| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
८. निसभत्थेरगाथावण्णना
8. Nisabhattheragāthāvaṇṇanā
पञ्च कामगुणे हित्वाति आयस्मतो निसभत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनन्तो विपस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो एकदिवसं सत्थारं पिण्डाय चरन्तं दिस्वा पसन्नचित्तो कपित्थफलमदासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन सुगतीसुयेव संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे कोलियजनपदे कुलगेहे निब्बत्तित्वा निसभोति लद्धनामो वयप्पत्तो साकियकोलियानं सङ्गामे बुद्धानुभावं दिस्वा पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा तदहेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५२.७-११) –
Pañcakāmaguṇe hitvāti āyasmato nisabhattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannacitto kapitthaphalamadāsi. So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde koliyajanapade kulagehe nibbattitvā nisabhoti laddhanāmo vayappatto sākiyakoliyānaṃ saṅgāme buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā tadaheva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.7-11) –
‘‘सुवण्णवण्णं सम्बुद्धं, आहुतीनं पटिग्गहं।
‘‘Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ;
रथियं पटिपज्जन्तं, कपित्थं अददिं फलं॥
Rathiyaṃ paṭipajjantaṃ, kapitthaṃ adadiṃ phalaṃ.
‘‘एकनवुतितो कप्पे, यं फलं अददिं तदा।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, फलदानस्सिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
सो अरहत्तं पन पत्वा अत्तनो सहायभिक्खू पमादविहारेन कालं वीतिनामेन्ते दिस्वा ते ओवदन्तो –
So arahattaṃ pana patvā attano sahāyabhikkhū pamādavihārena kālaṃ vītināmente disvā te ovadanto –
१९५.
195.
‘‘पञ्च कामगुणे हित्वा, पियरूपे मनोरमे।
‘‘Pañca kāmaguṇe hitvā, piyarūpe manorame;
सद्धाय घरा निक्खम्म, दुक्खस्सन्तकरो भवे’’ति॥ –
Saddhāya gharā nikkhamma, dukkhassantakaro bhave’’ti. –
पठमं गाथं अभासि।
Paṭhamaṃ gāthaṃ abhāsi.
तस्सत्थो – बालपुथुज्जनस्स पियायितब्बसभावताय पियरूपे मनुञ्ञसभावताय मनोरमे रूपादिके पञ्च कामगुणे कामकोट्ठासे हित्वा पहाय परिच्चजित्वा कम्मफलसद्धाय रतनत्तयसद्धाय च वसेन घरा घरबन्धनतो निक्खम्म निक्खमित्वा पब्बज्जं उपगतो विञ्ञुजातिको पब्बजितकालतो पट्ठाय घटेन्तो वायमन्तो वट्टदुक्खस्स अन्तकरो भवे भवेय्याति। एवं ते भिक्खू ओवदित्वा ‘‘अयं परे एव सञ्ञापेन्तो विहरति, ‘‘सयं पन अकारको’ति मा चिन्तयित्था’’ति तेसं अत्तनो पटिपन्नभावं पकासेन्तो –
Tassattho – bālaputhujjanassa piyāyitabbasabhāvatāya piyarūpe manuññasabhāvatāya manorame rūpādike pañca kāmaguṇe kāmakoṭṭhāse hitvā pahāya pariccajitvā kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca vasena gharā gharabandhanato nikkhamma nikkhamitvā pabbajjaṃ upagato viññujātiko pabbajitakālato paṭṭhāya ghaṭento vāyamanto vaṭṭadukkhassa antakaro bhave bhaveyyāti. Evaṃ te bhikkhū ovaditvā ‘‘ayaṃ pare eva saññāpento viharati, ‘‘sayaṃ pana akārako’ti mā cintayitthā’’ti tesaṃ attano paṭipannabhāvaṃ pakāsento –
१९६.
196.
‘‘नाभिनन्दामि मरणं, नाभिनन्दामि जीवितं।
‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;
कालञ्च पटिकङ्खामि, सम्पजानो पतिस्सतो’’ति॥ –
Kālañca paṭikaṅkhāmi, sampajāno patissato’’ti. –
दुतियगाथाय अञ्ञं ब्याकासि। तत्थ नाभिनन्दामि मरणन्ति मरणं न अभिकङ्खामि। नाभिनन्दामि जीवितन्ति इदं पन तस्स कारणवचनं, यस्मा नाभिनन्दामि जीवितं, तस्मा नाभिनन्दामि मरणन्ति। यो हि आयतिं जातिजरामरणाय किलेसाभिसङ्खारे आचिनोति उपचिनोति, सो पुनब्भवाभिनिब्बत्तिं अभिनन्दन्तो नान्तरियकताय अत्तनो मरणम्पि अभिनन्दति नाम कारणस्स अप्पहीनत्ता, खीणासवो पन सब्बसो आचयगामिधम्मे पहाय अपचयगामिधम्मे पतिट्ठितो परिञ्ञातवत्थुको सब्बसो जीवितं अनभिनन्दन्तो मरणम्पि अनभिनन्दति नाम कारणस्स एव सुप्पहीनत्ता। तेनाह – ‘‘नाभिनन्दामि मरणं, नाभिनन्दामि जीवित’’न्ति। यदि एवं खीणासवस्स परिनिब्बानाभिकङ्खा, याव परिनिब्बाना अवट्ठानञ्च कथन्ति आह ‘‘कालञ्च पटिकङ्खामि, सम्पजानो पतिस्सतो’’ति, किलेसपरिनिब्बाने सिद्धे सतिपञ्ञावेपुल्लप्पत्तिया सतो सम्पजानो केवलं खन्धपरिनिब्बानकालं पटिकङ्खामि, तं उदिक्खमानो आगमयमानो विहरामि, न पन मे मरणे जीविते वा अभिनन्दना अत्थि अरहत्तमग्गेनेव तस्स समुग्घाटितत्ताति।
Dutiyagāthāya aññaṃ byākāsi. Tattha nābhinandāmi maraṇanti maraṇaṃ na abhikaṅkhāmi. Nābhinandāmi jīvitanti idaṃ pana tassa kāraṇavacanaṃ, yasmā nābhinandāmi jīvitaṃ, tasmā nābhinandāmi maraṇanti. Yo hi āyatiṃ jātijarāmaraṇāya kilesābhisaṅkhāre ācinoti upacinoti, so punabbhavābhinibbattiṃ abhinandanto nāntariyakatāya attano maraṇampi abhinandati nāma kāraṇassa appahīnattā, khīṇāsavo pana sabbaso ācayagāmidhamme pahāya apacayagāmidhamme patiṭṭhito pariññātavatthuko sabbaso jīvitaṃ anabhinandanto maraṇampi anabhinandati nāma kāraṇassa eva suppahīnattā. Tenāha – ‘‘nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvita’’nti. Yadi evaṃ khīṇāsavassa parinibbānābhikaṅkhā, yāva parinibbānā avaṭṭhānañca kathanti āha ‘‘kālañca paṭikaṅkhāmi, sampajāno patissato’’ti, kilesaparinibbāne siddhe satipaññāvepullappattiyā sato sampajāno kevalaṃ khandhaparinibbānakālaṃ paṭikaṅkhāmi, taṃ udikkhamāno āgamayamāno viharāmi, na pana me maraṇe jīvite vā abhinandanā atthi arahattamaggeneva tassa samugghāṭitattāti.
निसभत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Nisabhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ८. निसभत्थेरगाथा • 8. Nisabhattheragāthā
