| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३२. निस्सयनिद्देसवण्णना
32. Nissayaniddesavaṇṇanā
२३०. ब्यत्तस्साति एत्थ कित्तावता ब्यत्तो होतीति चे? निस्सयमुच्चनकेन पन सब्बन्तिमेन धम्मपरिच्छेदेन अत्थतो च ब्यञ्जनतो च द्वे मातिका पगुणा वाचुग्गता कातब्बा, पक्खदिवसेसु धम्मस्सावनत्थाय सुत्तन्ततो चत्तारो भाणवारा, सम्पत्तानं परिसानं परिकथनत्थाय अन्धकविन्दमहाराहुलोवादधम्मक्खन्धसदिसो एको कथामग्गो, सङ्घभत्तमङ्गलामङ्गलेसु अनुमोदनत्थाय तिस्सो अनुमोदना, उपोसथप्पवारणादिविजाननत्थं कम्माकम्मविनिच्छयो , समणधम्मकरणत्थं समाधिवसेन वा विपस्सनावसेन वा अरहत्तपरियोसानं एकं कम्मट्ठानं एत्तकं उग्गहेतब्बं। एत्तावता ब्यत्तो नाम होति चातुदिसो, इतरथा अब्यत्तो।
230.Byattassāti ettha kittāvatā byatto hotīti ce? Nissayamuccanakena pana sabbantimena dhammaparicchedena atthato ca byañjanato ca dve mātikā paguṇā vācuggatā kātabbā, pakkhadivasesu dhammassāvanatthāya suttantato cattāro bhāṇavārā, sampattānaṃ parisānaṃ parikathanatthāya andhakavindamahārāhulovādadhammakkhandhasadiso eko kathāmaggo, saṅghabhattamaṅgalāmaṅgalesu anumodanatthāya tisso anumodanā, uposathappavāraṇādivijānanatthaṃ kammākammavinicchayo , samaṇadhammakaraṇatthaṃ samādhivasena vā vipassanāvasena vā arahattapariyosānaṃ ekaṃ kammaṭṭhānaṃ ettakaṃ uggahetabbaṃ. Ettāvatā byatto nāma hoti cātudiso, itarathā abyatto.
२३१. इदानि निस्सयग्गहणाकारं दस्सेतुं ‘‘एकंस’’न्तिआदि वुत्तं। एत्थ (महाव॰ १०३) आयस्मतोति आयस्मन्तं।
231. Idāni nissayaggahaṇākāraṃ dassetuṃ ‘‘ekaṃsa’’ntiādi vuttaṃ. Ettha (mahāva. 103) āyasmatoti āyasmantaṃ.
२३२. इदानि पटिप्पस्सद्धिविधानं दस्सेतुं ‘‘पक्कन्ते’’तिआदि वुत्तं, ‘‘पञ्चिमा, भिक्खवे, निस्सयप्पटिप्पस्सद्धियो उपज्झायम्हा। उपज्झायो पक्कन्तो वा होति विब्भन्तो वा कालकतो वा पक्खसङ्कन्तो वा आणत्तियेव पञ्चमी’’ति (महाव॰ ८३), ‘‘छयिमा, भिक्खवे, निस्सयप्पटिप्पस्सद्धियो आचरियम्हा। आचरियो पक्कन्तो वा होति विब्भन्तो वा कालकतो वा पक्खसङ्कन्तो वा आणत्तियेव पञ्चमी, उपज्झायेन वा समोधानगतो होती’’ति इदं पन उभयं इध दस्सितं। सचे आचरियुपज्झाया सामन्तविहारेसुपि अपरिक्खित्तेसु लेड्डुपातद्वयब्भन्तरे वसन्ति, निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति। परिक्खित्तेसुपि न पटिप्पस्सम्भतीति एके। आचरिया पन न इच्छन्ति। कस्माति चे? निस्सयग्गहणप्पटिप्पस्सद्धीनं उपचारसीमाय परिच्छिन्नत्ता। लेड्डुपातेन उपचारसीमापरिच्छेदो पन अपरिक्खित्तेसु एव लब्भति, न परिक्खित्तेसु। तस्मा आचरियानं विनिच्छयेव ठातब्बं।
232. Idāni paṭippassaddhividhānaṃ dassetuṃ ‘‘pakkante’’tiādi vuttaṃ, ‘‘pañcimā, bhikkhave, nissayappaṭippassaddhiyo upajjhāyamhā. Upajjhāyo pakkanto vā hoti vibbhanto vā kālakato vā pakkhasaṅkanto vā āṇattiyeva pañcamī’’ti (mahāva. 83), ‘‘chayimā, bhikkhave, nissayappaṭippassaddhiyo ācariyamhā. Ācariyo pakkanto vā hoti vibbhanto vā kālakato vā pakkhasaṅkanto vā āṇattiyeva pañcamī, upajjhāyena vā samodhānagato hotī’’ti idaṃ pana ubhayaṃ idha dassitaṃ. Sace ācariyupajjhāyā sāmantavihāresupi aparikkhittesu leḍḍupātadvayabbhantare vasanti, nissayo na paṭippassambhati. Parikkhittesupi na paṭippassambhatīti eke. Ācariyā pana na icchanti. Kasmāti ce? Nissayaggahaṇappaṭippassaddhīnaṃ upacārasīmāya paricchinnattā. Leḍḍupātena upacārasīmāparicchedo pana aparikkhittesu eva labbhati, na parikkhittesu. Tasmā ācariyānaṃ vinicchayeva ṭhātabbaṃ.
पक्कन्तेति एत्थ (महाव॰ अट्ठ॰ ८३) सचे आचरियो अन्तेवासिकं अनामन्तेत्वाव उपचारसीमं अतिक्कमति, निस्सयो पटिप्पस्सम्भति। सचे उपचारसीमं अनतिक्कमित्वाव निवत्तति, न पटिप्पस्सम्भति। आचरियं अनामन्तेत्वा अन्तेवासिकस्स गमनेपि एसेव नयो। सचे आचरियो कत्थचि गन्तुकामो अन्तेवासिकं आपुच्छति, अन्तेवासिकोपि ‘‘साधु साधू’’ति सम्पटिच्छति, तङ्खणे एव पटिप्पस्सम्भति। एवं आचरियं आपुच्छित्वा अन्तेवासिकस्स गमनेपि। द्वीसुपि अन्तोविहारेयेव ठितेसु आचरियो वा अन्तेवासिकं, अन्तेवासिको वा आचरियं अनापुच्छित्वाव सचे द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमति, पटिप्पस्सम्भति। पक्खसङ्कन्ते वा विब्भन्ते वा कालकते वा तङ्खणेयेव पटिप्पस्सम्भति । आणत्ति नाम निस्सयप्पणामना। दस्सनसवनवसेन दुविधं समोधानं।
Pakkanteti ettha (mahāva. aṭṭha. 83) sace ācariyo antevāsikaṃ anāmantetvāva upacārasīmaṃ atikkamati, nissayo paṭippassambhati. Sace upacārasīmaṃ anatikkamitvāva nivattati, na paṭippassambhati. Ācariyaṃ anāmantetvā antevāsikassa gamanepi eseva nayo. Sace ācariyo katthaci gantukāmo antevāsikaṃ āpucchati, antevāsikopi ‘‘sādhu sādhū’’ti sampaṭicchati, taṅkhaṇe eva paṭippassambhati. Evaṃ ācariyaṃ āpucchitvā antevāsikassa gamanepi. Dvīsupi antovihāreyeva ṭhitesu ācariyo vā antevāsikaṃ, antevāsiko vā ācariyaṃ anāpucchitvāva sace dve leḍḍupāte atikkamati, paṭippassambhati. Pakkhasaṅkante vā vibbhante vā kālakate vā taṅkhaṇeyeva paṭippassambhati . Āṇatti nāma nissayappaṇāmanā. Dassanasavanavasena duvidhaṃ samodhānaṃ.
२३३. अलज्जिन्ति एत्थ –
233.Alajjinti ettha –
‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जति।
‘‘Sañcicca āpattiṃ āpajjati;
आपत्तिं परिगूहति।
Āpattiṃ parigūhati;
अगतिगमनञ्च गच्छति।
Agatigamanañca gacchati;
एदिसो वुच्चति अलज्जिपुग्गलो’’ति॥ (परि॰ ३५९) –
Ediso vuccati alajjipuggalo’’ti. (pari. 359) –
एवं वुत्तं। ‘‘न भिक्खवे अलज्जिनं निस्साय वत्थब्बं। यो वसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ १२०) हि वुत्तं।
Evaṃ vuttaṃ. ‘‘Na bhikkhave alajjinaṃ nissāya vatthabbaṃ. Yo vaseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 120) hi vuttaṃ.
२३४. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अद्धानमग्गप्पटिपन्नेन भिक्खुना निस्सयं अलभमानेन अनिस्सितेन वत्थु’’न्ति (महाव॰ १२१) वुत्तत्ता ‘‘अद्धिकस्सा’’ति वुत्तं। गिलानुपट्ठाकस्स च याचितस्साति सम्बन्धो। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानुपट्ठाकेन भिक्खुना निस्सयं अलभमानेन याचियमानेन अनिस्सितेन वत्थु’’न्ति (महाव॰ १२१) हि वुत्तं। सल्लक्खेन्तेन फासुकन्ति फासुविहारं सल्लक्खेन्तेन। इदं पन परिहारं (महाव॰ अट्ठ॰ १२१) सोतापन्नादिअरियसावको वा थामगतसमथविपस्सनालाभी वा बालपुथुज्जनो वा न लभति। यस्स खो पन समथविपस्सना तरुणा होति, न थामगता, अयं लभति। असन्ते निस्सयदायके ‘‘यदा पटिरूपो निस्सयदायको आगच्छिस्सति, तदा तस्स निस्साय वसिस्सामी’’ति आभोगं कत्वा याव आसाळ्हीपुण्णमा, ताव वसितुं लभति। सचे पन आसाळ्हीमासे निस्सयदायकं न लभति, यत्थ अत्थि, तत्थ गन्तब्बं। अन्तोवस्से पन अनिस्सितेन वत्थुं न वट्टति। सभागे दायके असन्ते वसितुं लब्भतीति सब्बपदेसु योजना कातब्बा। निस्सयविनिच्छयो।
234. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, addhānamaggappaṭipannena bhikkhunā nissayaṃ alabhamānena anissitena vatthu’’nti (mahāva. 121) vuttattā ‘‘addhikassā’’ti vuttaṃ. Gilānupaṭṭhākassa ca yācitassāti sambandho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, gilānupaṭṭhākena bhikkhunā nissayaṃ alabhamānena yāciyamānena anissitena vatthu’’nti (mahāva. 121) hi vuttaṃ. Sallakkhentena phāsukanti phāsuvihāraṃ sallakkhentena. Idaṃ pana parihāraṃ (mahāva. aṭṭha. 121) sotāpannādiariyasāvako vā thāmagatasamathavipassanālābhī vā bālaputhujjano vā na labhati. Yassa kho pana samathavipassanā taruṇā hoti, na thāmagatā, ayaṃ labhati. Asante nissayadāyake ‘‘yadā paṭirūpo nissayadāyako āgacchissati, tadā tassa nissāya vasissāmī’’ti ābhogaṃ katvā yāva āsāḷhīpuṇṇamā, tāva vasituṃ labhati. Sace pana āsāḷhīmāse nissayadāyakaṃ na labhati, yattha atthi, tattha gantabbaṃ. Antovasse pana anissitena vatthuṃ na vaṭṭati. Sabhāge dāyake asante vasituṃ labbhatīti sabbapadesu yojanā kātabbā. Nissayavinicchayo.
निस्सयनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Nissayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
