो मय्ह तथा जटास्सु॥
Dvedhā siro sādhu vibhattarūpo, aho nu kho mayha tathā jaṭāssu.
३५.
35.
‘‘यदा च सो पकिरति ता जटायो, वण्णेन गन्धेन उपेतरूपा।
‘‘Yadā ca so pakirati tā jaṭāyo, vaṇṇena gandhena upetarūpā;
नीलुप्पलं वातसमेरितंव, तथेव संवाति पनस्समो अयं॥
Nīluppalaṃ vātasameritaṃva, tatheva saṃvāti panassamo ayaṃ.
३६.
36.
‘‘पङ्को च तस्स भुसदस्सनेय्यो, नेतादिसो यादिसो मय्हं काये 61।
‘‘Paṅko ca tassa bhusadassaneyyo, netādiso yādiso mayhaṃ kāye 62;
सो वायती एरितो मालुतेन, वनं यथा अग्गगिम्हे सुफुल्लं॥
So vāyatī erito mālutena, vanaṃ yathā aggagimhe suphullaṃ.
३७.
37.
‘‘निहन्ति सो रुक्खफलं पथब्या, सुचित्तरूपं रुचिरं दस्सनेय्यं।
‘‘Nihanti so rukkhaphalaṃ pathabyā, sucittarūpaṃ ruciraṃ dassaneyyaṃ;
खित्तञ्च तस्स पुनरेति हत्थं, हं तात किंरुक्खफलं नु खो तं॥
Khittañca tassa punareti hatthaṃ, haṃ tāta kiṃrukkhaphalaṃ nu kho taṃ.
३८.
38.
‘‘दन्ता च तस्स भुसदस्सनेय्या, सुद्धा समा सङ्खवरूपपन्ना।
‘‘Dantā ca tassa bhusadassaneyyā, suddhā samā saṅkhavarūpapannā;
मनो पसादेन्ति विवरियमाना, न हि 63 नून सो साकमखादि तेहि॥
Mano pasādenti vivariyamānā, na hi 64 nūna so sākamakhādi tehi.
३९.
39.
‘‘अकक्कसं अग्गळितं मुहुं मुदुं, उजुं अनुद्धतं अचपलमस्स भासितं।
‘‘Akakkasaṃ aggaḷitaṃ muhuṃ muduṃ, ujuṃ anuddhataṃ acapalamassa bhāsitaṃ;
रुदं मनुञ्ञं करवीकसुस्सरं, हदयङ्गमं रञ्जयतेव मे मनो॥
Rudaṃ manuññaṃ karavīkasussaraṃ, hadayaṅgamaṃ rañjayateva me mano.
४०.
40.
‘‘बिन्दुस्सरो नातिविसट्ठवाक्यो 65, न नून सज्झायमतिप्पयुत्तो।
‘‘Bindussaro nātivisaṭṭhavākyo 66, na nūna sajjhāyamatippayutto;
४१.
41.
‘‘सुसन्धि सब्बत्थ विमट्ठिमं वणं, पुथू 73 सुजातं खरपत्तसन्निभं।
‘‘Susandhi sabbattha vimaṭṭhimaṃ vaṇaṃ, puthū 74 sujātaṃ kharapattasannibhaṃ;
तेनेव मं उत्तरियान माणवो, विवरितं ऊरुं जघनेन पीळयि॥
Teneva maṃ uttariyāna māṇavo, vivaritaṃ ūruṃ jaghanena pīḷayi.
४२.
42.
‘‘तपन्ति आभन्ति विरोचरे च, सतेरता विज्जुरिवन्तलिक्खे।
‘‘Tapanti ābhanti virocare ca, sateratā vijjurivantalikkhe;
बाहा मुदू अञ्जनलोमसादिसा, विचित्रवट्टङ्गुलिकास्स सोभरे॥
Bāhā mudū añjanalomasādisā, vicitravaṭṭaṅgulikāssa sobhare.
४३.
43.
‘‘अकक्कसङ्गो न च दीघलोमो, नखास्स दीघा अपि लोहितग्गा।
‘‘Akakkasaṅgo na ca dīghalomo, nakhāssa dīghā api lohitaggā;
मुदूहि बाहाहि पलिस्सजन्तो, कल्याणरूपो रमयं 75 उपट्ठहि॥
Mudūhi bāhāhi palissajanto, kalyāṇarūpo ramayaṃ 76 upaṭṭhahi.
४४.
44.
‘‘दुमस्स तूलूपनिभा पभस्सरा, सुवण्णकम्बुतलवट्टसुच्छवी।
‘‘Dumassa tūlūpanibhā pabhassarā, suvaṇṇakambutalavaṭṭasucchavī;
हत्था मुदू तेहि मं संफुसित्वा, इतो गतो तेन मं दहन्ति तात॥
Hatthā mudū tehi maṃ saṃphusitvā, ito gato tena maṃ dahanti tāta.
४५.
45.
‘‘न नून 77 सो खारिविधं अहासि, न नून सो कट्ठानि सयं अभञ्जि।
‘‘Na nūna 78 so khārividhaṃ ahāsi, na nūna so kaṭṭhāni sayaṃ abhañji;
४६.
46.
‘‘अच्छो च खो तस्स वणं अकासि, सो मंब्रवि सुखितं मं करोहि।
‘‘Accho ca kho tassa vaṇaṃ akāsi, so maṃbravi sukhitaṃ maṃ karohi;
ताहं करिं तेन ममासि सोख्यं, सो चब्रवि सुखितोस्मीति ब्रह्मे॥
Tāhaṃ kariṃ tena mamāsi sokhyaṃ, so cabravi sukhitosmīti brahme.
४७.
47.
‘‘अयञ्च ते मालुवपण्णसन्थता, विकिण्णरूपाव मया च तेन च।
‘‘Ayañca te māluvapaṇṇasanthatā, vikiṇṇarūpāva mayā ca tena ca;
किलन्तरूपा उदके रमित्वा, पुनप्पुनं पण्णकुटिं वजाम॥
Kilantarūpā udake ramitvā, punappunaṃ paṇṇakuṭiṃ vajāma.
४८.
48.
‘‘न मज्ज मन्ता पटिभन्ति तात, न अग्गिहुत्तं नपि यञ्ञतन्तं 83।
‘‘Na majja mantā paṭibhanti tāta, na aggihuttaṃ napi yaññatantaṃ 84;
न चापि ते मूलफलानि भुञ्जे, याव न पस्सामि तं ब्रह्मचारिं॥
Na cāpi te mūlaphalāni bhuñje, yāva na passāmi taṃ brahmacāriṃ.
४९.
49.
‘‘अद्धा पजानासि तुवम्पि तात, यस्सं दिसं 85 वसते ब्रह्मचारी।
‘‘Addhā pajānāsi tuvampi tāta, yassaṃ disaṃ 86 vasate brahmacārī;
तं मं दिसं पापय तात खिप्पं, मा ते अहं अमरिमस्समम्हि॥
Taṃ maṃ disaṃ pāpaya tāta khippaṃ, mā te ahaṃ amarimassamamhi.
५०.
50.
‘‘विचित्रफुल्लं 87 हि वनं सुतं मया, दिजाभिघुट्ठं दिजसङ्घसेवितं।
‘‘Vicitraphullaṃ 88 hi vanaṃ sutaṃ mayā, dijābhighuṭṭhaṃ dijasaṅghasevitaṃ;
तं मं वनं पापय तात खिप्पं, पुरा ते पाणं विजहामि अस्समे’’॥
Taṃ maṃ vanaṃ pāpaya tāta khippaṃ, purā te pāṇaṃ vijahāmi assame’’.
५१.
51.
‘‘इमस्माहं जोतिरसे वनम्हि, गन्धब्बदेवच्छरसङ्घसेविते।
‘‘Imasmāhaṃ jotirase vanamhi, gandhabbadevaccharasaṅghasevite;
इसीनमावासे सनन्तनम्हि, नेतादिसं अरतिं पापुणेथ॥
Isīnamāvāse sanantanamhi, netādisaṃ aratiṃ pāpuṇetha.
५२.
52.
‘‘भवन्ति मित्तानि अथो न होन्ति, ञातीसु मित्तेसु करोन्ति पेमं।
‘‘Bhavanti mittāni atho na honti, ñātīsu mittesu karonti pemaṃ;
अयञ्च जम्मो किस्स वा निविट्ठो, यो नेव जानाति कुतोम्हि आगतो॥
Ayañca jammo kissa vā niviṭṭho, yo neva jānāti kutomhi āgato.
५३.
53.
५४.
54.
‘‘सचे तुवं दक्खसि ब्रह्मचारिं, सचे तुवं सल्लपे 93 ब्रह्मचारिना।
‘‘Sace tuvaṃ dakkhasi brahmacāriṃ, sace tuvaṃ sallape 94 brahmacārinā;
सम्पन्नसस्संव महोदकेन, तपोगुणं खिप्पमिमं पहिस्ससि 95॥
Sampannasassaṃva mahodakena, tapoguṇaṃ khippamimaṃ pahissasi 96.
५५.
55.
सम्पन्नसस्संव महोदकेन, उस्मागतं खिप्पमिमं पहिस्ससि॥
Sampannasassaṃva mahodakena, usmāgataṃ khippamimaṃ pahissasi.
५६.
56.
‘‘भूतानि हेतानि 101 चरन्ति तात, विरूपरूपेन मनुस्सलोके।
‘‘Bhūtāni hetāni 102 caranti tāta, virūparūpena manussaloke;
न तानि सेवेथ नरो सपञ्ञो, आसज्ज नं नस्सति ब्रह्मचारी’’ति॥
Na tāni sevetha naro sapañño, āsajja naṃ nassati brahmacārī’’ti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā / [५२६] १. निळिनिकाजातकवण्णना • [526] 1. Niḷinikājātakavaṇṇanā
