| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
២. នីវរណប្បហានវគ្គវណ្ណនា
2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā
១១. ទុតិយស្សាតិ ទុតិយវគ្គស្ស។ ឯកធម្មម្បីតិ ឯត្ថ ‘‘ឯកសភាវម្បី’’តិ ឥមិនា សភាវត្ថោយំ ធម្មសទ្ទោ ‘‘កុសលា ធម្មា’’តិអាទីសុ វិយាតិ ទស្សិតំ ហោតិ។ យទគ្គេន ច សភាវត្ថោ, តទគ្គេន និស្សត្តត្ថោ សិទ្ធោ ឯវាតិ ‘‘និស្សត្តដ្ឋេន ធម្មោ វេទិតព្ពោ’’តិ វុត្តំ។ សុភនិមិត្តន្តិ ធម្មបរិយាយេន វុត្តំ។ តញ្ហិ អត្ថតោ កាមច្ឆន្ទោ វា សិយា។ សោ ហិ អត្តនោ គហណាការេន សុភន្តិ, តេនាការេន បវត្តនកស្ស អញ្ញស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស និមិត្តត្តា ‘‘សុភនិមិត្ត’’ន្តិ ច វុច្ចតិ។ តស្ស អារម្មណំ វា សុភនិមិត្តំ។ ឥដ្ឋញ្ហិ ឥដ្ឋាការេន វា គយ្ហមានំ រូបាទិអារម្មណំ ‘‘សុភនិមិត្ត’’ន្តិ វុច្ចតិ។ អារម្មណមេវ ចេត្ថ និមិត្តំ។ តថា ហិ វក្ខតិ – ‘‘សុភនិមិត្តន្តិ រាគដ្ឋានិយំ អារម្មណ’’ន្តិ។ សមុច្ចយត្ថោ វា-សទ្ទោ អនេកត្ថត្តា និបាតានំ។ ភិយ្យោភាវាយាតិ បុនប្បុនំ ភាវាយ។ វេបុល្លាយាតិ វិបុលភាវាយ, វឌ្ឍិយាតិ អត្ថោ។ អជាតោ និជ្ជាតោ។ សេសបទានិ តស្សេវ វេវចនានិ។ កាមេសូតិ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ។ កាមច្ឆន្ទោតិ កាមសង្ខាតោ ឆន្ទោ, ន កត្តុកម្យតាឆន្ទោ ន ធម្មច្ឆន្ទោ។ កាមនវសេន រជ្ជនវសេន ច កាមោ ឯវ រាគោ កាមរាគោ។ កាមនវសេន នន្ទនវសេន ច កាមោ ឯវ នន្ទីតិ កាមនន្ទី។ កាមនវសេន តណ្ហាយនវសេន ច កាមតណ្ហា។ អាទិសទ្ទេន ‘‘កាមស្នេហោ កាមបរិឡាហោ កាមមុច្ឆា កាមជ្ឈោសាន’’ន្តិ ឯតេសំ បទានំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ តត្ថ វុត្តនយេនេវ កាមត្ថំ វិទិត្វា សិនេហនដ្ឋេន កាមស្នេហោ, បរិឡាហនដ្ឋេន កាមបរិឡាហោ, មុច្ឆនដ្ឋេន កាមមុច្ឆា, គិលិត្វា បរិនិដ្ឋាបនដ្ឋេន កាមជ្ឈោសានំ វេទិតព្ពំ។ កាមច្ឆន្ទោ ឯវ កុសលប្បវត្តិតោ ចិត្តស្ស នីវរណដ្ឋេន កាមច្ឆន្ទនីវរណំ, សោតិ កាមច្ឆន្ទោ។ អសមុទាចារវសេនាតិ អសមុទាចារភាវេន។ អននុភូតារម្មណវសេនាតិ ‘‘ឥទំ នាមេត’’ន្តិ វត្ថុវសេន ឧត្វា តស្មិំ អត្តភាវេ អននុភូតស្ស អារម្មណស្ស វសេន។ រូបសទ្ទាទិភេទំ បន អារម្មណំ ឯកស្មិម្បិ អត្តភាវេ អននុភូតំ នាម នត្ថេវ, កិមង្គំ បន អនាទិមតិ សំសារេ។
11.Dutiyassāti dutiyavaggassa. Ekadhammampīti ettha ‘‘ekasabhāvampī’’ti iminā sabhāvatthoyaṃ dhammasaddo ‘‘kusalā dhammā’’tiādīsu viyāti dassitaṃ hoti. Yadaggena ca sabhāvattho, tadaggena nissattattho siddho evāti ‘‘nissattaṭṭhena dhammo veditabbo’’ti vuttaṃ. Subhanimittanti dhammapariyāyena vuttaṃ. Tañhi atthato kāmacchando vā siyā. So hi attano gahaṇākārena subhanti, tenākārena pavattanakassa aññassa kāmacchandassa nimittattā ‘‘subhanimitta’’nti ca vuccati. Tassa ārammaṇaṃ vā subhanimittaṃ. Iṭṭhañhi iṭṭhākārena vā gayhamānaṃ rūpādiārammaṇaṃ ‘‘subhanimitta’’nti vuccati. Ārammaṇameva cettha nimittaṃ. Tathā hi vakkhati – ‘‘subhanimittanti rāgaṭṭhāniyaṃ ārammaṇa’’nti. Samuccayattho vā-saddo anekatthattā nipātānaṃ. Bhiyyobhāvāyāti punappunaṃ bhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya, vaḍḍhiyāti attho. Ajāto nijjāto. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Kāmesūti pañcasu kāmaguṇesu. Kāmacchandoti kāmasaṅkhāto chando, na kattukamyatāchando na dhammacchando. Kāmanavasena rajjanavasena ca kāmo eva rāgo kāmarāgo. Kāmanavasena nandanavasena ca kāmo eva nandīti kāmanandī. Kāmanavasena taṇhāyanavasena ca kāmataṇhā. Ādisaddena ‘‘kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosāna’’nti etesaṃ padānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha vuttanayeneva kāmatthaṃ viditvā sinehanaṭṭhena kāmasneho, pariḷāhanaṭṭhena kāmapariḷāho, mucchanaṭṭhena kāmamucchā, gilitvā pariniṭṭhāpanaṭṭhena kāmajjhosānaṃ veditabbaṃ. Kāmacchando eva kusalappavattito cittassa nīvaraṇaṭṭhena kāmacchandanīvaraṇaṃ, soti kāmacchando. Asamudācāravasenāti asamudācārabhāvena. Ananubhūtārammaṇavasenāti ‘‘idaṃ nāmeta’’nti vatthuvasena utvā tasmiṃ attabhāve ananubhūtassa ārammaṇassa vasena. Rūpasaddādibhedaṃ pana ārammaṇaṃ ekasmimpi attabhāve ananubhūtaṃ nāma nattheva, kimaṅgaṃ pana anādimati saṃsāre.
យំ វុត្តំ – ‘‘អសមុទាចារវសេន ចា’’តិអាទិ, តំ អតិសំខិត្តន្តិ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ – ‘‘តត្ថា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ភវគ្គហណេន មហគ្គតភវោ គហិតោ។ សោ ហិ ឱឡារិកកិលេសសមុទាចាររហិតោ។ តជ្ជនីយកម្មកតាទិកាលេ បារិវាសិកកាលេ ច ចរិតព្ពានិ ទ្វេអសីតិ ខុទ្ទកវត្តានិ នាម។ ន ហិ តានិ សព្ពាសុ អវត្ថាសុ ចរិតព្ពានិ, តស្មា តានិ ន មហាវត្តេសុ អន្តោគធានីតិ ‘‘ចុទ្ទស មហាវត្តានី’’តិ វុត្តំ។ តថា អាគន្តុកវត្តអាវាសិកគមិក-អនុមោទនភត្តគ្គ- បិណ្ឌចារិកអារញ្ញកសេនាសនជន្តាឃរវច្ចកុដិឧបជ្ឈាយ- សទ្ធិវិហារិកអាចរិយ-អន្តេវាសិកវត្តានីតិ ឯតានិ ចុទ្ទស មហាវត្តានិ នាមាតិ វុត្តំ។ ឥតរានិ បន ‘‘បារិវាសិកានំ ភិក្ខូនំ វត្តំ បញ្ញាបេស្សាមី’’តិ (ចូឡវ. ៧៥) អារភិត្វា ‘‘ន ឧបសម្បាទេតព្ពំ, ន ឆមាយំ ចង្កមន្តេ ចង្កមេ ចង្កមិតព្ព’’ន្តិ (ចូឡវ. ៨១) វុត្តានិ បកតត្តេ ចរិតព្ពវត្តានិ ឆសដ្ឋិ, តតោ បរំ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, បារិវាសិកេន ភិក្ខុនា បារិវាសិកវុឌ្ឍតរេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ, មូលាយបដិកស្សនារហេន, មានត្តារហេន, មានត្តចារិកេន, អព្ភានារហេន ភិក្ខុនា សទ្ទិំ ឯកច្ឆន្នេ អាវាសេ វត្ថព្ព’’ន្តិអាទីនិ បកតត្តេ ចរិតព្ពេហិ អនញ្ញត្តា វិសុំ វិសុំ អគណេត្វា បារិវាសិកវុឌ្ឍតរាទីសុ បុគ្គលន្តរេសុ ចរិតព្ពត្តា តេសំ វសេន សម្បិណ្ឌេត្វា ឯកេកំ កត្វា គណិតានិ បញ្ចាតិ ឯកសត្តតិវត្តានិ។ ឧក្ខេបនីយកម្មកតវត្តេសុ វត្តបញ្ញាបនវសេន វុត្តំ – ‘‘ន បកតត្តស្ស ភិក្ខុនោ អភិវាទនំ បច្ចុដ្ឋានំ…បេ.… បិដ្ឋិបរិកម្មំ សាទិតព្ព’’ន្តិ ឥទំ អភិវាទនាទីនំ អស្សាទិយនំ ឯកំ, ‘‘ន បកតត្តោ ភិក្ខុ សីលវិបត្តិយា អនុទ្ធំសេតព្ពោ’’តិអាទីនិ (ចូឡវ. ៥១) ច ទសាតិ ឯវំ ទ្វាសីតិ ហោន្តិ។ ឯតេស្វេវ បន កានិចិ តជ្ជនីយកម្មកតាទិវត្តានិ កានិចិ បារិវាសិកាទិវត្តានីតិ អគ្គហិតគ្គហណេន ទ្វាវីសតិវត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ‘‘ចុទ្ទស មហាវត្តានី’’តិ វត្វាបិ ‘‘អាគន្តុកគមិកវត្តានិ ចា’’តិ ឥមេសំ វិសុំ គហណំ ឥមានិ អភិណ្ហំ សម្ភវន្តីតិ កត្វា។ កិលេសោ ឱកាសំ ន លភតិ សព្ពទា វត្តប្បដិបត្តិយំយេវ ព្យាវដចិត្តតាយ។ អយោនិសោមនសិការន្តិ អនិច្ចាទីសុ ‘‘និច្ច’’ន្តិអាទិនា បវត្តំ អនុបាយមនសិការំ។ សតិវោស្សគ្គន្តិ សតិយា វិស្សជ្ជនំ, សតិវិរហន្តិ អត្ថោ។ ឯវម្បីតិ វក្ខមានាបេក្ខាយ អវុត្តសម្បិណ្ឌនត្ថោ បិ-សទ្ទោ។
Yaṃ vuttaṃ – ‘‘asamudācāravasena cā’’tiādi, taṃ atisaṃkhittanti vitthārato dassetuṃ – ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha bhavaggahaṇena mahaggatabhavo gahito. So hi oḷārikakilesasamudācārarahito. Tajjanīyakammakatādikāle pārivāsikakāle ca caritabbāni dveasīti khuddakavattāni nāma. Na hi tāni sabbāsu avatthāsu caritabbāni, tasmā tāni na mahāvattesu antogadhānīti ‘‘cuddasa mahāvattānī’’ti vuttaṃ. Tathā āgantukavattaāvāsikagamika-anumodanabhattagga- piṇḍacārikaāraññakasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāya- saddhivihārikaācariya-antevāsikavattānīti etāni cuddasa mahāvattāni nāmāti vuttaṃ. Itarāni pana ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññāpessāmī’’ti (cūḷava. 75) ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ, na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti (cūḷava. 81) vuttāni pakatatte caritabbavattāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikavuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ, mūlāyapaṭikassanārahena, mānattārahena, mānattacārikena, abbhānārahena bhikkhunā saddiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādīni pakatatte caritabbehi anaññattā visuṃ visuṃ agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇitāni pañcāti ekasattativattāni. Ukkhepanīyakammakatavattesu vattapaññāpanavasena vuttaṃ – ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ…pe… piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti idaṃ abhivādanādīnaṃ assādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) ca dasāti evaṃ dvāsīti honti. Etesveva pana kānici tajjanīyakammakatādivattāni kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāvīsativattanti veditabbaṃ. ‘‘Cuddasa mahāvattānī’’ti vatvāpi ‘‘āgantukagamikavattāni cā’’ti imesaṃ visuṃ gahaṇaṃ imāni abhiṇhaṃ sambhavantīti katvā. Kileso okāsaṃ na labhati sabbadā vattappaṭipattiyaṃyeva byāvaṭacittatāya. Ayonisomanasikāranti aniccādīsu ‘‘nicca’’ntiādinā pavattaṃ anupāyamanasikāraṃ. Sativossagganti satiyā vissajjanaṃ, sativirahanti attho. Evampīti vakkhamānāpekkhāya avuttasampiṇḍanattho pi-saddo.
