| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / มชฺฌิมนิกาย (ฎีกา) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
๕. นิวาปสุตฺตวณฺณนา
5. Nivāpasuttavaṇṇanā
๒๖๑. นิวปฺปตีติ นิวาโป, นิวาปํ วเตฺตติ, นิวาปโภชนํ วา เอตสฺสาติ เนวาปิโก, นิวาเปน มิเค ปโลเภตฺวา คณฺหนกมาควิโกฯ ติณพีชานีติ นิวาปติณพีชานิฯ วปฺปนฺติ สสฺสํ วิย วปิตพฺพเฎฺฐน วปฺปํฯ ‘‘มยํ วิย อเญฺญ เก อีทิสํ ลภิสฺสนฺตี’’ติ มานมทํ อาปชฺชิสฺสนฺติฯ วิสฺสฎฺฐสติภาวนฺติ อนุสฺสงฺกิตปริสงฺกิตภาวํฯ ติรจฺฉานา หิ วิชาติยพลวติรจฺฉานวสนฎฺฐาเนสุ สาสงฺกา อุพฺพิคฺคหทยา อปฺปมตฺตา โหนฺติ วิเสสโต มาควิกาทิมนุสฺสูปจาเร, รสตณฺหาย ปน พทฺธา ปมาทํ อาปชฺชสฺสนฺติฯ นิวปติ เอตฺถาติ นิวาโป, นิวาปภูมิ นิวาปฎฺฐานํฯ เตนาห ‘‘นิวาปฎฺฐาเน’’ติฯ ‘‘ยถากามกรณียา’’ติ วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘‘เอกํ กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ นีวารวนํ วิยาติ นีวารสฺส สมูโห วิยฯ นีวาโร นาม อรเญฺญ สยํชาตวีหิชาติฯ เมฆมาลา วิยาติ เมฆฆฎา วิยฯ เอกคฺฆนนฺติ เอกชฺฌํ วิย อวิรฎฺฐํฯ ปกฺกมนฺตีติ อาสงฺกปริสงฺกา หุตฺวา ปกฺกมนฺติฯ กเณฺณ จาลยมานาติ อนาสงฺกนฺตานํ ปหฎฺฐาการทสฺสนํฯ มณฺฑลคุมฺพนฺติ มณฺฑลกากาเรน ฐิตํ คุมฺพํฯ
261. Nivappatīti nivāpo, nivāpaṃ vatteti, nivāpabhojanaṃ vā etassāti nevāpiko, nivāpena mige palobhetvā gaṇhanakamāgaviko. Tiṇabījānīti nivāpatiṇabījāni. Vappanti sassaṃ viya vapitabbaṭṭhena vappaṃ. ‘‘Mayaṃ viya aññe ke īdisaṃ labhissantī’’ti mānamadaṃ āpajjissanti. Vissaṭṭhasatibhāvanti anussaṅkitaparisaṅkitabhāvaṃ. Tiracchānā hi vijātiyabalavatiracchānavasanaṭṭhānesu sāsaṅkā ubbiggahadayā appamattā honti visesato māgavikādimanussūpacāre, rasataṇhāya pana baddhā pamādaṃ āpajjassanti. Nivapati etthāti nivāpo, nivāpabhūmi nivāpaṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘nivāpaṭṭhāne’’ti. ‘‘Yathākāmakaraṇīyā’’ti vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘ekaṃ kirā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nīvāravanaṃ viyāti nīvārassa samūho viya. Nīvāro nāma araññe sayaṃjātavīhijāti. Meghamālā viyāti meghaghaṭā viya. Ekagghananti ekajjhaṃ viya aviraṭṭhaṃ. Pakkamantīti āsaṅkaparisaṅkā hutvā pakkamanti. Kaṇṇe cālayamānāti anāsaṅkantānaṃ pahaṭṭhākāradassanaṃ. Maṇḍalagumbanti maṇḍalakākārena ṭhitaṃ gumbaṃ.
