| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
නිරොධසච්‌චනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā
35.
35.
නිරොධසච්‌චනිද්‌දෙසෙ යො තස්‌සායෙව තණ්‌හායාති එත්‌ථ ‘‘යො තස්‌සෙව දුක්‌ඛස්‌සා’’ති වත්‌තබ්‌බෙ යස්‌මා සමුදයනිරොධෙනෙව දුක්‌ඛං නිරුජ්‌ඣති, නො අඤ්‌ඤථා. යථාහ –
Nirodhasaccaniddese yo tassāyeva taṇhāyāti ettha ‘‘yo tasseva dukkhassā’’ti vattabbe yasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati, no aññathā. Yathāha –
‘‘යථාපි මූලෙ අනුපද්‌දවෙ දළ්‌හෙ, ඡින්‌නොපි රුක්‌ඛො පුනරෙව රූහති;
‘‘Yathāpi mūle anupaddave daḷhe, chinnopi rukkho punareva rūhati;
එවම්‌පි තණ්‌හානුසයෙ අනූහතෙ, නිබ්‌බත්‌තතී දුක්‌ඛමිදං පුනප්‌පුන’’න්‌ති. (ධ. ප. 338);
Evampi taṇhānusaye anūhate, nibbattatī dukkhamidaṃ punappuna’’nti. (dha. pa. 338);
තස්‌මා තං දුක්‌ඛනිරොධං දස්‌සෙන්‌තො සමුදයනිරොධෙන දස්‌සෙතුං එවමාහ. සීහසමානවුත්‌තිනො හි තථාගතා, තෙ දුක්‌ඛං නිරොධෙන්‌තා දුක්‌ඛනිරොධඤ්‌ච දස්‌සෙන්‌තා හෙතුම්‌හි පටිපජ්‌ජන්‌ති, න ඵලෙ. සුවානවුත්‌තිනො පන අඤ්‌ඤතිත්‌ථියා , තෙ දුක්‌ඛං නිරොධෙන්‌තා දුක්‌ඛනිරොධඤ්‌ච දස්‌සෙන්‌තා අත්‌තකිලමථානුයොගෙන චෙව තස්‌සෙව ච දෙසනාය ඵලෙ පටිපජ්‌ජන්‌ති, න හෙතුම්‌හීති. සීහසමානවුත්‌තිතාය සත්‌ථා හෙතුම්‌හි පටිපජ්‌ජන්‌තො ‘‘යො තස්‌සායෙවා’’තිආදිමාහ. ධම්‌මසෙනාපතිපි සත්‌ථාරා වුත්‌තක්‌කමෙනෙවාහ.
Tasmā taṃ dukkhanirodhaṃ dassento samudayanirodhena dassetuṃ evamāha. Sīhasamānavuttino hi tathāgatā, te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca dassentā hetumhi paṭipajjanti, na phale. Suvānavuttino pana aññatitthiyā , te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca dassentā attakilamathānuyogena ceva tasseva ca desanāya phale paṭipajjanti, na hetumhīti. Sīhasamānavuttitāya satthā hetumhi paṭipajjanto ‘‘yo tassāyevā’’tiādimāha. Dhammasenāpatipi satthārā vuttakkamenevāha.
තත්‌ථ තස්‌සායෙව තණ්‌හායාති යා සා තණ්‌හා ‘‘පොනොභවිකා’’ති වත්‌වා කාමතණ්‌හාදිවසෙන විභත්‌තා උප්‌පත්‌තිනිවෙසනවසෙන ච හෙට්‌ඨා පකාසිතා, තස්‌සායෙව තණ්‌හාය. අසෙසවිරාගනිරොධොති විරාගො වුච්‌චති මග්‌ගො, ‘‘විරාගා විමුච්‌චතී’’ති (ම. නි. 1.245; සං. නි. 3.12; මහාව. 23) හි වුත්‌තං. විරාගෙන නිරොධො විරාගනිරොධො, අනුසයසමුග්‌ඝාතතො අසෙසො විරාගනිරොධො අසෙසවිරාගනිරොධො. අථ වා විරාගොති හි පහානං වුච්‌චති, තස්‌මා අසෙසො විරාගො අසෙසො නිරොධොති එවම්‌පෙත්‌ථ යොජනා දට්‌ඨබ්‌බා. අත්‌ථතො පන සබ්‌බානෙව පනෙතානි අසෙසවිරාගනිරොධොතිආදීනි නිබ්‌බානස්‌සෙව වෙවචනානි. පරමත්‌ථතො හි දුක්‌ඛනිරොධං අරියසච්‌චන්‌ති නිබ්‌බානං වුච්‌චති. යස්‌මා පන තං ආගම්‌ම තණ්‌හා අසෙසා විරජ්‌ජති නිරුජ්‌ඣති, තස්‌මා තං ‘‘තස්‌සායෙව තණ්‌හාය අසෙසවිරාගනිරොධො’’ති වුච්‌චති. නිබ්‌බානඤ්‌ච ආගම්‌ම තණ්‌හා චජීයති පටිනිස්‌සජ්‌ජීයති මුච්‌චති න අල්‌ලීයති, කාමගුණාලයෙසු චෙත්‌ථ එකොපි ආලයො නත්‌ථි, තස්‌මා නිබ්‌බානං චාගො පටිනිස්‌සග්‌ගො මුත්‌ති අනාලයොති වුච්‌චති. එකමෙව හි නිබ්‌බානං, නාමානි පනස්‌ස සබ්‌බසඞ්‌ඛතානං නාමපටිපක්‌ඛවසෙන අනෙකානි හොන්‌ති. සෙය්‍යථිදං – අසෙසවිරාගො අසෙසනිරොධො චාගො පටිනිස්‌සග්‌ගො මුත්‌ති අනාලයො රාගක්‌ඛයො දොසක්‌ඛයො මොහක්‌ඛයො තණ්‌හාක්‌ඛයො අනුප්‌පාදො අප්‌පවත්‌තං අනිමිත්‌තං අප්‌පණිහිතං අනායූහනං අප්‌පටිසන්‌ධි අනුපපත්‌ති අගති අජාතං අජරං අබ්‍යාධි අමතං අසොකං අපරිදෙවං අනුපායාසං අසංකිලිට්‌ඨන්‌තිආදීනි.
Tattha tassāyeva taṇhāyāti yā sā taṇhā ‘‘ponobhavikā’’ti vatvā kāmataṇhādivasena vibhattā uppattinivesanavasena ca heṭṭhā pakāsitā, tassāyeva taṇhāya. Asesavirāganirodhoti virāgo vuccati maggo, ‘‘virāgā vimuccatī’’ti (ma. ni. 1.245; saṃ. ni. 3.12; mahāva. 23) hi vuttaṃ. Virāgena nirodho virāganirodho, anusayasamugghātato aseso virāganirodho asesavirāganirodho. Atha vā virāgoti hi pahānaṃ vuccati, tasmā aseso virāgo aseso nirodhoti evampettha yojanā daṭṭhabbā. Atthato pana sabbāneva panetāni asesavirāganirodhotiādīni nibbānasseva vevacanāni. Paramatthato hi dukkhanirodhaṃ ariyasaccanti nibbānaṃ vuccati. Yasmā pana taṃ āgamma taṇhā asesā virajjati nirujjhati, tasmā taṃ ‘‘tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti vuccati. Nibbānañca āgamma taṇhā cajīyati paṭinissajjīyati muccati na allīyati, kāmaguṇālayesu cettha ekopi ālayo natthi, tasmā nibbānaṃ cāgo paṭinissaggo mutti anālayoti vuccati. Ekameva hi nibbānaṃ, nāmāni panassa sabbasaṅkhatānaṃ nāmapaṭipakkhavasena anekāni honti. Seyyathidaṃ – asesavirāgo asesanirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo taṇhākkhayo anuppādo appavattaṃ animittaṃ appaṇihitaṃ anāyūhanaṃ appaṭisandhi anupapatti agati ajātaṃ ajaraṃ abyādhi amataṃ asokaṃ aparidevaṃ anupāyāsaṃ asaṃkiliṭṭhantiādīni.
