Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ೨. ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ

    2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā

    ೧೧. ದುತಿಯಸ್ಸಾತಿ ದುತಿಯವಗ್ಗಸ್ಸ। ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಏಕಸಭಾವಮ್ಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಭಾವತ್ಥೋಯಂ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ‘‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯಾತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ। ಯದಗ್ಗೇನ ಚ ಸಭಾವತ್ಥೋ, ತದಗ್ಗೇನ ನಿಸ್ಸತ್ತತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ ಏವಾತಿ ‘‘ನಿಸ್ಸತ್ತಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ವಾ ಸಿಯಾ। ಸೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಗಹಣಾಕಾರೇನ ಸುಭನ್ತಿ, ತೇನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತನಕಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸುಭನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ। ಇಟ್ಠಞ್ಹಿ ಇಟ್ಠಾಕಾರೇನ ವಾ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ‘‘ಸುಭನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆರಮ್ಮಣಮೇವ ಚೇತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ – ‘‘ಸುಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ರಾಗಟ್ಠಾನಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ। ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ನಿಪಾತಾನಂ। ಭಿಯ್ಯೋಭಾವಾಯಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭಾವಾಯ। ವೇಪುಲ್ಲಾಯಾತಿ ವಿಪುಲಭಾವಾಯ, ವಡ್ಢಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಜಾತೋ ನಿಜ್ಜಾತೋ। ಸೇಸಪದಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಾನಿ। ಕಾಮೇಸೂತಿ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋತಿ ಕಾಮಸಙ್ಖಾತೋ ಛನ್ದೋ, ನ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದೋ ನ ಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದೋ। ಕಾಮನವಸೇನ ರಜ್ಜನವಸೇನ ಚ ಕಾಮೋ ಏವ ರಾಗೋ ಕಾಮರಾಗೋ। ಕಾಮನವಸೇನ ನನ್ದನವಸೇನ ಚ ಕಾಮೋ ಏವ ನನ್ದೀತಿ ಕಾಮನನ್ದೀ। ಕಾಮನವಸೇನ ತಣ್ಹಾಯನವಸೇನ ಚ ಕಾಮತಣ್ಹಾ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘‘ಕಾಮಸ್ನೇಹೋ ಕಾಮಪರಿಳಾಹೋ ಕಾಮಮುಚ್ಛಾ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನ’’ನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕಾಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಸಿನೇಹನಟ್ಠೇನ ಕಾಮಸ್ನೇಹೋ, ಪರಿಳಾಹನಟ್ಠೇನ ಕಾಮಪರಿಳಾಹೋ, ಮುಚ್ಛನಟ್ಠೇನ ಕಾಮಮುಚ್ಛಾ, ಗಿಲಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪನಟ್ಠೇನ ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಏವ ಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನೀವರಣಟ್ಠೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದನೀವರಣಂ, ಸೋತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ। ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನಾತಿ ಅಸಮುದಾಚಾರಭಾವೇನ। ಅನನುಭೂತಾರಮ್ಮಣವಸೇನಾತಿ ‘‘ಇದಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ವತ್ಥುವಸೇನ ಉತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅನನುಭೂತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಸೇನ। ರೂಪಸದ್ದಾದಿಭೇದಂ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅನನುಭೂತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೇವ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಅನಾದಿಮತಿ ಸಂಸಾರೇ।

    11.Dutiyassāti dutiyavaggassa. Ekadhammampīti ettha ‘‘ekasabhāvampī’’ti iminā sabhāvatthoyaṃ dhammasaddo ‘‘kusalā dhammā’’tiādīsu viyāti dassitaṃ hoti. Yadaggena ca sabhāvattho, tadaggena nissattattho siddho evāti ‘‘nissattaṭṭhena dhammo veditabbo’’ti vuttaṃ. Subhanimittanti dhammapariyāyena vuttaṃ. Tañhi atthato kāmacchando vā siyā. So hi attano gahaṇākārena subhanti, tenākārena pavattanakassa aññassa kāmacchandassa nimittattā ‘‘subhanimitta’’nti ca vuccati. Tassa ārammaṇaṃ vā subhanimittaṃ. Iṭṭhañhi iṭṭhākārena vā gayhamānaṃ rūpādiārammaṇaṃ ‘‘subhanimitta’’nti vuccati. Ārammaṇameva cettha nimittaṃ. Tathā hi vakkhati – ‘‘subhanimittanti rāgaṭṭhāniyaṃ ārammaṇa’’nti. Samuccayattho vā-saddo anekatthattā nipātānaṃ. Bhiyyobhāvāyāti punappunaṃ bhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya, vaḍḍhiyāti attho. Ajāto nijjāto. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Kāmesūti pañcasu kāmaguṇesu. Kāmacchandoti kāmasaṅkhāto chando, na kattukamyatāchando na dhammacchando. Kāmanavasena rajjanavasena ca kāmo eva rāgo kāmarāgo. Kāmanavasena nandanavasena ca kāmo eva nandīti kāmanandī. Kāmanavasena taṇhāyanavasena ca kāmataṇhā. Ādisaddena ‘‘kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosāna’’nti etesaṃ padānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha vuttanayeneva kāmatthaṃ viditvā sinehanaṭṭhena kāmasneho, pariḷāhanaṭṭhena kāmapariḷāho, mucchanaṭṭhena kāmamucchā, gilitvā pariniṭṭhāpanaṭṭhena kāmajjhosānaṃ veditabbaṃ. Kāmacchando eva kusalappavattito cittassa nīvaraṇaṭṭhena kāmacchandanīvaraṇaṃ, soti kāmacchando. Asamudācāravasenāti asamudācārabhāvena. Ananubhūtārammaṇavasenāti ‘‘idaṃ nāmeta’’nti vatthuvasena utvā tasmiṃ attabhāve ananubhūtassa ārammaṇassa vasena. Rūpasaddādibhedaṃ pana ārammaṇaṃ ekasmimpi attabhāve ananubhūtaṃ nāma nattheva, kimaṅgaṃ pana anādimati saṃsāre.

    ಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಚಾ’’ತಿಆದಿ, ತಂ ಅತಿಸಂಖಿತ್ತನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಭವಗ್ಗಹಣೇನ ಮಹಗ್ಗತಭವೋ ಗಹಿತೋ। ಸೋ ಹಿ ಓಳಾರಿಕಕಿಲೇಸಸಮುದಾಚಾರರಹಿತೋ। ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಕತಾದಿಕಾಲೇ ಪಾರಿವಾಸಿಕಕಾಲೇ ಚ ಚರಿತಬ್ಬಾನಿ ದ್ವೇಅಸೀತಿ ಖುದ್ದಕವತ್ತಾನಿ ನಾಮ। ನ ಹಿ ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾಸು ಅವತ್ಥಾಸು ಚರಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ನ ಮಹಾವತ್ತೇಸು ಅನ್ತೋಗಧಾನೀತಿ ‘‘ಚುದ್ದಸ ಮಹಾವತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಆಗನ್ತುಕವತ್ತಆವಾಸಿಕಗಮಿಕ-ಅನುಮೋದನಭತ್ತಗ್ಗ- ಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕಆರಞ್ಞಕಸೇನಾಸನಜನ್ತಾಘರವಚ್ಚಕುಟಿಉಪಜ್ಝಾಯ- ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಆಚರಿಯ-ಅನ್ತೇವಾಸಿಕವತ್ತಾನೀತಿ ಏತಾನಿ ಚುದ್ದಸ ಮಹಾವತ್ತಾನಿ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಇತರಾನಿ ಪನ ‘‘ಪಾರಿವಾಸಿಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೭೫) ಆರಭಿತ್ವಾ ‘‘ನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ, ನ ಛಮಾಯಂ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ಚಙ್ಕಮೇ ಚಙ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೮೧) ವುತ್ತಾನಿ ಪಕತತ್ತೇ ಚರಿತಬ್ಬವತ್ತಾನಿ ಛಸಟ್ಠಿ, ತತೋ ಪರಂ ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಾರಿವಾಸಿಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಾರಿವಾಸಿಕವುಡ್ಢತರೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ, ಮೂಲಾಯಪಟಿಕಸ್ಸನಾರಹೇನ, ಮಾನತ್ತಾರಹೇನ, ಮಾನತ್ತಚಾರಿಕೇನ, ಅಬ್ಭಾನಾರಹೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ದಿಂ ಏಕಚ್ಛನ್ನೇ ಆವಾಸೇ ವತ್ಥಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಪಕತತ್ತೇ ಚರಿತಬ್ಬೇಹಿ ಅನಞ್ಞತ್ತಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅಗಣೇತ್ವಾ ಪಾರಿವಾಸಿಕವುಡ್ಢತರಾದೀಸು ಪುಗ್ಗಲನ್ತರೇಸು ಚರಿತಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಏಕೇಕಂ ಕತ್ವಾ ಗಣಿತಾನಿ ಪಞ್ಚಾತಿ ಏಕಸತ್ತತಿವತ್ತಾನಿ। ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಕಮ್ಮಕತವತ್ತೇಸು ವತ್ತಪಞ್ಞಾಪನವಸೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನ ಪಕತತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಭಿವಾದನಂ ಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಂ…ಪೇ॰… ಪಿಟ್ಠಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ಸಾದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅಭಿವಾದನಾದೀನಂ ಅಸ್ಸಾದಿಯನಂ ಏಕಂ, ‘‘ನ ಪಕತತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಯಾ ಅನುದ್ಧಂಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿಆದೀನಿ (ಚೂಳವ॰ ೫೧) ಚ ದಸಾತಿ ಏವಂ ದ್ವಾಸೀತಿ ಹೋನ್ತಿ। ಏತೇಸ್ವೇವ ಪನ ಕಾನಿಚಿ ತಜ್ಜನೀಯಕಮ್ಮಕತಾದಿವತ್ತಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ಪಾರಿವಾಸಿಕಾದಿವತ್ತಾನೀತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ದ್ವಾವೀಸತಿವತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಚುದ್ದಸ ಮಹಾವತ್ತಾನೀ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ‘‘ಆಗನ್ತುಕಗಮಿಕವತ್ತಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ಇಮೇಸಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ಇಮಾನಿ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ ಸಬ್ಬದಾ ವತ್ತಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂಯೇವ ಬ್ಯಾವಟಚಿತ್ತತಾಯ। ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಂ ಅನುಪಾಯಮನಸಿಕಾರಂ। ಸತಿವೋಸ್ಸಗ್ಗನ್ತಿ ಸತಿಯಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ಸತಿವಿರಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮ್ಪೀತಿ ವಕ್ಖಮಾನಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಅವುತ್ತಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋ।

    Yaṃ vuttaṃ – ‘‘asamudācāravasena cā’’tiādi, taṃ atisaṃkhittanti vitthārato dassetuṃ – ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha bhavaggahaṇena mahaggatabhavo gahito. So hi oḷārikakilesasamudācārarahito. Tajjanīyakammakatādikāle pārivāsikakāle ca caritabbāni dveasīti khuddakavattāni nāma. Na hi tāni sabbāsu avatthāsu caritabbāni, tasmā tāni na mahāvattesu antogadhānīti ‘‘cuddasa mahāvattānī’’ti vuttaṃ. Tathā āgantukavattaāvāsikagamika-anumodanabhattagga- piṇḍacārikaāraññakasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāya- saddhivihārikaācariya-antevāsikavattānīti etāni cuddasa mahāvattāni nāmāti vuttaṃ. Itarāni pana ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññāpessāmī’’ti (cūḷava. 75) ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ, na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti (cūḷava. 81) vuttāni pakatatte caritabbavattāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikavuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ, mūlāyapaṭikassanārahena, mānattārahena, mānattacārikena, abbhānārahena bhikkhunā saddiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādīni pakatatte caritabbehi anaññattā visuṃ visuṃ agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇitāni pañcāti ekasattativattāni. Ukkhepanīyakammakatavattesu vattapaññāpanavasena vuttaṃ – ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ…pe… piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti idaṃ abhivādanādīnaṃ assādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) ca dasāti evaṃ dvāsīti honti. Etesveva pana kānici tajjanīyakammakatādivattāni kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāvīsativattanti veditabbaṃ. ‘‘Cuddasa mahāvattānī’’ti vatvāpi ‘‘āgantukagamikavattāni cā’’ti imesaṃ visuṃ gahaṇaṃ imāni abhiṇhaṃ sambhavantīti katvā. Kileso okāsaṃ na labhati sabbadā vattappaṭipattiyaṃyeva byāvaṭacittatāya. Ayonisomanasikāranti aniccādīsu ‘‘nicca’’ntiādinā pavattaṃ anupāyamanasikāraṃ. Sativossagganti satiyā vissajjanaṃ, sativirahanti attho. Evampīti vakkhamānāpekkhāya avuttasampiṇḍanattho pi-saddo.

    ಅನುಸನ್ಧಿವಸೇನಾತಿ ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿಆದಿಅನುಸನ್ಧಿವಸೇನ। ಪುಬ್ಬಾಪರವಸೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬಾಪರಗನ್ಥಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ। ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಆಚರಿಯಮುಖತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ। ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಆಚರಿಯಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಹಿತಗನ್ಥಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ। ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಳಿಂ ತದತ್ಥಞ್ಚ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪನವಸೇನ ಪರೇಸಂ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ। ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ದೇಸನಾವಸೇನ ಪರೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ। ಪಕಾಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಂಸಯಟ್ಠಾನೇ ಪುಚ್ಛನ್ತಾನಂ ಯಾಥಾವತೋ ಅತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಸ್ಸ। ಕಿಲೇಸೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಗನ್ಥಕಮ್ಮೇಸುಯೇವ ಬ್ಯಾವಟಚಿತ್ತತಾಯ। ಏವಮ್ಪೀತಿ ವುತ್ತಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ।

    Anusandhivasenāti pucchānusandhiādianusandhivasena. Pubbāparavasenāti pubbāparaganthasallakkhaṇavasena. Gaṇhantassāti ācariyamukhato gaṇhantassa. Sajjhāyantassāti ācariyamukhato uggahitaganthaṃ sajjhāyantassa. Vācentassāti pāḷiṃ tadatthañca uggaṇhāpanavasena paresaṃ vācentassa. Desentassāti desanāvasena paresaṃ dhammaṃ desentassa. Pakāsentassāti attano attano saṃsayaṭṭhāne pucchantānaṃ yāthāvato atthaṃ pakāsentassa. Kileso okāsaṃ na labhati rattindivaṃ ganthakammesuyeva byāvaṭacittatāya. Evampīti vuttasampiṇḍanattho pi-saddo. Evaṃ sesesupi.

    ಧುತಙ್ಗಧರೋ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಕಾಸೇತಿ ‘‘ತೇರಸ ಧುತಙ್ಗಗುಣೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತತೀ’’ತಿ। ಬಾಹುಲ್ಲಾಯಾತಿ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯಬಾಹುಲ್ಲಾಯ। ಯಥಾ ಚೀವರಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಬಹುಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಆವತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಸ್ಸಾತಿ ಝಾನನ್ತರಾಯಕರೇನ ವಿಸಭಾಗರೂಪದಸ್ಸನಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನಸ್ಸ। ವಿಸ್ಸಟ್ಠಜ್ಝಾನಸ್ಸಾತಿ ಅಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತಜ್ಝಾನಸ್ಸ। ಭಸ್ಸಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕನಿದ್ದಾನವಕಮ್ಮಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸತ್ತಸು ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ನಾಮ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಿರಾಗಾನುಪಸ್ಸನಾ ನಿರೋಧಾನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾ ಖಯಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಯಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಿಪರಿಣಾಮಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸುಞ್ಞತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಧಮ್ಮವಿಪಸ್ಸನಾ ಯಥಾಭೂತಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಾ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ವಿವಟ್ಟಾನುಪಸ್ಸನಾತಿ ಇಮಾಸು ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಮಹಾವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಆದಿತೋ ವುತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದಿ-ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾಪರಿಯನ್ತಾ ಸತ್ತ। ಏತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾತೋ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೭೪೧) ಗಹೇತಬ್ಬಂ।

    Dhutaṅgadharo hotīti vuttamevatthaṃ pakāseti ‘‘terasa dhutaṅgaguṇe samādāya vattatī’’ti. Bāhullāyāti cīvarādipaccayabāhullāya. Yathā cīvarādayo paccayā bahulaṃ uppajjanti, tathā āvattassa pavattassāti attho. Parihīnajjhānassāti jhānantarāyakarena visabhāgarūpadassanādinā kenaci nimittena parihīnajjhānassa. Vissaṭṭhajjhānassāti asamāpajjanavasena pariccattajjhānassa. Bhassādīsūti ādi-saddena gaṇasaṅgaṇikaniddānavakammādiṃ saṅgaṇhāti. Sattasu vā anupassanāsūti ettha satta anupassanā nāma aniccānupassanā dukkhānupassanā anattānupassanā nibbidānupassanā virāgānupassanā nirodhānupassanā paṭinissaggānupassanā khayānupassanā vayānupassanā vipariṇāmānupassanā animittānupassanā appaṇihitānupassanā suññatānupassanā adhipaññādhammavipassanā yathābhūtañāṇadassanaṃ ādīnavānupassanā paṭisaṅkhānupassanā vivaṭṭānupassanāti imāsu aṭṭhārasasu mahāvipassanāsu ādito vuttā aniccānupassanādi-paṭinissaggānupassanāpariyantā satta. Ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāto (visuddhi. mahāṭī. 2.741) gahetabbaṃ.

    ಅನಾಸೇವನತಾಯಾತಿ ಪುರಿಮತ್ತಭಾವೇ ಝಾನೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಆಸೇವನಾಯ ಅಭಾವತೋ। ಅನನುಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಅನನುಭೂತಪುಬ್ಬಂ। ಜಾತೋತಿ ಏತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ ಸಞ್ಜಾತೋತಿಆದಿ। ನನು ಚ ಖಣಿಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ತಙ್ಖಣಂಯೇವ ಅವಸ್ಸಂ ನಿರೋಧಸಮ್ಭವತೋ ನಿರುದ್ಧೇ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಪುನ ಅಞ್ಞಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಚ ಕಥಂ ತಸ್ಸ ಪುನಪ್ಪುನಭಾವೋ ರಾಸಿಭಾವೋ ಚಾತಿ ಆಹ – ‘‘ತತ್ಥ ಸಕಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದಿ। ಅಟ್ಠಾನಮೇತನ್ತಿ ಅಕಾರಣಮೇತಂ। ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ನಿರುದ್ಧೋ ಚ ಸ್ವೇವ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಾದಿಸಂ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Anāsevanatāyāti purimattabhāve jhānena vikkhambhitakilesassa kāmacchandādiāsevanāya abhāvato. Ananubhūtapubbanti tasmiṃ attabhāve ananubhūtapubbaṃ. Jātoti etasseva vevacanaṃ sañjātotiādi. Nanu ca khaṇikattā sabbadhammānaṃ uppannassa kāmacchandassa taṅkhaṇaṃyeva avassaṃ nirodhasambhavato niruddhe ca tasmiṃ puna aññasseva uppajjanato ca kathaṃ tassa punappunabhāvo rāsibhāvo cāti āha – ‘‘tattha sakiṃ uppanno kāmacchando’’tiādi. Aṭṭhānametanti akāraṇametaṃ. Yena kāraṇena uppanno kāmacchando na nirujjhati, niruddho ca sveva puna uppajjissati, tādisaṃ kāraṇaṃ natthīti attho.

    ರಾಗಟ್ಠಾನಿಯನ್ತಿ ರಾಗಜನಕಂ। ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಪರೀತಮನಸಿಕಾರೋ, ಇಧ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅನುಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ, ಕುಸಲಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಕಾರಣಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪ್ಪಥಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಮಗ್ಗಭೂತೋ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಸಚ್ಚವಿಪ್ಪಟಿಕೂಲೇನಾತಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಸ್ಸ ಅನುನುಲೋಮವಸೇನ। ಆವಜ್ಜನಾತಿಆದಿನಾ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ತತೋ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಾ ಅಕುಸಲಜವನಪ್ಪವತ್ತಿ ಫಲವೋಹಾರೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಸ ಹಿ ವಸೇನ ಸಾ ಅಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಆವಜ್ಜನಾತಿ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜಯತೀತಿ ಆವಜ್ಜನಾ। ಅನು ಅನು ಆವಜ್ಜೇತೀತಿ ಅನ್ವಾವಜ್ಜನಾ। ಭವಙ್ಗಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ಆಭುಜತೀತಿ ಆಭೋಗೋ। ಸಮನ್ನಾಹರತೀತಿ ಸಮನ್ನಾಹಾರೋ। ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ ಠಪೇತೀತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅಯಂ ಅನುಪಾಯಉಪ್ಪಥಮನಸಿಕಾರಲಕ್ಖಣೋ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ।

    Rāgaṭṭhāniyanti rāgajanakaṃ. Aniccādīsu niccādivasena viparītamanasikāro, idha ayonisomanasikāroti āha – ‘‘anicce nicca’’ntiādi. Ayonisomanasikāroti anupāyamanasikāro, kusaladhammappavattiyā akāraṇabhūto manasikāroti attho. Uppathamanasikāroti kusaladhammappavattiyā amaggabhūto manasikāro. Saccavippaṭikūlenāti saccābhisamayassa anunulomavasena. Āvajjanātiādinā āvajjanāya paccayabhūtā tato purimuppannā manodvārikā akusalajavanappavatti phalavohārena tathā vuttā. Tassa hi vasena sā akusalappavattiyā upanissayo hoti. Āvajjanāti bhavaṅgacittaṃ āvajjayatīti āvajjanā. Anu anu āvajjetīti anvāvajjanā. Bhavaṅgārammaṇato aññaṃ ābhujatīti ābhogo. Samannāharatīti samannāhāro. Tadevārammaṇaṃ attānaṃ anubandhitvā uppajjamāno manasi karoti ṭhapetīti manasikāro. Ayaṃ vuccati ayonisomanasikāroti ayaṃ anupāyauppathamanasikāralakkhaṇo ayonisomanasikāro nāma vuccati.

    ೧೨. ದುತಿಯೇ ಭತ್ತಬ್ಯಾಪತ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ಭತ್ತಸ್ಸ ಪೂತಿಭಾವೇನ ವಿಪ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಯ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಜ್ಜನನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಕಾರಭಾವಾಪಾದನಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಪಕತಿವಿಜಹನಭಾವೋ’’ತಿ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪೂತಿಕುಮ್ಮಾಸಾದಯೋ ವಿಯ ಪುರಿಮಪಕತಿಂ ಜಹತೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ। ಪಟಿಘೋಯೇವ ಉಪರೂಪರಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಪಟಿಘಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಭಾವತೋ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತಂ, ಪಟಿಘಸ್ಸ ಚ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪಟಿಘನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಪಟಿಘಸ್ಸಪಿ ಪಟಿಘಾರಮ್ಮಣಸ್ಸಪಿ ಏತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯನ್ತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ।

    12. Dutiye bhattabyāpatti viyāti bhattassa pūtibhāvena vippakārappatti viya, cittassa byāpajjananti cittassa vikārabhāvāpādanaṃ. Tenevāha – ‘‘pakativijahanabhāvo’’ti. Byāpajjati tena cittaṃ pūtikummāsādayo viya purimapakatiṃ jahatīti byāpādo. Paṭighoyeva uparūpari uppajjamānassa paṭighassa nimittabhāvato paṭighanimittaṃ, paṭighassa ca kāraṇabhūtaṃ ārammaṇaṃ paṭighanimittanti āha – ‘‘paṭighassapi paṭighārammaṇassapi etaṃ adhivacana’’nti. Aṭṭhakathāyanti mahāaṭṭhakathāyaṃ.

    ೧೩. ತತಿಯೇ ಥಿನತಾ ಥಿನಂ, ಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಘನಭಾವೋ ಬದ್ಧತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮೇಧತೀತಿ ಮಿದ್ಧಂ, ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೇನ ಹಿಂಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೬೨) ಥಿನಸ್ಸ, ‘‘ಯಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೬೩) ಚ ಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಥಿನಂ, ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಮಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಸತಿಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಚಿತ್ತಕಾಯಲಹುತಾದೀನಂ ವಿಯ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತಂತಂವಿಸೇಸೋ ಸಿಯಾ, ಯಾ ತೇಸಂ ಅಕಲ್ಯತಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತಾ, ಅಯಮೇತೇಸಂ ಸಭಾವೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಪಿಮಿದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ಪಚಲಾಯಿಕಭಾವಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಅಕ್ಖಿದಲಾನಂ ಪಚಲಭಾವಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಚಲಾಯಿಕೋ, ಪಚಲಾಯಿಕಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಚಲಾಯಿಕಭಾವೋ, ಪಚಲಾಯಿಕತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಾನಂ। ‘‘ವಿತ್ಥಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಯತಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗಿಲಾನಭಾವೋ। ಗಿಲಾನೋ ಹಿ ಅಕಲ್ಯಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿನಯೇಪಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಕಲ್ಯಕೋ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೫೧)। ಕಾಲಂ ಖಮತೀತಿ ಹಿ ಕಲ್ಯಂ, ಅರೋಗತಾ, ತಸ್ಸಂ ನಿಯುತ್ತೋ ಕಲ್ಯಕೋ, ನ ಕಲ್ಯಕೋ ಅಕಲ್ಯಕೋ। ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾತಿ ಚಿತ್ತಗೇಲಞ್ಞಸಙ್ಖಾತೋವ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾಕಾರೋ। ಓಲೀಯನಾತಿ ಓಲೀಯನಾಕಾರೋ। ಇರಿಯಾಪಥೂಪತ್ಥಮ್ಭಿತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಸನ್ಧಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಂ ರುಕ್ಖೇ ವಗ್ಗುಲಿ ವಿಯ ಖೀಲೇ ಲಗ್ಗಿತಫಾಣಿತವಾರಕೋ ವಿಯ ಚ ಓಲೀಯತಿ ಲಮ್ಬತಿ, ತಸ್ಸ ತಂ ಆಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಓಲೀಯನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದುತಿಯಪದಂ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಡ್ಢಿತಂ। ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ। ಅಕಲ್ಯತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಮೇಘೋ ವಿಯ ಆಕಾಸಂ ಓನಯ್ಹತೀತಿ ಓನಾಹೋ। ಓನಯ್ಹತೀತಿ ಚ ಛಾದೇತಿ ಅವತ್ಥರತಿ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ । ಸಬ್ಬತೋಭಾಗೇನ ಓನಾಹೋತಿ ಪರಿಯೋನಾಹೋಅರತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೮೫೬) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ತತ್ಥ ವುತ್ತಪಾಳಿಯಾ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ವುತ್ತಂ ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।

    13. Tatiye thinatā thinaṃ, sappipiṇḍo viya avipphārikatāya cittassa ghanabhāvo baddhatāti attho. Medhatīti middhaṃ, akammaññabhāvena hiṃsatīti attho. ‘‘Yā tasmiṃ samaye cittassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1162) thinassa, ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1163) ca middhassa abhidhamme niddiṭṭhattā vuttaṃ – ‘‘cittassa akammaññatā thinaṃ, tiṇṇaṃ khandhānaṃ akammaññatā middha’’nti. Satipi aññamaññāvippayoge cittakāyalahutādīnaṃ viya cittacetasikānaṃ yathākkamaṃ taṃtaṃviseso siyā, yā tesaṃ akalyatādīnaṃ visesapaccayatā, ayametesaṃ sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kapimiddhassāti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘pacalāyikabhāvassā’’ti. Akkhidalānaṃ pacalabhāvaṃ karotīti pacalāyiko, pacalāyikassa bhāvo pacalāyikabhāvo, pacalāyikattanti vuttaṃ hoti. Ubhinnanti thinamiddhānaṃ. ‘‘Vitthāro veditabbo’’ti iminā sambandho veditabbo. Cittassa akalyatāti cittassa gilānabhāvo. Gilāno hi akalyakoti vuccati. Vinayepi vuttaṃ – ‘‘nāhaṃ, bhante, akalyako’’ti (pārā. 151). Kālaṃ khamatīti hi kalyaṃ, arogatā, tassaṃ niyutto kalyako, na kalyako akalyako. Akammaññatāti cittagelaññasaṅkhātova akammaññatākāro. Olīyanāti olīyanākāro. Iriyāpathūpatthambhitañhi cittaṃ iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkontaṃ rukkhe vagguli viya khīle laggitaphāṇitavārako viya ca olīyati lambati, tassa taṃ ākāraṃ sandhāya – ‘‘olīyanā’’ti vuttaṃ. Dutiyapadaṃ upasaggena vaḍḍhitaṃ. Kāyassāti vedanādikkhandhattayasaṅkhātassa nāmakāyassa. Akalyatā akammaññatāti heṭṭhā vuttanayameva. Megho viya ākāsaṃ onayhatīti onāho. Onayhatīti ca chādeti avattharati vāti attho . Sabbatobhāgena onāhoti pariyonāho. Aratiādīnaṃ attho vibhaṅge (vibha. 856) vuttanayeneva veditabboti tattha vuttapāḷiyā dassetuṃ – ‘‘vuttaṃ heta’’ntiādimāha.

    ತತ್ಥ ಪನ್ತೇಸೂತಿ ದೂರೇಸು, ವಿವಿತ್ತೇಸು ವಾ। ಅಧಿಕುಸಲೇಸೂತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಸು। ಅರತೀತಿ ರತಿಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅರತಿತಾತಿ ಅರಮನಾಕಾರೋ। ಅನಭಿರತೀತಿ ಅನಭಿರತಭಾವೋ। ಅನಭಿರಮನಾತಿ ಅನಭಿರಮನಾಕಾರೋ । ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಾತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಾಕಾರೋ। ಪರಿತಸ್ಸಿತಾತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠನವಸೇನೇವ ಪರಿತಸ್ಸನಾ, ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತಸ್ಸೇವ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾಯನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪರಿತಸ್ಸಿತಾತಿ ವಾ ಕಮ್ಪನಾ। ತನ್ದೀತಿ ಜಾತಿಆಲಸಿಯಂ, ಪಕತಿಆಲಸಿಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹಿ ಕುಸಲಕರಣೇ ಕಾಯಸ್ಸ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾ ಲೀನತಾ ಜಾತಿಆಲಸಿಯಂ ತನ್ದೀ ನಾಮ, ನ ರೋಗಉತುಜಾದೀಹಿ ಕಾಯಗೇಲಞ್ಞಂ। ತನ್ದಿಯನಾತಿ ತನ್ದಿಯನಾಕಾರೋ। ತನ್ದಿಮನತಾತಿ ತನ್ದಿಯಾ ಅಭಿಭೂತಚಿತ್ತತಾ। ಅಲಸಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಲಸ್ಯಂ, ಆಲಸ್ಯಾಯನಾಕಾರೋ ಆಲಸ್ಯಾಯನಾ। ಆಲಸ್ಯಾಯಿತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಲಸ್ಯಾಯಿತತ್ತಂ। ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಕಾಯಾಲಸಿಯಂ ಕಥಿತಂ। ಥಿನಮಿದ್ಧಕಾರಣಾನಞ್ಹಿ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾನಂ ವಸೇನ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಆಲಸಿಯಂ, ತದೇವ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸಾಪೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಜಮ್ಭನಾತಿ ಫನ್ದನಾ। ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜಮ್ಭನಾ ವಿಜಮ್ಭನಾ। ಆನಮನಾತಿ ಪುರತೋ ನಮನಾ। ವಿನಮನಾತಿ ಪಚ್ಛತೋ ನಮನಾ। ಸನ್ನಮನಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ನಮನಾ। ಪಣಮನಾತಿ ಯಥಾ ತನ್ತತೋ ಉಟ್ಠಿತಪೇಸಕಾರೋ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿದೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಜುಂ ಕಾಯಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತಿ, ಏವಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಉದ್ಧಂ ಠಪನಾ। ಬ್ಯಾಧಿಯಕನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಬ್ಯಾಧಿತಾ। ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಇಮೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಕಾರಣಾನಂ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾನಂ ವಸೇನ ಕಾಯಬದ್ಧನಮೇವ ಕಥಿತಂ। ಭುತ್ತಾವಿಸ್ಸಾತಿ ಭುತ್ತವತೋ। ಭತ್ತಮುಚ್ಛಾತಿ ಭತ್ತಗೇಲಞ್ಞಂ। ಬಲವಭತ್ತೇನ ಹಿ ಮುಚ್ಛಾಪತ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಭತ್ತಕಿಲಮಥೋತಿ ಭತ್ತೇನ ಕಿಲನ್ತಭಾವೋ। ಭತ್ತಪರಿಳಾಹೋತಿ ಭತ್ತದರಥೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಯೇ ಪರಿಳಾಹುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಉಪಹತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಹೋತಿ, ಕಾಯೋ ಜೀರತೀತಿ। ಕಾಯದುಟ್ಠುಲ್ಲನ್ತಿ ಭತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಂ। ಅಕಲ್ಯತಾತಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ಲೀನನ್ತಿ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಯ ಪಟಿಕುಟಿತಂ। ಇತರೇ ದ್ವೇ ಆಕಾರಭಾವನಿದ್ದೇಸಾ। ಥಿನನ್ತಿ ಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡೋ ವಿಯ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಯ ಘನಭಾವೇನ ಠಿತಂ। ಥಿಯನಾತಿ ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ। ಥಿಯಿಭಾವೋ ಥಿಯಿತತ್ತಂ , ಅವಿಪ್ಫಾರವಸೇನೇವ ಬದ್ಧತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮೇಹಿ ಪನ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಕಾರಣಾನಂ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾನಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗಿಲಾನಾಕಾರೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪುರಿಮಾ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅರತಿ, ತನ್ದೀ, ವಿಜಮ್ಭಿತಾ, ಭತ್ತಸಮ್ಮದೋತಿ ಏತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ। ಯದಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಅರತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪನ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tattha pantesūti dūresu, vivittesu vā. Adhikusalesūti samathavipassanādhammesu. Aratīti ratippaṭikkhepo. Aratitāti aramanākāro. Anabhiratīti anabhiratabhāvo. Anabhiramanāti anabhiramanākāro . Ukkaṇṭhitāti ukkaṇṭhanākāro. Paritassitāti ukkaṇṭhanavaseneva paritassanā, ukkaṇṭhitasseva tattha tattha taṇhāyanāti vuttaṃ hoti. Paritassitāti vā kampanā. Tandīti jātiālasiyaṃ, pakatiālasiyanti attho. Tathā hi kusalakaraṇe kāyassa avipphārikatā līnatā jātiālasiyaṃ tandī nāma, na rogautujādīhi kāyagelaññaṃ. Tandiyanāti tandiyanākāro. Tandimanatāti tandiyā abhibhūtacittatā. Alasassa bhāvo ālasyaṃ, ālasyāyanākāro ālasyāyanā. Ālasyāyitassa bhāvo ālasyāyitattaṃ. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kāyālasiyaṃ kathitaṃ. Thinamiddhakāraṇānañhi rāgādikilesānaṃ vasena nāmakāyassa ālasiyaṃ, tadeva rūpakāyassāpīti daṭṭhabbaṃ. Jambhanāti phandanā. Punappunaṃ jambhanā vijambhanā. Ānamanāti purato namanā. Vinamanāti pacchato namanā. Sannamanāti samantato namanā. Paṇamanāti yathā tantato uṭṭhitapesakāro kismiñcideva gahetvā ujuṃ kāyaṃ ussāpeti, evaṃ kāyassa uddhaṃ ṭhapanā. Byādhiyakanti uppannabyādhitā. Iti sabbehipi imehi padehi thinamiddhakāraṇānaṃ rāgādikilesānaṃ vasena kāyabaddhanameva kathitaṃ. Bhuttāvissāti bhuttavato. Bhattamucchāti bhattagelaññaṃ. Balavabhattena hi mucchāpatto viya hoti. Bhattakilamathoti bhattena kilantabhāvo. Bhattapariḷāhoti bhattadaratho. Tasmiñhi samaye pariḷāhuppattiyā upahatindriyo hoti, kāyo jīratīti. Kāyaduṭṭhullanti bhattaṃ nissāya kāyassa akammaññataṃ. Akalyatātiādi heṭṭhā vuttanayameva. Līnanti avipphārikatāya paṭikuṭitaṃ. Itare dve ākārabhāvaniddesā. Thinanti sappipiṇḍo viya avipphārikatāya ghanabhāvena ṭhitaṃ. Thiyanāti ākāraniddeso. Thiyibhāvo thiyitattaṃ, avipphāravaseneva baddhatāti attho. Imehi pana sabbehipi padehi thinamiddhakāraṇānaṃ rāgādikilesānaṃ vasena cittassa gilānākāro kathitoti veditabbo. Purimā cattāro dhammāti arati, tandī, vijambhitā, bhattasammadoti ete cattāro dhammā. Yadā thinamiddhaṃ uppannaṃ hoti, tadā aratiādīnampi sambhavato ‘‘upanissayakoṭiyā pana hotī’’ti vuttaṃ, upanissayakoṭiyā paccayo hotīti attho.

    ೧೪. ಚತುತ್ಥೇ ಉದ್ದತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ। ಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಉದ್ಧತಂ ಹೋತಿ ಚಿತ್ತಂ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಉದ್ದಚ್ಚಂ। ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತಂ ಕುಕತಂ, ದುಚ್ಚರಿತಂ ಸುಚರಿತಞ್ಚ। ಅಕತಮ್ಪಿ ಹಿ ಕುಕತಮೇವ। ಏವಞ್ಹಿ ವತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ ‘‘ಯಂ ಮಯಾ ನ ಕತಂ, ತಂ ಕುಕತ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ಕತಾಕತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಸುಚರಿತಞ್ಚ ಕುಕತಂ, ತಂ ಆರಬ್ಭ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ಇಧ ಕುಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತಾಕಾರೋತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವೂಪಸಮಾಕಾರೋವ ವುತ್ತೋ। ಅವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಞ್ಹಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ। ಯಥಾಪವತ್ತಸ್ಸ ಕತಾಕತಾಕಾರವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ದುಚ್ಚರಿತಸುಚರಿತಸ್ಸ ಅನುಸೋಚನವಸೇನ ವಿರೂಪಂ ಪಟಿಸರಣಂ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ। ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸಪಿ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಭಾವತೋ ಅವೂಪಸಮಾಕಾರೋ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮೋತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸೇವತಂ ನಾಮ’’ನ್ತಿ। ಸ್ವೇವ ಚ ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮೋತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ। ತಞ್ಚ ಅತ್ತನೋವ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಯಂ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಪುರಿಮುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    14. Catutthe uddatassa bhāvo uddhaccaṃ. Yassa dhammassa vasena uddhataṃ hoti cittaṃ, taṃsampayuttā vā dhammā, so dhammo uddaccaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ, duccaritaṃ sucaritañca. Akatampi hi kukatameva. Evañhi vattāro honti ‘‘yaṃ mayā na kataṃ, taṃ kukata’’nti. Evaṃ katākataṃ duccaritaṃ sucaritañca kukataṃ, taṃ ārabbha vippaṭisāravasena pavattaṃ pana cittaṃ idha kukatanti veditabbaṃ. Tassa bhāvo kukkuccaṃ. Cittassa uddhatākāroti cittassa avūpasamākārova vutto. Avūpasamalakkhaṇañhi uddhaccaṃ. Yathāpavattassa katākatākāravisiṭṭhassa duccaritasucaritassa anusocanavasena virūpaṃ paṭisaraṇaṃ vippaṭisāro. Kukkuccassapi katākatānusocanavasena cittavikkhepabhāvato avūpasamākāro sambhavatīti āha – ‘‘cetaso avūpasamoti uddhaccakukkuccassevataṃ nāma’’nti. Sveva ca cetaso avūpasamoti uddhaccakukkuccameva niddiṭṭhaṃ. Tañca attanova attanā sahajātaṃ na hotīti āha – ‘‘ayaṃ pana upanissayakoṭiyā paccayo hotī’’ti. Upanissayapaccayatā ca purimuppannavasena veditabbā.

    ೧೫. ಪಞ್ಚಮೇ ವಿಗತಾ ಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ। ಸಭಾವಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ತಾಯ ಕಿಚ್ಛತೀತಿ ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ

    15. Pañcame vigatā cikicchā assāti vicikicchā. Sabhāvaṃ vicinanto tāya kicchatīti vā vicikicchā.

    ೧೬. ಛಟ್ಠೇ ಹೇತುಂ ವಾ ಪಚ್ಚಯಂ ವಾ ನ ಲಭತೀತಿ ಏತ್ಥ ಹೇತುಗ್ಗಹಣೇನ ಜನಕಂ ಕಾರಣಮಾಹ, ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅನುಪಾಲನಕಂ ಕಾರಣಂ। ಹೇತುನ್ತಿ ವಾ ಉಪಾದಾನಕಾರಣಂ। ಪಚ್ಚಯನ್ತಿ ಸಹಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ। ನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಂ। ವಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ವಿವಟ್ಟಾಭಿಮುಖಂ ಚಿತ್ತಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರೋ, ಗೋಚರಗಾಮಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರೇ। ವಯಂ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ದಾರಭರಣಾನುರೂಪಂ ವಯಂ ಆಗಮ್ಮ। ಆಯೂಹನ್ತೋತಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ। ಅಙ್ಗಾರಪಕ್ಕನ್ತಿ ವೀತಚ್ಚಿಕಙ್ಗಾರೇಸು ಪಕ್ಕಂ। ಕಿಂ ನಾಮೇತನ್ತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಗರಹನ್ತೋ ಆಹ। ಜೀವಮಾನಪೇತಕಸತ್ತೋತಿ ಜೀವಮಾನೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ತೇನೇವ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಪೇತಭಾವಂ ಪತ್ತಸತ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕುಟನ್ತಿ ಪಾನೀಯಘಟಂ। ಯಾವ ದಾರುಣನ್ತಿ ಅತಿವಿಯ ದಾರುಣಂ। ವಿಪಾಕೋ ಕೀದಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ತಯಾ ಕತಕಮ್ಮಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ಅನುಭವಿತಬ್ಬವಿಪಾಕೋ ಕೀದಿಸೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ।

    16. Chaṭṭhe hetuṃ vā paccayaṃ vā na labhatīti ettha hetuggahaṇena janakaṃ kāraṇamāha, paccayaggahaṇena anupālanakaṃ kāraṇaṃ. Hetunti vā upādānakāraṇaṃ. Paccayanti sahakāraṇaṃ vuttaṃ. Tanti kilesaṃ. Vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhātīti vivaṭṭābhimukhaṃ cittaṃ pesetvā vipassanaṃ vaḍḍhento arahattaphalaṃ gaṇhāti. Bhikkhāya caranti etthāti bhikkhācāro, gocaragāmassetaṃ adhivacanaṃ, tasmiṃ bhikkhācāre. Vayaṃ āgammāti dārabharaṇānurūpaṃ vayaṃ āgamma. Āyūhantoti upacinanto. Aṅgārapakkanti vītaccikaṅgāresu pakkaṃ. Kiṃ nāmetanti bhikkhū garahanto āha. Jīvamānapetakasattoti jīvamāno hutvā ‘‘teneva attabhāvena petabhāvaṃ pattasatto bhavissatī’’ti parikappavasena vuttaṃ. Kuṭanti pānīyaghaṭaṃ. Yāva dāruṇanti ativiya dāruṇaṃ. Vipāko kīdiso bhavissatīti tayā katakammassa āyatiṃ anubhavitabbavipāko kīdiso bhavissati.

    ವಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾತಿ ಛೇದನಭೇದನಾದೀಹಿ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ। ದೀಪಕಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋತಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸಿನ್ನಭಾವಸ್ಸ ದೀಪನತೋ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮಾ ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ, ಯೇನ ಅರಞ್ಞಂ ನೇತ್ವಾ ನೇಸಾದೋ ತೇಸಂ ಸದ್ದೇನ ಆಗತಾಗತೇ ಮಿಗಪಕ್ಖಿನೋ ವಧಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಥೇರನ್ತಿ ಚೂಳಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಂ। ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಇದ್ಧಿಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ। ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ। ಅಗ್ಗಿಪಪಟಿಕನ್ತಿ ಅಚ್ಚಿಕರಣಂ, ವಿಪ್ಫುಲಿಙ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಮಿಲಕ್ಖತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ। ತಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಅಗ್ಗಿಪಪಟಿಕಾಯ। ಪಟಿಬಲಸ್ಸಾತಿ ಉಗ್ಗಹಣಸಜ್ಝಾಯಾದೀಸು ಪಟಿಬಲಸ್ಸ। ದುಕ್ಖಂ ಉಪನಿಸಾ ಕಾರಣಮೇತಿಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖೂಪನಿಸಾ, ದುಕ್ಖನಿಬನ್ಧನಾ ದುಕ್ಖಹೇತುಕಾ ಸದ್ಧಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವತ್ತಮುಖೇನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಕಥಿತತ್ತಾ ‘‘ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಲಾಲವರಣಕನ್ತಿ ಪಲಾಲಪುಞ್ಜಂ।

    Visaṅkharitvāti chedanabhedanādīhi vināsetvā. Dīpakamigapakkhinoti attano nisinnabhāvassa dīpanato evaṃladdhanāmā migapakkhino, yena araññaṃ netvā nesādo tesaṃ saddena āgatāgate migapakkhino vadhitvā gaṇhāti. Theranti cūḷapiṇḍapātikatissattheraṃ. Iddhiyā abhisaṅkharitvāti adhiṭṭhānādivasena iddhiṃ abhisaṅkharitvā. Upayogatthe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Aggipapaṭikanti accikaraṇaṃ, vipphuliṅganti attho. Passantassevāti anādare sāmivacanaṃ. Tassa therassāti tassa milakkhatissattherassa. Tassāti tassā aggipapaṭikāya. Paṭibalassāti uggahaṇasajjhāyādīsu paṭibalassa. Dukkhaṃ upanisā kāraṇametissāti dukkhūpanisā, dukkhanibandhanā dukkhahetukā saddhāti vuttaṃ hoti. Vattamukhena kammaṭṭhānassa kathitattā ‘‘vattasīse ṭhatvā’’ti vuttaṃ. Palālavaraṇakanti palālapuñjaṃ.

    ಆರಮ್ಭಥಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದೀಸು ವೀರಿಯಂ ಕರೋಥ। ನಿಕ್ಕಮಥಾತಿ ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖಮಥ, ಕಾಮಾನಂ ವಾ ಪನೂದನಾಯ ನಿಕ್ಖಮಥ, ಉಭಯೇನಪಿ ವೀರಿಯಮೇವ ವುತ್ತಂ। ವೀರಿಯಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಭನಕವಸೇನ ಆರಮ್ಭೋ, ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖಮನವಸೇನ ‘‘ನಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯುಞ್ಜಥ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇತಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತೇ ತಿವಿಧಸಾಸನೇ ಯುಞ್ಜಥ ಯೋಗಂ ಕರೋಥ। ಏವಮನುಯುಞ್ಜನ್ತಾ ಮಚ್ಚುನೋ ಸೇನಂ ಧುನಾಥ ವಿದ್ಧಂಸೇಥ। ತತ್ಥ ಮಚ್ಚುನೋ ಸೇನನ್ತಿ –

    Ārambhathāti samathavipassanādīsu vīriyaṃ karotha. Nikkamathāti kosajjato nikkhamatha, kāmānaṃ vā panūdanāya nikkhamatha, ubhayenapi vīriyameva vuttaṃ. Vīriyañhi ārambhanakavasena ārambho, kosajjato nikkhamanavasena ‘‘nikkamo’’ti vuccati. Yuñjatha buddhasāsaneti buddhassa bhagavato pariyattipaṭipattipaṭivedhasaṅkhāte tividhasāsane yuñjatha yogaṃ karotha. Evamanuyuñjantā maccuno senaṃ dhunātha viddhaṃsetha. Tattha maccuno senanti –

    ‘‘ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾ, ದುತಿಯಾ ಅರತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    ‘‘Kāmā te paṭhamā senā, dutiyā arati vuccati;

    ತತಿಯಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ ತೇ, ಚತುತ್ಥೀ ತಣ್ಹಾ ಪವುಚ್ಚತಿ॥

    Tatiyā khuppipāsā te, catutthī taṇhā pavuccati.

    ‘‘ಪಞ್ಚಮಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ತೇ, ಛಟ್ಠಾ ಭೀರೂ ಪವುಚ್ಚತಿ।

    ‘‘Pañcamaṃ thinamiddhaṃ te, chaṭṭhā bhīrū pavuccati;

    ಸತ್ತಮೀ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ತೇ, ಮಕ್ಖೋ ಥಮ್ಭೋ ತೇ ಅಟ್ಠಮೋ॥

    Sattamī vicikicchā te, makkho thambho te aṭṭhamo.

    ‘‘ಲಾಭೋ ಸಿಲೋಕೋ ಸಕ್ಕಾರೋ,

    ‘‘Lābho siloko sakkāro,

    ಮಿಚ್ಛಾಲದ್ಧೋ ಚ ಯೋ ಯಸೋ।

    Micchāladdho ca yo yaso;

    ಯೋ ಚತ್ತಾನಂ ಸಮುಕ್ಕಂಸೇ,

    Yo cattānaṃ samukkaṃse,

    ಪರೇ ಚ ಅವಜಾನಾತಿ॥

    Pare ca avajānāti.

    ‘‘ಏಸಾ ನಮುಚಿ ತೇ ಸೇನಾ, ಕಣ್ಹಸ್ಸಾಭಿಪ್ಪಹಾರಿನೀ।

    ‘‘Esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī;

    ನ ನಂ ಅಸೂರೋ ಜಿನಾತಿ, ಜೇತ್ವಾ ಚ ಲಭತೇ ಸುಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೪೩೮-೪೪೧) –

    Na naṃ asūro jināti, jetvā ca labhate sukha’’nti. (su. ni. 438-441) –

    ಏವಮಾಗತಂ ಕಾಮಾದಿಭೇದಂ ಮಚ್ಚುನೋ ಸೇನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಆದಿತೋವ ಅಗಾರಿಯಭೂತೇ ಸತ್ತೇ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಮೋಸಯನ್ತಿ, ತೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಅನಗಾರಿಯಭಾವಂ ಉಪಗತಾನಂ ಪನ್ತೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸು ವಾ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಭಿರತಿ ದುಕ್ಕರಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೩೧)। ತತೋ ತೇ ಪರಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕತ್ತಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ ಬಾಧತಿ, ತಾಯ ಬಾಧಿತಾನಂ ಪರಿಯೇಸನತಣ್ಹಾ ಚಿತ್ತಂ ಕಿಲಮಯತಿ। ಅಥ ನೇಸಂ ಕಿಲನ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ, ತತೋ ವಿಸೇಸಮನಧಿಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವೇಸು ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥೇಸು ಪನ್ತೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಹರತಂ ಉತ್ರಾಸಸಞ್ಞಿತಾ ಭೀರು ಜಾಯತಿ। ತೇಸಂ ಉಸ್ಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ವಿವೇಕರಸಮನಸ್ಸಾದಯಮಾನಾನಂ ವಿಹರತಂ ‘‘ನ ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಏಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಹರತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೇನ ಮಾನಮಕ್ಖಥಮ್ಭಾ ಜಾಯನ್ತಿ। ತೇಪಿ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಹರತಂ ತತೋ ಅಧಿಕತರಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಲಾಭಾದೀಹಿ ಮುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಪ್ಪತಿರೂಪಕಾನಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಮಿಚ್ಛಾಯಸಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಿತಾ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತಿ, ಪರಂ ವಮ್ಭೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಾದೀನಂ ಪಠಮಸೇನಾದಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಳಾಗಾರನ್ತಿ ನಳೇಹಿ ವಿನದ್ಧತಿಣಚ್ಛನ್ನಗೇಹಂ।

    Evamāgataṃ kāmādibhedaṃ maccuno senaṃ. Ettha ca yasmā āditova agāriyabhūte satte vatthukāmesu kilesakāmā mosayanti, te abhibhuyya anagāriyabhāvaṃ upagatānaṃ pantesu senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati uppajjati. Vuttañhetaṃ – ‘‘pabbajitena kho, āvuso, abhirati dukkarā’’ti (saṃ. ni. 4.331). Tato te parappaṭibaddhajīvikattā khuppipāsā bādhati, tāya bādhitānaṃ pariyesanataṇhā cittaṃ kilamayati. Atha nesaṃ kilantacittānaṃ thinamiddhaṃ okkamati, tato visesamanadhigacchantānaṃ durabhisambhavesu araññavanapatthesu pantesu senāsanesu viharataṃ utrāsasaññitā bhīru jāyati. Tesaṃ ussaṅkitaparisaṅkitānaṃ dīgharattaṃ vivekarasamanassādayamānānaṃ viharataṃ ‘‘na siyā nu kho esa maggo’’ti paṭipattiyaṃ vicikicchā uppajjati. Taṃ vinodetvā viharataṃ appamattakena visesādhigamena mānamakkhathambhā jāyanti. Tepi vinodetvā viharataṃ tato adhikataraṃ visesādhigamanaṃ nissāya lābhasakkārasilokā uppajjanti. Lābhādīhi mucchitvā dhammappatirūpakāni pakāsento micchāyasaṃ adhigantvā tattha ṭhitā jātiādīhi attānaṃ ukkaṃsenti, paraṃ vambhenti, tasmā kāmādīnaṃ paṭhamasenādibhāvo veditabbo. Naḷāgāranti naḷehi vinaddhatiṇacchannagehaṃ.

    ವಿಹಸ್ಸತೀತಿ ಉಗ್ಗಹಣಸಜ್ಝಾಯನಮನಸಿಕಾರಾದೀಹಿ ವಿಹರಿಸ್ಸತಿ। ಜಾತಿಸಂಸಾರನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜಾತಿಸಙ್ಖಾತಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ। ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರಿಸ್ಸತಿ। ಪಲಾಲಪುಞ್ಜಾಹನ್ತಿ ಪಲಾಲಪುಞ್ಜಂ ಅಹನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ। ತತಿಯಂ ಠಾನನ್ತಿ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ।

    Vihassatīti uggahaṇasajjhāyanamanasikārādīhi viharissati. Jātisaṃsāranti punappunaṃ jātisaṅkhātasaṃsāravaṭṭaṃ. Dukkhassantaṃ karissatīti dukkhassa antasaṅkhātaṃ nibbānaṃ sacchikarissati. Palālapuñjāhanti palālapuñjaṃ ahanti padacchedo. Tatiyaṃ ṭhānanti anāgāmiphalaṃ sandhāya vadati.

    ತಿವಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇತಿ ಉಪಸಮ್ಪದತೋ ತೀಣಿ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಿವಸ್ಸೋ, ತಿವಸ್ಸೋ ಚ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ಚಾತಿ ತಿವಸ್ಸಭಿಕ್ಖು, ತಸ್ಸ, ತೇನ ವಾ ಉಪಲಕ್ಖಿತೋ ಕಾಲೋ ತಿವಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಕಾಲೋ, ತಸ್ಮಿಂ। ಯದಾ ಸೋ ತಿವಸ್ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ನಾಮ ಹೋತಿ, ತದಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಭಾವನಾಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ಗನ್ಥಕಮ್ಮನ್ತಿ ಗನ್ಥವಿಸಯಂ ಉಗ್ಗಹಣಾದಿಕಮ್ಮಂ। ಪಿಣ್ಡಾಪಚಿತಿಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋವಸ್ಸೇ ತೇಮಾಸಂ ದಿನ್ನಪಿಣ್ಡಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಕರಣೇನ ಅಪಚಿತಿಂ ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ। ಪಿಣ್ಡಾಪಚಿತಿಂ ಕರೋನ್ತೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಯೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಯೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತೋ ದಿನ್ನೋ, ತೇಸಂ ತಸ್ಸ ಮಹಪ್ಫಲಭಾವಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನಮೇವ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಕರಣೇನ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ।

    Tivassabhikkhukāleti upasampadato tīṇi vassāni assāti tivasso, tivasso ca so bhikkhu cāti tivassabhikkhu, tassa, tena vā upalakkhito kālo tivassabhikkhukālo, tasmiṃ. Yadā so tivasso bhikkhu nāma hoti, tadāti vuttaṃ hoti. Kammaṃ karotīti bhāvanākammaṃ karoti. Ganthakammanti ganthavisayaṃ uggahaṇādikammaṃ. Piṇḍāpacitiṃ katvāti antovasse temāsaṃ dinnapiṇḍassa kilesakkhayakaraṇena apacitiṃ pūjaṃ katvā. Piṇḍāpacitiṃ karonto hi bhikkhu yehi attano yo piṇḍapāto dinno, tesaṃ tassa mahapphalabhāvaṃ icchanto attano santānameva kilesakkhayakaraṇena visodhetvā arahattaṃ gaṇhāti.

    ಮಹಾಭೂತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪೂಜಾವಚನೋ ಮಹನ್ತಸದ್ದೋ, ಭೂತೀತಿ ಚ ನಾಮೇಕದೇಸೇನ ತಿಸ್ಸಭೂತಿತ್ಥೇರಂ ಆಲಪತಿ। ಭವತಿ ಹಿ ನಾಮೇಕದೇಸೇನಪಿ ವೋಹಾರೋ ಯಥಾ ‘‘ದೇವದತ್ತೋ ದತ್ತೋ’’ತಿ। ಮಹಾಭೂತೀತಿ ವಾ ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರೋ, ಸೋ ಮಹತಿ ಭೂತಿ ವಿಭೂತಿ ಪುಞ್ಞಞಾಣಾದಿಸಮ್ಪದಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಭೂತಿ। ಛನ್ನಂ ಸೇಪಣ್ಣಿಗಚ್ಛಮೂಲನ್ತಿ ಸಾಖಾಪಲಾಸಾದೀಹಿ ಛನ್ನಂ ಘನಚ್ಛಾಯಂ ಸೇಪಣ್ಣಿಗಚ್ಛಮೂಲಂ। ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾತಿ ಕೇಸಾದಿಅಸುಭಕೋಟ್ಠಾಸಭಾವನಾಯ ಪಟಿಲದ್ಧಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ ವಾ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ। ಅಸುಭವಿಸಯಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾದಿಕಮ್ಮಮೇವೇತ್ಥ ಉಪರಿ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಭಾವನಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಠಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ।

    Mahābhūtīti ettha pūjāvacano mahantasaddo, bhūtīti ca nāmekadesena tissabhūtittheraṃ ālapati. Bhavati hi nāmekadesenapi vohāro yathā ‘‘devadatto datto’’ti. Mahābhūtīti vā piyasamudāhāro, so mahati bhūti vibhūti puññañāṇādisampadā assāti mahābhūti. Channaṃ sepaṇṇigacchamūlanti sākhāpalāsādīhi channaṃ ghanacchāyaṃ sepaṇṇigacchamūlaṃ. Asubhakammaṭṭhānaṃ pādakaṃ katvāti kesādiasubhakoṭṭhāsabhāvanāya paṭiladdhaṃ upacārasamādhiṃ appanāsamādhiṃ vā pādakaṃ katvā. Asubhavisayaṃ upacārajjhānādikammamevettha upari pavattetabbabhāvanākammassa kāraṇabhāvato ṭhānanti kammaṭṭhānaṃ.

    ಸಹಸ್ಸದ್ವಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಾಮತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಮಹಾಗಣೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನತೋ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹಾರಸಮೀಪೇ ಓತರಿತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸಿನ್ನತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ। ಕಿಂ ಆಗತೋಸೀತಿ ಕಿಂಕಾರಣಾ ಆಗತೋಸಿ। ಸಬ್ಬೇಸು ರತ್ತಿದಿವಸಭಾಗೇಸು ಓಕಾಸಂ ಅಲಭನ್ತೋತಿ ಸೋ ಕಿರ ಥೇರೋ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ಓಕಾಸೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಆವುಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ವಿತಕ್ಕಮಾಳಕೇ ಠಿತಕಾಲೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಞ್ಞೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತತ್ರಾಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ದುಪಟ್ಟನಿವಾಸನಟ್ಠಾನೇ, ಸಙ್ಘಾಟಿಪಾರುಪನಟ್ಠಾನೇ, ಪತ್ತನೀಹರಣಟ್ಠಾನೇ, ಗಾಮೇ ಚರಿತ್ವಾ ಆಸನಸಾಲಾಯ ಯಾಗುಪೀತಕಾಲೇ, ಭನ್ತೇತಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ಥೇರಾ ಅತ್ತನೋ ಕಙ್ಖಂ ವಿನೋದೇನ್ತಿ, ಆವುಸೋತಿ। ಅನ್ತೋಗಾಮತೋ ನಿಕ್ಖಮನಕಾಲೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭನ್ತೇತಿ। ತತ್ರಾಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಆವುಸೋತಿ। ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ, ಭನ್ತೇತಿ। ಭೋಜನಸಾಲಾಯ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಪರಿಯೋಸಾನೇ, ಭನ್ತೇ। ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ಪಾದಧೋವನಕಾಲೇ, ಭನ್ತೇತಿ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅರುಣಾ ಅಪರೇ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಆವುಸೋತಿ। ದನ್ತಕಟ್ಠಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮುಖಧೋವನತ್ಥಂ ಗಮನಕಾಲೇ, ಭನ್ತೇತಿ। ತದಾಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ। ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಆಗಮನಕಾಲೇ, ಭನ್ತೇತಿ। ತತ್ರಾಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ। ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ, ಭನ್ತೇತಿ। ತತ್ರಾಪಿ ಅಞ್ಞೇ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಆವುಸೋತಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಸು ರತ್ತಿದಿವಸಭಾಗೇಸು ಯಾಚಮಾನೋ ಓಕಾಸಂ ನ ಲಭಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏವಂ ಓಕಾಸೇ ಅಸತಿ ಮರಣಸ್ಸ ಕಥಂ ಓಕಾಸಂ ಲಭಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ। ಭನ್ತೇ, ನನು ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಸೇನಾಸನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಉಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಓಕಾಸಲಾಭೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದತಿ। ಮಣಿವಣ್ಣೇತಿ ಇನ್ದನೀಲಮಣಿವಣ್ಣೇ।

    Sahassadvisahassasaṅkhāmattattā ‘‘mahāgaṇe’’ti vuttaṃ. Attano vasanaṭṭhānato therassa santikaṃ gantvāti attano vasanaṭṭhānato ākāsena gantvā vihārasamīpe otaritvā divāṭṭhāne nisinnattherassa santikaṃ gantvā. Kiṃ āgatosīti kiṃkāraṇā āgatosi. Sabbesu rattidivasabhāgesu okāsaṃ alabhantoti so kira thero ‘‘tuyhaṃ okāso na bhavissati, āvuso’’ti vuttepi ‘‘vitakkamāḷake ṭhitakāle pucchissāmi, bhante’’ti vatvā ‘‘tasmiṃ ṭhāne aññe pucchissantī’’ti vutte ‘‘bhikkhācāramagge, bhante’’ti vatvā ‘‘tatrāpi aññe pucchantī’’ti vutte dupaṭṭanivāsanaṭṭhāne, saṅghāṭipārupanaṭṭhāne, pattanīharaṇaṭṭhāne, gāme caritvā āsanasālāya yāgupītakāle, bhanteti. Tatthāpi therā attano kaṅkhaṃ vinodenti, āvusoti. Antogāmato nikkhamanakāle pucchissāmi, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchanti, āvusoti. Antarāmagge, bhanteti. Bhojanasālāya bhattakiccapariyosāne, bhante. Divāṭṭhāne pādadhovanakāle, bhanteti. Tato paṭṭhāya yāva aruṇā apare pucchanti, āvusoti. Dantakaṭṭhaṃ gahetvā mukhadhovanatthaṃ gamanakāle, bhanteti. Tadāpi aññe pucchantīti. Mukhaṃ dhovitvā āgamanakāle, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchissantīti. Senāsanaṃ pavisitvā nisinnakāle, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchanti, āvusoti. Evaṃ sabbesu rattidivasabhāgesu yācamāno okāsaṃ na labhi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘evaṃ okāse asati maraṇassa kathaṃ okāsaṃ labhissathā’’ti. Bhante, nanu mukhaṃ dhovitvā senāsanaṃ pavisitvā tayo cattāro pallaṅke uṇhāpetvā yonisomanasikārakammaṃ karontānaṃ okāsalābhena bhavitabbaṃ siyāti adhippāyena vadati. Maṇivaṇṇeti indanīlamaṇivaṇṇe.

    ಘಟೇನ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ವಾಯಾಮನ್ತಸ್ಸೇವ। ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣನ್ತಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಂ। ಅರಹನ್ತಾನಮೇವ ಹೇಸಾ ಪವಾರಣಾ। ಕಾಳಕಂ ವಾತಿ ಮಹನ್ತಂ ಕಾಳಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ, ತಿಲಕೋ ವಾತಿ ಖುದ್ದಕಂ ಸನ್ಧಾಯ। ಉಭಯೇನಪಿ ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ।

    Ghaṭentassevāti vāyāmantasseva. Visuddhipavāraṇanti ‘‘parisuddho aha’’nti evaṃ pavattaṃ visuddhipavāraṇaṃ. Arahantānameva hesā pavāraṇā. Kāḷakaṃ vāti mahantaṃ kāḷakaṃ sandhāya vadati, tilako vāti khuddakaṃ sandhāya. Ubhayenapi sīlassa parisuddhabhāvameva vibhāveti.

    ಪಧಾನಕಮ್ಮಿಕಾತಿ ಪಧಾನಕಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಾ। ಲದ್ಧಮಗ್ಗನ್ತಿ ಲದ್ಧೂಪಾಯಂ, ಪಠಮಮೇವ ಲದ್ಧೂಪದೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಪತ್ತಾನೀತಿ ಛಡ್ಡಿತಾನಿ। ಅಲಾಬೂನೇವ ಸಾರದೇತಿ ಸರದಕಾಲೇ ವಾತಾತಪಹತಾನಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಅಲಾಬೂನಿ ವಿಯ। ಕಾಪೋತಕಾನೀತಿ ಕಪೋತಕವಣ್ಣಾನಿ। ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾನ ಕಾ ರತೀತಿ ತಾನಿ ಏವರೂಪಾನಿ ಅಟ್ಠೀನಿ ದಿಸ್ವಾ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕಾ ನಾಮ ರತಿ, ನನು ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಾಪಿ ರತಿ ಕಾತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯಕಥಂ ಅಕಥಿತಪುಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ತನೋ ವುಡ್ಢತರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವುತ್ತವಚನಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಂ ದುತಿಯಕಥಂ ಅಕಥಿತಪುಬ್ಬೋ।

    Padhānakammikāti padhānakamme niyuttā. Laddhamagganti laddhūpāyaṃ, paṭhamameva laddhūpadesanti vuttaṃ hoti. Apattānīti chaḍḍitāni. Alābūneva sāradeti saradakāle vātātapahatāni tattha tattha vippakiṇṇaalābūni viya. Kāpotakānīti kapotakavaṇṇāni. Tāni disvāna kā ratīti tāni evarūpāni aṭṭhīni disvā tumhākaṃ kā nāma rati, nanu appamattakāpi rati kātuṃ na vaṭṭatiyevāti attho. Dutiyakathaṃ akathitapubboti attano vuḍḍhatarena saddhiṃ vuttavacanassa paccanīkaṃ dutiyakathaṃ akathitapubbo.

    ತದಙ್ಗೇನ, ತದಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ। ಯಞ್ಹಿ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಸಮುಜ್ಜಲಿತೇನ ದೀಪೇನ ಅನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಯ ತೇನ ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅವಯವಭೂತೇನ ಞಾಣಙ್ಗೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನೇವ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪಹಾನಮಿದಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಯಥಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ನ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏವಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ನಿಸೇಧನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕರಣಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ। ಯಞ್ಹಿ ಸಸೇವಾಲೇ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇನ ಘಟೇನ ಸೇವಾಲಸ್ಸ ವಿಯ ತೇನ ತೇನ ಲೋಕಿಯಸಮಾಧಿನಾ ನೀವರಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮಿದಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಸಮ್ಮಾ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ ಏತೇನ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದೋ, ಪಹೀಯನ್ತಿ ಏತೇನ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಪಹಾನಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಸಙ್ಖಾತಂ ಪಹಾನಂ ನಿರವಸೇಸಪ್ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ। ಯಞ್ಹಿ ಅಸನಿವಿಚಕ್ಕಾಭಿಹತಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಂಯೋಜನಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾ ನ ಪುನ ವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ಪಹಾನಮಿದಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಂ ನಾಮ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ ಕಿಲೇಸದರಥೋ ಏತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ, ಫಲಂ, ಸಾಯೇವ ಪಹಾನನ್ತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಂ। ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾ ವಾ ನಿಸ್ಸರನ್ತಿ ಅಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತದೇವ ಪಹಾನನ್ತಿ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಂ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭಯಮಾನನ್ತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭಂ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಂ ಕುರುಮಾನಂ। ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರೇಹೀತಿ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಾನಂ ಲೋಕಿಯತ್ತಾ, ಇತರೇಸಂ ಲೋಕುತ್ತರತ್ತಾ ವುತ್ತಂ।

    Tadaṅgena, tadaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Yañhi rattibhāge samujjalitena dīpena andhakārassa viya tena tena vipassanāya avayavabhūtena ñāṇaṅgena paṭipakkhavaseneva tassa tassa pahātabbadhammassa pahānamidaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma. Yathā kāmacchandādayo na cittaṃ pariyuṭṭhāya tiṭṭhanti, evaṃ pariyuṭṭhānassa nisedhanaṃ appavattikaraṇaṃ vikkhambhanaṃ vikkhambhanappahānaṃ. Yañhi sasevāle udake pakkhittena ghaṭena sevālassa viya tena tena lokiyasamādhinā nīvaraṇādīnaṃ paccanīkadhammānaṃ vikkhambhanamidaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Sammā upacchijjanti etena kilesāti samucchedo, pahīyanti etena kilesāti pahānaṃ, samucchedasaṅkhātaṃ pahānaṃ niravasesappahānanti samucchedappahānaṃ. Yañhi asanivicakkābhihatassa rukkhassa viya ariyamaggañāṇena saṃyojanādīnaṃ dhammānaṃ yathā na puna vattanti, evaṃ pahānamidaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Paṭippassambhati vūpasammati kilesadaratho etāyāti paṭippassaddhi, phalaṃ, sāyeva pahānanti paṭippassaddhippahānaṃ. Sabbe kilesā sabbasaṅkhatā vā nissaranti apagacchanti etenāti nissaraṇaṃ, nibbānaṃ, tadeva pahānanti nissaraṇappahānaṃ. Paṭippassambhayamānanti paṭippassambhaṃ kilesavūpasamaṃ kurumānaṃ. Lokiyalokuttarehīti tadaṅgavikkhambhanappahānānaṃ lokiyattā, itaresaṃ lokuttarattā vuttaṃ.

    ನಿಮೀಯತಿ ಫಲಂ ಏತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇ ಪಕ್ಖಿಪಮಾನಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಕಾರಣಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅಸುಭಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಅಸುಭಮೇವ ವಾ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ। ಅಸುಭನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪಿ ಹಿ ಝಾನಂ ನಿಸ್ಸಿತೇ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ಅಸುಭನ್ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ದಸಸು ಅಸುಭೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಾರಮ್ಮಣಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ। ಅನಿಚ್ಚೇ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ಚೇತ್ಥ ಇಧ ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಚ ಗಹಣಂ ನಿರವಸೇಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇಸು ಪನ ಅಸುಭೇ ‘‘ಅಸುಭ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿಕಾರೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ತದನುಕೂಲತ್ತಾ ವಾ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Nimīyati phalaṃ etena uppajjanaṭṭhāne pakkhipamānaṃ viya hotīti nimittaṃ, kāraṇassetaṃ adhivacanaṃ. Asubhassa nimittaṃ, asubhameva vā nimittanti asubhanimittaṃ. Asubhanissitampi hi jhānaṃ nissite nissayavohārena asubhanti voharīyati yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Tenevāha – ‘‘dasasu asubhesu uppannaṃ sārammaṇaṃ paṭhamajjhāna’’nti. Anicce aniccantiādinā nayena vuttassāti iminā catubbidhaṃ yonisomanasikāraṃ dasseti. Heṭṭhā cettha idha ca catubbidhassa ayonisomanasikārassa yonisomanasikārassa ca gahaṇaṃ niravasesadassanatthaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Tesu pana asubhe ‘‘asubha’’nti manasikāro idhādhippeto, tadanukūlattā vā itaresampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ಏಕಾದಸಸು ಅಸುಭೇಸು ಪಟಿಕೂಲಾಕಾರಸ್ಸ ಉಗ್ಗಣ್ಹನಂ, ಯಥಾ ವಾ ತತ್ಥ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ। ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾವಹಾಯ ಅಸುಭಭಾವನಾಯ ಅನುಯುಞ್ಜನಂ ಅಸುಭಭಾವನಾನುಯೋಗೋ। ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುನೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭವಾಭಾವಾ ಓತಾರಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಭೋಜನನಿಸ್ಸಿತಂ ಪನ ಆಹಾರೇ ಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಂ, ತಬ್ಬಿಪರಿಣಾಮಸ್ಸ ತದಾಧಾರಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಚ ಉದರಿಯಭೂತಸ್ಸ ಅಸುಭತಾದಸ್ಸನಂ, ಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕತಾದಸ್ಸನಂ ಯೋ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಸೋ ವಿಸೇಸತೋ ಭೋಜನೇ ಪಮಾಣಞ್ಞೂ ನಾಮ, ತಸ್ಸ ಚ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಪಹೀಯತೇವ। ದಸವಿಧಞ್ಹಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪಾಕಟವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕಾಯಗತಾಸತಿಂ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಾದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಅಸುಭನಿಮಿತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Ekādasasu asubhesu paṭikūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā paṭipatti asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanaṃ asubhabhāvanānuyogo. Bhojane mattaññuno thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyatīti vadanti. Bhojananissitaṃ pana āhāre paṭikūlasaññaṃ, tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca udariyabhūtassa asubhatādassanaṃ, kāyassa ca āhāraṭṭhitikatādassanaṃ yo uppādeti, so visesato bhojane pamāṇaññū nāma, tassa ca kāmacchando pahīyateva. Dasavidhañhi asubhanimittanti pākaṭavasena vuttaṃ. Kāyagatāsatiṃ pana gahetvā ekādasavidhampi asubhanimittaṃ veditabbaṃ.

    ಅಭುತ್ವಾ ಉದಕಂ ಪಿವೇತಿ ಪಾನೀಯಸ್ಸ ಓಕಾಸದಾನತ್ಥಂ ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ ಅಭುತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಆಲೋಪಾನಂ ಓಕಾಸೇ ಸತೀ’’ತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮಟೀಕಾಕಾರೇನ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಆಲೋಪೇ, ಭುತ್ವಾನ ಉದಕಂ ಪಿವೇ’’ತಿ ಪಾಠಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥೋ ವಣ್ಣಿತೋ, ಸೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತಿ। ಅಸುಭಕಮ್ಮಿಕತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ದನ್ತಟ್ಠಿದಸ್ಸಾವೀ।

    Abhutvā udakaṃ piveti pānīyassa okāsadānatthaṃ cattāro pañca ālope abhutvā pānīyaṃ piveyyāti attho. Tena vuttaṃ – ‘‘catunnaṃpañcannaṃ ālopānaṃ okāse satī’’ti. Abhidhammaṭīkākārena panettha ‘‘cattāro pañca ālope, bhutvāna udakaṃ pive’’ti pāṭhaṃ parikappetvā aññathā attho vaṇṇito, so aṭṭhakathāya na sameti. Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī.

    ೧೭. ಸತ್ತಮೇ ಮಿಜ್ಜತಿ ಹಿತಫರಣವಸೇನ ಸಿನಿಯ್ಹತೀತಿ ಮಿತ್ತೋ, ಹಿತೇಸೀ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಿತ್ತೇ ಭವಾ, ಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಏಸಾತಿ ಮೇತ್ತಾ, ಹಿತೇಸಿತಾ। ತತ್ಥ ‘‘ಮೇತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಪ್ಪನಾಪಿ ಉಪಚಾರೋಪಿ ವಟ್ಟತಿ ಸಾಧಾರಣವಚನಭಾವತೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಮೇತ್ತಾತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋಪಿ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪನಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ಅಪ್ಪನಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾಯ ಮೇತ್ತಾಯ ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ‘‘ಅಪ್ಪನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    17. Sattame mijjati hitapharaṇavasena siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā. Tattha ‘‘mettā’’ti vutte appanāpi upacāropi vaṭṭati sādhāraṇavacanabhāvatoti āha – ‘‘mettāti ettāvatā pubbabhāgopi vaṭṭatī’’ti. Api-saddo appanaṃ sampiṇḍeti. Appanaṃ appattāya mettāya suṭṭhu muccanassa abhāvato cetovimuttīti ‘‘appanāva adhippetā’’ti vuttaṃ.

    ಸತ್ತೇಸು ಮೇತ್ತಾಯನಸ್ಸ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಂ ಪವತ್ತನಂ ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಗ್ಗಹೋ। ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಮೇತ್ತಾಮನಸಿಕಾರೋ ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವತೋ ಮೇತ್ತಾಮನಸಿಕಾರೋವ ಮೇತ್ತಾನಿಮಿತ್ತಂ। ಕಮ್ಮಂಯೇವ ಸಕಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಾ, ಸತ್ತಾ, ತಬ್ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾ, ಕಮ್ಮದಾಯಾದತಾ। ದೋಸಮೇತ್ತಾಸು ಯಾಥಾವತೋ ಆದೀನವಾನಿಸಂಸಾನಂ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನವೀಮಂಸಾ ಇಧ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಂ। ಮೇತ್ತಾವಿಹಾರೀಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತವನ್ತತಾ ಇಧ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ। ಓದಿಸ್ಸಕಅನೋದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣಾನನ್ತಿ ಅತ್ತಅತಿಪಿಯಮಜ್ಝತ್ತವೇರಿವಸೇನ ಓದಿಸ್ಸಕತಾ, ಸೀಮಾಸಮ್ಭೇದೇ ಕತೇ ಅನೋದಿಸ್ಸಕತಾ, ಏಕಾದಿದಿಸಾಫರಣವಸೇನ ದಿಸಾಫರಣತಾ ಮೇತ್ತಾಯ ಉಗ್ಗಹಣೇ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿಹಾರರಚ್ಛಗಾಮಾದಿವಸೇನ ವಾ ಓದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣಂ। ವಿಹಾರಾದಿಉದ್ದೇಸರಹಿತಂ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿದಿಸಾವಸೇನ ಅನೋದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣಂ। ಏವಂ ವಾ ದ್ವಿಧಾ ಉಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ಓದಿಸ್ಸಕಅನೋದಿಸ್ಸಕದಿಸಾಫರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಗ್ಗಹೋ ಚ ಯಾವ ಉಪಚಾರಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಉಗ್ಗಹಿತಾಯ ಆಸೇವನಾ ಭಾವನಾ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ, ಪಾಣಾ, ಭೂತಾ, ಪುಗ್ಗಲಾ, ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಏತೇಸಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ। ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಅವೇರಾ ಹೋನ್ತು, ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝಾ, ಅನೀಘಾ, ಸುಖೀ ಅತ್ತಾನಂ ಪರಿಹರನ್ತೂತಿ ಚತುಧಾ ಪವತ್ತಿತೋ ವೀಸತಿವಿಧಾ ಅನೋಧಿಸೋಫರಣಾ ಮೇತ್ತಾ। ಸಬ್ಬಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಪುರಿಸಾ, ಅರಿಯಾ, ಅನರಿಯಾ, ದೇವಾ, ಮನುಸ್ಸಾ, ವಿನಿಪಾತಿಕಾತಿ ಸತ್ತಾಧಿಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಸತ್ತವಿಧಾ ಅಟ್ಠವೀಸತಿವಿಧಾ ವಾ, ದಸಹಿ ದಿಸಾಹಿ ದಿಸಾಧಿಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ದಸವಿಧಾ ಚ, ಏಕೇಕಾಯ ವಾ ದಿಸಾಯ ಸತ್ತಾದಿಇತ್ಥಾದಿಅವೇರಾದಿಭೇದೇನ ಅಸೀತಾಧಿಕಚತುಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಚ ಓಧಿಸೋಫರಣಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಮೇತ್ತಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ। ತ್ವಂ ಏತಸ್ಸ ಕುದ್ಧೋತಿಆದಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಿಧಿದಸ್ಸನಂ। ಅಪ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಪಹೇಣಕಂ ವಿಯಾತಿ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಪಣ್ಣಾಕಾರಂ ವಿಯ। ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇತಿ ವೀಮಂಸಾಯಂ। ವತ್ತನಿಅಟವಿಯಂ ಅತ್ತಗುತ್ತತ್ಥೇರಸದಿಸೇ

    Sattesu mettāyanassa hitūpasaṃhārassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho. Paṭhamuppanno mettāmanasikāro parato uppajjanakassa kāraṇabhāvato mettāmanasikārova mettānimittaṃ. Kammaṃyeva sakaṃ etesanti kammassakā, sattā, tabbhāvo kammassakatā, kammadāyādatā. Dosamettāsu yāthāvato ādīnavānisaṃsānaṃ paṭisaṅkhānavīmaṃsā idha paṭisaṅkhānaṃ. Mettāvihārīkalyāṇamittavantatā idha kalyāṇamittatā. Odissakaanodissakadisāpharaṇānanti attaatipiyamajjhattaverivasena odissakatā, sīmāsambhede kate anodissakatā, ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggahaṇe veditabbā. Vihāraracchagāmādivasena vā odissakadisāpharaṇaṃ. Vihārādiuddesarahitaṃ puratthimādidisāvasena anodissakadisāpharaṇaṃ. Evaṃ vā dvidhā uggahaṇaṃ sandhāya – ‘‘odissakaanodissakadisāpharaṇa’’nti vuttaṃ. Uggaho ca yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā. Tattha sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā. Ekekasmiṃ averā hontu, abyāpajjhā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattito vīsatividhā anodhisopharaṇā mettā. Sabbā itthiyo, purisā, ariyā, anariyā, devā, manussā, vinipātikāti sattādhikaraṇavasena pavattā sattavidhā aṭṭhavīsatividhā vā, dasahi disāhi disādhikaraṇavasena pavattā dasavidhā ca, ekekāya vā disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhisopharaṇā veditabbā. Mettaṃ bhāventassāti mettājhānaṃ bhāventassa. Tvaṃ etassa kuddhotiādi paccavekkhaṇāvidhidassanaṃ. Appaṭicchitapaheṇakaṃ viyāti asampaṭicchitapaṇṇākāraṃ viya. Paṭisaṅkhāneti vīmaṃsāyaṃ. Vattaniaṭaviyaṃ attaguttattherasadise.

    ೧೮. ಅಟ್ಠಮೇ ಕುಸಲಧಮ್ಮಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟ್ಠಪನಸಭಾವತಾಯ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಂ ವಿಸೋಸನಸಭಾವತಾಯ ಚ ಆರಮ್ಭಧಾತುಆದಿತೋ ಪವತ್ತವೀರಿಯನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಪಠಮಾರಮ್ಭವೀರಿಯ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪಠಮಾರಮ್ಭಮತ್ತಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜವಿಧಮನಂ ಥಾಮಗಮನಞ್ಚ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕೋಸಜ್ಜತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ತತೋ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲದ್ಧಾಸೇವನಂ ಉಪರೂಪರಿ ವಿಸೇಸಂ ಆವಹನ್ತಂ ಅತಿವಿಯ ಥಾಮಗತಮೇವ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನತೋ ತತೋಪಿ ಬಲವತರ’’ನ್ತಿ। ಪನೂದನಾಯಾತಿ ನೀಹರಣಾಯ। ಯಥಾ ಮಹತೋ ಪಲಿಘಸ್ಸ ಉಗ್ಘಾಟಕಜನಸ್ಸ ಮಹನ್ತೋ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ‘‘ನಿಕ್ಕಮೋ ಚೇತಸೋ ಪಲಿಘುಗ್ಘಾಟನಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಪರಕ್ಕಮೋ ಏವ ಪರೇನ ಕತಂ ಬನ್ಧನಂ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯ, ಏವಮಿಧಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪರಕ್ಕಮೋ ಚೇತಸೋ ಬನ್ಧನಚ್ಛೇದನಾಯಾ’’ತಿ।

    18. Aṭṭhame kusaladhammasampaṭipattiyā paṭṭhapanasabhāvatāya tappaṭipakkhānaṃ visosanasabhāvatāya ca ārambhadhātuādito pavattavīriyanti āha – ‘‘paṭhamārambhavīriya’’nti. Yasmā paṭhamārambhamattassa kosajjavidhamanaṃ thāmagamanañca natthi, tasmā vuttaṃ – ‘‘kosajjato nikkhantattā tato balavatara’’nti. Yasmā pana aparāparuppattiyā laddhāsevanaṃ uparūpari visesaṃ āvahantaṃ ativiya thāmagatameva hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavatara’’nti. Panūdanāyāti nīharaṇāya. Yathā mahato palighassa ugghāṭakajanassa mahanto ussāho icchitabbo, evamidhāpīti ‘‘nikkamo cetaso palighugghāṭanāyā’’ti vuttaṃ. Mahāparakkamo eva parena kataṃ bandhanaṃ chindeyya, evamidhāpīti vuttaṃ – ‘‘parakkamo cetaso bandhanacchedanāyā’’ti.

    ಆರದ್ಧಂ ಸಂಸಾಧಿತಂ ಪರಿಪೂರಿತಂ ವೀರಿಯಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ, ನಿಪ್ಫನ್ನವೀರಿಯೋ, ಆರದ್ಧಂ ಪಟ್ಠಪಿತಂ ವೀರಿಯಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ। ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಪ್ಪಸುತೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣವೀರಿಯಸ್ಸಚೇವ ಪಗ್ಗಹಿತವೀರಿಯಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ। ಚತುದೋಸಾಪಗತನ್ತಿ ಅತಿಲೀನತಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ದೋಸೇಹಿ ಅಪಗತಂ। ಚತುದೋಸಾಪಗತತ್ತಮೇವ ವಿಭಾವೇತಿ ‘‘ನ ಚ ಅತಿಲೀನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ। ಅತಿಲೀನಞ್ಹಿ ಭಾವನಾಚಿತ್ತಂ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖಿಕಂ ಸಿಯಾ, ಅತಿಪಗ್ಗಹಿತಞ್ಚ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕ್ಖಿಕಂ। ಭಾವನಾವೀಥಿಂ ಅನಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಸಙ್ಕೋಚಾಪತ್ತಿ ಅತಿಲೀನತಾ। ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತೋಸಙ್ಕೋಚೋ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸಂಖಿತ್ತತಾ। ಅತಿಪಗ್ಗಹಿತತಾ ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯತಾ। ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖಿತ್ತತಾ ಬಹಿವಿಸಟವಿತಕ್ಕಾನುಧಾವನಾ। ತದೇತಂ ವೀರಿಯಂ ಚಙ್ಕಮಾದಿಕಾಯಿಕಪ್ಪಯೋಗಾವಹಂ ಕಾಯಿಕಂ, ತದಞ್ಞಂ ಚೇತಸಿಕಂ। ರತ್ತಿದಿವಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇತಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಾಯನ್ಹಪಠಮಮಜ್ಝಿಮಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಸಙ್ಖಾತೇ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ। ತದುಭಯಮ್ಪೀತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ ವೀರಿಯಂ। ಮಿಲಕ್ಖತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಚ ವತ್ಥು ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತಮೇವ।

    Āraddhaṃ saṃsādhitaṃ paripūritaṃ vīriyaṃ etassāti āraddhavīriyo, nipphannavīriyo, āraddhaṃ paṭṭhapitaṃ vīriyaṃ etassāti āraddhavīriyo. Vīriyārambhappasutoti āha – ‘‘āraddhavīriyassāti paripuṇṇavīriyassaceva paggahitavīriyassa cā’’ti. Catudosāpagatanti atilīnatādīhi catūhi dosehi apagataṃ. Catudosāpagatattameva vibhāveti ‘‘na ca atilīna’’ntiādinā. Atilīnañhi bhāvanācittaṃ kosajjapakkhikaṃ siyā, atipaggahitañca uddhaccapakkhikaṃ. Bhāvanāvīthiṃ anajjhogāhetvā saṅkocāpatti atilīnatā. Ajjhogāhetvā antosaṅkoco ajjhattaṃ saṃkhittatā. Atipaggahitatā accāraddhavīriyatā. Bahiddhā vikkhittatā bahivisaṭavitakkānudhāvanā. Tadetaṃ vīriyaṃ caṅkamādikāyikappayogāvahaṃ kāyikaṃ, tadaññaṃ cetasikaṃ. Rattidivassa pañca koṭṭhāseti pubbaṇhasāyanhapaṭhamamajjhimapacchimayāmasaṅkhāte pañca koṭṭhāse. Tadubhayampīti kāyikaṃ cetasikañca vīriyaṃ. Milakkhatissattherassa mahāsīvattherassa ca vatthu heṭṭhā dassitameva.

    ಪೀತಿಮಲ್ಲಕತ್ಥೇರಸ್ಸ ವತ್ಥು ಪನ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೋ ಕಿರ ಗಿಹಿಕಾಲೇ ಮಲ್ಲಯುದ್ಧಾಯ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ತೀಸು ರಜ್ಜೇಸು ಪಟಾಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪಂ ಆಗಮ್ಮ ರಾಜಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಕತಾನುಗ್ಗಹೋ ಏಕದಿವಸಂ ಕಿಲಞ್ಚಕಾಸನಸಾಲಾದ್ವಾರೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ರೂಪಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ, ತಂ ಪಜಹಥ, ತಂ ವೋ ಪಹೀನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩-೩೪; ೪.೧೦೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೭) ನತುಮ್ಹಾಕವಗ್ಗಂ ಸುತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ನೇವ ಕಿರ ರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ, ನ ವೇದನಾ’’ತಿ। ಸೋ ತಂಯೇವ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮಹಾವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ದ್ವೇಮಾತಿಕಾ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ತಿಂಸ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅವರವಾಲಿಯಅಙ್ಗಣಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಅಕಾಸಿ। ಪಾದೇಸು ಅವಹನ್ತೇಸು ಜಣ್ಣುಕೇಹಿ ಚಙ್ಕಮತಿ। ತಮೇನಂ ರತ್ತಿಂ ಏಕೋ ಮಿಗಲುದ್ದಕೋ ‘‘ಮಿಗೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಪಹರಿ, ಸತ್ತಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗತಾ। ಸೋ ತಂ ಸತ್ತಿಂ ಹರಾಪೇತ್ವಾ ಪಹಾರಮುಖಾನಿ ತಿಣವಟ್ಟಿಯಾ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಅತ್ತಾನಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಓಕಾಸಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಉಕ್ಕಾಸಿತಸದ್ದೇನ ಆಗತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ –

    Pītimallakattherassa vatthu pana evaṃ veditabbaṃ. So kira gihikāle mallayuddhāya āhiṇḍanto tīsu rajjesu paṭākaṃ gahetvā tambapaṇṇidīpaṃ āgamma rājānaṃ disvā raññā katānuggaho ekadivasaṃ kilañcakāsanasālādvārena gacchanto ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti (saṃ. ni. 3.33-34; 4.102; ma. ni. 1.247) natumhākavaggaṃ sutvā cintesi – ‘‘neva kira rūpaṃ attano, na vedanā’’ti. So taṃyeva aṅkusaṃ katvā nikkhamitvā mahāvihāraṃ gantvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajito upasampanno dvemātikā paguṇaṃ katvā tiṃsa bhikkhū gahetvā avaravāliyaaṅgaṇaṃ gantvā samaṇadhammaṃ akāsi. Pādesu avahantesu jaṇṇukehi caṅkamati. Tamenaṃ rattiṃ eko migaluddako ‘‘migo’’ti maññamāno pahari, satti vinivijjhitvā gatā. So taṃ sattiṃ harāpetvā pahāramukhāni tiṇavaṭṭiyā pūrāpetvā pāsāṇapiṭṭhiyaṃ attānaṃ nisīdāpetvā okāsaṃ kāretvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā ukkāsitasaddena āgatānaṃ bhikkhūnaṃ byākaritvā imaṃ udānaṃ udānesi –

    ‘‘ಭಾಸಿತಂ ಬುದ್ಧಸೇಟ್ಠಸ್ಸ, ಸಬ್ಬಲೋಕಗ್ಗವಾದಿನೋ।

    ‘‘Bhāsitaṃ buddhaseṭṭhassa, sabbalokaggavādino;

    ನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಇದಂ ರೂಪಂ, ತಂ ಜಹೇಯ್ಯಾಥ ಭಿಕ್ಖವೋ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೬)।

    Na tumhākaṃ idaṃ rūpaṃ, taṃ jaheyyātha bhikkhavo. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106);

    ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಿನೋ।

    ‘‘Aniccā vata saṅkhārā, uppādavayadhammino;

    ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವೂಪಸಮೋ ಸುಖೋ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೬; ಥೇರಗಾ॰ ೧೧೬೮)।

    Uppajjitvā nirujjhanti, tesaṃ vūpasamo sukho’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106; theragā. 1168);

    ಕುಟುಮ್ಬಿಯಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸಪಿ ವತ್ಥು ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಕಿರ ತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಕುಟುಮ್ಬಿಯಪುತ್ತೋ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಹಿರಞ್ಞಕೋಟಿಯೋ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಗಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರತಿ, ತಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತುಭರಿಯಾ ‘‘ಗಚ್ಛಥ, ನಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಥಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚಸತೇ ಚೋರೇ ಪೇಸೇಸಿ, ತೇ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೇರಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿಂಸು। ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಆಗತತ್ಥ ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ? ತಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ। ಪಾಟಿಭೋಗಂ ಮೇ ಉಪಾಸಕಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಜ್ಜೇಕರತ್ತಿಂ ಜೀವಿತಂ ದೇಥಾತಿ। ಕೋ ತೇ, ಸಮಣ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಪಾಟಿಭೋಗೋ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ? ಥೇರೋ ಮಹನ್ತಂ ಪಾಸಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಊರುಟ್ಠೀನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ವಟ್ಟತಿ ಉಪಾಸಕಾ ಪಾಟಿಭೋಗೋ’’ತಿ ಆಹ। ತೇ ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚಙ್ಕಮನಸೀಸೇ ಅಗ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜಿಂಸು। ಥೇರಸ್ಸ ವೇದನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ತತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇನ್ತೋ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅರುಣುಗ್ಗಮನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ –

    Kuṭumbiyaputtatissattherassapi vatthu evaṃ veditabbaṃ. Sāvatthiyaṃ kira tisso nāma kuṭumbiyaputto cattālīsa hiraññakoṭiyo pahāya pabbajitvā agāmake araññe viharati, tassa kaniṭṭhabhātubhariyā ‘‘gacchatha, naṃ jīvitā voropethā’’ti pañcasate core pesesi, te gantvā theraṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Thero āha – ‘‘kasmā āgatattha upāsakā’’ti? Taṃ jīvitā voropessāmāti. Pāṭibhogaṃ me upāsakā gahetvā ajjekarattiṃ jīvitaṃ dethāti. Ko te, samaṇa, imasmiṃ ṭhāne pāṭibhogo bhavissatīti? Thero mahantaṃ pāsāṇaṃ gahetvā ūruṭṭhīni bhinditvā ‘‘vaṭṭati upāsakā pāṭibhogo’’ti āha. Te apakkamitvā caṅkamanasīse aggiṃ katvā nipajjiṃsu. Therassa vedanaṃ vikkhambhetvā sīlaṃ paccavekkhato parisuddhasīlaṃ nissāya pītipāmojjaṃ uppajji. Tato anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhento tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvā aruṇuggamane arahattaṃ patto imaṃ udānaṃ udānesi –

    ‘‘ಉಭೋ ಪಾದಾನಿ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಸಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮಿ ವೋ ಅಹಂ।

    ‘‘Ubho pādāni bhinditvā, saññapessāmi vo ahaṃ;

    ಅಟ್ಟಿಯಾಮಿ ಹರಾಯಾಮಿ, ಸರಾಗಮರಣಂ ಅಹಂ॥

    Aṭṭiyāmi harāyāmi, sarāgamaraṇaṃ ahaṃ.

    ‘‘ಏವಾಹಂ ಚಿನ್ತಯಿತ್ವಾನ, ಯಥಾಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸಿಸಂ।

    ‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, yathābhūtaṃ vipassisaṃ;

    ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಅರುಣುಗ್ಗಮ್ಹಿ, ಅರಹತ್ತಂ ಅಪಾಪುಣಿ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೦; ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೬)।

    Sampatte aruṇuggamhi, arahattaṃ apāpuṇi’’nti. (visuddhi. 1.20; dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106);

    ಅತಿಭೋಜನೇ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಅತಿಭೋಜನೇ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋ, ‘‘ಏತ್ತಕೇ ಭುತ್ತೇ ತಂ ಭೋಜನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ, ಏತ್ತಕೇ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಕಾರಣಾಕಾರಣಗ್ಗಾಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಏತ್ತಕೇ ಭುತ್ತೇ ತಂ ಭೋಜನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾವ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಚತುಪಞ್ಚ…ಪೇ॰… ತಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ। ದಿವಾ ಸೂರಿಯಾಲೋಕನ್ತಿ ದಿವಾ ಗಹಿತನಿಮಿತ್ತಂ ಸೂರಿಯಾಲೋಕಂ ರತ್ತಿಯಂ ಮನಸಿಕರೋನ್ತಸ್ಸಪೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಧುತಙ್ಗಾನಂ ವೀರಿಯನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಧುತಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತಸಪ್ಪಾಯಕಥಾಯಪೀ’’ತಿ।

    Atibhojanenimittaggāhoti atibhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ hoti, ettake na hotī’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāho hotīti attho. Byatirekavasena cetaṃ vuttaṃ, tasmā ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ na hotīti bhojane mattaññutāva atthato dassitāti daṭṭhabbaṃ. Tenāha – ‘‘catupañca…pe… taṃ na hotī’’ti. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ rattiyaṃ manasikarontassapīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ – ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.

    ೧೯. ನವಮೇ ಝಾನೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ವೂಪಸಮಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಝಾನೇನ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ಅವೂಪಸಮಕರಕಿಲೇಸವಿಗಮನೇನ ವೂಪಸಮಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಮ್ಪಿ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚೇತಸೋ ಅವೂಪಸಮಾವಹತಾಯ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಉಭಯಸ್ಸ ಪಹಾನಕಾರಣಂ ಅಭಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಬಹುಸ್ಸುತಸ್ಸ ಗನ್ಥತೋ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಸುತ್ತಾದೀನಿ ವಿಚಾರೇನ್ತಸ್ಸ ತಬ್ಬಹುಲವಿಹಾರಿನೋ ಅತ್ಥವೇದಾದಿಪ್ಪಟಿಲಾಭಸಮ್ಭವತೋ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ನ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ವಿಧಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಯಥಾನುರೂಪಪತ್ತಿಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಕತಾಕತಾನುಸೋಚನಞ್ಚ ನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಪಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಯದಗ್ಗೇನ ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಪಹೀಯತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾವಿನಯಪ್ಪಕತಞ್ಞುತಾಹಿಪಿ ತಂ ಪಹೀಯತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವುದ್ಧಸೇವಿತಾ ಚ ವುದ್ಧಸೀಲಿತಂ ಆವಹತೀತಿ ಚೇತಸೋ ವೂಪಸಮಕರತ್ತಾ ‘‘ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪ್ಪಹಾನಕಾರೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ವುದ್ಧತಂ ಪನ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿನೋದಕಾ ವಿನಯಧರಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಚ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಹೇತುಕೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿನಯನಯೇನೇವ ಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾದಯೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ।

    19. Navame jhānena vā vipassanāya vā vūpasamitacittassāti jhānena vā vipassanāya vā avūpasamakarakilesavigamanena vūpasamitacittassa. Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇanti ubhayassa pahānakāraṇaṃ abhinnaṃ katvā vuttaṃ. Bahussutassa ganthato atthato ca suttādīni vicārentassa tabbahulavihārino atthavedādippaṭilābhasambhavato vikkhepo na hoti. Yathā vidhippaṭipattiyā yathānurūpapattikārappavattiyā ca vikkhepo ca katākatānusocanañca na hotīti ‘‘bāhusaccenapi uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti āha. Yadaggena bāhusaccena uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayappakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetaso vūpasamakarattā ‘‘uddhaccakukkuccappahānakārī’’ti vuttaṃ, vuddhataṃ pana anapekkhitvā kukkuccavinodakā vinayadharā kalyāṇamittāti vuttāti daṭṭhabbaṃ. Vikkhepo ca pabbajitānaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā.

    ೨೦. ದಸಮೇ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಧಮ್ಮಸಭಾವಾವಬೋಧಸಮ್ಭವತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಅನವಕಾಸಾ ಏವಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಬಾಹುಸಚ್ಚೇನಪಿ…ಪೇ॰… ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ। ಕಾಮಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಪರಿಪುಚ್ಛಕತಾಹಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀಯತಿ, ತಥಾಪಿ ರತನತ್ತಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮೂಲಿಕಾ ಸೇಸವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ಆಹ – ‘‘ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಆರಬ್ಭ ಪರಿಪುಚ್ಛಾಬಹುಲಸ್ಸಪೀ’’ತಿ। ರತನತ್ತಯಗುಣಾವಬೋಧೇಹಿ ‘‘ಸತ್ಥರಿ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಅಸಮ್ಭವೋತಿ। ವಿನಯೇ ಪಕತಞ್ಞುತಾ ‘‘ಸಿಕ್ಖಾಯ ಕಙ್ಖತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೦೮; ವಿಭ॰ ೯೧೫) ವುತ್ತಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಪಹಾನಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ವಿನಯೇ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವಸ್ಸಪೀ’’ತಿ। ಓಕಪ್ಪನಿಯಸದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತಅಧಿಮೋಕ್ಖಬಹುಲಸ್ಸಾತಿ ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುನೋ ಅನುಪ್ಪವಿಸನಸದ್ಧಾಸಙ್ಖಾತಅಧಿಮೋಕ್ಖೇನ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಬಹುಲಸ್ಸ। ಅಧಿಮುಚ್ಚನಞ್ಚ ಅಧಿಮೋಕ್ಖುಪ್ಪಾದನಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸದ್ಧಾಯ ವಾ ತಂನಿನ್ನಪೋಣತಾ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ । ನೀವರಣಾನಂ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಚೇವ ಪಚ್ಚಯಘಾತಸ್ಸ ಚ ವಿಭಾವಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ।

    20. Dasame bahussutānaṃ dhammasabhāvāvabodhasambhavato vicikicchā anavakāsā evāti āha – ‘‘bāhusaccenapi…pe… vicikicchā pahīyatī’’ti. Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi sabbāpi aṭṭhavatthukā vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti āha – ‘‘tīṇi ratanāni ārabbha paripucchābahulassapī’’ti. Ratanattayaguṇāvabodhehi ‘‘satthari kaṅkhatī’’tiādivicikicchāya asambhavoti. Vinaye pakataññutā ‘‘sikkhāya kaṅkhatī’’ti (dha. sa. 1008; vibha. 915) vuttāya vicikicchāya pahānaṃ karotīti āha – ‘‘vinaye ciṇṇavasībhāvassapī’’ti. Okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāti saddheyyavatthuno anuppavisanasaddhāsaṅkhātaadhimokkhena adhimuccanabahulassa. Adhimuccanañca adhimokkhuppādanamevāti daṭṭhabbaṃ. Saddhāya vā taṃninnapoṇatā adhimutti adhimokkho . Nīvaraṇānaṃ paccayassa ceva paccayaghātassa ca vibhāvitattā vuttaṃ – ‘‘vaṭṭavivaṭṭaṃ kathita’’nti.

    ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ • Aṅguttaranikāya / ೨. ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನವಗ್ಗೋ • 2. Nīvaraṇappahānavaggo

    ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಅಙ್ಗುತ್ತರನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ೨. ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ • 2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact