| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
5. නිවාපසුත්‌තවණ්‌ණනා
5. Nivāpasuttavaṇṇanā
261. නිවප්‌පතීති නිවාපො, නිවාපං වත්‌තෙති, නිවාපභොජනං වා එතස්‌සාති නෙවාපිකො, නිවාපෙන මිගෙ පලොභෙත්‌වා ගණ්‌හනකමාගවිකො. තිණබීජානීති නිවාපතිණබීජානි. වප්‌පන්‌ති සස්‌සං විය වපිතබ්‌බට්‌ඨෙන වප්‌පං. ‘‘මයං විය අඤ්‌ඤෙ කෙ ඊදිසං ලභිස්‌සන්‌තී’’ති මානමදං ආපජ්‌ජිස්‌සන්‌ති. විස්‌සට්‌ඨසතිභාවන්‌ති අනුස්‌සඞ්‌කිතපරිසඞ්‌කිතභාවං. තිරච්‌ඡානා හි විජාතියබලවතිරච්‌ඡානවසනට්‌ඨානෙසු සාසඞ්‌කා උබ්‌බිග්‌ගහදයා අප්‌පමත්‌තා හොන්‌ති විසෙසතො මාගවිකාදිමනුස්‌සූපචාරෙ, රසතණ්‌හාය පන බද්‌ධා පමාදං ආපජ්‌ජස්‌සන්‌ති. නිවපති එත්‌ථාති නිවාපො, නිවාපභූමි නිවාපට්‌ඨානං. තෙනාහ ‘‘නිවාපට්‌ඨානෙ’’ති. ‘‘යථාකාමකරණීයා’’ති වුත්‌තමත්‌ථං විවරිතුං ‘‘එකං කිරා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ නීවාරවනං වියාති නීවාරස්‌ස සමූහො විය. නීවාරො නාම අරඤ්‌ඤෙ සයංජාතවීහිජාති. මෙඝමාලා වියාති මෙඝඝටා විය. එකග්‌ඝනන්‌ති එකජ්‌ඣං විය අවිරට්‌ඨං. පක්‌කමන්‌තීති ආසඞ්‌කපරිසඞ්‌කා හුත්‌වා පක්‌කමන්‌ති. කණ්‌ණෙ චාලයමානාති අනාසඞ්‌කන්‌තානං පහට්‌ඨාකාරදස්‌සනං. මණ්‌ඩලගුම්‌බන්‌ති මණ්‌ඩලකාකාරෙන ඨිතං ගුම්‌බං.
261. Nivappatīti nivāpo, nivāpaṃ vatteti, nivāpabhojanaṃ vā etassāti nevāpiko, nivāpena mige palobhetvā gaṇhanakamāgaviko. Tiṇabījānīti nivāpatiṇabījāni. Vappanti sassaṃ viya vapitabbaṭṭhena vappaṃ. ‘‘Mayaṃ viya aññe ke īdisaṃ labhissantī’’ti mānamadaṃ āpajjissanti. Vissaṭṭhasatibhāvanti anussaṅkitaparisaṅkitabhāvaṃ. Tiracchānā hi vijātiyabalavatiracchānavasanaṭṭhānesu sāsaṅkā ubbiggahadayā appamattā honti visesato māgavikādimanussūpacāre, rasataṇhāya pana baddhā pamādaṃ āpajjassanti. Nivapati etthāti nivāpo, nivāpabhūmi nivāpaṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘nivāpaṭṭhāne’’ti. ‘‘Yathākāmakaraṇīyā’’ti vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘ekaṃ kirā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nīvāravanaṃ viyāti nīvārassa samūho viya. Nīvāro nāma araññe sayaṃjātavīhijāti. Meghamālā viyāti meghaghaṭā viya. Ekagghananti ekajjhaṃ viya aviraṭṭhaṃ. Pakkamantīti āsaṅkaparisaṅkā hutvā pakkamanti. Kaṇṇe cālayamānāti anāsaṅkantānaṃ pahaṭṭhākāradassanaṃ. Maṇḍalagumbanti maṇḍalakākārena ṭhitaṃ gumbaṃ.
