Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੬. ਨਿਤਕਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
6. Nitakattheragāthāvaṇṇanā
ਕਸ੍ਸ ਸੇਲੂਪਮਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਨਿਤਕਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪੁਞ੍ਞਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਬਨ੍ਧੁਮਤੀਨਗਰੇ ਆਰਾਮਗੋਪਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਜੀવਨ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਆਕਾਸੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ਨਾਲ਼ਿਕੇਰਫਲਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਤਂ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੇਯੇવ ਠਤ੍વਾ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿ। ਸੋ ਤਂ ਦਤ੍વਾ ਉਲ਼ਾਰਂ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਪਟਿਸਂવੇਦਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਕੋਸਲਰਟ੍ਠੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਨਿਤਕੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਘਟੇਨ੍ਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੧.੯੧-੯੯) –
Kassaselūpamaṃ cittanti āyasmato nitakattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare ārāmagopako hutvā jīvanto ekadivasaṃ bhagavantaṃ ākāsena gacchantaṃ disvā pasannamānaso nāḷikeraphalaṃ dātukāmo ahosi. Satthā taṃ anuggaṇhanto ākāseyeva ṭhatvā paṭiggaṇhi. So taṃ datvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā nitakoti laddhanāmo viññutaṃ patto satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto ghaṭento arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.91-99) –
‘‘ਨਗਰੇ ਬਨ੍ਧੁਮਤਿਯਾ, ਆਰਾਮਿਕੋ ਅਹਂ ਤਦਾ।
‘‘Nagare bandhumatiyā, ārāmiko ahaṃ tadā;
ਅਦ੍ਦਸਂ વਿਰਜਂ ਬੁਦ੍ਧਂ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਅਨਿਲਞ੍ਜਸੇ॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, gacchantaṃ anilañjase.
‘‘ਨਾਲ਼ਿਕੇਰਫਲਂ ਗਯ੍ਹ, ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸਦਾਸਹਂ।
‘‘Nāḷikeraphalaṃ gayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
ਆਕਾਸੇ ਠਿਤਕੋ ਸਨ੍ਤੋ, ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿ ਮਹਾਯਸੋ॥
Ākāse ṭhitako santo, paṭiggaṇhi mahāyaso.
‘‘વਿਤ੍ਤਿਸਞ੍ਜਨਨੋ ਮਯ੍ਹਂ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖਾવਹੋ।
‘‘Vittisañjanano mayhaṃ, diṭṭhadhammasukhāvaho;
ਫਲਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਦਤ੍વਾਨ, વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੇਨ ਚੇਤਸਾ॥
Phalaṃ buddhassa datvāna, vippasannena cetasā.
‘‘ਅਧਿਗਚ੍ਛਿਂ ਤਦਾ ਪੀਤਿਂ, વਿਪੁਲਞ੍ਚ ਸੁਖੁਤ੍ਤਮਂ।
‘‘Adhigacchiṃ tadā pītiṃ, vipulañca sukhuttamaṃ;
ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੇવ ਰਤਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਹਿਂ ਤਹਿਂ॥
Uppajjateva ratanaṃ, nibbattassa tahiṃ tahiṃ.
‘‘ਏਕਨવੁਤਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਫਲਂ ਅਦਦਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਫਲਦਾਨਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ વਿਸੁਦ੍ਧਂ ਮੇ, ਸਮਾਧਿਕੁਸਲੋ ਅਹਂ।
‘‘Dibbacakkhu visuddhaṃ me, samādhikusalo ahaṃ;
ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਫਲਦਾਨਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲਂ॥
Abhiññāpāramippatto, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਥੇਰੇ ਫਲਸੁਖੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਖੇਨ વਿਹਰਨ੍ਤੇ ਪਧਾਨਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕੋ ਥੇਰੋ ਤਂ ਆਰਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ વਸਨ੍ਤਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਕਸ੍ਸ ਸੇਲੂਪਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਠਮਂ ਗਾਥਮਾਹ।
Arahattaṃ pana patvā there phalasukhena nibbānasukhena viharante padhānapariggāhako thero taṃ āraññāyatanaṃ gantvā tattha vasantānaṃ bhikkhūnaṃ pariggaṇhanatthaṃ ‘‘kassa selūpama’’ntiādinā paṭhamaṃ gāthamāha.
੧੯੧. ਤਤ੍ਥ ਕਸ੍ਸ ਸੇਲੂਪਮਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਠਿਤਂ ਨਾਨੁਪਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਰਞ੍ਞਾਯਤਨੇ વਸਨ੍ਤੇਸੁ ਕਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਫਲਾਧਿਗਮੇਨ ਏਕਘਨਸਿਲਾਮਯਪਬ੍ਬਤੂਪਮਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਇਞ੍ਜਨਾਨਂ ਅਭਾવਤੋ વਸੀਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਠਿਤਂ ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇਹਿ ਨਾਨੁਕਮ੍ਪਤਿ ਨ વੇਧਤਿ। ਇਦਾਨਿਸ੍ਸ ਅਕਮ੍ਪਨਾਕਾਰਂ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਾਰਣੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વਿਰਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ વਿਰਤ੍ਤਂ ਰਜਨੀਯੇਸੂਤਿ વਿਰਾਗਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਰਜਨੀਯੇਸੁ ਰਾਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤੇਸੁ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਰਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਰਾਗਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੁਪ੍ਪਨੀਯੇਤਿ ਪਟਿਘਟ੍ਠਾਨੀਯੇ, ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ। ਨ ਕੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਨ ਦੁਸ੍ਸਤਿ ਨ વਿਕਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਸ੍ਸੇવਂ ਭਾવਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਭਾવਿਤਂ, ਕੁਤੋ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਮੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਕੁਤੋ ਸਤ੍ਤਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਤੋ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
191. Tattha kassa selūpamaṃ cittaṃ, ṭhitaṃ nānupakampatīti imasmiṃ araññāyatane vasantesu kassa bhikkhuno cittaṃ aggaphalādhigamena ekaghanasilāmayapabbatūpamaṃ sabbesaṃ iñjanānaṃ abhāvato vasībhāvappattiyā ca ṭhitaṃ sabbehipi lokadhammehi nānukampati na vedhati. Idānissa akampanākāraṃ saddhiṃ kāraṇena dassetuṃ ‘‘viratta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha virattaṃ rajanīyesūti virāgasaṅkhātena ariyamaggena rajanīyesu rāguppattihetubhūtesu tebhūmakadhammesu virattaṃ, tattha sabbaso samucchinnarāganti attho. Kuppanīyeti paṭighaṭṭhānīye, sabbasmimpi āghātavatthusmiṃ. Na kuppatīti na dussati na vikāraṃ āpajjati. Yassevaṃ bhāvitaṃ cittanti yassa ariyapuggalassa cittaṃ mano evaṃ vuttanayena tādibhāvena bhāvitaṃ, kuto taṃ dukkhamessatīti taṃ puggalaṃ kuto sattato saṅkhārato vā dukkhaṃ upagamissati, na tādisassa dukkhaṃ atthīti attho.
੧੯੨. ਏવਂ ਅਨਿਯਮવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਮਤ੍ਥਂ ਨਿਤਕਤ੍ਥੇਰੋ ਅਤ੍ਤੂਪਨਾਯਿਕਂ ਕਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਮ ਸੇਲੂਪਮਂ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੁਤਿਯਗਾਥਾਯ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ਤਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ।
192. Evaṃ aniyamavasena pucchitamatthaṃ nitakatthero attūpanāyikaṃ katvā vissajjento ‘‘mama selūpamaṃ citta’’ntiādinā dutiyagāthāya aññaṃ byākāsi. Taṃ vuttatthameva.
ਨਿਤਕਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nitakattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੬. ਨਿਤਕਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 6. Nitakattheragāthā