| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
निरोधसच्चनिद्देसवण्णना
Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā
३५.
35.
निरोधसच्चनिद्देसे यो तस्सायेव तण्हायाति एत्थ ‘‘यो तस्सेव दुक्खस्सा’’ति वत्तब्बे यस्मा समुदयनिरोधेनेव दुक्खं निरुज्झति, नो अञ्ञथा। यथाह –
Nirodhasaccaniddese yo tassāyeva taṇhāyāti ettha ‘‘yo tasseva dukkhassā’’ti vattabbe yasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, no aññathā. Yathāha –
‘‘यथापि मूले अनुपद्दवे दळ्हे, छिन्नोपि रुक्खो पुनरेव रूहति।
‘‘Yathāpi mūle anupaddave daḷhe, chinnopi rukkho punareva rūhati;
एवम्पि तण्हानुसये अनूहते, निब्बत्तती दुक्खमिदं पुनप्पुन’’न्ति॥ (ध॰ प॰ ३३८)।
Evampi taṇhānusaye anūhate, nibbattatī dukkhamidaṃ punappuna’’nti. (dha. pa. 338);
तस्मा तं दुक्खनिरोधं दस्सेन्तो समुदयनिरोधेन दस्सेतुं एवमाह। सीहसमानवुत्तिनो हि तथागता, ते दुक्खं निरोधेन्ता दुक्खनिरोधञ्च दस्सेन्ता हेतुम्हि पटिपज्जन्ति, न फले। सुवानवुत्तिनो पन अञ्ञतित्थिया , ते दुक्खं निरोधेन्ता दुक्खनिरोधञ्च दस्सेन्ता अत्तकिलमथानुयोगेन चेव तस्सेव च देसनाय फले पटिपज्जन्ति, न हेतुम्हीति। सीहसमानवुत्तिताय सत्था हेतुम्हि पटिपज्जन्तो ‘‘यो तस्सायेवा’’तिआदिमाह। धम्मसेनापतिपि सत्थारा वुत्तक्कमेनेवाह।
Tasmā taṃ dukkhanirodhaṃ dassento samudayanirodhena dassetuṃ evamāha. Sīhasamānavuttino hi tathāgatā, te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca dassentā hetumhi paṭipajjanti, na phale. Suvānavuttino pana aññatitthiyā , te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca dassentā attakilamathānuyogena ceva tasseva ca desanāya phale paṭipajjanti, na hetumhīti. Sīhasamānavuttitāya satthā hetumhi paṭipajjanto ‘‘yo tassāyevā’’tiādimāha. Dhammasenāpatipi satthārā vuttakkamenevāha.
तत्थ तस्सायेव तण्हायाति या सा तण्हा ‘‘पोनोभविका’’ति वत्वा कामतण्हादिवसेन विभत्ता उप्पत्तिनिवेसनवसेन च हेट्ठा पकासिता, तस्सायेव तण्हाय। असेसविरागनिरोधोति विरागो वुच्चति मग्गो, ‘‘विरागा विमुच्चती’’ति (म॰ नि॰ १.२४५; सं॰ नि॰ ३.१२; महाव॰ २३) हि वुत्तं। विरागेन निरोधो विरागनिरोधो, अनुसयसमुग्घाततो असेसो विरागनिरोधो असेसविरागनिरोधो। अथ वा विरागोति हि पहानं वुच्चति, तस्मा असेसो विरागो असेसो निरोधोति एवम्पेत्थ योजना दट्ठब्बा। अत्थतो पन सब्बानेव पनेतानि असेसविरागनिरोधोतिआदीनि निब्बानस्सेव वेवचनानि। परमत्थतो हि दुक्खनिरोधं अरियसच्चन्ति निब्बानं वुच्चति। यस्मा पन तं आगम्म तण्हा असेसा विरज्जति निरुज्झति, तस्मा तं ‘‘तस्सायेव तण्हाय असेसविरागनिरोधो’’ति वुच्चति। निब्बानञ्च आगम्म तण्हा चजीयति पटिनिस्सज्जीयति मुच्चति न अल्लीयति, कामगुणालयेसु चेत्थ एकोपि आलयो नत्थि, तस्मा निब्बानं चागो पटिनिस्सग्गो मुत्ति अनालयोति वुच्चति। एकमेव हि निब्बानं, नामानि पनस्स सब्बसङ्खतानं नामपटिपक्खवसेन अनेकानि होन्ति। सेय्यथिदं – असेसविरागो असेसनिरोधो चागो पटिनिस्सग्गो मुत्ति अनालयो रागक्खयो दोसक्खयो मोहक्खयो तण्हाक्खयो अनुप्पादो अप्पवत्तं अनिमित्तं अप्पणिहितं अनायूहनं अप्पटिसन्धि अनुपपत्ति अगति अजातं अजरं अब्याधि अमतं असोकं अपरिदेवं अनुपायासं असंकिलिट्ठन्तिआदीनि।
Tattha tassāyeva taṇhāyāti yā sā taṇhā ‘‘ponobhavikā’’ti vatvā kāmataṇhādivasena vibhattā uppattinivesanavasena ca heṭṭhā pakāsitā, tassāyeva taṇhāya. Asesavirāganirodhoti virāgo vuccati maggo, ‘‘virāgā vimuccatī’’ti (ma. ni. 1.245; saṃ. ni. 3.12; mahāva. 23) hi vuttaṃ. Virāgena nirodho virāganirodho, anusayasamugghātato aseso virāganirodho asesavirāganirodho. Atha vā virāgoti hi pahānaṃ vuccati, tasmā aseso virāgo aseso nirodhoti evampettha yojanā daṭṭhabbā. Atthato pana sabbāneva panetāni asesavirāganirodhotiādīni nibbānasseva vevacanāni. Paramatthato hi dukkhanirodhaṃ ariyasaccanti nibbānaṃ vuccati. Yasmā pana taṃ āgamma taṇhā asesā virajjati nirujjhati, tasmā taṃ ‘‘tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti vuccati. Nibbānañca āgamma taṇhā cajīyati paṭinissajjīyati muccati na allīyati, kāmaguṇālayesu cettha ekopi ālayo natthi, tasmā nibbānaṃ cāgo paṭinissaggo mutti anālayoti vuccati. Ekameva hi nibbānaṃ, nāmāni panassa sabbasaṅkhatānaṃ nāmapaṭipakkhavasena anekāni honti. Seyyathidaṃ – asesavirāgo asesanirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo taṇhākkhayo anuppādo appavattaṃ animittaṃ appaṇihitaṃ anāyūhanaṃ appaṭisandhi anupapatti agati ajātaṃ ajaraṃ abyādhi amataṃ asokaṃ aparidevaṃ anupāyāsaṃ asaṃkiliṭṭhantiādīni.
इदानि मग्गेन छिन्नाय निब्बानं आगम्म अप्पवत्तिप्पत्तायपि च तण्हाय येसु वत्थूसु तस्सा उप्पत्ति दस्सिता, तत्थेव अभावं दस्सेतुं सा खो पनेसातिआदिमाह। तत्थ यथा पुरिसो खेत्ते जातं तित्तकालाबुवल्लिं दिस्वा अग्गतो पट्ठाय मूलं परियेसित्वा छिन्देय्य, सा अनुपुब्बेन मिलायित्वा अप्पञ्ञत्तिं गच्छेय्य, ततो तस्मिं खेत्ते तित्तकालाबु निरुद्धा पहीनाति वुच्चेय्य, एवमेव खेत्ते तित्तकालाबु विय चक्खादीसु तण्हा। सा अरियमग्गेन मूलच्छिन्ना निब्बानं आगम्म अप्पवत्तिं गच्छति। एवं गता पन तेसु वत्थूसु खेत्ते तित्तकालाबु विय न पञ्ञायति। यथा च अटवितो चोरे आनेत्वा नगरस्स दक्खिणद्वारे घातेय्युं, ततो अटवियं चोरा मताति वा मारिताति वा वुच्चेय्युं, एवमेव अटवियं चोरा विय या चक्खादीसु तण्हा, सा दक्खिणद्वारे चोरा विय निब्बानं आगम्म निरुद्धत्ता निब्बाने निरुद्धा। एवं निरुद्धा पन तेसु वत्थूसु अटवियं चोरा विय न पञ्ञायति। तेनस्सा तत्थेव निरोधं दस्सेन्तो ‘‘चक्खु लोके पियरूपं सातरूपं, एत्थेसा तण्हा पहीयमाना पहीयती’’तिआदिमाह। अथ वा तण्हुप्पादवत्थुस्स परिञ्ञातत्ता परिञ्ञातवत्थुस्मिं पुन न उप्पज्जनतो अनुप्पादनिरोधवसेन तण्हुप्पादवत्थुस्मिंयेव निरुज्झतीति वुच्चति। एत्थ च उप्पज्जनपटिपक्खवसेन पहीयतीति वुत्तं, निविसनपटिपक्खवसेन निरुज्झतीति।
Idāni maggena chinnāya nibbānaṃ āgamma appavattippattāyapi ca taṇhāya yesu vatthūsu tassā uppatti dassitā, tattheva abhāvaṃ dassetuṃ sā kho panesātiādimāha. Tattha yathā puriso khette jātaṃ tittakālābuvalliṃ disvā aggato paṭṭhāya mūlaṃ pariyesitvā chindeyya, sā anupubbena milāyitvā appaññattiṃ gaccheyya, tato tasmiṃ khette tittakālābu niruddhā pahīnāti vucceyya, evameva khette tittakālābu viya cakkhādīsu taṇhā. Sā ariyamaggena mūlacchinnā nibbānaṃ āgamma appavattiṃ gacchati. Evaṃ gatā pana tesu vatthūsu khette tittakālābu viya na paññāyati. Yathā ca aṭavito core ānetvā nagarassa dakkhiṇadvāre ghāteyyuṃ, tato aṭaviyaṃ corā matāti vā māritāti vā vucceyyuṃ, evameva aṭaviyaṃ corā viya yā cakkhādīsu taṇhā, sā dakkhiṇadvāre corā viya nibbānaṃ āgamma niruddhattā nibbāne niruddhā. Evaṃ niruddhā pana tesu vatthūsu aṭaviyaṃ corā viya na paññāyati. Tenassā tattheva nirodhaṃ dassento ‘‘cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyatī’’tiādimāha. Atha vā taṇhuppādavatthussa pariññātattā pariññātavatthusmiṃ puna na uppajjanato anuppādanirodhavasena taṇhuppādavatthusmiṃyeva nirujjhatīti vuccati. Ettha ca uppajjanapaṭipakkhavasena pahīyatīti vuttaṃ, nivisanapaṭipakkhavasena nirujjhatīti.
निरोधसच्चनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / १. सुतमयञाणनिद्देसो • 1. Sutamayañāṇaniddeso
