| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / อิติวุตฺตก-อฎฺฐกถา • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
๓. นิสฺสรณิยสุตฺตวณฺณนา
3. Nissaraṇiyasuttavaṇṇanā
๗๒. ตติเย นิสฺสรณิยาติ นิสฺสรณปฎิสํยุตฺตาฯ ธาตุโยติ สตฺตสุญฺญสภาวาฯ กามานนฺติ กิเลสกามานเญฺจว วตฺถุกามานญฺจฯ อถ วา กามานนฺติ กิเลสกามานํฯ กิเลสกามโต หิ นิสฺสรณา วตฺถุกาเมหิปิ นิสฺสรณํเยว โหติ, น อญฺญถาฯ วุตฺตเญฺหตํ –
72. Tatiye nissaraṇiyāti nissaraṇapaṭisaṃyuttā. Dhātuyoti sattasuññasabhāvā. Kāmānanti kilesakāmānañceva vatthukāmānañca. Atha vā kāmānanti kilesakāmānaṃ. Kilesakāmato hi nissaraṇā vatthukāmehipi nissaraṇaṃyeva hoti, na aññathā. Vuttañhetaṃ –
‘‘น เต กามา ยานิ จิตฺรานิ โลเก,
‘‘Na te kāmā yāni citrāni loke,
สงฺกปฺปราโค ปุริสสฺส กาโม;
Saṅkapparāgo purisassa kāmo;
ติฎฺฐนฺติ จิตฺรานิ ตเถว โลเก,
Tiṭṭhanti citrāni tatheva loke,
อเถตฺถ ธีรา วินยนฺติ ฉนฺท’’นฺติฯ (อ. นิ. ๖.๖๓);
Athettha dhīrā vinayanti chanda’’nti. (a. ni. 6.63);
นิสฺสรณนฺติ อปคโมฯ เนกฺขมฺมนฺติ ปฐมชฺฌานํ, วิเสสโต ตํ อสุภารมฺมณํ ทฎฺฐพฺพํฯ โย ปน ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา ตติยมคฺคํ ปตฺวา อนาคามิมเคฺคน นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ, ตสฺส จิตฺตํ อจฺจนฺตเมว กาเมหิ นิสฺสฎนฺติ อิทํ อุกฺกฎฺฐโต กามานํ นิสฺสรณํ เวทิตพฺพํฯ รูปานนฺติ รูปธมฺมานํ, วิเสเสน สทฺธิํ อารมฺมเณหิ กุสลวิปากกิริยาเภทโต สเพฺพสํ รูปาวจรธมฺมานํฯ อารุปฺปนฺติ อรูปาวจรชฺฌานํฯ เกจิ ปน ‘‘กามาน’’นฺติ ปทสฺส ‘‘สเพฺพสํ กามาวจรธมฺมาน’’นฺติ อตฺถํ วทนฺติฯ ‘‘เนกฺขมฺม’’นฺติ จ ‘‘ปญฺจ รูปาวจรชฺฌานานี’’ติฯ ตํ อฎฺฐกถาสุ นตฺถิ, น ยุชฺชติ จฯ ภูตนฺติ ชาตํฯ สงฺขตนฺติ สเมจฺจ สมฺภุยฺย ปจฺจเยหิ กตํฯ ปฎิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ การณโต นิพฺพตฺตํฯ ตีหิปิ ปเทหิ เตภูมเก ธเมฺม อนวเสสโต ปริยาทิยติฯ นิโรโธติ นิพฺพานํฯ เอตฺถ จ ปฐมาย ธาตุยา กามปริญฺญา วุตฺตา, ทุติยาย รูปปริญฺญา, ตติยาย สพฺพสงฺขตปริญฺญา สพฺพภวสมติกฺกโม วุโตฺตฯ
Nissaraṇanti apagamo. Nekkhammanti paṭhamajjhānaṃ, visesato taṃ asubhārammaṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Yo pana taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā tatiyamaggaṃ patvā anāgāmimaggena nibbānaṃ sacchikaroti, tassa cittaṃ accantameva kāmehi nissaṭanti idaṃ ukkaṭṭhato kāmānaṃ nissaraṇaṃ veditabbaṃ. Rūpānanti rūpadhammānaṃ, visesena saddhiṃ ārammaṇehi kusalavipākakiriyābhedato sabbesaṃ rūpāvacaradhammānaṃ. Āruppanti arūpāvacarajjhānaṃ. Keci pana ‘‘kāmāna’’nti padassa ‘‘sabbesaṃ kāmāvacaradhammāna’’nti atthaṃ vadanti. ‘‘Nekkhamma’’nti ca ‘‘pañca rūpāvacarajjhānānī’’ti. Taṃ aṭṭhakathāsu natthi, na yujjati ca. Bhūtanti jātaṃ. Saṅkhatanti samecca sambhuyya paccayehi kataṃ. Paṭiccasamuppannanti kāraṇato nibbattaṃ. Tīhipi padehi tebhūmake dhamme anavasesato pariyādiyati. Nirodhoti nibbānaṃ. Ettha ca paṭhamāya dhātuyā kāmapariññā vuttā, dutiyāya rūpapariññā, tatiyāya sabbasaṅkhatapariññā sabbabhavasamatikkamo vutto.
คาถาสุ กามนิสฺสรณํ ญตฺวาติ ‘‘อิทํ กามนิสฺสรณํ – เอวญฺจ กามโต นิสฺสรณ’’นฺติ ชานิตฺวาฯ อติกฺกมติ เอเตนาติ อติกฺกโม, อติกฺกมนูปาโย, ตํ อติกฺกมํ อารุปฺปํ ญตฺวาฯ สเพฺพ สงฺขารา สมนฺติ วูปสมนฺติ เอตฺถาติ สพฺพสงฺขารสมโถ, นิพฺพานํ, ตํ ผุสํ ผุสโนฺตฯ เสสํ เหฎฺฐา วุตฺตนยเมวฯ
Gāthāsu kāmanissaraṇaṃ ñatvāti ‘‘idaṃ kāmanissaraṇaṃ – evañca kāmato nissaraṇa’’nti jānitvā. Atikkamati etenāti atikkamo, atikkamanūpāyo, taṃ atikkamaṃ āruppaṃ ñatvā. Sabbe saṅkhārā samanti vūpasamanti etthāti sabbasaṅkhārasamatho, nibbānaṃ, taṃ phusaṃ phusanto. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / อิติวุตฺตกปาฬิ • Itivuttakapāḷi / ๓. นิสฺสรณิยสุตฺตํ • 3. Nissaraṇiyasuttaṃ