262. කප්‌පෙත්‌වාති උපමාභාවෙන පරිකප්‌පෙත්‌වා. මිගෙ අත්‌තනො වසෙ වත්‌තාපනං වසීභාවො. සො එව ඉජ්‌ඣනට්‌ඨෙන ඉද්‌ධි, පභාවනට්‌ඨෙන ආනුභාවො.
262.Kappetvāti upamābhāvena parikappetvā. Mige attano vase vattāpanaṃ vasībhāvo. So eva ijjhanaṭṭhena iddhi, pabhāvanaṭṭhena ānubhāvo.
263. භයෙන භොගතොති භයෙන සහ සභයං නිවාපපරිභොගතො. බලවීරියන්‌ති කායබලඤ්‌ච උට්‌ඨානවීරියඤ්‌ච. අට්‌ඨකථායං පන බලමෙව වීරියං. බලන්‌ති ච සරීරබලං, තඤ්‌ච අත්‌ථතො මනසිකාරමග්‌ගෙහි අපරාපරං සඤ්‌චරණකවාතොති වුත්‌තං ‘‘අපරාපරං සඤ්‌චරණවායොධාතූ’’ති.
263.Bhayena bhogatoti bhayena saha sabhayaṃ nivāpaparibhogato. Balavīriyanti kāyabalañca uṭṭhānavīriyañca. Aṭṭhakathāyaṃ pana balameva vīriyaṃ. Balanti ca sarīrabalaṃ, tañca atthato manasikāramaggehi aparāparaṃ sañcaraṇakavātoti vuttaṃ ‘‘aparāparaṃ sañcaraṇavāyodhātū’’ti.
264. සික්‌ඛිතකෙරාටිකාති පරිචිතසාඨෙය්‍යා, වඤ්‌චකාති අත්‌ථො. ඉද්‌ධිමන්‌තො විය ආනුභාවවන්‌තො විය. පචුරජනෙහි පරභූතා ජාතාති පරජනා, මහාභූතා. තෙනාහ ‘‘යක්‌ඛා’’ති. සමන්‌තා සප්‌පදෙසන්‌ති සමන්‌තතො පදෙසවන්‌තං විපුලොකාසසන්‌නිවාසට්‌ඨානං. තස්‌ස පන සප්‌පදෙසතා මහාඔකාසතායාති වුත්‌තං ‘‘මහන්‌තං ඔකාස’’න්‌ති.
264.Sikkhitakerāṭikāti paricitasāṭheyyā, vañcakāti attho. Iddhimanto viya ānubhāvavanto viya. Pacurajanehi parabhūtā jātāti parajanā, mahābhūtā. Tenāha ‘‘yakkhā’’ti. Samantā sappadesanti samantato padesavantaṃ vipulokāsasannivāsaṭṭhānaṃ. Tassa pana sappadesatā mahāokāsatāyāti vuttaṃ ‘‘mahantaṃ okāsa’’nti.
265. ඝට්‌ටෙස්‌සන්‌තීති ‘‘සභයසමුට්‌ඨාන’’න්‌ති සඤ්‌ඤාදානවසෙන චිත්‌තං චෙතෙස්‌සන්‌ති, තාසෙස්‌සන්‌තීති අත්‌ථො. පරිච්‌චජිස්‌සන්‌තීති නිබ්‌බිසිස්‌සන්‌ති. මහල්‌ලකොති ජාතියා මහල්‌ලකො ජිණ්‌ණො. දුබ්‌බලොති බ්‍යාධිවසෙන, පකතියා වා බලවිරහිතො.
265.Ghaṭṭessantīti ‘‘sabhayasamuṭṭhāna’’nti saññādānavasena cittaṃ cetessanti, tāsessantīti attho. Pariccajissantīti nibbisissanti. Mahallakoti jātiyā mahallako jiṇṇo. Dubbaloti byādhivasena, pakatiyā vā balavirahito.