ඉදානි මග්‌ගෙන ඡින්‌නාය නිබ්‌බානං ආගම්‌ම අප්‌පවත්‌තිප්‌පත්‌තායපි ච තණ්‌හාය යෙසු වත්‌ථූසු තස්‌සා උප්‌පත්‌ති දස්‌සිතා, තත්‌ථෙව අභාවං දස්‌සෙතුං සා ඛො පනෙසාතිආදිමාහ. තත්‌ථ යථා පුරිසො ඛෙත්‌තෙ ජාතං තිත්‌තකාලාබුවල්‌ලිං දිස්‌වා අග්‌ගතො පට්‌ඨාය මූලං පරියෙසිත්‌වා ඡින්‌දෙය්‍ය, සා අනුපුබ්‌බෙන මිලායිත්‌වා අප්‌පඤ්‌ඤත්‌තිං ගච්‌ඡෙය්‍ය, තතො තස්‌මිං ඛෙත්‌තෙ තිත්‌තකාලාබු නිරුද්‌ධා පහීනාති වුච්‌චෙය්‍ය, එවමෙව ඛෙත්‌තෙ තිත්‌තකාලාබු විය චක්‌ඛාදීසු තණ්‌හා. සා අරියමග්‌ගෙන මූලච්‌ඡින්‌නා නිබ්‌බානං ආගම්‌ම අප්‌පවත්‌තිං ගච්‌ඡති. එවං ගතා පන තෙසු වත්‌ථූසු ඛෙත්‌තෙ තිත්‌තකාලාබු විය න පඤ්‌ඤායති. යථා ච අටවිතො චොරෙ ආනෙත්‌වා නගරස්‌ස දක්‌ඛිණද්‌වාරෙ ඝාතෙය්‍යුං, තතො අටවියං චොරා මතාති වා මාරිතාති වා වුච්‌චෙය්‍යුං, එවමෙව අටවියං චොරා විය යා චක්‌ඛාදීසු තණ්‌හා, සා දක්‌ඛිණද්‌වාරෙ චොරා විය නිබ්‌බානං ආගම්‌ම නිරුද්‌ධත්‌තා නිබ්‌බානෙ නිරුද්‌ධා. එවං නිරුද්‌ධා පන තෙසු වත්‌ථූසු අටවියං චොරා විය න පඤ්‌ඤායති. තෙනස්‌සා තත්‌ථෙව නිරොධං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘චක්‌ඛු ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයතී’’තිආදිමාහ. අථ වා තණ්‌හුප්‌පාදවත්‌ථුස්‌ස පරිඤ්‌ඤාතත්‌තා පරිඤ්‌ඤාතවත්‌ථුස්‌මිං පුන න උප්‌පජ්‌ජනතො අනුප්‌පාදනිරොධවසෙන තණ්‌හුප්‌පාදවත්‌ථුස්‌මිංයෙව නිරුජ්‌ඣතීති වුච්‌චති. එත්‌ථ ච උප්‌පජ්‌ජනපටිපක්‌ඛවසෙන පහීයතීති වුත්‌තං, නිවිසනපටිපක්‌ඛවසෙන නිරුජ්‌ඣතීති.
Idāni maggena chinnāya nibbānaṃ āgamma appavattippattāyapi ca taṇhāya yesu vatthūsu tassā uppatti dassitā, tattheva abhāvaṃ dassetuṃ sā kho panesātiādimāha. Tattha yathā puriso khette jātaṃ tittakālābuvalliṃ disvā aggato paṭṭhāya mūlaṃ pariyesitvā chindeyya, sā anupubbena milāyitvā appaññattiṃ gaccheyya, tato tasmiṃ khette tittakālābu niruddhā pahīnāti vucceyya, evameva khette tittakālābu viya cakkhādīsu taṇhā. Sā ariyamaggena mūlacchinnā nibbānaṃ āgamma appavattiṃ gacchati. Evaṃ gatā pana tesu vatthūsu khette tittakālābu viya na paññāyati. Yathā ca aṭavito core ānetvā nagarassa dakkhiṇadvāre ghāteyyuṃ, tato aṭaviyaṃ corā matāti vā māritāti vā vucceyyuṃ, evameva aṭaviyaṃ corā viya yā cakkhādīsu taṇhā, sā dakkhiṇadvāre corā viya nibbānaṃ āgamma niruddhattā nibbāne niruddhā. Evaṃ niruddhā pana tesu vatthūsu aṭaviyaṃ corā viya na paññāyati. Tenassā tattheva nirodhaṃ dassento ‘‘cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyatī’’tiādimāha. Atha vā taṇhuppādavatthussa pariññātattā pariññātavatthusmiṃ puna na uppajjanato anuppādanirodhavasena taṇhuppādavatthusmiṃyeva nirujjhatīti vuccati. Ettha ca uppajjanapaṭipakkhavasena pahīyatīti vuttaṃ, nivisanapaṭipakkhavasena nirujjhatīti.
නිරොධසච්‌චනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 1. සුතමයඤාණනිද්‌දෙසො • 1. Sutamayañāṇaniddeso
