Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

[५४१] ४. निमिजातकवण्णना

[541] 4. Nimijātakavaṇṇanā

अच्छेरं वत लोकस्मिन्ति इदं सत्था मिथिलं उपनिस्साय मघदेवअम्बवने विहरन्तो सितपातुकम्मं आरब्भ कथेसि। एकदिवसञ्हि सत्था सायन्हसमये सम्बहुलेहि भिक्खूहि सद्धिं तस्मिं अम्बवने चारिकं चरमानो एकं रमणीयं भूमिप्पदेसं दिस्वा अत्तनो पुब्बचरियं कथेतुकामो हुत्वा सितपातुकम्मं कत्वा आयस्मता आनन्दत्थेरेन सितपातुकम्मकारणं पुट्ठो ‘‘आनन्द, अयं भूमिप्पदेसो पुब्बे मया मघदेवराजकाले झानकीळ्हं कीळन्तेन अज्झावुट्ठपुब्बो’’ति वत्वा तेन याचितो पञ्‍ञत्तासने निसीदित्वा अतीतं आहरि।

Accheraṃvata lokasminti idaṃ satthā mithilaṃ upanissāya maghadevaambavane viharanto sitapātukammaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasañhi satthā sāyanhasamaye sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ tasmiṃ ambavane cārikaṃ caramāno ekaṃ ramaṇīyaṃ bhūmippadesaṃ disvā attano pubbacariyaṃ kathetukāmo hutvā sitapātukammaṃ katvā āyasmatā ānandattherena sitapātukammakāraṇaṃ puṭṭho ‘‘ānanda, ayaṃ bhūmippadeso pubbe mayā maghadevarājakāle jhānakīḷhaṃ kīḷantena ajjhāvuṭṭhapubbo’’ti vatvā tena yācito paññattāsane nisīditvā atītaṃ āhari.

अतीते विदेहरट्ठे मिथिलनगरे मघदेवो नाम राजा रज्‍जं कारेसि। सो चतुरासीतिवस्ससहस्सानि कुमारकीळ्हं कीळि, चतुरासीतिवस्ससहस्सानि उपरज्‍जं कारेसि, चतुरासीतिवस्ससहस्सानि रज्‍जं कारेन्तो ‘‘यदा मे सम्म कप्पक, सिरस्मिं पलितानि पस्सेय्यासि, तदा मे आरोचेय्यासी’’ति आह। अपरभागे कप्पको पलितानि दिस्वा रञ्‍ञो आरोचेसि। राजा पलितं सुवण्णसण्डासेन उद्धरापेत्वा हत्थतले पतिट्ठापेत्वा पलितं ओलोकेत्वा मच्‍चुराजेन आगन्त्वा नलाटे लग्गं विय मरणं सम्पस्समानो ‘‘इदानि मे पब्बजितकालो’’ति कप्पकस्स गामवरं दत्वा जेट्ठपुत्तं पक्‍कोसापेत्वा ‘‘तात, रज्‍जं पटिच्छ, अहं पब्बजिस्सामी’’ति वत्वा ‘‘किं कारणा देवा’’ति वुत्ते –

Atīte videharaṭṭhe mithilanagare maghadevo nāma rājā rajjaṃ kāresi. So caturāsītivassasahassāni kumārakīḷhaṃ kīḷi, caturāsītivassasahassāni uparajjaṃ kāresi, caturāsītivassasahassāni rajjaṃ kārento ‘‘yadā me samma kappaka, sirasmiṃ palitāni passeyyāsi, tadā me āroceyyāsī’’ti āha. Aparabhāge kappako palitāni disvā rañño ārocesi. Rājā palitaṃ suvaṇṇasaṇḍāsena uddharāpetvā hatthatale patiṭṭhāpetvā palitaṃ oloketvā maccurājena āgantvā nalāṭe laggaṃ viya maraṇaṃ sampassamāno ‘‘idāni me pabbajitakālo’’ti kappakassa gāmavaraṃ datvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, rajjaṃ paṭiccha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti vatvā ‘‘kiṃ kāraṇā devā’’ti vutte –

‘‘उत्तमङ्गरुहा मय्हं, इमे जाता वयोहरा।

‘‘Uttamaṅgaruhā mayhaṃ, ime jātā vayoharā;

पातुभूता देवदूता, पब्बज्‍जासमयो ममा’’ति॥ –

Pātubhūtā devadūtā, pabbajjāsamayo mamā’’ti. –

वत्वा पुत्तं रज्‍जे अभिसिञ्‍चित्वा ‘‘तात, त्वम्पि एवरूपं पलितं दिस्वाव पब्बजेय्यासी’’ति तं ओवदित्वा नगरा निक्खमित्वा अम्बवने इसिपब्बज्‍जं पब्बजित्वा चतुरासीतिवस्ससहस्सानि चत्तारो ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोके निब्बत्ति। पुत्तोपिस्स एतेनेव उपायेन पब्बजित्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि। तथा तस्स पुत्तो, तथा तस्स पुत्तोति एवं द्वीहि ऊनानि चतुरासीतिखत्तियसहस्सानि सीसे पलितं दिस्वाव इमस्मिं अम्बवने पब्बजित्वा चत्तारो ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोके निब्बत्तिंसु।

Vatvā puttaṃ rajje abhisiñcitvā ‘‘tāta, tvampi evarūpaṃ palitaṃ disvāva pabbajeyyāsī’’ti taṃ ovaditvā nagarā nikkhamitvā ambavane isipabbajjaṃ pabbajitvā caturāsītivassasahassāni cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbatti. Puttopissa eteneva upāyena pabbajitvā brahmalokaparāyaṇo ahosi. Tathā tassa putto, tathā tassa puttoti evaṃ dvīhi ūnāni caturāsītikhattiyasahassāni sīse palitaṃ disvāva imasmiṃ ambavane pabbajitvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbattiṃsu.

तेसं सब्बपठमं निब्बत्तो मघदेवराजा ब्रह्मलोके ठितोव अत्तनो वंसं ओलोकेन्तो द्वीहि ऊनानि चतुरासीतिखत्तियसहस्सानि पब्बजितानि दिस्वा तुट्ठमानसो हुत्वा ‘‘इतो नु खो परं पवत्तिस्सति, न पवत्तिस्सती’’ति ओलोकेन्तो अप्पवत्तनभावं ञत्वा ‘‘मम वंसं अहमेव घटेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ततो चवित्वा मिथिलनगरे रञ्‍ञो अग्गमहेसिया कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गण्हित्वा दसमासच्‍चयेन मातु कुच्छितो निक्खमि। राजा तस्स नामग्गहणदिवसे नेमित्तके ब्राह्मणे पक्‍कोसापेत्वा पुच्छि। ते तस्स लक्खणानि ओलोकेत्वा ‘‘महाराज, अयं कुमारो तुम्हाकं वंसं घटेन्तो उप्पन्‍नो। तुम्हाकञ्हि वंसो पब्बजितवंसो, इमस्स परतो नागमिस्सती’’ति वदिंसु। तं सुत्वा राजा ‘‘अयं कुमारो रथचक्‍कनेमि विय मम वंसं घटेन्तो जातो, तस्मा तस्स ‘निमिकुमारो’ति नामं करिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘निमिकुमारो’’तिस्स नामं अकासि।

Tesaṃ sabbapaṭhamaṃ nibbatto maghadevarājā brahmaloke ṭhitova attano vaṃsaṃ olokento dvīhi ūnāni caturāsītikhattiyasahassāni pabbajitāni disvā tuṭṭhamānaso hutvā ‘‘ito nu kho paraṃ pavattissati, na pavattissatī’’ti olokento appavattanabhāvaṃ ñatvā ‘‘mama vaṃsaṃ ahameva ghaṭessāmī’’ti cintetvā tato cavitvā mithilanagare rañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhitvā dasamāsaccayena mātu kucchito nikkhami. Rājā tassa nāmaggahaṇadivase nemittake brāhmaṇe pakkosāpetvā pucchi. Te tassa lakkhaṇāni oloketvā ‘‘mahārāja, ayaṃ kumāro tumhākaṃ vaṃsaṃ ghaṭento uppanno. Tumhākañhi vaṃso pabbajitavaṃso, imassa parato nāgamissatī’’ti vadiṃsu. Taṃ sutvā rājā ‘‘ayaṃ kumāro rathacakkanemi viya mama vaṃsaṃ ghaṭento jāto, tasmā tassa ‘nimikumāro’ti nāmaṃ karissāmī’’ti cintetvā ‘‘nimikumāro’’tissa nāmaṃ akāsi.

सो दहरकालतो पट्ठाय दाने सीले उपोसथकम्मे च अभिरतो अहोसि। अथस्स पिता पुरिमनयेनेव पलितं दिस्वा कप्पकस्स गामवरं दत्वा पुत्तस्स रज्‍जं निय्यादेत्वा अम्बवने पब्बजित्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि। निमिराजा पन दानज्झासयताय चतूसु नगरद्वारेसु नगरमज्झे चाति पञ्‍चसु ठानेसु पञ्‍च दानसालायो कारापेत्वा महादानं पवत्तेसि। एकेकाय दानसालाय सतसहस्सं सतसहस्सं कत्वा देवसिकं पञ्‍च पञ्‍च कहापणसतसहस्सानि परिच्‍चजि, निच्‍चं पञ्‍च सीलानि रक्खि, पक्खदिवसेसु उपोसथं समादियि, महाजनम्पि दानादीसु पुञ्‍ञेसु समादपेसि, सग्गमग्गं आचिक्खित्वा निरयभयेन तज्‍जेत्वा धम्मं देसेसि। तस्स ओवादे ठिता मनुस्सा दानादीनि पुञ्‍ञानि कत्वा ततो चुता देवलोके निब्बत्तिंसु, देवलोको परिपूरि, निरयो तुच्छो विय अहोसि। तदा तावतिंसभवने देवसङ्घा सुधम्मायं देवसभायं सन्‍निपतित्वा ‘‘अहो, वत अम्हाकं आचरियो निमिराजा, तं निस्साय मयं इमं बुद्धञ्‍ञणेनपि अपरिच्छिन्दनीयं दिब्बसम्पत्तिं अनुभवामा’’ति वत्वा महासत्तस्स गुणे वण्णयिंसु । मनुस्सलोकेपि महासमुद्दपिट्ठे आसित्ततेलं विय महासत्तस्स गुणकथा पत्थरि। सत्था तमत्थं आविभूतं कत्वा भिक्खुसङ्घस्स कथेन्तो आह –

So daharakālato paṭṭhāya dāne sīle uposathakamme ca abhirato ahosi. Athassa pitā purimanayeneva palitaṃ disvā kappakassa gāmavaraṃ datvā puttassa rajjaṃ niyyādetvā ambavane pabbajitvā brahmalokaparāyaṇo ahosi. Nimirājā pana dānajjhāsayatāya catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe cāti pañcasu ṭhānesu pañca dānasālāyo kārāpetvā mahādānaṃ pavattesi. Ekekāya dānasālāya satasahassaṃ satasahassaṃ katvā devasikaṃ pañca pañca kahāpaṇasatasahassāni pariccaji, niccaṃ pañca sīlāni rakkhi, pakkhadivasesu uposathaṃ samādiyi, mahājanampi dānādīsu puññesu samādapesi, saggamaggaṃ ācikkhitvā nirayabhayena tajjetvā dhammaṃ desesi. Tassa ovāde ṭhitā manussā dānādīni puññāni katvā tato cutā devaloke nibbattiṃsu, devaloko paripūri, nirayo tuccho viya ahosi. Tadā tāvatiṃsabhavane devasaṅghā sudhammāyaṃ devasabhāyaṃ sannipatitvā ‘‘aho, vata amhākaṃ ācariyo nimirājā, taṃ nissāya mayaṃ imaṃ buddhaññaṇenapi aparicchindanīyaṃ dibbasampattiṃ anubhavāmā’’ti vatvā mahāsattassa guṇe vaṇṇayiṃsu . Manussalokepi mahāsamuddapiṭṭhe āsittatelaṃ viya mahāsattassa guṇakathā patthari. Satthā tamatthaṃ āvibhūtaṃ katvā bhikkhusaṅghassa kathento āha –

४२१.

421.

‘‘अच्छेरं वत लोकस्मिं, उप्पज्‍जन्ति विचक्खणा।

‘‘Accheraṃ vata lokasmiṃ, uppajjanti vicakkhaṇā;

यदा अहु निमिराजा, पण्डितो कुसलत्थिको॥

Yadā ahu nimirājā, paṇḍito kusalatthiko.

४२२.

422.

‘‘राजा सब्बविदेहानं, अदा दानं अरिन्दमो।

‘‘Rājā sabbavidehānaṃ, adā dānaṃ arindamo;

तस्स तं ददतो दानं, सङ्कप्पो उदपज्‍जथ।

Tassa taṃ dadato dānaṃ, saṅkappo udapajjatha;

दानं वा ब्रह्मचरियं वा, कतमं सु महप्फल’’न्ति॥

Dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā, katamaṃ su mahapphala’’nti.

तत्थ यदा अहूति भिक्खवे, यदा पण्डितो अत्तनो च परेसञ्‍च कुसलत्थिको निमिराजा अहोसि, तदा देवमनुस्सा ‘‘अच्छेरं वत, भो, एवरूपापि नाम अनुप्पन्‍ने बुद्धञाणे महाजनस्स बुद्धकिच्‍चं साधयमाना लोकस्मिं विचक्खणा उप्पज्‍जन्ती’’ति एवं तस्स गुणकथं कथेसुन्ति अत्थो। ‘‘यथा अहू’’तिपि पाठो। तस्सत्थो – यथा अहु निमिराजा पण्डितो कुसलत्थिकोयेव, तथारूपा महाजनस्स बुद्धकिच्‍चं साधयमाना उप्पज्‍जन्ति विचक्खणा। यं तेसं उप्पन्‍नं, तं अच्छेरं वत लोकस्मिन्ति। इति सत्था सयमेव अच्छरियजातो एवमाह। सब्बविदेहानन्ति सब्बविदेहरट्ठवासीनं। कतमं सूति एतेसु द्वीसु कतमं नु खो महप्फलन्ति अत्थो।

Tattha yadā ahūti bhikkhave, yadā paṇḍito attano ca paresañca kusalatthiko nimirājā ahosi, tadā devamanussā ‘‘accheraṃ vata, bho, evarūpāpi nāma anuppanne buddhañāṇe mahājanassa buddhakiccaṃ sādhayamānā lokasmiṃ vicakkhaṇā uppajjantī’’ti evaṃ tassa guṇakathaṃ kathesunti attho. ‘‘Yathā ahū’’tipi pāṭho. Tassattho – yathā ahu nimirājā paṇḍito kusalatthikoyeva, tathārūpā mahājanassa buddhakiccaṃ sādhayamānā uppajjanti vicakkhaṇā. Yaṃ tesaṃ uppannaṃ, taṃ accheraṃ vata lokasminti. Iti satthā sayameva acchariyajāto evamāha. Sabbavidehānanti sabbavideharaṭṭhavāsīnaṃ. Katamaṃ sūti etesu dvīsu katamaṃ nu kho mahapphalanti attho.

सो किर पन्‍नरसीउपोसथदिवसे उपोसथिको हुत्वा सब्बाभरणानि ओमुञ्‍चित्वा सिरिसयनपिट्ठे निपन्‍नोव द्वे यामे निद्दं ओक्‍कमित्वा पच्छिमयामे पबुद्धो पल्‍लङ्कं आभुजित्वा ‘‘अहं महाजनस्स अपरिमाणं दानम्पि देमि, सीलम्पि रक्खामि, दानस्स नु खो महन्तं फलं, उदाहु ब्रह्मचरियस्सा’’ति चिन्तेत्वा अत्तनो कङ्खं छिन्दितुं नासक्खि। तस्मिं खणे सक्‍कस्स भवनं उण्हाकारं दस्सेसि। सक्‍को आवज्‍जेन्तो तं तथा वितक्‍केन्तं दिस्वा ‘‘कङ्खमस्स छिन्दिस्सामी’’ति एककोव सीघं आगन्त्वा सकलनिवेसनं एकोभासं कत्वा सिरिगब्भं पविसित्वा ओभासं फरित्वा आकासे ठत्वा तेन पुट्ठो ब्याकासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –

So kira pannarasīuposathadivase uposathiko hutvā sabbābharaṇāni omuñcitvā sirisayanapiṭṭhe nipannova dve yāme niddaṃ okkamitvā pacchimayāme pabuddho pallaṅkaṃ ābhujitvā ‘‘ahaṃ mahājanassa aparimāṇaṃ dānampi demi, sīlampi rakkhāmi, dānassa nu kho mahantaṃ phalaṃ, udāhu brahmacariyassā’’ti cintetvā attano kaṅkhaṃ chindituṃ nāsakkhi. Tasmiṃ khaṇe sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjento taṃ tathā vitakkentaṃ disvā ‘‘kaṅkhamassa chindissāmī’’ti ekakova sīghaṃ āgantvā sakalanivesanaṃ ekobhāsaṃ katvā sirigabbhaṃ pavisitvā obhāsaṃ pharitvā ākāse ṭhatvā tena puṭṭho byākāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

४२३.

423.

‘‘तस्स सङ्कप्पमञ्‍ञाय, मघवा देवकुञ्‍जरो।

‘‘Tassa saṅkappamaññāya, maghavā devakuñjaro;

सहस्सनेत्तो पातुरहु, वण्णेन विहनं तमं॥

Sahassanetto pāturahu, vaṇṇena vihanaṃ tamaṃ.

४२४.

424.

‘‘सलोमहट्ठो मनुजिन्दो, वासवं अवचा निमि।

‘‘Salomahaṭṭho manujindo, vāsavaṃ avacā nimi;

देवता नुसि गन्धब्बो, अदु सक्‍को पुरिन्ददो॥

Devatā nusi gandhabbo, adu sakko purindado.

४२५.

425.

‘‘न च मे तादिसो वण्णो, दिट्ठो वा यदि वा सुतो।

‘‘Na ca me tādiso vaṇṇo, diṭṭho vā yadi vā suto;

आचिक्ख मे त्वं भद्दन्ते, कथं जानेमु तं मयं॥

Ācikkha me tvaṃ bhaddante, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ.

४२६.

426.

‘‘सलोमहट्ठं ञत्वान, वासवो अवचा निमिं।

‘‘Salomahaṭṭhaṃ ñatvāna, vāsavo avacā nimiṃ;

सक्‍कोहमस्मि देविन्दो, आगतोस्मि तवन्तिके।

Sakkohamasmi devindo, āgatosmi tavantike;

अलोमहट्ठो मनुजिन्द, पुच्छ पञ्हं यमिच्छसि॥

Alomahaṭṭho manujinda, puccha pañhaṃ yamicchasi.

४२७.

427.

‘‘सो च तेन कतोकासो, वासवं अवचा निमि।

‘‘So ca tena katokāso, vāsavaṃ avacā nimi;

पुच्छामि तं महाराज, सब्बभूतानमिस्सर।

Pucchāmi taṃ mahārāja, sabbabhūtānamissara;

‘दानं वा ब्रह्मचरियं वा, कतमंसु महप्फलं’॥

‘Dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā, katamaṃsu mahapphalaṃ’.

४२८.

428.

‘‘सो पुट्ठो नरदेवेन, वासवो अवचा निमिं।

‘‘So puṭṭho naradevena, vāsavo avacā nimiṃ;

विपाकं ब्रह्मचरियस्स, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ brahmacariyassa, jānaṃ akkhāsijānato.

४२९.

429.

‘‘हीनेन ब्रह्मचरियेन, खत्तिये उपपज्‍जति।

‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;

मज्झिमेन च देवत्तं, उत्तमेन विसुज्झति॥

Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhati.

४३०.

430.

‘‘न हेते सुलभा काया, याचयोगेन केनचि।

‘‘Na hete sulabhā kāyā, yācayogena kenaci;

ये काये उपपज्‍जन्ति, अनागारा तपस्सिनो’’ति॥

Ye kāye upapajjanti, anāgārā tapassino’’ti.

तत्थ सलोमहट्ठोति भिक्खवे, सो निमिराजा ओभासं दिस्वा आकासं ओलोकेन्तो तं दिब्बाभरणपटिमण्डितं दिस्वाव भयेन लोमहट्ठो हुत्वा ‘‘देवता नुसि गन्धब्बो’’तिआदिना पुच्छि। अलोमहट्ठोति निब्भयो अहट्ठलोमो हुत्वा पुच्छ, महाराजाति। वासवं अवचाति तुट्ठमानसो हुत्वा सक्‍कं अवोच। जानं अक्खासिजानतोति भिक्खवे, सो सक्‍को अतीते अत्तना पच्‍चक्खतो दिट्ठपुब्बं ब्रह्मचरियस्स विपाकं जानन्तो तस्स अजानतो अक्खासि।

Tattha salomahaṭṭhoti bhikkhave, so nimirājā obhāsaṃ disvā ākāsaṃ olokento taṃ dibbābharaṇapaṭimaṇḍitaṃ disvāva bhayena lomahaṭṭho hutvā ‘‘devatā nusi gandhabbo’’tiādinā pucchi. Alomahaṭṭhoti nibbhayo ahaṭṭhalomo hutvā puccha, mahārājāti. Vāsavaṃ avacāti tuṭṭhamānaso hutvā sakkaṃ avoca. Jānaṃ akkhāsijānatoti bhikkhave, so sakko atīte attanā paccakkhato diṭṭhapubbaṃ brahmacariyassa vipākaṃ jānanto tassa ajānato akkhāsi.

हीनेनातिआदीसु पुथुतित्थायतने मेथुनविरतिमत्तं सीलं हीनं नाम, तेन खत्तियकुले उपपज्‍जति। झानस्स उपचारमत्तं मज्झिमं नाम, तेन देवत्तं उपपज्‍जति। अट्ठसमापत्तिनिब्बत्तनं पन उत्तमं नाम, तेन ब्रह्मलोके निब्बत्तति, तं बाहिरका निब्बानन्ति कथेन्ति। तेनाह ‘‘विसुज्झती’’ति। इमस्मिं पन बुद्धसासने परिसुद्धसीलस्स भिक्खुनो अञ्‍ञतरं देवनिकायं पत्थेन्तस्स ब्रह्मचरियचेतना हीनताय हीनं नाम, तेन यथापत्थिते देवलोके निब्बत्तति। परिसुद्धसीलस्स भिक्खुनो अट्ठसमापत्तिनिब्बत्तनं मज्झिमं नाम, तेन ब्रह्मलोके निब्बत्तति । परिसुद्धसीलस्स विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तुप्पत्ति उत्तमं नाम, तेन विसुज्झतीति । इति सक्‍को ‘‘महाराज, दानतो सतगुणेन सहस्सगुणेन सतसहस्सगुणेन ब्रह्मचरियवासोव महप्फलो’’ति वण्णेति। कायाति ब्रह्मघटा। याचयोगेनाति याचनयुत्तकेन यञ्‍ञयुत्तकेन वाति उभयत्थापि दायकस्सेवेतं नामं। तपस्सिनोति तपनिस्सितका।

Hīnenātiādīsu puthutitthāyatane methunaviratimattaṃ sīlaṃ hīnaṃ nāma, tena khattiyakule upapajjati. Jhānassa upacāramattaṃ majjhimaṃ nāma, tena devattaṃ upapajjati. Aṭṭhasamāpattinibbattanaṃ pana uttamaṃ nāma, tena brahmaloke nibbattati, taṃ bāhirakā nibbānanti kathenti. Tenāha ‘‘visujjhatī’’ti. Imasmiṃ pana buddhasāsane parisuddhasīlassa bhikkhuno aññataraṃ devanikāyaṃ patthentassa brahmacariyacetanā hīnatāya hīnaṃ nāma, tena yathāpatthite devaloke nibbattati. Parisuddhasīlassa bhikkhuno aṭṭhasamāpattinibbattanaṃ majjhimaṃ nāma, tena brahmaloke nibbattati . Parisuddhasīlassa vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattuppatti uttamaṃ nāma, tena visujjhatīti . Iti sakko ‘‘mahārāja, dānato sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena brahmacariyavāsova mahapphalo’’ti vaṇṇeti. Kāyāti brahmaghaṭā. Yācayogenāti yācanayuttakena yaññayuttakena vāti ubhayatthāpi dāyakassevetaṃ nāmaṃ. Tapassinoti tapanissitakā.

इमाय गाथाय ब्रह्मचरियवासस्सेव महप्फलभावं दीपेत्वा इदानि ये अतीते महादानं दत्वा कामावचरं अतिक्‍कमितुं नासक्खिंसु, ते राजानो दस्सेन्तो आह –

Imāya gāthāya brahmacariyavāsasseva mahapphalabhāvaṃ dīpetvā idāni ye atīte mahādānaṃ datvā kāmāvacaraṃ atikkamituṃ nāsakkhiṃsu, te rājāno dassento āha –

४३१.

431.

‘‘दुदीपो सागरो सेलो, मुजकिन्दो भगीरसो।

‘‘Dudīpo sāgaro selo, mujakindo bhagīraso;

उसिन्दरो कस्सपो च, असको च पुथुज्‍जनो॥

Usindaro kassapo ca, asako ca puthujjano.

४३२.

432.

‘‘एते चञ्‍ञे च राजानो, खत्तिया ब्राह्मणा बहू।

‘‘Ete caññe ca rājāno, khattiyā brāhmaṇā bahū;

पुथुयञ्‍ञं यजित्वान, पेतत्तं नातिवत्तिसु’’न्ति॥

Puthuyaññaṃ yajitvāna, petattaṃ nātivattisu’’nti.

तस्सत्थो – महाराज, पुब्बे बाराणसियं दुदीपो नाम राजा दानं दत्वा मरणचक्‍केन छिन्‍नो कामावचरेयेव निब्बत्ति। तथा सागरादयो अट्ठाति एते च अञ्‍ञे च बहू राजानो चेव खत्तिया ब्राह्मणा च पुथुयञ्‍ञं यजित्वान अनेकप्पकारं दानं दत्वा कामावचरभूमिसङ्खातं पेतत्तं नातिवत्तिंसूति अत्थो। कामावचरदेवता हि रूपादिनो किलेसवत्थुस्स कारणा परं पच्‍चासीसनतो कपणताय ‘‘पेता’’ति वुच्‍चन्ति। वुत्तम्पि चेतं –

Tassattho – mahārāja, pubbe bārāṇasiyaṃ dudīpo nāma rājā dānaṃ datvā maraṇacakkena chinno kāmāvacareyeva nibbatti. Tathā sāgarādayo aṭṭhāti ete ca aññe ca bahū rājāno ceva khattiyā brāhmaṇā ca puthuyaññaṃ yajitvāna anekappakāraṃ dānaṃ datvā kāmāvacarabhūmisaṅkhātaṃ petattaṃ nātivattiṃsūti attho. Kāmāvacaradevatā hi rūpādino kilesavatthussa kāraṇā paraṃ paccāsīsanato kapaṇatāya ‘‘petā’’ti vuccanti. Vuttampi cetaṃ –

‘‘ये अदुतिया न रमन्ति एकिका, विवेकजं ये न लभन्ति पीतिं।

‘‘Ye adutiyā na ramanti ekikā, vivekajaṃ ye na labhanti pītiṃ;

किञ्‍चापि ते इन्दसमानभोगा, ते वे पराधीनसुखा वराका’’ति॥

Kiñcāpi te indasamānabhogā, te ve parādhīnasukhā varākā’’ti.

एवम्पि दानफलतो ब्रह्मचरियफलस्सेव महन्तभावं दस्सेत्वा इदानि ब्रह्मचरियवासेन पेतभवनं अतिक्‍कमित्वा ब्रह्मलोके निब्बत्ततापसे दस्सेन्तो आह –

Evampi dānaphalato brahmacariyaphalasseva mahantabhāvaṃ dassetvā idāni brahmacariyavāsena petabhavanaṃ atikkamitvā brahmaloke nibbattatāpase dassento āha –

४३३.

433.

‘‘अथ यीमे अवत्तिंसु, अनागारा तपस्सिनो।

‘‘Atha yīme avattiṃsu, anāgārā tapassino;

सत्तिसयो यामहनु, सोमयामो मनोजवो॥

Sattisayo yāmahanu, somayāmo manojavo.

४३४.

434.

‘‘समुद्दो माघो भरतो च, इसि कालपुरक्खतो।

‘‘Samuddo māgho bharato ca, isi kālapurakkhato;

अङ्गीरसो कस्सपो च, किसवच्छो अकत्ति चा’’ति॥

Aṅgīraso kassapo ca, kisavaccho akatti cā’’ti.

तत्थ अवत्तिंसूति कामावचरं अतिक्‍कमिंसु। तपस्सिनोति सीलतपञ्‍चेव समापत्तितपञ्‍च निस्सिता। सत्तिसयोति यामहनुआदयो सत्त भातरोव सन्धायाह। अङ्गीरसादीहि चतूहि सद्धिं एकादसेते अवत्तिंसु अतिक्‍कमिंसूति अत्थो।

Tattha avattiṃsūti kāmāvacaraṃ atikkamiṃsu. Tapassinoti sīlatapañceva samāpattitapañca nissitā. Sattisayoti yāmahanuādayo satta bhātarova sandhāyāha. Aṅgīrasādīhi catūhi saddhiṃ ekādasete avattiṃsu atikkamiṃsūti attho.

एवं ताव सुतवसेनेव दानफलतो ब्रह्मचरियवासस्सेव महप्फलतं वण्णेत्वा इदानि अत्तना दिट्ठपुब्बं आहरन्तो आह –

Evaṃ tāva sutavaseneva dānaphalato brahmacariyavāsasseva mahapphalataṃ vaṇṇetvā idāni attanā diṭṭhapubbaṃ āharanto āha –

४३५.

435.

‘‘उत्तरेन नदी सीदा, गम्भीरा दुरतिक्‍कमा।

‘‘Uttarena nadī sīdā, gambhīrā duratikkamā;

नळग्गिवण्णा जोतन्ति, सदा कञ्‍चनपब्बता॥

Naḷaggivaṇṇā jotanti, sadā kañcanapabbatā.

४३६.

436.

‘‘परूळ्हकच्छा तगरा, रूळ्हकच्छा वना नगा।

‘‘Parūḷhakacchā tagarā, rūḷhakacchā vanā nagā;

तत्रासुं दससहस्सा, पोराणा इसयो पुरे॥

Tatrāsuṃ dasasahassā, porāṇā isayo pure.

४३७.

437.

‘‘अहं सेट्ठोस्मि दानेन, संयमेन दमेन च।

‘‘Ahaṃ seṭṭhosmi dānena, saṃyamena damena ca;

अनुत्तरं वतं कत्वा, पकिरचारी समाहिते॥

Anuttaraṃ vataṃ katvā, pakiracārī samāhite.

४३८.

438.

‘‘जातिमन्तं अजच्‍चञ्‍च, अहं उजुगतं नरं।

‘‘Jātimantaṃ ajaccañca, ahaṃ ujugataṃ naraṃ;

अतिवेलं नमस्सिस्सं, कम्मबन्धू हि माणवा॥

Ativelaṃ namassissaṃ, kammabandhū hi māṇavā.

४३९.

439.

‘‘सब्बे वण्णा अधम्मट्ठा, पतन्ति निरयं अधो।

‘‘Sabbe vaṇṇā adhammaṭṭhā, patanti nirayaṃ adho;

सब्बे वण्णा विसुज्झन्ति, चरित्वा धम्ममुत्तम’’न्ति॥

Sabbe vaṇṇā visujjhanti, caritvā dhammamuttama’’nti.

तत्थ उत्तरेनाति महाराज, अतीते उत्तरहिमवन्ते द्विन्‍नं सुवण्णपब्बतानं अन्तरे पवत्ता सीदा नाम नदी गम्भीरा नावाहिपि दुरतिक्‍कमा अहोसि। किं कारणा? सा हि अतिसुखुमोदका, सुखुमत्ता उदकस्स अन्तमसो मोरपिञ्छ-मत्तम्पि तत्थ पतितं नं सण्ठाति, ओसीदित्वा हेट्ठातलमेव गच्छति। तेनेव सा सीदा नाम अहोसि। ते पन तस्सा तीरेसु कञ्‍चनपब्बता सदा नळग्गिवण्णा हुत्वा जोतन्ति ओभासन्ति। परूळ्हकच्छा तगराति तस्सा पन नदिया तीरे कच्छा परूळ्हतगरा अहेसुं तगरगन्धसुगन्धिनो। रूळ्हकच्छा वना नगाति ये तत्थ अञ्‍ञेपि पब्बता, तेसम्पि अन्तरे कच्छा रूळ्हवना अहेसुं, पुप्फफलूपगरुक्खसञ्छन्‍नाति अत्थो। तत्रासुन्ति तस्मिं एवं रमणीये भूमिभागे दससहस्सा इसयो अहेसुं। ते सब्बेपि अभिञ्‍ञासमापत्तिलाभिनोव। तेसु भिक्खाचारवेलाय केचि उत्तरकुरुं गच्छन्ति, केचि महाजम्बुदीपे जम्बुफलं आहरन्ति, केचि हिमवन्तेयेव मधुरफलाफलानि आहरित्वा खादन्ति, केचि जम्बुदीपतले तं तं नगरं गच्छन्ति। एकोपि रसतण्हाभिभूतो नत्थि, झानसुखेनेव वीतिनामेन्ति। तदा एको तापसो आकासेन बाराणसिं गन्त्वा सुनिवत्थो सुपारुतो पिण्डाय चरन्तो पुरोहितस्स गेहद्वारं पापुणि। सो तस्स उपसमे पसीदित्वा अन्तोनिवेसनं आनेत्वा भोजेत्वा कतिपाहं पटिजग्गन्तो विस्सासे उप्पन्‍ने ‘‘भन्ते, तुम्हे कुहिं वसथा’’ति पुच्छि। ‘‘असुकट्ठाने नामावुसो’’ति। ‘‘किं पन तुम्हे एककोव तत्थ वसथ, उदाहु अञ्‍ञेपि अत्थी’’ति? ‘‘किं वदेसि, आवुसो, तस्मिं पदेसे दससहस्सा इसयो वसन्ति, सब्बेव अभिञ्‍ञासमापत्तिलाभिनो’’ति। तस्स तेसं गुणं सुत्वा पब्बज्‍जाय चित्तं नमि। अथ नं सो आह – ‘‘भन्ते, मम्पि तत्थ नेत्वा पब्बाजेथा’’ति। ‘‘आवुसो, त्वं राजपुरिसो, न तं सक्‍का पब्बाजेतु’’न्ति। ‘‘तेन हि, भन्ते, अज्‍जाहं राजानं आपुच्छिस्सामि, तुम्हे स्वेपि आगच्छेय्याथा’’ति। सो अधिवासेसि।

Tattha uttarenāti mahārāja, atīte uttarahimavante dvinnaṃ suvaṇṇapabbatānaṃ antare pavattā sīdā nāma nadī gambhīrā nāvāhipi duratikkamā ahosi. Kiṃ kāraṇā? Sā hi atisukhumodakā, sukhumattā udakassa antamaso morapiñcha-mattampi tattha patitaṃ naṃ saṇṭhāti, osīditvā heṭṭhātalameva gacchati. Teneva sā sīdā nāma ahosi. Te pana tassā tīresu kañcanapabbatā sadā naḷaggivaṇṇā hutvā jotanti obhāsanti. Parūḷhakacchā tagarāti tassā pana nadiyā tīre kacchā parūḷhatagarā ahesuṃ tagaragandhasugandhino. Rūḷhakacchā vanā nagāti ye tattha aññepi pabbatā, tesampi antare kacchā rūḷhavanā ahesuṃ, pupphaphalūpagarukkhasañchannāti attho. Tatrāsunti tasmiṃ evaṃ ramaṇīye bhūmibhāge dasasahassā isayo ahesuṃ. Te sabbepi abhiññāsamāpattilābhinova. Tesu bhikkhācāravelāya keci uttarakuruṃ gacchanti, keci mahājambudīpe jambuphalaṃ āharanti, keci himavanteyeva madhuraphalāphalāni āharitvā khādanti, keci jambudīpatale taṃ taṃ nagaraṃ gacchanti. Ekopi rasataṇhābhibhūto natthi, jhānasukheneva vītināmenti. Tadā eko tāpaso ākāsena bārāṇasiṃ gantvā sunivattho supāruto piṇḍāya caranto purohitassa gehadvāraṃ pāpuṇi. So tassa upasame pasīditvā antonivesanaṃ ānetvā bhojetvā katipāhaṃ paṭijagganto vissāse uppanne ‘‘bhante, tumhe kuhiṃ vasathā’’ti pucchi. ‘‘Asukaṭṭhāne nāmāvuso’’ti. ‘‘Kiṃ pana tumhe ekakova tattha vasatha, udāhu aññepi atthī’’ti? ‘‘Kiṃ vadesi, āvuso, tasmiṃ padese dasasahassā isayo vasanti, sabbeva abhiññāsamāpattilābhino’’ti. Tassa tesaṃ guṇaṃ sutvā pabbajjāya cittaṃ nami. Atha naṃ so āha – ‘‘bhante, mampi tattha netvā pabbājethā’’ti. ‘‘Āvuso, tvaṃ rājapuriso, na taṃ sakkā pabbājetu’’nti. ‘‘Tena hi, bhante, ajjāhaṃ rājānaṃ āpucchissāmi, tumhe svepi āgaccheyyāthā’’ti. So adhivāsesi.

इतरोपि भुत्तपातरासो राजानं उपसङ्कमित्वा ‘‘इच्छामहं, देव , पब्बजितु’’न्ति आह। ‘‘किं कारणा पब्बजिस्ससी’’ति? ‘‘कामेसु दोसं नेक्खम्मे च आनिसंसं दिस्वा’’ति। ‘‘तेन हि पब्बजाहि, पब्बजितोपि मं दस्सेय्यासी’’ति। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा अत्तनो गेहं गन्त्वा पुत्तदारं अनुसासित्वा सब्बं सापतेय्यं दस्सेत्वा अत्तनो पब्बजितपरिक्खारं गहेत्वा तापसस्स आगमनमग्गं ओलोकेन्तोव निसीदि। तापसोपि तथेव आकासेनागन्त्वा अन्तोनगरं पविसित्वा तस्स गेहं पाविसि। सो तं सक्‍कच्‍चं परिविसित्वा ‘‘भन्ते, मया कथं कातब्ब’’न्ति आह। सो तं बहिनगरं नेत्वा हत्थे आदाय अत्तनो आनुभावेन तत्थ नेत्वा पब्बाजेत्वा पुनदिवसे तं तत्थेव ठपेत्वा भत्तं आहरित्वा दत्वा कसिणपरिकम्मं आचिक्खि। सो कतिपाहेनेव अभिञ्‍ञासमापत्तियो निब्बत्तेत्वा सयमेव पिण्डाय चरति।

Itaropi bhuttapātarāso rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘icchāmahaṃ, deva , pabbajitu’’nti āha. ‘‘Kiṃ kāraṇā pabbajissasī’’ti? ‘‘Kāmesu dosaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā’’ti. ‘‘Tena hi pabbajāhi, pabbajitopi maṃ dasseyyāsī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā attano gehaṃ gantvā puttadāraṃ anusāsitvā sabbaṃ sāpateyyaṃ dassetvā attano pabbajitaparikkhāraṃ gahetvā tāpasassa āgamanamaggaṃ olokentova nisīdi. Tāpasopi tatheva ākāsenāgantvā antonagaraṃ pavisitvā tassa gehaṃ pāvisi. So taṃ sakkaccaṃ parivisitvā ‘‘bhante, mayā kathaṃ kātabba’’nti āha. So taṃ bahinagaraṃ netvā hatthe ādāya attano ānubhāvena tattha netvā pabbājetvā punadivase taṃ tattheva ṭhapetvā bhattaṃ āharitvā datvā kasiṇaparikammaṃ ācikkhi. So katipāheneva abhiññāsamāpattiyo nibbattetvā sayameva piṇḍāya carati.

सो अपरभागे ‘‘अहं रञ्‍ञो अत्तानं दस्सेतुं पटिञ्‍ञं अदासिं, दस्सेस्सामस्स अत्तान’’न्ति चिन्तेत्वा तापसे वन्दित्वा आकासेन बाराणसिं गन्त्वा भिक्खं चरन्तो राजद्वारं पापुणि। राजा तं दिस्वा सञ्‍जानित्वा अन्तोनिवेसनं पवेसेत्वा सक्‍कारं कत्वा ‘‘भन्ते, कुहिं वसथा’’ति पुच्छि। ‘‘उत्तरहिमवन्तपदेसे कञ्‍चनपब्बतन्तरे पवत्ताय सीदानदिया तीरे, महाराजा’’ति। ‘‘किं पन, भन्ते, एककोव तत्थ वसथ, उदाहु अञ्‍ञेपि अत्थी’’ति। ‘‘किं वदेसि, महाराज, तत्थ दससहस्सा इसयो वसन्ति, सब्बेव अभिञ्‍ञासमापत्तिलाभिनो’’ति? राजा तेसं गुणं सुत्वा सब्बेसं भिक्खं दातुकामो अहोसि। अथ नं राजा आह – ‘‘भन्ते, अहं तेसं इसीनं भिक्खं दातुकामोम्हि, किं करोमी’’ति? ‘‘महाराज, ते इसयो जिव्हाविञ्‍ञेय्यरसे अगिद्धा, न सक्‍का इधानेतु’’न्ति। ‘‘भन्ते, तुम्हे निस्साय ते भोजेस्सामि, उपायं मे आचिक्खथा’’ति। ‘‘तेन हि, महाराज, सचे तेसं दानं दातुकामोसि, इतो निक्खमित्वा सीदानदीतीरे वसन्तो तेसं दानं देही’’ति।

So aparabhāge ‘‘ahaṃ rañño attānaṃ dassetuṃ paṭiññaṃ adāsiṃ, dassessāmassa attāna’’nti cintetvā tāpase vanditvā ākāsena bārāṇasiṃ gantvā bhikkhaṃ caranto rājadvāraṃ pāpuṇi. Rājā taṃ disvā sañjānitvā antonivesanaṃ pavesetvā sakkāraṃ katvā ‘‘bhante, kuhiṃ vasathā’’ti pucchi. ‘‘Uttarahimavantapadese kañcanapabbatantare pavattāya sīdānadiyā tīre, mahārājā’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bhante, ekakova tattha vasatha, udāhu aññepi atthī’’ti. ‘‘Kiṃ vadesi, mahārāja, tattha dasasahassā isayo vasanti, sabbeva abhiññāsamāpattilābhino’’ti? Rājā tesaṃ guṇaṃ sutvā sabbesaṃ bhikkhaṃ dātukāmo ahosi. Atha naṃ rājā āha – ‘‘bhante, ahaṃ tesaṃ isīnaṃ bhikkhaṃ dātukāmomhi, kiṃ karomī’’ti? ‘‘Mahārāja, te isayo jivhāviññeyyarase agiddhā, na sakkā idhānetu’’nti. ‘‘Bhante, tumhe nissāya te bhojessāmi, upāyaṃ me ācikkhathā’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, sace tesaṃ dānaṃ dātukāmosi, ito nikkhamitvā sīdānadītīre vasanto tesaṃ dānaṃ dehī’’ti.

सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा सब्बूपकरणानि गाहापेत्वा चतुरङ्गिनिया सेनाय सद्धिं निक्खमित्वा अत्तनो रज्‍जसीमं पापुणि। अथ नं तापसो अत्तनो आनुभावेन सद्धिं सेनाय सीदानदीतीरं नेत्वा नदीतीरे खन्धावारं कारापेत्वा आकासेन अत्तनो वसनट्ठानं गन्त्वा पुनदिवसे पच्‍चागमि। अथ नं राजा सक्‍कच्‍चं भोजेत्वा ‘‘स्वे, भन्ते, दससहस्से इसयो आदाय इधेव आगच्छथा’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा गन्त्वा पुनदिवसे भिक्खाचारवेलाय तेसं इसीनं आरोचेसि ‘‘मारिसा, बाराणसिराजा ‘तुम्हाकं भिक्खं दस्सामी’ति आगन्त्वा सीदानदीतीरे निसिन्‍नो स्वे वो निमन्तेति, तस्सानुकम्पाय खन्धावारं गन्त्वा भिक्खं गण्हथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा आकासेन गन्त्वा खन्धावारस्स अविदूरे ओतरिंसु। राजा ते दिस्वा पच्‍चुग्गमनं कत्वा खन्धावारं पवेसेत्वा पञ्‍ञत्तासनेसु निसीदापेत्वा इसिगणं पणीतेनाहारेन सन्तप्पेत्वा तेसं इरियापथे पसन्‍नो स्वातनायपि निमन्तेसि। एतेनुपायेन दसन्‍नं तापससहस्सानं दसवस्ससहस्सानि दानं अदासि। ददन्तो च तस्मिंयेव पदेसे नगरं मापेत्वा सस्सकम्मं कारेसि। न खो पन, महाराज, तदा सो राजा अञ्‍ञो अहोसि, अथ खो अहं सेट्ठोस्मि दानेन, अहमेव हि तदा दानेन सेट्ठो हुत्वा तं महादानं दत्वा इमं पेतलोकं अतिक्‍कमित्वा ब्रह्मलोके निब्बत्तितुं नासक्खिं। मया दिन्‍नं पन दानं भुञ्‍जित्वा सब्बेव ते तापसा कामावचरं अतिक्‍कमित्वा ब्रह्मलोके निब्बत्ता, इमिनापेतं वेदितब्बं ‘‘ब्रह्मचरियवासोव महप्फलो’’ति।

So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā sabbūpakaraṇāni gāhāpetvā caturaṅginiyā senāya saddhiṃ nikkhamitvā attano rajjasīmaṃ pāpuṇi. Atha naṃ tāpaso attano ānubhāvena saddhiṃ senāya sīdānadītīraṃ netvā nadītīre khandhāvāraṃ kārāpetvā ākāsena attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā punadivase paccāgami. Atha naṃ rājā sakkaccaṃ bhojetvā ‘‘sve, bhante, dasasahasse isayo ādāya idheva āgacchathā’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gantvā punadivase bhikkhācāravelāya tesaṃ isīnaṃ ārocesi ‘‘mārisā, bārāṇasirājā ‘tumhākaṃ bhikkhaṃ dassāmī’ti āgantvā sīdānadītīre nisinno sve vo nimanteti, tassānukampāya khandhāvāraṃ gantvā bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ākāsena gantvā khandhāvārassa avidūre otariṃsu. Rājā te disvā paccuggamanaṃ katvā khandhāvāraṃ pavesetvā paññattāsanesu nisīdāpetvā isigaṇaṃ paṇītenāhārena santappetvā tesaṃ iriyāpathe pasanno svātanāyapi nimantesi. Etenupāyena dasannaṃ tāpasasahassānaṃ dasavassasahassāni dānaṃ adāsi. Dadanto ca tasmiṃyeva padese nagaraṃ māpetvā sassakammaṃ kāresi. Na kho pana, mahārāja, tadā so rājā añño ahosi, atha kho ahaṃ seṭṭhosmi dānena, ahameva hi tadā dānena seṭṭho hutvā taṃ mahādānaṃ datvā imaṃ petalokaṃ atikkamitvā brahmaloke nibbattituṃ nāsakkhiṃ. Mayā dinnaṃ pana dānaṃ bhuñjitvā sabbeva te tāpasā kāmāvacaraṃ atikkamitvā brahmaloke nibbattā, imināpetaṃ veditabbaṃ ‘‘brahmacariyavāsova mahapphalo’’ti.

एवं दानेन अत्तनो सेट्ठभावं पकासेत्वा इतरेहि तीहि पदेहि तेसं इसीनं गुणं पकासेति। तत्थ संयमेनाति सीलेन। दमेनाति इन्द्रियदमेन। अनुत्तरन्ति एतेहि गुणेहि निरन्तरं उत्तमं वतं समादानं चरित्वा। पकिरचारीति गणं पकिरित्वा पटिक्खिपित्वा पहाय एकचारिके, एकीभावं गतेति अत्थो। समाहितेति उपचारप्पनासमाधीहि समाहितचित्ते। एवरूपे अहं तपस्सिनो उपट्ठहिन्ति दस्सेति। अहं उजुगतन्ति अहं, महाराज, तेसं दससहस्सानं इसीनं अन्तरे कायवङ्कादीनं अभावेन उजुगतं एकम्पि नरं हीनजच्‍चो वा होतु जातिसम्पन्‍नो वा, जातिं अविचारेत्वा तेसं गुणेसु पसन्‍नमानसो हुत्वा सब्बमेव अतिवेलं नमस्सिस्सं, निच्‍चकालमेव नमस्सिस्सन्ति वदति। किं कारणा? कम्मबन्धू हि माणवाति, सत्ता हि नामेते कम्मबन्धू कम्मपटिसरणा, तेनेव कारणेन सब्बे वण्णाति वेदितब्बा।

Evaṃ dānena attano seṭṭhabhāvaṃ pakāsetvā itarehi tīhi padehi tesaṃ isīnaṃ guṇaṃ pakāseti. Tattha saṃyamenāti sīlena. Damenāti indriyadamena. Anuttaranti etehi guṇehi nirantaraṃ uttamaṃ vataṃ samādānaṃ caritvā. Pakiracārīti gaṇaṃ pakiritvā paṭikkhipitvā pahāya ekacārike, ekībhāvaṃ gateti attho. Samāhiteti upacārappanāsamādhīhi samāhitacitte. Evarūpe ahaṃ tapassino upaṭṭhahinti dasseti. Ahaṃ ujugatanti ahaṃ, mahārāja, tesaṃ dasasahassānaṃ isīnaṃ antare kāyavaṅkādīnaṃ abhāvena ujugataṃ ekampi naraṃ hīnajacco vā hotu jātisampanno vā, jātiṃ avicāretvā tesaṃ guṇesu pasannamānaso hutvā sabbameva ativelaṃ namassissaṃ, niccakālameva namassissanti vadati. Kiṃ kāraṇā? Kammabandhū hi māṇavāti, sattā hi nāmete kammabandhū kammapaṭisaraṇā, teneva kāraṇena sabbe vaṇṇāti veditabbā.

एवञ्‍च पन वत्वा ‘‘किञ्‍चापि, महाराज, दानतो ब्रह्मचरियमेव महप्फलं, द्वेपि पनेते महापुरिसवितक्‍काव, तस्मा द्वीसुपि अप्पमत्तोव हुत्वा दानञ्‍च देहि, सीलञ्‍च रक्खाही’’ति तं ओवदित्वा सकट्ठानमेव गतो। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –

Evañca pana vatvā ‘‘kiñcāpi, mahārāja, dānato brahmacariyameva mahapphalaṃ, dvepi panete mahāpurisavitakkāva, tasmā dvīsupi appamattova hutvā dānañca dehi, sīlañca rakkhāhī’’ti taṃ ovaditvā sakaṭṭhānameva gato. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

४४०.

440.

‘‘इदं वत्वान मघवा, देवराजा सुजम्पति।

‘‘Idaṃ vatvāna maghavā, devarājā sujampati;

वेदेहमनुसासित्वा, सग्गकायं अपक्‍कमी’’ति॥

Vedehamanusāsitvā, saggakāyaṃ apakkamī’’ti.

तत्थ अपक्‍कमीति पक्‍कमि, सुधम्मादेवसभायं निसिन्‍नमेव अत्तानं दस्सेसीति अत्थो।

Tattha apakkamīti pakkami, sudhammādevasabhāyaṃ nisinnameva attānaṃ dassesīti attho.

अथ नं देवगणा आहंसु ‘‘महाराज, ननु न पञ्‍ञायित्थ, कुहिं गतत्था’’ति? ‘‘मारिसा मिथिलायं निमिरञ्‍ञो एका कङ्खा उप्पज्‍जि, तस्स पञ्हं कथेत्वा तं राजानं निक्‍कङ्खं कत्वा आगतोम्ही’’ति वत्वा पुन तं कारणं गाथाय कथेतुं आह –

Atha naṃ devagaṇā āhaṃsu ‘‘mahārāja, nanu na paññāyittha, kuhiṃ gatatthā’’ti? ‘‘Mārisā mithilāyaṃ nimirañño ekā kaṅkhā uppajji, tassa pañhaṃ kathetvā taṃ rājānaṃ nikkaṅkhaṃ katvā āgatomhī’’ti vatvā puna taṃ kāraṇaṃ gāthāya kathetuṃ āha –

४४१.

441.

‘‘इमं भोन्तो निसामेथ, यावन्तेत्थ समागता।

‘‘Imaṃ bhonto nisāmetha, yāvantettha samāgatā;

धम्मिकानं मनुस्सानं, वण्णं उच्‍चावचं बहुं॥

Dhammikānaṃ manussānaṃ, vaṇṇaṃ uccāvacaṃ bahuṃ.

४४२.

442.

‘‘यथा अयं निमिराजा, पण्डितो कुसलत्थिको।

‘‘Yathā ayaṃ nimirājā, paṇḍito kusalatthiko;

राजा सब्बविदेहानं, अदा दानं अरिन्दमो॥

Rājā sabbavidehānaṃ, adā dānaṃ arindamo.

४४३.

443.

‘‘तस्स तं ददतो दानं, सङ्कप्पो उदपज्‍जथ।

‘‘Tassa taṃ dadato dānaṃ, saṅkappo udapajjatha;

दानं वा ब्रह्मचरियं वा, कतमं सु महप्फल’’न्ति॥

Dānaṃ vā brahmacariyaṃ vā, katamaṃ su mahapphala’’nti.

तत्थ इमन्ति धम्मिकानं कल्याणधम्मानं मनुस्सानं मया वुच्‍चमानं सीलवसेन उच्‍चं दानवसेन अवचं बहुं इमं वण्णं निसामेथ सुणाथाति अत्थो। यथा अयन्ति अयं निमिराजा यथा अतिविय पण्डितोति।

Tattha imanti dhammikānaṃ kalyāṇadhammānaṃ manussānaṃ mayā vuccamānaṃ sīlavasena uccaṃ dānavasena avacaṃ bahuṃ imaṃ vaṇṇaṃ nisāmetha suṇāthāti attho. Yathā ayanti ayaṃ nimirājā yathā ativiya paṇḍitoti.

इति सो अपरिहापेत्वा रञ्‍ञो वण्णं कथेसि। तं सुत्वा देवसङ्घा राजानं दट्ठुकामा हुत्वा ‘‘अम्हाकं निमिराजा आचरियो, तस्सोवादे ठत्वा तं निस्साय अम्हेहि अयं दिब्बसम्पत्ति लद्धा, मयं दट्ठुकामम्हा, तं पक्‍कोसापेहि, महाराजा’’ति वदिंसु। सक्‍को ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा मातलिं पक्‍कोसापेत्वा ‘‘सम्म मातलि, वेजयन्तरथं योजेत्वा मिथिलं गन्त्वा निमिराजानं दिब्बयाने आरोपेत्वा आनेही’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा रथं योजेत्वा पायासि। सक्‍कस्स पन देवेहि सद्धिं कथेन्तस्स मातलिं आणापेन्तस्स च रथं योजेन्तस्स च मनुस्सगणनाय मासो अतिक्‍कन्तो। इति निमिरञ्‍ञो पुण्णमायं उपोसथिकस्स पाचीनसीहपञ्‍जरं विवरित्वा महातले निसीदित्वा अमच्‍चगणपरिवुतस्स सीलं पच्‍चवेक्खन्तस्स पाचीनलोकधातुतो उग्गच्छन्तेन चन्दमण्डलेन सद्धिंयेव सो रथो पञ्‍ञायति। मनुस्सा भुत्तसायमासा घरद्वारेसु निसीदित्वा सुखकथं कथेन्ता ‘‘अज्‍ज द्वे चन्दा उग्गता’’ति आहंसु। अथ नेसं सल्‍लपन्तानञ्‍ञेव रथो पाकटो अहोसि। महाजनो ‘‘नायं, चन्दो, रथो’’ति वत्वा अनुक्‍कमेन सिन्धवसहस्सयुत्ते मातलिसङ्गाहके वेजयन्तरथे च पाकटे जाते ‘‘कस्स नु खो इदं दिब्बयानं आगच्छती’’ति चिन्तेत्वा ‘‘न कस्सचि अञ्‍ञस्स, अम्हाकं राजा धम्मिको, सक्‍केन वेजयन्तरथो पेसितो भविस्सति, अम्हाकं रञ्‍ञोव अनुच्छविको’’ति तुट्ठप्पहट्ठो गाथमाह –

Iti so aparihāpetvā rañño vaṇṇaṃ kathesi. Taṃ sutvā devasaṅghā rājānaṃ daṭṭhukāmā hutvā ‘‘amhākaṃ nimirājā ācariyo, tassovāde ṭhatvā taṃ nissāya amhehi ayaṃ dibbasampatti laddhā, mayaṃ daṭṭhukāmamhā, taṃ pakkosāpehi, mahārājā’’ti vadiṃsu. Sakko ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā mātaliṃ pakkosāpetvā ‘‘samma mātali, vejayantarathaṃ yojetvā mithilaṃ gantvā nimirājānaṃ dibbayāne āropetvā ānehī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā rathaṃ yojetvā pāyāsi. Sakkassa pana devehi saddhiṃ kathentassa mātaliṃ āṇāpentassa ca rathaṃ yojentassa ca manussagaṇanāya māso atikkanto. Iti nimirañño puṇṇamāyaṃ uposathikassa pācīnasīhapañjaraṃ vivaritvā mahātale nisīditvā amaccagaṇaparivutassa sīlaṃ paccavekkhantassa pācīnalokadhātuto uggacchantena candamaṇḍalena saddhiṃyeva so ratho paññāyati. Manussā bhuttasāyamāsā gharadvāresu nisīditvā sukhakathaṃ kathentā ‘‘ajja dve candā uggatā’’ti āhaṃsu. Atha nesaṃ sallapantānaññeva ratho pākaṭo ahosi. Mahājano ‘‘nāyaṃ, cando, ratho’’ti vatvā anukkamena sindhavasahassayutte mātalisaṅgāhake vejayantarathe ca pākaṭe jāte ‘‘kassa nu kho idaṃ dibbayānaṃ āgacchatī’’ti cintetvā ‘‘na kassaci aññassa, amhākaṃ rājā dhammiko, sakkena vejayantaratho pesito bhavissati, amhākaṃ raññova anucchaviko’’ti tuṭṭhappahaṭṭho gāthamāha –

४४४.

444.

‘‘अब्भुतो वत लोकस्मिं, उप्पज्‍जि लोमहंसनो।

‘‘Abbhuto vata lokasmiṃ, uppajji lomahaṃsano;

दिब्बो रथो पातुरहु, वेदेहस्स यसस्सिनो’’ति॥

Dibbo ratho pāturahu, vedehassa yasassino’’ti.

तत्थ अब्भुतोति अभूतपुब्बो। अच्छरियोति ते विम्हयवसेनेवमाहंसु।

Tattha abbhutoti abhūtapubbo. Acchariyoti te vimhayavasenevamāhaṃsu.

तस्स पन महाजनस्स एवं कथेन्तस्सेव मातलि वातवेगेन आगन्त्वा रथं निवत्तेत्वा सीहपञ्‍जरउम्मारे पच्छाभागेन ठपेत्वा आरोहणसज्‍जं कत्वा आरोहणत्थाय राजानं निमन्तेसि । तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –

Tassa pana mahājanassa evaṃ kathentasseva mātali vātavegena āgantvā rathaṃ nivattetvā sīhapañjaraummāre pacchābhāgena ṭhapetvā ārohaṇasajjaṃ katvā ārohaṇatthāya rājānaṃ nimantesi . Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

४४५.

445.

‘‘देवपुत्तो महिद्धिको, मातलि देवसारथि।

‘‘Devaputto mahiddhiko, mātali devasārathi;

निमन्तयित्थ राजानं, वेदेहं मिथिलग्गहं॥

Nimantayittha rājānaṃ, vedehaṃ mithilaggahaṃ.

४४६.

446.

‘‘एहिमं रथमारुय्ह, राजसेट्ठ दिसम्पति।

‘‘Ehimaṃ rathamāruyha, rājaseṭṭha disampati;

देवा दस्सनकामा ते, तावतिंसा सइन्दका।

Devā dassanakāmā te, tāvatiṃsā saindakā;

सरमाना हि ते देवा, सुधम्मायं समच्छरे’’ति॥

Saramānā hi te devā, sudhammāyaṃ samacchare’’ti.

तत्थ मिथिलग्गहन्ति मिथिलायं पतिट्ठितगेहं, चतूहि वा सङ्गहवत्थूहि मिथिलायं सङ्गाहकं। समच्छरेति तवेव गुणकथं कथेन्ता निसिन्‍नाति।

Tattha mithilaggahanti mithilāyaṃ patiṭṭhitagehaṃ, catūhi vā saṅgahavatthūhi mithilāyaṃ saṅgāhakaṃ. Samacchareti taveva guṇakathaṃ kathentā nisinnāti.

तं सुत्वा राजा ‘‘अदिट्ठपुब्बं देवलोकञ्‍च पस्सिस्सामि, मातलिस्स च मे सङ्गहो कतो भविस्सति, गच्छिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा अन्तेपुरञ्‍च महाजनञ्‍च आमन्तेत्वा ‘‘अहं नचिरस्सेव आगमिस्सामि, तुम्हे अप्पमत्ता दानादीनि पुञ्‍ञानि करोथा’’ति वत्वा रथं अभिरुहि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –

Taṃ sutvā rājā ‘‘adiṭṭhapubbaṃ devalokañca passissāmi, mātalissa ca me saṅgaho kato bhavissati, gacchissāmī’’ti cintetvā antepurañca mahājanañca āmantetvā ‘‘ahaṃ nacirasseva āgamissāmi, tumhe appamattā dānādīni puññāni karothā’’ti vatvā rathaṃ abhiruhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

४४७.

447.

‘‘ततो राजा तरमानो, वेदेहो मिथिलग्गहो।

‘‘Tato rājā taramāno, vedeho mithilaggaho;

आसना वुट्ठहित्वान, पमुखो रथमारुहि॥

Āsanā vuṭṭhahitvāna, pamukho rathamāruhi.

४४८.

448.

‘‘अभिरूळ्हं रथं दिब्बं, मातलि एतदब्रवि।

‘‘Abhirūḷhaṃ rathaṃ dibbaṃ, mātali etadabravi;

केन तं नेमि मग्गेन, राजसेट्ठ दिसम्पति।

Kena taṃ nemi maggena, rājaseṭṭha disampati;

येन वा पापकम्मन्ता, पुञ्‍ञकम्मा च ये नरा’’ति॥

Yena vā pāpakammantā, puññakammā ca ye narā’’ti.

तत्थ पमुखोति उत्तमो, अभिमुखो वा, महाजनस्स पिट्ठिं दत्वा आरूळ्होति अत्थो। येन वाति येन मग्गेन गन्त्वा यत्थ पापकम्मन्ता वसन्ति, तं ठानं सक्‍का दट्ठुं, येन वा गन्त्वा ये पुञ्‍ञकम्मा नरा वसन्ति, तेसं ठानं सक्‍का दट्ठुं, एतेसु द्वीसु केन मग्गेन तं नेमि। इदं सो सक्‍केन अनाणत्तोपि अत्तनो दूतविसेसदस्सनत्थं आह।

Tattha pamukhoti uttamo, abhimukho vā, mahājanassa piṭṭhiṃ datvā ārūḷhoti attho. Yena vāti yena maggena gantvā yattha pāpakammantā vasanti, taṃ ṭhānaṃ sakkā daṭṭhuṃ, yena vā gantvā ye puññakammā narā vasanti, tesaṃ ṭhānaṃ sakkā daṭṭhuṃ, etesu dvīsu kena maggena taṃ nemi. Idaṃ so sakkena anāṇattopi attano dūtavisesadassanatthaṃ āha.

अथ नं राजा ‘‘मया द्वे ठानानि अदिट्ठपुब्बानि, द्वेपि पस्सिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा आह –

Atha naṃ rājā ‘‘mayā dve ṭhānāni adiṭṭhapubbāni, dvepi passissāmī’’ti cintetvā āha –

४४९.

449.

‘‘उभयेनेव मं नेहि, मातलि देवसारथि।

‘‘Ubhayeneva maṃ nehi, mātali devasārathi;

येन वा पापकम्मन्ता, पुञ्‍ञकम्मा च ये नरा’’ति॥

Yena vā pāpakammantā, puññakammā ca ye narā’’ti.

ततो मातलि ‘‘द्वेपि एकपहारेनेव न सक्‍का दस्सेतुं, पुच्छिस्सामि न’’न्ति पुच्छन्तो पुन गाथमाह –

Tato mātali ‘‘dvepi ekapahāreneva na sakkā dassetuṃ, pucchissāmi na’’nti pucchanto puna gāthamāha –

४५०.

450.

‘‘केन तं पठमं नेमि, राजसेट्ठ दिसम्पति।

‘‘Kena taṃ paṭhamaṃ nemi, rājaseṭṭha disampati;

येन वा पापकम्मन्ता, पुञ्‍ञकम्मा च ये नरा’’ति॥

Yena vā pāpakammantā, puññakammā ca ye narā’’ti.

निरयकण्डं

Nirayakaṇḍaṃ

ततो राजा ‘‘अहं अवस्सं देवलोकं गमिस्सामि, निरयं ताव पस्सिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा अनन्तरं गाथमाह –

Tato rājā ‘‘ahaṃ avassaṃ devalokaṃ gamissāmi, nirayaṃ tāva passissāmī’’ti cintetvā anantaraṃ gāthamāha –

४५१.

451.

‘‘निरये ताव पस्सामि, आवासे पापकम्मिनं।

‘‘Niraye tāva passāmi, āvāse pāpakamminaṃ;

ठानानि लुद्दकम्मानं, दुस्सीलानञ्‍च या गती’’ति॥

Ṭhānāni luddakammānaṃ, dussīlānañca yā gatī’’ti.

तत्थ या गतीति या एतेसं निब्बत्ति, तञ्‍च पस्सामीति।

Tattha yā gatīti yā etesaṃ nibbatti, tañca passāmīti.

अथस्स वेतरणिं नदिं ताव दस्सेसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –

Athassa vetaraṇiṃ nadiṃ tāva dassesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

४५२.

452.

‘‘दस्सेसि मातलि रञ्‍ञो, दुग्गं वेतरणिं नदिं।

‘‘Dassesi mātali rañño, duggaṃ vetaraṇiṃ nadiṃ;

कुथितं खारसंयुत्तं, तत्तं अग्गिसिखूपम’’न्ति॥

Kuthitaṃ khārasaṃyuttaṃ, tattaṃ aggisikhūpama’’nti.

तत्थ वेतरणिन्ति भिक्खवे, मातलि रञ्‍ञो कथं सुत्वा निरयाभिमुखं रथं पेसेत्वा कम्मपच्‍चये उतुना समुट्ठितं वेतरणिं नदिं ताव दस्सेसि। तत्थ निरयपाला जलितानि असिसत्तितोमरभिन्दिवालमुग्गरादीनि आवुधानि गहेत्वा नेरयिकसत्ते पहरन्ति विज्झन्ति विहेठेन्ति। ते तं दुक्खं असहन्ता वेतरणियं पतन्ति। सा उपरि भिन्दिवालप्पमाणाहि सकण्टकाहि वेत्तलताहि सञ्छन्‍ना। ते तत्थ बहूनि वस्ससहस्सानि पच्‍चिंसु। तेसु पज्‍जलन्तेसु खुरधारातिखिणेसु कण्टकेसु खण्डाखण्डिका होन्ति। तेसं हेट्ठा तालक्खन्धप्पमाणानि पज्‍जलितअयसूलानि उट्ठहन्ति। नेरयिकसत्ता बहुं अद्धानं वीतिनामेत्वा वेत्तलताहि गळित्वा सूलेसु पतित्वा विद्धसरीरा सूलेसु आवुणितमच्छा विय चिरं पच्‍चन्ति। तानि सूलानिपि पज्‍जलन्ति, नेरयिकसत्तापि पज्‍जलन्ति। सूलानं हेट्ठा उदकपिट्ठे जलितानि खुरधारासदिसानि तिखिणानि अयोपोक्खरपत्तानि होन्ति। ते सूलेहि गळित्वा अयपोक्खरपत्तेसु पतित्वा चिरं दुक्खवेदनं अनुभवन्ति। ततो खारोदके पतन्ति, उदकं पज्‍जलति, नेरयिकसत्तापि पज्‍जलन्ति, धूमोपि उट्ठहति। उदकस्स पन हेट्ठा नदीतलं खुरधाराहि सञ्छन्‍नं। ते ‘‘हेट्ठा नु खो कीदिस’’न्ति उदके निमुज्‍जित्वा खुरधारासु खण्डाखण्डिका होन्ति। ते तं महादुक्खं अधिवासेतुं असक्‍कोन्ता महन्तं भेरवं विरवन्ता विचरन्ति। कदाचि अनुसोतं वुय्हन्ति, कदाचि पटिसोतं। अथ ने तीरे ठिता निरयपाला उसुसत्तितोमरादीनि उक्खिपित्वा मच्छे विय विज्झन्ति। ते दुक्खवेदनाप्पत्ता महाविरवं रवन्ति। अथ ने पज्‍जलितेहि अयबळिसेहि उद्धरित्वा परिकड्ढित्वा पज्‍जलितअयपथवियं निपज्‍जापेत्वा तेसं मुखे तत्तं अयोगुळ्हं पक्खिपन्ति।

Tattha vetaraṇinti bhikkhave, mātali rañño kathaṃ sutvā nirayābhimukhaṃ rathaṃ pesetvā kammapaccaye utunā samuṭṭhitaṃ vetaraṇiṃ nadiṃ tāva dassesi. Tattha nirayapālā jalitāni asisattitomarabhindivālamuggarādīni āvudhāni gahetvā nerayikasatte paharanti vijjhanti viheṭhenti. Te taṃ dukkhaṃ asahantā vetaraṇiyaṃ patanti. Sā upari bhindivālappamāṇāhi sakaṇṭakāhi vettalatāhi sañchannā. Te tattha bahūni vassasahassāni pacciṃsu. Tesu pajjalantesu khuradhārātikhiṇesu kaṇṭakesu khaṇḍākhaṇḍikā honti. Tesaṃ heṭṭhā tālakkhandhappamāṇāni pajjalitaayasūlāni uṭṭhahanti. Nerayikasattā bahuṃ addhānaṃ vītināmetvā vettalatāhi gaḷitvā sūlesu patitvā viddhasarīrā sūlesu āvuṇitamacchā viya ciraṃ paccanti. Tāni sūlānipi pajjalanti, nerayikasattāpi pajjalanti. Sūlānaṃ heṭṭhā udakapiṭṭhe jalitāni khuradhārāsadisāni tikhiṇāni ayopokkharapattāni honti. Te sūlehi gaḷitvā ayapokkharapattesu patitvā ciraṃ dukkhavedanaṃ anubhavanti. Tato khārodake patanti, udakaṃ pajjalati, nerayikasattāpi pajjalanti, dhūmopi uṭṭhahati. Udakassa pana heṭṭhā nadītalaṃ khuradhārāhi sañchannaṃ. Te ‘‘heṭṭhā nu kho kīdisa’’nti udake nimujjitvā khuradhārāsu khaṇḍākhaṇḍikā honti. Te taṃ mahādukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontā mahantaṃ bheravaṃ viravantā vicaranti. Kadāci anusotaṃ vuyhanti, kadāci paṭisotaṃ. Atha ne tīre ṭhitā nirayapālā ususattitomarādīni ukkhipitvā macche viya vijjhanti. Te dukkhavedanāppattā mahāviravaṃ ravanti. Atha ne pajjalitehi ayabaḷisehi uddharitvā parikaḍḍhitvā pajjalitaayapathaviyaṃ nipajjāpetvā tesaṃ mukhe tattaṃ ayoguḷhaṃ pakkhipanti.

इति निमिराजा वेतरणियं महादुक्खपीळिते नेरयिकसत्ते दिस्वा भीततसितो सङ्कम्पितहदयो हुत्वा ‘‘किं नामेते सत्ता पापकम्मं अकंसू’’ति मातलिं पुच्छि। सोपिस्स ब्याकासि। तमत्थं पकासेन्तो आह –

Iti nimirājā vetaraṇiyaṃ mahādukkhapīḷite nerayikasatte disvā bhītatasito saṅkampitahadayo hutvā ‘‘kiṃ nāmete sattā pāpakammaṃ akaṃsū’’ti mātaliṃ pucchi. Sopissa byākāsi. Tamatthaṃ pakāsento āha –

४५३.

453.

‘‘निमी हवे मातलिमज्झभासथ, दिस्वा जनं पतमानं विदुग्गे।

‘‘Nimī have mātalimajjhabhāsatha, disvā janaṃ patamānaṃ vidugge;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना वेतरणिं पतन्ति॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā vetaraṇiṃ patanti.

४५४.

454.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४५५.

455.

‘‘ये दुब्बले बलवन्ता जीवलोके, हिं सन्ति रोसेन्ति सुपापधम्मा।

‘‘Ye dubbale balavantā jīvaloke, hiṃ santi rosenti supāpadhammā;

ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं, तेमे जना वेतरणिं पतन्ती’’ति॥

Te luddakammā pasavetva pāpaṃ, teme janā vetaraṇiṃ patantī’’ti.

तत्थ विन्दतीति अहं अत्तनो अनिस्सरो हुत्वा भयसन्तको विय जातो। दिस्वाति पतमानं दिस्वा। जानन्ति भिक्खवे, सो मातलि सयं जानन्तो तस्स अजानतो अक्खासि। दुब्बलेति सरीरबलभोगबलआणाबलविरहिते। बलवन्ताति तेहि बलेहि समन्‍नागता। हिंसन्तीति पाणिप्पहारादीहि किलमेन्ति। रोसेन्तीति नानप्पकारेहि अक्‍कोसवत्थूहि अक्‍कोसन्ति घटेन्ति। पसवेत्वाति जनेत्वा, कत्वाति अत्थो।

Tattha vindatīti ahaṃ attano anissaro hutvā bhayasantako viya jāto. Disvāti patamānaṃ disvā. Jānanti bhikkhave, so mātali sayaṃ jānanto tassa ajānato akkhāsi. Dubbaleti sarīrabalabhogabalaāṇābalavirahite. Balavantāti tehi balehi samannāgatā. Hiṃsantīti pāṇippahārādīhi kilamenti. Rosentīti nānappakārehi akkosavatthūhi akkosanti ghaṭenti. Pasavetvāti janetvā, katvāti attho.

एवं मातलि तस्स पञ्हं ब्याकरित्वा रञ्‍ञा वेतरणिनिरये दिट्ठे तं पदेसं अन्तरधापेत्वा पुरतो रथं पेसेत्वा सुनखादीहि खादनट्ठानं दस्सेत्वा तं दिस्वा भीतेन रञ्‍ञा पञ्हं पुट्ठो ब्याकासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –

Evaṃ mātali tassa pañhaṃ byākaritvā raññā vetaraṇiniraye diṭṭhe taṃ padesaṃ antaradhāpetvā purato rathaṃ pesetvā sunakhādīhi khādanaṭṭhānaṃ dassetvā taṃ disvā bhītena raññā pañhaṃ puṭṭho byākāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

४५६.

456.

‘‘सामा च सोणा सबला च गिज्झा, काकोलसङ्घा अदन्ति भेरवा।

‘‘Sāmā ca soṇā sabalā ca gijjhā, kākolasaṅghā adanti bheravā;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किंमकंसु पापं, येमे जने काकोलसङ्घा अदन्ति॥

Ime nu maccā kiṃmakaṃsu pāpaṃ, yeme jane kākolasaṅghā adanti.

४५७.

457.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४५८.

458.

‘‘ये केचिमे मच्छरिनो कदरिया, परिभासका समणब्राह्मणानं।

‘‘Ye kecime maccharino kadariyā, paribhāsakā samaṇabrāhmaṇānaṃ;

हिं सन्ति रोसेन्ति सुपापधम्मा, ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं।

Hiṃ santi rosenti supāpadhammā, te luddakammā pasavetva pāpaṃ;

तेमे जने काकोलसङ्घा अदन्ती’’ति॥

Teme jane kākolasaṅghā adantī’’ti.

इतो परेसु पञ्हेसु चेव ब्याकरणेसु च एसेव नयो। तत्थ सामाति रत्तवण्णा। सोणाति सुनखा। सबला चाति कबरवण्णा च, सेतकाळपीतलोहितवण्णा चाति एवं पञ्‍चवण्णसुनखे दस्सेति। ते किर महाहत्थिप्पमाणा जलितअयपथवियं नेरयिकसत्ते मिगे विय अनुबन्धित्वा पिण्डिकमंसेसु डंसित्वा तेसं तिगावुतप्पमाणं सरीरं जलितअयपथवियं पातेत्वा महारवं रवन्तानं द्वीहि पुरिमपादेहि उरं अक्‍कमित्वा अट्ठिमेव सेसेत्वा मंसं लुञ्‍चित्वा खादन्ति। गिज्झाति महाभण्डसकटप्पमाणा लोहतुण्डा गिज्झा। एते तेसं कणयसदिसेहि तुण्डेहि अट्ठीनि भिन्दित्वा अट्ठिमिञ्‍जं खादन्ति। काकोलसङ्घाति लोहतुण्डकाकगणा। ते अतिविय भयानका दिट्ठे दिट्ठे खादन्ति। येमे जनेति ये इमे नेरयिकसत्ते काकोलसङ्घा खादन्ति, इमे नु मच्‍चा किं नाम पापं अकंसूति पुच्छि। मच्छरिनोति अञ्‍ञेसं अदायका। कदरियाति परे देन्तेपि पटिसेधका थद्धमच्छरिनो। समणब्राह्मणानन्ति समितबाहितपापानं।

Ito paresu pañhesu ceva byākaraṇesu ca eseva nayo. Tattha sāmāti rattavaṇṇā. Soṇāti sunakhā. Sabalā cāti kabaravaṇṇā ca, setakāḷapītalohitavaṇṇā cāti evaṃ pañcavaṇṇasunakhe dasseti. Te kira mahāhatthippamāṇā jalitaayapathaviyaṃ nerayikasatte mige viya anubandhitvā piṇḍikamaṃsesu ḍaṃsitvā tesaṃ tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ jalitaayapathaviyaṃ pātetvā mahāravaṃ ravantānaṃ dvīhi purimapādehi uraṃ akkamitvā aṭṭhimeva sesetvā maṃsaṃ luñcitvā khādanti. Gijjhāti mahābhaṇḍasakaṭappamāṇā lohatuṇḍā gijjhā. Ete tesaṃ kaṇayasadisehi tuṇḍehi aṭṭhīni bhinditvā aṭṭhimiñjaṃ khādanti. Kākolasaṅghāti lohatuṇḍakākagaṇā. Te ativiya bhayānakā diṭṭhe diṭṭhe khādanti. Yeme janeti ye ime nerayikasatte kākolasaṅghā khādanti, ime nu maccā kiṃ nāma pāpaṃ akaṃsūti pucchi. Maccharinoti aññesaṃ adāyakā. Kadariyāti pare dentepi paṭisedhakā thaddhamaccharino. Samaṇabrāhmaṇānanti samitabāhitapāpānaṃ.

४५९.

459.

‘‘सजोतिभूता पथविं कमन्ति, तत्तेहि खन्धेहि च पोथयन्ति।

‘‘Sajotibhūtā pathaviṃ kamanti, tattehi khandhehi ca pothayanti;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना खन्धहता सयन्ति॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā khandhahatā sayanti.

४६०.

460.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४६१.

461.

‘‘ये जीवलोकस्मि सुपापधम्मिनो, नरञ्‍च नारिञ्‍च अपापधम्मं।

‘‘Ye jīvalokasmi supāpadhammino, narañca nāriñca apāpadhammaṃ;

हिं सन्ति रोसेन्ति सुपापधम्मा, ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं।

Hiṃ santi rosenti supāpadhammā, te luddakammā pasavetva pāpaṃ;

तेमे जना खन्धहता सयन्ती’’ति॥

Teme janā khandhahatā sayantī’’ti.

तत्थ सजोतिभूताति पज्‍जलितसरीरा। पथविन्ति पज्‍जलितं नवयोजनबहलं अयपथविं। कमन्तीति अक्‍कमन्ति। खन्धेहि च पोथयन्तीति निरयपाला अनुबन्धित्वा तालप्पमाणेहि जलितअयक्खन्धेहि जङ्घादीसु पहरित्वा पातेत्वा तेहेव खन्धेहि पोथयन्ति, चुण्णविचुण्णं करोन्ति। सुपापधम्मिनोति अत्तना सुट्ठु पापधम्मा हुत्वा। अपापधम्मन्ति सीलाचारादिसम्पन्‍नं, निरपराधं वा।

Tattha sajotibhūtāti pajjalitasarīrā. Pathavinti pajjalitaṃ navayojanabahalaṃ ayapathaviṃ. Kamantīti akkamanti. Khandhehi ca pothayantīti nirayapālā anubandhitvā tālappamāṇehi jalitaayakkhandhehi jaṅghādīsu paharitvā pātetvā teheva khandhehi pothayanti, cuṇṇavicuṇṇaṃ karonti. Supāpadhamminoti attanā suṭṭhu pāpadhammā hutvā. Apāpadhammanti sīlācārādisampannaṃ, niraparādhaṃ vā.

४६२.

462.

‘‘अङ्गारकासुं अपरे फुणन्ति, नरा रुदन्ता परिदड्ढगत्ता।

‘‘Aṅgārakāsuṃ apare phuṇanti, narā rudantā paridaḍḍhagattā;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किं मकंसु पापं, येमे जना अङ्गारकासुं फुणन्ति॥

Ime nu maccā kiṃ makaṃsu pāpaṃ, yeme janā aṅgārakāsuṃ phuṇanti.

४६३.

463.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४६४.

464.

‘‘ये केचि पूगाय धनस्स हेतु, सक्खिं करित्वा इणं जापयन्ति।

‘‘Ye keci pūgāya dhanassa hetu, sakkhiṃ karitvā iṇaṃ jāpayanti;

ते जापयित्वा जनतं जनिन्द, ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं।

Te jāpayitvā janataṃ janinda, te luddakammā pasavetva pāpaṃ;

तेमे जना अङ्गारकासुं फुणन्ती’’ति॥

Teme janā aṅgārakāsuṃ phuṇantī’’ti.

तत्थ अङ्गारकासुन्ति सम्म मातलि, के नामेते अपरे वजं अपविसन्तियो गावो विय सम्परिवारेत्वा निरयपालेहि जलितअयगुळेहि पोथियमाना अङ्गारकासुं पतन्ति। तत्र च नेसं याव कटिप्पमाणा निमुग्गानं महतीहि अयपच्छीहि आदाय उपरिअङ्गारे ओकिरन्ति, अथ ने अङ्गारे सम्पटिच्छितुं असक्‍कोन्ता रोदन्ता दड्ढगत्ता फुणन्ति विधुनन्ति, कम्मबलेन वा अत्तनो सीसे अङ्गारे फुणन्ति ओकिरन्तीति अत्थो। पूगाय धनस्साति ओकासे सति दानं वा दस्साम, पूजं वा पवत्तेस्साम, विहारं वा करिस्सामाति संकड्ढित्वा ठपितस्स पूगसन्तकस्स धनस्स हेतु। जापयन्तीति तं धनं यथारुचि खादित्वा गणजेट्ठकानं लञ्‍जं दत्वा ‘‘असुकट्ठाने एत्तकं वयकरणं गतं, असुकट्ठाने अम्हेहि एत्तकं दिन्‍न’’न्ति कूटसक्खिं करित्वा तं इणं जापयन्ति विनासेन्ति।

Tattha aṅgārakāsunti samma mātali, ke nāmete apare vajaṃ apavisantiyo gāvo viya samparivāretvā nirayapālehi jalitaayaguḷehi pothiyamānā aṅgārakāsuṃ patanti. Tatra ca nesaṃ yāva kaṭippamāṇā nimuggānaṃ mahatīhi ayapacchīhi ādāya upariaṅgāre okiranti, atha ne aṅgāre sampaṭicchituṃ asakkontā rodantā daḍḍhagattā phuṇanti vidhunanti, kammabalena vā attano sīse aṅgāre phuṇanti okirantīti attho. Pūgāya dhanassāti okāse sati dānaṃ vā dassāma, pūjaṃ vā pavattessāma, vihāraṃ vā karissāmāti saṃkaḍḍhitvā ṭhapitassa pūgasantakassa dhanassa hetu. Jāpayantīti taṃ dhanaṃ yathāruci khāditvā gaṇajeṭṭhakānaṃ lañjaṃ datvā ‘‘asukaṭṭhāne ettakaṃ vayakaraṇaṃ gataṃ, asukaṭṭhāne amhehi ettakaṃ dinna’’nti kūṭasakkhiṃ karitvā taṃ iṇaṃ jāpayanti vināsenti.

४६५.

465.

‘‘सजोतिभूता जलिता पदित्ता, पदिस्सति महती लोहकुम्भी।

‘‘Sajotibhūtā jalitā padittā, padissati mahatī lohakumbhī;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना अवंसिरा लोहकुम्भिं पतन्ति॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā avaṃsirā lohakumbhiṃ patanti.

४६६.

466.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४६७.

467.

‘‘ये सीलवन्तं समणं ब्राह्मणं वा, हिंसन्ति रोसेन्ति सुपापधम्मा।

‘‘Ye sīlavantaṃ samaṇaṃ brāhmaṇaṃ vā, hiṃsanti rosenti supāpadhammā;

ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं, तेमे जना अवंसिरा लोहकुम्भिं पतन्ती’’ति॥

Te luddakammā pasavetva pāpaṃ, teme janā avaṃsirā lohakumbhiṃ patantī’’ti.

तत्थ पदित्तातिआदित्ता। महतीति पब्बतप्पमाणा कप्पेन सण्ठितलोहरसेन सम्पुण्णा। अवंसिराति भयानकेहि निरयपालेहि उद्धंपादे अधोसिरे कत्वा खिपियमाना तं लोहकुम्भिं पतन्ति। सीलवन्तन्ति सीलआचारगुणसम्पन्‍नं।

Tattha padittātiādittā. Mahatīti pabbatappamāṇā kappena saṇṭhitaloharasena sampuṇṇā. Avaṃsirāti bhayānakehi nirayapālehi uddhaṃpāde adhosire katvā khipiyamānā taṃ lohakumbhiṃ patanti. Sīlavantanti sīlaācāraguṇasampannaṃ.

४६८.

468.

‘‘लुञ्‍चन्ति गीवं अथ वेठयित्वा, उण्होदकस्मिं पकिलेदयित्वा।

‘‘Luñcanti gīvaṃ atha veṭhayitvā, uṇhodakasmiṃ pakiledayitvā;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना लुत्तसिरा सयन्ति॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā luttasirā sayanti.

४६९.

469.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४७०.

470.

‘‘ये जीवलोकस्मि सुपापधम्मिनो, पक्खी गहेत्वान विहेठयन्ति ते।

‘‘Ye jīvalokasmi supāpadhammino, pakkhī gahetvāna viheṭhayanti te;

विहेठयित्वा सकुणं जनिन्द, ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं।

Viheṭhayitvā sakuṇaṃ janinda, te luddakammā pasavetva pāpaṃ;

तेमे जना लुत्तसिरा सय’’न्ति॥

Teme janā luttasirā saya’’nti.

तत्थ लुञ्‍चन्तीति उप्पाटेन्ति। अथ वेठयित्वाति जलितलोहयोत्तेहि अधोमुखं वेठयित्वा। उण्होदकस्मिन्ति कप्पेन सण्ठितलोहउदकस्मिं। पकिलेदयित्वाति तेमेत्वा खिपित्वा। इदं वुत्तं होति – सम्म मातलि, येसं इमे निरयपाला जलितलोहयोत्तेहि गीवं वेठेत्वा तिगावुतप्पमाणं सरीरं ओनामेत्वा तं गीवं सम्परिवत्तकं लुञ्‍चित्वा जलितअयदण्डेहि आदाय एकस्मिं जलितलोहरसे पक्खिपित्वा तुट्ठहट्ठा होन्ति, ताय च गीवाय लुञ्‍चिताय पुन सीसेन सद्धिं गीवा उप्पज्‍जतियेव। किं नामेते कम्मं करिंसु? एते हि मे दिस्वा भयं उप्पज्‍जतीति। पक्खी गहेत्वान विहेठयन्तीति महाराज, ये जीवलोकस्मिं सकुणे गहेत्वा पक्खे लुञ्‍चित्वा गीवं वेठेत्वा जीवितक्खयं पापेत्वा खादन्ति वा विक्‍किणन्ति वा, ते इमे लुत्तसिरा सयन्तीति।

Tattha luñcantīti uppāṭenti. Atha veṭhayitvāti jalitalohayottehi adhomukhaṃ veṭhayitvā. Uṇhodakasminti kappena saṇṭhitalohaudakasmiṃ. Pakiledayitvāti temetvā khipitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti – samma mātali, yesaṃ ime nirayapālā jalitalohayottehi gīvaṃ veṭhetvā tigāvutappamāṇaṃ sarīraṃ onāmetvā taṃ gīvaṃ samparivattakaṃ luñcitvā jalitaayadaṇḍehi ādāya ekasmiṃ jalitaloharase pakkhipitvā tuṭṭhahaṭṭhā honti, tāya ca gīvāya luñcitāya puna sīsena saddhiṃ gīvā uppajjatiyeva. Kiṃ nāmete kammaṃ kariṃsu? Ete hi me disvā bhayaṃ uppajjatīti. Pakkhī gahetvāna viheṭhayantīti mahārāja, ye jīvalokasmiṃ sakuṇe gahetvā pakkhe luñcitvā gīvaṃ veṭhetvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā khādanti vā vikkiṇanti vā, te ime luttasirā sayantīti.

४७१.

471.

‘‘पहूततोया अनिगाधकूला, नदी अयं सन्दति सुप्पतित्था।

‘‘Pahūtatoyā anigādhakūlā, nadī ayaṃ sandati suppatitthā;

घम्माभितत्ता मनुजा पिवन्ति, पीतञ्‍च तेसं भुस होति पानि॥

Ghammābhitattā manujā pivanti, pītañca tesaṃ bhusa hoti pāni.

४७२.

472.

‘‘भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, पीतञ्‍च तेसं भुस होति पानि॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, pītañca tesaṃ bhusa hoti pāni.

४७३.

473.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४७४.

474.

‘‘ये सुद्धधञ्‍ञं पलासेन मिस्सं, असुद्धकम्मा कयिनो ददन्ति।

‘‘Ye suddhadhaññaṃ palāsena missaṃ, asuddhakammā kayino dadanti;

घम्माभितत्तान पिपासितानं, पीतञ्‍च तेसं भुस होति पानी’’ति॥

Ghammābhitattāna pipāsitānaṃ, pītañca tesaṃ bhusa hoti pānī’’ti.

तत्थ अनिगाधकूलाति अगम्भीरतीरा। सुप्पतित्थाति सोभनेहि तित्थेहि उपेता। भुस होतीति वीहिभुसं सम्पज्‍जति। पानीति पानीयं। तस्मिं किर पदेसे पहूतसलिला रमणीया नदी सन्दति, नेरयिकसत्ता अग्गिसन्तापेन तत्ता पिपासं सन्धारेतुं असक्‍कोन्ता बाहा पग्गय्ह जलितलोहपथविं मद्दन्ता तं नदिं ओतरन्ति, तङ्खणञ्‍ञेव तीरा पज्‍जलन्ति, पानीयं भुसपलासभावं आपज्‍जित्वा पज्‍जलति। ते पिपासं सन्धारेतुं असक्‍कोन्ता तं जलितं भुसपलासं खादन्ति। तं तेसं सकलसरीरं झापेत्वा अधोभागेन निक्खमति। ते तं दुक्खं अधिवासेतुं असक्‍कोन्ता बाहा पग्गय्ह कन्दन्ति। सुद्धधञ्‍ञन्ति वीहिआदिसत्तविधं परिसुद्धधञ्‍ञं। पलासेन मिस्सन्ति पलासेन वा भुसेन वा वालुकामत्तिकादीहि वा मिस्सकं कत्वा । असुद्धकम्माति किलिट्ठकायवचीमनोकम्मा। कयिनोति ‘‘सुद्धधञ्‍ञं दस्सामी’’ति कयिकस्स हत्थतो मूलं गहेत्वा तथारूपं असुद्धधञ्‍ञं ददन्ति।

Tattha anigādhakūlāti agambhīratīrā. Suppatitthāti sobhanehi titthehi upetā. Bhusa hotīti vīhibhusaṃ sampajjati. Pānīti pānīyaṃ. Tasmiṃ kira padese pahūtasalilā ramaṇīyā nadī sandati, nerayikasattā aggisantāpena tattā pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkontā bāhā paggayha jalitalohapathaviṃ maddantā taṃ nadiṃ otaranti, taṅkhaṇaññeva tīrā pajjalanti, pānīyaṃ bhusapalāsabhāvaṃ āpajjitvā pajjalati. Te pipāsaṃ sandhāretuṃ asakkontā taṃ jalitaṃ bhusapalāsaṃ khādanti. Taṃ tesaṃ sakalasarīraṃ jhāpetvā adhobhāgena nikkhamati. Te taṃ dukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontā bāhā paggayha kandanti. Suddhadhaññanti vīhiādisattavidhaṃ parisuddhadhaññaṃ. Palāsena missanti palāsena vā bhusena vā vālukāmattikādīhi vā missakaṃ katvā . Asuddhakammāti kiliṭṭhakāyavacīmanokammā. Kayinoti ‘‘suddhadhaññaṃ dassāmī’’ti kayikassa hatthato mūlaṃ gahetvā tathārūpaṃ asuddhadhaññaṃ dadanti.

४७५.

475.

‘‘उसूहि सत्तीहि च तोमरेहि, दुभयानि पस्सानि तुदन्ति कन्दतं।

‘‘Usūhi sattīhi ca tomarehi, dubhayāni passāni tudanti kandataṃ;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना सत्तिहता सयन्ति॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā sattihatā sayanti.

४७६.

476.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४७७.

477.

‘‘ये जीवलोकस्मिं असाधुकम्मिनो, अदिन्‍नमादाय करोन्ति जीविकं।

‘‘Ye jīvalokasmiṃ asādhukammino, adinnamādāya karonti jīvikaṃ;

धञ्‍ञं धनं रजतं जातरूपं, अजेळकञ्‍चापि पसुं महिंसं।

Dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ, ajeḷakañcāpi pasuṃ mahiṃsaṃ;

ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं, तेमे जना सत्तिहता सयन्ती’’ति॥

Te luddakammā pasavetva pāpaṃ, teme janā sattihatā sayantī’’ti.

तत्थ दुभयानीति उभयानि। तुदन्तीति विज्झन्ति। कन्दतन्ति कन्दन्तानं। फरुसा निरयपाला अरञ्‍ञे लुद्दा मिगं विय सम्परिवारेत्वा उसुआदीहि नानावुधेहि द्वे पस्सानि तुदन्ति, सरीरं छिद्दावछिद्दं पुराणपण्णं विय खायति। अदिन्‍नमादायातिपरसन्तकं सविञ्‍ञाणकाविञ्‍ञाणकं सन्धिच्छेदादीहि चेव वञ्‍चनाय च गहेत्वा जीविकं कप्पेन्ति।

Tattha dubhayānīti ubhayāni. Tudantīti vijjhanti. Kandatanti kandantānaṃ. Pharusā nirayapālā araññe luddā migaṃ viya samparivāretvā usuādīhi nānāvudhehi dve passāni tudanti, sarīraṃ chiddāvachiddaṃ purāṇapaṇṇaṃ viya khāyati. Adinnamādāyātiparasantakaṃ saviññāṇakāviññāṇakaṃ sandhicchedādīhi ceva vañcanāya ca gahetvā jīvikaṃ kappenti.

४७८.

478.

‘‘गीवाय बद्धा किस्स इमे पुनेके, अञ्‍ञे विकन्ता बिलकता सयन्ति।

‘‘Gīvāya baddhā kissa ime puneke, aññe vikantā bilakatā sayanti;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना बिलकता सयन्ति॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā bilakatā sayanti.

४७९.

479.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४८०.

480.

‘‘ओरब्भिका सूकरिका च मच्छिका, पसुं महिंसञ्‍च अजेळकञ्‍च।

‘‘Orabbhikā sūkarikā ca macchikā, pasuṃ mahiṃsañca ajeḷakañca;

हन्त्वान सूनेसु पसारयिंसु, ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं।

Hantvāna sūnesu pasārayiṃsu, te luddakammā pasavetva pāpaṃ;

तेमे जना बिलकता सयन्ती’’ति॥

Teme janā bilakatā sayantī’’ti.