267. නිවාපසදිසතාය නිවාපොති වා. ලොකපරියාපන්‌නං හුත්‌වා කිලෙසෙහි ආමසිතබ්‌බතාය ලොකාමිසානීති වා. වට්‌ටෙ ආමිසභූතත්‌තා වට්‌ටාමිසභූතානං. වසං වත්‌තෙතීති කාමගුණෙහි කාමගුණෙ ගිද්‌ධෙ සත්‌තෙ තස්‌සෙව ගෙධස්‌ස වසෙන අත්‌තනො වසෙ වත්‌තෙතීති. තෙනාහ –
267. Nivāpasadisatāya nivāpoti vā. Lokapariyāpannaṃ hutvā kilesehi āmasitabbatāya lokāmisānīti vā. Vaṭṭe āmisabhūtattā vaṭṭāmisabhūtānaṃ. Vasaṃ vattetīti kāmaguṇehi kāmaguṇe giddhe satte tasseva gedhassa vasena attano vase vattetīti. Tenāha –
‘‘අන්‌තලික්‌ඛචරො පාසො, ය්‌වායං චරති මානසො;
‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso;
තෙන තං බාධයිස්‌සාමි, න මෙ සමණ මොක්‌ඛසී’’ති. (සං. නි. 1.151; මහාව. 33);
Tena taṃ bādhayissāmi, na me samaṇa mokkhasī’’ti. (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33);
අයන්‌ති පඨමමිගජාතූපමා. වානපත්‌ථස්‌ස සතොව පපඤ්‌චපරදත්‌තිකාදිසපුත්‌තදාරනික්‌ඛමනං සන්‌ධායාහ ‘‘සපුත්‌තභරියපබ්‌බජ්‌ජායා’’ති.
Ayanti paṭhamamigajātūpamā. Vānapatthassa satova papañcaparadattikādisaputtadāranikkhamanaṃ sandhāyāha ‘‘saputtabhariyapabbajjāyā’’ti.
268. කාමතො චිත්‌තස්‌ස විමුත්‌ති ඉධ චෙතොවිමුත්‌තීති අධිප්‌පෙතාති ආහ ‘‘චෙතොවිමුත්‌ති නාම…පෙ.… උප්‌පන්‌නඅජ්‌ඣාසයො’’ති. කාමෙ විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා පුන තත්‌ථ නිමුග්‌ගතාය දුතියසමණබ්‍රාහ්‌මණා දුතියමිගජාතූපමා වුත්‌තා.
268. Kāmato cittassa vimutti idha cetovimuttīti adhippetāti āha ‘‘cetovimutti nāma…pe… uppannaajjhāsayo’’ti. Kāme vissajjetvā puna tattha nimuggatāya dutiyasamaṇabrāhmaṇā dutiyamigajātūpamā vuttā.
269. තතියසමණබ්‍රාහ්‌මණා යථාපරිච්‌චත්‌තෙ කාමෙ පරිච්‌චජිත්‌වා එවං ඨිතා, න දුතියා විය තත්‌ථ නිමුග්‌ගාති අධිප්‌පායෙන ‘‘කිං පන තෙ අකංසූ’’ති පුච්‌ඡති. ඉතරෙ කාමං උජුකං කාමගුණෙසු න නිමුග්‌ගා, පරියායෙන පන නිමුග්‌ගා දිට්‌ඨිජාලෙන ච අජ්‌ඣොත්‌ථටාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ගාමනිගමජනපදරාජධානියො’’තිආදිමාහ. දිට්‌ඨිජාලම්‌පි තණ්‌හාජාලානුගතමෙවාති ආහ ‘‘මාරස්‌ස පාපිමතො දිට්‌ඨිජාලෙන පරික්‌ඛිපිත්‌වා’’ති.
269. Tatiyasamaṇabrāhmaṇā yathāpariccatte kāme pariccajitvā evaṃ ṭhitā, na dutiyā viya tattha nimuggāti adhippāyena ‘‘kiṃ pana te akaṃsū’’ti pucchati. Itare kāmaṃ ujukaṃ kāmaguṇesu na nimuggā, pariyāyena pana nimuggā diṭṭhijālena ca ajjhotthaṭāti dassento ‘‘gāmanigamajanapadarājadhāniyo’’tiādimāha. Diṭṭhijālampi taṇhājālānugatamevāti āha ‘‘mārassa pāpimato diṭṭhijālena parikkhipitvā’’ti.