๒๖๒. กเปฺปตฺวาติ อุปมาภาเวน ปริกเปฺปตฺวาฯ มิเค อตฺตโน วเส วตฺตาปนํ วสีภาโวฯ โส เอว อิชฺฌนเฎฺฐน อิทฺธิ, ปภาวนเฎฺฐน อานุภาโวฯ
262.Kappetvāti upamābhāvena parikappetvā. Mige attano vase vattāpanaṃ vasībhāvo. So eva ijjhanaṭṭhena iddhi, pabhāvanaṭṭhena ānubhāvo.
๒๖๓. ภเยน โภคโตติ ภเยน สห สภยํ นิวาปปริโภคโตฯ พลวีริยนฺติ กายพลญฺจ อุฎฺฐานวีริยญฺจฯ อฎฺฐกถายํ ปน พลเมว วีริยํฯ พลนฺติ จ สรีรพลํ, ตญฺจ อตฺถโต มนสิการมเคฺคหิ อปราปรํ สญฺจรณกวาโตติ วุตฺตํ ‘‘อปราปรํ สญฺจรณวาโยธาตู’’ติฯ
263.Bhayena bhogatoti bhayena saha sabhayaṃ nivāpaparibhogato. Balavīriyanti kāyabalañca uṭṭhānavīriyañca. Aṭṭhakathāyaṃ pana balameva vīriyaṃ. Balanti ca sarīrabalaṃ, tañca atthato manasikāramaggehi aparāparaṃ sañcaraṇakavātoti vuttaṃ ‘‘aparāparaṃ sañcaraṇavāyodhātū’’ti.
๒๖๔. สิกฺขิตเกราฎิกาติ ปริจิตสาเฐยฺยา, วญฺจกาติ อโตฺถฯ อิทฺธิมโนฺต วิย อานุภาววโนฺต วิยฯ ปจุรชเนหิ ปรภูตา ชาตาติ ปรชนา, มหาภูตาฯ เตนาห ‘‘ยกฺขา’’ติฯ สมนฺตา สปฺปเทสนฺติ สมนฺตโต ปเทสวนฺตํ วิปุโลกาสสนฺนิวาสฎฺฐานํฯ ตสฺส ปน สปฺปเทสตา มหาโอกาสตายาติ วุตฺตํ ‘‘มหนฺตํ โอกาส’’นฺติฯ
264.Sikkhitakerāṭikāti paricitasāṭheyyā, vañcakāti attho. Iddhimanto viya ānubhāvavanto viya. Pacurajanehi parabhūtā jātāti parajanā, mahābhūtā. Tenāha ‘‘yakkhā’’ti. Samantā sappadesanti samantato padesavantaṃ vipulokāsasannivāsaṭṭhānaṃ. Tassa pana sappadesatā mahāokāsatāyāti vuttaṃ ‘‘mahantaṃ okāsa’’nti.
๒๖๕. ฆเฎฺฎสฺสนฺตีติ ‘‘สภยสมุฎฺฐาน’’นฺติ สญฺญาทานวเสน จิตฺตํ เจเตสฺสนฺติ, ตาเสสฺสนฺตีติ อโตฺถฯ ปริจฺจชิสฺสนฺตีติ นิพฺพิสิสฺสนฺติฯ มหลฺลโกติ ชาติยา มหลฺลโก ชิโณฺณฯ ทุพฺพโลติ พฺยาธิวเสน, ปกติยา วา พลวิรหิโตฯ
265.Ghaṭṭessantīti ‘‘sabhayasamuṭṭhāna’’nti saññādānavasena cittaṃ cetessanti, tāsessantīti attho. Pariccajissantīti nibbisissanti. Mahallakoti jātiyā mahallako jiṇṇo. Dubbaloti byādhivasena, pakatiyā vā balavirahito.
๒๖๗. นิวาปสทิสตาย นิวาโปติ วาฯ โลกปริยาปนฺนํ หุตฺวา กิเลเสหิ อามสิตพฺพตาย โลกามิสานีติ วาฯ วเฎฺฎ อามิสภูตตฺตา วฎฺฎามิสภูตานํฯ วสํ วเตฺตตีติ กามคุเณหิ กามคุเณ คิเทฺธ สเตฺต ตเสฺสว เคธสฺส วเสน อตฺตโน วเส วเตฺตตีติฯ เตนาห –
267. Nivāpasadisatāya nivāpoti vā. Lokapariyāpannaṃ hutvā kilesehi āmasitabbatāya lokāmisānīti vā. Vaṭṭe āmisabhūtattā vaṭṭāmisabhūtānaṃ. Vasaṃ vattetīti kāmaguṇehi kāmaguṇe giddhe satte tasseva gedhassa vasena attano vase vattetīti. Tenāha –
‘‘อนฺตลิกฺขจโร ปาโส, ยฺวายํ จรติ มานโส;
‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso;
เตน ตํ พาธยิสฺสามิ, น เม สมณ โมกฺขสี’’ติฯ (สํ. นิ. ๑.๑๕๑; มหาว. ๓๓);
Tena taṃ bādhayissāmi, na me samaṇa mokkhasī’’ti. (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33);
อยนฺติ ปฐมมิคชาตูปมาฯ วานปตฺถสฺส สโตว ปปญฺจปรทตฺติกาทิสปุตฺตทารนิกฺขมนํ สนฺธายาห ‘‘สปุตฺตภริยปพฺพชฺชายา’’ติฯ
Ayanti paṭhamamigajātūpamā. Vānapatthassa satova papañcaparadattikādisaputtadāranikkhamanaṃ sandhāyāha ‘‘saputtabhariyapabbajjāyā’’ti.
๒๖๘. กามโต จิตฺตสฺส วิมุตฺติ อิธ เจโตวิมุตฺตีติ อธิเปฺปตาติ อาห ‘‘เจโตวิมุตฺติ นาม…เป.… อุปฺปนฺนอชฺฌาสโย’’ติฯ กาเม วิสฺสเชฺชตฺวา ปุน ตตฺถ นิมุคฺคตาย ทุติยสมณพฺราหฺมณา ทุติยมิคชาตูปมา วุตฺตาฯ
268. Kāmato cittassa vimutti idha cetovimuttīti adhippetāti āha ‘‘cetovimutti nāma…pe… uppannaajjhāsayo’’ti. Kāme vissajjetvā puna tattha nimuggatāya dutiyasamaṇabrāhmaṇā dutiyamigajātūpamā vuttā.
๒๖๙. ตติยสมณพฺราหฺมณา ยถาปริจฺจเตฺต กาเม ปริจฺจชิตฺวา เอวํ ฐิตา, น ทุติยา วิย ตตฺถ นิมุคฺคาติ อธิปฺปาเยน ‘‘กิํ ปน เต อกํสู’’ติ ปุจฺฉติฯ อิตเร กามํ อุชุกํ กามคุเณสุ น นิมุคฺคา, ปริยาเยน ปน นิมุคฺคา ทิฎฺฐิชาเลน จ อโชฺฌตฺถฎาติ ทเสฺสโนฺต ‘‘คามนิคมชนปทราชธานิโย’’ติอาทิมาหฯ ทิฎฺฐิชาลมฺปิ ตณฺหาชาลานุคตเมวาติ อาห ‘‘มารสฺส ปาปิมโต ทิฎฺฐิชาเลน ปริกฺขิปิตฺวา’’ติฯ
269. Tatiyasamaṇabrāhmaṇā yathāpariccatte kāme pariccajitvā evaṃ ṭhitā, na dutiyā viya tattha nimuggāti adhippāyena ‘‘kiṃ pana te akaṃsū’’ti pucchati. Itare kāmaṃ ujukaṃ kāmaguṇesu na nimuggā, pariyāyena pana nimuggā diṭṭhijālena ca ajjhotthaṭāti dassento ‘‘gāmanigamajanapadarājadhāniyo’’tiādimāha. Diṭṭhijālampi taṇhājālānugatamevāti āha ‘‘mārassa pāpimato diṭṭhijālena parikkhipitvā’’ti.