អនុសន្ធិវសេនាតិ បុច្ឆានុសន្ធិអាទិអនុសន្ធិវសេន។ បុព្ពាបរវសេនាតិ បុព្ពាបរគន្ថសល្លក្ខណវសេន។ គណ្ហន្តស្សាតិ អាចរិយមុខតោ គណ្ហន្តស្ស។ សជ្ឈាយន្តស្សាតិ អាចរិយមុខតោ ឧគ្គហិតគន្ថំ សជ្ឈាយន្តស្ស។ វាចេន្តស្សាតិ បាឡិំ តទត្ថញ្ច ឧគ្គណ្ហាបនវសេន បរេសំ វាចេន្តស្ស។ ទេសេន្តស្សាតិ ទេសនាវសេន បរេសំ ធម្មំ ទេសេន្តស្ស។ បកាសេន្តស្សាតិ អត្តនោ អត្តនោ សំសយដ្ឋានេ បុច្ឆន្តានំ យាថាវតោ អត្ថំ បកាសេន្តស្ស។ កិលេសោ ឱកាសំ ន លភតិ រត្តិន្ទិវំ គន្ថកម្មេសុយេវ ព្យាវដចិត្តតាយ។ ឯវម្បីតិ វុត្តសម្បិណ្ឌនត្ថោ បិ-សទ្ទោ។ ឯវំ សេសេសុបិ។
Anusandhivasenāti pucchānusandhiādianusandhivasena. Pubbāparavasenāti pubbāparaganthasallakkhaṇavasena. Gaṇhantassāti ācariyamukhato gaṇhantassa. Sajjhāyantassāti ācariyamukhato uggahitaganthaṃ sajjhāyantassa. Vācentassāti pāḷiṃ tadatthañca uggaṇhāpanavasena paresaṃ vācentassa. Desentassāti desanāvasena paresaṃ dhammaṃ desentassa. Pakāsentassāti attano attano saṃsayaṭṭhāne pucchantānaṃ yāthāvato atthaṃ pakāsentassa. Kileso okāsaṃ na labhati rattindivaṃ ganthakammesuyeva byāvaṭacittatāya. Evampīti vuttasampiṇḍanattho pi-saddo. Evaṃ sesesupi.
ធុតង្គធរោ ហោតីតិ វុត្តមេវត្ថំ បកាសេតិ ‘‘តេរស ធុតង្គគុណេ សមាទាយ វត្តតី’’តិ។ ពាហុល្លាយាតិ ចីវរាទិបច្ចយពាហុល្លាយ។ យថា ចីវរាទយោ បច្ចយា ពហុលំ ឧប្បជ្ជន្តិ, តថា អាវត្តស្ស បវត្តស្សាតិ អត្ថោ។ បរិហីនជ្ឈានស្សាតិ ឈានន្តរាយករេន វិសភាគរូបទស្សនាទិនា កេនចិ និមិត្តេន បរិហីនជ្ឈានស្ស។ វិស្សដ្ឋជ្ឈានស្សាតិ អសមាបជ្ជនវសេន បរិច្ចត្តជ្ឈានស្ស។ ភស្សាទីសូតិ អាទិ-សទ្ទេន គណសង្គណិកនិទ្ទានវកម្មាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ សត្តសុ វា អនុបស្សនាសូតិ ឯត្ថ សត្ត អនុបស្សនា នាម អនិច្ចានុបស្សនា ទុក្ខានុបស្សនា អនត្តានុបស្សនា និព្ពិទានុបស្សនា វិរាគានុបស្សនា និរោធានុបស្សនា បដិនិស្សគ្គានុបស្សនា ខយានុបស្សនា វយានុបស្សនា វិបរិណាមានុបស្សនា អនិមិត្តានុបស្សនា អប្បណិហិតានុបស្សនា សុញ្ញតានុបស្សនា អធិបញ្ញាធម្មវិបស្សនា យថាភូតញាណទស្សនំ អាទីនវានុបស្សនា បដិសង្ខានុបស្សនា វិវដ្ដានុបស្សនាតិ ឥមាសុ អដ្ឋារសសុ មហាវិបស្សនាសុ អាទិតោ វុត្តា អនិច្ចានុបស្សនាទិ-បដិនិស្សគ្គានុបស្សនាបរិយន្តា សត្ត។ ឯត្ថ យំ វត្តព្ពំ, តំ វិសុទ្ធិមគ្គសំវណ្ណនាតោ (វិសុទ្ធិ. មហាដី. ២.៧៤១) គហេតព្ពំ។
Dhutaṅgadharo hotīti vuttamevatthaṃ pakāseti ‘‘terasa dhutaṅgaguṇe samādāya vattatī’’ti. Bāhullāyāti cīvarādipaccayabāhullāya. Yathā cīvarādayo paccayā bahulaṃ uppajjanti, tathā āvattassa pavattassāti attho. Parihīnajjhānassāti jhānantarāyakarena visabhāgarūpadassanādinā kenaci nimittena parihīnajjhānassa. Vissaṭṭhajjhānassāti asamāpajjanavasena pariccattajjhānassa. Bhassādīsūti ādi-saddena gaṇasaṅgaṇikaniddānavakammādiṃ saṅgaṇhāti. Sattasu vā anupassanāsūti ettha satta anupassanā nāma aniccānupassanā dukkhānupassanā anattānupassanā nibbidānupassanā virāgānupassanā nirodhānupassanā paṭinissaggānupassanā khayānupassanā vayānupassanā vipariṇāmānupassanā animittānupassanā appaṇihitānupassanā suññatānupassanā adhipaññādhammavipassanā yathābhūtañāṇadassanaṃ ādīnavānupassanā paṭisaṅkhānupassanā vivaṭṭānupassanāti imāsu aṭṭhārasasu mahāvipassanāsu ādito vuttā aniccānupassanādi-paṭinissaggānupassanāpariyantā satta. Ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāto (visuddhi. mahāṭī. 2.741) gahetabbaṃ.
អនាសេវនតាយាតិ បុរិមត្តភាវេ ឈានេន វិក្ខម្ភិតកិលេសស្ស កាមច្ឆន្ទាទិអាសេវនាយ អភាវតោ។ អននុភូតបុព្ពន្តិ តស្មិំ អត្តភាវេ អននុភូតបុព្ពំ។ ជាតោតិ ឯតស្សេវ វេវចនំ សញ្ជាតោតិអាទិ។ ននុ ច ខណិកត្តា សព្ពធម្មានំ ឧប្បន្នស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស តង្ខណំយេវ អវស្សំ និរោធសម្ភវតោ និរុទ្ធេ ច តស្មិំ បុន អញ្ញស្សេវ ឧប្បជ្ជនតោ ច កថំ តស្ស បុនប្បុនភាវោ រាសិភាវោ ចាតិ អាហ – ‘‘តត្ថ សកិំ ឧប្បន្នោ កាមច្ឆន្ទោ’’តិអាទិ។ អដ្ឋានមេតន្តិ អការណមេតំ។ យេន ការណេន ឧប្បន្នោ កាមច្ឆន្ទោ ន និរុជ្ឈតិ, និរុទ្ធោ ច ស្វេវ បុន ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តាទិសំ ការណំ នត្ថីតិ អត្ថោ។
Anāsevanatāyāti purimattabhāve jhānena vikkhambhitakilesassa kāmacchandādiāsevanāya abhāvato. Ananubhūtapubbanti tasmiṃ attabhāve ananubhūtapubbaṃ. Jātoti etasseva vevacanaṃ sañjātotiādi. Nanu ca khaṇikattā sabbadhammānaṃ uppannassa kāmacchandassa taṅkhaṇaṃyeva avassaṃ nirodhasambhavato niruddhe ca tasmiṃ puna aññasseva uppajjanato ca kathaṃ tassa punappunabhāvo rāsibhāvo cāti āha – ‘‘tattha sakiṃ uppanno kāmacchando’’tiādi. Aṭṭhānametanti akāraṇametaṃ. Yena kāraṇena uppanno kāmacchando na nirujjhati, niruddho ca sveva puna uppajjissati, tādisaṃ kāraṇaṃ natthīti attho.
រាគដ្ឋានិយន្តិ រាគជនកំ។ អនិច្ចាទីសុ និច្ចាទិវសេន វិបរីតមនសិការោ, ឥធ អយោនិសោមនសិការោតិ អាហ – ‘‘អនិច្ចេ និច្ច’’ន្តិអាទិ។ អយោនិសោមនសិការោតិ អនុបាយមនសិការោ, កុសលធម្មប្បវត្តិយា អការណភូតោ មនសិការោតិ អត្ថោ។ ឧប្បថមនសិការោតិ កុសលធម្មប្បវត្តិយា អមគ្គភូតោ មនសិការោ។ សច្ចវិប្បដិកូលេនាតិ សច្ចាភិសមយស្ស អនុនុលោមវសេន។ អាវជ្ជនាតិអាទិនា អាវជ្ជនាយ បច្ចយភូតា តតោ បុរិមុប្បន្នា មនោទ្វារិកា អកុសលជវនប្បវត្តិ ផលវោហារេន តថា វុត្តា។ តស្ស ហិ វសេន សា អកុសលប្បវត្តិយា ឧបនិស្សយោ ហោតិ។ អាវជ្ជនាតិ ភវង្គចិត្តំ អាវជ្ជយតីតិ អាវជ្ជនា។ អនុ អនុ អាវជ្ជេតីតិ អន្វាវជ្ជនា។ ភវង្គារម្មណតោ អញ្ញំ អាភុជតីតិ អាភោគោ។ សមន្នាហរតីតិ សមន្នាហារោ។ តទេវារម្មណំ អត្តានំ អនុពន្ធិត្វា ឧប្បជ្ជមានោ មនសិ ករោតិ ឋបេតីតិ មនសិការោ។ អយំ វុច្ចតិ អយោនិសោមនសិការោតិ អយំ អនុបាយឧប្បថមនសិការលក្ខណោ អយោនិសោមនសិការោ នាម វុច្ចតិ។
Rāgaṭṭhāniyanti rāgajanakaṃ. Aniccādīsu niccādivasena viparītamanasikāro, idha ayonisomanasikāroti āha – ‘‘anicce nicca’’ntiādi. Ayonisomanasikāroti anupāyamanasikāro, kusaladhammappavattiyā akāraṇabhūto manasikāroti attho. Uppathamanasikāroti kusaladhammappavattiyā amaggabhūto manasikāro. Saccavippaṭikūlenāti saccābhisamayassa anunulomavasena. Āvajjanātiādinā āvajjanāya paccayabhūtā tato purimuppannā manodvārikā akusalajavanappavatti phalavohārena tathā vuttā. Tassa hi vasena sā akusalappavattiyā upanissayo hoti. Āvajjanāti bhavaṅgacittaṃ āvajjayatīti āvajjanā. Anu anu āvajjetīti anvāvajjanā. Bhavaṅgārammaṇato aññaṃ ābhujatīti ābhogo. Samannāharatīti samannāhāro. Tadevārammaṇaṃ attānaṃ anubandhitvā uppajjamāno manasi karoti ṭhapetīti manasikāro. Ayaṃ vuccati ayonisomanasikāroti ayaṃ anupāyauppathamanasikāralakkhaṇo ayonisomanasikāro nāma vuccati.
១២. ទុតិយេ ភត្តព្យាបត្តិ វិយាតិ ភត្តស្ស បូតិភាវេន វិប្បការប្បត្តិ វិយ, ចិត្តស្ស ព្យាបជ្ជនន្តិ ចិត្តស្ស វិការភាវាបាទនំ។ តេនេវាហ – ‘‘បកតិវិជហនភាវោ’’តិ។ ព្យាបជ្ជតិ តេន ចិត្តំ បូតិកុម្មាសាទយោ វិយ បុរិមបកតិំ ជហតីតិ ព្យាបាទោ។ បដិឃោយេវ ឧបរូបរិ ឧប្បជ្ជមានស្ស បដិឃស្ស និមិត្តភាវតោ បដិឃនិមិត្តំ, បដិឃស្ស ច ការណភូតំ អារម្មណំ បដិឃនិមិត្តន្តិ អាហ – ‘‘បដិឃស្សបិ បដិឃារម្មណស្សបិ ឯតំ អធិវចន’’ន្តិ។ អដ្ឋកថាយន្តិ មហាអដ្ឋកថាយំ។
12. Dutiye bhattabyāpatti viyāti bhattassa pūtibhāvena vippakārappatti viya, cittassa byāpajjananti cittassa vikārabhāvāpādanaṃ. Tenevāha – ‘‘pakativijahanabhāvo’’ti. Byāpajjati tena cittaṃ pūtikummāsādayo viya purimapakatiṃ jahatīti byāpādo. Paṭighoyeva uparūpari uppajjamānassa paṭighassa nimittabhāvato paṭighanimittaṃ, paṭighassa ca kāraṇabhūtaṃ ārammaṇaṃ paṭighanimittanti āha – ‘‘paṭighassapi paṭighārammaṇassapi etaṃ adhivacana’’nti. Aṭṭhakathāyanti mahāaṭṭhakathāyaṃ.