271. ඛන්‌ධකිලෙසාභිසඞ්‌ඛාරමාරා වා ඉධ මාරග්‌ගහණෙන ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බං. අක්‌ඛීනි භින්‌දි දට්‌ඨුං අසමත්‌ථභාවාපාදනෙන. තෙනාහ ‘‘විපස්‌සනාපාදකජ්‌ඣාන’’න්‌තිආදි. කිඤ්‌චාපි මාරො යං කිඤ්‌චි ඣානං සමාපන්‌නස්‌සපි භික්‌ඛුනො චිත්‌තං ඉමං නාම ආරම්‌මණං නිස්‌සාය වත්‌තතීති න ජානාති, ඉධාධිප්‌පෙතස්‌ස පන භික්‌ඛුනො වසෙන ‘‘විපස්‌සනාපාදකජ්‌ඣාන’’න්‌ති වුත්‌තං. තෙනෙව පරියායෙනාති ‘‘න මාරස්‌ස අක්‌ඛීනි භින්‌දී’’ති එවමාදිනා යථාවුත්‌තපරියායෙන. අදස්‌සනං ගතොති එත්‌ථාපි එසෙව නයො. චක්‌ඛුස්‌ස පදං පතිට්‌ඨාති ච ඉධ ආරම්‌මණං අධිප්‌පෙතං තං පරිග්‌ගය්‌හ පවත්‌තනතොති ආහ ‘‘අප්‌පතිට්‌ඨං නිරාරම්‌මණ’’න්‌ති. සොති මාරො. දිස්‌වාති දස්‌සනහෙතු. යස්‌මා මග්‌ගෙන චතුසච්‌චදස්‌සනහෙතු ආසවා න පරික්‌ඛීණා. ඵලක්‌ඛණෙ හි තෙ ඛීණාති වුච්‌චන්‌තීති.
271. Khandhakilesābhisaṅkhāramārā vā idha māraggahaṇena gahitāti daṭṭhabbaṃ. Akkhīni bhindi daṭṭhuṃ asamatthabhāvāpādanena. Tenāha ‘‘vipassanāpādakajjhāna’’ntiādi. Kiñcāpi māro yaṃ kiñci jhānaṃ samāpannassapi bhikkhuno cittaṃ imaṃ nāma ārammaṇaṃ nissāya vattatīti na jānāti, idhādhippetassa pana bhikkhuno vasena ‘‘vipassanāpādakajjhāna’’nti vuttaṃ. Teneva pariyāyenāti ‘‘na mārassa akkhīni bhindī’’ti evamādinā yathāvuttapariyāyena. Adassanaṃ gatoti etthāpi eseva nayo. Cakkhussa padaṃ patiṭṭhāti ca idha ārammaṇaṃ adhippetaṃ taṃ pariggayha pavattanatoti āha ‘‘appatiṭṭhaṃ nirārammaṇa’’nti. Soti māro. Disvāti dassanahetu. Yasmā maggena catusaccadassanahetu āsavā na parikkhīṇā. Phalakkhaṇe hi te khīṇāti vuccantīti.
