| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३. निस्सग्गियनिद्देसवण्णना
3. Nissaggiyaniddesavaṇṇanā
१७. इदानि चीवरविधिं दस्सेतुं ‘‘विकप्पन’’न्त्यादिमुद्धटं। यो भिक्खु अकालचीवरं विकप्पनञ्च अधिट्ठानञ्च अकत्वा दसाहं अतिक्कामेति, तस्स भिक्खुनो निस्सग्गियं सियाति पिण्डत्थो। तत्थ अकालचीवरन्ति अकाले चीवरं, खोमं कप्पासिकं कोसेय्यं कम्बलं साणं भङ्गन्ति जातितो छ चीवरानि, दुकूलं पट्टुण्णं सोमारपट्टं चीनपट्टं इद्धिजं देवदिन्नन्ति इमानि पन छ अनुलोमचीवरानि। तेसु दुकूलं साणस्स अनुलोमं वाकमयत्ता। पट्टुण्णादीनि तीणि कोसेय्यस्स अनुलोमानि पाणकेहि कतसुत्तमयत्ता। इद्धिजादीनि द्वयानि खोमादीनं अनुलोमानि तेसमञ्ञतरभावतो । इमेसं छन्नं चीवरानं अञ्ञतरं अकालचीवरं।
17. Idāni cīvaravidhiṃ dassetuṃ ‘‘vikappana’’ntyādimuddhaṭaṃ. Yo bhikkhu akālacīvaraṃ vikappanañca adhiṭṭhānañca akatvā dasāhaṃ atikkāmeti, tassa bhikkhuno nissaggiyaṃ siyāti piṇḍattho. Tattha akālacīvaranti akāle cīvaraṃ, khomaṃ kappāsikaṃ koseyyaṃ kambalaṃ sāṇaṃ bhaṅganti jātito cha cīvarāni, dukūlaṃ paṭṭuṇṇaṃ somārapaṭṭaṃ cīnapaṭṭaṃ iddhijaṃ devadinnanti imāni pana cha anulomacīvarāni. Tesu dukūlaṃ sāṇassa anulomaṃ vākamayattā. Paṭṭuṇṇādīni tīṇi koseyyassa anulomāni pāṇakehi katasuttamayattā. Iddhijādīni dvayāni khomādīnaṃ anulomāni tesamaññatarabhāvato . Imesaṃ channaṃ cīvarānaṃ aññataraṃ akālacīvaraṃ.
विकप्पनमधिट्ठानन्ति एत्थ पन विकप्पनूपगं अधिट्ठानूपगञ्च एवं वेदितब्बं। तत्रायं पाळि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, आयामेन अट्ठङ्गुलं सुगतङ्गुलेन चतुरङ्गुलवित्थतं पच्छिमचीवरं विकप्पेतु’’न्ति (महाव॰ ३५८)। मज्झिमस्स पुरिसस्स दीघसो द्वे विदत्थियो, तिरियं विदत्थि। द्वे विकप्पना सम्मुखाविकप्पना च परम्मुखाविकप्पना च। कथं? ‘‘इमं चीवरं तुय्हं विकप्पेमी’’ति वत्तब्बं, अयं सम्मुखाविकप्पना। ‘‘मय्हं सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति, एकस्स सन्तिके ‘‘इमं चीवरं तिस्सस्स भिक्खुनो विकप्पेमी’’ति वत्तब्बं, अयं अपरापि सम्मुखाविकप्पना। तेन भिक्खुना ‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति, ‘‘इमं चीवरं तुय्हं विकप्पनत्थाय दम्मी’’ति वत्तब्बं, तेन वत्तब्बो ‘‘को ते मित्तो वा सन्दिट्ठो वा सम्भत्तो वा’’ति, ततो इतरेन ‘‘तिस्सो भिक्खू’’ति वत्तब्बं, पुन तेन ‘‘अहं तिस्सस्स भिक्खुनो दम्मी’’ति वत्तब्बं, अयं परम्मुखाविकप्पना। ‘‘तिस्सस्स भिक्खुनो सन्तकं परिभुञ्ज वा विस्सज्जेहि वा यथापच्चयं वा करोही’’ति वुत्ते पच्चुद्धारो नाम होति। बहुके ‘‘इमानी’’ति, अहत्थपासे ‘‘एतं, एतानी’’ति वा। एवं विकप्पनञ्च अकत्वाति अत्थो।
Vikappanamadhiṭṭhānanti ettha pana vikappanūpagaṃ adhiṭṭhānūpagañca evaṃ veditabbaṃ. Tatrāyaṃ pāḷi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, āyāmena aṭṭhaṅgulaṃ sugataṅgulena caturaṅgulavitthataṃ pacchimacīvaraṃ vikappetu’’nti (mahāva. 358). Majjhimassa purisassa dīghaso dve vidatthiyo, tiriyaṃ vidatthi. Dve vikappanā sammukhāvikappanā ca parammukhāvikappanā ca. Kathaṃ? ‘‘Imaṃ cīvaraṃ tuyhaṃ vikappemī’’ti vattabbaṃ, ayaṃ sammukhāvikappanā. ‘‘Mayhaṃ santakaṃ paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ vā karohī’’ti, ekassa santike ‘‘imaṃ cīvaraṃ tissassa bhikkhuno vikappemī’’ti vattabbaṃ, ayaṃ aparāpi sammukhāvikappanā. Tena bhikkhunā ‘‘tissassa bhikkhuno santakaṃ paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ vā karohī’’ti, ‘‘imaṃ cīvaraṃ tuyhaṃ vikappanatthāya dammī’’ti vattabbaṃ, tena vattabbo ‘‘ko te mitto vā sandiṭṭho vā sambhatto vā’’ti, tato itarena ‘‘tisso bhikkhū’’ti vattabbaṃ, puna tena ‘‘ahaṃ tissassa bhikkhuno dammī’’ti vattabbaṃ, ayaṃ parammukhāvikappanā. ‘‘Tissassa bhikkhuno santakaṃ paribhuñja vā vissajjehi vā yathāpaccayaṃ vā karohī’’ti vutte paccuddhāro nāma hoti. Bahuke ‘‘imānī’’ti, ahatthapāse ‘‘etaṃ, etānī’’ti vā. Evaṃ vikappanañca akatvāti attho.
तिचीवरस्स पन पमाणं उक्कट्ठपरिच्छेदेन सुगतचीवरतो ऊनकं वट्टति, लामकपरिच्छेदेन सङ्घाटिया, उत्तरासङ्गस्स च दीघतो मुट्ठिपञ्चकं, तिरियं मुट्ठित्तिकं, अन्तरवासको दीघतो मुट्ठिपञ्चको, तिरियं द्विहत्थोपि अड्ढतेय्यो वा वट्टति। वुत्तप्पमाणतो अधिकञ्च ऊनकञ्च ‘‘परिक्खारचोळ’’न्ति अधिट्ठातब्बं। द्वे चीवरस्स अधिट्ठाना कायेन वा अधिट्ठेति, वाचाय वा अधिट्ठेति। तिचीवरं अधिट्ठहन्तेन रजित्वा कप्पबिन्दुं दत्वा पुराणसङ्घाटिं ‘‘इमं सङ्घाटिं पच्चुद्धरामी’’ति पच्चुद्धरित्वा नवं सङ्घाटिं हत्थेन गहेत्वा ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति चित्तेन आभोगं कत्वा कायविकारं करोन्तेन कायेन अधिट्ठातब्बा, इदं कायेन अधिट्ठानं। तं येन केनचि सरीरावयवेन अफुसन्तस्स न वट्टति। वाचाय अधिट्ठानं पन वचीभेदं कत्वा वाचाय अधिट्ठातब्बं, सचे हत्थपासे ‘‘इमं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति, सचे अहत्थपासे ठपितट्ठानं सल्लक्खेत्वा ‘‘एतं सङ्घाटिं अधिट्ठामी’’ति वाचा भिन्दितब्बा । एस नयो उत्तरासङ्गे, अन्तरवासके च। तिचीवरादीनि सब्बानि एकतो कत्वा ‘‘इमानि चीवरानि परिक्खारचोळानि अधिट्ठामी’’ति अधिट्ठातुम्पि वट्टतीति। एवं अधिट्ठानञ्च अकत्वाति अत्थो।
Ticīvarassa pana pamāṇaṃ ukkaṭṭhaparicchedena sugatacīvarato ūnakaṃ vaṭṭati, lāmakaparicchedena saṅghāṭiyā, uttarāsaṅgassa ca dīghato muṭṭhipañcakaṃ, tiriyaṃ muṭṭhittikaṃ, antaravāsako dīghato muṭṭhipañcako, tiriyaṃ dvihatthopi aḍḍhateyyo vā vaṭṭati. Vuttappamāṇato adhikañca ūnakañca ‘‘parikkhāracoḷa’’nti adhiṭṭhātabbaṃ. Dve cīvarassa adhiṭṭhānā kāyena vā adhiṭṭheti, vācāya vā adhiṭṭheti. Ticīvaraṃ adhiṭṭhahantena rajitvā kappabinduṃ datvā purāṇasaṅghāṭiṃ ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ paccuddharāmī’’ti paccuddharitvā navaṃ saṅghāṭiṃ hatthena gahetvā ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti cittena ābhogaṃ katvā kāyavikāraṃ karontena kāyena adhiṭṭhātabbā, idaṃ kāyena adhiṭṭhānaṃ. Taṃ yena kenaci sarīrāvayavena aphusantassa na vaṭṭati. Vācāya adhiṭṭhānaṃ pana vacībhedaṃ katvā vācāya adhiṭṭhātabbaṃ, sace hatthapāse ‘‘imaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti, sace ahatthapāse ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhetvā ‘‘etaṃ saṅghāṭiṃ adhiṭṭhāmī’’ti vācā bhinditabbā . Esa nayo uttarāsaṅge, antaravāsake ca. Ticīvarādīni sabbāni ekato katvā ‘‘imāni cīvarāni parikkhāracoḷāni adhiṭṭhāmī’’ti adhiṭṭhātumpi vaṭṭatīti. Evaṃ adhiṭṭhānañca akatvāti attho.
दस अहानि दसाहं। अतिमापेतीति अतिक्कामेति। तस्साति तस्स भिक्खुनो। निस्सग्गियन्ति निस्सज्जनं निस्सग्गियं, पुब्बभागे कत्तब्बस्स विनयकम्मस्सेतं नामं, निस्सग्गियमस्स अत्थीति निस्सग्गियं, किं तं? पाचित्तियं, तं अतिक्कामयतो सहनिस्सग्गियविनयकम्मं पाचित्तियं सिया, अयमेत्थ अत्थो। तं पनेतं चीवरं यं दिवसं उप्पन्नं, तस्स यो अरुणो, सो उप्पन्नदिवसनिस्सितो, तस्मा चीवरुप्पाददिवसेन सद्धिं एकादसे अरुणुग्गमने दसाहातिक्कमितं होतीति। चीवरस्स अत्तनो सन्तकता, जातिप्पमाणयुत्तता, छिन्नपलिबोधभावो, अतिरेकचीवरता, दसाहातिक्कमोति इमानेत्थ पञ्च अङ्गानि। पठमकथिनसिक्खापदं।
Dasa ahāni dasāhaṃ. Atimāpetīti atikkāmeti. Tassāti tassa bhikkhuno. Nissaggiyanti nissajjanaṃ nissaggiyaṃ, pubbabhāge kattabbassa vinayakammassetaṃ nāmaṃ, nissaggiyamassa atthīti nissaggiyaṃ, kiṃ taṃ? Pācittiyaṃ, taṃ atikkāmayato sahanissaggiyavinayakammaṃ pācittiyaṃ siyā, ayamettha attho. Taṃ panetaṃ cīvaraṃ yaṃ divasaṃ uppannaṃ, tassa yo aruṇo, so uppannadivasanissito, tasmā cīvaruppādadivasena saddhiṃ ekādase aruṇuggamane dasāhātikkamitaṃ hotīti. Cīvarassa attano santakatā, jātippamāṇayuttatā, chinnapalibodhabhāvo, atirekacīvaratā, dasāhātikkamoti imānettha pañca aṅgāni. Paṭhamakathinasikkhāpadaṃ.
१८. इदानि दुतियं दस्सेतुं ‘‘भिक्खुसम्मुतिया’’त्यादिमारद्धं। यो भिक्खुसम्मुतिं वज्जेत्वा कालञ्च विना अधिट्ठितं तिचीवरं एकाहं अतिक्कमापेति, तस्स निस्सग्गियं सियाति सम्बन्धो। तत्थ भिक्खुसम्मुतियाञ्ञत्राति यं सङ्घो गिलानस्स भिक्खुनो तिचीवरेन विप्पवाससम्मुतिं देति , तं ठपेत्वा। तिचीवरमधिट्ठितन्ति करणत्थे उपयोगवचनं, तेन तिचीवराधिट्ठाननयेन अधिट्ठितेसु सङ्घाटिआदीसु येन केनचि चीवरेन। एकाहन्ति एकरत्तं। अतिमापेतीति विप्पवसति, वियुत्तो वसतीति अत्थो। तस्स अलद्धसम्मुतिकस्स भिक्खुनो एकरत्तम्पि चीवरेन विप्पवासतो निस्सग्गियं पाचित्तियं सियाति अत्थो। समयं विनाति चीवरकालं वज्जेत्वा। अधिट्ठितचीवरता, अनत्थतकथिनता, अलद्धसम्मुतिता, रत्तिविप्पवासोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। दुतियकथिनसिक्खापदं।
18. Idāni dutiyaṃ dassetuṃ ‘‘bhikkhusammutiyā’’tyādimāraddhaṃ. Yo bhikkhusammutiṃ vajjetvā kālañca vinā adhiṭṭhitaṃ ticīvaraṃ ekāhaṃ atikkamāpeti, tassa nissaggiyaṃ siyāti sambandho. Tattha bhikkhusammutiyāññatrāti yaṃ saṅgho gilānassa bhikkhuno ticīvarena vippavāsasammutiṃ deti , taṃ ṭhapetvā. Ticīvaramadhiṭṭhitanti karaṇatthe upayogavacanaṃ, tena ticīvarādhiṭṭhānanayena adhiṭṭhitesu saṅghāṭiādīsu yena kenaci cīvarena. Ekāhanti ekarattaṃ. Atimāpetīti vippavasati, viyutto vasatīti attho. Tassa aladdhasammutikassa bhikkhuno ekarattampi cīvarena vippavāsato nissaggiyaṃ pācittiyaṃ siyāti attho. Samayaṃ vināti cīvarakālaṃ vajjetvā. Adhiṭṭhitacīvaratā, anatthatakathinatā, aladdhasammutitā, rattivippavāsoti imānettha cattāri aṅgāni. Dutiyakathinasikkhāpadaṃ.
१९. इदानि पुराणचीवरं दस्सेतुं ‘‘अञ्ञातिका’’त्यादि आरद्धं। तत्थ अञ्ञातिकाति अञ्ञातिकाय ‘‘पटिसङ्खा योनिसो’’तिआदीसु विय, अञ्ञातिकाय नेव मातुसम्बन्धेन न पितुसम्बन्धेन सम्बद्धायाति वुत्तं होति। भिक्खुनियाति अट्ठवाचिककम्मेन उपसम्पन्नाय। आकोटापेतीति पहरापेति। तन्ति निस्सग्गियं पाचित्तियं भवेय्याति अत्थो। पुराणचीवरता, उपचारे ठत्वा अञ्ञातिकाय भिक्खुनिया आणापनं, तस्सा धोवनादीनि चाति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। पुराणचीवरसिक्खापदं।
19. Idāni purāṇacīvaraṃ dassetuṃ ‘‘aññātikā’’tyādi āraddhaṃ. Tattha aññātikāti aññātikāya ‘‘paṭisaṅkhā yoniso’’tiādīsu viya, aññātikāya neva mātusambandhena na pitusambandhena sambaddhāyāti vuttaṃ hoti. Bhikkhuniyāti aṭṭhavācikakammena upasampannāya. Ākoṭāpetīti paharāpeti. Tanti nissaggiyaṃ pācittiyaṃ bhaveyyāti attho. Purāṇacīvaratā, upacāre ṭhatvā aññātikāya bhikkhuniyā āṇāpanaṃ, tassā dhovanādīni cāti imānettha tīṇi aṅgāni. Purāṇacīvarasikkhāpadaṃ.
२०. किञ्चि मूलकन्ति किञ्चि पाभतं। चीवरादानेति चीवरस्स आदाने चीवरप्पटिग्गहणे। विकप्पनूपगचीवरता, पारिवत्तकाभावो, अञ्ञातिकाय हत्थतो गहणन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। चीवरप्पटिग्गहणसिक्खापदं।
20.Kiñci mūlakanti kiñci pābhataṃ. Cīvarādāneti cīvarassa ādāne cīvarappaṭiggahaṇe. Vikappanūpagacīvaratā, pārivattakābhāvo, aññātikāya hatthato gahaṇanti imānettha tīṇi aṅgāni. Cīvarappaṭiggahaṇasikkhāpadaṃ.
२१. अप्पवारितन्ति ‘‘वदेय्याथ, भन्ते, येन अत्थो’’ति इच्छापितं इच्छं रुचिं उप्पादितं, न पवारितन्ति अप्पवारितं। विञ्ञापेन्तस्साति याचन्तस्स। अञ्ञत्र समयाति नट्ठचीवरकालं ठपेत्वा। विकप्पनूपगचीवरता, समयाभावो, अञ्ञातकविञ्ञत्ति, ताय च पटिलाभोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। अञ्ञातकविञ्ञत्तिसिक्खापदं।
21.Appavāritanti ‘‘vadeyyātha, bhante, yena attho’’ti icchāpitaṃ icchaṃ ruciṃ uppāditaṃ, na pavāritanti appavāritaṃ. Viññāpentassāti yācantassa. Aññatra samayāti naṭṭhacīvarakālaṃ ṭhapetvā. Vikappanūpagacīvaratā, samayābhāvo, aññātakaviññatti, tāya ca paṭilābhoti imānettha cattāri aṅgāni. Aññātakaviññattisikkhāpadaṃ.
२२. रजतन्ति रूपियं। जातरूपन्ति सुवण्णं। मासकन्ति तयो मासका लोहमासको दारुमासको जतुमासकोति। तत्थ लोहमासकोति तम्बलोहादीहि कतमासको। दारुमासकोति सारदारुना वा वेळुपेसिकाय वा अन्तमसो तालपण्णेनपि रूपं छिन्दित्वा कतमासको। जतुमासकोति लाखाय वा निय्यासेन वा रूपं समुट्ठापेत्वा कतमासको। कहापणन्ति सुवण्णमयं वा रूपियमयं वा पाकतिकं वा। गण्हेय्याति अत्तनो अत्थाय दीयमानं वा कत्थचि ठितं वा निप्परिग्गहं दिस्वा सयं गण्हेय्य। गण्हापेय्याति तदेव अञ्ञेन गाहापेय्य। निस्सग्गीति गहणादीसु यं किञ्चि करोन्तस्स अघनबद्धेसु वत्थुगणनाय निस्सग्गि सियाति अत्थो। सादियेय्य वाति कायवाचाहि अप्पटिक्खिपित्वा चित्तेन अधिवासेय्य। जातरूपरजतभावो, अत्तुद्देसिकता, गहणादीसु अञ्ञतरभावोति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। रूपियप्पटिग्गहणसिक्खापदं।
22.Rajatanti rūpiyaṃ. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Māsakanti tayo māsakā lohamāsako dārumāsako jatumāsakoti. Tattha lohamāsakoti tambalohādīhi katamāsako. Dārumāsakoti sāradārunā vā veḷupesikāya vā antamaso tālapaṇṇenapi rūpaṃ chinditvā katamāsako. Jatumāsakoti lākhāya vā niyyāsena vā rūpaṃ samuṭṭhāpetvā katamāsako. Kahāpaṇanti suvaṇṇamayaṃ vā rūpiyamayaṃ vā pākatikaṃ vā. Gaṇheyyāti attano atthāya dīyamānaṃ vā katthaci ṭhitaṃ vā nippariggahaṃ disvā sayaṃ gaṇheyya. Gaṇhāpeyyāti tadeva aññena gāhāpeyya. Nissaggīti gahaṇādīsu yaṃ kiñci karontassa aghanabaddhesu vatthugaṇanāya nissaggi siyāti attho. Sādiyeyya vāti kāyavācāhi appaṭikkhipitvā cittena adhivāseyya. Jātarūparajatabhāvo, attuddesikatā, gahaṇādīsu aññatarabhāvoti imānettha tīṇi aṅgāni. Rūpiyappaṭiggahaṇasikkhāpadaṃ.
२३. रजतादिचतुब्बिधं अकप्पियं कप्पियेनापि परिवत्तेय्य सहधम्मिके ठपेत्वा, निस्सग्गियं सियाति सम्बन्धो। तत्थ अकप्पियन्ति अकप्पियवत्थुं। कप्पियेनाति कप्पियवत्थुना। सहधम्मिकेति भिक्खुभिक्खुनिसामणेरसामणेरिसिक्खमानसङ्खाते पञ्च सहधम्मिके। रूपियभावो, परिवत्तनञ्चाति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। रूपियपरिवत्तनसिक्खापदं।
23. Rajatādicatubbidhaṃ akappiyaṃ kappiyenāpi parivatteyya sahadhammike ṭhapetvā, nissaggiyaṃ siyāti sambandho. Tattha akappiyanti akappiyavatthuṃ. Kappiyenāti kappiyavatthunā. Sahadhammiketi bhikkhubhikkhunisāmaṇerasāmaṇerisikkhamānasaṅkhāte pañca sahadhammike. Rūpiyabhāvo, parivattanañcāti imānettha dve aṅgāni. Rūpiyaparivattanasikkhāpadaṃ.
२४. ‘‘इमं पत्तं तुय्हं विकप्पेमी’’तिआदिना विकप्पनञ्च ‘‘इमं पत्तं अधिट्ठामी’’तिआदिना अधिट्ठानञ्च अकत्वाति अत्थो। पमाणिकन्ति एत्थायं विनिच्छयो – अनुपहतपुराणसालितण्डुलानं सुकोट्टितपरिसुद्धानं द्वे मगधनाळियो गहेत्वा तेहि तण्डुलेहि अनुत्तण्डुलमकिलिन्नमपिण्डितं सुविसदं कुन्दमकुळरासिसदिसं अवस्सावितोदनं पचित्वा निरवसेसं पत्ते पक्खिपित्वा तस्स ओदनस्स चतुत्थभागप्पमाणो नातिघनो नातितनुको हत्थहारियो सब्बसम्भारसङ्खतो मुग्गसूपो पक्खिपितब्बो, ततो आलोपस्स अनुरूपं यावचरिमालोपप्पहोनकं मच्छमंसादिब्यञ्जनं पक्खिपितब्बं। सप्पितेलतक्करसकञ्जिकादीनि पन अगणनूपगानि होन्ति। तानि हि ओदनगतिकानि नेव हापेतुं, न वड्ढेतुं सक्कोन्ति। एवमेतं सब्बम्पि पक्खित्तं सचे पन पत्तस्स मुखवट्टिया हेट्ठिमराजिसमं तिट्ठति, सुत्तेन वा हीरेन वा छिन्दन्तस्स सुत्तस्स वा हीरस्स वा हेट्ठिमन्तं फुसति, अयं उक्कट्ठो नाम पत्तो। सचे तं राजिं अतिक्कम्म थूपीकतं तिट्ठति, अयं उक्कट्ठोमको नाम पत्तो। सचे तं राजिं न सम्पापुणाति, अन्तोगतमेव होति, अयं उक्कट्ठुक्कट्ठो नाम। उक्कट्ठतो उपड्ढप्पमाणो मज्झिमो। मज्झिमतो उपड्ढप्पमाणो ओमको। तेसम्पि वुत्तनयेनेव पभेदो वेदितब्बो। इच्चेतेसु उक्कट्ठुक्कट्ठो च ओमकोमको चाति द्वे अपत्ता, सेसा सत्त पत्ता पमाणयुत्ता नामाति एवं पमाणेन युत्तो पमाणिको, तं पमाणिकं। पत्तन्ति सत्तसु पत्तेसु अञ्ञतरं पत्तं। पत्तस्स अत्तनो सन्तकता, पमाणयुत्तता, अधिट्ठानूपगता, अतिरेकपत्तता, दसाहातिक्कमोति इमानेत्थ पञ्च अङ्गानि। पठमपत्तसिक्खापदं।
24. ‘‘Imaṃ pattaṃ tuyhaṃ vikappemī’’tiādinā vikappanañca ‘‘imaṃ pattaṃ adhiṭṭhāmī’’tiādinā adhiṭṭhānañca akatvāti attho. Pamāṇikanti etthāyaṃ vinicchayo – anupahatapurāṇasālitaṇḍulānaṃ sukoṭṭitaparisuddhānaṃ dve magadhanāḷiyo gahetvā tehi taṇḍulehi anuttaṇḍulamakilinnamapiṇḍitaṃ suvisadaṃ kundamakuḷarāsisadisaṃ avassāvitodanaṃ pacitvā niravasesaṃ patte pakkhipitvā tassa odanassa catutthabhāgappamāṇo nātighano nātitanuko hatthahāriyo sabbasambhārasaṅkhato muggasūpo pakkhipitabbo, tato ālopassa anurūpaṃ yāvacarimālopappahonakaṃ macchamaṃsādibyañjanaṃ pakkhipitabbaṃ. Sappitelatakkarasakañjikādīni pana agaṇanūpagāni honti. Tāni hi odanagatikāni neva hāpetuṃ, na vaḍḍhetuṃ sakkonti. Evametaṃ sabbampi pakkhittaṃ sace pana pattassa mukhavaṭṭiyā heṭṭhimarājisamaṃ tiṭṭhati, suttena vā hīrena vā chindantassa suttassa vā hīrassa vā heṭṭhimantaṃ phusati, ayaṃ ukkaṭṭho nāma patto. Sace taṃ rājiṃ atikkamma thūpīkataṃ tiṭṭhati, ayaṃ ukkaṭṭhomako nāma patto. Sace taṃ rājiṃ na sampāpuṇāti, antogatameva hoti, ayaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭho nāma. Ukkaṭṭhato upaḍḍhappamāṇo majjhimo. Majjhimato upaḍḍhappamāṇo omako. Tesampi vuttanayeneva pabhedo veditabbo. Iccetesu ukkaṭṭhukkaṭṭho ca omakomako cāti dve apattā, sesā satta pattā pamāṇayuttā nāmāti evaṃ pamāṇena yutto pamāṇiko, taṃ pamāṇikaṃ. Pattanti sattasu pattesu aññataraṃ pattaṃ. Pattassa attano santakatā, pamāṇayuttatā, adhiṭṭhānūpagatā, atirekapattatā, dasāhātikkamoti imānettha pañca aṅgāni. Paṭhamapattasikkhāpadaṃ.
२५. यो भिक्खु पञ्चबन्धनतो ऊनपत्ते सति परं पन नवं पत्तं विञ्ञापेति, तस्सपि भिक्खुनो निस्सग्गियं सियाति सम्बन्धो। तत्थ परन्ति अञ्ञं, ‘‘नवं पत्त’’न्तिमिना तुल्याधिकरणं। अधिट्ठानूपगपत्तस्स ऊनपञ्चबन्धनता, अत्तुद्देसिकता, कतविञ्ञत्ति, ताय च पटिलाभोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। ऊनपञ्चबन्धनसिक्खापदं।
25. Yo bhikkhu pañcabandhanato ūnapatte sati paraṃ pana navaṃ pattaṃ viññāpeti, tassapi bhikkhuno nissaggiyaṃ siyāti sambandho. Tattha paranti aññaṃ, ‘‘navaṃ patta’’ntiminā tulyādhikaraṇaṃ. Adhiṭṭhānūpagapattassa ūnapañcabandhanatā, attuddesikatā, kataviññatti, tāya ca paṭilābhoti imānettha cattāri aṅgāni. Ūnapañcabandhanasikkhāpadaṃ.
२६. यो सप्पितेलादिकं पन भेसज्जं पटिग्गहेत्वा सत्ताहपरमं सन्निधिकारकं भुञ्जन्तो सत्ताहं अतिक्कामेति , तस्स निस्सग्गियं सियाति अत्थो। तत्थ सप्पितेलादिकन्ति एत्थ आदि-सद्दो नवनीतमधुफाणितं सङ्गण्हाति। तत्थ सप्पि नाम गवादीनं सप्पि, येसं मंसं कप्पति, तेसं सप्पि, तथा नवनीतं। तेलं नाम तिलसासपमधुकएरण्डवसादीहि निब्बत्तं। मधु नाम मक्खिकामधुमेव। उच्छुरसं उपादाय पन अपक्का वा अवत्थुकपक्का वा सब्बापि उच्छुविकति फाणितन्ति वेदितब्बं। भेसज्जविधानसिक्खापदं।
26. Yo sappitelādikaṃ pana bhesajjaṃ paṭiggahetvā sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ bhuñjanto sattāhaṃ atikkāmeti , tassa nissaggiyaṃ siyāti attho. Tattha sappitelādikanti ettha ādi-saddo navanītamadhuphāṇitaṃ saṅgaṇhāti. Tattha sappi nāma gavādīnaṃ sappi, yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi, tathā navanītaṃ. Telaṃ nāma tilasāsapamadhukaeraṇḍavasādīhi nibbattaṃ. Madhu nāma makkhikāmadhumeva. Ucchurasaṃ upādāya pana apakkā vā avatthukapakkā vā sabbāpi ucchuvikati phāṇitanti veditabbaṃ. Bhesajjavidhānasikkhāpadaṃ.
२७. भिक्खुस्स चीवरं दत्वा पुन तं चीवरं सकसञ्ञाय अच्छिन्दन्तस्स वा अच्छिन्दापयतोपि वा निस्सग्गियं सियाति योजना। तत्थ दत्वाति वेय्यावच्चादीनि पच्चासीसमानो दत्वा। अच्छिन्दन्तस्साति वेय्यावच्चादीनि अकरोन्तं दिस्वा बलक्कारेन गण्हन्तस्स, तथा अच्छिन्दापयतोति। विकप्पनूपगचीवरता, सामंदिन्नता, सकसञ्ञिता, उपसम्पन्नता, कोधवसेन अच्छिन्दनं वा अच्छिन्दापनं वाति इमानेत्थ पञ्च अङ्गानि। अच्छिन्दनसिक्खापदं।
27. Bhikkhussa cīvaraṃ datvā puna taṃ cīvaraṃ sakasaññāya acchindantassa vā acchindāpayatopi vā nissaggiyaṃ siyāti yojanā. Tattha datvāti veyyāvaccādīni paccāsīsamāno datvā. Acchindantassāti veyyāvaccādīni akarontaṃ disvā balakkārena gaṇhantassa, tathā acchindāpayatoti. Vikappanūpagacīvaratā, sāmaṃdinnatā, sakasaññitā, upasampannatā, kodhavasena acchindanaṃ vā acchindāpanaṃ vāti imānettha pañca aṅgāni. Acchindanasikkhāpadaṃ.
२८. अप्पवारितं अञ्ञातिं गहपतिं सुत्तं याचित्वा ञातिप्पवारिते वज्जेत्वा तन्तवायेहि चीवरं वायापेन्तस्स निस्सग्गियं सियाति पिण्डत्थो। तत्थ सुत्तन्ति छब्बिधं खोमसुत्तादिकं वा तेसं अनुलोमं वा। याचियाति चीवरत्थाय याचित्वा। चीवरत्थाय विञ्ञापितसुत्तं, अत्तुद्देसिकता, अकप्पियतन्तवायेन अकप्पियविञ्ञत्तिया वायापनन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। सुत्तविञ्ञत्तिसिक्खापदं।
28. Appavāritaṃ aññātiṃ gahapatiṃ suttaṃ yācitvā ñātippavārite vajjetvā tantavāyehi cīvaraṃ vāyāpentassa nissaggiyaṃ siyāti piṇḍattho. Tattha suttanti chabbidhaṃ khomasuttādikaṃ vā tesaṃ anulomaṃ vā. Yāciyāti cīvaratthāya yācitvā. Cīvaratthāya viññāpitasuttaṃ, attuddesikatā, akappiyatantavāyena akappiyaviññattiyā vāyāpananti imānettha tīṇi aṅgāni. Suttaviññattisikkhāpadaṃ.
२९. यो भिक्खु सङ्घस्स परिणतं लाभं जानन्तो अत्तनो परिणामेति, तस्स निस्सग्गियं सियाति अत्थो। तत्थ जानन्ति जानन्तो। लाभन्ति लभितब्बं चीवरादिवत्थुं। परिणतन्ति सङ्घस्स निन्नं सङ्घस्स पोणं सङ्घस्स पब्भारं हुत्वा ठितं। अत्तनो परिणामेतीति ‘‘मय्हं देथा’’तिआदीनि वदन्तो अत्तनि निन्नं करोति। सङ्घे परिणतभावो, तं ञत्वा अत्तनो परिणामनं, पटिलाभोति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। परिणामनसिक्खापदं।
29. Yo bhikkhu saṅghassa pariṇataṃ lābhaṃ jānanto attano pariṇāmeti, tassa nissaggiyaṃ siyāti attho. Tattha jānanti jānanto. Lābhanti labhitabbaṃ cīvarādivatthuṃ. Pariṇatanti saṅghassa ninnaṃ saṅghassa poṇaṃ saṅghassa pabbhāraṃ hutvā ṭhitaṃ. Attano pariṇāmetīti ‘‘mayhaṃ dethā’’tiādīni vadanto attani ninnaṃ karoti. Saṅghe pariṇatabhāvo, taṃ ñatvā attano pariṇāmanaṃ, paṭilābhoti imānettha tīṇi aṅgāni. Pariṇāmanasikkhāpadaṃ.
निस्सग्गियनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Nissaggiyaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
