Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၆. နိတကတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
6. Nitakattheragāthāvaṇṇanā
ကသ္သ သေလူပမံ စိတ္တန္တိ အာယသ္မတော နိတကတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ကရောန္တော ဝိပသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဗန္ဓုမတီနဂရေ အာရာမဂောပကော ဟုတ္ဝာ ဇီဝန္တော ဧကဒိဝသံ ဘဂဝန္တံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော နာဠိကေရဖလံ ဒာတုကာမော အဟောသိ။ သတ္ထာ တံ အနုဂ္ဂဏ္ဟန္တော အာကာသေယေဝ ဌတ္ဝာ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟိ။ သော တံ ဒတ္ဝာ ဥဠာရံ ပီတိသောမနသ္သံ ပဋိသံဝေဒိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကောသလရဋ္ဌေ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ နိတကောတိ လဒ္ဓနာမော ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ အရညေ ဝိဟရန္တော ဃဋေန္တော အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၁.၉၁-၉၉) –
Kassaselūpamaṃ cittanti āyasmato nitakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare ārāmagopako hutvā jīvanto ekadivasaṃ bhagavantaṃ ākāsena gacchantaṃ disvā pasannamānaso nāḷikeraphalaṃ dātukāmo ahosi. Satthā taṃ anuggaṇhanto ākāseyeva ṭhatvā paṭiggaṇhi. So taṃ datvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā nitakoti laddhanāmo viññutaṃ patto satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto ghaṭento arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.91-99) –
‘‘နဂရေ ဗန္ဓုမတိယာ၊ အာရာမိကော အဟံ တဒာ။
‘‘Nagare bandhumatiyā, ārāmiko ahaṃ tadā;
အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိလဉ္ဇသေ။
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase.
‘‘နာဠိကေရဖလံ ဂယ္ဟ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌသ္သဒာသဟံ။
‘‘Nāḷikeraphalaṃ gayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
အာကာသေ ဌိတကော သန္တော၊ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟိ မဟာယသော။
Ākāse ṭhitako santo, paṭiggaṇhi mahāyaso.
‘‘ဝိတ္တိသဉ္ဇနနော မယ္ဟံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခာဝဟော။
‘‘Vittisañjanano mayhaṃ, diṭṭhadhammasukhāvaho;
ဖလံ ဗုဒ္ဓသ္သ ဒတ္ဝာန၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
Phalaṃ buddhassa datvāna, vippasannena cetasā.
‘‘အဓိဂစ္ဆိံ တဒာ ပီတိံ၊ ဝိပုလဉ္စ သုခုတ္တမံ။
‘‘Adhigacchiṃ tadā pītiṃ, vipulañca sukhuttamaṃ;
ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ ရတနံ၊ နိဗ္ဗတ္တသ္သ တဟိံ တဟိံ။
Uppajjateva ratanaṃ, nibbattassa tahiṃ tahiṃ.
‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒာ။
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒာနသ္သိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိသုဒ္ဓံ မေ၊ သမာဓိကုသလော အဟံ။
‘‘Dibbacakkhu visuddhaṃ me, samādhikusalo ahaṃ;
အဘိညာပာရမိပ္ပတ္တော၊ ဖလဒာနသ္သိဒံ ဖလံ။
Abhiññāpāramippatto, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ထေရေ ဖလသုခေန နိဗ္ဗာနသုခေန ဝိဟရန္တေ ပဓာနပရိဂ္ဂာဟကော ထေရော တံ အာရညာယတနံ ဂန္တ္ဝာ တတ္ထ ဝသန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ပရိဂ္ဂဏ္ဟနတ္ထံ ‘‘ကသ္သ သေလူပမ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမံ ဂာထမာဟ။
Arahattaṃ pana patvā there phalasukhena nibbānasukhena viharante padhānapariggāhako thero taṃ āraññāyatanaṃ gantvā tattha vasantānaṃ bhikkhūnaṃ pariggaṇhanatthaṃ ‘‘kassa selūpama’’ntiādinā paṭhamaṃ gāthamāha.
၁၉၁. တတ္ထ ကသ္သ သေလူပမံ စိတ္တံ, ဌိတံ နာနုပကမ္ပတီတိ ဣမသ္မိံ အရညာယတနေ ဝသန္တေသု ကသ္သ ဘိက္ခုနော စိတ္တံ အဂ္ဂဖလာဓိဂမေန ဧကဃနသိလာမယပဗ္ဗတူပမံ သဗ္ဗေသံ ဣဉ္ဇနာနံ အဘာဝတော ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ စ ဌိတံ သဗ္ဗေဟိပိ လောကဓမ္မေဟိ နာနုကမ္ပတိ န ဝေဓတိ။ ဣဒာနိသ္သ အကမ္ပနာကာရံ သဒ္ဓိံ ကာရဏေန ဒသ္သေတုံ ‘‘ဝိရတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိရတ္တံ ရဇနီယေသူတိ ဝိရာဂသင္ခာတေန အရိယမဂ္ဂေန ရဇနီယေသု ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတေသု တေဘူမကဓမ္မေသု ဝိရတ္တံ, တတ္ထ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နရာဂန္တိ အတ္ထော။ ကုပ္ပနီယေတိ ပဋိဃဋ္ဌာနီယေ, သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ အာဃာတဝတ္ထုသ္မိံ။ န ကုပ္ပတီတိ န ဒုသ္သတိ န ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတိ။ ယသ္သေဝံ ဘာဝိတံ စိတ္တန္တိ ယသ္သ အရိယပုဂ္ဂလသ္သ စိတ္တံ မနော ဧဝံ ဝုတ္တနယေန တာဒိဘာဝေန ဘာဝိတံ, ကုတော တံ ဒုက္ခမေသ္သတီတိ တံ ပုဂ္ဂလံ ကုတော သတ္တတော သင္ခာရတော ဝာ ဒုက္ခံ ဥပဂမိသ္သတိ, န တာဒိသသ္သ ဒုက္ခံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။
191. Tattha kassa selūpamaṃ cittaṃ, ṭhitaṃ nānupakampatīti imasmiṃ araññāyatane vasantesu kassa bhikkhuno cittaṃ aggaphalādhigamena ekaghanasilāmayapabbatūpamaṃ sabbesaṃ iñjanānaṃ abhāvato vasībhāvappattiyā ca ṭhitaṃ sabbehipi lokadhammehi nānukampati na vedhati. Idānissa akampanākāraṃ saddhiṃ kāraṇena dassetuṃ ‘‘viratta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha virattaṃ rajanīyesūti virāgasaṅkhātena ariyamaggena rajanīyesu rāguppattihetubhūtesu tebhūmakadhammesu virattaṃ, tattha sabbaso samucchinnarāganti attho. Kuppanīyeti paṭighaṭṭhānīye, sabbasmimpi āghātavatthusmiṃ. Na kuppatīti na dussati na vikāraṃ āpajjati. Yassevaṃ bhāvitaṃ cittanti yassa ariyapuggalassa cittaṃ mano evaṃ vuttanayena tādibhāvena bhāvitaṃ, kuto taṃ dukkhamessatīti taṃ puggalaṃ kuto sattato saṅkhārato vā dukkhaṃ upagamissati, na tādisassa dukkhaṃ atthīti attho.
၁၉၂. ဧဝံ အနိယမဝသေန ပုစ္ဆိတမတ္ထံ နိတကတ္ထေရော အတ္တူပနာယိကံ ကတ္ဝာ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တော ‘‘မမ သေလူပမံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဒုတိယဂာထာယ အညံ ဗ္ယာကာသိ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
192. Evaṃ aniyamavasena pucchitamatthaṃ nitakatthero attūpanāyikaṃ katvā vissajjento ‘‘mama selūpamaṃ citta’’ntiādinā dutiyagāthāya aññaṃ byākāsi. Taṃ vuttatthameva.
နိတကတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Nitakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၆. နိတကတ္ထေရဂာထာ • 6. Nitakattheragāthā