๒๗๑. ขนฺธกิเลสาภิสงฺขารมารา วา อิธ มารคฺคหเณน คหิตาติ ทฎฺฐพฺพํฯ อกฺขีนิ ภินฺทิ ทฎฺฐุํ อสมตฺถภาวาปาทเนนฯ เตนาห ‘‘วิปสฺสนาปาทกชฺฌาน’’นฺติอาทิฯ กิญฺจาปิ มาโร ยํ กิญฺจิ ฌานํ สมาปนฺนสฺสปิ ภิกฺขุโน จิตฺตํ อิมํ นาม อารมฺมณํ นิสฺสาย วตฺตตีติ น ชานาติ, อิธาธิเปฺปตสฺส ปน ภิกฺขุโน วเสน ‘‘วิปสฺสนาปาทกชฺฌาน’’นฺติ วุตฺตํฯ เตเนว ปริยาเยนาติ ‘‘น มารสฺส อกฺขีนิ ภินฺที’’ติ เอวมาทินา ยถาวุตฺตปริยาเยนฯ อทสฺสนํ คโตติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ จกฺขุสฺส ปทํ ปติฎฺฐาติ จ อิธ อารมฺมณํ อธิเปฺปตํ ตํ ปริคฺคยฺห ปวตฺตนโตติ อาห ‘‘อปฺปติฎฺฐํ นิรารมฺมณ’’นฺติฯ โสติ มาโรฯ ทิสฺวาติ ทสฺสนเหตุฯ ยสฺมา มเคฺคน จตุสจฺจทสฺสนเหตุ อาสวา น ปริกฺขีณาฯ ผลกฺขเณ หิ เต ขีณาติ วุจฺจนฺตีติฯ
271. Khandhakilesābhisaṅkhāramārā vā idha māraggahaṇena gahitāti daṭṭhabbaṃ. Akkhīni bhindi daṭṭhuṃ asamatthabhāvāpādanena. Tenāha ‘‘vipassanāpādakajjhāna’’ntiādi. Kiñcāpi māro yaṃ kiñci jhānaṃ samāpannassapi bhikkhuno cittaṃ imaṃ nāma ārammaṇaṃ nissāya vattatīti na jānāti, idhādhippetassa pana bhikkhuno vasena ‘‘vipassanāpādakajjhāna’’nti vuttaṃ. Teneva pariyāyenāti ‘‘na mārassa akkhīni bhindī’’ti evamādinā yathāvuttapariyāyena. Adassanaṃ gatoti etthāpi eseva nayo. Cakkhussa padaṃ patiṭṭhāti ca idha ārammaṇaṃ adhippetaṃ taṃ pariggayha pavattanatoti āha ‘‘appatiṭṭhaṃ nirārammaṇa’’nti. Soti māro. Disvāti dassanahetu. Yasmā maggena catusaccadassanahetu āsavā na parikkhīṇā. Phalakkhaṇe hi te khīṇāti vuccantīti.
