| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
१०. निस्सारणीयसुत्तवण्णना
10. Nissāraṇīyasuttavaṇṇanā
२००. दसमे निस्सरन्तीति निस्सरणीयाति वत्तब्बे दीघं कत्वा निद्देसो। कत्तरि हेस अनीय-सद्दो यथा ‘‘निय्यानिया’’ति। तेनाह ‘‘निस्सटा’’ति। कुतो पन निस्सटा? यथासकं पटिपक्खतो। निज्जीवट्ठेन धातुयोति आह ‘‘अत्तसुञ्ञसभावा’’ति। अत्थतो पन धम्मधातुमनोविञ्ञाणधातुविसेसो । तादिसस्स भिक्खुनो किलेसवसेन कामेसु मनसिकारो नत्थीति आह ‘‘वीमंसनत्थ’’न्ति, ‘‘नेक्खम्मनियतं इदानि मे चित्तं, किं नु खो कामवितक्कोपि उप्पज्जिस्सती’’ति वीमंसन्तस्साति अत्थो। पक्खन्दनं नाम अनुप्पवेसो। सो पन तत्थ नत्थीति आह ‘‘नप्पविसती’’ति। पसीदनं नाम अभिरुचि। सन्तिट्ठनं पतिट्ठानं। विमुच्चनं अधिमुच्चनन्ति। तं सब्बं पटिक्खिपन्तो वदति ‘‘पसादं नापज्जती’’तिआदि। एवंभूतं पनस्स चित्तं तस्स कथं तिट्ठतीति आह ‘‘यथा’’तिआदि।
200. Dasame nissarantīti nissaraṇīyāti vattabbe dīghaṃ katvā niddeso. Kattari hesa anīya-saddo yathā ‘‘niyyāniyā’’ti. Tenāha ‘‘nissaṭā’’ti. Kuto pana nissaṭā? Yathāsakaṃ paṭipakkhato. Nijjīvaṭṭhena dhātuyoti āha ‘‘attasuññasabhāvā’’ti. Atthato pana dhammadhātumanoviññāṇadhātuviseso . Tādisassa bhikkhuno kilesavasena kāmesu manasikāro natthīti āha ‘‘vīmaṃsanattha’’nti, ‘‘nekkhammaniyataṃ idāni me cittaṃ, kiṃ nu kho kāmavitakkopi uppajjissatī’’ti vīmaṃsantassāti attho. Pakkhandanaṃ nāma anuppaveso. So pana tattha natthīti āha ‘‘nappavisatī’’ti. Pasīdanaṃ nāma abhiruci. Santiṭṭhanaṃ patiṭṭhānaṃ. Vimuccanaṃ adhimuccananti. Taṃ sabbaṃ paṭikkhipanto vadati ‘‘pasādaṃ nāpajjatī’’tiādi. Evaṃbhūtaṃ panassa cittaṃ tassa kathaṃ tiṭṭhatīti āha ‘‘yathā’’tiādi.
तन्ति पठमज्झानं। अस्साति भिक्खुनो। चित्तं पक्खन्दतीति परिकम्मचित्तेन सद्धिं झानचित्तं एकत्तवसेन एकज्झं कत्वा वदति। गोचरे गतत्ताति अत्तनो आरम्मणे एव पवत्तत्ता। अहानभागियत्ताति ठितिभागियत्ता। सुट्ठु विमुत्तन्ति विक्खम्भनविमुत्तिया सम्मदेव विमुत्तं। चित्तस्स च कायस्स च विहननतो विघातो। दुक्खं परिदहनतो परिळाहो। कामवेदनं न वेदियति अनुप्पज्जनतो। निस्सरन्ति ततोति निस्सरणं। के निस्सरन्ति? कामा। एवञ्च कामानन्ति कत्तुसामिवचनं सुट्ठु युज्जति। यदग्गेन कामा ततो निस्सटाति वुच्चन्ति, तदग्गेन झानम्पि कामतो निस्सटन्ति वत्तब्बतं लभतीति वुत्तं ‘‘कामेहि निस्सटत्ता’’ति। एवं विक्खम्भनवसेन कामनिस्सरणं वत्वा इदानि समुच्छेदवसेन अच्चन्ततो निस्सरणं दस्सेतुं ‘‘यो पना’’तिआदि वुत्तं। सेसपदेसूति सेसकोट्ठासेसु।
Tanti paṭhamajjhānaṃ. Assāti bhikkhuno. Cittaṃ pakkhandatīti parikammacittena saddhiṃ jhānacittaṃ ekattavasena ekajjhaṃ katvā vadati. Gocare gatattāti attano ārammaṇe eva pavattattā. Ahānabhāgiyattāti ṭhitibhāgiyattā. Suṭṭhu vimuttanti vikkhambhanavimuttiyā sammadeva vimuttaṃ. Cittassa ca kāyassa ca vihananato vighāto. Dukkhaṃ paridahanato pariḷāho. Kāmavedanaṃ na vediyati anuppajjanato. Nissaranti tatoti nissaraṇaṃ. Ke nissaranti? Kāmā. Evañca kāmānanti kattusāmivacanaṃ suṭṭhu yujjati. Yadaggena kāmā tato nissaṭāti vuccanti, tadaggena jhānampi kāmato nissaṭanti vattabbataṃ labhatīti vuttaṃ ‘‘kāmehi nissaṭattā’’ti. Evaṃ vikkhambhanavasena kāmanissaraṇaṃ vatvā idāni samucchedavasena accantato nissaraṇaṃ dassetuṃ ‘‘yo panā’’tiādi vuttaṃ. Sesapadesūti sesakoṭṭhāsesu.
अयं पन विसेसोति विसेसं वदन्तेन तं झानं पादकं कत्वातिआदिको अविसेसोति कत्वा दुतियततियवारेसु सब्बसो अनामट्ठो, चतुत्थवारे पन अयम्पि विसेसोति दस्सेतुं ‘‘अच्चन्तनिस्सरणञ्चेत्थ अरहत्तफलं योजेतब्ब’’न्ति वुत्तं। यस्मा अरूपज्झानं पादकं कत्वा अग्गमग्गं अधिगन्त्वा अरहत्ते ठितस्स चित्तं सब्बसो रूपेहि निस्सटं नाम होति। तस्स हि फलसमापत्तितो वुट्ठाय वीमंसनत्थं रूपाभिमुखं चित्तं पेसेन्तस्स। इदमक्खातन्ति समथयानिकानं वसेन हेट्ठा चत्तारो वारा गहिता। इदं पन सुक्खविपस्सकस्स वसेनाति आह ‘‘सुद्धसङ्खारे’’तिआदि। ‘‘पुन सक्कायो नत्थी’’ति उप्पन्नन्ति ‘‘इदानि मे सक्कायप्पबन्धो नत्थी’’ति वीमंसन्तस्स उप्पन्नं।
Ayaṃ pana visesoti visesaṃ vadantena taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvātiādiko avisesoti katvā dutiyatatiyavāresu sabbaso anāmaṭṭho, catutthavāre pana ayampi visesoti dassetuṃ ‘‘accantanissaraṇañcettha arahattaphalaṃ yojetabba’’nti vuttaṃ. Yasmā arūpajjhānaṃ pādakaṃ katvā aggamaggaṃ adhigantvā arahatte ṭhitassa cittaṃ sabbaso rūpehi nissaṭaṃ nāma hoti. Tassa hi phalasamāpattito vuṭṭhāya vīmaṃsanatthaṃ rūpābhimukhaṃ cittaṃ pesentassa. Idamakkhātanti samathayānikānaṃ vasena heṭṭhā cattāro vārā gahitā. Idaṃ pana sukkhavipassakassa vasenāti āha ‘‘suddhasaṅkhāre’’tiādi. ‘‘Puna sakkāyo natthī’’ti uppannanti ‘‘idāni me sakkāyappabandho natthī’’ti vīmaṃsantassa uppannaṃ.
निस्सारणीयसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Nissāraṇīyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ब्राह्मणवग्गवण्णना निट्ठिता।
Brāhmaṇavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
चतुत्थपण्णासकं निट्ठितं।
Catutthapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. निस्सारणीयसुत्तं • 10. Nissāraṇīyasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १०. निस्सारणीयसुत्तवण्णना • 10. Nissāraṇīyasuttavaṇṇanā