ලොකෙති සත්‌තලොකෙ සඞ්‌ඛාරලොකෙ ච. සත්‌තවිසත්‌තභාවෙනාති ලග්‌ගභාවෙන චෙව සවිසෙසං ආසත්‌තභාවෙන ච. අථ වාතිආදිනා නිද්‌දෙසනයවසෙන (මහානි. 3, චූළනි. මෙත්‌තගූමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 22, 23; චූළනි. ඛග්‌ගවිසාණසුත්‌තනිද්‌දෙස 124) විසත්‌තිකාපදං නිද්‌දිසති. විසතාති විත්‌ථටා රූපාදීසු තෙභූමකධම්‌මෙසු බ්‍යාපනවසෙන විසටාති පුරිමවචනමෙව තකාරස්‌ස ටකාරං කත්‌වා වුත්‌තං. විසාලාති විපුලා. විසක්‌කතීති පරිසක්‌කති සහති. රත්‌තො හි රාගවත්‌ථුනා පාදෙන තාලියමානොපි සහති. ඔසක්‌කනං, විප්‌ඵන්‌දනං වා විසක්‌කනන්‌තිපි වදන්‌ති. විසංහරතීති යථා තථා කාමෙසු ආනිසංසං දස්‌සෙන්‌තී විවිධෙහි ආකාරෙහි නෙක්‌ඛම්‌මාභිමුඛප්‌පවත්‌තිතො චිත්‌තං සංහරති සඞ්‌ඛිපති, විසං වා දුක්‌ඛං, තං හරති උපනෙතීති අත්‌ථො. විසංවාදිකාති අනිච්‌චාදිං නිච්‌චාදිතො ගණ්‌හාපෙන්‌තී විසංවාදිකා හොති. දුක්‌ඛනිබ්‌බත්‌තකස්‌ස කම්‌මස්‌ස හෙතුභාවතො විසමූලා, විසං වා දුක්‌ඛදුක්‌ඛාදිභූතා වෙදනා මූලං එතිස්‌සාති විසමූලා. දුක්‌ඛසමුදයත්‌තා විසං ඵලං එතිස්‌සාති විසඵලා. තණ්‌හාය රූපාදිකස්‌ස දුක්‌ඛස්‌සෙව පරිභොගො හොති, න අමතස්‌සාති සා ‘‘විසපරිභොගා’’ති වුත්‌තා. සබ්‌බත්‌ථ නිරුත්‌තිවසෙන සද්‌දසිද්‌ධි වෙදිතබ්‌බා. යො පනෙත්‌ථ පධානො අත්‌ථො, තං දස්‌සෙතුං පුන ‘‘විසාලා වා පනා’’තිආදි වුත්‌තං. නිත්‌තිණ්‌ණො උත්‌තිණ්‌ණොති උපසග්‌ගවසෙන පදං වඩ්‌ඪිතං. නිරවසෙසතො වා තිණ්‌ණො නිත්‌තිණ්‌ණො. තෙන තෙන මග්‌ගෙන උද්‌ධමුද්‌ධං තිණ්‌ණො උත්‌තිණ්‌ණො. යං පනෙත්‌ථ අත්‌ථතො අවිභත්‌තං, තං සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව.
Loketi sattaloke saṅkhāraloke ca. Sattavisattabhāvenāti laggabhāvena ceva savisesaṃ āsattabhāvena ca. Atha vātiādinā niddesanayavasena (mahāni. 3, cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 22, 23; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 124) visattikāpadaṃ niddisati. Visatāti vitthaṭā rūpādīsu tebhūmakadhammesu byāpanavasena visaṭāti purimavacanameva takārassa ṭakāraṃ katvā vuttaṃ. Visālāti vipulā. Visakkatīti parisakkati sahati. Ratto hi rāgavatthunā pādena tāliyamānopi sahati. Osakkanaṃ, vipphandanaṃ vā visakkanantipi vadanti. Visaṃharatīti yathā tathā kāmesu ānisaṃsaṃ dassentī vividhehi ākārehi nekkhammābhimukhappavattito cittaṃ saṃharati saṅkhipati, visaṃ vā dukkhaṃ, taṃ harati upanetīti attho. Visaṃvādikāti aniccādiṃ niccādito gaṇhāpentī visaṃvādikā hoti. Dukkhanibbattakassa kammassa hetubhāvato visamūlā, visaṃ vā dukkhadukkhādibhūtā vedanā mūlaṃ etissāti visamūlā. Dukkhasamudayattā visaṃ phalaṃ etissāti visaphalā. Taṇhāya rūpādikassa dukkhasseva paribhogo hoti, na amatassāti sā ‘‘visaparibhogā’’ti vuttā. Sabbattha niruttivasena saddasiddhi veditabbā. Yo panettha padhāno attho, taṃ dassetuṃ puna ‘‘visālā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Nittiṇṇo uttiṇṇoti upasaggavasena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Niravasesato vā tiṇṇo nittiṇṇo. Tena tena maggena uddhamuddhaṃ tiṇṇo uttiṇṇo. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
නිවාපසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Nivāpasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 5. නිවාපසුත්‌තං • 5. Nivāpasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 5. නිවාපසුත්‌තවණ්‌ණනා • 5. Nivāpasuttavaṇṇanā