โลเกติ สตฺตโลเก สงฺขารโลเก จฯ สตฺตวิสตฺตภาเวนาติ ลคฺคภาเวน เจว สวิเสสํ อาสตฺตภาเวน จฯ อถ วาติอาทินา นิเทฺทสนยวเสน (มหานิ. ๓, จูฬนิ. เมตฺตคูมาณวปุจฺฉานิเทฺทส ๒๒, ๒๓; จูฬนิ. ขคฺควิสาณสุตฺตนิเทฺทส ๑๒๔) วิสตฺติกาปทํ นิทฺทิสติฯ วิสตาติ วิตฺถฎา รูปาทีสุ เตภูมกธเมฺมสุ พฺยาปนวเสน วิสฎาติ ปุริมวจนเมว ตการสฺส ฎการํ กตฺวา วุตฺตํฯ วิสาลาติ วิปุลาฯ วิสกฺกตีติ ปริสกฺกติ สหติฯ รโตฺต หิ ราควตฺถุนา ปาเทน ตาลิยมาโนปิ สหติฯ โอสกฺกนํ, วิปฺผนฺทนํ วา วิสกฺกนนฺติปิ วทนฺติฯ วิสํหรตีติ ยถา ตถา กาเมสุ อานิสํสํ ทเสฺสนฺตี วิวิเธหิ อากาเรหิ เนกฺขมฺมาภิมุขปฺปวตฺติโต จิตฺตํ สํหรติ สงฺขิปติ, วิสํ วา ทุกฺขํ, ตํ หรติ อุปเนตีติ อโตฺถฯ วิสํวาทิกาติ อนิจฺจาทิํ นิจฺจาทิโต คณฺหาเปนฺตี วิสํวาทิกา โหติฯ ทุกฺขนิพฺพตฺตกสฺส กมฺมสฺส เหตุภาวโต วิสมูลา, วิสํ วา ทุกฺขทุกฺขาทิภูตา เวทนา มูลํ เอติสฺสาติ วิสมูลาฯ ทุกฺขสมุทยตฺตา วิสํ ผลํ เอติสฺสาติ วิสผลาฯ ตณฺหาย รูปาทิกสฺส ทุกฺขเสฺสว ปริโภโค โหติ, น อมตสฺสาติ สา ‘‘วิสปริโภคา’’ติ วุตฺตาฯ สพฺพตฺถ นิรุตฺติวเสน สทฺทสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ โย ปเนตฺถ ปธาโน อโตฺถ, ตํ ทเสฺสตุํ ปุน ‘‘วิสาลา วา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ นิตฺติโณฺณ อุตฺติโณฺณติ อุปสคฺควเสน ปทํ วฑฺฒิตํฯ นิรวเสสโต วา ติโณฺณ นิตฺติโณฺณฯ เตน เตน มเคฺคน อุทฺธมุทฺธํ ติโณฺณ อุตฺติโณฺณฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Loketi sattaloke saṅkhāraloke ca. Sattavisattabhāvenāti laggabhāvena ceva savisesaṃ āsattabhāvena ca. Atha vātiādinā niddesanayavasena (mahāni. 3, cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 22, 23; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 124) visattikāpadaṃ niddisati. Visatāti vitthaṭā rūpādīsu tebhūmakadhammesu byāpanavasena visaṭāti purimavacanameva takārassa ṭakāraṃ katvā vuttaṃ. Visālāti vipulā. Visakkatīti parisakkati sahati. Ratto hi rāgavatthunā pādena tāliyamānopi sahati. Osakkanaṃ, vipphandanaṃ vā visakkanantipi vadanti. Visaṃharatīti yathā tathā kāmesu ānisaṃsaṃ dassentī vividhehi ākārehi nekkhammābhimukhappavattito cittaṃ saṃharati saṅkhipati, visaṃ vā dukkhaṃ, taṃ harati upanetīti attho. Visaṃvādikāti aniccādiṃ niccādito gaṇhāpentī visaṃvādikā hoti. Dukkhanibbattakassa kammassa hetubhāvato visamūlā, visaṃ vā dukkhadukkhādibhūtā vedanā mūlaṃ etissāti visamūlā. Dukkhasamudayattā visaṃ phalaṃ etissāti visaphalā. Taṇhāya rūpādikassa dukkhasseva paribhogo hoti, na amatassāti sā ‘‘visaparibhogā’’ti vuttā. Sabbattha niruttivasena saddasiddhi veditabbā. Yo panettha padhāno attho, taṃ dassetuṃ puna ‘‘visālā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Nittiṇṇo uttiṇṇoti upasaggavasena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Niravasesato vā tiṇṇo nittiṇṇo. Tena tena maggena uddhamuddhaṃ tiṇṇo uttiṇṇo. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
นิวาปสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
Nivāpasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / มชฺฌิมนิกาย • Majjhimanikāya / ๕. นิวาปสุตฺตํ • 5. Nivāpasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / มชฺฌิมนิกาย (อฎฺฐกถา) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ๕. นิวาปสุตฺตวณฺณนา • 5. Nivāpasuttavaṇṇanā
