| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
३. निस्सरणियसुत्तवण्णना
3. Nissaraṇiyasuttavaṇṇanā
७२. ततिये निस्सरणियाति निस्सरणपटिसंयुत्ता। धातुयोति सत्तसुञ्ञसभावा। कामानन्ति किलेसकामानञ्चेव वत्थुकामानञ्च। अथ वा कामानन्ति किलेसकामानं। किलेसकामतो हि निस्सरणा वत्थुकामेहिपि निस्सरणंयेव होति, न अञ्ञथा। वुत्तञ्हेतं –
72. Tatiye nissaraṇiyāti nissaraṇapaṭisaṃyuttā. Dhātuyoti sattasuññasabhāvā. Kāmānanti kilesakāmānañceva vatthukāmānañca. Atha vā kāmānanti kilesakāmānaṃ. Kilesakāmato hi nissaraṇā vatthukāmehipi nissaraṇaṃyeva hoti, na aññathā. Vuttañhetaṃ –
‘‘न ते कामा यानि चित्रानि लोके,
‘‘Na te kāmā yāni citrāni loke,
सङ्कप्परागो पुरिसस्स कामो।
Saṅkapparāgo purisassa kāmo;
तिट्ठन्ति चित्रानि तथेव लोके,
Tiṭṭhanti citrāni tatheva loke,
अथेत्थ धीरा विनयन्ति छन्द’’न्ति॥ (अ॰ नि॰ ६.६३)।
Athettha dhīrā vinayanti chanda’’nti. (a. ni. 6.63);
निस्सरणन्ति अपगमो। नेक्खम्मन्ति पठमज्झानं, विसेसतो तं असुभारम्मणं दट्ठब्बं। यो पन तं झानं पादकं कत्वा सङ्खारे सम्मसित्वा ततियमग्गं पत्वा अनागामिमग्गेन निब्बानं सच्छिकरोति, तस्स चित्तं अच्चन्तमेव कामेहि निस्सटन्ति इदं उक्कट्ठतो कामानं निस्सरणं वेदितब्बं। रूपानन्ति रूपधम्मानं, विसेसेन सद्धिं आरम्मणेहि कुसलविपाककिरियाभेदतो सब्बेसं रूपावचरधम्मानं। आरुप्पन्ति अरूपावचरज्झानं। केचि पन ‘‘कामान’’न्ति पदस्स ‘‘सब्बेसं कामावचरधम्मान’’न्ति अत्थं वदन्ति। ‘‘नेक्खम्म’’न्ति च ‘‘पञ्च रूपावचरज्झानानी’’ति। तं अट्ठकथासु नत्थि, न युज्जति च। भूतन्ति जातं। सङ्खतन्ति समेच्च सम्भुय्य पच्चयेहि कतं। पटिच्चसमुप्पन्नन्ति कारणतो निब्बत्तं। तीहिपि पदेहि तेभूमके धम्मे अनवसेसतो परियादियति। निरोधोति निब्बानं। एत्थ च पठमाय धातुया कामपरिञ्ञा वुत्ता, दुतियाय रूपपरिञ्ञा, ततियाय सब्बसङ्खतपरिञ्ञा सब्बभवसमतिक्कमो वुत्तो।
Nissaraṇanti apagamo. Nekkhammanti paṭhamajjhānaṃ, visesato taṃ asubhārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Yo pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā tatiyamaggaṃ patvā anāgāmimaggena nibbānaṃ sacchikaroti, tassa cittaṃ accantameva kāmehi nissaṭanti idaṃ ukkaṭṭhato kāmānaṃ nissaraṇaṃ veditabbaṃ. Rūpānanti rūpadhammānaṃ, visesena saddhiṃ ārammaṇehi kusalavipākakiriyābhedato sabbesaṃ rūpāvacaradhammānaṃ. Āruppanti arūpāvacarajjhānaṃ. Keci pana ‘‘kāmāna’’nti padassa ‘‘sabbesaṃ kāmāvacaradhammāna’’nti atthaṃ vadanti. ‘‘Nekkhamma’’nti ca ‘‘pañca rūpāvacarajjhānānī’’ti. Taṃ aṭṭhakathāsu natthi, na yujjati ca. Bhūtanti jātaṃ. Saṅkhatanti samecca sambhuyya paccayehi kataṃ. Paṭiccasamuppannanti kāraṇato nibbattaṃ. Tīhipi padehi tebhūmake dhamme anavasesato pariyādiyati. Nirodhoti nibbānaṃ. Ettha ca paṭhamāya dhātuyā kāmapariññā vuttā, dutiyāya rūpapariññā, tatiyāya sabbasaṅkhatapariññā sabbabhavasamatikkamo vutto.
गाथासु कामनिस्सरणं ञत्वाति ‘‘इदं कामनिस्सरणं – एवञ्च कामतो निस्सरण’’न्ति जानित्वा। अतिक्कमति एतेनाति अतिक्कमो, अतिक्कमनूपायो, तं अतिक्कमं आरुप्पं ञत्वा। सब्बे सङ्खारा समन्ति वूपसमन्ति एत्थाति सब्बसङ्खारसमथो, निब्बानं, तं फुसं फुसन्तो। सेसं हेट्ठा वुत्तनयमेव।
Gāthāsu kāmanissaraṇaṃ ñatvāti ‘‘idaṃ kāmanissaraṇaṃ – evañca kāmato nissaraṇa’’nti jānitvā. Atikkamati etenāti atikkamo, atikkamanūpāyo, taṃ atikkamaṃ āruppaṃ ñatvā. Sabbe saṅkhārā samanti vūpasamanti etthāti sabbasaṅkhārasamatho, nibbānaṃ, taṃ phusaṃ phusanto. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
ततियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ३. निस्सरणियसुत्तं • 3. Nissaraṇiyasuttaṃ
