| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
निस्सयपटिप्पस्सद्धिकथावण्णना
Nissayapaṭippassaddhikathāvaṇṇanā
८३. दिसं गतोति तत्थ धुरनिक्खित्तवासो हुत्वा तिरोगामं गतो। यत्थ निस्सयो लब्भति, तत्थ गन्तब्बन्ति एत्थापि उपज्झाये वुत्तनयेनेव ‘‘कतिपाहेन गमिस्सामी’’ति गमने चेस उस्साहो रक्खति। मा इध पटिक्कमीति मा इध गच्छ। सभागा नाम उपज्झायस्स सिस्सा। तत्थ निस्सयं गहेत्वा। यदि एवं को विसेसोति चे? तेन इदं वुच्चति ‘‘अप्पेव नाम खमेय्या’’ति। वसितुं वट्टतीति उपज्झायेन परिच्चत्तत्ता उपज्झायसमोधानं निरत्थकन्ति अत्थो। सचे उपज्झायो चिरेन अनुग्गहेतुकामो होति, ततो पट्ठाय उपज्झायोव निस्सयो। उपज्झायो चे अलज्जी होति, सद्धिविहारिकेन अनेकक्खत्तुं वारेत्वा अविरमन्तं उपज्झायं पहाय विनापि निस्सयपणामनेन अञ्ञस्स सन्तिके निस्सयं गहेत्वा वसितब्बं। उपज्झायस्स चे लिङ्गं परिवत्तति, एकदिवसम्पि न रक्खति। पक्खपण्डको चे होति, निस्सयजातिको चे ‘‘उपज्झायस्स सुक्कपक्खं आगमेही’’ति वदति, सयमेव वा आगमेति, वट्टति। उपज्झायो चे उक्खेपनियकम्मकतो होति, नानासंवासकभूमियं ठितत्ता निस्सयो पटिप्पस्सम्भति। सम्मावत्तन्तं पन पस्सित्वा कम्मपटिप्पस्सद्धिं आगमेतुं लभति। मानत्ताचारी चे होति, अब्भानं आगमेतब्बं। दीघं चे परिवासं चरति, अञ्ञस्स सन्तिके निस्सयो गहेतब्बो, उपज्झायसमोधानं अप्पमाणं। परिवासमानत्तचारिना हि न निस्सयो दातब्बो। यं पन पारिवासिकक्खन्धकट्ठकथायं वुत्तं ‘‘सद्धिविहारिकानम्पि सादियन्तस्स दुक्कटमेवा’’तिआदि (चूळव॰ अट्ठ॰ ७५), तं यथावुत्तमत्थं साधेति एव। यं पन वुत्तं ‘‘सचे सद्धापब्बजिता कुलपुत्ता ‘तुम्हे, भन्ते, विनयकम्ममत्तं करोथा’’ति वत्वा वत्तं करोन्तियेव, गामप्पवेसनं आपुच्छन्तियेव, तं वारितकालतो पट्ठाय अनापत्ती’’ति। तं वत्तसादियनपच्चया दुक्कटाभावमत्तदीपनत्थं, सद्धिविहारिकानं सापेक्खतं वा सन्धाय वुत्तन्ति वेदितब्बं। तस्मा ते चे उपज्झायेन वारितानुरूपमेव पटिपज्जन्ति, निस्सयो तेसं पटिप्पस्सद्धोति सिद्धं होति।
83.Disaṃ gatoti tattha dhuranikkhittavāso hutvā tirogāmaṃ gato. Yattha nissayo labbhati, tattha gantabbanti etthāpi upajjhāye vuttanayeneva ‘‘katipāhena gamissāmī’’ti gamane cesa ussāho rakkhati. Mā idha paṭikkamīti mā idha gaccha. Sabhāgā nāma upajjhāyassa sissā. Tattha nissayaṃ gahetvā. Yadi evaṃ ko visesoti ce? Tena idaṃ vuccati ‘‘appeva nāma khameyyā’’ti. Vasituṃ vaṭṭatīti upajjhāyena pariccattattā upajjhāyasamodhānaṃ niratthakanti attho. Sace upajjhāyo cirena anuggahetukāmo hoti, tato paṭṭhāya upajjhāyova nissayo. Upajjhāyo ce alajjī hoti, saddhivihārikena anekakkhattuṃ vāretvā aviramantaṃ upajjhāyaṃ pahāya vināpi nissayapaṇāmanena aññassa santike nissayaṃ gahetvā vasitabbaṃ. Upajjhāyassa ce liṅgaṃ parivattati, ekadivasampi na rakkhati. Pakkhapaṇḍako ce hoti, nissayajātiko ce ‘‘upajjhāyassa sukkapakkhaṃ āgamehī’’ti vadati, sayameva vā āgameti, vaṭṭati. Upajjhāyo ce ukkhepaniyakammakato hoti, nānāsaṃvāsakabhūmiyaṃ ṭhitattā nissayo paṭippassambhati. Sammāvattantaṃ pana passitvā kammapaṭippassaddhiṃ āgametuṃ labhati. Mānattācārī ce hoti, abbhānaṃ āgametabbaṃ. Dīghaṃ ce parivāsaṃ carati, aññassa santike nissayo gahetabbo, upajjhāyasamodhānaṃ appamāṇaṃ. Parivāsamānattacārinā hi na nissayo dātabbo. Yaṃ pana pārivāsikakkhandhakaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘saddhivihārikānampi sādiyantassa dukkaṭamevā’’tiādi (cūḷava. aṭṭha. 75), taṃ yathāvuttamatthaṃ sādheti eva. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘sace saddhāpabbajitā kulaputtā ‘tumhe, bhante, vinayakammamattaṃ karothā’’ti vatvā vattaṃ karontiyeva, gāmappavesanaṃ āpucchantiyeva, taṃ vāritakālato paṭṭhāya anāpattī’’ti. Taṃ vattasādiyanapaccayā dukkaṭābhāvamattadīpanatthaṃ, saddhivihārikānaṃ sāpekkhataṃ vā sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Tasmā te ce upajjhāyena vāritānurūpameva paṭipajjanti, nissayo tesaṃ paṭippassaddhoti siddhaṃ hoti.
द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वा निवत्ततीति ‘‘एत्तावता दिसापक्कन्तो नाम होति, तस्मा अन्तेवासिके अनिक्खित्तधुरेपि निस्सयो पटिप्पस्सम्भति। आचरियुपज्झाया द्वे लेड्डुपाते अनतिक्कम्म लेड्डुपातद्वयब्भन्तरे तिरोविहारेपि परिक्खित्ते, अपरिक्खित्ते वा वसितुं वट्टती’’ति लिखितं। अपरिक्खित्तेयेवाति नो तक्कोति आचरियो, एत्थ पन अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानतो विमुत्ते अञ्ञस्मिं विहारे वसन्तीति अधिप्पायो। विहारोति चेत्थ ‘‘तादिसस्स विहारस्स अन्ते ठिता एका कुटिका अधिप्पेताति उपतिस्सत्थेरो’’ति वुत्तं। तत्थ ‘‘सचे उभोपि आचरियन्तेवासिका केनचि…पे॰… निस्सयो न पटिप्पस्सम्भती’’ति इमिना सामञ्ञतो वुत्तेन अट्ठकथावचनेन धम्मसिरित्थेरवादो समेति। अपरिक्खित्ते वाति द्विन्नं लेड्डुपातानं अन्तो परिक्खित्तो वा होति अपरिक्खित्तो वा। ‘‘बहिसीम’’न्ति च वुत्तत्ता अन्तोविहारसीमायं द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वापि वसितुं वट्टतीति सिद्धत्ता पन उपतिस्सत्थेरवादो न समेति। एकावासे हि परिक्खित्ते वा अपरिक्खित्ते वा अन्तमसो अन्तोतियोजनेपि वसतो निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति। सो च उपचारसीमाय परिच्छिन्नो, सा च उपचारसीमा परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपेन अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानेन परिच्छिन्नो एकावासो।
Dve leḍḍupāte atikkamitvā nivattatīti ‘‘ettāvatā disāpakkanto nāma hoti, tasmā antevāsike anikkhittadhurepi nissayo paṭippassambhati. Ācariyupajjhāyā dve leḍḍupāte anatikkamma leḍḍupātadvayabbhantare tirovihārepi parikkhitte, aparikkhitte vā vasituṃ vaṭṭatī’’ti likhitaṃ. Aparikkhitteyevāti no takkoti ācariyo, ettha pana aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato vimutte aññasmiṃ vihāre vasantīti adhippāyo. Vihāroti cettha ‘‘tādisassa vihārassa ante ṭhitā ekā kuṭikā adhippetāti upatissatthero’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘sace ubhopi ācariyantevāsikā kenaci…pe… nissayo na paṭippassambhatī’’ti iminā sāmaññato vuttena aṭṭhakathāvacanena dhammasirittheravādo sameti. Aparikkhitte vāti dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ anto parikkhitto vā hoti aparikkhitto vā. ‘‘Bahisīma’’nti ca vuttattā antovihārasīmāyaṃ dve leḍḍupāte atikkamitvāpi vasituṃ vaṭṭatīti siddhattā pana upatissattheravādo na sameti. Ekāvāse hi parikkhitte vā aparikkhitte vā antamaso antotiyojanepi vasato nissayo na paṭippassambhati. So ca upacārasīmāya paricchinno, sā ca upacārasīmā parikkhittassa vihārassa parikkhepena aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānena paricchinno ekāvāso.
उपोसथक्खन्धके एकावासविमतियं सीमाय अनुञ्ञातत्ताति चे? न, चीवरक्खन्धकट्ठकथाय विचारितत्ता। यथाह ‘‘सीमट्ठकसङ्घो भाजेत्वा गण्हातू’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ ३७९)। कतरसीमाय भाजेतब्बं? महासिवत्थेरो किराह ‘‘अविप्पवाससीमाया’’ति। ततो नं आहंसु ‘‘अविप्पवाससीमा नाम तियोजनापि होति, एवं सन्ते तियोजने ठिता लाभं गण्हिस्सन्ति, तियोजने ठत्वा आगन्तुकवत्तं पूरेत्वा आरामं पविसितब्बं भविस्सति, गमिको तियोजनं गन्त्वा सेनासनं आपुच्छिस्सति, निस्सयपटिप्पन्नस्स तियोजनातिक्कमे निस्सयो पटिप्पस्सम्भिस्सति, पारिवासिकेन तियोजनं अतिक्कमित्वा अरुणं उट्ठापेतब्बं भविस्सति, भिक्खुनिया तियोजने ठत्वा आरामप्पवेसना आपुच्छितब्बा भविस्सति, सब्बमेतं उपचारसीमापरिच्छेदवसेन कातुं वट्टतीति। तस्मा अन्तोउपचारसीमाय लेड्डुपातद्वयं अतिक्कमित्वापि वसतो निस्सयो तियोजनातिक्कमे निस्सयो न पटिप्पस्सम्भतीति सिद्धं। कामञ्चेत्थ उपचारसीमाय तियोजनप्पमाणाय, अतिरेकाय वा यथावुत्तदोसप्पसङ्गो सियाति। सा हि आवासेसु वड्ढन्तेसु वड्ढति, परिहायन्तेसु परिहायतीति वुत्तत्ता, तस्मा तादिसस्स विहारस्स अन्ते ठिता एका कुटि विहारोति इधाधिप्पेता। सापि तस्सेव विहारस्स कुटिकाव होतीति कत्वा सो आवासो होति। नानावासो एव चे अधिप्पेतो, ‘‘अन्ते ठिता कुटिका’’ति न वत्तब्बं। द्विन्नं लेड्डुपातानं अब्भन्तरे पन अपरिक्खित्ते नानावासे निस्सयो न पटिप्पस्सम्भतीति य्वायं ‘‘नो तक्को’’ति वुत्तो, सो तादिसे नानावासे सेनासनग्गाहस्स अप्पटिप्पस्सद्धिनयेन वुत्तो। सेनासनग्गाहो हि ‘‘गहणेन गहणं आलयो पटिप्पस्सम्भती’’ति लक्खणत्ता इतरत्थ पटिप्पस्सम्भति। तत्रायं पाळि ‘‘तेन खो पन समयेन आयस्मा उपनन्दो सक्यपुत्तो एको द्वीसु आवासेसु वस्सं वसि…पे॰… देथ, भिक्खवे, मोघपुरिसस्स एकाधिप्पाय’’न्ति (महाव॰ ३६४)। अट्ठकथायञ्चस्स एवं वुत्तं ‘‘इदञ्च नानालाभेहि नानूपचारेहि एकसीमविहारेहि कथितं, नानासीमविहारे पन सेनासनग्गाहो पटिप्पस्सम्भती’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ ३६४)। अपरिक्खित्ता नानावासा एकूपचारसङ्ख्यं गच्छन्ति। परिक्खित्तञ्च एकूपचारं अपरिक्खित्तसङ्ख्यं गच्छति। एत्तावता लेड्डुपातद्वयब्भन्तरे अपरिक्खित्ते अञ्ञस्मिं विहारे वसतो निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भति, परिक्खित्ते पटिप्पस्सम्भति एवाति अयमत्थो साधितोति। एत्थाह – द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वाव सतोपि निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति। वुत्तञ्हि निस्सग्गियट्ठकथायं ‘‘सचे गच्छन्तानंयेव असम्पत्तेसु दहरेसु अरुणं उग्गच्छति, चीवरं निस्सग्गियं होति, निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भती’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.४९५)? वुच्चते – तं उपज्झायेन समागमे सउस्साहताय वुत्तं। इध धुववासं सन्धाय, तस्मा अञ्ञमञ्ञं न विलोमेन्ति । केचि पन ‘‘द्वे लेड्डुपातं अतिक्कम्माति इदं देवसिकं आरोचेत्वा वसनवसेन वुत्त’’न्ति वदन्ति, तं तेसं मतिमत्तमेवाति मम तक्को। देवसिकं आरोचेत्वा वत्थब्बन्ति हि नेव पाळियं न अट्ठकथायं दिस्सति, तञ्च पन अपकतञ्ञूहि आचिण्णन्ति वेदितब्बं।
Uposathakkhandhake ekāvāsavimatiyaṃ sīmāya anuññātattāti ce? Na, cīvarakkhandhakaṭṭhakathāya vicāritattā. Yathāha ‘‘sīmaṭṭhakasaṅgho bhājetvā gaṇhātū’’ti (mahāva. aṭṭha. 379). Katarasīmāya bhājetabbaṃ? Mahāsivatthero kirāha ‘‘avippavāsasīmāyā’’ti. Tato naṃ āhaṃsu ‘‘avippavāsasīmā nāma tiyojanāpi hoti, evaṃ sante tiyojane ṭhitā lābhaṃ gaṇhissanti, tiyojane ṭhatvā āgantukavattaṃ pūretvā ārāmaṃ pavisitabbaṃ bhavissati, gamiko tiyojanaṃ gantvā senāsanaṃ āpucchissati, nissayapaṭippannassa tiyojanātikkame nissayo paṭippassambhissati, pārivāsikena tiyojanaṃ atikkamitvā aruṇaṃ uṭṭhāpetabbaṃ bhavissati, bhikkhuniyā tiyojane ṭhatvā ārāmappavesanā āpucchitabbā bhavissati, sabbametaṃ upacārasīmāparicchedavasena kātuṃ vaṭṭatīti. Tasmā antoupacārasīmāya leḍḍupātadvayaṃ atikkamitvāpi vasato nissayo tiyojanātikkame nissayo na paṭippassambhatīti siddhaṃ. Kāmañcettha upacārasīmāya tiyojanappamāṇāya, atirekāya vā yathāvuttadosappasaṅgo siyāti. Sā hi āvāsesu vaḍḍhantesu vaḍḍhati, parihāyantesu parihāyatīti vuttattā, tasmā tādisassa vihārassa ante ṭhitā ekā kuṭi vihāroti idhādhippetā. Sāpi tasseva vihārassa kuṭikāva hotīti katvā so āvāso hoti. Nānāvāso eva ce adhippeto, ‘‘ante ṭhitā kuṭikā’’ti na vattabbaṃ. Dvinnaṃ leḍḍupātānaṃ abbhantare pana aparikkhitte nānāvāse nissayo na paṭippassambhatīti yvāyaṃ ‘‘no takko’’ti vutto, so tādise nānāvāse senāsanaggāhassa appaṭippassaddhinayena vutto. Senāsanaggāho hi ‘‘gahaṇena gahaṇaṃ ālayo paṭippassambhatī’’ti lakkhaṇattā itarattha paṭippassambhati. Tatrāyaṃ pāḷi ‘‘tena kho pana samayena āyasmā upanando sakyaputto eko dvīsu āvāsesu vassaṃ vasi…pe… detha, bhikkhave, moghapurisassa ekādhippāya’’nti (mahāva. 364). Aṭṭhakathāyañcassa evaṃ vuttaṃ ‘‘idañca nānālābhehi nānūpacārehi ekasīmavihārehi kathitaṃ, nānāsīmavihāre pana senāsanaggāho paṭippassambhatī’’ti (mahāva. aṭṭha. 364). Aparikkhittā nānāvāsā ekūpacārasaṅkhyaṃ gacchanti. Parikkhittañca ekūpacāraṃ aparikkhittasaṅkhyaṃ gacchati. Ettāvatā leḍḍupātadvayabbhantare aparikkhitte aññasmiṃ vihāre vasato nissayo pana na paṭippassambhati, parikkhitte paṭippassambhati evāti ayamattho sādhitoti. Etthāha – dve leḍḍupāte atikkamitvāva satopi nissayo na paṭippassambhati. Vuttañhi nissaggiyaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace gacchantānaṃyeva asampattesu daharesu aruṇaṃ uggacchati, cīvaraṃ nissaggiyaṃ hoti, nissayo pana na paṭippassambhatī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.495)? Vuccate – taṃ upajjhāyena samāgame saussāhatāya vuttaṃ. Idha dhuvavāsaṃ sandhāya, tasmā aññamaññaṃ na vilomenti . Keci pana ‘‘dve leḍḍupātaṃ atikkammāti idaṃ devasikaṃ ārocetvā vasanavasena vutta’’nti vadanti, taṃ tesaṃ matimattamevāti mama takko. Devasikaṃ ārocetvā vatthabbanti hi neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāyaṃ dissati, tañca pana apakataññūhi āciṇṇanti veditabbaṃ.
निस्सयपटिप्पस्सद्धिकथावण्णना निट्ठिता।
Nissayapaṭippassaddhikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / २२. निस्सयपटिप्पस्सद्धिकथा • 22. Nissayapaṭippassaddhikathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / निस्सयपटिप्पस्सद्धिकथा • Nissayapaṭippassaddhikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / निस्सयपटिप्पस्सद्धिकथावण्णना • Nissayapaṭippassaddhikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / निस्सयपटिप्पस्सद्धिकथावण्णना • Nissayapaṭippassaddhikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / २२. निस्सयपटिप्पस्सद्धिकथा • 22. Nissayapaṭippassaddhikathā