तत्थ गीवाय बद्धाति महन्तेहि जलितलोहयोत्तेहि गीवाय बन्धित्वा आकड्ढित्वा अयपथवियं पातेत्वा नानावुधेहि कोट्टियमाने दिस्वा पुच्छि। अञ्‍ञे विकन्ताति अञ्‍ञे पन खण्डाखण्डिकं छिन्‍ना। बिलकताति जलितेसु अयफलकेसु ठपेत्वा मंसं विय पोत्थनिया कोट्टेत्वा पुञ्‍जकता हुत्वा सयन्ति। मच्छिकाति मच्छघातका। पसुन्ति गाविं। सूनेसु पसारयिंसूति मंसं विक्‍किणित्वा जीविककप्पनत्थं सूनापणेसु ठपेसुं।

Tattha gīvāya baddhāti mahantehi jalitalohayottehi gīvāya bandhitvā ākaḍḍhitvā ayapathaviyaṃ pātetvā nānāvudhehi koṭṭiyamāne disvā pucchi. Aññe vikantāti aññe pana khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinnā. Bilakatāti jalitesu ayaphalakesu ṭhapetvā maṃsaṃ viya potthaniyā koṭṭetvā puñjakatā hutvā sayanti. Macchikāti macchaghātakā. Pasunti gāviṃ. Sūnesu pasārayiṃsūti maṃsaṃ vikkiṇitvā jīvikakappanatthaṃ sūnāpaṇesu ṭhapesuṃ.

४८१.

481.

‘‘रहदो अयं मुत्तकरीसपूरो, दुग्गन्धरूपो असुचि पूति वाति।

‘‘Rahado ayaṃ muttakarīsapūro, duggandharūpo asuci pūti vāti;

खुदापरेता मनुजा अदन्ति, भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा।

Khudāparetā manujā adanti, bhayañhi maṃ vindati sūta disvā;

पुच्छामि तं मातलि देवसारथि, इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं।

Pucchāmi taṃ mātali devasārathi, ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ;

येमे जना मुत्तकरीसभक्खा॥

Yeme janā muttakarīsabhakkhā.

४८२.

482.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासि जानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsi jānato.

४८३.

483.

‘‘ये केचिमे कारणिका विरोसका, परेसं हिंसाय सदा निविट्ठा।

‘‘Ye kecime kāraṇikā virosakā, paresaṃ hiṃsāya sadā niviṭṭhā;

ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं, मित्तद्दुनो मीळ्हमदन्ति बाला’’ति।

Te luddakammā pasavetva pāpaṃ, mittadduno mīḷhamadanti bālā’’ti;

तत्थ खुदापरेता मनुजा अदन्तीति एते नेरयिका सत्ता छातकेन फुट्ठा खुदं सहितुं असक्‍कोन्ता पक्‍कुथितं धूमायन्तं पज्‍जलन्तं कप्पेन सण्ठितं पुराणमीळ्हं पिण्डं पिण्डं कत्वा अदन्ति खादन्ति। कारणिकाति कारणकारका। विरोसकाति मित्तसुहज्‍जानम्पि विहेठका। मित्तद्दुनोति ये तेसञ्‍ञेव गेहे खादित्वा भुञ्‍जित्वा पञ्‍ञत्तासने निसीदित्वा सयित्वा पुन मासकहापणं नाम आहरापेन्ति, लञ्‍जं गण्हन्ति, ते मित्तदूसका बाला एवरूपं मीळ्हं खादन्ति, महाराजाति।

Tattha khudāparetā manujā adantīti ete nerayikā sattā chātakena phuṭṭhā khudaṃ sahituṃ asakkontā pakkuthitaṃ dhūmāyantaṃ pajjalantaṃ kappena saṇṭhitaṃ purāṇamīḷhaṃ piṇḍaṃ piṇḍaṃ katvā adanti khādanti. Kāraṇikāti kāraṇakārakā. Virosakāti mittasuhajjānampi viheṭhakā. Mittaddunoti ye tesaññeva gehe khāditvā bhuñjitvā paññattāsane nisīditvā sayitvā puna māsakahāpaṇaṃ nāma āharāpenti, lañjaṃ gaṇhanti, te mittadūsakā bālā evarūpaṃ mīḷhaṃ khādanti, mahārājāti.

४८४.

484.

‘‘रहदो अयं लोहितपुब्बपूरो, दुग्गन्धरूपो असुचि पूति वाति।

‘‘Rahado ayaṃ lohitapubbapūro, duggandharūpo asuci pūti vāti;

घम्माभितत्ता मनुजा पिवन्ति, भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा।

Ghammābhitattā manujā pivanti, bhayañhi maṃ vindati sūta disvā;

पुच्छामि तं मातलि देवसारथि, इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं।

Pucchāmi taṃ mātali devasārathi, ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ;

येमे जना लोहितपुब्बभक्खा॥

Yeme janā lohitapubbabhakkhā.

४८५.

485.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४८६.

486.

‘‘ये मातरं वा पितरं वा जीवलोके, पाराजिका अरहन्ते हनन्ति।

‘‘Ye mātaraṃ vā pitaraṃ vā jīvaloke, pārājikā arahante hananti;

ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं, तेमे जना लोहितपुब्बभक्खा’’ति॥

Te luddakammā pasavetva pāpaṃ, teme janā lohitapubbabhakkhā’’ti.

तत्थ घम्माभितत्ताति सन्तापेन पीळिता। पाराजिकाति पराजिता जराजिण्णे मातापितरो घातेत्वा गिहिभावेयेव पाराजिकं पत्ता। अरहन्तेति पूजाविसेसस्स अनुच्छविके। हनन्तीति दुक्‍करकारके मातापितरो मारेन्ति। अपिच ‘‘अरहन्ते’’ति पदेन बुद्धसावकेपि सङ्गण्हाति।

Tattha ghammābhitattāti santāpena pīḷitā. Pārājikāti parājitā jarājiṇṇe mātāpitaro ghātetvā gihibhāveyeva pārājikaṃ pattā. Arahanteti pūjāvisesassa anucchavike. Hanantīti dukkarakārake mātāpitaro mārenti. Apica ‘‘arahante’’ti padena buddhasāvakepi saṅgaṇhāti.

अपरस्मिम्पि उस्सदनिरये निरयपाला नेरयिकानं तालप्पमाणेन जलितअयबळिसेन जिव्हं विज्झित्वा आकड्ढित्वा ते सत्ते जलितअयपथवियं पातेत्वा उसभचम्मं विय पत्थरित्वा सङ्कुसतेन हनन्ति। ते थले खित्तमच्छा विय फन्दन्ति, तञ्‍च दुक्खं सहितुं असक्‍कोन्ता रोदन्ता परिदेवन्ता मुखेन खेळं मुञ्‍चन्ति। तस्मिं राजा मातलिना दस्सिते आह –

Aparasmimpi ussadaniraye nirayapālā nerayikānaṃ tālappamāṇena jalitaayabaḷisena jivhaṃ vijjhitvā ākaḍḍhitvā te satte jalitaayapathaviyaṃ pātetvā usabhacammaṃ viya pattharitvā saṅkusatena hananti. Te thale khittamacchā viya phandanti, tañca dukkhaṃ sahituṃ asakkontā rodantā paridevantā mukhena kheḷaṃ muñcanti. Tasmiṃ rājā mātalinā dassite āha –

४८७.

487.

‘‘जिव्ह च पस्स बळिसेन विद्धं, विहतं यथा सङ्कुसतेन चम्मं।

‘‘Jivha ca passa baḷisena viddhaṃ, vihataṃ yathā saṅkusatena cammaṃ;

फन्दन्ति मच्छाव थलम्हि खित्ता, मुञ्‍चन्ति खेळं रुदमाना किमेते॥

Phandanti macchāva thalamhi khittā, muñcanti kheḷaṃ rudamānā kimete.

४८८.

488.

‘‘भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना वङ्कघस्ता सयन्ती’’ति॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā vaṅkaghastā sayantī’’ti.

४८९.

489.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४९०.

490.

‘‘ये केचि सन्धानगता मनुस्सा, अग्घेन अग्घं कयं हापयन्ति।

‘‘Ye keci sandhānagatā manussā, agghena agghaṃ kayaṃ hāpayanti;

कूटेन कूटं धनलोभहेतु, छन्‍नं यथा वारिचरं वधाय॥

Kūṭena kūṭaṃ dhanalobhahetu, channaṃ yathā vāricaraṃ vadhāya.

४९१.

491.

‘‘न हि कूटकारिस्स भवन्ति ताणा, सकेहि कम्मेहि पुरक्खतस्स।

‘‘Na hi kūṭakārissa bhavanti tāṇā, sakehi kammehi purakkhatassa;

ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं, तेमे जना वङ्कघस्ता सयन्ती’’ति॥

Te luddakammā pasavetva pāpaṃ, teme janā vaṅkaghastā sayantī’’ti.

तत्थ किमेतेति किंकारणा एते। वङ्कघस्ताति गिलितबळिसा। सन्धानगताति सन्धानं मरियादं गता, अग्घापनकट्ठाने ठिताति अत्थो। अग्घेन अग्घन्ति तं तं अग्घं लञ्‍जं गहेत्वा हत्थिअस्सादीनं वा जातरूपरजतादीनं वा तेसं तेसं सविञ्‍ञाणकाविञ्‍ञाणकानं अग्घं हापेन्ति। कयन्ति तं हापेन्ता कायिकानं कयं हापेन्ति, सते दातब्बे पण्णासं दापेन्ति, इतरं तेहि सद्धिं विभजित्वा गण्हन्ति। कूटेन कूटन्ति तुलाकूटादीसु तं तं कूटं। धनलोभहेतूति धनलोभेन एतं कूटकम्मं करोन्ति। छन्‍नं यथा वारिचरं वधायाति तं पन कम्मं करोन्तापि मधुरवाचाय तथा कतभावं पटिच्छन्‍नं कत्वा यथा वारिचरं मच्छं वधाय उपगच्छन्ता बळिसं आमिसेन पटिच्छन्‍नं कत्वा तं वधेन्ति, एवं पटिच्छन्‍नं कत्वा तं कम्मं करोन्ति। न हि कूटकारिस्साति पटिच्छन्‍नं मम कम्मं, न तं कोचि जानातीति मञ्‍ञमानस्स हि कूटकारिस्स ताणा नाम न होन्ति। सो तेहि कम्मेहि पुरक्खतो पतिट्ठं न लभति।

Tattha kimeteti kiṃkāraṇā ete. Vaṅkaghastāti gilitabaḷisā. Sandhānagatāti sandhānaṃ mariyādaṃ gatā, agghāpanakaṭṭhāne ṭhitāti attho. Agghena agghanti taṃ taṃ agghaṃ lañjaṃ gahetvā hatthiassādīnaṃ vā jātarūparajatādīnaṃ vā tesaṃ tesaṃ saviññāṇakāviññāṇakānaṃ agghaṃ hāpenti. Kayanti taṃ hāpentā kāyikānaṃ kayaṃ hāpenti, sate dātabbe paṇṇāsaṃ dāpenti, itaraṃ tehi saddhiṃ vibhajitvā gaṇhanti. Kūṭena kūṭanti tulākūṭādīsu taṃ taṃ kūṭaṃ. Dhanalobhahetūti dhanalobhena etaṃ kūṭakammaṃ karonti. Channaṃ yathā vāricaraṃ vadhāyāti taṃ pana kammaṃ karontāpi madhuravācāya tathā katabhāvaṃ paṭicchannaṃ katvā yathā vāricaraṃ macchaṃ vadhāya upagacchantā baḷisaṃ āmisena paṭicchannaṃ katvā taṃ vadhenti, evaṃ paṭicchannaṃ katvā taṃ kammaṃ karonti. Na hi kūṭakārissāti paṭicchannaṃ mama kammaṃ, na taṃ koci jānātīti maññamānassa hi kūṭakārissa tāṇā nāma na honti. So tehi kammehi purakkhato patiṭṭhaṃ na labhati.

४९२.

492.

‘‘नारी इमा सम्परिभिन्‍नगत्ता, पग्गय्ह कन्दन्ति भुजे दुजच्‍चा।

‘‘Nārī imā samparibhinnagattā, paggayha kandanti bhuje dujaccā;

सम्मक्खिता लोहितपुब्बलित्ता, गावो यथा आघातने विकन्ता।

Sammakkhitā lohitapubbalittā, gāvo yathā āghātane vikantā;

ता भूमिभागस्मिं सदा निखाता, खन्धातिवत्तन्ति सजोतिभूता॥

Tā bhūmibhāgasmiṃ sadā nikhātā, khandhātivattanti sajotibhūtā.

४९३.

493.

‘‘भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमा नु नारियो किमकंसु पापं, या भूमिभागस्मिं सदा निखाता।

Imā nu nāriyo kimakaṃsu pāpaṃ, yā bhūmibhāgasmiṃ sadā nikhātā;

खन्धातिवत्तन्ति सजोतिभूता॥

Khandhātivattanti sajotibhūtā.

४९४.

494.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४९५.

495.

‘‘कोलित्थियायो इध जीवलोके, असुद्धकम्मा असतं अचारुं।

‘‘Kolitthiyāyo idha jīvaloke, asuddhakammā asataṃ acāruṃ;

ता दित्तरूपा पति विप्पहाय, अञ्‍ञं अचारुं रतिखिड्डहेतु।

Tā dittarūpā pati vippahāya, aññaṃ acāruṃ ratikhiḍḍahetu;

ता जीवलोकस्मिं रमापयित्वा, खन्धातिवत्तन्ति सजोतिभूता’’ति॥

Tā jīvalokasmiṃ ramāpayitvā, khandhātivattanti sajotibhūtā’’ti.

तत्थ नारीति इत्थियो। सम्परिभिन्‍नगत्ताति सुट्ठु समन्ततो भिन्‍नसरीरा। दुजच्‍चाति दुज्‍जातिका विरूपा जेगुच्छा। आघातनेति गावघातट्ठाने। विकन्ताति छिन्‍नसीसा गावो विय पुब्बलोहितलित्ता हुत्वा । सदा निखाताति निच्‍चं जलितअयपथवियं कटिमत्तं पवेसेत्वा निखणित्वा ठपिता विय ठिता। खन्धातिवत्तन्तीति सम्म मातलि, ता नारियो एते पब्बतक्खन्धा अतिक्‍कमन्ति। तासं किर एवं कटिप्पमाणं पविसित्वा ठितकाले पुरत्थिमाय दिसाय जलितअयपब्बतो समुट्ठहित्वा असनि विय विरवन्तो आगन्त्वा सरीरं सण्हकरणी विय पिसन्तो गच्छति। तस्मिं अतिवत्तित्वा पच्छिमपस्से ठिते पुन च तासं सरीरं पातु भवति। ता दुक्खं अधिवासेतुं असक्‍कोन्तियो बाहा पग्गय्ह कन्दन्ति। सेसदिसासु वुट्ठितेसु जलितपब्बतेसुपि एसेव नयो। द्वे पब्बता समुट्ठाय उच्छुघटिकं विय पीळेन्ति, लोहितं पक्‍कुथितं सन्दति। कदाचि तयो पब्बता समुट्ठाय पीळेन्ति। कदाचि चत्तारो पब्बता समुट्ठाय तासं सरीरं पीळेन्ति। तेनाह ‘‘खन्धातिवत्तन्ती’’ति।

Tattha nārīti itthiyo. Samparibhinnagattāti suṭṭhu samantato bhinnasarīrā. Dujaccāti dujjātikā virūpā jegucchā. Āghātaneti gāvaghātaṭṭhāne. Vikantāti chinnasīsā gāvo viya pubbalohitalittā hutvā . Sadā nikhātāti niccaṃ jalitaayapathaviyaṃ kaṭimattaṃ pavesetvā nikhaṇitvā ṭhapitā viya ṭhitā. Khandhātivattantīti samma mātali, tā nāriyo ete pabbatakkhandhā atikkamanti. Tāsaṃ kira evaṃ kaṭippamāṇaṃ pavisitvā ṭhitakāle puratthimāya disāya jalitaayapabbato samuṭṭhahitvā asani viya viravanto āgantvā sarīraṃ saṇhakaraṇī viya pisanto gacchati. Tasmiṃ ativattitvā pacchimapasse ṭhite puna ca tāsaṃ sarīraṃ pātu bhavati. Tā dukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkontiyo bāhā paggayha kandanti. Sesadisāsu vuṭṭhitesu jalitapabbatesupi eseva nayo. Dve pabbatā samuṭṭhāya ucchughaṭikaṃ viya pīḷenti, lohitaṃ pakkuthitaṃ sandati. Kadāci tayo pabbatā samuṭṭhāya pīḷenti. Kadāci cattāro pabbatā samuṭṭhāya tāsaṃ sarīraṃ pīḷenti. Tenāha ‘‘khandhātivattantī’’ti.

कोलित्थियायोति कुले पतिट्ठिता कुलधीतरो। असतं अचारुन्ति असञ्‍ञतकम्मं करिंसु। दित्तरूपाति सठरूपा धुत्तजातिका हुत्वा। पति विप्पहायाति अत्तनो पतिं पजहित्वा। अचारुन्ति अगमंसु। रतिखिड्डहेतूति कामरतिहेतु चेव खिड्डाहेतु च। रमापयित्वाति परपुरिसेहि सद्धिं अत्तनो चित्तं रमापयित्वा इध उपपन्‍ना। अथ तासं सरीरं इमे खन्धातिवत्तन्ति सजोतिभूताति।

Kolitthiyāyoti kule patiṭṭhitā kuladhītaro. Asataṃ acārunti asaññatakammaṃ kariṃsu. Dittarūpāti saṭharūpā dhuttajātikā hutvā. Pati vippahāyāti attano patiṃ pajahitvā. Acārunti agamaṃsu. Ratikhiḍḍahetūti kāmaratihetu ceva khiḍḍāhetu ca. Ramāpayitvāti parapurisehi saddhiṃ attano cittaṃ ramāpayitvā idha upapannā. Atha tāsaṃ sarīraṃ ime khandhātivattanti sajotibhūtāti.

४९६.

496.

‘‘पादे गहेत्वा किस्स इमे पुनेके, अवंसिरा नरके पातयन्ति।

‘‘Pāde gahetvā kissa ime puneke, avaṃsirā narake pātayanti;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना अवंसिरा नरके पातयन्ति॥

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā avaṃsirā narake pātayanti.

४९७.

497.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

४९८.

498.

‘‘ये जीवलोकस्मिं असाधुकम्मिनो, परस्स दारानि अतिक्‍कमन्ति।

‘‘Ye jīvalokasmiṃ asādhukammino, parassa dārāni atikkamanti;

ते तादिसा उत्तमभण्डथेना, तेमे जना अवंसिरा नरके पातयन्ति॥

Te tādisā uttamabhaṇḍathenā, teme janā avaṃsirā narake pātayanti.

४९९.

499.

‘‘ते वस्सपूगानि बहूनि तत्थ, निरयेसु दुक्खं वेदनं वेदयन्ति।

‘‘Te vassapūgāni bahūni tattha, nirayesu dukkhaṃ vedanaṃ vedayanti;

न हि पापकारिस्स भवन्ति ताणा, सकेहि कम्मेहि पुरक्खतस्स।

Na hi pāpakārissa bhavanti tāṇā, sakehi kammehi purakkhatassa;

ते लुद्दकम्मा पसवेत्व पापं, तेमे जना अवंसिरा नरके पातयन्ती’’ति॥

Te luddakammā pasavetva pāpaṃ, teme janā avaṃsirā narake pātayantī’’ti.

तत्थ नरकेति जलितअङ्गारपुण्णे महाआवाटे। ते किर वजं अपविसन्तियो गावो विय निरयपालेहि नानावुधानि गहेत्वा विज्झियमाना पोथियमाना यदा तं नरकं उपगच्छन्ति, अथ ते निरयपाला उद्धंपादे कत्वा तत्थ पातयन्ति खिपन्ति। एवं ते पातियमाने दिस्वा पुच्छन्तो एवमाह। उत्तमभण्डथेनाति मनुस्सेहि पियायितस्स वरभण्डस्स थेनका।

Tattha naraketi jalitaaṅgārapuṇṇe mahāāvāṭe. Te kira vajaṃ apavisantiyo gāvo viya nirayapālehi nānāvudhāni gahetvā vijjhiyamānā pothiyamānā yadā taṃ narakaṃ upagacchanti, atha te nirayapālā uddhaṃpāde katvā tattha pātayanti khipanti. Evaṃ te pātiyamāne disvā pucchanto evamāha. Uttamabhaṇḍathenāti manussehi piyāyitassa varabhaṇḍassa thenakā.

एवञ्‍च पन वत्वा मातलिसङ्गाहको तं निरयं अन्तरधापेत्वा रथं पुरतो पेसेत्वा मिच्छादिट्ठिकानं पच्‍चनट्ठानं निरयं दस्सेसि। तेन पुट्ठो चस्स वियाकासि।

Evañca pana vatvā mātalisaṅgāhako taṃ nirayaṃ antaradhāpetvā rathaṃ purato pesetvā micchādiṭṭhikānaṃ paccanaṭṭhānaṃ nirayaṃ dassesi. Tena puṭṭho cassa viyākāsi.

५००.

500.

‘‘उच्‍चावचामे विविधा उपक्‍कमा, निरयेसु दिस्सन्ति सुघोररूपा।

‘‘Uccāvacāme vividhā upakkamā, nirayesu dissanti sughorarūpā;

भयञ्हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

Bhayañhi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु पापं, येमे जना अधिमत्ता दुक्खा तिब्बा।

Ime nu maccā kimakaṃsu pāpaṃ, yeme janā adhimattā dukkhā tibbā;

खरा कटुका वेदना वेदयन्ति॥

Kharā kaṭukā vedanā vedayanti.

५०१.

501.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पापकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ pāpakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५०२.

502.

‘‘ये जीवलोकस्मिं सुपापदिट्ठिनो, विस्सासकम्मानि करोन्ति मोहा।

‘‘Ye jīvalokasmiṃ supāpadiṭṭhino, vissāsakammāni karonti mohā;

परञ्‍च दिट्ठीसु समादपेन्ति, ते पापदिट्ठिं पसवेत्व पापं।

Parañca diṭṭhīsu samādapenti, te pāpadiṭṭhiṃ pasavetva pāpaṃ;

तेमे जना अधिमत्ता दुक्खा तिब्बा, खरा कटुका वेदना वेदयन्ती’’ति॥

Teme janā adhimattā dukkhā tibbā, kharā kaṭukā vedanā vedayantī’’ti.

तत्थ उच्‍चावचामेति उच्‍चा अवचा इमे, खुद्दका च महन्ता चाति अत्थो। उपक्‍कमाति कारणप्पयोगा। सुपापदिट्ठिनोति ‘‘नत्थि दिन्‍न’’न्तिआदिकाय दसवत्थुकाय मिच्छादिट्ठिया सुट्ठु पापदिट्ठिनो। विस्सासकम्मानीति ताय दिट्ठिया विस्सासेन तन्‍निस्सिता हुत्वा नानाविधानि पापकम्मानि करोन्ति। तेमेति ते इमे जना एवरूपं दुक्खं अनुभवन्ति।

Tattha uccāvacāmeti uccā avacā ime, khuddakā ca mahantā cāti attho. Upakkamāti kāraṇappayogā. Supāpadiṭṭhinoti ‘‘natthi dinna’’ntiādikāya dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā suṭṭhu pāpadiṭṭhino. Vissāsakammānīti tāya diṭṭhiyā vissāsena tannissitā hutvā nānāvidhāni pāpakammāni karonti. Temeti te ime janā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavanti.