១៣. តតិយេ ថិនតា ថិនំ, សប្បិបិណ្ឌោ វិយ អវិប្ផារិកតាយ ចិត្តស្ស ឃនភាវោ ពទ្ធតាតិ អត្ថោ។ មេធតីតិ មិទ្ធំ, អកម្មញ្ញភាវេន ហិំសតីតិ អត្ថោ។ ‘‘យា តស្មិំ សមយេ ចិត្តស្ស អកល្យតា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១១៦២) ថិនស្ស, ‘‘យា តស្មិំ សមយេ កាយស្ស អកល្យតា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១១៦៣) ច មិទ្ធស្ស អភិធម្មេ និទ្ទិដ្ឋត្តា វុត្តំ – ‘‘ចិត្តស្ស អកម្មញ្ញតា ថិនំ, តិណ្ណំ ខន្ធានំ អកម្មញ្ញតា មិទ្ធ’’ន្តិ។ សតិបិ អញ្ញមញ្ញាវិប្បយោគេ ចិត្តកាយលហុតាទីនំ វិយ ចិត្តចេតសិកានំ យថាក្កមំ តំតំវិសេសោ សិយា, យា តេសំ អកល្យតាទីនំ វិសេសបច្ចយតា, អយមេតេសំ សភាវោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ កបិមិទ្ធស្សាតិ វុត្តមេវត្ថំ វិភាវេតិ ‘‘បចលាយិកភាវស្សា’’តិ។ អក្ខិទលានំ បចលភាវំ ករោតីតិ បចលាយិកោ, បចលាយិកស្ស ភាវោ បចលាយិកភាវោ, បចលាយិកត្តន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧភិន្នន្តិ ថិនមិទ្ធានំ។ ‘‘វិត្ថារោ វេទិតព្ពោ’’តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ វេទិតព្ពោ។ ចិត្តស្ស អកល្យតាតិ ចិត្តស្ស គិលានភាវោ។ គិលានោ ហិ អកល្យកោតិ វុច្ចតិ។ វិនយេបិ វុត្តំ – ‘‘នាហំ, ភន្តេ, អកល្យកោ’’តិ (បារា. ១៥១)។ កាលំ ខមតីតិ ហិ កល្យំ, អរោគតា, តស្សំ និយុត្តោ កល្យកោ, ន កល្យកោ អកល្យកោ។ អកម្មញ្ញតាតិ ចិត្តគេលញ្ញសង្ខាតោវ អកម្មញ្ញតាការោ។ ឱលីយនាតិ ឱលីយនាការោ។ ឥរិយាបថូបត្ថម្ភិតញ្ហិ ចិត្តំ ឥរិយាបថំ សន្ធារេតុំ អសក្កោន្តំ រុក្ខេ វគ្គុលិ វិយ ខីលេ លគ្គិតផាណិតវារកោ វិយ ច ឱលីយតិ លម្ពតិ, តស្ស តំ អាការំ សន្ធាយ – ‘‘ឱលីយនា’’តិ វុត្តំ។ ទុតិយបទំ ឧបសគ្គេន វឌ្ឍិតំ។ កាយស្សាតិ វេទនាទិក្ខន្ធត្តយសង្ខាតស្ស នាមកាយស្ស។ អកល្យតា អកម្មញ្ញតាតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយមេវ។ មេឃោ វិយ អាកាសំ ឱនយ្ហតីតិ ឱនាហោ។ ឱនយ្ហតីតិ ច ឆាទេតិ អវត្ថរតិ វាតិ អត្ថោ ។ សព្ពតោភាគេន ឱនាហោតិ បរិយោនាហោ។ អរតិអាទីនំ អត្ថោ វិភង្គេ (វិភ. ៨៥៦) វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោតិ តត្ថ វុត្តបាឡិយា ទស្សេតុំ – ‘‘វុត្តំ ហេត’’ន្តិអាទិមាហ។
13. Tatiye thinatā thinaṃ, sappipiṇḍo viya avipphārikatāya cittassa ghanabhāvo baddhatāti attho. Medhatīti middhaṃ, akammaññabhāvena hiṃsatīti attho. ‘‘Yā tasmiṃ samaye cittassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1162) thinassa, ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1163) ca middhassa abhidhamme niddiṭṭhattā vuttaṃ – ‘‘cittassa akammaññatā thinaṃ, tiṇṇaṃ khandhānaṃ akammaññatā middha’’nti. Satipi aññamaññāvippayoge cittakāyalahutādīnaṃ viya cittacetasikānaṃ yathākkamaṃ taṃtaṃviseso siyā, yā tesaṃ akalyatādīnaṃ visesapaccayatā, ayametesaṃ sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kapimiddhassāti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘pacalāyikabhāvassā’’ti. Akkhidalānaṃ pacalabhāvaṃ karotīti pacalāyiko, pacalāyikassa bhāvo pacalāyikabhāvo, pacalāyikattanti vuttaṃ hoti. Ubhinnanti thinamiddhānaṃ. ‘‘Vitthāro veditabbo’’ti iminā sambandho veditabbo. Cittassa akalyatāti cittassa gilānabhāvo. Gilāno hi akalyakoti vuccati. Vinayepi vuttaṃ – ‘‘nāhaṃ, bhante, akalyako’’ti (pārā. 151). Kālaṃ khamatīti hi kalyaṃ, arogatā, tassaṃ niyutto kalyako, na kalyako akalyako. Akammaññatāti cittagelaññasaṅkhātova akammaññatākāro. Olīyanāti olīyanākāro. Iriyāpathūpatthambhitañhi cittaṃ iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkontaṃ rukkhe vagguli viya khīle laggitaphāṇitavārako viya ca olīyati lambati, tassa taṃ ākāraṃ sandhāya – ‘‘olīyanā’’ti vuttaṃ. Dutiyapadaṃ upasaggena vaḍḍhitaṃ. Kāyassāti vedanādikkhandhattayasaṅkhātassa nāmakāyassa. Akalyatā akammaññatāti heṭṭhā vuttanayameva. Megho viya ākāsaṃ onayhatīti onāho. Onayhatīti ca chādeti avattharati vāti attho . Sabbatobhāgena onāhoti pariyonāho. Aratiādīnaṃ attho vibhaṅge (vibha. 856) vuttanayeneva veditabboti tattha vuttapāḷiyā dassetuṃ – ‘‘vuttaṃ heta’’ntiādimāha.
តត្ថ បន្តេសូតិ ទូរេសុ, វិវិត្តេសុ វា។ អធិកុសលេសូតិ សមថវិបស្សនាធម្មេសុ។ អរតីតិ រតិប្បដិក្ខេបោ។ អរតិតាតិ អរមនាការោ។ អនភិរតីតិ អនភិរតភាវោ។ អនភិរមនាតិ អនភិរមនាការោ ។ ឧក្កណ្ឋិតាតិ ឧក្កណ្ឋនាការោ។ បរិតស្សិតាតិ ឧក្កណ្ឋនវសេនេវ បរិតស្សនា, ឧក្កណ្ឋិតស្សេវ តត្ថ តត្ថ តណ្ហាយនាតិ វុត្តំ ហោតិ។ បរិតស្សិតាតិ វា កម្បនា។ តន្ទីតិ ជាតិអាលសិយំ, បកតិអាលសិយន្តិ អត្ថោ។ តថា ហិ កុសលករណេ កាយស្ស អវិប្ផារិកតា លីនតា ជាតិអាលសិយំ តន្ទី នាម, ន រោគឧតុជាទីហិ កាយគេលញ្ញំ។ តន្ទិយនាតិ តន្ទិយនាការោ។ តន្ទិមនតាតិ តន្ទិយា អភិភូតចិត្តតា។ អលសស្ស ភាវោ អាលស្យំ, អាលស្យាយនាការោ អាលស្យាយនា។ អាលស្យាយិតស្ស ភាវោ អាលស្យាយិតត្តំ។ ឥតិ សព្ពេហិបិ ឥមេហិ បទេហិ កិលេសវសេន កាយាលសិយំ កថិតំ។ ថិនមិទ្ធការណានញ្ហិ រាគាទិកិលេសានំ វសេន នាមកាយស្ស អាលសិយំ, តទេវ រូបកាយស្សាបីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ជម្ភនាតិ ផន្ទនា។ បុនប្បុនំ ជម្ភនា វិជម្ភនា។ អានមនាតិ បុរតោ នមនា។ វិនមនាតិ បច្ឆតោ នមនា។ សន្នមនាតិ សមន្តតោ នមនា។ បណមនាតិ យថា តន្តតោ ឧដ្ឋិតបេសការោ កិស្មិញ្ចិទេវ គហេត្វា ឧជុំ កាយំ ឧស្សាបេតិ, ឯវំ កាយស្ស ឧទ្ធំ ឋបនា។ ព្យាធិយកន្តិ ឧប្បន្នព្យាធិតា។ ឥតិ សព្ពេហិបិ ឥមេហិ បទេហិ ថិនមិទ្ធការណានំ រាគាទិកិលេសានំ វសេន កាយពទ្ធនមេវ កថិតំ។ ភុត្តាវិស្សាតិ ភុត្តវតោ។ ភត្តមុច្ឆាតិ ភត្តគេលញ្ញំ។ ពលវភត្តេន ហិ មុច្ឆាបត្តោ វិយ ហោតិ។ ភត្តកិលមថោតិ ភត្តេន កិលន្តភាវោ។ ភត្តបរិឡាហោតិ ភត្តទរថោ។ តស្មិញ្ហិ សមយេ បរិឡាហុប្បត្តិយា ឧបហតិន្ទ្រិយោ ហោតិ, កាយោ ជីរតីតិ។ កាយទុដ្ឋុល្លន្តិ ភត្តំ និស្សាយ កាយស្ស អកម្មញ្ញតំ។ អកល្យតាតិអាទិ ហេដ្ឋា វុត្តនយមេវ។ លីនន្តិ អវិប្ផារិកតាយ បដិកុដិតំ។ ឥតរេ ទ្វេ អាការភាវនិទ្ទេសា។ ថិនន្តិ សប្បិបិណ្ឌោ វិយ អវិប្ផារិកតាយ ឃនភាវេន ឋិតំ។ ថិយនាតិ អាការនិទ្ទេសោ។ ថិយិភាវោ ថិយិតត្តំ , អវិប្ផារវសេនេវ ពទ្ធតាតិ អត្ថោ។ ឥមេហិ បន សព្ពេហិបិ បទេហិ ថិនមិទ្ធការណានំ រាគាទិកិលេសានំ វសេន ចិត្តស្ស គិលានាការោ កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។ បុរិមា ចត្តារោ ធម្មាតិ អរតិ, តន្ទី, វិជម្ភិតា, ភត្តសម្មទោតិ ឯតេ ចត្តារោ ធម្មា។ យទា ថិនមិទ្ធំ ឧប្បន្នំ ហោតិ, តទា អរតិអាទីនម្បិ សម្ភវតោ ‘‘ឧបនិស្សយកោដិយា បន ហោតី’’តិ វុត្តំ, ឧបនិស្សយកោដិយា បច្ចយោ ហោតីតិ អត្ថោ។
Tattha pantesūti dūresu, vivittesu vā. Adhikusalesūti samathavipassanādhammesu. Aratīti ratippaṭikkhepo. Aratitāti aramanākāro. Anabhiratīti anabhiratabhāvo. Anabhiramanāti anabhiramanākāro . Ukkaṇṭhitāti ukkaṇṭhanākāro. Paritassitāti ukkaṇṭhanavaseneva paritassanā, ukkaṇṭhitasseva tattha tattha taṇhāyanāti vuttaṃ hoti. Paritassitāti vā kampanā. Tandīti jātiālasiyaṃ, pakatiālasiyanti attho. Tathā hi kusalakaraṇe kāyassa avipphārikatā līnatā jātiālasiyaṃ tandī nāma, na rogautujādīhi kāyagelaññaṃ. Tandiyanāti tandiyanākāro. Tandimanatāti tandiyā abhibhūtacittatā. Alasassa bhāvo ālasyaṃ, ālasyāyanākāro ālasyāyanā. Ālasyāyitassa bhāvo ālasyāyitattaṃ. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kāyālasiyaṃ kathitaṃ. Thinamiddhakāraṇānañhi rāgādikilesānaṃ vasena nāmakāyassa ālasiyaṃ, tadeva rūpakāyassāpīti daṭṭhabbaṃ. Jambhanāti phandanā. Punappunaṃ jambhanā vijambhanā. Ānamanāti purato namanā. Vinamanāti pacchato namanā. Sannamanāti samantato namanā. Paṇamanāti yathā tantato uṭṭhitapesakāro kismiñcideva gahetvā ujuṃ kāyaṃ ussāpeti, evaṃ kāyassa uddhaṃ ṭhapanā. Byādhiyakanti uppannabyādhitā. Iti sabbehipi imehi padehi thinamiddhakāraṇānaṃ rāgādikilesānaṃ vasena kāyabaddhanameva kathitaṃ. Bhuttāvissāti bhuttavato. Bhattamucchāti bhattagelaññaṃ. Balavabhattena hi mucchāpatto viya hoti. Bhattakilamathoti bhattena kilantabhāvo. Bhattapariḷāhoti bhattadaratho. Tasmiñhi samaye pariḷāhuppattiyā upahatindriyo hoti, kāyo jīratīti. Kāyaduṭṭhullanti bhattaṃ nissāya kāyassa akammaññataṃ. Akalyatātiādi heṭṭhā vuttanayameva. Līnanti avipphārikatāya paṭikuṭitaṃ. Itare dve ākārabhāvaniddesā. Thinanti sappipiṇḍo viya avipphārikatāya ghanabhāvena ṭhitaṃ. Thiyanāti ākāraniddeso. Thiyibhāvo thiyitattaṃ, avipphāravaseneva baddhatāti attho. Imehi pana sabbehipi padehi thinamiddhakāraṇānaṃ rāgādikilesānaṃ vasena cittassa gilānākāro kathitoti veditabbo. Purimā cattāro dhammāti arati, tandī, vijambhitā, bhattasammadoti ete cattāro dhammā. Yadā thinamiddhaṃ uppannaṃ hoti, tadā aratiādīnampi sambhavato ‘‘upanissayakoṭiyā pana hotī’’ti vuttaṃ, upanissayakoṭiyā paccayo hotīti attho.
១៤. ចតុត្ថេ ឧទ្ទតស្ស ភាវោ ឧទ្ធច្ចំ។ យស្ស ធម្មស្ស វសេន ឧទ្ធតំ ហោតិ ចិត្តំ, តំសម្បយុត្តា វា ធម្មា, សោ ធម្មោ ឧទ្ទច្ចំ។ កុច្ឆិតំ កតំ កុកតំ, ទុច្ចរិតំ សុចរិតញ្ច។ អកតម្បិ ហិ កុកតមេវ។ ឯវញ្ហិ វត្តារោ ហោន្តិ ‘‘យំ មយា ន កតំ, តំ កុកត’’ន្តិ។ ឯវំ កតាកតំ ទុច្ចរិតំ សុចរិតញ្ច កុកតំ, តំ អារព្ភ វិប្បដិសារវសេន បវត្តំ បន ចិត្តំ ឥធ កុកតន្តិ វេទិតព្ពំ។ តស្ស ភាវោ កុក្កុច្ចំ។ ចិត្តស្ស ឧទ្ធតាការោតិ ចិត្តស្ស អវូបសមាការោវ វុត្តោ។ អវូបសមលក្ខណញ្ហិ ឧទ្ធច្ចំ។ យថាបវត្តស្ស កតាកតាការវិសិដ្ឋស្ស ទុច្ចរិតសុចរិតស្ស អនុសោចនវសេន វិរូបំ បដិសរណំ វិប្បដិសារោ។ កុក្កុច្ចស្សបិ កតាកតានុសោចនវសេន ចិត្តវិក្ខេបភាវតោ អវូបសមាការោ សម្ភវតីតិ អាហ – ‘‘ចេតសោ អវូបសមោតិ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្សេវតំ នាម’’ន្តិ។ ស្វេវ ច ចេតសោ អវូបសមោតិ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចមេវ និទ្ទិដ្ឋំ។ តញ្ច អត្តនោវ អត្តនា សហជាតំ ន ហោតីតិ អាហ – ‘‘អយំ បន ឧបនិស្សយកោដិយា បច្ចយោ ហោតី’’តិ។ ឧបនិស្សយបច្ចយតា ច បុរិមុប្បន្នវសេន វេទិតព្ពា។
14. Catutthe uddatassa bhāvo uddhaccaṃ. Yassa dhammassa vasena uddhataṃ hoti cittaṃ, taṃsampayuttā vā dhammā, so dhammo uddaccaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ, duccaritaṃ sucaritañca. Akatampi hi kukatameva. Evañhi vattāro honti ‘‘yaṃ mayā na kataṃ, taṃ kukata’’nti. Evaṃ katākataṃ duccaritaṃ sucaritañca kukataṃ, taṃ ārabbha vippaṭisāravasena pavattaṃ pana cittaṃ idha kukatanti veditabbaṃ. Tassa bhāvo kukkuccaṃ. Cittassa uddhatākāroti cittassa avūpasamākārova vutto. Avūpasamalakkhaṇañhi uddhaccaṃ. Yathāpavattassa katākatākāravisiṭṭhassa duccaritasucaritassa anusocanavasena virūpaṃ paṭisaraṇaṃ vippaṭisāro. Kukkuccassapi katākatānusocanavasena cittavikkhepabhāvato avūpasamākāro sambhavatīti āha – ‘‘cetaso avūpasamoti uddhaccakukkuccassevataṃ nāma’’nti. Sveva ca cetaso avūpasamoti uddhaccakukkuccameva niddiṭṭhaṃ. Tañca attanova attanā sahajātaṃ na hotīti āha – ‘‘ayaṃ pana upanissayakoṭiyā paccayo hotī’’ti. Upanissayapaccayatā ca purimuppannavasena veditabbā.
១៥. បញ្ចមេ វិគតា ចិកិច្ឆា អស្សាតិ វិចិកិច្ឆា។ សភាវំ វិចិនន្តោ តាយ កិច្ឆតីតិ វា វិចិកិច្ឆា។
15. Pañcame vigatā cikicchā assāti vicikicchā. Sabhāvaṃ vicinanto tāya kicchatīti vā vicikicchā.
១៦. ឆដ្ឋេ ហេតុំ វា បច្ចយំ វា ន លភតីតិ ឯត្ថ ហេតុគ្គហណេន ជនកំ ការណមាហ, បច្ចយគ្គហណេន អនុបាលនកំ ការណំ។ ហេតុន្តិ វា ឧបាទានការណំ។ បច្ចយន្តិ សហការណំ វុត្តំ។ តន្តិ កិលេសំ។ វិវដ្ដេត្វា អរហត្តំ គណ្ហាតីតិ វិវដ្ដាភិមុខំ ចិត្តំ បេសេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេន្តោ អរហត្តផលំ គណ្ហាតិ។ ភិក្ខាយ ចរន្តិ ឯត្ថាតិ ភិក្ខាចារោ, គោចរគាមស្សេតំ អធិវចនំ, តស្មិំ ភិក្ខាចារេ។ វយំ អាគម្មាតិ ទារភរណានុរូបំ វយំ អាគម្ម។ អាយូហន្តោតិ ឧបចិនន្តោ។ អង្គារបក្កន្តិ វីតច្ចិកង្គារេសុ បក្កំ។ កិំ នាមេតន្តិ ភិក្ខូ គរហន្តោ អាហ។ ជីវមានបេតកសត្តោតិ ជីវមានោ ហុត្វា ‘‘តេនេវ អត្តភាវេន បេតភាវំ បត្តសត្តោ ភវិស្សតី’’តិ បរិកប្បវសេន វុត្តំ។ កុដន្តិ បានីយឃដំ។ យាវ ទារុណន្តិ អតិវិយ ទារុណំ។ វិបាកោ កីទិសោ ភវិស្សតីតិ តយា កតកម្មស្ស អាយតិំ អនុភវិតព្ពវិបាកោ កីទិសោ ភវិស្សតិ។
16. Chaṭṭhe hetuṃ vā paccayaṃ vā na labhatīti ettha hetuggahaṇena janakaṃ kāraṇamāha, paccayaggahaṇena anupālanakaṃ kāraṇaṃ. Hetunti vā upādānakāraṇaṃ. Paccayanti sahakāraṇaṃ vuttaṃ. Tanti kilesaṃ. Vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhātīti vivaṭṭābhimukhaṃ cittaṃ pesetvā vipassanaṃ vaḍḍhento arahattaphalaṃ gaṇhāti. Bhikkhāya caranti etthāti bhikkhācāro, gocaragāmassetaṃ adhivacanaṃ, tasmiṃ bhikkhācāre. Vayaṃ āgammāti dārabharaṇānurūpaṃ vayaṃ āgamma. Āyūhantoti upacinanto. Aṅgārapakkanti vītaccikaṅgāresu pakkaṃ. Kiṃ nāmetanti bhikkhū garahanto āha. Jīvamānapetakasattoti jīvamāno hutvā ‘‘teneva attabhāvena petabhāvaṃ pattasatto bhavissatī’’ti parikappavasena vuttaṃ. Kuṭanti pānīyaghaṭaṃ. Yāva dāruṇanti ativiya dāruṇaṃ. Vipāko kīdiso bhavissatīti tayā katakammassa āyatiṃ anubhavitabbavipāko kīdiso bhavissati.
វិសង្ខរិត្វាតិ ឆេទនភេទនាទីហិ វិនាសេត្វា។ ទីបកមិគបក្ខិនោតិ អត្តនោ និសិន្នភាវស្ស ទីបនតោ ឯវំលទ្ធនាមា មិគបក្ខិនោ, យេន អរញ្ញំ នេត្វា នេសាទោ តេសំ សទ្ទេន អាគតាគតេ មិគបក្ខិនោ វធិត្វា គណ្ហាតិ។ ថេរន្តិ ចូឡបិណ្ឌបាតិកតិស្សត្ថេរំ។ ឥទ្ធិយា អភិសង្ខរិត្វាតិ អធិដ្ឋានាទិវសេន ឥទ្ធិំ អភិសង្ខរិត្វា។ ឧបយោគត្ថេ ចេតំ ករណវចនំ។ អគ្គិបបដិកន្តិ អច្ចិករណំ, វិប្ផុលិង្គន្តិ អត្ថោ។ បស្សន្តស្សេវាតិ អនាទរេ សាមិវចនំ។ តស្ស ថេរស្សាតិ តស្ស មិលក្ខតិស្សត្ថេរស្ស។ តស្សាតិ តស្សា អគ្គិបបដិកាយ។ បដិពលស្សាតិ ឧគ្គហណសជ្ឈាយាទីសុ បដិពលស្ស។ ទុក្ខំ ឧបនិសា ការណមេតិស្សាតិ ទុក្ខូបនិសា, ទុក្ខនិពន្ធនា ទុក្ខហេតុកា សទ្ធាតិ វុត្តំ ហោតិ។ វត្តមុខេន កម្មដ្ឋានស្ស កថិតត្តា ‘‘វត្តសីសេ ឋត្វា’’តិ វុត្តំ។ បលាលវរណកន្តិ បលាលបុញ្ជំ។
Visaṅkharitvāti chedanabhedanādīhi vināsetvā. Dīpakamigapakkhinoti attano nisinnabhāvassa dīpanato evaṃladdhanāmā migapakkhino, yena araññaṃ netvā nesādo tesaṃ saddena āgatāgate migapakkhino vadhitvā gaṇhāti. Theranti cūḷapiṇḍapātikatissattheraṃ. Iddhiyā abhisaṅkharitvāti adhiṭṭhānādivasena iddhiṃ abhisaṅkharitvā. Upayogatthe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Aggipapaṭikanti accikaraṇaṃ, vipphuliṅganti attho. Passantassevāti anādare sāmivacanaṃ. Tassa therassāti tassa milakkhatissattherassa. Tassāti tassā aggipapaṭikāya. Paṭibalassāti uggahaṇasajjhāyādīsu paṭibalassa. Dukkhaṃ upanisā kāraṇametissāti dukkhūpanisā, dukkhanibandhanā dukkhahetukā saddhāti vuttaṃ hoti. Vattamukhena kammaṭṭhānassa kathitattā ‘‘vattasīse ṭhatvā’’ti vuttaṃ. Palālavaraṇakanti palālapuñjaṃ.
អារម្ភថាតិ សមថវិបស្សនាទីសុ វីរិយំ ករោថ។ និក្កមថាតិ កោសជ្ជតោ និក្ខមថ, កាមានំ វា បនូទនាយ និក្ខមថ, ឧភយេនបិ វីរិយមេវ វុត្តំ។ វីរិយញ្ហិ អារម្ភនកវសេន អារម្ភោ, កោសជ្ជតោ និក្ខមនវសេន ‘‘និក្កមោ’’តិ វុច្ចតិ។ យុញ្ជថ ពុទ្ធសាសនេតិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ បរិយត្តិបដិបត្តិបដិវេធសង្ខាតេ តិវិធសាសនេ យុញ្ជថ យោគំ ករោថ។ ឯវមនុយុញ្ជន្តា មច្ចុនោ សេនំ ធុនាថ វិទ្ធំសេថ។ តត្ថ មច្ចុនោ សេនន្តិ –
Ārambhathāti samathavipassanādīsu vīriyaṃ karotha. Nikkamathāti kosajjato nikkhamatha, kāmānaṃ vā panūdanāya nikkhamatha, ubhayenapi vīriyameva vuttaṃ. Vīriyañhi ārambhanakavasena ārambho, kosajjato nikkhamanavasena ‘‘nikkamo’’ti vuccati. Yuñjatha buddhasāsaneti buddhassa bhagavato pariyattipaṭipattipaṭivedhasaṅkhāte tividhasāsane yuñjatha yogaṃ karotha. Evamanuyuñjantā maccuno senaṃ dhunātha viddhaṃsetha. Tattha maccuno senanti –
‘‘កាមា តេ បឋមា សេនា, ទុតិយា អរតិ វុច្ចតិ;
‘‘Kāmā te paṭhamā senā, dutiyā arati vuccati;
តតិយា ខុប្បិបាសា តេ, ចតុត្ថី តណ្ហា បវុច្ចតិ។
Tatiyā khuppipāsā te, catutthī taṇhā pavuccati.
‘‘បញ្ចមំ ថិនមិទ្ធំ តេ, ឆដ្ឋា ភីរូ បវុច្ចតិ;
‘‘Pañcamaṃ thinamiddhaṃ te, chaṭṭhā bhīrū pavuccati;
សត្តមី វិចិកិច្ឆា តេ, មក្ខោ ថម្ភោ តេ អដ្ឋមោ។
Sattamī vicikicchā te, makkho thambho te aṭṭhamo.
‘‘លាភោ សិលោកោ សក្ការោ,
‘‘Lābho siloko sakkāro,
មិច្ឆាលទ្ធោ ច យោ យសោ;
Micchāladdho ca yo yaso;
យោ ចត្តានំ សមុក្កំសេ,
Yo cattānaṃ samukkaṃse,
បរេ ច អវជានាតិ។
Pare ca avajānāti.
‘‘ឯសា នមុចិ តេ សេនា, កណ្ហស្សាភិប្បហារិនី;
‘‘Esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī;
ន នំ អសូរោ ជិនាតិ, ជេត្វា ច លភតេ សុខ’’ន្តិ។ (សុ. និ. ៤៣៨-៤៤១) –
Na naṃ asūro jināti, jetvā ca labhate sukha’’nti. (su. ni. 438-441) –
ឯវមាគតំ កាមាទិភេទំ មច្ចុនោ សេនំ។ ឯត្ថ ច យស្មា អាទិតោវ អគារិយភូតេ សត្តេ វត្ថុកាមេសុ កិលេសកាមា មោសយន្តិ, តេ អភិភុយ្យ អនគារិយភាវំ ឧបគតានំ បន្តេសុ សេនាសនេសុ អញ្ញតរញ្ញតរេសុ វា អធិកុសលេសុ ធម្មេសុ អរតិ ឧប្បជ្ជតិ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘បព្ពជិតេន ខោ, អាវុសោ, អភិរតិ ទុក្ករា’’តិ (សំ. និ. ៤.៣៣១)។ តតោ តេ បរប្បដិពទ្ធជីវិកត្តា ខុប្បិបាសា ពាធតិ, តាយ ពាធិតានំ បរិយេសនតណ្ហា ចិត្តំ កិលមយតិ។ អថ នេសំ កិលន្តចិត្តានំ ថិនមិទ្ធំ ឱក្កមតិ, តតោ វិសេសមនធិគច្ឆន្តានំ ទុរភិសម្ភវេសុ អរញ្ញវនបត្ថេសុ បន្តេសុ សេនាសនេសុ វិហរតំ ឧត្រាសសញ្ញិតា ភីរុ ជាយតិ។ តេសំ ឧស្សង្កិតបរិសង្កិតានំ ទីឃរត្តំ វិវេករសមនស្សាទយមានានំ វិហរតំ ‘‘ន សិយា នុ ខោ ឯស មគ្គោ’’តិ បដិបត្តិយំ វិចិកិច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ។ តំ វិនោទេត្វា វិហរតំ អប្បមត្តកេន វិសេសាធិគមេន មានមក្ខថម្ភា ជាយន្តិ។ តេបិ វិនោទេត្វា វិហរតំ តតោ អធិកតរំ វិសេសាធិគមនំ និស្សាយ លាភសក្ការសិលោកា ឧប្បជ្ជន្តិ។ លាភាទីហិ មុច្ឆិត្វា ធម្មប្បតិរូបកានិ បកាសេន្តោ មិច្ឆាយសំ អធិគន្ត្វា តត្ថ ឋិតា ជាតិអាទីហិ អត្តានំ ឧក្កំសេន្តិ, បរំ វម្ភេន្តិ, តស្មា កាមាទីនំ បឋមសេនាទិភាវោ វេទិតព្ពោ។ នឡាគារន្តិ នឡេហិ វិនទ្ធតិណច្ឆន្នគេហំ។
Evamāgataṃ kāmādibhedaṃ maccuno senaṃ. Ettha ca yasmā āditova agāriyabhūte satte vatthukāmesu kilesakāmā mosayanti, te abhibhuyya anagāriyabhāvaṃ upagatānaṃ pantesu senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati uppajjati. Vuttañhetaṃ – ‘‘pabbajitena kho, āvuso, abhirati dukkarā’’ti (saṃ. ni. 4.331). Tato te parappaṭibaddhajīvikattā khuppipāsā bādhati, tāya bādhitānaṃ pariyesanataṇhā cittaṃ kilamayati. Atha nesaṃ kilantacittānaṃ thinamiddhaṃ okkamati, tato visesamanadhigacchantānaṃ durabhisambhavesu araññavanapatthesu pantesu senāsanesu viharataṃ utrāsasaññitā bhīru jāyati. Tesaṃ ussaṅkitaparisaṅkitānaṃ dīgharattaṃ vivekarasamanassādayamānānaṃ viharataṃ ‘‘na siyā nu kho esa maggo’’ti paṭipattiyaṃ vicikicchā uppajjati. Taṃ vinodetvā viharataṃ appamattakena visesādhigamena mānamakkhathambhā jāyanti. Tepi vinodetvā viharataṃ tato adhikataraṃ visesādhigamanaṃ nissāya lābhasakkārasilokā uppajjanti. Lābhādīhi mucchitvā dhammappatirūpakāni pakāsento micchāyasaṃ adhigantvā tattha ṭhitā jātiādīhi attānaṃ ukkaṃsenti, paraṃ vambhenti, tasmā kāmādīnaṃ paṭhamasenādibhāvo veditabbo. Naḷāgāranti naḷehi vinaddhatiṇacchannagehaṃ.
វិហស្សតីតិ ឧគ្គហណសជ្ឈាយនមនសិការាទីហិ វិហរិស្សតិ។ ជាតិសំសារន្តិ បុនប្បុនំ ជាតិសង្ខាតសំសារវដ្ដំ។ ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សតីតិ ទុក្ខស្ស អន្តសង្ខាតំ និព្ពានំ សច្ឆិករិស្សតិ។ បលាលបុញ្ជាហន្តិ បលាលបុញ្ជំ អហន្តិ បទច្ឆេទោ។ តតិយំ ឋានន្តិ អនាគាមិផលំ សន្ធាយ វទតិ។
Vihassatīti uggahaṇasajjhāyanamanasikārādīhi viharissati. Jātisaṃsāranti punappunaṃ jātisaṅkhātasaṃsāravaṭṭaṃ. Dukkhassantaṃ karissatīti dukkhassa antasaṅkhātaṃ nibbānaṃ sacchikarissati. Palālapuñjāhanti palālapuñjaṃ ahanti padacchedo. Tatiyaṃ ṭhānanti anāgāmiphalaṃ sandhāya vadati.
តិវស្សភិក្ខុកាលេតិ ឧបសម្បទតោ តីណិ វស្សានិ អស្សាតិ តិវស្សោ, តិវស្សោ ច សោ ភិក្ខុ ចាតិ តិវស្សភិក្ខុ, តស្ស, តេន វា ឧបលក្ខិតោ កាលោ តិវស្សភិក្ខុកាលោ, តស្មិំ។ យទា សោ តិវស្សោ ភិក្ខុ នាម ហោតិ, តទាតិ វុត្តំ ហោតិ។ កម្មំ ករោតីតិ ភាវនាកម្មំ ករោតិ។ គន្ថកម្មន្តិ គន្ថវិសយំ ឧគ្គហណាទិកម្មំ។ បិណ្ឌាបចិតិំ កត្វាតិ អន្តោវស្សេ តេមាសំ ទិន្នបិណ្ឌស្ស កិលេសក្ខយករណេន អបចិតិំ បូជំ កត្វា។ បិណ្ឌាបចិតិំ ករោន្តោ ហិ ភិក្ខុ យេហិ អត្តនោ យោ បិណ្ឌបាតោ ទិន្នោ, តេសំ តស្ស មហប្ផលភាវំ ឥច្ឆន្តោ អត្តនោ សន្តានមេវ កិលេសក្ខយករណេន វិសោធេត្វា អរហត្តំ គណ្ហាតិ។
Tivassabhikkhukāleti upasampadato tīṇi vassāni assāti tivasso, tivasso ca so bhikkhu cāti tivassabhikkhu, tassa, tena vā upalakkhito kālo tivassabhikkhukālo, tasmiṃ. Yadā so tivasso bhikkhu nāma hoti, tadāti vuttaṃ hoti. Kammaṃ karotīti bhāvanākammaṃ karoti. Ganthakammanti ganthavisayaṃ uggahaṇādikammaṃ. Piṇḍāpacitiṃ katvāti antovasse temāsaṃ dinnapiṇḍassa kilesakkhayakaraṇena apacitiṃ pūjaṃ katvā. Piṇḍāpacitiṃ karonto hi bhikkhu yehi attano yo piṇḍapāto dinno, tesaṃ tassa mahapphalabhāvaṃ icchanto attano santānameva kilesakkhayakaraṇena visodhetvā arahattaṃ gaṇhāti.
មហាភូតីតិ ឯត្ថ បូជាវចនោ មហន្តសទ្ទោ, ភូតីតិ ច នាមេកទេសេន តិស្សភូតិត្ថេរំ អាលបតិ។ ភវតិ ហិ នាមេកទេសេនបិ វោហារោ យថា ‘‘ទេវទត្តោ ទត្តោ’’តិ។ មហាភូតីតិ វា បិយសមុទាហារោ, សោ មហតិ ភូតិ វិភូតិ បុញ្ញញាណាទិសម្បទា អស្សាតិ មហាភូតិ។ ឆន្នំ សេបណ្ណិគច្ឆមូលន្តិ សាខាបលាសាទីហិ ឆន្នំ ឃនច្ឆាយំ សេបណ្ណិគច្ឆមូលំ។ អសុភកម្មដ្ឋានំ បាទកំ កត្វាតិ កេសាទិអសុភកោដ្ឋាសភាវនាយ បដិលទ្ធំ ឧបចារសមាធិំ អប្បនាសមាធិំ វា បាទកំ កត្វា។ អសុភវិសយំ ឧបចារជ្ឈានាទិកម្មមេវេត្ថ ឧបរិ បវត្តេតព្ពភាវនាកម្មស្ស ការណភាវតោ ឋានន្តិ កម្មដ្ឋានំ។
Mahābhūtīti ettha pūjāvacano mahantasaddo, bhūtīti ca nāmekadesena tissabhūtittheraṃ ālapati. Bhavati hi nāmekadesenapi vohāro yathā ‘‘devadatto datto’’ti. Mahābhūtīti vā piyasamudāhāro, so mahati bhūti vibhūti puññañāṇādisampadā assāti mahābhūti. Channaṃ sepaṇṇigacchamūlanti sākhāpalāsādīhi channaṃ ghanacchāyaṃ sepaṇṇigacchamūlaṃ. Asubhakammaṭṭhānaṃ pādakaṃ katvāti kesādiasubhakoṭṭhāsabhāvanāya paṭiladdhaṃ upacārasamādhiṃ appanāsamādhiṃ vā pādakaṃ katvā. Asubhavisayaṃ upacārajjhānādikammamevettha upari pavattetabbabhāvanākammassa kāraṇabhāvato ṭhānanti kammaṭṭhānaṃ.
សហស្សទ្វិសហស្សសង្ខាមត្តត្តា ‘‘មហាគណេ’’តិ វុត្តំ។ អត្តនោ វសនដ្ឋានតោ ថេរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វាតិ អត្តនោ វសនដ្ឋានតោ អាកាសេន គន្ត្វា វិហារសមីបេ ឱតរិត្វា ទិវាដ្ឋានេ និសិន្នត្ថេរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា។ កិំ អាគតោសីតិ កិំការណា អាគតោសិ។ សព្ពេសុ រត្តិទិវសភាគេសុ ឱកាសំ អលភន្តោតិ សោ កិរ ថេរោ ‘‘តុយ្ហំ ឱកាសោ ន ភវិស្សតិ, អាវុសោ’’តិ វុត្តេបិ ‘‘វិតក្កមាឡកេ ឋិតកាលេ បុច្ឆិស្សាមិ, ភន្តេ’’តិ វត្វា ‘‘តស្មិំ ឋានេ អញ្ញេ បុច្ឆិស្សន្តី’’តិ វុត្តេ ‘‘ភិក្ខាចារមគ្គេ, ភន្តេ’’តិ វត្វា ‘‘តត្រាបិ អញ្ញេ បុច្ឆន្តី’’តិ វុត្តេ ទុបដ្ដនិវាសនដ្ឋានេ, សង្ឃាដិបារុបនដ្ឋានេ, បត្តនីហរណដ្ឋានេ, គាមេ ចរិត្វា អាសនសាលាយ យាគុបីតកាលេ, ភន្តេតិ។ តត្ថាបិ ថេរា អត្តនោ កង្ខំ វិនោទេន្តិ, អាវុសោតិ។ អន្តោគាមតោ និក្ខមនកាលេ បុច្ឆិស្សាមិ, ភន្តេតិ។ តត្រាបិ អញ្ញេ បុច្ឆន្តិ, អាវុសោតិ។ អន្តរាមគ្គេ, ភន្តេតិ។ ភោជនសាលាយ ភត្តកិច្ចបរិយោសានេ, ភន្តេ។ ទិវាដ្ឋានេ បាទធោវនកាលេ, ភន្តេតិ។ តតោ បដ្ឋាយ យាវ អរុណា អបរេ បុច្ឆន្តិ, អាវុសោតិ។ ទន្តកដ្ឋំ គហេត្វា មុខធោវនត្ថំ គមនកាលេ, ភន្តេតិ។ តទាបិ អញ្ញេ បុច្ឆន្តីតិ។ មុខំ ធោវិត្វា អាគមនកាលេ, ភន្តេតិ។ តត្រាបិ អញ្ញេ បុច្ឆិស្សន្តីតិ។ សេនាសនំ បវិសិត្វា និសិន្នកាលេ, ភន្តេតិ។ តត្រាបិ អញ្ញេ បុច្ឆន្តិ, អាវុសោតិ។ ឯវំ សព្ពេសុ រត្តិទិវសភាគេសុ យាចមានោ ឱកាសំ ន លភិ, តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ – ‘‘ឯវំ ឱកាសេ អសតិ មរណស្ស កថំ ឱកាសំ លភិស្សថា’’តិ។ ភន្តេ, ននុ មុខំ ធោវិត្វា សេនាសនំ បវិសិត្វា តយោ ចត្តារោ បល្លង្កេ ឧណ្ហាបេត្វា យោនិសោមនសិការកម្មំ ករោន្តានំ ឱកាសលាភេន ភវិតព្ពំ សិយាតិ អធិប្បាយេន វទតិ។ មណិវណ្ណេតិ ឥន្ទនីលមណិវណ្ណេ។
Sahassadvisahassasaṅkhāmattattā ‘‘mahāgaṇe’’ti vuttaṃ. Attano vasanaṭṭhānato therassa santikaṃ gantvāti attano vasanaṭṭhānato ākāsena gantvā vihārasamīpe otaritvā divāṭṭhāne nisinnattherassa santikaṃ gantvā. Kiṃ āgatosīti kiṃkāraṇā āgatosi. Sabbesu rattidivasabhāgesu okāsaṃ alabhantoti so kira thero ‘‘tuyhaṃ okāso na bhavissati, āvuso’’ti vuttepi ‘‘vitakkamāḷake ṭhitakāle pucchissāmi, bhante’’ti vatvā ‘‘tasmiṃ ṭhāne aññe pucchissantī’’ti vutte ‘‘bhikkhācāramagge, bhante’’ti vatvā ‘‘tatrāpi aññe pucchantī’’ti vutte dupaṭṭanivāsanaṭṭhāne, saṅghāṭipārupanaṭṭhāne, pattanīharaṇaṭṭhāne, gāme caritvā āsanasālāya yāgupītakāle, bhanteti. Tatthāpi therā attano kaṅkhaṃ vinodenti, āvusoti. Antogāmato nikkhamanakāle pucchissāmi, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchanti, āvusoti. Antarāmagge, bhanteti. Bhojanasālāya bhattakiccapariyosāne, bhante. Divāṭṭhāne pādadhovanakāle, bhanteti. Tato paṭṭhāya yāva aruṇā apare pucchanti, āvusoti. Dantakaṭṭhaṃ gahetvā mukhadhovanatthaṃ gamanakāle, bhanteti. Tadāpi aññe pucchantīti. Mukhaṃ dhovitvā āgamanakāle, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchissantīti. Senāsanaṃ pavisitvā nisinnakāle, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchanti, āvusoti. Evaṃ sabbesu rattidivasabhāgesu yācamāno okāsaṃ na labhi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘evaṃ okāse asati maraṇassa kathaṃ okāsaṃ labhissathā’’ti. Bhante, nanu mukhaṃ dhovitvā senāsanaṃ pavisitvā tayo cattāro pallaṅke uṇhāpetvā yonisomanasikārakammaṃ karontānaṃ okāsalābhena bhavitabbaṃ siyāti adhippāyena vadati. Maṇivaṇṇeti indanīlamaṇivaṇṇe.
ឃដេន្តស្សេវាតិ វាយាមន្តស្សេវ។ វិសុទ្ធិបវារណន្តិ ‘‘បរិសុទ្ធោ អហ’’ន្តិ ឯវំ បវត្តំ វិសុទ្ធិបវារណំ។ អរហន្តានមេវ ហេសា បវារណា។ កាឡកំ វាតិ មហន្តំ កាឡកំ សន្ធាយ វទតិ, តិលកោ វាតិ ខុទ្ទកំ សន្ធាយ។ ឧភយេនបិ សីលស្ស បរិសុទ្ធភាវមេវ វិភាវេតិ។
Ghaṭentassevāti vāyāmantasseva. Visuddhipavāraṇanti ‘‘parisuddho aha’’nti evaṃ pavattaṃ visuddhipavāraṇaṃ. Arahantānameva hesā pavāraṇā. Kāḷakaṃ vāti mahantaṃ kāḷakaṃ sandhāya vadati, tilako vāti khuddakaṃ sandhāya. Ubhayenapi sīlassa parisuddhabhāvameva vibhāveti.
បធានកម្មិកាតិ បធានកម្មេ និយុត្តា។ លទ្ធមគ្គន្តិ លទ្ធូបាយំ, បឋមមេវ លទ្ធូបទេសន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ អបត្តានីតិ ឆឌ្ឌិតានិ។ អលាពូនេវ សារទេតិ សរទកាលេ វាតាតបហតានិ តត្ថ តត្ថ វិប្បកិណ្ណអលាពូនិ វិយ។ កាបោតកានីតិ កបោតកវណ្ណានិ។ តានិ ទិស្វាន កា រតីតិ តានិ ឯវរូបានិ អដ្ឋីនិ ទិស្វា តុម្ហាកំ កា នាម រតិ, ននុ អប្បមត្តកាបិ រតិ កាតុំ ន វដ្ដតិយេវាតិ អត្ថោ។ ទុតិយកថំ អកថិតបុព្ពោតិ អត្តនោ វុឌ្ឍតរេន សទ្ធិំ វុត្តវចនស្ស បច្ចនីកំ ទុតិយកថំ អកថិតបុព្ពោ។
Padhānakammikāti padhānakamme niyuttā. Laddhamagganti laddhūpāyaṃ, paṭhamameva laddhūpadesanti vuttaṃ hoti. Apattānīti chaḍḍitāni. Alābūneva sāradeti saradakāle vātātapahatāni tattha tattha vippakiṇṇaalābūni viya. Kāpotakānīti kapotakavaṇṇāni. Tāni disvāna kā ratīti tāni evarūpāni aṭṭhīni disvā tumhākaṃ kā nāma rati, nanu appamattakāpi rati kātuṃ na vaṭṭatiyevāti attho. Dutiyakathaṃ akathitapubboti attano vuḍḍhatarena saddhiṃ vuttavacanassa paccanīkaṃ dutiyakathaṃ akathitapubbo.
តទង្គេន, តទង្គស្ស បហានំ តទង្គប្បហានំ។ យញ្ហិ រត្តិភាគេ សមុជ្ជលិតេន ទីបេន អន្ធការស្ស វិយ តេន តេន វិបស្សនាយ អវយវភូតេន ញាណង្គេន បដិបក្ខវសេនេវ តស្ស តស្ស បហាតព្ពធម្មស្ស បហានមិទំ តទង្គប្បហានំ នាម។ យថា កាមច្ឆន្ទាទយោ ន ចិត្តំ បរិយុដ្ឋាយ តិដ្ឋន្តិ, ឯវំ បរិយុដ្ឋានស្ស និសេធនំ អប្បវត្តិករណំ វិក្ខម្ភនំ វិក្ខម្ភនប្បហានំ។ យញ្ហិ សសេវាលេ ឧទកេ បក្ខិត្តេន ឃដេន សេវាលស្ស វិយ តេន តេន លោកិយសមាធិនា នីវរណាទីនំ បច្ចនីកធម្មានំ វិក្ខម្ភនមិទំ វិក្ខម្ភនប្បហានំ នាម។ សម្មា ឧបច្ឆិជ្ជន្តិ ឯតេន កិលេសាតិ សមុច្ឆេទោ, បហីយន្តិ ឯតេន កិលេសាតិ បហានំ, សមុច្ឆេទសង្ខាតំ បហានំ និរវសេសប្បហានន្តិ សមុច្ឆេទប្បហានំ។ យញ្ហិ អសនិវិចក្កាភិហតស្ស រុក្ខស្ស វិយ អរិយមគ្គញាណេន សំយោជនាទីនំ ធម្មានំ យថា ន បុន វត្តន្តិ, ឯវំ បហានមិទំ សមុច្ឆេទប្បហានំ នាម។ បដិប្បស្សម្ភតិ វូបសម្មតិ កិលេសទរថោ ឯតាយាតិ បដិប្បស្សទ្ធិ, ផលំ, សាយេវ បហានន្តិ បដិប្បស្សទ្ធិប្បហានំ។ សព្ពេ កិលេសា សព្ពសង្ខតា វា និស្សរន្តិ អបគច្ឆន្តិ ឯតេនាតិ និស្សរណំ, និព្ពានំ, តទេវ បហានន្តិ និស្សរណប្បហានំ។ បដិប្បស្សម្ភយមានន្តិ បដិប្បស្សម្ភំ កិលេសវូបសមំ កុរុមានំ។ លោកិយលោកុត្តរេហីតិ តទង្គវិក្ខម្ភនប្បហានានំ លោកិយត្តា, ឥតរេសំ លោកុត្តរត្តា វុត្តំ។
Tadaṅgena, tadaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Yañhi rattibhāge samujjalitena dīpena andhakārassa viya tena tena vipassanāya avayavabhūtena ñāṇaṅgena paṭipakkhavaseneva tassa tassa pahātabbadhammassa pahānamidaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma. Yathā kāmacchandādayo na cittaṃ pariyuṭṭhāya tiṭṭhanti, evaṃ pariyuṭṭhānassa nisedhanaṃ appavattikaraṇaṃ vikkhambhanaṃ vikkhambhanappahānaṃ. Yañhi sasevāle udake pakkhittena ghaṭena sevālassa viya tena tena lokiyasamādhinā nīvaraṇādīnaṃ paccanīkadhammānaṃ vikkhambhanamidaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Sammā upacchijjanti etena kilesāti samucchedo, pahīyanti etena kilesāti pahānaṃ, samucchedasaṅkhātaṃ pahānaṃ niravasesappahānanti samucchedappahānaṃ. Yañhi asanivicakkābhihatassa rukkhassa viya ariyamaggañāṇena saṃyojanādīnaṃ dhammānaṃ yathā na puna vattanti, evaṃ pahānamidaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Paṭippassambhati vūpasammati kilesadaratho etāyāti paṭippassaddhi, phalaṃ, sāyeva pahānanti paṭippassaddhippahānaṃ. Sabbe kilesā sabbasaṅkhatā vā nissaranti apagacchanti etenāti nissaraṇaṃ, nibbānaṃ, tadeva pahānanti nissaraṇappahānaṃ. Paṭippassambhayamānanti paṭippassambhaṃ kilesavūpasamaṃ kurumānaṃ. Lokiyalokuttarehīti tadaṅgavikkhambhanappahānānaṃ lokiyattā, itaresaṃ lokuttarattā vuttaṃ.
និមីយតិ ផលំ ឯតេន ឧប្បជ្ជនដ្ឋានេ បក្ខិបមានំ វិយ ហោតីតិ និមិត្តំ, ការណស្សេតំ អធិវចនំ។ អសុភស្ស និមិត្តំ, អសុភមេវ វា និមិត្តន្តិ អសុភនិមិត្តំ។ អសុភនិស្សិតម្បិ ហិ ឈានំ និស្សិតេ និស្សយវោហារេន អសុភន្តិ វោហរីយតិ យថា ‘‘មញ្ចា ឧក្កុដ្ឋិំ ករោន្តី’’តិ។ តេនេវាហ – ‘‘ទសសុ អសុភេសុ ឧប្បន្នំ សារម្មណំ បឋមជ្ឈាន’’ន្តិ។ អនិច្ចេ អនិច្ចន្តិអាទិនា នយេន វុត្តស្សាតិ ឥមិនា ចតុព្ពិធំ យោនិសោមនសិការំ ទស្សេតិ។ ហេដ្ឋា ចេត្ថ ឥធ ច ចតុព្ពិធស្ស អយោនិសោមនសិការស្ស យោនិសោមនសិការស្ស ច គហណំ និរវសេសទស្សនត្ថំ កតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ តេសុ បន អសុភេ ‘‘អសុភ’’ន្តិ មនសិការោ ឥធាធិប្បេតោ, តទនុកូលត្តា វា ឥតរេសម្បិ គហណំ ទដ្ឋព្ពំ។
Nimīyati phalaṃ etena uppajjanaṭṭhāne pakkhipamānaṃ viya hotīti nimittaṃ, kāraṇassetaṃ adhivacanaṃ. Asubhassa nimittaṃ, asubhameva vā nimittanti asubhanimittaṃ. Asubhanissitampi hi jhānaṃ nissite nissayavohārena asubhanti voharīyati yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Tenevāha – ‘‘dasasu asubhesu uppannaṃ sārammaṇaṃ paṭhamajjhāna’’nti. Anicce aniccantiādinā nayena vuttassāti iminā catubbidhaṃ yonisomanasikāraṃ dasseti. Heṭṭhā cettha idha ca catubbidhassa ayonisomanasikārassa yonisomanasikārassa ca gahaṇaṃ niravasesadassanatthaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Tesu pana asubhe ‘‘asubha’’nti manasikāro idhādhippeto, tadanukūlattā vā itaresampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
ឯកាទសសុ អសុភេសុ បដិកូលាការស្ស ឧគ្គណ្ហនំ, យថា វា តត្ថ ឧគ្គហនិមិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ, តថា បដិបត្តិ អសុភនិមិត្តស្ស ឧគ្គហោ។ ឧបចារប្បនាវហាយ អសុភភាវនាយ អនុយុញ្ជនំ អសុភភាវនានុយោគោ។ ភោជនេ មត្តញ្ញុនោ ថិនមិទ្ធាភិភវាភាវា ឱតារំ អលភមានោ កាមច្ឆន្ទោ បហីយតីតិ វទន្តិ។ ភោជននិស្សិតំ បន អាហារេ បដិកូលសញ្ញំ, តព្ពិបរិណាមស្ស តទាធារស្ស តស្ស ច ឧទរិយភូតស្ស អសុភតាទស្សនំ, កាយស្ស ច អាហារដ្ឋិតិកតាទស្សនំ យោ ឧប្បាទេតិ, សោ វិសេសតោ ភោជនេ បមាណញ្ញូ នាម, តស្ស ច កាមច្ឆន្ទោ បហីយតេវ។ ទសវិធញ្ហិ អសុភនិមិត្តន្តិ បាកដវសេន វុត្តំ។ កាយគតាសតិំ បន គហេត្វា ឯកាទសវិធម្បិ អសុភនិមិត្តំ វេទិតព្ពំ។
Ekādasasu asubhesu paṭikūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā paṭipatti asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanaṃ asubhabhāvanānuyogo. Bhojane mattaññuno thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyatīti vadanti. Bhojananissitaṃ pana āhāre paṭikūlasaññaṃ, tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca udariyabhūtassa asubhatādassanaṃ, kāyassa ca āhāraṭṭhitikatādassanaṃ yo uppādeti, so visesato bhojane pamāṇaññū nāma, tassa ca kāmacchando pahīyateva. Dasavidhañhi asubhanimittanti pākaṭavasena vuttaṃ. Kāyagatāsatiṃ pana gahetvā ekādasavidhampi asubhanimittaṃ veditabbaṃ.
អភុត្វា ឧទកំ បិវេតិ បានីយស្ស ឱកាសទានត្ថំ ចត្តារោ បញ្ច អាលោបេ អភុត្វា បានីយំ បិវេយ្យាតិ អត្ថោ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ចតុន្នំ បញ្ចន្នំ អាលោបានំ ឱកាសេ សតី’’តិ។ អភិធម្មដីកាការេន បនេត្ថ ‘‘ចត្តារោ បញ្ច អាលោបេ, ភុត្វាន ឧទកំ បិវេ’’តិ បាឋំ បរិកប្បេត្វា អញ្ញថា អត្ថោ វណ្ណិតោ, សោ អដ្ឋកថាយ ន សមេតិ។ អសុភកម្មិកតិស្សត្ថេរោ ទន្តដ្ឋិទស្សាវី។
Abhutvā udakaṃ piveti pānīyassa okāsadānatthaṃ cattāro pañca ālope abhutvā pānīyaṃ piveyyāti attho. Tena vuttaṃ – ‘‘catunnaṃpañcannaṃ ālopānaṃ okāse satī’’ti. Abhidhammaṭīkākārena panettha ‘‘cattāro pañca ālope, bhutvāna udakaṃ pive’’ti pāṭhaṃ parikappetvā aññathā attho vaṇṇito, so aṭṭhakathāya na sameti. Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī.
១៧. សត្តមេ មិជ្ជតិ ហិតផរណវសេន សិនិយ្ហតីតិ មិត្តោ, ហិតេសី បុគ្គលោ, តស្មិំ មិត្តេ ភវា, មិត្តស្ស វា ឯសាតិ មេត្តា, ហិតេសិតា។ តត្ថ ‘‘មេត្តា’’តិ វុត្តេ អប្បនាបិ ឧបចារោបិ វដ្ដតិ សាធារណវចនភាវតោតិ អាហ – ‘‘មេត្តាតិ ឯត្តាវតា បុព្ពភាគោបិ វដ្ដតី’’តិ។ អបិ-សទ្ទោ អប្បនំ សម្បិណ្ឌេតិ។ អប្បនំ អប្បត្តាយ មេត្តាយ សុដ្ឋុ មុច្ចនស្ស អភាវតោ ចេតោវិមុត្តីតិ ‘‘អប្បនាវ អធិប្បេតា’’តិ វុត្តំ។
17. Sattame mijjati hitapharaṇavasena siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā. Tattha ‘‘mettā’’ti vutte appanāpi upacāropi vaṭṭati sādhāraṇavacanabhāvatoti āha – ‘‘mettāti ettāvatā pubbabhāgopi vaṭṭatī’’ti. Api-saddo appanaṃ sampiṇḍeti. Appanaṃ appattāya mettāya suṭṭhu muccanassa abhāvato cetovimuttīti ‘‘appanāva adhippetā’’ti vuttaṃ.
សត្តេសុ មេត្តាយនស្ស ហិតូបសំហារស្ស ឧប្បាទនំ បវត្តនំ មេត្តានិមិត្តស្ស ឧគ្គហោ។ បឋមុប្បន្នោ មេត្តាមនសិការោ បរតោ ឧប្បជ្ជនកស្ស ការណភាវតោ មេត្តាមនសិការោវ មេត្តានិមិត្តំ។ កម្មំយេវ សកំ ឯតេសន្តិ កម្មស្សកា, សត្តា, តព្ភាវោ កម្មស្សកតា, កម្មទាយាទតា។ ទោសមេត្តាសុ យាថាវតោ អាទីនវានិសំសានំ បដិសង្ខានវីមំសា ឥធ បដិសង្ខានំ។ មេត្តាវិហារីកល្យាណមិត្តវន្តតា ឥធ កល្យាណមិត្តតា។ ឱទិស្សកអនោទិស្សកទិសាផរណានន្តិ អត្តអតិបិយមជ្ឈត្តវេរិវសេន ឱទិស្សកតា, សីមាសម្ភេទេ កតេ អនោទិស្សកតា, ឯកាទិទិសាផរណវសេន ទិសាផរណតា មេត្តាយ ឧគ្គហណេ វេទិតព្ពា។ វិហាររច្ឆគាមាទិវសេន វា ឱទិស្សកទិសាផរណំ។ វិហារាទិឧទ្ទេសរហិតំ បុរត្ថិមាទិទិសាវសេន អនោទិស្សកទិសាផរណំ។ ឯវំ វា ទ្វិធា ឧគ្គហណំ សន្ធាយ – ‘‘ឱទិស្សកអនោទិស្សកទិសាផរណ’’ន្តិ វុត្តំ។ ឧគ្គហោ ច យាវ ឧបចារា ទដ្ឋព្ពោ។ ឧគ្គហិតាយ អាសេវនា ភាវនា។ តត្ថ សព្ពេ សត្តា, បាណា, ភូតា, បុគ្គលា, អត្តភាវបរិយាបន្នាតិ ឯតេសំ វសេន បញ្ចវិធា។ ឯកេកស្មិំ អវេរា ហោន្តុ, អព្យាបជ្ឈា, អនីឃា, សុខី អត្តានំ បរិហរន្តូតិ ចតុធា បវត្តិតោ វីសតិវិធា អនោធិសោផរណា មេត្តា។ សព្ពា ឥត្ថិយោ, បុរិសា, អរិយា, អនរិយា, ទេវា, មនុស្សា, វិនិបាតិកាតិ សត្តាធិករណវសេន បវត្តា សត្តវិធា អដ្ឋវីសតិវិធា វា, ទសហិ ទិសាហិ ទិសាធិករណវសេន បវត្តា ទសវិធា ច, ឯកេកាយ វា ទិសាយ សត្តាទិឥត្ថាទិអវេរាទិភេទេន អសីតាធិកចតុសតប្បភេទា ច ឱធិសោផរណា វេទិតព្ពា។ មេត្តំ ភាវេន្តស្សាតិ មេត្តាឈានំ ភាវេន្តស្ស។ ត្វំ ឯតស្ស កុទ្ធោតិអាទិ បច្ចវេក្ខណាវិធិទស្សនំ។ អប្បដិច្ឆិតបហេណកំ វិយាតិ អសម្បដិច្ឆិតបណ្ណាការំ វិយ។ បដិសង្ខានេតិ វីមំសាយំ។ វត្តនិអដវិយំ អត្តគុត្តត្ថេរសទិសេ។
Sattesu mettāyanassa hitūpasaṃhārassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho. Paṭhamuppanno mettāmanasikāro parato uppajjanakassa kāraṇabhāvato mettāmanasikārova mettānimittaṃ. Kammaṃyeva sakaṃ etesanti kammassakā, sattā, tabbhāvo kammassakatā, kammadāyādatā. Dosamettāsu yāthāvato ādīnavānisaṃsānaṃ paṭisaṅkhānavīmaṃsā idha paṭisaṅkhānaṃ. Mettāvihārīkalyāṇamittavantatā idha kalyāṇamittatā. Odissakaanodissakadisāpharaṇānanti attaatipiyamajjhattaverivasena odissakatā, sīmāsambhede kate anodissakatā, ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggahaṇe veditabbā. Vihāraracchagāmādivasena vā odissakadisāpharaṇaṃ. Vihārādiuddesarahitaṃ puratthimādidisāvasena anodissakadisāpharaṇaṃ. Evaṃ vā dvidhā uggahaṇaṃ sandhāya – ‘‘odissakaanodissakadisāpharaṇa’’nti vuttaṃ. Uggaho ca yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā. Tattha sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā. Ekekasmiṃ averā hontu, abyāpajjhā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattito vīsatividhā anodhisopharaṇā mettā. Sabbā itthiyo, purisā, ariyā, anariyā, devā, manussā, vinipātikāti sattādhikaraṇavasena pavattā sattavidhā aṭṭhavīsatividhā vā, dasahi disāhi disādhikaraṇavasena pavattā dasavidhā ca, ekekāya vā disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhisopharaṇā veditabbā. Mettaṃ bhāventassāti mettājhānaṃ bhāventassa. Tvaṃ etassa kuddhotiādi paccavekkhaṇāvidhidassanaṃ. Appaṭicchitapaheṇakaṃ viyāti asampaṭicchitapaṇṇākāraṃ viya. Paṭisaṅkhāneti vīmaṃsāyaṃ. Vattaniaṭaviyaṃ attaguttattherasadise.
១៨. អដ្ឋមេ កុសលធម្មសម្បដិបត្តិយា បដ្ឋបនសភាវតាយ តប្បដិបក្ខានំ វិសោសនសភាវតាយ ច អារម្ភធាតុអាទិតោ បវត្តវីរិយន្តិ អាហ – ‘‘បឋមារម្ភវីរិយ’’ន្តិ។ យស្មា បឋមារម្ភមត្តស្ស កោសជ្ជវិធមនំ ថាមគមនញ្ច នត្ថិ, តស្មា វុត្តំ – ‘‘កោសជ្ជតោ និក្ខន្តត្តា តតោ ពលវតរ’’ន្តិ។ យស្មា បន អបរាបរុប្បត្តិយា លទ្ធាសេវនំ ឧបរូបរិ វិសេសំ អាវហន្តំ អតិវិយ ថាមគតមេវ ហោតិ, តស្មា វុត្តំ – ‘‘បរំ បរំ ឋានំ អក្កមនតោ តតោបិ ពលវតរ’’ន្តិ។ បនូទនាយាតិ នីហរណាយ។ យថា មហតោ បលិឃស្ស ឧគ្ឃាដកជនស្ស មហន្តោ ឧស្សាហោ ឥច្ឆិតព្ពោ, ឯវមិធាបីតិ ‘‘និក្កមោ ចេតសោ បលិឃុគ្ឃាដនាយា’’តិ វុត្តំ។ មហាបរក្កមោ ឯវ បរេន កតំ ពន្ធនំ ឆិន្ទេយ្យ, ឯវមិធាបីតិ វុត្តំ – ‘‘បរក្កមោ ចេតសោ ពន្ធនច្ឆេទនាយា’’តិ។
18. Aṭṭhame kusaladhammasampaṭipattiyā paṭṭhapanasabhāvatāya tappaṭipakkhānaṃ visosanasabhāvatāya ca ārambhadhātuādito pavattavīriyanti āha – ‘‘paṭhamārambhavīriya’’nti. Yasmā paṭhamārambhamattassa kosajjavidhamanaṃ thāmagamanañca natthi, tasmā vuttaṃ – ‘‘kosajjato nikkhantattā tato balavatara’’nti. Yasmā pana aparāparuppattiyā laddhāsevanaṃ uparūpari visesaṃ āvahantaṃ ativiya thāmagatameva hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavatara’’nti. Panūdanāyāti nīharaṇāya. Yathā mahato palighassa ugghāṭakajanassa mahanto ussāho icchitabbo, evamidhāpīti ‘‘nikkamo cetaso palighugghāṭanāyā’’ti vuttaṃ. Mahāparakkamo eva parena kataṃ bandhanaṃ chindeyya, evamidhāpīti vuttaṃ – ‘‘parakkamo cetaso bandhanacchedanāyā’’ti.
អារទ្ធំ សំសាធិតំ បរិបូរិតំ វីរិយំ ឯតស្សាតិ អារទ្ធវីរិយោ, និប្ផន្នវីរិយោ, អារទ្ធំ បដ្ឋបិតំ វីរិយំ ឯតស្សាតិ អារទ្ធវីរិយោ។ វីរិយារម្ភប្បសុតោតិ អាហ – ‘‘អារទ្ធវីរិយស្សាតិ បរិបុណ្ណវីរិយស្សចេវ បគ្គហិតវីរិយស្ស ចា’’តិ។ ចតុទោសាបគតន្តិ អតិលីនតាទីហិ ចតូហិ ទោសេហិ អបគតំ។ ចតុទោសាបគតត្តមេវ វិភាវេតិ ‘‘ន ច អតិលីន’’ន្តិអាទិនា។ អតិលីនញ្ហិ ភាវនាចិត្តំ កោសជ្ជបក្ខិកំ សិយា, អតិបគ្គហិតញ្ច ឧទ្ធច្ចបក្ខិកំ។ ភាវនាវីថិំ អនជ្ឈោគាហេត្វា សង្កោចាបត្តិ អតិលីនតា។ អជ្ឈោគាហេត្វា អន្តោសង្កោចោ អជ្ឈត្តំ សំខិត្តតា។ អតិបគ្គហិតតា អច្ចារទ្ធវីរិយតា។ ពហិទ្ធា វិក្ខិត្តតា ពហិវិសដវិតក្កានុធាវនា។ តទេតំ វីរិយំ ចង្កមាទិកាយិកប្បយោគាវហំ កាយិកំ, តទញ្ញំ ចេតសិកំ។ រត្តិទិវស្ស បញ្ច កោដ្ឋាសេតិ បុព្ពណ្ហសាយន្ហបឋមមជ្ឈិមបច្ឆិមយាមសង្ខាតេ បញ្ច កោដ្ឋាសេ។ តទុភយម្បីតិ កាយិកំ ចេតសិកញ្ច វីរិយំ។ មិលក្ខតិស្សត្ថេរស្ស មហាសីវត្ថេរស្ស ច វត្ថុ ហេដ្ឋា ទស្សិតមេវ។
Āraddhaṃ saṃsādhitaṃ paripūritaṃ vīriyaṃ etassāti āraddhavīriyo, nipphannavīriyo, āraddhaṃ paṭṭhapitaṃ vīriyaṃ etassāti āraddhavīriyo. Vīriyārambhappasutoti āha – ‘‘āraddhavīriyassāti paripuṇṇavīriyassaceva paggahitavīriyassa cā’’ti. Catudosāpagatanti atilīnatādīhi catūhi dosehi apagataṃ. Catudosāpagatattameva vibhāveti ‘‘na ca atilīna’’ntiādinā. Atilīnañhi bhāvanācittaṃ kosajjapakkhikaṃ siyā, atipaggahitañca uddhaccapakkhikaṃ. Bhāvanāvīthiṃ anajjhogāhetvā saṅkocāpatti atilīnatā. Ajjhogāhetvā antosaṅkoco ajjhattaṃ saṃkhittatā. Atipaggahitatā accāraddhavīriyatā. Bahiddhā vikkhittatā bahivisaṭavitakkānudhāvanā. Tadetaṃ vīriyaṃ caṅkamādikāyikappayogāvahaṃ kāyikaṃ, tadaññaṃ cetasikaṃ. Rattidivassa pañca koṭṭhāseti pubbaṇhasāyanhapaṭhamamajjhimapacchimayāmasaṅkhāte pañca koṭṭhāse. Tadubhayampīti kāyikaṃ cetasikañca vīriyaṃ. Milakkhatissattherassa mahāsīvattherassa ca vatthu heṭṭhā dassitameva.
បីតិមល្លកត្ថេរស្ស វត្ថុ បន ឯវំ វេទិតព្ពំ។ សោ កិរ គិហិកាលេ មល្លយុទ្ធាយ អាហិណ្ឌន្តោ តីសុ រជ្ជេសុ បដាកំ គហេត្វា តម្ពបណ្ណិទីបំ អាគម្ម រាជានំ ទិស្វា រញ្ញា កតានុគ្គហោ ឯកទិវសំ កិលញ្ចកាសនសាលាទ្វារេន គច្ឆន្តោ ‘‘រូបំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថ, តំ វោ បហីនំ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ភវិស្សតី’’តិ (សំ. និ. ៣.៣៣-៣៤; ៤.១០២; ម. និ. ១.២៤៧) នតុម្ហាកវគ្គំ សុត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘នេវ កិរ រូបំ អត្តនោ, ន វេទនា’’តិ។ សោ តំយេវ អង្កុសំ កត្វា និក្ខមិត្វា មហាវិហារំ គន្ត្វា បព្ពជ្ជំ យាចិត្វា បព្ពជិតោ ឧបសម្បន្នោ ទ្វេមាតិកា បគុណំ កត្វា តិំស ភិក្ខូ គហេត្វា អវរវាលិយអង្គណំ គន្ត្វា សមណធម្មំ អកាសិ។ បាទេសុ អវហន្តេសុ ជណ្ណុកេហិ ចង្កមតិ។ តមេនំ រត្តិំ ឯកោ មិគលុទ្ទកោ ‘‘មិគោ’’តិ មញ្ញមានោ បហរិ, សត្តិ វិនិវិជ្ឈិត្វា គតា។ សោ តំ សត្តិំ ហរាបេត្វា បហារមុខានិ តិណវដ្ដិយា បូរាបេត្វា បាសាណបិដ្ឋិយំ អត្តានំ និសីទាបេត្វា ឱកាសំ ការេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បត្វា ឧក្កាសិតសទ្ទេន អាគតានំ ភិក្ខូនំ ព្យាករិត្វា ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
Pītimallakattherassa vatthu pana evaṃ veditabbaṃ. So kira gihikāle mallayuddhāya āhiṇḍanto tīsu rajjesu paṭākaṃ gahetvā tambapaṇṇidīpaṃ āgamma rājānaṃ disvā raññā katānuggaho ekadivasaṃ kilañcakāsanasālādvārena gacchanto ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti (saṃ. ni. 3.33-34; 4.102; ma. ni. 1.247) natumhākavaggaṃ sutvā cintesi – ‘‘neva kira rūpaṃ attano, na vedanā’’ti. So taṃyeva aṅkusaṃ katvā nikkhamitvā mahāvihāraṃ gantvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajito upasampanno dvemātikā paguṇaṃ katvā tiṃsa bhikkhū gahetvā avaravāliyaaṅgaṇaṃ gantvā samaṇadhammaṃ akāsi. Pādesu avahantesu jaṇṇukehi caṅkamati. Tamenaṃ rattiṃ eko migaluddako ‘‘migo’’ti maññamāno pahari, satti vinivijjhitvā gatā. So taṃ sattiṃ harāpetvā pahāramukhāni tiṇavaṭṭiyā pūrāpetvā pāsāṇapiṭṭhiyaṃ attānaṃ nisīdāpetvā okāsaṃ kāretvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā ukkāsitasaddena āgatānaṃ bhikkhūnaṃ byākaritvā imaṃ udānaṃ udānesi –
‘‘ភាសិតំ ពុទ្ធសេដ្ឋស្ស, សព្ពលោកគ្គវាទិនោ;
‘‘Bhāsitaṃ buddhaseṭṭhassa, sabbalokaggavādino;
ន តុម្ហាកំ ឥទំ រូបំ, តំ ជហេយ្យាថ ភិក្ខវោ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.៣៧៣; ម. និ. អដ្ឋ. ១.១០៦);
Na tumhākaṃ idaṃ rūpaṃ, taṃ jaheyyātha bhikkhavo. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106);
‘‘អនិច្ចា វត សង្ខារា, ឧប្បាទវយធម្មិនោ;
‘‘Aniccā vata saṅkhārā, uppādavayadhammino;
ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈន្តិ, តេសំ វូបសមោ សុខោ’’តិ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.៣៧៣; ម. និ. អដ្ឋ. ១.១០៦; ថេរគា. ១១៦៨);
Uppajjitvā nirujjhanti, tesaṃ vūpasamo sukho’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106; theragā. 1168);
កុដុម្ពិយបុត្តតិស្សត្ថេរស្សបិ វត្ថុ ឯវំ វេទិតព្ពំ។ សាវត្ថិយំ កិរ តិស្សោ នាម កុដុម្ពិយបុត្តោ ចត្តាលីស ហិរញ្ញកោដិយោ បហាយ បព្ពជិត្វា អគាមកេ អរញ្ញេ វិហរតិ, តស្ស កនិដ្ឋភាតុភរិយា ‘‘គច្ឆថ, នំ ជីវិតា វោរោបេថា’’តិ បញ្ចសតេ ចោរេ បេសេសិ, តេ គន្ត្វា ថេរំ បរិវារេត្វា និសីទិំសុ។ ថេរោ អាហ – ‘‘កស្មា អាគតត្ថ ឧបាសកា’’តិ? តំ ជីវិតា វោរោបេស្សាមាតិ។ បាដិភោគំ មេ ឧបាសកា គហេត្វា អជ្ជេករត្តិំ ជីវិតំ ទេថាតិ។ កោ តេ, សមណ, ឥមស្មិំ ឋានេ បាដិភោគោ ភវិស្សតីតិ? ថេរោ មហន្តំ បាសាណំ គហេត្វា ឩរុដ្ឋីនិ ភិន្ទិត្វា ‘‘វដ្ដតិ ឧបាសកា បាដិភោគោ’’តិ អាហ។ តេ អបក្កមិត្វា ចង្កមនសីសេ អគ្គិំ កត្វា និបជ្ជិំសុ។ ថេរស្ស វេទនំ វិក្ខម្ភេត្វា សីលំ បច្ចវេក្ខតោ បរិសុទ្ធសីលំ និស្សាយ បីតិបាមោជ្ជំ ឧប្បជ្ជិ។ តតោ អនុក្កមេន វិបស្សនំ វឌ្ឍេន្តោ តិយាមរត្តិំ សមណធម្មំ កត្វា អរុណុគ្គមនេ អរហត្តំ បត្តោ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
Kuṭumbiyaputtatissattherassapi vatthu evaṃ veditabbaṃ. Sāvatthiyaṃ kira tisso nāma kuṭumbiyaputto cattālīsa hiraññakoṭiyo pahāya pabbajitvā agāmake araññe viharati, tassa kaniṭṭhabhātubhariyā ‘‘gacchatha, naṃ jīvitā voropethā’’ti pañcasate core pesesi, te gantvā theraṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Thero āha – ‘‘kasmā āgatattha upāsakā’’ti? Taṃ jīvitā voropessāmāti. Pāṭibhogaṃ me upāsakā gahetvā ajjekarattiṃ jīvitaṃ dethāti. Ko te, samaṇa, imasmiṃ ṭhāne pāṭibhogo bhavissatīti? Thero mahantaṃ pāsāṇaṃ gahetvā ūruṭṭhīni bhinditvā ‘‘vaṭṭati upāsakā pāṭibhogo’’ti āha. Te apakkamitvā caṅkamanasīse aggiṃ katvā nipajjiṃsu. Therassa vedanaṃ vikkhambhetvā sīlaṃ paccavekkhato parisuddhasīlaṃ nissāya pītipāmojjaṃ uppajji. Tato anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhento tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvā aruṇuggamane arahattaṃ patto imaṃ udānaṃ udānesi –
‘‘ឧភោ បាទានិ ភិន្ទិត្វា, សញ្ញបេស្សាមិ វោ អហំ;
‘‘Ubho pādāni bhinditvā, saññapessāmi vo ahaṃ;
អដ្ដិយាមិ ហរាយាមិ, សរាគមរណំ អហំ។
Aṭṭiyāmi harāyāmi, sarāgamaraṇaṃ ahaṃ.
‘‘ឯវាហំ ចិន្តយិត្វាន, យថាភូតំ វិបស្សិសំ;
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, yathābhūtaṃ vipassisaṃ;
សម្បត្តេ អរុណុគ្គម្ហិ, អរហត្តំ អបាបុណិ’’ន្តិ។ (វិសុទ្ធិ. ១.២០; ទី. និ. អដ្ឋ. ២.៣៧៣; ម. និ. អដ្ឋ. ១.១០៦);
Sampatte aruṇuggamhi, arahattaṃ apāpuṇi’’nti. (visuddhi. 1.20; dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106);
អតិភោជនេ និមិត្តគ្គាហោតិ អតិភោជនេ ថិនមិទ្ធស្ស និមិត្តគ្គាហោ, ‘‘ឯត្តកេ ភុត្តេ តំ ភោជនំ ថិនមិទ្ធស្ស ការណំ ហោតិ, ឯត្តកេ ន ហោតី’’តិ ថិនមិទ្ធស្ស ការណាការណគ្គាហោ ហោតីតិ អត្ថោ។ ព្យតិរេកវសេន ចេតំ វុត្តំ, តស្មា ឯត្តកេ ភុត្តេ តំ ភោជនំ ថិនមិទ្ធស្ស ការណំ ន ហោតីតិ ភោជនេ មត្តញ្ញុតាវ អត្ថតោ ទស្សិតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ តេនាហ – ‘‘ចតុបញ្ច…បេ.… តំ ន ហោតី’’តិ។ ទិវា សូរិយាលោកន្តិ ទិវា គហិតនិមិត្តំ សូរិយាលោកំ រត្តិយំ មនសិករោន្តស្សបីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ធុតង្គានំ វីរិយនិស្សិតត្តា វុត្តំ – ‘‘ធុតង្គនិស្សិតសប្បាយកថាយបី’’តិ។
Atibhojanenimittaggāhoti atibhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ hoti, ettake na hotī’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāho hotīti attho. Byatirekavasena cetaṃ vuttaṃ, tasmā ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ na hotīti bhojane mattaññutāva atthato dassitāti daṭṭhabbaṃ. Tenāha – ‘‘catupañca…pe… taṃ na hotī’’ti. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ rattiyaṃ manasikarontassapīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ – ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.
១៩. នវមេ ឈានេន វា វិបស្សនាយ វា វូបសមិតចិត្តស្សាតិ ឈានេន វា វិបស្សនាយ វា អវូបសមករកិលេសវិគមនេន វូបសមិតចិត្តស្ស។ កុក្កុច្ចម្បិ កតាកតានុសោចនវសេន បវត្តមានំ ចេតសោ អវូបសមាវហតាយ ឧទ្ធច្ចេន សមានលក្ខណន្តិ ឧភយស្ស បហានការណំ អភិន្នំ កត្វា វុត្តំ។ ពហុស្សុតស្ស គន្ថតោ អត្ថតោ ច សុត្តាទីនិ វិចារេន្តស្ស តព្ពហុលវិហារិនោ អត្ថវេទាទិប្បដិលាភសម្ភវតោ វិក្ខេបោ ន ហោតិ។ យថា វិធិប្បដិបត្តិយា យថានុរូបបត្តិការប្បវត្តិយា ច វិក្ខេបោ ច កតាកតានុសោចនញ្ច ន ហោតីតិ ‘‘ពាហុសច្ចេនបិ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ បហីយតី’’តិ អាហ។ យទគ្គេន ពាហុសច្ចេន ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ បហីយតិ, តទគ្គេន បរិបុច្ឆកតាវិនយប្បកតញ្ញុតាហិបិ តំ បហីយតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ វុទ្ធសេវិតា ច វុទ្ធសីលិតំ អាវហតីតិ ចេតសោ វូបសមករត្តា ‘‘ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចប្បហានការី’’តិ វុត្តំ, វុទ្ធតំ បន អនបេក្ខិត្វា កុក្កុច្ចវិនោទកា វិនយធរា កល្យាណមិត្តាតិ វុត្តាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ វិក្ខេបោ ច បព្ពជិតានំ យេភុយ្យេន កុក្កុច្ចហេតុកោ ហោតីតិ ‘‘កប្បិយាកប្បិយបរិបុច្ឆាពហុលស្សា’’តិអាទិនា វិនយនយេនេវ បរិបុច្ឆកតាទយោ និទ្ទិដ្ឋា។
19. Navame jhānena vā vipassanāya vā vūpasamitacittassāti jhānena vā vipassanāya vā avūpasamakarakilesavigamanena vūpasamitacittassa. Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇanti ubhayassa pahānakāraṇaṃ abhinnaṃ katvā vuttaṃ. Bahussutassa ganthato atthato ca suttādīni vicārentassa tabbahulavihārino atthavedādippaṭilābhasambhavato vikkhepo na hoti. Yathā vidhippaṭipattiyā yathānurūpapattikārappavattiyā ca vikkhepo ca katākatānusocanañca na hotīti ‘‘bāhusaccenapi uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti āha. Yadaggena bāhusaccena uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayappakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetaso vūpasamakarattā ‘‘uddhaccakukkuccappahānakārī’’ti vuttaṃ, vuddhataṃ pana anapekkhitvā kukkuccavinodakā vinayadharā kalyāṇamittāti vuttāti daṭṭhabbaṃ. Vikkhepo ca pabbajitānaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā.
២០. ទសមេ ពហុស្សុតានំ ធម្មសភាវាវពោធសម្ភវតោ វិចិកិច្ឆា អនវកាសា ឯវាតិ អាហ – ‘‘ពាហុសច្ចេនបិ…បេ.… វិចិកិច្ឆា បហីយតី’’តិ។ កាមំ ពាហុសច្ចបរិបុច្ឆកតាហិ សព្ពាបិ អដ្ឋវត្ថុកា វិចិកិច្ឆា បហីយតិ, តថាបិ រតនត្តយវិចិកិច្ឆាមូលិកា សេសវិចិកិច្ឆាតិ អាហ – ‘‘តីណិ រតនានិ អារព្ភ បរិបុច្ឆាពហុលស្សបី’’តិ។ រតនត្តយគុណាវពោធេហិ ‘‘សត្ថរិ កង្ខតី’’តិអាទិវិចិកិច្ឆាយ អសម្ភវោតិ។ វិនយេ បកតញ្ញុតា ‘‘សិក្ខាយ កង្ខតី’’តិ (ធ. ស. ១០០៨; វិភ. ៩១៥) វុត្តាយ វិចិកិច្ឆាយ បហានំ ករោតីតិ អាហ – ‘‘វិនយេ ចិណ្ណវសីភាវស្សបី’’តិ។ ឱកប្បនិយសទ្ធាសង្ខាតអធិមោក្ខពហុលស្សាតិ សទ្ធេយ្យវត្ថុនោ អនុប្បវិសនសទ្ធាសង្ខាតអធិមោក្ខេន អធិមុច្ចនពហុលស្ស។ អធិមុច្ចនញ្ច អធិមោក្ខុប្បាទនមេវាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ សទ្ធាយ វា តំនិន្នបោណតា អធិមុត្តិ អធិមោក្ខោ ។ នីវរណានំ បច្ចយស្ស ចេវ បច្ចយឃាតស្ស ច វិភាវិតត្តា វុត្តំ – ‘‘វដ្ដវិវដ្ដំ កថិត’’ន្តិ។
20. Dasame bahussutānaṃ dhammasabhāvāvabodhasambhavato vicikicchā anavakāsā evāti āha – ‘‘bāhusaccenapi…pe… vicikicchā pahīyatī’’ti. Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi sabbāpi aṭṭhavatthukā vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti āha – ‘‘tīṇi ratanāni ārabbha paripucchābahulassapī’’ti. Ratanattayaguṇāvabodhehi ‘‘satthari kaṅkhatī’’tiādivicikicchāya asambhavoti. Vinaye pakataññutā ‘‘sikkhāya kaṅkhatī’’ti (dha. sa. 1008; vibha. 915) vuttāya vicikicchāya pahānaṃ karotīti āha – ‘‘vinaye ciṇṇavasībhāvassapī’’ti. Okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāti saddheyyavatthuno anuppavisanasaddhāsaṅkhātaadhimokkhena adhimuccanabahulassa. Adhimuccanañca adhimokkhuppādanamevāti daṭṭhabbaṃ. Saddhāya vā taṃninnapoṇatā adhimutti adhimokkho . Nīvaraṇānaṃ paccayassa ceva paccayaghātassa ca vibhāvitattā vuttaṃ – ‘‘vaṭṭavivaṭṭaṃ kathita’’nti.
នីវរណប្បហានវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ២. នីវរណប្បហានវគ្គោ • 2. Nīvaraṇappahānavaggo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ២. នីវរណប្បហានវគ្គវណ្ណនា • 2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā
