| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३२. निस्सयनिद्देसवण्णना
32. Nissayaniddesavaṇṇanā
२३०. ब्यत्तस्साति ‘‘कारिय’’न्ति कितकयोगे कत्तरि छट्ठी। ब्यत्तो च नाम ‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनिस्सितेन वत्थब्बं, आपत्तिं जानाति, अनापत्तिं जानाति, लहुकं आपत्तिं जानाति, गरुकं आपत्तिं जानाति, उभयानि खो पनस्स पातिमोक्खानि वित्थारेन स्वागतानि होन्ति सुविभत्तानि सुप्पवत्तीनि सुविनिच्छितानि सुत्तसो अनुब्यञ्जनसो। इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहि अङ्गेहि समन्नागतेन भिक्खुना अनिस्सितेन वत्थब्ब’’न्ति (महाव॰ १०३) एवं वुत्तब्यत्तो च बहुस्सुतब्यत्तो च वेदितब्बो।
230.Byattassāti ‘‘kāriya’’nti kitakayoge kattari chaṭṭhī. Byatto ca nāma ‘‘pañcahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatena bhikkhunā anissitena vatthabbaṃ, āpattiṃ jānāti, anāpattiṃ jānāti, lahukaṃ āpattiṃ jānāti, garukaṃ āpattiṃ jānāti, ubhayāni kho panassa pātimokkhāni vitthārena svāgatāni honti suvibhattāni suppavattīni suvinicchitāni suttaso anubyañjanaso. Imehi kho, bhikkhave, pañcahi aṅgehi samannāgatena bhikkhunā anissitena vatthabba’’nti (mahāva. 103) evaṃ vuttabyatto ca bahussutabyatto ca veditabbo.
तत्थ सुविभत्तानीति सुट्ठु विभत्तानि पदपच्चाभट्ठसङ्करदोसविरहितानि। सुप्पवत्तीनीति पगुणानि वाचुग्गतानि। सुविनिच्छितानि सुत्तसोति खन्धकपरिवारतो आहरितब्बसुत्तवसेन सुट्ठु विनिच्छितानि। अनुब्यञ्जनसोति अक्खरपदपारिपूरिया सुविनिच्छितानि अक्खण्डानि अविपरीतक्खरानि। एतेन अट्ठकथा दीपिता। अट्ठकथातो हि एस विनिच्छयो होतीति। बहुस्सुतब्यत्तो पन येन सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन द्वे मातिका पगुणा वाचुग्गता, पक्खदिवसेसु धम्मसवनत्थाय सुत्तन्ततो चत्तारो भाणवारा, सम्पत्तानं परिसानं परिकथनत्थाय अन्धकविन्दमहाराहुलोवादअम्बट्ठसदिसो एको कथामग्गो, सङ्घभत्तमङ्गलामङ्गलेसु अनुमोदनत्थाय तिस्सो अनुमोदना, उपोसथप्पवारणादिजाननत्थं कम्माकम्मविनिच्छयो, समणधम्मकरणत्थं समाधिवसेन विपस्सनावसेन वा अरहत्तमग्गपरियोसानमेकं कम्मट्ठानं एत्तकं उग्गहितं, स्वायं वुच्चति। नत्थि निस्साय कारियन्ति आचरियादिं निस्साय वासेन कत्तब्बं नत्थि। ‘‘निस्सयकारिय’’न्ति वा पाठो, निस्सयेन कारियन्ति समासो। जीवस्स यत्तको परिच्छेदो यावजीवं।
Tattha suvibhattānīti suṭṭhu vibhattāni padapaccābhaṭṭhasaṅkaradosavirahitāni. Suppavattīnīti paguṇāni vācuggatāni. Suvinicchitānisuttasoti khandhakaparivārato āharitabbasuttavasena suṭṭhu vinicchitāni. Anubyañjanasoti akkharapadapāripūriyā suvinicchitāni akkhaṇḍāni aviparītakkharāni. Etena aṭṭhakathā dīpitā. Aṭṭhakathāto hi esa vinicchayo hotīti. Bahussutabyatto pana yena sabbantimena paricchedena dve mātikā paguṇā vācuggatā, pakkhadivasesu dhammasavanatthāya suttantato cattāro bhāṇavārā, sampattānaṃ parisānaṃ parikathanatthāya andhakavindamahārāhulovādaambaṭṭhasadiso eko kathāmaggo, saṅghabhattamaṅgalāmaṅgalesu anumodanatthāya tisso anumodanā, uposathappavāraṇādijānanatthaṃ kammākammavinicchayo, samaṇadhammakaraṇatthaṃ samādhivasena vipassanāvasena vā arahattamaggapariyosānamekaṃ kammaṭṭhānaṃ ettakaṃ uggahitaṃ, svāyaṃ vuccati. Natthi nissāya kāriyanti ācariyādiṃ nissāya vāsena kattabbaṃ natthi. ‘‘Nissayakāriya’’nti vā pāṭho, nissayena kāriyanti samāso. Jīvassa yattako paricchedo yāvajīvaṃ.
२३१. तेन निस्साय वसन्तेन एवं निस्सयो गहेतब्बोति दस्सेतुं ‘‘एकंस’’न्तिआदि वुत्तं। एकंसन्ति एको अंसो अस्स चीवरस्साति विग्गहो। किरियाविसेसनं वा भुम्मत्थे वा उपयोगवचनं, एकस्मिं अंसेति अत्थो। अञ्जलि करपुटो। यावततियकं वदेति उपसम्पदाय सट्ठिवस्सेन सत्ततिवस्सेन वापि ब्यत्तस्स नवकस्स सन्तिके यावततियकं वचनं करेय्य। यावततियो वारो अस्साति किरियाविसेसनसमासो। आयस्मतोति आयस्मन्तं। वच्छामीति वसामि। उपज्झं गण्हन्तेनापि ‘‘उपज्झायो मे, भन्ते, होही’’ति गहेतब्बं। तं पन ‘‘आचरियो’’ति एत्थ ‘‘उपज्झायो’’ति वचनं विसेसोति एत्थ वाचाभेदतो न विसुं वुत्तं। न केवलमेत्थ निस्सयुपज्झायगहणे, गामप्पवेसनादीसुपि एवमेव कत्वा ‘‘अहं आवुसो’’ति वा ‘‘भन्ते’’ति वा वत्वा ‘‘गामप्पवेसनं आपुच्छामी’’तिआदिना वत्तब्बं।
231. Tena nissāya vasantena evaṃ nissayo gahetabboti dassetuṃ ‘‘ekaṃsa’’ntiādi vuttaṃ. Ekaṃsanti eko aṃso assa cīvarassāti viggaho. Kiriyāvisesanaṃ vā bhummatthe vā upayogavacanaṃ, ekasmiṃ aṃseti attho. Añjali karapuṭo. Yāvatatiyakaṃ vadeti upasampadāya saṭṭhivassena sattativassena vāpi byattassa navakassa santike yāvatatiyakaṃ vacanaṃ kareyya. Yāvatatiyo vāro assāti kiriyāvisesanasamāso. Āyasmatoti āyasmantaṃ. Vacchāmīti vasāmi. Upajjhaṃ gaṇhantenāpi ‘‘upajjhāyo me, bhante, hohī’’ti gahetabbaṃ. Taṃ pana ‘‘ācariyo’’ti ettha ‘‘upajjhāyo’’ti vacanaṃ visesoti ettha vācābhedato na visuṃ vuttaṃ. Na kevalamettha nissayupajjhāyagahaṇe, gāmappavesanādīsupi evameva katvā ‘‘ahaṃ āvuso’’ti vā ‘‘bhante’’ti vā vatvā ‘‘gāmappavesanaṃ āpucchāmī’’tiādinā vattabbaṃ.
२३२. निस्सयपटिप्पस्सद्धिं दस्सेति ‘‘पक्कन्ते’’तिआदिना। पक्कन्तेति उपज्झाये आचरिये सद्धिविहारिके अन्तेवासिके च गामादीसु यत्थ कत्थचि आपुच्छित्वा वा अनापुच्छित्वा वा गते। तेसु येन केनचि ‘‘असुकं नाम गामं गच्छामी’’ति वुत्ते तेसुयेव येन केनचि ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छितेपि तं तं नियमं अतिक्कमित्वा पक्कन्तेपि अनापुच्छा पन उपचारसीमातिक्कमेन पक्कन्तेपि निस्सयो सम्मति पटिप्पस्सम्भति। पक्खसङ्कन्तेति तित्थियपक्खसङ्कन्ते चापि विब्भन्ते चापि मरणेन च तङ्खणञ्ञेव पटिप्पस्सम्भति। आणत्ति नाम ‘‘पणामेमि त’’न्ति वा ‘‘मा इध पविसा’’तिआदिका निस्सयप्पणामना। ताय पणामितेन आचरियुपज्झाया खमापेतब्बा। अखमन्तेसु दण्डकम्मं कत्वा तस्मिं विहारे महाथेरे गहेत्वापि सामन्तविहारे भिक्खू गहेत्वापि खमापेतब्बा। न खमन्ति चे, आचरियुपज्झायानं सभागानं सन्तिके वसितब्बं। येन केनचि कारणेन न सक्का होति तत्र आचरियुपज्झायानं सभागानं सन्तिके वसितुं, तंयेव विहारं आगन्त्वा अञ्ञस्स सन्तिके निस्सयं गहेत्वा वसितब्बं। तत्थ ‘‘पञ्चहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतं सद्धिविहारिकं अप्पणामेन्तो उपज्झायो सातिसारो होति, पणामेन्तो अनतिसारो होति। उपज्झायम्हि नाधिमत्तं पेमं होति, नाधिमत्तो पसादो होति, नाधिमत्ता हिरी होति, नाधिमत्तो गारवो होति, नाधिमत्ता भावना होति। इमेहि खो, भिक्खवे, पञ्चहङ्गेहि…पे॰… होति (महाव॰ ६८)। पञ्चहि, भिक्खवे , अङ्गेहि समन्नागतं अन्तेवासिकं अप्पणामेन्तो आचरियो…पे॰… होती’’ति (महाव॰ ८१) वुत्तत्ता पन असम्मावत्तन्ते अन्तेवासिकसद्धिविहारिके अप्पणामेन्ता आचरियुपज्झाया दुक्कटं आपज्जन्तीति वेदितब्बं। भावनाति मेत्ताभावना। उपज्झायसमोधानं पन तस्स दस्सनसवनवसेन वेदितब्बं।
232. Nissayapaṭippassaddhiṃ dasseti ‘‘pakkante’’tiādinā. Pakkanteti upajjhāye ācariye saddhivihārike antevāsike ca gāmādīsu yattha katthaci āpucchitvā vā anāpucchitvā vā gate. Tesu yena kenaci ‘‘asukaṃ nāma gāmaṃ gacchāmī’’ti vutte tesuyeva yena kenaci ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitepi taṃ taṃ niyamaṃ atikkamitvā pakkantepi anāpucchā pana upacārasīmātikkamena pakkantepi nissayo sammati paṭippassambhati. Pakkhasaṅkanteti titthiyapakkhasaṅkante cāpi vibbhante cāpi maraṇena ca taṅkhaṇaññeva paṭippassambhati. Āṇatti nāma ‘‘paṇāmemi ta’’nti vā ‘‘mā idha pavisā’’tiādikā nissayappaṇāmanā. Tāya paṇāmitena ācariyupajjhāyā khamāpetabbā. Akhamantesu daṇḍakammaṃ katvā tasmiṃ vihāre mahāthere gahetvāpi sāmantavihāre bhikkhū gahetvāpi khamāpetabbā. Na khamanti ce, ācariyupajjhāyānaṃ sabhāgānaṃ santike vasitabbaṃ. Yena kenaci kāraṇena na sakkā hoti tatra ācariyupajjhāyānaṃ sabhāgānaṃ santike vasituṃ, taṃyeva vihāraṃ āgantvā aññassa santike nissayaṃ gahetvā vasitabbaṃ. Tattha ‘‘pañcahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgataṃ saddhivihārikaṃ appaṇāmento upajjhāyo sātisāro hoti, paṇāmento anatisāro hoti. Upajjhāyamhi nādhimattaṃ pemaṃ hoti, nādhimatto pasādo hoti, nādhimattā hirī hoti, nādhimatto gāravo hoti, nādhimattā bhāvanā hoti. Imehi kho, bhikkhave, pañcahaṅgehi…pe… hoti (mahāva. 68). Pañcahi, bhikkhave , aṅgehi samannāgataṃ antevāsikaṃ appaṇāmento ācariyo…pe… hotī’’ti (mahāva. 81) vuttattā pana asammāvattante antevāsikasaddhivihārike appaṇāmentā ācariyupajjhāyā dukkaṭaṃ āpajjantīti veditabbaṃ. Bhāvanāti mettābhāvanā. Upajjhāyasamodhānaṃ pana tassa dassanasavanavasena veditabbaṃ.
२३३. अलज्जिन्ति –
233.Alajjinti –
‘‘सञ्चिच्च आपत्तिं आपज्जति।
‘‘Sañcicca āpattiṃ āpajjati;
आपत्तिं परिगूहति।
Āpattiṃ parigūhati;
अगतिगमनञ्च गच्छति।
Agatigamanañca gacchati;
एदिसो वुच्चति अलज्जिपुग्गलो’’ति॥ (परि॰ ३५९) –
Ediso vuccati alajjipuggalo’’ti. (pari. 359) –
एवं वुत्तलक्खणं अलज्जिं। निस्सयं देन्तेनापि लज्जिनोयेव दातब्बं। ‘‘न भिक्खवे अलज्जीनं निस्सयो दातब्बो। यो ददेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ १२०) हि वुत्तं। अदिट्ठपुब्बस्स कतिपाहं आचारं उपपरिक्खित्वा दातब्बं। अपुब्बन्ति एत्थ सम्बन्धिसद्दत्ता पुब्ब-सद्देन पुब्बवासो गहितो, नत्थि पुब्बो अस्साति अपुब्बं, नवन्ति वुत्तं होति। चत्तारि पञ्च वा परिमाणमेतेसन्ति विग्गहो। एत्थ पन परिमाण-सद्दसन्निधानेन सङ्ख्येय्यवाचिनोपिते सङ्ख्यामत्तवाचिनो होन्तीति चतुपञ्चसङ्ख्यापरिमाणमेव सङ्ख्येय्यमाह, तस्मा विग्गहपदत्थेहि भिन्नो अञ्ञपदत्थो सम्भवतीति समासो। वा-सद्दस्स यो विकप्पत्थो, तत्थ चायं समासो, चत्तारि वा पञ्च वा, चतुपञ्च अहानि, तेसं अहानं समाहारो चतुपञ्चाहं। भिक्खुसभागतन्ति समानो भागो लज्जितासङ्खातो कोट्ठासो येसं, भिक्खूहि सभागा, तेसं भावो भिक्खुसभागता, तं, पेसलभावन्ति अत्थो। ‘‘थेरो लज्जी’’ति जानन्तेन पन पकतिया निस्सयदानट्ठानं गतेन च तदहेव गहेतब्बो, एकदिवसम्पि परिहारो नत्थि। सचे ‘‘ओकासे अलभन्ते पच्चूससमये गहेस्सामी’’ति सयति, अरुणं उग्गतम्पि न जानाति, अनापत्ति। लद्धपरिहारेनापि वसितुं वट्टतीति।
Evaṃ vuttalakkhaṇaṃ alajjiṃ. Nissayaṃ dentenāpi lajjinoyeva dātabbaṃ. ‘‘Na bhikkhave alajjīnaṃ nissayo dātabbo. Yo dadeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 120) hi vuttaṃ. Adiṭṭhapubbassa katipāhaṃ ācāraṃ upaparikkhitvā dātabbaṃ. Apubbanti ettha sambandhisaddattā pubba-saddena pubbavāso gahito, natthi pubbo assāti apubbaṃ, navanti vuttaṃ hoti. Cattāri pañca vā parimāṇametesanti viggaho. Ettha pana parimāṇa-saddasannidhānena saṅkhyeyyavācinopite saṅkhyāmattavācino hontīti catupañcasaṅkhyāparimāṇameva saṅkhyeyyamāha, tasmā viggahapadatthehi bhinno aññapadattho sambhavatīti samāso. Vā-saddassa yo vikappattho, tattha cāyaṃ samāso, cattāri vā pañca vā, catupañca ahāni, tesaṃ ahānaṃ samāhāro catupañcāhaṃ. Bhikkhusabhāgatanti samāno bhāgo lajjitāsaṅkhāto koṭṭhāso yesaṃ, bhikkhūhi sabhāgā, tesaṃ bhāvo bhikkhusabhāgatā, taṃ, pesalabhāvanti attho. ‘‘Thero lajjī’’ti jānantena pana pakatiyā nissayadānaṭṭhānaṃ gatena ca tadaheva gahetabbo, ekadivasampi parihāro natthi. Sace ‘‘okāse alabhante paccūsasamaye gahessāmī’’ti sayati, aruṇaṃ uggatampi na jānāti, anāpatti. Laddhaparihārenāpi vasituṃ vaṭṭatīti.
२३४. ‘‘लब्भती’’ति कम्मनि निप्फन्नत्ता अवुत्तकत्ताति ‘‘अद्धिकस्सा’’तिआदीसु कत्तरि सामिवचनं, ‘‘अद्धिकेना’’ तिआदि वुत्तं होति। ‘‘सल्लक्खेन्तेना’’ति पन सरूपेनेव निद्दिट्ठं। वसितुन्ति वुत्तकम्मं। भावे हि तुं-पच्चयो, वासोति अत्थो। याचितस्साति ‘‘गिलानुपट्ठाकस्स चा’’ति एत्थ विसेसनं। सचे पन ‘‘याचाहि म’’न्ति वुच्चमानोपि गिलानो मानेन न याचति, गन्तब्बं। अरञ्ञे वा सल्लक्खेन्तेन फासुकन्ति यत्थ वसन्तस्स पटिलद्धतरुणसमथविपस्सनाविसेसभागितावसेन फासु होति, तस्मिं अरञ्ञे तादिसं फासुविहारं सल्लक्खेन्तेन आरञ्ञकेन। दायके असन्तेति पदच्छेदो। तावाति अवधिम्हि, अद्धिकादीहि याव निस्सयदायको लब्भति, ताव, आरञ्ञकेन पन ‘‘पटिरूपे निस्सयदायके सति निस्साय वसिस्सामी’’ति आभोगं कत्वा याव आसाळ्हिपुण्णमा, तावाति अत्थो। ‘‘सचे पन आसाळ्हिमासे आचरियो नागच्छति, यत्थ निस्सयो लब्भति, तत्थ गन्तब्बं (महाव॰ अट्ठ॰ १२१)। अन्तोवस्से पन निबद्धवासं वसितब्बं, निस्सयो च गहेतब्बो’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ १२१) हि अट्ठकथायं वुत्तं।
234. ‘‘Labbhatī’’ti kammani nipphannattā avuttakattāti ‘‘addhikassā’’tiādīsu kattari sāmivacanaṃ, ‘‘addhikenā’’ tiādi vuttaṃ hoti. ‘‘Sallakkhentenā’’ti pana sarūpeneva niddiṭṭhaṃ. Vasitunti vuttakammaṃ. Bhāve hi tuṃ-paccayo, vāsoti attho. Yācitassāti ‘‘gilānupaṭṭhākassa cā’’ti ettha visesanaṃ. Sace pana ‘‘yācāhi ma’’nti vuccamānopi gilāno mānena na yācati, gantabbaṃ. Araññe vā sallakkhentena phāsukanti yattha vasantassa paṭiladdhataruṇasamathavipassanāvisesabhāgitāvasena phāsu hoti, tasmiṃ araññe tādisaṃ phāsuvihāraṃ sallakkhentena āraññakena. Dāyake asanteti padacchedo. Tāvāti avadhimhi, addhikādīhi yāva nissayadāyako labbhati, tāva, āraññakena pana ‘‘paṭirūpe nissayadāyake sati nissāya vasissāmī’’ti ābhogaṃ katvā yāva āsāḷhipuṇṇamā, tāvāti attho. ‘‘Sace pana āsāḷhimāse ācariyo nāgacchati, yattha nissayo labbhati, tattha gantabbaṃ (mahāva. aṭṭha. 121). Antovasse pana nibaddhavāsaṃ vasitabbaṃ, nissayo ca gahetabbo’’ti (mahāva. aṭṭha. 121) hi aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ.
अम्हाकं पन केचि अन्तेवासिकत्थेरा ‘‘न भिक्खवे वस्सं न उपगन्तब्बं। यो न उपगच्छेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’ति (महाव॰ १८६) च ‘न भिक्खवे तदहु वस्सूपनायिकाय वस्सं अनुपगन्तुकामेन सञ्चिच्च आवासो अतिक्कमितब्बो। यो अतिक्कमेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’ति (महाव॰ १८६) पाळिवचनतो केनचि कारणेन निस्सयं अलभमानेनपि न सक्का अन्तोवस्से वस्सं अनुपगन्तुं। ‘अन्तोवस्से पना’तिआदीसु पन च-सद्दो अन्वाचयत्थो, तस्मा तेनापि वस्सं उपगन्तब्बमेवा’’ति वदिंसु।
Amhākaṃ pana keci antevāsikattherā ‘‘na bhikkhave vassaṃ na upagantabbaṃ. Yo na upagaccheyya, āpatti dukkaṭassā’ti (mahāva. 186) ca ‘na bhikkhave tadahu vassūpanāyikāya vassaṃ anupagantukāmena sañcicca āvāso atikkamitabbo. Yo atikkameyya, āpatti dukkaṭassā’ti (mahāva. 186) pāḷivacanato kenaci kāraṇena nissayaṃ alabhamānenapi na sakkā antovasse vassaṃ anupagantuṃ. ‘Antovasse panā’tiādīsu pana ca-saddo anvācayattho, tasmā tenāpi vassaṃ upagantabbamevā’’ti vadiṃsu.
मयं पनेत्थ एवमवोचुम्ह ‘‘भगवता अनुपगमने दुक्कटं अनन्तरायिकस्सेव वुत्तं, तेनेव ‘केनचि अन्तरायेन पुरिमिकं अनुपगतेन पच्छिमिका उपगन्तब्बा’ति अट्ठकथायं (महाव॰ अट्ठ॰ १८५) वुत्तं। अन्तरायो च नाम अन्तरा वेमज्झे एतीति अन्तरायो, यो कोचि बाधकप्पच्चयताय अधिप्पेतो वुच्चति ‘न लभन्ति पतिरूपं उपट्ठाकं, एसेव अन्तरायोति पक्कमितब्ब’न्तिआदीसु (महाव॰ २०१) विय, तस्मा बाधकप्पच्चयता अधिप्पेता । निस्सयालाभोपि अन्तरायोत्वेव विञ्ञायति। सक्का हि वत्तुं ‘अन्तरायो वस्सूपगमो सन्निस्सयत्ता तरुणसमथविपस्सनालाभीनं कतोकासो विया’ति। तरुणसमथविपस्सनालाभीनम्पि हि कतोकासेपि ‘सचे पन आसाळ्हिमासे आचरियो नागच्छति, यत्थ निस्सयो लब्भति, तत्थ गन्तब्ब’न्ति दळ्हं कत्वा अट्ठकथायं (महाव॰ अट्ठ॰ १२१) वुत्तं। अम्हाकं गरूहि च सारत्थदीपनियं (सारत्थ॰ टी॰ महावग्ग ३.१२१) ‘आचरियं आगमेन्तस्सेव चे वस्सूपनायिकदिवसो होति, होतु, गन्तब्बं तत्थ, यत्थ निस्सयदायकं लभती’ति वस्सूपनायिकदिवसेपि निस्सयत्थाय गमनमेव वुत्तं। अथ च पन महाकारुणिकोपि भगवा ‘अनुजानामि, भिक्खवे, गिलानुपट्ठाकेन भिक्खुना निस्सयं अलभमानेन याचियमानेन अनिस्सितकेन वत्थु’न्ति (महाव॰ १२१) गिलानविसयेपि निस्सयं गरुकं कत्वा पट्ठपेसि। यं पन अनिस्सयं, तं अनन्तरायं निस्सयमुत्तकस्स वस्सूपगमनं विय। अपिच नावाय गच्छन्तस्स पन वस्साने आगतेपि निस्सयं अलभन्तस्स अनापत्तीति नावाय गच्छतोयेव आवेणिका अनापत्तिकता वुत्ता। तस्मा निस्सयालाभो बाधकप्पच्चयो वस्सूपगमनस्स, न वस्सूपगमनं निस्सयस्साति अन्तरायोयेव निस्सयालाभो। ततोयेव टीकायं ‘अन्तोवस्से पन अनिस्सितेन वत्थुं न वट्टती’ति वुत्तं। तस्मायेव च ‘अन्तोवस्से पना’तिआदीसु निस्सयदायके सति निबद्धवासं वसितब्बञ्च निस्सयो गहेतब्बो च होतीति गमनकिरियाय खीयमानतावसेन च-सद्दो समुच्चयो गहेतब्बो’’ति।
Mayaṃ panettha evamavocumha ‘‘bhagavatā anupagamane dukkaṭaṃ anantarāyikasseva vuttaṃ, teneva ‘kenaci antarāyena purimikaṃ anupagatena pacchimikā upagantabbā’ti aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 185) vuttaṃ. Antarāyo ca nāma antarā vemajjhe etīti antarāyo, yo koci bādhakappaccayatāya adhippeto vuccati ‘na labhanti patirūpaṃ upaṭṭhākaṃ, eseva antarāyoti pakkamitabba’ntiādīsu (mahāva. 201) viya, tasmā bādhakappaccayatā adhippetā . Nissayālābhopi antarāyotveva viññāyati. Sakkā hi vattuṃ ‘antarāyo vassūpagamo sannissayattā taruṇasamathavipassanālābhīnaṃ katokāso viyā’ti. Taruṇasamathavipassanālābhīnampi hi katokāsepi ‘sace pana āsāḷhimāse ācariyo nāgacchati, yattha nissayo labbhati, tattha gantabba’nti daḷhaṃ katvā aṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 121) vuttaṃ. Amhākaṃ garūhi ca sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.121) ‘ācariyaṃ āgamentasseva ce vassūpanāyikadivaso hoti, hotu, gantabbaṃ tattha, yattha nissayadāyakaṃ labhatī’ti vassūpanāyikadivasepi nissayatthāya gamanameva vuttaṃ. Atha ca pana mahākāruṇikopi bhagavā ‘anujānāmi, bhikkhave, gilānupaṭṭhākena bhikkhunā nissayaṃ alabhamānena yāciyamānena anissitakena vatthu’nti (mahāva. 121) gilānavisayepi nissayaṃ garukaṃ katvā paṭṭhapesi. Yaṃ pana anissayaṃ, taṃ anantarāyaṃ nissayamuttakassa vassūpagamanaṃ viya. Apica nāvāya gacchantassa pana vassāne āgatepi nissayaṃ alabhantassa anāpattīti nāvāya gacchatoyeva āveṇikā anāpattikatā vuttā. Tasmā nissayālābho bādhakappaccayo vassūpagamanassa, na vassūpagamanaṃ nissayassāti antarāyoyeva nissayālābho. Tatoyeva ṭīkāyaṃ ‘antovasse pana anissitena vatthuṃ na vaṭṭatī’ti vuttaṃ. Tasmāyeva ca ‘antovasse panā’tiādīsu nissayadāyake sati nibaddhavāsaṃ vasitabbañca nissayo gahetabbo ca hotīti gamanakiriyāya khīyamānatāvasena ca-saddo samuccayo gahetabbo’’ti.
निस्सयनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Nissayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