इति रञ्‍ञो मिच्छादिट्ठिकानं पच्‍चननिरयं आचिक्खि। देवलोकेपि देवगणा रञ्‍ञो आगमनमग्गं ओलोकयमाना सुधम्मायं देवसभायं निसीदिंसुयेव। सक्‍कोपि ‘‘किं नु खो, मातलि, चिरायती’’ति उपधारेन्तो तं कारणं ञत्वा ‘‘मातलि, अत्तनो दूतविसेसं दस्सेतुं ‘महाराज, असुककम्मं कत्वा असुकनिरये नाम पच्‍चन्ती’ति निरये दस्सेन्तो विचरति, निमिरञ्‍ञो पन अप्पमेव आयु खीयेथ, निरयदस्सनं नास्स परियन्तं गच्छेय्या’’ति एकं महाजवं देवपुत्तं पेसेसि ‘‘त्वं ‘सीघं राजानं गहेत्वा आगच्छतू’ति मातलिस्स वदेही’’ति। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा जवेन गन्त्वा आरोचेसि। मातलि, तस्स वचनं सुत्वा ‘‘न सक्‍का चिरायितु’’न्ति रञ्‍ञो एकपहारेनेव चतूसु दिसासु बहू निरये दस्सेत्वा गाथमाह –

Iti rañño micchādiṭṭhikānaṃ paccananirayaṃ ācikkhi. Devalokepi devagaṇā rañño āgamanamaggaṃ olokayamānā sudhammāyaṃ devasabhāyaṃ nisīdiṃsuyeva. Sakkopi ‘‘kiṃ nu kho, mātali, cirāyatī’’ti upadhārento taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘mātali, attano dūtavisesaṃ dassetuṃ ‘mahārāja, asukakammaṃ katvā asukaniraye nāma paccantī’ti niraye dassento vicarati, nimirañño pana appameva āyu khīyetha, nirayadassanaṃ nāssa pariyantaṃ gaccheyyā’’ti ekaṃ mahājavaṃ devaputtaṃ pesesi ‘‘tvaṃ ‘sīghaṃ rājānaṃ gahetvā āgacchatū’ti mātalissa vadehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā javena gantvā ārocesi. Mātali, tassa vacanaṃ sutvā ‘‘na sakkā cirāyitu’’nti rañño ekapahāreneva catūsu disāsu bahū niraye dassetvā gāthamāha –

५०३.

503.

‘‘विदितानि ते महाराज, आवासं पापकम्मिनं।

‘‘Viditāni te mahārāja, āvāsaṃ pāpakamminaṃ;

ठानानि लुद्दकम्मानं, दुस्सीलानञ्‍च या गति।

Ṭhānāni luddakammānaṃ, dussīlānañca yā gati;

उय्याहि दानि राजीसि, देवराजस्स सन्तिके’’ति॥

Uyyāhi dāni rājīsi, devarājassa santike’’ti.

तस्सत्थो – महाराज, इमं पापकम्मीनं सत्तानं आवासं दिस्वा लुद्दकम्मानञ्‍च ठानानि तया विदितानि। दुस्सीलानञ्‍च या गति निब्बत्ति, सापि ते विदिता। इदानि देवराजस्स सन्तिके दिब्बसम्पत्तिं दस्सनत्थं उय्याहि गच्छाहि, महाराजाति।

Tassattho – mahārāja, imaṃ pāpakammīnaṃ sattānaṃ āvāsaṃ disvā luddakammānañca ṭhānāni tayā viditāni. Dussīlānañca yā gati nibbatti, sāpi te viditā. Idāni devarājassa santike dibbasampattiṃ dassanatthaṃ uyyāhi gacchāhi, mahārājāti.

निरयकण्डं निट्ठितं।

Nirayakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

सग्गकण्डं

Saggakaṇḍaṃ

एवञ्‍च पन वत्वा मातलि देवलोकाभिमुखं रथं पेसेसि। राजा देवलोकं गच्छन्तो द्वादसयोजनिकं मणिमयं पञ्‍चथूपिकं सब्बालङ्कारपटिमण्डितं उय्यानपोक्खरणिसम्पन्‍नं कप्परुक्खपरिवुतं बीरणिया देवधीताय आकासट्ठकविमानं दिस्वा, तञ्‍च देवधीतरं अन्तोकूटागारे सयनपिट्ठे निसिन्‍नं अच्छरासहस्सपरिवुतं मणिसीहपञ्‍जरं विवरित्वा ओलोकेन्तिं दिस्वा मातलिं पुच्छन्तो गाथमाह। इतरोपिस्स ब्याकासि।

Evañca pana vatvā mātali devalokābhimukhaṃ rathaṃ pesesi. Rājā devalokaṃ gacchanto dvādasayojanikaṃ maṇimayaṃ pañcathūpikaṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ uyyānapokkharaṇisampannaṃ kapparukkhaparivutaṃ bīraṇiyā devadhītāya ākāsaṭṭhakavimānaṃ disvā, tañca devadhītaraṃ antokūṭāgāre sayanapiṭṭhe nisinnaṃ accharāsahassaparivutaṃ maṇisīhapañjaraṃ vivaritvā olokentiṃ disvā mātaliṃ pucchanto gāthamāha. Itaropissa byākāsi.

५०४.

504.

‘‘पञ्‍चथूपं दिस्सतिदं विमानं, मालापिळन्धा सयनस्स मज्झे।

‘‘Pañcathūpaṃ dissatidaṃ vimānaṃ, mālāpiḷandhā sayanassa majjhe;

तत्थच्छति नारी महानुभावा, उच्‍चावचं इद्धि विकुब्बमाना॥

Tatthacchati nārī mahānubhāvā, uccāvacaṃ iddhi vikubbamānā.

५०५.

505.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

अयं नु नारी किमकासि साधुं, या मोदति सग्गपत्ता विमाने॥

Ayaṃ nu nārī kimakāsi sādhuṃ, yā modati saggapattā vimāne.

५०६.

506.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५०७.

507.

‘‘यदि ते सुता बीरणी जीवलोके, आमायदासी अहु ब्राह्मणस्स।

‘‘Yadi te sutā bīraṇī jīvaloke, āmāyadāsī ahu brāhmaṇassa;

सा पत्तकालं अतिथिं विदित्वा, माताव पुत्तं सकिमाभिनन्दी।

Sā pattakālaṃ atithiṃ viditvā, mātāva puttaṃ sakimābhinandī;

संयमा संविभागा च, सा विमानस्मि मोदती’’ति॥

Saṃyamā saṃvibhāgā ca, sā vimānasmi modatī’’ti.

तत्थ पञ्‍चथूपन्ति पञ्‍चहि कूटागारेहि समन्‍नागतं। मालापिळन्धाति मालादीहि सब्बाभरणेहि पटिमण्डिताति अत्थो। तत्थच्छतीति तस्मिं विमाने अच्छति। उच्‍चावचं इद्धि विकुब्बमानाति नानप्पकारं देविद्धिं दस्सयमाना। दिस्वाति एतं दिस्वा ठितं मं वित्ति विन्दति पटिलभति, वित्तिसन्तको विय होमि तुट्ठिया अतिभूतत्ताति अत्थो। आमायदासीति गेहदासिया कुच्छिम्हि जातदासी। अहु ब्राह्मणस्साति सा किर कस्सपदसबलस्स काले एकस्स ब्राह्मणस्स दासी अहोसि। सा पत्तकालन्ति तेन ब्राह्मणेन अट्ठ सलाकभत्तानि सङ्घस्स परिच्‍चत्तानि अहेसुं। सो गेहं गन्त्वा ‘‘स्वे पट्ठाय एकेकस्स भिक्खुस्स एकेकं कहापणग्घनकं कत्वा अट्ठ सलाकभत्तानि सम्पादेय्यासी’’ति ब्राह्मणिं आह। सा ‘‘सामि, भिक्खु नाम धुत्तो, नाहं सक्खिस्सामी’’ति पटिक्खिपि। धीतरोपिस्स पटिक्खिपिंसु। सो दासिं ‘‘सक्खिस्ससि अम्मा’’ति आह। सा ‘‘सक्खिस्सामि अय्या’’ति सम्पटिच्छित्वा सक्‍कच्‍चं यागुखज्‍जकभत्तादीनि सम्पादेत्वा सलाकं लभित्वा आगतं पत्तकालं अतिथिं विदित्वा हरितगोमयुपलित्ते कतपुप्फुपहारे सुपञ्‍ञत्तासने निसीदापेत्वा यथा नाम विप्पवासा आगतं पुत्तं माता सकिं अभिनन्दति, तथा निच्‍चकालं अभिनन्दति, सक्‍कच्‍चं परिविसति, अत्तनो सन्तकम्पि किञ्‍चि देति। संयमा संविभागा चाति सा सीलवती अहोसि चागवती च, तस्मा तेन सीलेन चेव चागेन च इमस्मिं विमाने मोदति। अथ वा संयमाति इन्द्रियदमना।

Tattha pañcathūpanti pañcahi kūṭāgārehi samannāgataṃ. Mālāpiḷandhāti mālādīhi sabbābharaṇehi paṭimaṇḍitāti attho. Tatthacchatīti tasmiṃ vimāne acchati. Uccāvacaṃ iddhi vikubbamānāti nānappakāraṃ deviddhiṃ dassayamānā. Disvāti etaṃ disvā ṭhitaṃ maṃ vitti vindati paṭilabhati, vittisantako viya homi tuṭṭhiyā atibhūtattāti attho. Āmāyadāsīti gehadāsiyā kucchimhi jātadāsī. Ahu brāhmaṇassāti sā kira kassapadasabalassa kāle ekassa brāhmaṇassa dāsī ahosi. Sā pattakālanti tena brāhmaṇena aṭṭha salākabhattāni saṅghassa pariccattāni ahesuṃ. So gehaṃ gantvā ‘‘sve paṭṭhāya ekekassa bhikkhussa ekekaṃ kahāpaṇagghanakaṃ katvā aṭṭha salākabhattāni sampādeyyāsī’’ti brāhmaṇiṃ āha. Sā ‘‘sāmi, bhikkhu nāma dhutto, nāhaṃ sakkhissāmī’’ti paṭikkhipi. Dhītaropissa paṭikkhipiṃsu. So dāsiṃ ‘‘sakkhissasi ammā’’ti āha. Sā ‘‘sakkhissāmi ayyā’’ti sampaṭicchitvā sakkaccaṃ yāgukhajjakabhattādīni sampādetvā salākaṃ labhitvā āgataṃ pattakālaṃ atithiṃ viditvā haritagomayupalitte katapupphupahāre supaññattāsane nisīdāpetvā yathā nāma vippavāsā āgataṃ puttaṃ mātā sakiṃ abhinandati, tathā niccakālaṃ abhinandati, sakkaccaṃ parivisati, attano santakampi kiñci deti. Saṃyamā saṃvibhāgā cāti sā sīlavatī ahosi cāgavatī ca, tasmā tena sīlena ceva cāgena ca imasmiṃ vimāne modati. Atha vā saṃyamāti indriyadamanā.

एवञ्‍च पन वत्वा मातलि पुरतो रथं पेसेत्वा सोणदिन्‍नदेवपुत्तस्स सत्त कनकविमानानि दस्सेसि। सो तानि च तस्स च सिरिसम्पत्तिं दिस्वा तेन कतकम्मं पुच्छि। इतरोपिस्स ब्याकासि।

Evañca pana vatvā mātali purato rathaṃ pesetvā soṇadinnadevaputtassa satta kanakavimānāni dassesi. So tāni ca tassa ca sirisampattiṃ disvā tena katakammaṃ pucchi. Itaropissa byākāsi.

५०८.

508.

‘‘दद्दल्‍लमाना आभेन्ति, विमाना सत्त निम्मिता।

‘‘Daddallamānā ābhenti, vimānā satta nimmitā;

तत्थ यक्खो महिद्धिको, सब्बाभरणभूसितो।

Tattha yakkho mahiddhiko, sabbābharaṇabhūsito;

समन्ता अनुपरियाति, नारीगणपुरक्खतो॥

Samantā anupariyāti, nārīgaṇapurakkhato.

५०९.

509.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

अयं नु मच्‍चो किमकासि साधुं, यो मोदति सग्गपत्तो विमाने॥

Ayaṃ nu macco kimakāsi sādhuṃ, yo modati saggapatto vimāne.

५१०.

510.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५११.

511.

‘‘सोणदिन्‍नो गहपति, एस दानपती अहु।

‘‘Soṇadinno gahapati, esa dānapatī ahu;

एस पब्बजितुद्दिस्स, विहारे सत्त कारयि॥

Esa pabbajituddissa, vihāre satta kārayi.

५१२.

512.

‘‘सक्‍कच्‍चं ते उपट्ठासि, भिक्खवो तत्थ वासिके।

‘‘Sakkaccaṃ te upaṭṭhāsi, bhikkhavo tattha vāsike;

अच्छादनञ्‍च भत्तञ्‍च, सेनासनं पदीपियं।

Acchādanañca bhattañca, senāsanaṃ padīpiyaṃ;

अदासि उजुभूतेसु, विप्पसन्‍नेन चेतसा॥

Adāsi ujubhūtesu, vippasannena cetasā.

५१३.

513.

‘‘चातुद्दसिं पञ्‍चदसिं, या च पक्खस्स अट्ठमी।

‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

पाटिहारियपक्खञ्‍च, अट्ठङ्गसुसमागतं॥

Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

५१४.

514.

‘‘उपोसथं उपवसी, सदा सीलेसु संवुतो।

‘‘Uposathaṃ upavasī, sadā sīlesu saṃvuto;

संयमा संविभागा च, सो विमानस्मि मोदती’’ति॥

Saṃyamā saṃvibhāgā ca, so vimānasmi modatī’’ti.

तत्थ दद्दल्‍लमानाति जलमाना। आभेन्तीति तरुणसूरियो विय ओभासन्ति। तत्थाति तेसु पटिपाटिया ठितेसु सत्तसु विमानेसु। यक्खोति एको देवपुत्तो। सोणदिन्‍नोति महाराज, अयं पुब्बे कस्सपदसबलस्स काले कासिरट्ठे अञ्‍ञतरस्मिं निगमे सोणदिन्‍नो नाम गहपति दानपति अहोसि। सो पब्बजिते उद्दिस्स सत्त विहारकुटियो कारेत्वा तत्थ वासिके भिक्खू चतूहि पच्‍चयेहि सक्‍कच्‍चं उपट्ठासि, उपोसथञ्‍च उपवसि, निच्‍चं सीलेसु च संवुतो अहोसि। सो ततो चवित्वा इधूपपन्‍नो मोदतीति अत्थो। एत्थ च पाटिहारियपक्खन्ति इदं पन अट्ठमीउपोसथस्स पच्‍चुग्गमनानुगमनवसेन सत्तमिनवमियो, चातुद्दसीपन्‍नरसीनं पच्‍चुग्गमनानुगमनवसेन तेरसीपाटिपदे च सन्धाय वुत्तं।

Tattha daddallamānāti jalamānā. Ābhentīti taruṇasūriyo viya obhāsanti. Tatthāti tesu paṭipāṭiyā ṭhitesu sattasu vimānesu. Yakkhoti eko devaputto. Soṇadinnoti mahārāja, ayaṃ pubbe kassapadasabalassa kāle kāsiraṭṭhe aññatarasmiṃ nigame soṇadinno nāma gahapati dānapati ahosi. So pabbajite uddissa satta vihārakuṭiyo kāretvā tattha vāsike bhikkhū catūhi paccayehi sakkaccaṃ upaṭṭhāsi, uposathañca upavasi, niccaṃ sīlesu ca saṃvuto ahosi. So tato cavitvā idhūpapanno modatīti attho. Ettha ca pāṭihāriyapakkhanti idaṃ pana aṭṭhamīuposathassa paccuggamanānugamanavasena sattaminavamiyo, cātuddasīpannarasīnaṃ paccuggamanānugamanavasena terasīpāṭipade ca sandhāya vuttaṃ.

एवं सोणदिन्‍नस्स कतकम्मं कथेत्वा पुरतो रथं पेसेत्वा फलिकविमानं दस्सेसि। तं उब्बेधतो पञ्‍चवीसतियोजनं अनेकसतेहि सत्तरतनमयत्थम्भेहि समन्‍नागतं, अनेकसतकूटागारपटिमण्डितं , किङ्किणिकजालापरिक्खित्तं, समुस्सितसुवण्णरजतमयधजं, नानापुप्फविचित्तउय्यानवनविभूसितं, रमणीयपोक्खरणिसमन्‍नागतं, नच्‍चगीतवादितादीसु छेकाहि अच्छराहि सम्परिकिण्णं। तं दिस्वा राजा तासं अच्छरानं कतकम्मं पुच्छि, इतरोपिस्स ब्याकासि।

Evaṃ soṇadinnassa katakammaṃ kathetvā purato rathaṃ pesetvā phalikavimānaṃ dassesi. Taṃ ubbedhato pañcavīsatiyojanaṃ anekasatehi sattaratanamayatthambhehi samannāgataṃ, anekasatakūṭāgārapaṭimaṇḍitaṃ , kiṅkiṇikajālāparikkhittaṃ, samussitasuvaṇṇarajatamayadhajaṃ, nānāpupphavicittauyyānavanavibhūsitaṃ, ramaṇīyapokkharaṇisamannāgataṃ, naccagītavāditādīsu chekāhi accharāhi samparikiṇṇaṃ. Taṃ disvā rājā tāsaṃ accharānaṃ katakammaṃ pucchi, itaropissa byākāsi.

५१५.

515.

‘‘पभासति मिदं ब्यम्हं, फलिकासु सुनिम्मितं।

‘‘Pabhāsati midaṃ byamhaṃ, phalikāsu sunimmitaṃ;

नारीवरगणाकिण्णं, कूटागारवरोचितं।

Nārīvaragaṇākiṇṇaṃ, kūṭāgāravarocitaṃ;

उपेतं अन्‍नपानेहि, नच्‍चगीतेहि चूभयं॥

Upetaṃ annapānehi, naccagītehi cūbhayaṃ.

५१६.

516.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु साधुं, या मोदरे सग्गपत्ता विमाने॥

Ime nu maccā kimakaṃsu sādhuṃ, yā modare saggapattā vimāne.

५१७.

517.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५१८.

518.

‘‘या काचि नारियो इध जीवलोके, सीलवन्तियो उपासिका।

‘‘Yā kāci nāriyo idha jīvaloke, sīlavantiyo upāsikā;

दाने रता निच्‍चं पसन्‍नचित्ता, सच्‍चे ठिता उपोसथे अप्पमत्ता।

Dāne ratā niccaṃ pasannacittā, sacce ṭhitā uposathe appamattā;

संयमा संविभागा च, ता विमानस्मि मोदरे’’ति॥

Saṃyamā saṃvibhāgā ca, tā vimānasmi modare’’ti.

तत्थ ब्यम्हन्ति विमानं, पासादोति वुत्तं होति। फलिकासूति फलिकभित्तीसु। नारीवरगणाकिण्णन्ति वरनारिगणेहि आकिण्णं। कूटागारवरोचितन्ति वरकूटागारेहि ओचितं समोचितं, वड्ढितन्ति अत्थो। उभयन्ति उभयेहि। ‘‘या काची’’ति इदं किञ्‍चापि अनियमेत्वा वुत्तं, ता पन कस्सपबुद्धसासने बाराणसियं उपासिका हुत्वा गणबन्धनेन एतानि वुत्तप्पकारानि पुञ्‍ञानि कत्वा तं दिब्बसम्पत्तिं पत्ताति वेदितब्बा।

Tattha byamhanti vimānaṃ, pāsādoti vuttaṃ hoti. Phalikāsūti phalikabhittīsu. Nārīvaragaṇākiṇṇanti varanārigaṇehi ākiṇṇaṃ. Kūṭāgāravarocitanti varakūṭāgārehi ocitaṃ samocitaṃ, vaḍḍhitanti attho. Ubhayanti ubhayehi. ‘‘Yā kācī’’ti idaṃ kiñcāpi aniyametvā vuttaṃ, tā pana kassapabuddhasāsane bārāṇasiyaṃ upāsikā hutvā gaṇabandhanena etāni vuttappakārāni puññāni katvā taṃ dibbasampattiṃ pattāti veditabbā.

अथस्स सो पुरतो रथं पेसेत्वा एकं रमणीयं मणिविमानं दस्सेसि। तं समे भूमिभागे पतिट्ठितं उब्बेधसम्पन्‍नं मणिपब्बतो विय ओभासमानं तिट्ठति, दिब्बगीतवादितनिन्‍नादितं बहूहि देवपुत्तेहि सम्परिकिण्णं। तं दिस्वा राजा तेसं देवपुत्तानं कतकम्मं पुच्छि, इतरोपिस्स ब्याकासि।

Athassa so purato rathaṃ pesetvā ekaṃ ramaṇīyaṃ maṇivimānaṃ dassesi. Taṃ same bhūmibhāge patiṭṭhitaṃ ubbedhasampannaṃ maṇipabbato viya obhāsamānaṃ tiṭṭhati, dibbagītavāditaninnāditaṃ bahūhi devaputtehi samparikiṇṇaṃ. Taṃ disvā rājā tesaṃ devaputtānaṃ katakammaṃ pucchi, itaropissa byākāsi.

५१९.

519.

‘‘पभासति मिदं ब्यम्हं, वेळुरियासु निम्मितं।

‘‘Pabhāsati midaṃ byamhaṃ, veḷuriyāsu nimmitaṃ;

उपेतं भूमिभागेहि, विभत्तं भागसो मितं॥

Upetaṃ bhūmibhāgehi, vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ.

५२०.

520.

‘‘आळम्बरा मुदिङ्गा च, नच्‍चगीता सुवादिता।

‘‘Āḷambarā mudiṅgā ca, naccagītā suvāditā;

दिब्बा सद्दा निच्छरन्ति, सवनीया मनोरमा॥

Dibbā saddā niccharanti, savanīyā manoramā.

५२१.

521.

‘‘नाहं एवंगतं जातु, एवंसुरुचिरं पुरे।

‘‘Nāhaṃ evaṃgataṃ jātu, evaṃsuruciraṃ pure;

सद्दं समभिजानामि, दिट्ठं वा यदि वा सुतं॥

Saddaṃ samabhijānāmi, diṭṭhaṃ vā yadi vā sutaṃ.

५२२.

522.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु साधुं, ये मोदरे सग्गपत्ता विमाने॥

Ime nu maccā kimakaṃsu sādhuṃ, ye modare saggapattā vimāne.

५२३.

523.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५२४.

524.

‘‘ये केचि मच्‍चा इध जीवलोके, सीलवन्ता उपासका।

‘‘Ye keci maccā idha jīvaloke, sīlavantā upāsakā;

आरामे उदपाने च, पपा सङ्कमनानि च।

Ārāme udapāne ca, papā saṅkamanāni ca;

अरहन्ते सीतिभूते, सक्‍कच्‍चं पटिपादयुं॥

Arahante sītibhūte, sakkaccaṃ paṭipādayuṃ.

५२५.

525.

‘‘चीवरं पिण्डपातञ्‍च, पच्‍चयं सयनासनं।

‘‘Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;

अदंसु उजुभूतेसु, विप्पसन्‍नेन चेतसा॥

Adaṃsu ujubhūtesu, vippasannena cetasā.

५२६.

526.

‘‘चातुद्दसिं पञ्‍चदसिं, या च पक्खस्स अट्ठमी।

‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

पाटिहारियपक्खञ्‍च, अट्ठङ्गसुसमागतं॥

Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

५२७.

527.

‘‘उपोसथं उपवसुं, सदा सीलेसु संवुता।

‘‘Uposathaṃ upavasuṃ, sadā sīlesu saṃvutā;

संयमा संविभागा च, ते विमानस्मि मोदरे’’ति॥

Saṃyamā saṃvibhāgā ca, te vimānasmi modare’’ti.

तत्थ वेळुरियासूति वेळुरियभित्तीसु। भूमिभागेहीति रमणीयेहि भूमिभागेहि उपेतं। आळम्बरा मुदिङ्गा चाति एते द्वे एत्थ वज्‍जन्ति। नच्‍चगीता सुवादिताति नानप्पकारानि नच्‍चानि चेव गीतानि च अपरेसम्पि तूरियानं सुवादितानि चेत्थ पवत्तन्ति। एवंगतन्ति एवं मनोरमभावं गतं। ‘‘ये केची’’ति इदम्पि कामं अनियमेत्वा वुत्तं, ते पन कस्सपबुद्धकाले बाराणसिवासिनो उपासका हुत्वा गणबन्धनेन एतानि पुञ्‍ञानि कत्वा तं सम्पत्तिं पत्ताति वेदितब्बा। तत्थ पटिपादयुन्ति पटिपादयिंसु, तेसं अदंसूति अत्थो। पच्‍चयन्ति गिलानपच्‍चयं। अदंसूति एवं नानप्पकारकं दानं अदंसूति।

Tattha veḷuriyāsūti veḷuriyabhittīsu. Bhūmibhāgehīti ramaṇīyehi bhūmibhāgehi upetaṃ. Āḷambarā mudiṅgā cāti ete dve ettha vajjanti. Naccagītā suvāditāti nānappakārāni naccāni ceva gītāni ca aparesampi tūriyānaṃ suvāditāni cettha pavattanti. Evaṃgatanti evaṃ manoramabhāvaṃ gataṃ. ‘‘Ye kecī’’ti idampi kāmaṃ aniyametvā vuttaṃ, te pana kassapabuddhakāle bārāṇasivāsino upāsakā hutvā gaṇabandhanena etāni puññāni katvā taṃ sampattiṃ pattāti veditabbā. Tattha paṭipādayunti paṭipādayiṃsu, tesaṃ adaṃsūti attho. Paccayanti gilānapaccayaṃ. Adaṃsūti evaṃ nānappakārakaṃ dānaṃ adaṃsūti.

इतिस्स सो तेसं कतकम्मं आचिक्खित्वा पुरतो रथं पेसेत्वा अपरम्पि फलिकविमानं दस्सेसि। तं अनेककूटागारपटिमण्डितं, नानाकुसुमसञ्छन्‍नदिब्बतरुणवनपटिमण्डिततीराय, विविधविहङ्गमनिन्‍नादिताय निम्मलसलिलाय नदिया परिक्खित्तं , अच्छरागणपरिवुतस्सेकस्स पुञ्‍ञवतो निवासभूतं। तं दिस्वा राजा तस्स कतकम्मं पुच्छि, इतरोपिस्स ब्याकासि।

Itissa so tesaṃ katakammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ pesetvā aparampi phalikavimānaṃ dassesi. Taṃ anekakūṭāgārapaṭimaṇḍitaṃ, nānākusumasañchannadibbataruṇavanapaṭimaṇḍitatīrāya, vividhavihaṅgamaninnāditāya nimmalasalilāya nadiyā parikkhittaṃ , accharāgaṇaparivutassekassa puññavato nivāsabhūtaṃ. Taṃ disvā rājā tassa katakammaṃ pucchi, itaropissa byākāsi.

५२८.

528.

‘‘पभासति मिदं ब्यम्हं, फलिकासु सुनिम्मितं।

‘‘Pabhāsati midaṃ byamhaṃ, phalikāsu sunimmitaṃ;

नारीवरगणाकिण्णं, कूटागारवरोचितं॥

Nārīvaragaṇākiṇṇaṃ, kūṭāgāravarocitaṃ.

५२९.

529.

‘‘उपेतं अन्‍नपानेहि, नच्‍चगीतेहि चूभयं।

‘‘Upetaṃ annapānehi, naccagītehi cūbhayaṃ;

नज्‍जो चानुपरियाति, नानापुप्फदुमायुता॥

Najjo cānupariyāti, nānāpupphadumāyutā.

५३०.

530.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

अयं नु मच्‍चो किंमकासि साधुं, यो मोदती सग्गपत्तो विमाने॥

Ayaṃ nu macco kiṃmakāsi sādhuṃ, yo modatī saggapatto vimāne.

५३१.

531.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५३२.

532.

‘‘मिथिलायं गहपति, एस दानपती अहु।

‘‘Mithilāyaṃ gahapati, esa dānapatī ahu;

आरामे उदपाने च, पपा सङ्कमनानि च।

Ārāme udapāne ca, papā saṅkamanāni ca;

अरहन्ते सीतिभूते, सक्‍कच्‍चं पटिपादयि॥

Arahante sītibhūte, sakkaccaṃ paṭipādayi.

५३३.

533.

‘‘चीवरं पिण्डपातञ्‍च, पच्‍चयं सयनासनं।

‘‘Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;

अदासि उजुभूतेसु, विप्पसन्‍नेन चेतसा॥

Adāsi ujubhūtesu, vippasannena cetasā.

५३४.

534.

‘‘चातुद्दसिं पञ्‍चदसिं, या च पक्खस्स अट्ठमी।

‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

पाटिहारियपक्खञ्‍च, अट्ठङ्गसुसमागतं॥

Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

५३५.

535.

‘‘उपोसथं उपवसी, सदा सीलेसु संवुतो।

‘‘Uposathaṃ upavasī, sadā sīlesu saṃvuto;

संयमा संविभागा च, सो विमानस्मि मोदती’’ति॥

Saṃyamā saṃvibhāgā ca, so vimānasmi modatī’’ti.

तत्थ नज्‍जोति वचनविपल्‍लासो, एका नदी तं विमानं परिक्खिपित्वा गताति अत्थो। नानापुप्फदुमायुताति सा नदी नानापुप्फेहि दुमेहि आयुता। मिथिलायन्ति एस महाराज, कस्सपबुद्धकाले मिथिलनगरे एको गहपति दानपति अहोसि। सो एतानि आरामरोपनादीनि पुञ्‍ञानि कत्वा इमं सम्पत्तिं पत्तोति।

Tattha najjoti vacanavipallāso, ekā nadī taṃ vimānaṃ parikkhipitvā gatāti attho. Nānāpupphadumāyutāti sā nadī nānāpupphehi dumehi āyutā. Mithilāyanti esa mahārāja, kassapabuddhakāle mithilanagare eko gahapati dānapati ahosi. So etāni ārāmaropanādīni puññāni katvā imaṃ sampattiṃ pattoti.

एवमस्स तेन कतकम्मं आचिक्खित्वा पुरतो रथं पेसेत्वा अपरम्पि फलिकविमानं दस्सेसि। तं पुरिमविमानतो अतिरेकाय नानापुप्फफलसञ्छन्‍नाय तरुणवनघटाय समन्‍नागतं। तं दिस्वा राजा ताय सम्पत्तिया समन्‍नागतस्स देवपुत्तस्स कतकम्मं पुच्छि, इतरोपिस्स ब्याकासि।

Evamassa tena katakammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ pesetvā aparampi phalikavimānaṃ dassesi. Taṃ purimavimānato atirekāya nānāpupphaphalasañchannāya taruṇavanaghaṭāya samannāgataṃ. Taṃ disvā rājā tāya sampattiyā samannāgatassa devaputtassa katakammaṃ pucchi, itaropissa byākāsi.

५३६.

536.

‘‘पभासति मिदं ब्यम्हं, फलिकासु सुनिम्मितं।

‘‘Pabhāsati midaṃ byamhaṃ, phalikāsu sunimmitaṃ;

नारीवरगणाकिण्णं, कूटागारवरोचितं॥

Nārīvaragaṇākiṇṇaṃ, kūṭāgāravarocitaṃ.

५३७.

537.

‘‘उपेतं अन्‍नपानेहि, नच्‍चगीतेहि चूभयं।

‘‘Upetaṃ annapānehi, naccagītehi cūbhayaṃ;

नज्‍जो चानुपरियाति, नानापुप्फदुमायुता॥

Najjo cānupariyāti, nānāpupphadumāyutā.

५३८.

538.

‘‘राजायतना कपित्था च, अम्बा साला च जम्बुयो।

‘‘Rājāyatanā kapitthā ca, ambā sālā ca jambuyo;

तिन्दुका च पियाला च, दुमा निच्‍चफला बहू॥

Tindukā ca piyālā ca, dumā niccaphalā bahū.

५३९.

539.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

अयं नु मच्‍चो किमकासि साधुं, यो मोदती सग्गपत्तो विमाने॥

Ayaṃ nu macco kimakāsi sādhuṃ, yo modatī saggapatto vimāne.

५४०.

540.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५४१.

541.

‘‘मिथिलायं गहपति, एस दानपती अहु।

‘‘Mithilāyaṃ gahapati, esa dānapatī ahu;

आरामे उदपाने च, पपा सङ्कमनानि च।

Ārāme udapāne ca, papā saṅkamanāni ca;

अरहन्ते सीतिभूते, सक्‍कच्‍चं पटिपादयि॥

Arahante sītibhūte, sakkaccaṃ paṭipādayi.

५४२.

542.

‘‘चीवरं पिण्डपातञ्‍च, पच्‍चयं सयनासनं।

‘‘Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;

अदासि उजुभूतेसु, विप्पसन्‍नेन चेतसा॥

Adāsi ujubhūtesu, vippasannena cetasā.

५४३.

543.

‘‘चातुद्दसिं पञ्‍चदसिं, या च पक्खस्स अट्ठमी।

‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

पाटिहारियपक्खञ्‍च, अट्ठङ्गसुसमागतं॥

Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

५४४.

544.

‘‘उपोसथं उपवसी, सदा सीलेसु संवुतो।

‘‘Uposathaṃ upavasī, sadā sīlesu saṃvuto;

संयमा संविभागा च, सो विमानस्मि मोदती’’ति॥

Saṃyamā saṃvibhāgā ca, so vimānasmi modatī’’ti.

तत्थ मिथिलायन्ति एस, महाराज, कस्सपबुद्धकाले विदेहरट्ठे मिथिलनगरे एको गहपति दानपति अहोसि। सो एतानि पुञ्‍ञानि कत्वा इमं सम्पत्तिं पत्तोति।

Tattha mithilāyanti esa, mahārāja, kassapabuddhakāle videharaṭṭhe mithilanagare eko gahapati dānapati ahosi. So etāni puññāni katvā imaṃ sampattiṃ pattoti.

एवमस्स तेन कतकम्मं आचिक्खित्वा पुरतो रथं पेसेत्वा पुरिमसदिसमेव अपरम्पि वेळुरियविमानं दस्सेत्वा तत्थ सम्पत्तिं अनुभवन्तस्स देवपुत्तस्स कतकम्मं पुट्ठो आचिक्खि।

Evamassa tena katakammaṃ ācikkhitvā purato rathaṃ pesetvā purimasadisameva aparampi veḷuriyavimānaṃ dassetvā tattha sampattiṃ anubhavantassa devaputtassa katakammaṃ puṭṭho ācikkhi.

५४५.

545.

‘‘पभासति मिदं ब्यम्हं, वेळुरियासु निम्मितं।

‘‘Pabhāsati midaṃ byamhaṃ, veḷuriyāsu nimmitaṃ;

उपेतं भूमिभागेहि, विभत्तं भागसो मितं॥

Upetaṃ bhūmibhāgehi, vibhattaṃ bhāgaso mitaṃ.

५४६.

546.

‘‘आळम्बरा मुदिङ्गा च, नच्‍चगीता सुवादिता।

‘‘Āḷambarā mudiṅgā ca, naccagītā suvāditā;

दिब्या सद्दा निच्छरन्ति, सवनीया मनोरमा॥

Dibyā saddā niccharanti, savanīyā manoramā.

५४७.

547.

‘‘नाहं एवंगतं जातु, एवंसुरुचिरं पुरे।

‘‘Nāhaṃ evaṃgataṃ jātu, evaṃsuruciraṃ pure;

सद्दं समभिजानामि, दिट्ठं वा यदि वा सुतं॥

Saddaṃ samabhijānāmi, diṭṭhaṃ vā yadi vā sutaṃ.

५४८.

548.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

अयं नु मच्‍चो किमकासि साधुं, यो मोदती सग्गपत्तो विमाने॥

Ayaṃ nu macco kimakāsi sādhuṃ, yo modatī saggapatto vimāne.

५४९.

549.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५५०.

550.

‘‘बाराणसियं गहपति, एस दानपती अहु।

‘‘Bārāṇasiyaṃ gahapati, esa dānapatī ahu;

आरामे उदपाने च, पपा सङ्कमनानि च।

Ārāme udapāne ca, papā saṅkamanāni ca;

अरहन्ते सीतिभूते, सक्‍कच्‍चं पटिपादयि॥

Arahante sītibhūte, sakkaccaṃ paṭipādayi.

५५१.

551.

‘‘चीवरं पिण्डपातञ्‍च, पच्‍चयं सयनासनं।

‘‘Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;

अदासि उजुभूतेसु, विप्पसन्‍नेन चेतसा॥

Adāsi ujubhūtesu, vippasannena cetasā.

५५२.

552.

‘‘चातुद्दसिं पञ्‍चदसिं, या च पक्खस्स अट्ठमी।

‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

पाटिहारियपक्खञ्‍च, अट्ठङ्गसुसमागतं॥

Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

५५३.

553.

‘‘उपोसथं उपवसी, सदा सीलेसु संवुतो।

‘‘Uposathaṃ upavasī, sadā sīlesu saṃvuto;

संयमा संविभागा च, सो विमानस्मि मोदती’’ति॥

Saṃyamā saṃvibhāgā ca, so vimānasmi modatī’’ti.

अथस्स पुरतो रथं पेसेत्वा बालसूरियसन्‍निभं कनकविमानं दस्सेत्वा तत्थ निवासिनो देवपुत्तस्स सम्पत्तिं पुट्ठो आचिक्खि।

Athassa purato rathaṃ pesetvā bālasūriyasannibhaṃ kanakavimānaṃ dassetvā tattha nivāsino devaputtassa sampattiṃ puṭṭho ācikkhi.

५५४.

554.

‘‘यथा उदयमादिच्‍चो, होति लोहितको महा।

‘‘Yathā udayamādicco, hoti lohitako mahā;

तथूपमं इदं ब्यम्हं, जातरूपस्स निम्मितं॥

Tathūpamaṃ idaṃ byamhaṃ, jātarūpassa nimmitaṃ.

५५५.

555.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

अयं नु मच्‍चो किमकासि साधुं, यो मोदती सग्गपत्तो विमाने॥

Ayaṃ nu macco kimakāsi sādhuṃ, yo modatī saggapatto vimāne.

५५६.

556.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५५७.

557.

‘‘सावत्थियं गहपति, एस दानपती अहु।

‘‘Sāvatthiyaṃ gahapati, esa dānapatī ahu;

आरामे उदपाने च, पपा सङ्कमनानि च।

Ārāme udapāne ca, papā saṅkamanāni ca;

अरहन्ते सीतिभूते, सक्‍कच्‍चं पटिपादयि॥

Arahante sītibhūte, sakkaccaṃ paṭipādayi.

५५८.

558.

‘‘चीवरं पिण्डपातञ्‍च, पच्‍चयं सयनासनं।

‘‘Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;

अदासि उजुभूतेसु, विप्पसन्‍नेन चेतसा॥

Adāsi ujubhūtesu, vippasannena cetasā.

५५९.

559.

‘‘चातुद्दसिं पञ्‍चदसिं, या च पक्खस्स अट्ठमी।

‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;

पाटिहारियपक्खञ्‍च, अट्ठङ्गसुसमागतं॥

Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.

५६०.

560.

‘‘उपोसथं उपवसी, सदा सीलेसु संवुतो।

‘‘Uposathaṃ upavasī, sadā sīlesu saṃvuto;

संयमा संविभागा च, सो विमानस्मि मोदती’’ति॥

Saṃyamā saṃvibhāgā ca, so vimānasmi modatī’’ti.

तत्थ उदयमादिच्‍चोति उग्गच्छन्तो आदिच्‍चो। सावत्थियन्ति कस्सपबुद्धकाले सावत्थिनगरे एको गहपति दानपति अहोसि। सो एतानि पुञ्‍ञानि कत्वा इमं सम्पत्तिं पत्तोति।

Tattha udayamādiccoti uggacchanto ādicco. Sāvatthiyanti kassapabuddhakāle sāvatthinagare eko gahapati dānapati ahosi. So etāni puññāni katvā imaṃ sampattiṃ pattoti.

एवं तेन इमेसं अट्ठन्‍नं विमानानं कथितकाले सक्‍को देवराजा ‘‘मातलि, अतिविय चिरायती’’ति अपरम्पि जवनदेवपुत्तं पेसेसि। सो वेगेन गन्त्वा आरोचेसि। सो तस्स वचनं सुत्वा ‘‘न सक्‍का इदानि चिरायितु’’न्ति चतूसु दिसासु एकप्पहारेनेव बहूनि विमानानि दस्सेसि। रञ्‍ञा च तत्थ सम्पत्तिं अनुभवन्तानं देवपुत्तानं कतकम्मं पुट्ठो आचिक्खि।

Evaṃ tena imesaṃ aṭṭhannaṃ vimānānaṃ kathitakāle sakko devarājā ‘‘mātali, ativiya cirāyatī’’ti aparampi javanadevaputtaṃ pesesi. So vegena gantvā ārocesi. So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘na sakkā idāni cirāyitu’’nti catūsu disāsu ekappahāreneva bahūni vimānāni dassesi. Raññā ca tattha sampattiṃ anubhavantānaṃ devaputtānaṃ katakammaṃ puṭṭho ācikkhi.

५६१.

561.

‘‘वेहायसामे बहुका, जातरूपस्स निम्मिता।

‘‘Vehāyasāme bahukā, jātarūpassa nimmitā;

दद्दल्‍लमाना आभेन्ति, विज्‍जुवब्भघनन्तरे॥

Daddallamānā ābhenti, vijjuvabbhaghanantare.

५६२.

562.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमे नु मच्‍चा किमकंसु साधुं, ये मोदरे सग्गपत्ता विमाने॥

Ime nu maccā kimakaṃsu sādhuṃ, ye modare saggapattā vimāne.

५६३.

563.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५६४.

564.

‘‘सद्धाय सुनिविट्ठाय, सद्धम्मे सुप्पवेदिते।

‘‘Saddhāya suniviṭṭhāya, saddhamme suppavedite;

अकंसु सत्थु वचनं, सम्मासम्बुद्धसासने।

Akaṃsu satthu vacanaṃ, sammāsambuddhasāsane;

तेसं एतानि ठानानि, यानि त्वं राज पस्ससी’’ति॥

Tesaṃ etāni ṭhānāni, yāni tvaṃ rāja passasī’’ti.

तत्थ वेहायसामेति वेहायसा इमे आकासेयेव सण्ठिता। आकासट्ठकविमाना इमेति वदति। विज्‍जुवब्भघनन्तरेति घनवलाहकन्तरे जलमाना विज्‍जु विय। सुनिविट्ठायाति मग्गेन आगतत्ता सुप्पतिट्ठिताय। इदं वुत्तं होति – महाराज, एते पुरे निय्यानिके कस्सपबुद्धसासने पब्बजित्वा परिसुद्धसीला समणधम्मं करोन्ता सोतापत्तिफलं सच्छिकत्वा अरहत्तं निब्बत्तेतुं असक्‍कोन्ता ततो चुता इमेसु कनकविमानेसु उप्पन्‍ना। एतेसं कस्सपबुद्धसावकानं तानि ठानानि, यानि त्वं, महाराज, पस्ससीति।

Tattha vehāyasāmeti vehāyasā ime ākāseyeva saṇṭhitā. Ākāsaṭṭhakavimānā imeti vadati. Vijjuvabbhaghanantareti ghanavalāhakantare jalamānā vijju viya. Suniviṭṭhāyāti maggena āgatattā suppatiṭṭhitāya. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, ete pure niyyānike kassapabuddhasāsane pabbajitvā parisuddhasīlā samaṇadhammaṃ karontā sotāpattiphalaṃ sacchikatvā arahattaṃ nibbattetuṃ asakkontā tato cutā imesu kanakavimānesu uppannā. Etesaṃ kassapabuddhasāvakānaṃ tāni ṭhānāni, yāni tvaṃ, mahārāja, passasīti.

एवमस्स आकासट्ठकविमानानि दस्सेत्वा सक्‍कस्स सन्तिकं गमनत्थाय उस्साहं करोन्तो आह –

Evamassa ākāsaṭṭhakavimānāni dassetvā sakkassa santikaṃ gamanatthāya ussāhaṃ karonto āha –

५६५.

565.

‘‘विदितानि ते महाराज, आवासं पापकम्मिनं।

‘‘Viditāni te mahārāja, āvāsaṃ pāpakamminaṃ;

अथो कल्याणकम्मानं, ठानानि विदितानि ते।

Atho kalyāṇakammānaṃ, ṭhānāni viditāni te;

उय्याहि दानि राजीसि, देवराजस्स सन्तिके’’ति॥

Uyyāhi dāni rājīsi, devarājassa santike’’ti.

तत्थ आवासन्ति महाराज, तया पठममेव नेरयिकानं आवासं दिस्वा पापकम्मानं ठानानि विदितानि, इदानि पन आकासट्ठकविमानानि पस्सन्तेन अथो कल्याणकम्मानं ठानानि विदितानि, इदानि देवराजस्स सन्तिके सम्पत्तिं दट्ठुं उय्याहि गच्छाहीति।

Tattha āvāsanti mahārāja, tayā paṭhamameva nerayikānaṃ āvāsaṃ disvā pāpakammānaṃ ṭhānāni viditāni, idāni pana ākāsaṭṭhakavimānāni passantena atho kalyāṇakammānaṃ ṭhānāni viditāni, idāni devarājassa santike sampattiṃ daṭṭhuṃ uyyāhi gacchāhīti.

एवञ्‍च पन वत्वा पुरतो रथं पेसेत्वा सिनेरुं परिवारेत्वा ठिते सत्त परिभण्डपब्बते दस्सेसि। ते दिस्वा रञ्‍ञा मातलिस्स पुट्ठभावं आविकरोन्तो सत्था आह –

Evañca pana vatvā purato rathaṃ pesetvā sineruṃ parivāretvā ṭhite satta paribhaṇḍapabbate dassesi. Te disvā raññā mātalissa puṭṭhabhāvaṃ āvikaronto satthā āha –

५६६.

566.

‘‘सहस्सयुत्तं हयवाहिं, दिब्बयानमधिट्ठितो।

‘‘Sahassayuttaṃ hayavāhiṃ, dibbayānamadhiṭṭhito;

यायमानो महाराजा, अद्दा सीदन्तरे नगे।

Yāyamāno mahārājā, addā sīdantare nage;

दिस्वानामन्तयी सूतं, इमे के नाम पब्बता’’ति॥

Disvānāmantayī sūtaṃ, ime ke nāma pabbatā’’ti.

तत्थ हयवाहिन्ति हयेहि वाहियमानं। दिब्बयानमधिट्ठितोति दिब्बयाने ठितो हुत्वा। अद्दाति अद्दस। सीदन्तरेति सीदामहासमुद्दस्स अन्तरे। तस्मिं किर महासमुद्दे उदकं सुखुमं, मोरपिञ्छमत्तम्पि पक्खित्तं पतिट्ठातुं न सक्‍कोति सीदतेव, तस्मा सो ‘‘सीदामहासमुद्दो’’ति वुच्‍चति। तस्स अन्तरे। नगेति पब्बते। के नामाति के नाम नामेन इमे पब्बताति।

Tattha hayavāhinti hayehi vāhiyamānaṃ. Dibbayānamadhiṭṭhitoti dibbayāne ṭhito hutvā. Addāti addasa. Sīdantareti sīdāmahāsamuddassa antare. Tasmiṃ kira mahāsamudde udakaṃ sukhumaṃ, morapiñchamattampi pakkhittaṃ patiṭṭhātuṃ na sakkoti sīdateva, tasmā so ‘‘sīdāmahāsamuddo’’ti vuccati. Tassa antare. Nageti pabbate. Ke nāmāti ke nāma nāmena ime pabbatāti.

एवं निमिरञ्‍ञा पुट्ठो मातलि देवपुत्तो आह –

Evaṃ nimiraññā puṭṭho mātali devaputto āha –

५६८.

568.

‘‘सुदस्सनो करवीको, ईसधरो युगन्धरो।

‘‘Sudassano karavīko, īsadharo yugandharo;

नेमिन्धरो विनतको, अस्सकण्णो गिरी ब्रहा॥

Nemindharo vinatako, assakaṇṇo girī brahā.

५६९.

569.

‘‘एते सीदन्तरे नगा, अनुपुब्बसमुग्गता।

‘‘Ete sīdantare nagā, anupubbasamuggatā;

महाराजानमावासा, यानि त्वं राज पस्ससी’’ति॥

Mahārājānamāvāsā, yāni tvaṃ rāja passasī’’ti.

तत्थ सुदस्सनोति अयं, महाराज, एतेसं सब्बबाहिरो सुदस्सनो पब्बतो नाम, तदनन्तरे करवीको नाम, सो सुदस्सनतो उच्‍चतरो । उभिन्‍नम्पि पन तेसं अन्तरे एकोपि सीदन्तरमहासमुद्दो। करवीकस्स अनन्तरे ईसधरो नाम, सो करवीकतो उच्‍चतरो। तेसम्पि अन्तरे एको सीदन्तरमहासमुद्दो। ईसधरस्स अनन्तरे युगन्धरो नाम, सो ईसधरतो उच्‍चतरो। तेसम्पि अन्तरे एको सीदन्तरमहासमुद्दो। युगन्धरस्स अनन्तरे नेमिन्धरो नाम, सो युगन्धरतो उच्‍चतरो। तेसम्पि अन्तरे एको सीदन्तरमहासमुद्दो। नेमिन्धरस्स अनन्तरे विनतको नाम, सो नेमिन्धरतो उच्‍चतरो। तेसम्पि अन्तरे एको सीदन्तरमहासमुद्दो। विनतकस्स अनन्तरे अस्सकण्णो नाम, सो विनतकतो उच्‍चतरो। तेसम्पि अन्तरे एको सीदन्तरमहासमुद्दो। अनुपुब्बसमुग्गताति एते सीदन्तरमहासमुद्दे सत्त पब्बता अनुपटिपाटिया समुग्गता सोपानसदिसा हुत्वा ठिता। यानीति ये त्वं, महाराज, इमे पब्बते पस्ससि, एते चतुण्णं महाराजानं आवासाति।

Tattha sudassanoti ayaṃ, mahārāja, etesaṃ sabbabāhiro sudassano pabbato nāma, tadanantare karavīko nāma, so sudassanato uccataro . Ubhinnampi pana tesaṃ antare ekopi sīdantaramahāsamuddo. Karavīkassa anantare īsadharo nāma, so karavīkato uccataro. Tesampi antare eko sīdantaramahāsamuddo. Īsadharassa anantare yugandharo nāma, so īsadharato uccataro. Tesampi antare eko sīdantaramahāsamuddo. Yugandharassa anantare nemindharo nāma, so yugandharato uccataro. Tesampi antare eko sīdantaramahāsamuddo. Nemindharassa anantare vinatako nāma, so nemindharato uccataro. Tesampi antare eko sīdantaramahāsamuddo. Vinatakassa anantare assakaṇṇo nāma, so vinatakato uccataro. Tesampi antare eko sīdantaramahāsamuddo. Anupubbasamuggatāti ete sīdantaramahāsamudde satta pabbatā anupaṭipāṭiyā samuggatā sopānasadisā hutvā ṭhitā. Yānīti ye tvaṃ, mahārāja, ime pabbate passasi, ete catuṇṇaṃ mahārājānaṃ āvāsāti.

एवमस्स चातुमहाराजिकदेवलोकं दस्सेत्वा पुरतो रथं पेसेत्वा तावतिंसभवनस्स चित्तकूटद्वारकोट्ठकं परिवारेत्वा ठिता इन्दपटिमा दस्सेसि। तं दिस्वा राजा पुच्छि, इतरोपिस्स ब्याकासि।

Evamassa cātumahārājikadevalokaṃ dassetvā purato rathaṃ pesetvā tāvatiṃsabhavanassa cittakūṭadvārakoṭṭhakaṃ parivāretvā ṭhitā indapaṭimā dassesi. Taṃ disvā rājā pucchi, itaropissa byākāsi.

५७०.

570.

‘‘अनेकरूपं रुचिरं, नानाचित्रं पकासति।

‘‘Anekarūpaṃ ruciraṃ, nānācitraṃ pakāsati;

आकिण्णं इन्दसदिसेहि, ब्यग्घेहेव सुरक्खितं॥

Ākiṇṇaṃ indasadisehi, byaggheheva surakkhitaṃ.

५७१.

571.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमं नु द्वारं किमभञ्‍ञमाहु, मनोरमं दिस्सति दूरतोव॥

Imaṃ nu dvāraṃ kimabhaññamāhu, manoramaṃ dissati dūratova.

५७२.

572.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५७३.

573.

‘‘‘चित्रकूटो’ति यं आहु, देवराजपवेसनं।

‘‘‘Citrakūṭo’ti yaṃ āhu, devarājapavesanaṃ;

सुदस्सनस्स गिरिनो, द्वारञ्हेतं पकासति॥

Sudassanassa girino, dvārañhetaṃ pakāsati.

५७४.

574.

‘‘अनेकरूपं रुचिरं, नानाचित्रं पकासति।

‘‘Anekarūpaṃ ruciraṃ, nānācitraṃ pakāsati;

आकिण्णं इन्दसदिसेहि, ब्यग्घेहेव सुरक्खितं।

Ākiṇṇaṃ indasadisehi, byaggheheva surakkhitaṃ;

पविसेतेन राजीसि, अरजं भूमिमक्‍कमा’’ति॥

Pavisetena rājīsi, arajaṃ bhūmimakkamā’’ti.

तत्थ अनेकरूपन्ति अनेकजातिकं। नानाचित्रन्ति नानारतनचित्रं। पकासतीति किं नाम एतं पञ्‍ञायति। आकिण्णन्ति सम्परिपुण्णं। ब्यग्घेहेव सुरक्खितन्ति यथा नाम ब्यग्घेहि वा सीहेहि वा महावनं, एवं इन्दसदिसेहेव सुरक्खितं। तासञ्‍च पन इन्दपटिमानं आरक्खणत्थाय ठपितभावो एककनिपाते कुलावकजातके (जा॰ १.१.३१) वुत्तनयेन गहेतब्बो। किंमभञ्‍ञमाहूति किन्‍नामं वदन्ति। पवेसनन्ति निक्खमनप्पवेसनत्थाय निम्मितं। सुदस्सनस्साति सोभनदस्सनस्स सिनेरुगिरिनो। द्वारं हेतन्ति एतं सिनेरुमत्थके पतिट्ठितस्स दससहस्सयोजनिकस्स देवनगरस्स द्वारं पकासति, द्वारकोट्ठको पञ्‍ञायतीति अत्थो। पविसेतेनाति एतेन द्वारेन देवनगरं पविस। अरजं भूमिमक्‍कमाति अरजं सुवण्णरजतमणिमयं नानापुप्फेहि समाकिण्णं दिब्बभूमिं दिब्बयानेन अक्‍कम, महाराजाति।

Tattha anekarūpanti anekajātikaṃ. Nānācitranti nānāratanacitraṃ. Pakāsatīti kiṃ nāma etaṃ paññāyati. Ākiṇṇanti samparipuṇṇaṃ. Byaggheheva surakkhitanti yathā nāma byagghehi vā sīhehi vā mahāvanaṃ, evaṃ indasadiseheva surakkhitaṃ. Tāsañca pana indapaṭimānaṃ ārakkhaṇatthāya ṭhapitabhāvo ekakanipāte kulāvakajātake (jā. 1.1.31) vuttanayena gahetabbo. Kiṃmabhaññamāhūti kinnāmaṃ vadanti. Pavesananti nikkhamanappavesanatthāya nimmitaṃ. Sudassanassāti sobhanadassanassa sinerugirino. Dvāraṃ hetanti etaṃ sinerumatthake patiṭṭhitassa dasasahassayojanikassa devanagarassa dvāraṃ pakāsati, dvārakoṭṭhako paññāyatīti attho. Pavisetenāti etena dvārena devanagaraṃ pavisa. Arajaṃ bhūmimakkamāti arajaṃ suvaṇṇarajatamaṇimayaṃ nānāpupphehi samākiṇṇaṃ dibbabhūmiṃ dibbayānena akkama, mahārājāti.

एवञ्‍च पन वत्वा मातलि राजानं देवनगरं पवेसेसि। तेन वुत्तं –

Evañca pana vatvā mātali rājānaṃ devanagaraṃ pavesesi. Tena vuttaṃ –

५७५.

575.

‘‘सहस्सयुत्तं हयवाहिं, दिब्बयानमधिट्ठितो।

‘‘Sahassayuttaṃ hayavāhiṃ, dibbayānamadhiṭṭhito;

यायमानो महाराजा, अद्दा देवसभं इद’’न्ति॥

Yāyamāno mahārājā, addā devasabhaṃ ida’’nti.

सो दिब्बयाने ठितोव गच्छन्तो सुधम्मादेवसभं दिस्वा मातलिं पुच्छि, सोपिस्स आचिक्खि।

So dibbayāne ṭhitova gacchanto sudhammādevasabhaṃ disvā mātaliṃ pucchi, sopissa ācikkhi.

५७६.

576.

‘‘यथा सरदे आकासे, नीलोभासो पदिस्सति।

‘‘Yathā sarade ākāse, nīlobhāso padissati;

तथूपमं इदं ब्यम्हं, वेळुरियासु निम्मितं॥

Tathūpamaṃ idaṃ byamhaṃ, veḷuriyāsu nimmitaṃ.

५७७.

577.

‘‘वित्ती हि मं विन्दति सूत दिस्वा, पुच्छामि तं मातलि देवसारथि।

‘‘Vittī hi maṃ vindati sūta disvā, pucchāmi taṃ mātali devasārathi;

इमं नु ब्यम्हं किमभञ्‍ञमाहु, मनोरमं दिस्सति दूरतोव॥

Imaṃ nu byamhaṃ kimabhaññamāhu, manoramaṃ dissati dūratova.

५७८.

578.

‘‘तस्स पुट्ठो वियाकासि, मातलि देवसारथि।

‘‘Tassa puṭṭho viyākāsi, mātali devasārathi;

विपाकं पुञ्‍ञकम्मानं, जानं अक्खासिजानतो॥

Vipākaṃ puññakammānaṃ, jānaṃ akkhāsijānato.

५७९.

579.

‘‘‘सुधम्मा’ इति यं आहु, पस्सेसा दिस्सते सभा।

‘‘‘Sudhammā’ iti yaṃ āhu, passesā dissate sabhā;

वेळुरियारुचिरा चित्रा, धारयन्ति सुनिम्मिता॥

Veḷuriyārucirā citrā, dhārayanti sunimmitā.

५८०.

580.

‘‘अट्ठंसा सुकता थम्भा, सब्बे वेळुरियामया।

‘‘Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā, sabbe veḷuriyāmayā;

यत्थ देवा तावतिंसा, सब्बे इन्दपुरोहिता॥

Yattha devā tāvatiṃsā, sabbe indapurohitā.

५८१.

581.

‘‘अत्थं देवमनुस्सानं, चिन्तयन्ता समच्छरे।

‘‘Atthaṃ devamanussānaṃ, cintayantā samacchare;

पविसेतेन राजीसि, देवानं अनुमोदनन्ति॥

Pavisetena rājīsi, devānaṃ anumodananti.

तत्थ इदन्ति निपातमत्तं, देवसभं अद्दसाति अत्थो। पस्सेसाति पस्स एसा। वेळुरिया रुचिराति रुचिरवेळुरिया। चित्राति नानारतनविचित्रा। धारयन्तीति इमं सभं एते अट्ठंसादिभेदा सुकता थम्भा धारयन्ति। इन्दपुरोहिताति इन्दं पुरोहितं पुरेचारिकं कत्वा परिवारेत्वा ठिता देवमनुस्सानं अत्थं चिन्तयन्ता अच्छन्ति। पविसेतेनाति इमिना मग्गेन यत्थ देवा अञ्‍ञमञ्‍ञं अनुमोदन्ता अच्छन्ति, तं ठानं देवानं अनुमोदनं पविस।

Tattha idanti nipātamattaṃ, devasabhaṃ addasāti attho. Passesāti passa esā. Veḷuriyā rucirāti ruciraveḷuriyā. Citrāti nānāratanavicitrā. Dhārayantīti imaṃ sabhaṃ ete aṭṭhaṃsādibhedā sukatā thambhā dhārayanti. Indapurohitāti indaṃ purohitaṃ purecārikaṃ katvā parivāretvā ṭhitā devamanussānaṃ atthaṃ cintayantā acchanti. Pavisetenāti iminā maggena yattha devā aññamaññaṃ anumodantā acchanti, taṃ ṭhānaṃ devānaṃ anumodanaṃ pavisa.

देवापि खो तस्सागमनमग्गं ओलोकेन्ताव निसीदिंसु। ते ‘‘राजा आगतो’’ति सुत्वा दिब्बगन्धवासपुप्फहत्था याव चित्तकूटद्वारकोट्ठका पटिमग्गं गन्त्वा महासत्तं दिब्बगन्धमालादीहि पूजयन्ता सुधम्मादेवसभं आनयिंसु। राजा रथा ओतरित्वा देवसभं पाविसि। देवा आसनेन निमन्तयिंसु। सक्‍कोपि आसनेन चेव कामेहि च निमन्तेसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –

Devāpi kho tassāgamanamaggaṃ olokentāva nisīdiṃsu. Te ‘‘rājā āgato’’ti sutvā dibbagandhavāsapupphahatthā yāva cittakūṭadvārakoṭṭhakā paṭimaggaṃ gantvā mahāsattaṃ dibbagandhamālādīhi pūjayantā sudhammādevasabhaṃ ānayiṃsu. Rājā rathā otaritvā devasabhaṃ pāvisi. Devā āsanena nimantayiṃsu. Sakkopi āsanena ceva kāmehi ca nimantesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

५८२.

582.

‘‘तं देवा पटिनन्दिंसु, दिस्वा राजानमागतं।

‘‘Taṃ devā paṭinandiṃsu, disvā rājānamāgataṃ;

स्वागतं ते महाराज, अथो ते अदुरागतं।

Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;

निसीद दानि राजीसि, देवराजस्स सन्तिके॥

Nisīda dāni rājīsi, devarājassa santike.

५८३.

583.

‘‘सक्‍कोपि पटिनन्दित्थ, वेदेहं मिथिलग्गहं।

‘‘Sakkopi paṭinandittha, vedehaṃ mithilaggahaṃ;

निमन्तयित्थ कामेहि, आसनेन च वासवो॥

Nimantayittha kāmehi, āsanena ca vāsavo.

५८४.

584.

‘‘साधु खोसि अनुप्पत्तो, आवासं वसवत्तिनं।

‘‘Sādhu khosi anuppatto, āvāsaṃ vasavattinaṃ;

वस देवेसु राजीसि, सब्बकामसमिद्धिसु।

Vasa devesu rājīsi, sabbakāmasamiddhisu;

तावतिंसेसु देवेसु, भुञ्‍ज कामे अमानुसे’’ति॥

Tāvatiṃsesu devesu, bhuñja kāme amānuse’’ti.

तत्थ पटिनन्दिंसूति सम्पियायिंसु, हट्ठतुट्ठाव हुत्वा सम्पटिच्छिंसु। सब्बकामसमिद्धिसूति सब्बेसं कामानं समिद्धियुत्तेसु।

Tattha paṭinandiṃsūti sampiyāyiṃsu, haṭṭhatuṭṭhāva hutvā sampaṭicchiṃsu. Sabbakāmasamiddhisūti sabbesaṃ kāmānaṃ samiddhiyuttesu.

एवं सक्‍केन दिब्बकामेहि चेव आसनेन च निमन्तितो राजा पटिक्खिपन्तो आह –

Evaṃ sakkena dibbakāmehi ceva āsanena ca nimantito rājā paṭikkhipanto āha –

५८५.

585.

‘‘यथा याचितकं यानं, यथा याचितकं धनं।

‘‘Yathā yācitakaṃ yānaṃ, yathā yācitakaṃ dhanaṃ;

एवं सम्पदमेवेतं, यं परतो दानपच्‍चया॥

Evaṃ sampadamevetaṃ, yaṃ parato dānapaccayā.

५८६.

586.

‘‘न चाहमेतमिच्छामि, यं परतो दानपच्‍चया।

‘‘Na cāhametamicchāmi, yaṃ parato dānapaccayā;

सयंकतानि पुञ्‍ञानि, तं मे आवेणिकं धनं॥

Sayaṃkatāni puññāni, taṃ me āveṇikaṃ dhanaṃ.

५८७.

587.

‘‘सोहं गन्त्वा मनुस्सेसु, काहामि कुसलं बहुं।

‘‘Sohaṃ gantvā manussesu, kāhāmi kusalaṃ bahuṃ;

दानेन समचरियाय, संयमेन दमेन च।

Dānena samacariyāya, saṃyamena damena ca;

यं कत्वा सुखितो होति, न च पच्छानुतप्पती’’ति॥

Yaṃ katvā sukhito hoti, na ca pacchānutappatī’’ti.

तत्थ यं परतो दानपच्‍चयाति यं परतो तस्स परस्स दानपच्‍चया तेन दिन्‍नत्ता लब्भति, तं याचितकसदिसं होति, तस्मा नाहं एतं इच्छामि। सयंकतानीति यानि पन मया अत्तना कतानि पुञ्‍ञानि, तमेव मम परेहि असाधारणत्ता आवेणिकं धनं अनुगामियधनं। समचरियायाति तीहि द्वारेहि समचरियाय। संयमेनाति सीलरक्खणेन। दमेनाति इन्द्रियदमेन।

Tattha yaṃ parato dānapaccayāti yaṃ parato tassa parassa dānapaccayā tena dinnattā labbhati, taṃ yācitakasadisaṃ hoti, tasmā nāhaṃ etaṃ icchāmi. Sayaṃkatānīti yāni pana mayā attanā katāni puññāni, tameva mama parehi asādhāraṇattā āveṇikaṃ dhanaṃ anugāmiyadhanaṃ. Samacariyāyāti tīhi dvārehi samacariyāya. Saṃyamenāti sīlarakkhaṇena. Damenāti indriyadamena.

एवं महासत्तो देवानं मधुरसद्देन धम्मं देसेसि। धम्मं देसेन्तोयेव मनुस्सगणनाय सत्त दिवसानि ठत्वा देवगणं कोसेत्वा देवगणमज्झे ठितोव मातलिस्स गुणं कथेन्तो आह –

Evaṃ mahāsatto devānaṃ madhurasaddena dhammaṃ desesi. Dhammaṃ desentoyeva manussagaṇanāya satta divasāni ṭhatvā devagaṇaṃ kosetvā devagaṇamajjhe ṭhitova mātalissa guṇaṃ kathento āha –

५८८.

588.

‘‘बहूपकारो नो भवं, मातलि देवसारथि।

‘‘Bahūpakāro no bhavaṃ, mātali devasārathi;

यो मे कल्याणकम्मानं, पापानं पटिदस्सयी’’ति॥

Yo me kalyāṇakammānaṃ, pāpānaṃ paṭidassayī’’ti.

तत्थ यो मे कल्याणकम्मानं, पापानं पटिदस्सयीति यो एस मय्हं कल्याणकम्मानं देवानञ्‍च ठानानि पापकम्मानं नेरयिकानञ्‍च पापानि ठानानि दस्सेसीति अत्थो।

Tattha yo me kalyāṇakammānaṃ, pāpānaṃ paṭidassayīti yo esa mayhaṃ kalyāṇakammānaṃ devānañca ṭhānāni pāpakammānaṃ nerayikānañca pāpāni ṭhānāni dassesīti attho.

सग्गकण्डं निट्ठितं।

Saggakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

अथ राजा सक्‍कं आमन्तेत्वा ‘‘इच्छामहं, महाराज, मनुस्सलोकं गन्तु’’न्ति आह। सक्‍को ‘‘तेन हि, सम्म मातलि, निमिराजानं तत्थेव मिथिलं नेही’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा रथं उपट्ठापेसि। राजा देवगणेहि सद्धिं सम्मोदित्वा देवे निवत्तापेत्वा रथं अभिरुहि। मातलि रथं पेसेन्तो पाचीनदिसाभागेन मिथिलं पापुणि। महाजनो दिब्बरथं दिस्वा ‘‘राजा नो आगतो’’ति पमुदितो अहोसि। मातलि मिथिलं पदक्खिणं कत्वा तस्मिंयेव सीहपञ्‍जरे महासत्तं ओतारेत्वा ‘‘गच्छामहं, महाराजा’’ति आपुच्छित्वा सकट्ठानमेव गतो। महाजनोपि राजानं परिवारेत्वा ‘‘कीदिसो, देव, देवलोको’’ति पुच्छि। राजा देवतानञ्‍च सक्‍कस्स च देवरञ्‍ञो सम्पत्तिं वण्णेत्वा ‘‘तुम्हेपि दानादीनि पुञ्‍ञानि करोथ, एवं तस्मिं देवलोके निब्बत्तिस्सथा’’ति महाजनस्स धम्मं देसेसि।

Atha rājā sakkaṃ āmantetvā ‘‘icchāmahaṃ, mahārāja, manussalokaṃ gantu’’nti āha. Sakko ‘‘tena hi, samma mātali, nimirājānaṃ tattheva mithilaṃ nehī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā rathaṃ upaṭṭhāpesi. Rājā devagaṇehi saddhiṃ sammoditvā deve nivattāpetvā rathaṃ abhiruhi. Mātali rathaṃ pesento pācīnadisābhāgena mithilaṃ pāpuṇi. Mahājano dibbarathaṃ disvā ‘‘rājā no āgato’’ti pamudito ahosi. Mātali mithilaṃ padakkhiṇaṃ katvā tasmiṃyeva sīhapañjare mahāsattaṃ otāretvā ‘‘gacchāmahaṃ, mahārājā’’ti āpucchitvā sakaṭṭhānameva gato. Mahājanopi rājānaṃ parivāretvā ‘‘kīdiso, deva, devaloko’’ti pucchi. Rājā devatānañca sakkassa ca devarañño sampattiṃ vaṇṇetvā ‘‘tumhepi dānādīni puññāni karotha, evaṃ tasmiṃ devaloke nibbattissathā’’ti mahājanassa dhammaṃ desesi.

सो अपरभागे कप्पकेन पलितस्स जातभावे आरोचिते पलितं सुवण्णसण्डासेन उद्धरापेत्वा हत्थे ठपेत्वा कप्पकस्स गामवरं दत्वा पब्बजितुकामो हुत्वा पुत्तस्स रज्‍जं पटिच्छापेसि। तेन च ‘‘कस्मा, देव, पब्बजिस्ससी’’ति वुत्ते –

So aparabhāge kappakena palitassa jātabhāve ārocite palitaṃ suvaṇṇasaṇḍāsena uddharāpetvā hatthe ṭhapetvā kappakassa gāmavaraṃ datvā pabbajitukāmo hutvā puttassa rajjaṃ paṭicchāpesi. Tena ca ‘‘kasmā, deva, pabbajissasī’’ti vutte –

‘‘उत्तमङ्गरुहा मय्हं, इमे जाता वयोहरा।

‘‘Uttamaṅgaruhā mayhaṃ, ime jātā vayoharā;

पाहुभूता देवदूता, पब्बज्‍जासमयो ममा’’ति॥ –

Pāhubhūtā devadūtā, pabbajjāsamayo mamā’’ti. –

गाथं वत्वा पुरिमराजानो विय पब्बजित्वा तस्मिंयेव अम्बवने विहरन्तो चत्तारो ब्रह्मविहारे भावेत्वा ब्रह्मलोकूपगो अहोसि। तस्सेवं पब्बजितभावं आविकरोन्तो सत्था ओसानगाथमाह –

Gāthaṃ vatvā purimarājāno viya pabbajitvā tasmiṃyeva ambavane viharanto cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmalokūpago ahosi. Tassevaṃ pabbajitabhāvaṃ āvikaronto satthā osānagāthamāha –

५८९.

589.

‘‘इदं वत्वा निमिराजा, वेदेहो मिथिलग्गहो।

‘‘Idaṃ vatvā nimirājā, vedeho mithilaggaho;

पुथुयञ्‍ञं यजित्वान, संयमं अज्झुपागमी’’ति॥

Puthuyaññaṃ yajitvāna, saṃyamaṃ ajjhupāgamī’’ti.

तत्थ इदं वत्वाति ‘‘उत्तमङ्गरुहा मय्ह’’न्ति इमं गाथं वत्वा। पुथुयञ्‍ञं यजित्वानाति महादानं दत्वा। संयमं अज्झुपागमीति सीलसंयमं उपगतो।

Tattha idaṃ vatvāti ‘‘uttamaṅgaruhā mayha’’nti imaṃ gāthaṃ vatvā. Puthuyaññaṃ yajitvānāti mahādānaṃ datvā. Saṃyamaṃ ajjhupāgamīti sīlasaṃyamaṃ upagato.

पुत्तो पनस्स काळारजनको नाम तं वंसं उपच्छिन्दि।

Putto panassa kāḷārajanako nāma taṃ vaṃsaṃ upacchindi.

सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि तथागतो महाभिनिक्खमनं निक्खन्तोयेवा’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि ‘‘तदा सक्‍को अनुरुद्धो अहोसि, मातलि आनन्दो, चतुरासीति खत्तियसहस्सानि बुद्धपरिसा, निमिराजा पन अहमेव सम्मासम्बुद्धो अहोसि’’न्ति।

Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi tathāgato mahābhinikkhamanaṃ nikkhantoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā sakko anuruddho ahosi, mātali ānando, caturāsīti khattiyasahassāni buddhaparisā, nimirājā pana ahameva sammāsambuddho ahosi’’nti.

निमिजातकवण्णना चतुत्था।

Nimijātakavaṇṇanā catutthā.

Next: [५४२] ५. उमङ्गजातकवण्णना • [542] 5. Umaṅgajātakavaṇṇanā

Related texts:

तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ५४१. निमिजातकं • 541. Nimijātakaṃ

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact