Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    2. නීවරණප්‌පහානවග්‌ගවණ්‌ණනා

    2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā

    11. දුතියස්‌ස පඨමෙ එකධම්‌මම්‌පීති එත්‌ථ ‘‘තස්‌මිං ඛො පන සමයෙ ධම්‌මා හොන්‌තී’’තිආදීසු (ධ. ස. 121) විය නිස්‌සත්‌තට්‌ඨෙන ධම්‌මො වෙදිතබ්‌බො. තස්‌මා එකධම්‌මම්‌පීති නිස්‌සත්‌තං එකසභාවම්‌පීති අයමෙත්‌ථ අත්‌ථො. අනුප්‌පන්‌නොවාති එත්‌ථ පන ‘‘භූතානං වා සත්‌තානං ඨිතියා සම්‌භවෙසීනං වා අනුග්‌ගහාය (ම. නි. 1.402; සං. නි. 2.11) යාවතා, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තා අපදා වා ද්‌විපදා වා’’ති (අ. නි. 4.34; ඉතිවු. 90) එවමාදීසු විය සමුච්‌චයත්‌ථො වාසද්‌දො දට්‌ඨබ්‌බො, න විකප්‌පත්‌ථො. අයඤ්‌හෙත්‌ථ අත්‌ථො – යෙන ධම්‌මෙන අනුප්‌පන්‌නො ච කාමච්‌ඡන්‌දො උප්‌පජ්‌ජති, උප්‌පන්‌නො ච කාමච්‌ඡන්‌දො භිය්‍යොභාවාය වෙපුල්‌ලාය සංවත්‌තති, තමහං යථා සුභනිමිත්‌තං, එවං අඤ්‌ඤං න පස්‌සාමීති. තත්‌ථ අනුප්‌පන්‌නොති අජාතො අසඤ්‌ජාතො අපාතුභූතො අසමුදාගතො. කාමච්‌ඡන්‌දොති ‘‘යො කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දො කාමරාගො කාමනන්‌දී කාමතණ්‌හා’’තිආදිනා (ධ. ස. 1156) නයෙන විත්‌ථාරිතං කාමච්‌ඡන්‌දනීවරණං. උප්‌පජ්‌ජතීති නිබ්‌බත්‌තති පාතුභවති. සො පනෙස අසමුදාචාරවසෙන වා අනනුභූතාරම්‌මණවසෙන වා අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජතීති වෙදිතබ්‌බො. අඤ්‌ඤථා හි අනමතග්‌ගෙ සංසාරෙ අනුප්‌පන්‌නො නාම නත්‌ථි.

    11. Dutiyassa paṭhame ekadhammampīti ettha ‘‘tasmiṃ kho pana samaye dhammā hontī’’tiādīsu (dha. sa. 121) viya nissattaṭṭhena dhammo veditabbo. Tasmā ekadhammampīti nissattaṃ ekasabhāvampīti ayamettha attho. Anuppannovāti ettha pana ‘‘bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā sambhavesīnaṃ vā anuggahāya (ma. ni. 1.402; saṃ. ni. 2.11) yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā dvipadā vā’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) evamādīsu viya samuccayattho vāsaddo daṭṭhabbo, na vikappattho. Ayañhettha attho – yena dhammena anuppanno ca kāmacchando uppajjati, uppanno ca kāmacchando bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattati, tamahaṃ yathā subhanimittaṃ, evaṃ aññaṃ na passāmīti. Tattha anuppannoti ajāto asañjāto apātubhūto asamudāgato. Kāmacchandoti ‘‘yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā’’tiādinā (dha. sa. 1156) nayena vitthāritaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. Uppajjatīti nibbattati pātubhavati. So panesa asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vā anuppanno uppajjatīti veditabbo. Aññathā hi anamatagge saṃsāre anuppanno nāma natthi.

    තත්‌ථ එකච්‌චස්‌ස වත්‌තවසෙන කිලෙසො න සමුදාචරති, එකච්‌චස්‌ස ගන්‌ථධුතඞ්‌ගසමාධි- විපස්‌සනානවකම්‌මාදීනං අඤ්‌ඤතරවසෙන. කථං? එකච්‌චො හි වත්‌තසම්‌පන්‌නො හොති, තස්‌ස ද්‌වෙඅසීති ඛුද්‌දකවත්‌තානි චුද්‌දස මහාවත්‌තානි චෙතියඞ්‌ගණබොධියඞ්‌ගණපානීයමාළකඋපොසථාගාරආගන්‌තුකගමිකවත්‌තානි ච කරොන්‌තස්‌සෙව කිලෙසො ඔකාසං න ලභති. අපරභාගෙ පනස්‌ස වත්‌තං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා භින්‌නවත්‌තස්‌ස චරතො අයොනිසොමනසිකාරඤ්‌චෙව සතිවොස්‌සග්‌ගඤ්‌ච ආගම්‌ම උප්‌පජ්‌ජති. එවම්‌පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජති නාම.

    Tattha ekaccassa vattavasena kileso na samudācarati, ekaccassa ganthadhutaṅgasamādhi- vipassanānavakammādīnaṃ aññataravasena. Kathaṃ? Ekacco hi vattasampanno hoti, tassa dveasīti khuddakavattāni cuddasa mahāvattāni cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇapānīyamāḷakauposathāgāraāgantukagamikavattāni ca karontasseva kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa vattaṃ vissajjetvā bhinnavattassa carato ayonisomanasikārañceva sativossaggañca āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    එකච්‌චො ගන්‌ථයුත්‌තො හොති, එකම්‌පි නිකායං ගණ්‌හාති ද්‌වෙපි තයොපි චත්‌තාරොපි පඤ්‌චපි. තස්‌ස තෙපිටකං බුද්‌ධවචනං අත්‌ථවසෙන පාළිවසෙන අනුසන්‌ධිවසෙන පුබ්‌බාපරවසෙන ගණ්‌හන්‌තස්‌ස සජ්‌ඣායන්‌තස්‌ස වාචෙන්‌තස්‌ස දෙසෙන්‌තස්‌ස පකාසෙන්‌තස්‌ස කිලෙසො ඔකාසං න ලභති. අපරභාගෙ පනස්‌ස ගන්‌ථකම්‌මං පහාය කුසීතස්‌ස චරතො අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්‌සග්‌ගෙ ආගම්‌ම උප්‌පජ්‌ජති. එවම්‌පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජති නාම.

    Ekacco ganthayutto hoti, ekampi nikāyaṃ gaṇhāti dvepi tayopi cattāropi pañcapi. Tassa tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ atthavasena pāḷivasena anusandhivasena pubbāparavasena gaṇhantassa sajjhāyantassa vācentassa desentassa pakāsentassa kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa ganthakammaṃ pahāya kusītassa carato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    එකච්‌චො පන ධුතඞ්‌ගධරො හොති, තෙරස ධුතඞ්‌ගගුණෙ සමාදාය වත්‌තති. තස්‌ස පන ධුතඞ්‌ගගුණෙ පරිහරන්‌තස්‌ස කිලෙසො ඔකාසං න ලභති. අපරභාගෙ පනස්‌ස ධුතඞ්‌ගානි විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා බාහුල්‌ලාය ආවත්‌තස්‌ස චරතො අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්‌සග්‌ගෙ ආගම්‌ම උප්‌පජ්‌ජති. එවම්‌පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජති නාම.

    Ekacco pana dhutaṅgadharo hoti, terasa dhutaṅgaguṇe samādāya vattati. Tassa pana dhutaṅgaguṇe pariharantassa kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa dhutaṅgāni vissajjetvā bāhullāya āvattassa carato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    එකච්‌චො අට්‌ඨසු සමාපත්‌තීසු චිණ්‌ණවසී හොති, තස්‌ස පඨමජ්‌ඣානාදීසු ආවජ්‌ජනවසිආදීනං වසෙන විහරන්‌තස්‌ස කිලෙසො ඔකාසං න ලභති. අපරභාගෙ පනස්‌ස පරිහීනජ්‌ඣානස්‌ස වා විස්‌සට්‌ඨජ්‌ඣානස්‌ස වා භස්‌සාදීසු අනුයුත්‌තස්‌ස විහරතො අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්‌සග්‌ගෙ ආගම්‌ම උප්‌පජ්‌ජති. එවම්‌පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජති නාම.

    Ekacco aṭṭhasu samāpattīsu ciṇṇavasī hoti, tassa paṭhamajjhānādīsu āvajjanavasiādīnaṃ vasena viharantassa kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa parihīnajjhānassa vā vissaṭṭhajjhānassa vā bhassādīsu anuyuttassa viharato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    එකච්‌චො පන විපස්‌සකො හොති, සත්‌තසු වා අනුපස්‌සනාසු අට්‌ඨාරසසු වා මහාවිපස්‌සනාසු කම්‌මං කරොන්‌තො විහරති. තස්‌සෙවං විහරතො කිලෙසො ඔකාසං න ලභති. අපරභාගෙ පනස්‌ස විපස්‌සනාකම්‌මං පහාය කායදළ්‌හීබහුලස්‌ස විහරතො අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්‌සග්‌ගෙ ආගම්‌ම උප්‌පජ්‌ජති. එවම්‌පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජති නාම.

    Ekacco pana vipassako hoti, sattasu vā anupassanāsu aṭṭhārasasu vā mahāvipassanāsu kammaṃ karonto viharati. Tassevaṃ viharato kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa vipassanākammaṃ pahāya kāyadaḷhībahulassa viharato ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    එකච්‌චො නවකම්‌මිකො හොති, උපොසථාගාරභොජනසාලාදීනි කාරෙති. තස්‌ස තෙසං උපකරණානි චින්‌තෙන්‌තස්‌ස කිලෙසො ඔකාසං න ලභති. අපරභාගෙ පනස්‌ස නවකම්‌මෙ නිට්‌ඨිතෙ වා විස්‌සට්‌ඨෙ වා අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්‌සග්‌ගෙ ආගම්‌ම උප්‌පජ්‌ජති. එවම්‌පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජති නාම.

    Ekacco navakammiko hoti, uposathāgārabhojanasālādīni kāreti. Tassa tesaṃ upakaraṇāni cintentassa kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa navakamme niṭṭhite vā vissaṭṭhe vā ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma.

    එකච්‌චො පන බ්‍රහ්‌මලොකා ආගතො සුද්‌ධසත්‌තො හොති, තස්‌ස අනාසෙවනතාය කිලෙසො ඔකාසං න ලභති. අපරභාගෙ පනස්‌ස ලද්‌ධාසෙවනස්‌ස අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්‌සග්‌ගෙ ආගම්‌ම උප්‌පජ්‌ජති. එවම්‌පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජති නාම. එවං තාව අසමුදාචාරවසෙන අනුප්‌පන්‌නස්‌ස උප්‌පන්‌නතා වෙදිතබ්‌බා.

    Ekacco pana brahmalokā āgato suddhasatto hoti, tassa anāsevanatāya kileso okāsaṃ na labhati. Aparabhāge panassa laddhāsevanassa ayonisomanasikārasativossagge āgamma uppajjati. Evampi asamudācāravasena anuppanno uppajjati nāma. Evaṃ tāva asamudācāravasena anuppannassa uppannatā veditabbā.

    කථං අනනුභූතාරම්‌මණවසෙන? ඉධෙකච්‌චො අනනුභූතපුබ්‌බං මනාපියං රූපාදිආරම්‌මණං ලභති, තස්‌ස තත්‌ථ අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්‌සග්‌ගෙ ආගම්‌ම රාගො උප්‌පජ්‌ජති. එවං අනනුභූතාරම්‌මණවසෙන අනුප්‌පන්‌නො උප්‌පජ්‌ජති නාම.

    Kathaṃ ananubhūtārammaṇavasena? Idhekacco ananubhūtapubbaṃ manāpiyaṃ rūpādiārammaṇaṃ labhati, tassa tattha ayonisomanasikārasativossagge āgamma rāgo uppajjati. Evaṃ ananubhūtārammaṇavasena anuppanno uppajjati nāma.

    උප්‌පන්‌නොති ජාතො සඤ්‌ජාතො නිබ්‌බත්‌තො අභිනිබ්‌බත්‌තො පාතුභූතො. භිය්‍යොභාවායාති පුනප්‌පුනභාවාය. වෙපුල්‌ලායාති විපුලභාවාය රාසිභාවාය. තත්‌ථ සකිං උප්‌පන්‌නො කාමච්‌ඡන්‌දො න නිරුජ්‌ඣිස්‌සති, සකිං නිරුද්‌ධො වා ස්‌වෙව පුන උප්‌පජ්‌ජිස්‌සතීති අට්‌ඨානමෙතං. එකස්‌මිං පන නිරුද්‌ධෙ තස්‌මිං වා ආරම්‌මණෙ අඤ්‌ඤස්‌මිං වා ආරම්‌මණෙ අපරාපරං උප්‌පජ්‌ජමානො භිය්‍යොභාවාය වෙපුල්‌ලාය සංවත්‌තති නාම.

    Uppannoti jāto sañjāto nibbatto abhinibbatto pātubhūto. Bhiyyobhāvāyāti punappunabhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya rāsibhāvāya. Tattha sakiṃ uppanno kāmacchando na nirujjhissati, sakiṃ niruddho vā sveva puna uppajjissatīti aṭṭhānametaṃ. Ekasmiṃ pana niruddhe tasmiṃ vā ārammaṇe aññasmiṃ vā ārammaṇe aparāparaṃ uppajjamāno bhiyyobhāvāya vepullāya saṃvattati nāma.

    සුභනිමිත්‌තන්‌ති රාගට්‌ඨානියං ආරම්‌මණං. ‘‘සනිමිත්‌තා, භික්‌ඛවෙ, උප්‌පජ්‌ජන්‌ති පාපකා අකුසලා ධම්‌මා, නො අනිමිත්‌තා’’ති එත්‌ථ නිමිත්‌තන්‌ති පච්‌චයස්‌ස නාමං. ‘‘අධිචිත්‌තමනුයුත්‌තෙන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනා පඤ්‌ච නිමිත්‌තානි කාලෙන කාලං මනසිකාතබ්‌බානී’’ති (ම. නි. 1.216) එත්‌ථ කාරණස්‌ස. ‘‘සො තං නිමිත්‌තං ආසෙවති භාවෙතී’’ති (අ. නි. 9.35) එත්‌ථ සමාධිස්‌ස. ‘‘යං නිමිත්‌තං ආගම්‌ම යං නිමිත්‌තං මනසිකරොතො අනන්‌තරා ආසවානං ඛයො හොතී’’ති (අ. නි. 6.27) එත්‌ථ විපස්‌සනාය. ඉධ පන රාගට්‌ඨානියො ඉට්‌ඨාරම්‌මණධම්‌මො ‘‘සුභනිමිත්‌ත’’න්‌ති අධිප්‌පෙතො. අයොනිසොමනසිකරොතොති. ‘‘තත්‌ථ කතමො අයොනිසොමනසිකාරො? අනිච්‌චෙ නිච්‌චන්‌ති, දුක්‌ඛෙ සුඛන්‌ති, අනත්‌තනි අත්‌තාති, අසුභෙ සුභන්‌ති, අයොනිසොමනසිකාරො උප්‌පථමනසිකාරො, සච්‌චවිප්‌පටිකූලෙන වා චිත්‌තස්‌ස ආවජ්‌ජනා අන්‌වාවජ්‌ජනා ආභොගො සමන්‌නාහාරො මනසිකාරො. අයං වුච්‌චති අයොනිසොමනසිකාරො’’ති (විභ. 936) ඉමස්‌ස මනසිකාරස්‌ස වසෙන අනුපායෙන මනසිකරොන්‌තස්‌සාති.

    Subhanimittanti rāgaṭṭhāniyaṃ ārammaṇaṃ. ‘‘Sanimittā, bhikkhave, uppajjanti pāpakā akusalā dhammā, no animittā’’ti ettha nimittanti paccayassa nāmaṃ. ‘‘Adhicittamanuyuttena, bhikkhave, bhikkhunā pañca nimittāni kālena kālaṃ manasikātabbānī’’ti (ma. ni. 1.216) ettha kāraṇassa. ‘‘So taṃ nimittaṃ āsevati bhāvetī’’ti (a. ni. 9.35) ettha samādhissa. ‘‘Yaṃ nimittaṃ āgamma yaṃ nimittaṃ manasikaroto anantarā āsavānaṃ khayo hotī’’ti (a. ni. 6.27) ettha vipassanāya. Idha pana rāgaṭṭhāniyo iṭṭhārammaṇadhammo ‘‘subhanimitta’’nti adhippeto. Ayonisomanasikarototi. ‘‘Tattha katamo ayonisomanasikāro? Anicce niccanti, dukkhe sukhanti, anattani attāti, asubhe subhanti, ayonisomanasikāro uppathamanasikāro, saccavippaṭikūlena vā cittassa āvajjanā anvāvajjanā ābhogo samannāhāro manasikāro. Ayaṃ vuccati ayonisomanasikāro’’ti (vibha. 936) imassa manasikārassa vasena anupāyena manasikarontassāti.

    12. දුතියෙ බ්‍යාපාදොති භත්‌තබ්‍යාපත්‌ති විය චිත්‌තස්‌ස බ්‍යාපජ්‌ජනං පකතිවිජහනභාවො. ‘‘තත්‌ථ කතමං බ්‍යාපාදනීවරණං? අනත්‌ථං මෙ අචරීති ආඝාතො ජායතී’’ති (ධ. ස. 1160) එවං විත්‌ථාරිතස්‌ස බ්‍යාපාදනීවරණස්‌සෙතං අධිවචනං. පටිඝනිමිත්‌තන්‌ති අනිට්‌ඨං නිමිත්‌තං. පටිඝස්‌සපි පටිඝාරම්‌මණස්‌සපි එතං අධිවචනං. වුත්‌තම්‌පි චෙතං අට්‌ඨකථායං – ‘‘පටිඝම්‌පි පටිඝනිමිත්‌තං, පටිඝාරම්‌මණොපි ධම්‌මො පටිඝනිමිත්‌ත’’න්‌ති. සෙසමෙත්‌ථ කාමච්‌ඡන්‌දෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. යථා චෙත්‌ථ, එවං ඉතො පරෙසුපි. තත්‌ථ තත්‌ථ හි විසෙසමත්‌තමෙව වක්‌ඛාමාති.

    12. Dutiye byāpādoti bhattabyāpatti viya cittassa byāpajjanaṃ pakativijahanabhāvo. ‘‘Tattha katamaṃ byāpādanīvaraṇaṃ? Anatthaṃ me acarīti āghāto jāyatī’’ti (dha. sa. 1160) evaṃ vitthāritassa byāpādanīvaraṇassetaṃ adhivacanaṃ. Paṭighanimittanti aniṭṭhaṃ nimittaṃ. Paṭighassapi paṭighārammaṇassapi etaṃ adhivacanaṃ. Vuttampi cetaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘paṭighampi paṭighanimittaṃ, paṭighārammaṇopi dhammo paṭighanimitta’’nti. Sesamettha kāmacchande vuttanayeneva veditabbaṃ. Yathā cettha, evaṃ ito paresupi. Tattha tattha hi visesamattameva vakkhāmāti.

    13. තතියෙ ථිනමිද්‌ධන්‌ති ථිනඤ්‌චෙව මිද්‌ධඤ්‌ච. තෙසු චිත්‌තස්‌ස අකම්‌මඤ්‌ඤතා ථිනං, ආලසියභාවස්‌සෙතං අධිවචනං. තිණ්‌ණං ඛන්‌ධානං අකම්‌මඤ්‌ඤතා මිද්‌ධං, කපිමිද්‌ධස්‌ස පචලායිකභාවස්‌සෙතං අධිවචනං. උභින්‌නම්‌පි ‘‘තත්‌ථ කතමං ථිනං? යා චිත්‌තස්‌ස අකල්‍යතා අකම්‌මඤ්‌ඤතා ඔලීයනා සල්‌ලීයනා. තත්‌ථ කතමං මිද්‌ධං? යා කායස්‌ස අකල්‍යතා අකම්‌මඤ්‌ඤතා ඔනාහො පරියොනාහො’’තිආදිනා (ධ. ස. 1162-1163) නයෙන විත්‌ථාරො වෙදිතබ්‌බො. අරතීතිආදීනි විභඞ්‌ගෙ විභත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    13. Tatiye thinamiddhanti thinañceva middhañca. Tesu cittassa akammaññatā thinaṃ, ālasiyabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Tiṇṇaṃ khandhānaṃ akammaññatā middhaṃ, kapimiddhassa pacalāyikabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Ubhinnampi ‘‘tattha katamaṃ thinaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā. Tattha katamaṃ middhaṃ? Yā kāyassa akalyatā akammaññatā onāho pariyonāho’’tiādinā (dha. sa. 1162-1163) nayena vitthāro veditabbo. Aratītiādīni vibhaṅge vibhattanayeneva veditabbāni. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘තත්‌ථ කතමා අරති? පන්‌තෙසු වා සෙනාසනෙසු අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙසු වා අධිකුසලෙසු ධම්‌මෙසු අරති අරතිතා අනභිරති අනභිරමනා උක්‌කණ්‌ඨිතා පරිතස්‌සිතා, අයං වුච්‌චති අරති. තත්‌ථ කතමා තන්‌දී? යා තන්‌දී තන්‌දියනා තන්‌දිමනතා ආලස්‌සං ආලස්‌සායනා ආලස්‌සායිතත්‌තං, අයං වුච්‌චති තන්‌දී. තත්‌ථ කතමා විජම්‌භිතා? යා කායස්‌ස ජම්‌භනා විජම්‌භනා ආනමනා විනමනා සන්‌නමනා පණමනා බ්‍යාධියකං, අයං වුච්‌චති විජම්‌භිතා. තත්‌ථ කතමො භත්‌තසම්‌මදො? යා භුත්‌තාවිස්‌ස භත්‌තමුච්‌ඡා භත්‌තකිලමථො භත්‌තපරිළාහො කායදුට්‌ඨුල්‌ලං, අයං වුච්‌චති භත්‌තසම්‌මදො. තත්‌ථ කතමං චෙතසො ච ලීනත්‌තං? යා චිත්‌තස්‌ස අකල්‍යතා අකම්‌මඤ්‌ඤතා ඔලීයනා සල්‌ලීයනා ලීනං ලීයනා ලීයිතත්‌තං ථිනං ථියනා ථියිතත්‌තං චිත්‌තස්‌ස, ඉදං වුච්‌චති චෙතසො ච ලීනත්‌ත’’න්‌ති (විභ. 856, 857, 859, 860).

    ‘‘Tattha katamā arati? Pantesu vā senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati aratitā anabhirati anabhiramanā ukkaṇṭhitā paritassitā, ayaṃ vuccati arati. Tattha katamā tandī? Yā tandī tandiyanā tandimanatā ālassaṃ ālassāyanā ālassāyitattaṃ, ayaṃ vuccati tandī. Tattha katamā vijambhitā? Yā kāyassa jambhanā vijambhanā ānamanā vinamanā sannamanā paṇamanā byādhiyakaṃ, ayaṃ vuccati vijambhitā. Tattha katamo bhattasammado? Yā bhuttāvissa bhattamucchā bhattakilamatho bhattapariḷāho kāyaduṭṭhullaṃ, ayaṃ vuccati bhattasammado. Tattha katamaṃ cetaso ca līnattaṃ? Yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnaṃ līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā thiyitattaṃ cittassa, idaṃ vuccati cetaso ca līnatta’’nti (vibha. 856, 857, 859, 860).

    එත්‌ථ ච පුරිමා චත්‌තාරො ධම්‌මා ථිනමිද්‌ධනීවරණස්‌ස සහජාතවසෙනාපි උපනිස්‌සයවසෙනාපි පච්‌චයා හොන්‌ති, චෙතසො ච ලීනත්‌තං අත්‌තනොව අත්‌තනා සහජාතං න හොති, උපනිස්‌සයකොටියා පන හොතීති.

    Ettha ca purimā cattāro dhammā thinamiddhanīvaraṇassa sahajātavasenāpi upanissayavasenāpi paccayā honti, cetaso ca līnattaṃ attanova attanā sahajātaṃ na hoti, upanissayakoṭiyā pana hotīti.

    14. චතුත්‌ථෙ උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චන්‌ති උද්‌ධච්‌චඤ්‌චෙව කුක්‌කුච්‌චඤ්‌ච. තත්‌ථ උද්‌ධච්‌චං නාම චිත්‌තස්‌ස උද්‌ධතාකාරො. කුක්‌කුච්‌චං නාම අකතකල්‍යාණස්‌ස කතපාපස්‌ස තප්‌පච්‌චයා විප්‌පටිසාරො. චෙතසො අවූපසමොති උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌සෙවෙතං නාමං. අවූපසන්‌තචිත්‌තස්‌සාති ඣානෙන වා විපස්‌සනාය වා අවූපසමිතචිත්‌තස්‌ස. අයං පන අවූපසමො උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස උපනිස්‌සයකොටියා පච්‌චයො හොතීති.

    14. Catutthe uddhaccakukkuccanti uddhaccañceva kukkuccañca. Tattha uddhaccaṃ nāma cittassa uddhatākāro. Kukkuccaṃ nāma akatakalyāṇassa katapāpassa tappaccayā vippaṭisāro. Cetaso avūpasamoti uddhaccakukkuccassevetaṃ nāmaṃ. Avūpasantacittassāti jhānena vā vipassanāya vā avūpasamitacittassa. Ayaṃ pana avūpasamo uddhaccakukkuccassa upanissayakoṭiyā paccayo hotīti.

    15. පඤ්‌චමෙ විචිකිච්‌ඡාති ‘‘සත්‌ථරි කඞ්‌ඛතී’’තිආදිනා (ධ. ස. 1167) නයෙන විත්‌ථාරිතං විචිකිච්‌ඡානීවරණං. අයොනිසොමනසිකාරො වුත්‌තලක්‌ඛණොයෙවාති.

    15. Pañcame vicikicchāti ‘‘satthari kaṅkhatī’’tiādinā (dha. sa. 1167) nayena vitthāritaṃ vicikicchānīvaraṇaṃ. Ayonisomanasikāro vuttalakkhaṇoyevāti.

    16. ඡට්‌ඨෙ අනුප්‌පන්‌නො වා කාමච්‌ඡන්‌දො නුප්‌පජ්‌ජතීති අසමුදාචාරවසෙන වා අනනුභූතාරම්‌මණවසෙන වාති ද්‌වීහෙව කාරණෙහි අනුප්‌පන්‌නො න උප්‌පජ්‌ජති, තථා වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති, පුන හෙතුං වා පච්‌චයං වා න ලභති. ඉධාපි වත්‌තාදීනංයෙව වසෙන අසමුදාචාරො වෙදිතබ්‌බො. එකච්‌චස්‌ස හි වුත්‌තනයෙනෙව වත්‌තෙ යුත්‌තස්‌ස වත්‌තං කරොන්‌තස්‌සෙව කිලෙසො ඔකාසං න ලභති, වත්‌තවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතො හොති. සො තං තථාවික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විවට්‌ටෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හාති මිලක්‌ඛතිස්‌සත්‌ථෙරො විය.

    16. Chaṭṭhe anuppanno vā kāmacchando nuppajjatīti asamudācāravasena vā ananubhūtārammaṇavasena vāti dvīheva kāraṇehi anuppanno na uppajjati, tathā vikkhambhitova hoti, puna hetuṃ vā paccayaṃ vā na labhati. Idhāpi vattādīnaṃyeva vasena asamudācāro veditabbo. Ekaccassa hi vuttanayeneva vatte yuttassa vattaṃ karontasseva kileso okāsaṃ na labhati, vattavasena vikkhambhito hoti. So taṃ tathāvikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti milakkhatissatthero viya.

    සො කිරායස්‌මා රොහණජනපදෙ ගාමෙණ්‌ඩවාලමහාවිහාරස්‌ස භික්‌ඛාචාරෙ නෙසාදකුලෙ නිබ්‌බත්‌තො. වයං ආගම්‌ම කතඝරාවාසො ‘‘පුත්‌තදාරං පොසෙස්‌සාමී’’ති අදූහලසතං සණ්‌ඨපෙත්‌වා පාසසතං යොජෙත්‌වා සූලසතං රොපෙත්‌වා බහුං පාපං ආයූහන්‌තො එකදිවසං ගෙහතො අග්‌ගිඤ්‌ච ලොණඤ්‌ච ගහෙත්‌වා අරඤ්‌ඤං ගතො. පාසෙ බද්‌ධමිගං වධිත්‌වා අඞ්‌ගාරපක්‌කමංසං ඛාදිත්‌වා පිපාසිතො හුත්‌වා ගාමෙණ්‌ඩවාලමහාවිහාරං පවිට්‌ඨො පානීයමාළකෙ දසමත්‌තෙසු පානීයඝටෙසු පිපාසාවිනොදනමත්‌තම්‌පි පානීයං අලභන්‌තො, ‘‘කිං නාමෙතං එත්‌තකානං භික්‌ඛූනං වසනට්‌ඨානෙ පිපාසාය ආගතානං පිපාසාවිනොදනමත්‌තං පානීයං නත්‌ථී’’ති උජ්‌ඣායිතුං ආරද්‌ධො. චූළපිණ්‌ඩපාතිකතිස්‌සත්‌ථෙරො තස්‌ස කථං සුත්‌වා තස්‌ස සන්‌තිකං ගච්‌ඡන්‌තො පානීයමාළකෙ දසමත්‌තෙ පානීයඝටෙ පූරෙ දිස්‌වා ‘‘ජීවමානපෙතකසත්‌තො අයං භවිස්‌සතී’’ති චින්‌තෙත්‌වා, ‘‘උපාසක, සචෙ පිපාසිතොසි, පිව පානීය’’න්‌ති වත්‌වා කුටං උක්‌ඛිපිත්‌වා තස්‌ස හත්‌ථෙසු ආසිඤ්‌චි. තස්‌ස කම්‌මං පටිච්‌ච පීතපීතං පානීයං තත්‌තකපාලෙ පක්‌ඛිත්‌තමිව නස්‌සති, සකලෙපි ඝටෙ පිවතො පිපාසා න පච්‌ඡිජ්‌ජි. අථ නං ථෙරො ආහ – ‘‘යාව දාරුණඤ්‌ච තෙ, උපාසක, කම්‌මං කතං, ඉදානෙව පෙතො ජාතො, විපාකො කීදිසො භවිස්‌සතී’’ති?

    So kirāyasmā rohaṇajanapade gāmeṇḍavālamahāvihārassa bhikkhācāre nesādakule nibbatto. Vayaṃ āgamma katagharāvāso ‘‘puttadāraṃ posessāmī’’ti adūhalasataṃ saṇṭhapetvā pāsasataṃ yojetvā sūlasataṃ ropetvā bahuṃ pāpaṃ āyūhanto ekadivasaṃ gehato aggiñca loṇañca gahetvā araññaṃ gato. Pāse baddhamigaṃ vadhitvā aṅgārapakkamaṃsaṃ khāditvā pipāsito hutvā gāmeṇḍavālamahāvihāraṃ paviṭṭho pānīyamāḷake dasamattesu pānīyaghaṭesu pipāsāvinodanamattampi pānīyaṃ alabhanto, ‘‘kiṃ nāmetaṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhāne pipāsāya āgatānaṃ pipāsāvinodanamattaṃ pānīyaṃ natthī’’ti ujjhāyituṃ āraddho. Cūḷapiṇḍapātikatissatthero tassa kathaṃ sutvā tassa santikaṃ gacchanto pānīyamāḷake dasamatte pānīyaghaṭe pūre disvā ‘‘jīvamānapetakasatto ayaṃ bhavissatī’’ti cintetvā, ‘‘upāsaka, sace pipāsitosi, piva pānīya’’nti vatvā kuṭaṃ ukkhipitvā tassa hatthesu āsiñci. Tassa kammaṃ paṭicca pītapītaṃ pānīyaṃ tattakapāle pakkhittamiva nassati, sakalepi ghaṭe pivato pipāsā na pacchijji. Atha naṃ thero āha – ‘‘yāva dāruṇañca te, upāsaka, kammaṃ kataṃ, idāneva peto jāto, vipāko kīdiso bhavissatī’’ti?

    සො තස්‌ස කථං සුත්‌වා ලද්‌ධසංවෙගො ථෙරං වන්‌දිත්‌වා තානි අදූහලාදීනි විසඞ්‌ඛරිත්‌වා වෙගෙන ඝරං ගන්‌ත්‌වා පුත්‌තදාරං ඔලොකෙත්‌වා සත්‌ථානි භින්‌දිත්‌වා දීපකමිගපක්‌ඛිනො අරඤ්‌ඤෙ විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා ථෙරං පච්‌චුපසඞ්‌කමිත්‌වා පබ්‌බජ්‌ජං යාචි. දුක්‌කරා, ආවුසො, පබ්‌බජ්‌ජා, කථං ත්‌වං පබ්‌බජිස්‌සසීති? භන්‌තෙ, එවරූපං පච්‌චක්‌ඛකාරණං දිස්‌වා කථං න පබ්‌බජිස්‌සාමීති? ථෙරො තචපඤ්‌චකකම්‌මට්‌ඨානං දත්‌වා පබ්‌බාජෙසි. සො වත්‌තාරභිතො හුත්‌වා බුද්‌ධවචනං උග්‌ගණ්‌හන්‌තො එකදිවසං දෙවදූතසුත්‌තෙ ‘‘තමෙනං, භික්‌ඛවෙ, නිරයපාලා පුන මහානිරයෙ පක්‌ඛිපන්‌තී’’ති (ම. නි. 3.270; අ. නි. 3.36) ඉමං ඨානං සුත්‌වා ‘‘එත්‌තකං දුක්‌ඛරාසිං අනුභවිතසත්‌තං පුන මහානිරයෙ පක්‌ඛිපන්‌ති, අහො භාරියො, භන්‌තෙ, මහානිරයො’’ති ආහ. ආමාවුසො, භාරියොති. සක්‌කා, භන්‌තෙ, පස්‌සිතුන්‌ති? ‘‘න සක්‌කා පස්‌සිතුං, දිට්‌ඨසදිසං කාතුං එකං කාරණං දස්‌සෙස්‌සාමී’’ති සාමණෙරෙ සමාදපෙත්‌වා පාසාණපිට්‌ඨෙ අල්‌ලදාරුරාසිං කාරෙහීති. සො තථා කාරෙසි. ථෙරො යථානිසින්‌නොව ඉද්‌ධියා අභිසඞ්‌ඛරිත්‌වා මහානිරයතො ඛජ්‌ජොපනකමත්‌තං අග්‌ගිපපටිකං නීහරිත්‌වා පස්‌සන්‌තස්‌සෙව තස්‌ස ථෙරස්‌ස දාරුරාසිම්‌හි පක්‌ඛිපි. තස්‌ස තත්‌ථ නිපාතො ච දාරුරාසිනො ඣායිත්‌වා ඡාරිකභාවූපගමනඤ්‌ච අපච්‌ඡා අපුරිමං අහොසි.

    So tassa kathaṃ sutvā laddhasaṃvego theraṃ vanditvā tāni adūhalādīni visaṅkharitvā vegena gharaṃ gantvā puttadāraṃ oloketvā satthāni bhinditvā dīpakamigapakkhino araññe vissajjetvā theraṃ paccupasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci. Dukkarā, āvuso, pabbajjā, kathaṃ tvaṃ pabbajissasīti? Bhante, evarūpaṃ paccakkhakāraṇaṃ disvā kathaṃ na pabbajissāmīti? Thero tacapañcakakammaṭṭhānaṃ datvā pabbājesi. So vattārabhito hutvā buddhavacanaṃ uggaṇhanto ekadivasaṃ devadūtasutte ‘‘tamenaṃ, bhikkhave, nirayapālā puna mahāniraye pakkhipantī’’ti (ma. ni. 3.270; a. ni. 3.36) imaṃ ṭhānaṃ sutvā ‘‘ettakaṃ dukkharāsiṃ anubhavitasattaṃ puna mahāniraye pakkhipanti, aho bhāriyo, bhante, mahānirayo’’ti āha. Āmāvuso, bhāriyoti. Sakkā, bhante, passitunti? ‘‘Na sakkā passituṃ, diṭṭhasadisaṃ kātuṃ ekaṃ kāraṇaṃ dassessāmī’’ti sāmaṇere samādapetvā pāsāṇapiṭṭhe alladārurāsiṃ kārehīti. So tathā kāresi. Thero yathānisinnova iddhiyā abhisaṅkharitvā mahānirayato khajjopanakamattaṃ aggipapaṭikaṃ nīharitvā passantasseva tassa therassa dārurāsimhi pakkhipi. Tassa tattha nipāto ca dārurāsino jhāyitvā chārikabhāvūpagamanañca apacchā apurimaṃ ahosi.

    සො තං දිස්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, ඉමස්‌මිං සාසනෙ කති ධුරානි නාමා’’ති පුච්‌ඡි. ආවුසො, විපස්‌සනාධුරං, ගන්‌ථධුරන්‌ති. ‘‘භන්‌තෙ, ගන්‌ථො නාම පටිබලස්‌ස භාරො, මය්‌හං පන දුක්‌ඛූපනිසා සද්‌ධා, විපස්‌සනාධුරං පූරෙස්‌සාමි කම්‌මට්‌ඨානං මෙ දෙථා’’ති වන්‌දිත්‌වා නිසීදි. ථෙරො ‘‘වත්‌තසම්‌පන්‌නො භික්‌ඛූ’’ති වත්‌තසීසෙ ඨත්‌වා තස්‌ස කම්‌මට්‌ඨානං කථෙසි. සො කම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා විපස්‌සනාය ච කම්‌මං කරොති, වත්‌තඤ්‌ච පූරෙති. එකදිවසං චිත්‌තලපබ්‌බතමහාවිහාරෙ වත්‌තං කරොති, එකදිවසං ගාමෙණ්‌ඩවාලමහාවිහාරෙ, එකදිවසං ගොචරගාමමහාවිහාරෙ. ථිනමිද්‌ධෙ ඔක්‌කන්‌තමත්‌තෙ වත්‌තපරිහානිභයෙන පලාලවරණකං තෙමෙත්‌වා සීසෙ ඨපෙත්‌වා පාදෙ උදකෙ ඔතාරෙත්‌වා නිසීදති. සො එකදිවසං චිත්‌තලපබ්‌බතමහාවිහාරෙ ද්‌වෙ යාමෙ වත්‌තං කත්‌වා බලවපච්‌චූසකාලෙ නිද්‌දාය ඔක්‌කමිතුං ආරද්‌ධාය අල්‌ලපලාලං සීසෙ ඨපෙත්‌වා නිසින්‌නො පාචීනපබ්‌බතපස්‌සෙ සාමණෙරස්‌ස අරුණවතියසුත්‌තන්‌තං සජ්‌ඣායන්‌තස්‌ස –

    So taṃ disvā, ‘‘bhante, imasmiṃ sāsane kati dhurāni nāmā’’ti pucchi. Āvuso, vipassanādhuraṃ, ganthadhuranti. ‘‘Bhante, gantho nāma paṭibalassa bhāro, mayhaṃ pana dukkhūpanisā saddhā, vipassanādhuraṃ pūressāmi kammaṭṭhānaṃ me dethā’’ti vanditvā nisīdi. Thero ‘‘vattasampanno bhikkhū’’ti vattasīse ṭhatvā tassa kammaṭṭhānaṃ kathesi. So kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya ca kammaṃ karoti, vattañca pūreti. Ekadivasaṃ cittalapabbatamahāvihāre vattaṃ karoti, ekadivasaṃ gāmeṇḍavālamahāvihāre, ekadivasaṃ gocaragāmamahāvihāre. Thinamiddhe okkantamatte vattaparihānibhayena palālavaraṇakaṃ temetvā sīse ṭhapetvā pāde udake otāretvā nisīdati. So ekadivasaṃ cittalapabbatamahāvihāre dve yāme vattaṃ katvā balavapaccūsakāle niddāya okkamituṃ āraddhāya allapalālaṃ sīse ṭhapetvā nisinno pācīnapabbatapasse sāmaṇerassa aruṇavatiyasuttantaṃ sajjhāyantassa –

    ‘‘ආරම්‌භථ නික්‌කමථ, යුඤ්‌ජථ බුද්‌ධසාසනෙ;

    ‘‘Ārambhatha nikkamatha, yuñjatha buddhasāsane;

    ධුනාථ මච්‌චුනො සෙනං, නළාගාරංව කුඤ්‌ජරො.

    Dhunātha maccuno senaṃ, naḷāgāraṃva kuñjaro.

    ‘‘යො ඉමස්‌මිං ධම්‌මවිනයෙ, අප්‌පමත්‌තො විහස්‌සති;

    ‘‘Yo imasmiṃ dhammavinaye, appamatto vihassati;

    පහාය ජාතිසංසාරං, දුක්‌ඛස්‌සන්‌තං කරිස්‌සතී’’ති. (සං. නි. 1.185) –

    Pahāya jātisaṃsāraṃ, dukkhassantaṃ karissatī’’ti. (saṃ. ni. 1.185) –

    ඉදං ඨානං සුත්‌වා ‘‘මාදිසස්‌ස ආරද්‌ධවීරියස්‌ස භික්‌ඛුනො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන ඉදං කථිතං භවිස්‌සතී’’ති පීතිං උප්‌පාදෙත්‌වා ඣානං නිබ්‌බත්‌තෙත්‌වා තදෙව පාදකං කත්‌වා අනාගාමිඵලෙ පතිට්‌ඨාය අපරාපරං වායමන්‌තො සහ පටිසම්‌භිදාහි අරහත්‌තං පාපුණි. පරිනිබ්‌බානකාලෙ ච තදෙව කාරණං දස්‌සෙන්‌තො එවමාහ –

    Idaṃ ṭhānaṃ sutvā ‘‘mādisassa āraddhavīriyassa bhikkhuno sammāsambuddhena idaṃ kathitaṃ bhavissatī’’ti pītiṃ uppādetvā jhānaṃ nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā anāgāmiphale patiṭṭhāya aparāparaṃ vāyamanto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Parinibbānakāle ca tadeva kāraṇaṃ dassento evamāha –

    ‘‘අල්‌ලං පලාලපුඤ්‌ජාහං, සීසෙනාදාය චඞ්‌කමිං;

    ‘‘Allaṃ palālapuñjāhaṃ, sīsenādāya caṅkamiṃ;

    පත්‌තොස්‌මි තතියං ඨානං, එත්‌ථ මෙ නත්‌ථි සංසයො’’ති.

    Pattosmi tatiyaṃ ṭhānaṃ, ettha me natthi saṃsayo’’ti.

    එවරූපස්‌ස වත්‌තවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතකිලෙසො තථා වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති.

    Evarūpassa vattavasena vikkhambhitakileso tathā vikkhambhitova hoti.

    එකච්‌චස්‌ස වුත්‌තනයෙනෙව ගන්‌ථෙ යුත්‌තස්‌ස ගන්‌ථං උග්‌ගණ්‌හන්‌තස්‌ස සජ්‌ඣායන්‌තස්‌ස වාචෙන්‌තස්‌ස දෙසෙන්‌තස්‌ස පකාසෙන්‌තස්‌ස ච කිලෙසො ඔකාසං න ලභති, ගන්‌ථවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති. සො තං තථා වික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විවට්‌ටෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හාති මලියදෙවත්‌ථෙරො විය. සො කිරායස්‌මා තිවස්‌සභික්‌ඛුකාලෙ කල්‌ලගාමකෙ මණ්‌ඩලාරාමමහාවිහාරෙ උද්‌දෙසඤ්‌ච ගණ්‌හාති, විපස්‌සනාය ච කම්‌මං කරොති. තස්‌සෙකදිවසං කල්‌ලගාමෙ භික්‌ඛාය චරතො එකා උපාසිකා යාගුඋළුඞ්‌කං දත්‌වා පුත්‌තසිනෙහං උප්‌පාදෙත්‌වා ථෙරං අන්‌තොනිවෙසනෙ නිසීදාපෙත්‌වා පණීතභොජනං භොජෙත්‌වා ‘‘කතරගාමවාසිකොසි තාතා’’ති පුච්‌ඡි. මණ්‌ඩලාරාමමහාවිහාරෙ ගන්‌ථකම්‌මං කරොමි, උපාසිකෙති. තෙන හි තාත යාව ගන්‌ථකම්‌මං කරොසි, ඉධෙව නිබද්‌ධං භික්‌ඛං ගණ්‌හාසීති. සො තං අධිවාසෙත්‌වා තත්‌ථ නිබද්‌ධං භික්‌ඛං ගණ්‌හාති, භත්‌තකිච්‌චාවසානෙ අනුමොදනං කරොන්‌තො ‘‘සුඛං හොතු, දුක්‌ඛා මුච්‌චතූ’’ති පදද්‌වයමෙව කථෙත්‌වා ගච්‌ඡති. අන්‌තොවස්‌සෙ තෙමාසං තස්‌සායෙව සඞ්‌ගහං කරොන්‌තො පිණ්‌ඩාපචිතිං කත්‌වා මහාපවාරණාය සහ පටිසම්‌භිදාහි අරහත්‌තං පාපුණි. නෙවාසිකමහාථෙරො ආහ – ‘‘ආවුසො මහාදෙව, අජ්‌ජ විහාරෙ මහාජනො සන්‌නිපතිස්‌සති, තස්‌ස ධම්‌මදානං දදෙය්‍යාසී’’ති. ථෙරො අධිවාසෙසි.

    Ekaccassa vuttanayeneva ganthe yuttassa ganthaṃ uggaṇhantassa sajjhāyantassa vācentassa desentassa pakāsentassa ca kileso okāsaṃ na labhati, ganthavasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti maliyadevatthero viya. So kirāyasmā tivassabhikkhukāle kallagāmake maṇḍalārāmamahāvihāre uddesañca gaṇhāti, vipassanāya ca kammaṃ karoti. Tassekadivasaṃ kallagāme bhikkhāya carato ekā upāsikā yāguuḷuṅkaṃ datvā puttasinehaṃ uppādetvā theraṃ antonivesane nisīdāpetvā paṇītabhojanaṃ bhojetvā ‘‘kataragāmavāsikosi tātā’’ti pucchi. Maṇḍalārāmamahāvihāre ganthakammaṃ karomi, upāsiketi. Tena hi tāta yāva ganthakammaṃ karosi, idheva nibaddhaṃ bhikkhaṃ gaṇhāsīti. So taṃ adhivāsetvā tattha nibaddhaṃ bhikkhaṃ gaṇhāti, bhattakiccāvasāne anumodanaṃ karonto ‘‘sukhaṃ hotu, dukkhā muccatū’’ti padadvayameva kathetvā gacchati. Antovasse temāsaṃ tassāyeva saṅgahaṃ karonto piṇḍāpacitiṃ katvā mahāpavāraṇāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Nevāsikamahāthero āha – ‘‘āvuso mahādeva, ajja vihāre mahājano sannipatissati, tassa dhammadānaṃ dadeyyāsī’’ti. Thero adhivāsesi.

    දහරසාමණෙරා උපාසිකාය සඤ්‌ඤං අදංසු – ‘‘අජ්‌ජ තෙ පුත්‌තො ධම්‌මං කථෙස්‌සති, විහාරං ගන්‌ත්‌වා සුණෙය්‍යාසී’’ති. තාතා, න සබ්‌බෙව ධම්‌මකථං ජානන්‌ති, මම පුත්‌තො එත්‌තකං කාලං මය්‌හං කථෙන්‌තො ‘‘සුඛං හොතු, දුක්‌ඛා මුච්‌චතූ’’ති පදද්‌වයමෙව කථෙසි, මා කෙළිං කරොථාති. මා, ත්‌වං උපාසිකෙ, ජානනං වා අජානනං වා උපට්‌ඨහස්‌සු, විහාරං ගන්‌ත්‌වා ධම්‌මමෙව සුණාහීති. උපාසිකා ගන්‌ධමාලාදීනි ගහෙත්‌වා ගන්‌ත්‌වා පූජෙත්‌වා පරිසන්‌තෙ ධම්‌මං සුණමානා නිසීදි. දිවාධම්‌මකථිකො ච සරභාණකො ච අත්‌තනො පමාණං ඤත්‌වා උට්‌ඨහිංසු. තතො මලියදෙවත්‌ථෙරො ධම්‌මාසනෙ නිසීදිත්‌වා චිත්‌තබීජනිං ගහෙත්‌වා අනුපුබ්‌බිං කථං වත්‌වා – ‘‘මයා මහාඋපාසිකාය තයො මාසෙ ද්‌වීහෙව පදෙහි අනුමොදනා කතා, අජ්‌ජ සබ්‌බරත්‌තිං තීහි පිටකෙහි සම්‌මසිත්‌වා තස්‌සෙව පදද්‌වයස්‌ස අත්‌ථං කථෙස්‌සාමී’’ති ධම්‌මදෙසනං ආරභිත්‌වා සබ්‌බරත්‌තිං කථෙසි. අරුණුග්‌ගමනෙ දෙසනාපරියොසානෙ මහාඋපාසිකා සොතාපත්‌තිඵලෙ පතිට්‌ඨාසි.

    Daharasāmaṇerā upāsikāya saññaṃ adaṃsu – ‘‘ajja te putto dhammaṃ kathessati, vihāraṃ gantvā suṇeyyāsī’’ti. Tātā, na sabbeva dhammakathaṃ jānanti, mama putto ettakaṃ kālaṃ mayhaṃ kathento ‘‘sukhaṃ hotu, dukkhā muccatū’’ti padadvayameva kathesi, mā keḷiṃ karothāti. Mā, tvaṃ upāsike, jānanaṃ vā ajānanaṃ vā upaṭṭhahassu, vihāraṃ gantvā dhammameva suṇāhīti. Upāsikā gandhamālādīni gahetvā gantvā pūjetvā parisante dhammaṃ suṇamānā nisīdi. Divādhammakathiko ca sarabhāṇako ca attano pamāṇaṃ ñatvā uṭṭhahiṃsu. Tato maliyadevatthero dhammāsane nisīditvā cittabījaniṃ gahetvā anupubbiṃ kathaṃ vatvā – ‘‘mayā mahāupāsikāya tayo māse dvīheva padehi anumodanā katā, ajja sabbarattiṃ tīhi piṭakehi sammasitvā tasseva padadvayassa atthaṃ kathessāmī’’ti dhammadesanaṃ ārabhitvā sabbarattiṃ kathesi. Aruṇuggamane desanāpariyosāne mahāupāsikā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.

    අපරොපි තස්‌මිංයෙව මහාවිහාරෙ තිස්‌සභූතිත්‌ථෙරො නාම විනයං ගණ්‌හන්‌තො භික්‌ඛාචාරවෙලායං අන්‌තොගාමං පවිට්‌ඨො විසභාගාරම්‌මණං ඔලොකෙසි. තස්‌ස ලොභො උප්‌පජ්‌ජි, සො පතිට්‌ඨිතපාදං අචාලෙත්‌වා අත්‌තනො පත්‌තෙ යාගුං උපට්‌ඨාකදහරස්‌ස පත්‌තෙ ආකිරිත්‌වා ‘‘අයං විතක්‌කො වඩ්‌ඪමානො මං චතූසු අපායෙසු සංසීදාපෙස්‌සතී’’ති තතොව නිවත්‌තිත්‌වා ආචරියස්‌ස සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා වන්‌දිත්‌වා එකමන්‌තං ඨිතො ආහ – ‘‘එකො මෙ බ්‍යාධි උප්‌පන්‌නො, අහං එතං තිකිච්‌ඡිතුං සක්‌කොන්‌තො ආගමිස්‌සාමි, ඉතරථා නාගමිස්‌සාමි. තුම්‌හෙ දිවා උද්‌දෙසඤ්‌ච සායං උද්‌දෙසඤ්‌ච මං ඔලොකෙත්‌වා ඨපෙථ, පච්‌චූසකාලෙ උද්‌දෙසං පන මා ඨපයිත්‌ථා’’ති එවං වත්‌වා මලයවාසිමහාසඞ්‌ඝරක්‌ඛිතත්‌ථෙරස්‌ස සන්‌තිකං අගමාසි. ථෙරො අත්‌තනො පණ්‌ණසාලාය පරිභණ්‌ඩං කරොන්‌තො තං අනොලොකෙත්‌වාව ‘‘පටිසාමෙහි, ආවුසො, තව පත්‌තචීවර’’න්‌ති ආහ. භන්‌තෙ, එකො මෙ බ්‍යාධි අත්‌ථි, සචෙ තුම්‌හෙ තං තිකිච්‌ඡිතුං සක්‌කොථ, පටිසාමෙස්‌සාමීති. ආවුසො, උප්‌පන්‌නං රොගං තිකිච්‌ඡිතුං සමත්‌ථස්‌ස සන්‌තිකං ආගතොසි, පටිසාමෙහීති. සුබ්‌බචො භික්‌ඛු ‘‘අම්‌හාකං ආචරියො අජානිත්‌වා එවං න වක්‌ඛතී’’ති පත්‌තචීවරං ඨපෙත්‌වා ථෙරස්‌ස වත්‌තං දස්‌සෙත්‌වා වන්‌දිත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි.

    Aparopi tasmiṃyeva mahāvihāre tissabhūtitthero nāma vinayaṃ gaṇhanto bhikkhācāravelāyaṃ antogāmaṃ paviṭṭho visabhāgārammaṇaṃ olokesi. Tassa lobho uppajji, so patiṭṭhitapādaṃ acāletvā attano patte yāguṃ upaṭṭhākadaharassa patte ākiritvā ‘‘ayaṃ vitakko vaḍḍhamāno maṃ catūsu apāyesu saṃsīdāpessatī’’ti tatova nivattitvā ācariyassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito āha – ‘‘eko me byādhi uppanno, ahaṃ etaṃ tikicchituṃ sakkonto āgamissāmi, itarathā nāgamissāmi. Tumhe divā uddesañca sāyaṃ uddesañca maṃ oloketvā ṭhapetha, paccūsakāle uddesaṃ pana mā ṭhapayitthā’’ti evaṃ vatvā malayavāsimahāsaṅgharakkhitattherassa santikaṃ agamāsi. Thero attano paṇṇasālāya paribhaṇḍaṃ karonto taṃ anoloketvāva ‘‘paṭisāmehi, āvuso, tava pattacīvara’’nti āha. Bhante, eko me byādhi atthi, sace tumhe taṃ tikicchituṃ sakkotha, paṭisāmessāmīti. Āvuso, uppannaṃ rogaṃ tikicchituṃ samatthassa santikaṃ āgatosi, paṭisāmehīti. Subbaco bhikkhu ‘‘amhākaṃ ācariyo ajānitvā evaṃ na vakkhatī’’ti pattacīvaraṃ ṭhapetvā therassa vattaṃ dassetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.

    ථෙරො ‘‘රාගචරිතො අය’’න්‌ති ඤත්‌වා අසුභකම්‌මට්‌ඨානං කථෙසි. සො උට්‌ඨාය පත්‌තචීවරං අංසෙ ලග්‌ගෙත්‌වා ථෙරං පුනප්‌පුනං වන්‌දි. කිං, ආවුසො, මහාභූති අතිරෙකනිපච්‌චකාරං දස්‌සෙසීති? භන්‌තෙ, සචෙ අත්‌තනො කිච්‌චං කාතුං සක්‌ඛිස්‌සාමි, ඉච්‌චෙතං කුසලං. නො චෙ, ඉදං මෙ පච්‌ඡිමදස්‌සනන්‌ති! ගච්‌ඡාවුසො, මහාභූති තාදිසස්‌ස යුත්‌තයොගස්‌ස කුලපුත්‌තස්‌ස න ඣානං වා විපස්‌සනා වා මග්‌ගො වා ඵලං වා දුල්‌ලභන්‌ති. සො ථෙරස්‌ස කථං සුත්‌වා නිපච්‌චකාරං දස්‌සෙත්‌වා ආගමනකාලෙ වවත්‌ථාපිතං ඡන්‌නං සෙපණ්‌ණිගච්‌ඡමූලං ගන්‌ත්‌වා පල්‌ලඞ්‌කෙන නිසින්‌නො අසුභකම්‌මට්‌ඨානං පාදකං කත්‌වා විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා අරහත්‌තෙ පතිට්‌ඨාය පච්‌චූසකාලෙ උද්‌දෙසං සම්‌පාපුණි. එවරූපානං ගන්‌ථවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතා කිලෙසා තථා වික්‌ඛම්‌භිතාව හොන්‌ති.

    Thero ‘‘rāgacarito aya’’nti ñatvā asubhakammaṭṭhānaṃ kathesi. So uṭṭhāya pattacīvaraṃ aṃse laggetvā theraṃ punappunaṃ vandi. Kiṃ, āvuso, mahābhūti atirekanipaccakāraṃ dassesīti? Bhante, sace attano kiccaṃ kātuṃ sakkhissāmi, iccetaṃ kusalaṃ. No ce, idaṃ me pacchimadassananti! Gacchāvuso, mahābhūti tādisassa yuttayogassa kulaputtassa na jhānaṃ vā vipassanā vā maggo vā phalaṃ vā dullabhanti. So therassa kathaṃ sutvā nipaccakāraṃ dassetvā āgamanakāle vavatthāpitaṃ channaṃ sepaṇṇigacchamūlaṃ gantvā pallaṅkena nisinno asubhakammaṭṭhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahatte patiṭṭhāya paccūsakāle uddesaṃ sampāpuṇi. Evarūpānaṃ ganthavasena vikkhambhitā kilesā tathā vikkhambhitāva honti.

    එකච්‌චස්‌ස පන වුත්‌තනයෙනෙව ධුතඞ්‌ගානි පරිහරතො කිලෙසො ඔකාසං න ලභති, ධුතඞ්‌ගවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති. සො තං තථා වික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විවට්‌ටෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හාති ගාමන්‌තපබ්‌භාරවාසී මහාසීවත්‌ථෙරො විය. ථෙරො කිර මහාගාමෙ තිස්‌සමහාවිහාරෙ වසන්‌තො තෙපිටකං අත්‌ථවසෙන ච පාළිවසෙන ච අට්‌ඨාරස මහාගණෙ වාචෙති. ථෙරස්‌ස ඔවාදෙ ඨත්‌වා සට්‌ඨිසහස්‌ස භික්‌ඛූ අරහත්‌තං පාපුණිංසු . තෙසු එකො භික්‌ඛු අත්‌තනා පටිවිද්‌ධධම්‌මං ආරබ්‌භ උප්‌පන්‌නසොමනස්‌සො චින්‌තෙසි – ‘‘අත්‌ථි නු ඛො ඉදං සුඛං අම්‌හාකං ආචරියස්‌සා’’ති. සො ආවජ්‌ජෙන්‌තො ථෙරස්‌ස පුථුජ්‌ජනභාවං ඤත්‌වා ‘‘එකෙනුපායෙන ථෙරස්‌ස සංවෙගං උප්‌පාදෙස්‌සාමී’’ති අත්‌තනො වසනට්‌ඨානතො ථෙරස්‌ස සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා වන්‌දිත්‌වා වත්‌තං දස්‌සෙත්‌වා නිසීදි. අථ නං ථෙරො ‘‘කිං ආගතොසි, ආවුසො, පිණ්‌ඩපාතිකා’’ති ආහ. ‘‘සචෙ මෙ ඔකාසං කරිස්‌සථ, එකං ධම්‌මපදං ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති ආගතොස්‌මි, භන්‌තෙති. බහූ, ආවුසො, ගණ්‌හන්‌ති, තුය්‌හං ඔකාසො න භවිස්‌සතීති. සො සබ්‌බෙසු රත්‌තිදිවසභාගෙසු ඔකාසං අලභන්‌තො, ‘‘භන්‌තෙ, එවං ඔකාසෙ අසති මරණස්‌ස කථං ඔකාසං ලභිස්‌සථා’’ති ආහ. තදා ථෙරො චින්‌තෙසි – ‘‘නායං උද්‌දෙසත්‌ථාය ආගතො, මය්‌හං පනෙස සංවෙගජනනත්‌ථාය ආගතො’’ති. සොපි ථෙරො ‘‘භික්‌ඛුනා නාම, භන්‌තෙ, මාදිසෙන භවිතබ්‌බ’’න්‌ති වත්‌වා ථෙරං වන්‌දිත්‌වා මණිවණ්‌ණෙ ආකාසෙ උප්‌පතිත්‌වා අගමාසි.

    Ekaccassa pana vuttanayeneva dhutaṅgāni pariharato kileso okāsaṃ na labhati, dhutaṅgavasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti gāmantapabbhāravāsī mahāsīvatthero viya. Thero kira mahāgāme tissamahāvihāre vasanto tepiṭakaṃ atthavasena ca pāḷivasena ca aṭṭhārasa mahāgaṇe vāceti. Therassa ovāde ṭhatvā saṭṭhisahassa bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu . Tesu eko bhikkhu attanā paṭividdhadhammaṃ ārabbha uppannasomanasso cintesi – ‘‘atthi nu kho idaṃ sukhaṃ amhākaṃ ācariyassā’’ti. So āvajjento therassa puthujjanabhāvaṃ ñatvā ‘‘ekenupāyena therassa saṃvegaṃ uppādessāmī’’ti attano vasanaṭṭhānato therassa santikaṃ gantvā vanditvā vattaṃ dassetvā nisīdi. Atha naṃ thero ‘‘kiṃ āgatosi, āvuso, piṇḍapātikā’’ti āha. ‘‘Sace me okāsaṃ karissatha, ekaṃ dhammapadaṃ gaṇhissāmī’’ti āgatosmi, bhanteti. Bahū, āvuso, gaṇhanti, tuyhaṃ okāso na bhavissatīti. So sabbesu rattidivasabhāgesu okāsaṃ alabhanto, ‘‘bhante, evaṃ okāse asati maraṇassa kathaṃ okāsaṃ labhissathā’’ti āha. Tadā thero cintesi – ‘‘nāyaṃ uddesatthāya āgato, mayhaṃ panesa saṃvegajananatthāya āgato’’ti. Sopi thero ‘‘bhikkhunā nāma, bhante, mādisena bhavitabba’’nti vatvā theraṃ vanditvā maṇivaṇṇe ākāse uppatitvā agamāsi.

    ථෙරො තස්‌ස ගතකාලතො පට්‌ඨාය ජාතසංවෙගො දිවා උද්‌දෙසඤ්‌ච සායං උද්‌දෙසඤ්‌ච වාචෙත්‌වා පත්‌තචීවරං හත්‌ථපාසෙ ඨපෙත්‌වා පච්‌චූසකාලෙ උද්‌දෙසං ගහෙත්‌වා ඔතරන්‌තෙන භික්‌ඛුනා සද්‌ධිං පත්‌තචීවරමාදාය ඔතිණ්‌ණො තෙරස ධුතගුණෙ පරිපුණ්‌ණෙ අධිට්‌ඨාය ගාමන්‌තපබ්‌භාරසෙනාසනං ගන්‌ත්‌වා පබ්‌භාරං පටිජග්‌ගිත්‌වා මඤ්‌චපීඨං උස්‌සාපෙත්‌වා ‘‘අරහත්‌තං අපත්‌වා මඤ්‌චෙ පිට්‌ඨිං න පසාරෙස්‌සාමී’’ති මානසං බන්‌ධිත්‌වා චඞ්‌කමං ඔතරි. තස්‌ස ‘‘අජ්‌ජ අරහත්‌තං ගණ්‌හිස්‌සාමි අජ්‌ජ අරහත්‌තං ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති ඝටෙන්‌තස්‌සෙව පවාරණා සම්‌පත්‌තා. සො පවාරණාය උපකට්‌ඨාය ‘‘පුථුජ්‌ජනභාවං පහාය විසුද්‌ධිපවාරණං පවාරෙස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙන්‌තො අතිවිය කිලමති. සො තාය පවාරණාය මග්‌ගං වා ඵලං වා උප්‌පාදෙතුං අසක්‌කොන්‌තො ‘‘මාදිසොපි නාම ආරද්‌ධවිපස්‌සකො න ලභති, යාව දුල්‌ලභඤ්‌ච වතිදං අරහත්‌ත’’න්‌ති වත්‌වා තෙනෙව නියාමෙන ඨානචඞ්‌කමබහුලො හුත්‌වා තිංස වස්‌සානි සමණධම්‌මං කත්‌වා මහාපවාරණාය මජ්‌ඣෙ ඨිතං පුණ්‌ණචන්‌දං දිස්‌වා ‘‘කිං නු ඛො චන්‌දමණ්‌ඩලං විසුද්‌ධං, උදාහු මය්‌හං සීල’’න්‌ති චින්‌තෙන්‌තො ‘‘චන්‌දමණ්‌ඩලෙ සසලක්‌ඛණං පඤ්‌ඤායති, මය්‌හං පන උපසම්‌පදතො පට්‌ඨාය යාවජ්‌ජදිවසා සීලස්‌මිං කාළකං වා තිලකො වා නත්‌ථී’’ති ආවජ්‌ජෙත්‌වා සඤ්‌ජාතපීතිසොමනස්‌සො පරිපක්‌කඤාණත්‌තා පීතිං වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා සහ පටිසම්‌භිදාහි අරහත්‌තං පාපුණි. එවරූපස්‌ස ධුතඞ්‌ගවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතො කිලෙසො තථා වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති.

    Thero tassa gatakālato paṭṭhāya jātasaṃvego divā uddesañca sāyaṃ uddesañca vācetvā pattacīvaraṃ hatthapāse ṭhapetvā paccūsakāle uddesaṃ gahetvā otarantena bhikkhunā saddhiṃ pattacīvaramādāya otiṇṇo terasa dhutaguṇe paripuṇṇe adhiṭṭhāya gāmantapabbhārasenāsanaṃ gantvā pabbhāraṃ paṭijaggitvā mañcapīṭhaṃ ussāpetvā ‘‘arahattaṃ apatvā mañce piṭṭhiṃ na pasāressāmī’’ti mānasaṃ bandhitvā caṅkamaṃ otari. Tassa ‘‘ajja arahattaṃ gaṇhissāmi ajja arahattaṃ gaṇhissāmī’’ti ghaṭentasseva pavāraṇā sampattā. So pavāraṇāya upakaṭṭhāya ‘‘puthujjanabhāvaṃ pahāya visuddhipavāraṇaṃ pavāressāmī’’ti cintento ativiya kilamati. So tāya pavāraṇāya maggaṃ vā phalaṃ vā uppādetuṃ asakkonto ‘‘mādisopi nāma āraddhavipassako na labhati, yāva dullabhañca vatidaṃ arahatta’’nti vatvā teneva niyāmena ṭhānacaṅkamabahulo hutvā tiṃsa vassāni samaṇadhammaṃ katvā mahāpavāraṇāya majjhe ṭhitaṃ puṇṇacandaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho candamaṇḍalaṃ visuddhaṃ, udāhu mayhaṃ sīla’’nti cintento ‘‘candamaṇḍale sasalakkhaṇaṃ paññāyati, mayhaṃ pana upasampadato paṭṭhāya yāvajjadivasā sīlasmiṃ kāḷakaṃ vā tilako vā natthī’’ti āvajjetvā sañjātapītisomanasso paripakkañāṇattā pītiṃ vikkhambhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Evarūpassa dhutaṅgavasena vikkhambhito kileso tathā vikkhambhitova hoti.

    එකච්‌චස්‌ස වුත්‌තනයෙනෙව පඨමජ්‌ඣානාදිසමාපජ්‌ජනබහුලතාය කිලෙසො ඔකාසං න ලභති, සමාපත්‌තිවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති. සො තං තථා වික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විවට්‌ටෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හාති මහාතිස්‌සත්‌ථෙරො විය. ථෙරො කිර අවස්‌සිකකාලතො පට්‌ඨාය අට්‌ඨසමාපත්‌තිලාභී. සො සමාපත්‌තිවික්‌ඛම්‌භිතානං කිලෙසානං අසමුදාචාරෙන උග්‌ගහපරිපුච්‌ඡාවසෙනෙව අරියමග්‌ගසාමන්‌තං කථෙති, සට්‌ඨිවස්‌සකාලෙපි අත්‌තනො පුථුජ්‌ජනභාවං න ජානාති. අථෙකදිවසං මහාගාමෙ තිස්‌සමහාවිහාරතො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො තලඞ්‌ගරවාසිධම්‌මදින්‌නත්‌ථෙරස්‌ස සාසනං පෙසෙසි ‘‘ථෙරො ආගන්‌ත්‌වා අම්‌හාකං ධම්‌මකථං කථෙතූ’’ති. ථෙරො අධිවාසෙත්‌වා ‘‘මම සන්‌තිකෙ මහල්‌ලකතරො භික්‌ඛු නත්‌ථි, මහාතිස්‌සත්‌ථෙරො ඛො පන මෙ කම්‌මට්‌ඨානාචරියො, තං සඞ්‌ඝත්‌ථෙරං කත්‌වා ගමිස්‌සාමී’’ති චින්‌තෙන්‌තො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝපරිවුතො ථෙරස්‌ස විහාරං ගන්‌ත්‌වා දිවාට්‌ඨානෙ ථෙරස්‌ස වත්‌තං දස්‌සෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි.

    Ekaccassa vuttanayeneva paṭhamajjhānādisamāpajjanabahulatāya kileso okāsaṃ na labhati, samāpattivasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti mahātissatthero viya. Thero kira avassikakālato paṭṭhāya aṭṭhasamāpattilābhī. So samāpattivikkhambhitānaṃ kilesānaṃ asamudācārena uggahaparipucchāvaseneva ariyamaggasāmantaṃ katheti, saṭṭhivassakālepi attano puthujjanabhāvaṃ na jānāti. Athekadivasaṃ mahāgāme tissamahāvihārato bhikkhusaṅgho talaṅgaravāsidhammadinnattherassa sāsanaṃ pesesi ‘‘thero āgantvā amhākaṃ dhammakathaṃ kathetū’’ti. Thero adhivāsetvā ‘‘mama santike mahallakataro bhikkhu natthi, mahātissatthero kho pana me kammaṭṭhānācariyo, taṃ saṅghattheraṃ katvā gamissāmī’’ti cintento bhikkhusaṅghaparivuto therassa vihāraṃ gantvā divāṭṭhāne therassa vattaṃ dassetvā ekamantaṃ nisīdi.

    ථෙරො ආහ – ‘‘කිං, ධම්‌මදින්‌න, චිරස්‌සං ආගතොසී’’ති? ‘‘ආම, භන්‌තෙ, තිස්‌සමහාවිහාරතො මෙ භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො සාසනං පෙසෙසි, අහං එකකො න ගමිස්‌සාමි, තුම්‌හෙහි පන සද්‌ධිං ගන්‌තුකාමො හුත්‌වා ආගතොම්‌හී’’ති සාරණීයකථං කථෙන්‌තොව පපඤ්‌චෙත්‌වා ‘‘කදා, භන්‌තෙ, තුම්‌හෙහි අයං ධම්‌මො අධිගතො’’ති පුච්‌ඡි. සට්‌ඨිමත්‌තානි, ආවුසො ධම්‌මදින්‌න, වස්‌සානි හොන්‌තීති . සමාපත්‌තිං පන, භන්‌තෙ, වළඤ්‌ජෙථාති. ආම, ආවුසොති. එකං පොක්‌ඛරණිං මාපෙතුං සක්‌කුණෙය්‍යාථ, භන්‌තෙති? ‘‘න, ආවුසො, එතං භාරිය’’න්‌ති වත්‌වා සම්‌මුඛට්‌ඨානෙ පොක්‌ඛරණිං මාපෙසි. ‘‘එත්‌ථ, භන්‌තෙ, එකං පදුමගච්‌ඡං මාපෙථා’’ති ච වුත්‌තො තම්‌පි මාපෙසි. ඉදානෙත්‌ථ මහන්‌තං පුප්‌ඵං දස්‌සෙථාති. ථෙරො තම්‌පි දස්‌සෙසි. එත්‌ථ සොළසවස්‌සුද්‌දෙසිකං ඉත්‌ථිරූපං දස්‌සෙථාති . ථෙරො සොළසවස්‌සුද්‌දෙසිකං ඉත්‌ථිරූපං දස්‌සෙසි. තතො නං ආහ – ‘‘ඉදං, භන්‌තෙ, පුනප්‌පුනං සුභතො මනසි කරොථා’’ති. ථෙරො අත්‌තනාව මාපිතං ඉත්‌ථිරූපං ඔලොකෙන්‌තො ලොභං උප්‌පාදෙසි. තදා අත්‌තනො පුථුජ්‌ජනභාවං ඤත්‌වා ‘‘අවස්‌සයො මෙ සප්‌පුරිස හොහී’’ති අන්‌තෙවාසිකස්‌ස සන්‌තිකෙ උක්‌කුටිකං නිසීදි. ‘‘එතදත්‌ථමෙවාහං, භන්‌තෙ, ආගතො’’ති ථෙරස්‌ස අසුභවසෙන සල්‌ලහුකං කත්‌වා කම්‌මට්‌ඨානං කථෙත්‌වා ථෙරස්‌ස ඔකාසං කාතුං බහි නික්‌ඛන්‌තො. සුපරිමද්‌දිතසඞ්‌ඛාරො ථෙරො තස්‌මිං දිවාට්‌ඨානතො නික්‌ඛන්‌තමත්‌තෙයෙව සහ පටිසම්‌භිදාහි අරහත්‌තං පාපුණි. අථ නං සඞ්‌ඝත්‌ථෙරං කත්‌වා ධම්‌මදින්‌නත්‌ථෙරො තිස්‌සමහාවිහාරං ගන්‌ත්‌වා සඞ්‌ඝස්‌ස ධම්‌මකථං කථෙසි. එවරූපස්‌ස සමාපත්‌තිවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතො කිලෙසො තථා වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති.

    Thero āha – ‘‘kiṃ, dhammadinna, cirassaṃ āgatosī’’ti? ‘‘Āma, bhante, tissamahāvihārato me bhikkhusaṅgho sāsanaṃ pesesi, ahaṃ ekako na gamissāmi, tumhehi pana saddhiṃ gantukāmo hutvā āgatomhī’’ti sāraṇīyakathaṃ kathentova papañcetvā ‘‘kadā, bhante, tumhehi ayaṃ dhammo adhigato’’ti pucchi. Saṭṭhimattāni, āvuso dhammadinna, vassāni hontīti . Samāpattiṃ pana, bhante, vaḷañjethāti. Āma, āvusoti. Ekaṃ pokkharaṇiṃ māpetuṃ sakkuṇeyyātha, bhanteti? ‘‘Na, āvuso, etaṃ bhāriya’’nti vatvā sammukhaṭṭhāne pokkharaṇiṃ māpesi. ‘‘Ettha, bhante, ekaṃ padumagacchaṃ māpethā’’ti ca vutto tampi māpesi. Idānettha mahantaṃ pupphaṃ dassethāti. Thero tampi dassesi. Ettha soḷasavassuddesikaṃ itthirūpaṃ dassethāti . Thero soḷasavassuddesikaṃ itthirūpaṃ dassesi. Tato naṃ āha – ‘‘idaṃ, bhante, punappunaṃ subhato manasi karothā’’ti. Thero attanāva māpitaṃ itthirūpaṃ olokento lobhaṃ uppādesi. Tadā attano puthujjanabhāvaṃ ñatvā ‘‘avassayo me sappurisa hohī’’ti antevāsikassa santike ukkuṭikaṃ nisīdi. ‘‘Etadatthamevāhaṃ, bhante, āgato’’ti therassa asubhavasena sallahukaṃ katvā kammaṭṭhānaṃ kathetvā therassa okāsaṃ kātuṃ bahi nikkhanto. Suparimadditasaṅkhāro thero tasmiṃ divāṭṭhānato nikkhantamatteyeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Atha naṃ saṅghattheraṃ katvā dhammadinnatthero tissamahāvihāraṃ gantvā saṅghassa dhammakathaṃ kathesi. Evarūpassa samāpattivasena vikkhambhito kileso tathā vikkhambhitova hoti.

    එකච්‌චස්‌ස පන වුත්‌තනයෙනෙව විපස්‌සනාය කම්‌මං කරොන්‌තස්‌ස කිලෙසො ඔකාසං න ලභති, විපස්‌සනාවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති. සො තං තථා වික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විවට්‌ටෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හාති, බුද්‌ධකාලෙ සට්‌ඨිමත්‌තා ආරද්‌ධවිපස්‌සකා භික්‌ඛූ විය. තෙ කිර සත්‌ථු සන්‌තිකෙ කම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා විවිත්‌තං අරඤ්‌ඤං පවිසිත්‌වා විපස්‌සනාය කම්‌මං කරොන්‌තා කිලෙසානං අසමුදාචාරවසෙන ‘‘පටිවිද්‌ධමග්‌ගඵලා මය’’න්‌ති සඤ්‌ඤාය මග්‌ගඵලත්‌ථාය වායාමං අකත්‌වා ‘‘අම්‌හෙහි පටිවිද්‌ධධම්‌මං දසබලස්‌ස ආරොචෙස්‌සාමා’’ති සත්‌ථු සන්‌තිකං ආගච්‌ඡන්‌ති.

    Ekaccassa pana vuttanayeneva vipassanāya kammaṃ karontassa kileso okāsaṃ na labhati, vipassanāvasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti, buddhakāle saṭṭhimattā āraddhavipassakā bhikkhū viya. Te kira satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vivittaṃ araññaṃ pavisitvā vipassanāya kammaṃ karontā kilesānaṃ asamudācāravasena ‘‘paṭividdhamaggaphalā maya’’nti saññāya maggaphalatthāya vāyāmaṃ akatvā ‘‘amhehi paṭividdhadhammaṃ dasabalassa ārocessāmā’’ti satthu santikaṃ āgacchanti.

    සත්‌ථා තෙසං පුරෙ ආගමනතොව ආනන්‌දත්‌ථෙරං ආහ – ‘‘ආනන්‌ද, පධානකම්‌මිකා භික්‌ඛූ අජ්‌ජ මං පස්‌සිතුං ආගමිස්‌සන්‌ති, තෙසං මම දස්‌සනාය ඔකාසං අකත්‌වා ‘ආමකසුසානං ගන්‌ත්‌වා අල්‌ලඅසුභභාවනං කරොථා’ති පහිණෙය්‍යාසී’’ති. ථෙරො තෙසං ආගතානං සත්‌ථාරා කථිතසාසනං ආරොචෙසි. තෙ ‘‘තථාගතො අජානිත්‌වා න කථෙස්‌සති, අද්‌ධා එත්‌ථ කාරණං භවිස්‌සතී’’ති ආමකසුසානං ගන්‌ත්‌වා අල්‌ලඅසුභං ඔලොකෙන්‌තා ලොභං උප්‌පාදෙත්‌වා ‘‘ඉදං නූන සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන දිට්‌ඨං භවිස්‌සතී’’ති ජාතසංවෙගා ලද්‌ධමග්‌ගං කම්‌මට්‌ඨානං ආදිතො පට්‌ඨාය ආරභිංසු. සත්‌ථා තෙසං විපස්‌සනාය ආරද්‌ධභාවං ඤත්‌වා ගන්‌ධකුටියං නිසින්‌නොව ඉමං ඔභාසගාථමාහ –

    Satthā tesaṃ pure āgamanatova ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, padhānakammikā bhikkhū ajja maṃ passituṃ āgamissanti, tesaṃ mama dassanāya okāsaṃ akatvā ‘āmakasusānaṃ gantvā allaasubhabhāvanaṃ karothā’ti pahiṇeyyāsī’’ti. Thero tesaṃ āgatānaṃ satthārā kathitasāsanaṃ ārocesi. Te ‘‘tathāgato ajānitvā na kathessati, addhā ettha kāraṇaṃ bhavissatī’’ti āmakasusānaṃ gantvā allaasubhaṃ olokentā lobhaṃ uppādetvā ‘‘idaṃ nūna sammāsambuddhena diṭṭhaṃ bhavissatī’’ti jātasaṃvegā laddhamaggaṃ kammaṭṭhānaṃ ādito paṭṭhāya ārabhiṃsu. Satthā tesaṃ vipassanāya āraddhabhāvaṃ ñatvā gandhakuṭiyaṃ nisinnova imaṃ obhāsagāthamāha –

    ‘‘යානිමානි අපත්‌තානි, අලාබූනෙව සාරදෙ;

    ‘‘Yānimāni apattāni, alābūneva sārade;

    කාපොතකානි අට්‌ඨීනි, තානි දිස්‌වාන කා රතී’’ති. (ධ. ප. 149);

    Kāpotakāni aṭṭhīni, tāni disvāna kā ratī’’ti. (dha. pa. 149);

    ගාථාපරියොසානෙ අරහත්‌තඵලෙ පතිට්‌ඨහිංසු. එවරූපානං විපස්‌සනාවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතා කිලෙසා තථා වික්‌ඛම්‌භිතාව හොන්‌ති.

    Gāthāpariyosāne arahattaphale patiṭṭhahiṃsu. Evarūpānaṃ vipassanāvasena vikkhambhitā kilesā tathā vikkhambhitāva honti.

    එකච්‌චස්‌ස වුත්‌තනයෙනෙව නවකම්‌මං කරොන්‌තස්‌ස කිලෙසො ඔකාසං න ලභති, නවකම්‌මවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති. සො තං තථා වික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විවට්‌ටෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හාති චිත්‌තලපබ්‌බතෙ තිස්‌සත්‌ථෙරො විය. තස්‌ස කිර අට්‌ඨවස්‌සිකකාලෙ අනභිරති උප්‌පජ්‌ජි, සො තං විනොදෙතුං අසක්‌කොන්‌තො අත්‌තනො චීවරං ධොවිත්‌වා රජිත්‌වා පත්‌තං පචිත්‌වා කෙසෙ ඔහාරෙත්‌වා උපජ්‌ඣායං වන්‌දිත්‌වා අට්‌ඨාසි. අථ නං ථෙරො ආහ – ‘‘කිං, ආවුසො මහාතිස්‌ස, අතුට්‌ඨස්‌ස විය තෙ ආකාරො’’ති? ආම, භන්‌තෙ, අනභිරති මෙ උප්‌පන්‌නා, තං විනොදෙතුං න සක්‌කොමීති. ථෙරො තස්‌සාසයං ඔලොකෙන්‌තො අරහත්‌තස්‌ස උපනිස්‌සයං දිස්‌වා අනුකම්‌පාවසෙන ආහ – ‘‘ආවුසො තිස්‌ස, මයං මහල්‌ලකා, එකං නො වසනට්‌ඨානං කරොහී’’ති . දුතියකථං අකථිතපුබ්‌බො භික්‌ඛු ‘‘සාධු, භන්‌තෙ’’ති සම්‌පටිච්‌ඡි.

    Ekaccassa vuttanayeneva navakammaṃ karontassa kileso okāsaṃ na labhati, navakammavasena vikkhambhitova hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti cittalapabbate tissatthero viya. Tassa kira aṭṭhavassikakāle anabhirati uppajji, so taṃ vinodetuṃ asakkonto attano cīvaraṃ dhovitvā rajitvā pattaṃ pacitvā kese ohāretvā upajjhāyaṃ vanditvā aṭṭhāsi. Atha naṃ thero āha – ‘‘kiṃ, āvuso mahātissa, atuṭṭhassa viya te ākāro’’ti? Āma, bhante, anabhirati me uppannā, taṃ vinodetuṃ na sakkomīti. Thero tassāsayaṃ olokento arahattassa upanissayaṃ disvā anukampāvasena āha – ‘‘āvuso tissa, mayaṃ mahallakā, ekaṃ no vasanaṭṭhānaṃ karohī’’ti . Dutiyakathaṃ akathitapubbo bhikkhu ‘‘sādhu, bhante’’ti sampaṭicchi.

    අථ නං ථෙරො ආහ – ‘‘ආවුසො, නවකම්‌මං කරොන්‌තො උද්‌දෙසමග්‌ගඤ්‌ච මා විස්‌සජ්‌ජි, කම්‌මට්‌ඨානඤ්‌ච මනසි කරොහි, කාලෙන ච කාලං කසිණපරිකම්‌මං කරොහී’’ති. ‘‘එවං කරිස්‌සාමි, භන්‌තෙ’’ති ථෙරං වන්‌දිත්‌වා තථාරූපං සප්‌පායට්‌ඨානං ඔලොකෙත්‌වා ‘‘එත්‌ථ කාතුං සක්‌කා’’ති දාරූහි පූරෙත්‌වා ඣාපෙත්‌වා සොධෙත්‌වා ඉට්‌ඨකාහි පරික්‌ඛිපිත්‌වා ද්‌වාරවාතපානාදීනි යොජෙත්‌වා සද්‌ධිං චඞ්‌කමනභූමිභිත්‌තිපරිකම්‌මාදීහි ලෙණං නිට්‌ඨාපෙත්‌වා මඤ්‌චපීඨං සන්‌ථරිත්‌වා ථෙරස්‌ස සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා වන්‌දිත්‌වා, ‘‘භන්‌තෙ, නිට්‌ඨිතං ලෙණෙ පරිකම්‌මං, වසථා’’ති ආහ. ආවුසො, දුක්‌ඛෙන තයා එතං කම්‌මං කතං, අජ්‌ජ එකදිවසං ත්‌වඤ්‌ඤෙවෙත්‌ථ වසාහීති. සො ‘‘සාධු, භන්‌තෙ’’ති වන්‌දිත්‌වා පාදෙ ධොවිත්‌වා ලෙණං පවිසිත්‌වා පල්‌ලඞ්‌කං ආභුජිත්‌වා නිසින්‌නො අත්‌තනා කතකම්‌මං ආවජ්‌ජි. තස්‌ස ‘‘මනාපං මයා උපජ්‌ඣායස්‌ස කායවෙය්‍යාවච්‌චං කත’’න්‌ති චින්‌තෙන්‌තස්‌ස අබ්‌භන්‌තරෙ පීති උප්‌පන්‌නා. සො තං වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා අග්‌ගඵලං අරහත්‌තං පාපුණි. එවරූපස්‌ස නවකම්‌මවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතො කිලෙසො තථා වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති.

    Atha naṃ thero āha – ‘‘āvuso, navakammaṃ karonto uddesamaggañca mā vissajji, kammaṭṭhānañca manasi karohi, kālena ca kālaṃ kasiṇaparikammaṃ karohī’’ti. ‘‘Evaṃ karissāmi, bhante’’ti theraṃ vanditvā tathārūpaṃ sappāyaṭṭhānaṃ oloketvā ‘‘ettha kātuṃ sakkā’’ti dārūhi pūretvā jhāpetvā sodhetvā iṭṭhakāhi parikkhipitvā dvāravātapānādīni yojetvā saddhiṃ caṅkamanabhūmibhittiparikammādīhi leṇaṃ niṭṭhāpetvā mañcapīṭhaṃ santharitvā therassa santikaṃ gantvā vanditvā, ‘‘bhante, niṭṭhitaṃ leṇe parikammaṃ, vasathā’’ti āha. Āvuso, dukkhena tayā etaṃ kammaṃ kataṃ, ajja ekadivasaṃ tvaññevettha vasāhīti. So ‘‘sādhu, bhante’’ti vanditvā pāde dhovitvā leṇaṃ pavisitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno attanā katakammaṃ āvajji. Tassa ‘‘manāpaṃ mayā upajjhāyassa kāyaveyyāvaccaṃ kata’’nti cintentassa abbhantare pīti uppannā. So taṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇi. Evarūpassa navakammavasena vikkhambhito kileso tathā vikkhambhitova hoti.

    එකච්‌චො පන බ්‍රහ්‌මලොකතො ආගතො සුද්‌ධසත්‌තො හොති. තස්‌ස අනාසෙවනතාය කිලෙසො න සමුදාචරති, භවවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතො හොති. සො තං තථා වික්‌ඛම්‌භිතමෙව කත්‌වා විවට්‌ටෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හාති ආයස්‌මා මහාකස්‌සපො විය. සො හි ආයස්‌මා අගාරමජ්‌ඣෙපි කාමෙ අපරිභුඤ්‌ජිත්‌වා මහාසම්‌පත්‌තිං පහාය පබ්‌බජිත්‌වා නික්‌ඛන්‌තො අන්‌තරාමග්‌ගෙ පච්‌චුග්‌ගමනත්‌ථාය ආගතං සත්‌ථාරං දිස්‌වා වන්‌දිත්‌වා තීහි ඔවාදෙහි උපසම්‌පදං ලභිත්‌වා අට්‌ඨමෙ අරුණෙ සහ පටිසම්‌භිදාහි අරහත්‌තං පාපුණි. එවරූපස්‌ස භවවසෙන වික්‌ඛම්‌භිතො කිලෙසො තථා වික්‌ඛම්‌භිතොව හොති.

    Ekacco pana brahmalokato āgato suddhasatto hoti. Tassa anāsevanatāya kileso na samudācarati, bhavavasena vikkhambhito hoti. So taṃ tathā vikkhambhitameva katvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti āyasmā mahākassapo viya. So hi āyasmā agāramajjhepi kāme aparibhuñjitvā mahāsampattiṃ pahāya pabbajitvā nikkhanto antarāmagge paccuggamanatthāya āgataṃ satthāraṃ disvā vanditvā tīhi ovādehi upasampadaṃ labhitvā aṭṭhame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Evarūpassa bhavavasena vikkhambhito kileso tathā vikkhambhitova hoti.

    යො පන අනනුභූතපුබ්‌බං රූපාදිආරම්‌මණං ලභිත්‌වා තත්‌ථෙව විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා විවට්‌ටෙත්‌වා අරහත්‌තං ගණ්‌හාති, එවරූපස්‌ස අනනුභූතාරම්‌මණවසෙන කාමච්‌ඡන්‌දො අනුප්‌පන්‌නොව නුප්‌පජ්‌ජති නාම.

    Yo pana ananubhūtapubbaṃ rūpādiārammaṇaṃ labhitvā tattheva vipassanaṃ paṭṭhapetvā vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhāti, evarūpassa ananubhūtārammaṇavasena kāmacchando anuppannova nuppajjati nāma.

    උප්‌පන්‌නො වා කාමච්‌ඡන්‌දො පහීයතීති එත්‌ථ උප්‌පන්‌නොති ජාතො භූතො සමුදාගතො. පහීයතීති තදඞ්‌ගප්‌පහානං, වික්‌ඛම්‌භනප්‌පහානං, සමුච්‌ඡෙදප්‌පහානං, පටිපස්‌සද්‌ධිප්‌පහානං, නිස්‌සරණප්‌පහානන්‌ති ඉමෙහි පඤ්‌චහි පහානෙහි පහීයති, න පුන උප්‌පජ්‌ජතීති අත්‌ථො. තත්‌ථ විපස්‌සනාය කිලෙසා තදඞ්‌ගවසෙන පහීයන්‌තීති විපස්‌සනා තදඞ්‌ගප්‌පහානන්‌ති වෙදිතබ්‌බා. සමාපත්‌ති පන කිලෙසෙ වික්‌ඛම්‌භෙතීති සා වික්‌ඛම්‌භනප්‌පහානන්‌ති වෙදිතබ්‌බා. මග්‌ගො සමුච්‌ඡින්‌දන්‌තො උප්‌පජ්‌ජති, ඵලං පටිප්‌පස්‌සම්‌භයමානං, නිබ්‌බානං සබ්‌බකිලෙසෙහි නිස්‌සටන්‌ති ඉමානි තීණි සමුච්‌ඡෙදපටිපස්‌සද්‌ධිනිස්‌සරණප්‌පහානානීති වුච්‌චන්‌ති. ඉමෙහි ලොකියලොකුත්‌තරෙහි පඤ්‌චහි පහානෙහි පහීයතීති අත්‌ථො.

    Uppanno vā kāmacchando pahīyatīti ettha uppannoti jāto bhūto samudāgato. Pahīyatīti tadaṅgappahānaṃ, vikkhambhanappahānaṃ, samucchedappahānaṃ, paṭipassaddhippahānaṃ, nissaraṇappahānanti imehi pañcahi pahānehi pahīyati, na puna uppajjatīti attho. Tattha vipassanāya kilesā tadaṅgavasena pahīyantīti vipassanā tadaṅgappahānanti veditabbā. Samāpatti pana kilese vikkhambhetīti sā vikkhambhanappahānanti veditabbā. Maggo samucchindanto uppajjati, phalaṃ paṭippassambhayamānaṃ, nibbānaṃ sabbakilesehi nissaṭanti imāni tīṇi samucchedapaṭipassaddhinissaraṇappahānānīti vuccanti. Imehi lokiyalokuttarehi pañcahi pahānehi pahīyatīti attho.

    අසුභනිමිත්‌තන්‌ති දසසු අසුභෙසු උප්‌පන්‌නං සාරම්‌මණං පඨමජ්‌ඣානං. තෙනාහු පොරාණා – ‘‘අසුභම්‌පි අසුභනිමිත්‌තං, අසුභාරම්‌මණා ධම්‌මාපි අසුභනිමිත්‌ත’’න්‌ති. යොනිසොමනසිකරොතොති. ‘‘තත්‌ථ කතමො යොනිසොමනසිකාරො? අනිච්‌චෙ අනිච්‌ච’’න්‌තිආදිනා නයෙන වුත්‌තස්‌ස උපායමනසිකාරස්‌ස වසෙන මනසිකරොතො. අනුප්‌පන්‌නො චෙව කාමච්‌ඡන්‌දො නුප්‌පජ්‌ජතීති අසමුදාගතො න සමුදාගච්‌ඡති. උප්‌පන්‌නො ච කාමච්‌ඡන්‌දො පහීයතීති සමුදාගතො ච කාමච්‌ඡන්‌දො පඤ්‌චවිධෙන පහානෙන පහීයති.

    Asubhanimittanti dasasu asubhesu uppannaṃ sārammaṇaṃ paṭhamajjhānaṃ. Tenāhu porāṇā – ‘‘asubhampi asubhanimittaṃ, asubhārammaṇā dhammāpi asubhanimitta’’nti. Yonisomanasikarototi. ‘‘Tattha katamo yonisomanasikāro? Anicce anicca’’ntiādinā nayena vuttassa upāyamanasikārassa vasena manasikaroto. Anuppanno ceva kāmacchando nuppajjatīti asamudāgato na samudāgacchati. Uppanno ca kāmacchando pahīyatīti samudāgato ca kāmacchando pañcavidhena pahānena pahīyati.

    අපිච ඡ ධම්‌මා කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස පහානාය සංවත්‌තන්‌ති – අසුභනිමිත්‌තස්‌ස උග්‌ගහො, අසුභභාවනානුයොගො, ඉන්‌ද්‍රියෙසු ගුත්‌තද්‌වාරතා, භොජනෙ මත්‌තඤ්‌ඤුතා, කල්‍යාණමිත්‌තතා සප්‌පායකථාති. දසවිධඤ්‌හි අසුභනිමිත්‌තං උග්‌ගණ්‌හන්‌තස්‌සාපි කාමච්‌ඡන්‌දො පහීයති, භාවෙන්‌තස්‌සාපි, ඉන්‌ද්‍රියෙසු පිහිතද්‌වාරස්‌සාපි, චතුන්‌නං පඤ්‌චන්‌නං ආලොපානං ඔකාසෙ සති උදකං පිවිත්‌වා යාපනසීලතාය භොජනෙ මත්‌තඤ්‌ඤුනොපි. තෙනෙතං වුත්‌තං –

    Apica cha dhammā kāmacchandassa pahānāya saṃvattanti – asubhanimittassa uggaho, asubhabhāvanānuyogo, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, kalyāṇamittatā sappāyakathāti. Dasavidhañhi asubhanimittaṃ uggaṇhantassāpi kāmacchando pahīyati, bhāventassāpi, indriyesu pihitadvārassāpi, catunnaṃ pañcannaṃ ālopānaṃ okāse sati udakaṃ pivitvā yāpanasīlatāya bhojane mattaññunopi. Tenetaṃ vuttaṃ –

    ‘‘චත්‌තාරො පඤ්‌ච ආලොපෙ, අභුත්‌වා උදකං පිවෙ;

    ‘‘Cattāro pañca ālope, abhutvā udakaṃ pive;

    අලං ඵාසුවිහාරාය, පහිතත්‌තස්‌ස භික්‌ඛුනො’’ති. (ථෙරගා. 983);

    Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ti. (theragā. 983);

    අසුභකම්‌මිකතිස්‌සත්‌ථෙරසදිසෙ අසුභභාවනාරතෙ කල්‍යාණමිත්‌තෙ සෙවන්‌තස්‌සාපි කාමච්‌ඡන්‌දො පහීයති, ඨානනිසජ්‌ජාදීසු දසඅසුභනිස්‌සිතසප්‌පායකථායපි පහීයති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘ඡ ධම්‌මා කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස පහානාය සංවත්‌තන්‌තී’’ති.

    Asubhakammikatissattherasadise asubhabhāvanārate kalyāṇamitte sevantassāpi kāmacchando pahīyati, ṭhānanisajjādīsu dasaasubhanissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā kāmacchandassa pahānāya saṃvattantī’’ti.

    17. සත්‌තමෙ මෙත්‌තා චෙතොවිමුත්‌තීති සබ්‌බසත්‌තෙසු හිතඵරණකා මෙත්‌තා. යස්‌මා පන තංසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තං නීවරණාදීහි පච්‌චනීකධම්‌මෙහි විමුච්‌චති, තස්‌මා සා ‘‘චෙතොවිමුත්‌තී’’ති වුච්‌චති. විසෙසතො වා සබ්‌බබ්‍යාපාදපරියුට්‌ඨානෙන විමුත්‌තත්‌තා සා චෙතොවිමුත්‌තීති වෙදිතබ්‌බා. තත්‌ථ ‘‘මෙත්‌තා’’ති එත්‌තාවතා පුබ්‌බභාගොපි වට්‌ටති, ‘‘චෙතොවිමුත්‌තී’’ති වුත්‌තත්‌තා පන ඉධ තිකචතුක්‌කජ්‌ඣානවසෙන අප්‌පනාව අධිප්‌පෙතා. යොනිසොමනසිකරොතොති තං මෙත්‌තං චෙතොවිමුත්‌තිං වුත්‌තලක්‌ඛණෙන උපායමනසිකාරෙන මනසිකරොන්‌තස්‌ස.

    17. Sattame mettā cetovimuttīti sabbasattesu hitapharaṇakā mettā. Yasmā pana taṃsampayuttacittaṃ nīvaraṇādīhi paccanīkadhammehi vimuccati, tasmā sā ‘‘cetovimuttī’’ti vuccati. Visesato vā sabbabyāpādapariyuṭṭhānena vimuttattā sā cetovimuttīti veditabbā. Tattha ‘‘mettā’’ti ettāvatā pubbabhāgopi vaṭṭati, ‘‘cetovimuttī’’ti vuttattā pana idha tikacatukkajjhānavasena appanāva adhippetā. Yonisomanasikarototi taṃ mettaṃ cetovimuttiṃ vuttalakkhaṇena upāyamanasikārena manasikarontassa.

    අපිච ඡ ධම්‌මා බ්‍යාපාදස්‌ස පහානාය සංවත්‌තන්‌ති – මෙත්‌තානිමිත්‌තස්‌ස උග්‌ගහො, මෙත්‌තාභාවනානුයොගො, කම්‌මස්‌සකතාපච්‌චවෙක්‌ඛණා, පටිසඞ්‌ඛානබහුලතා, කල්‍යාණමිත්‌තතා, සප්‌පායකථාති. ඔදිස්‌සකඅනොදිස්‌සකදිසාඵරණානඤ්‌හි අඤ්‌ඤතරවසෙන මෙත්‌තං උග්‌ගණ්‌හන්‌තස්‌සාපි බ්‍යාපාදො පහීයති, ඔධිසො අනොධිසො දිසාඵරණවසෙන මෙත්‌තං භාවෙන්‌තස්‌සාපි. ‘‘ත්‌වං එතස්‌ස කුද්‌ධො කිං කරිස්‌සසි, කිමස්‌ස සීලාදීනි නාසෙතුං සක්‌ඛිස්‌සසි, නනු ත්‌වං අත්‌තනො කම්‌මෙන ආගන්‌ත්‌වා අත්‌තනො කම්‌මෙනෙව ගමිස්‌සසි? පරස්‌ස කුජ්‌ඣනං නාම වීතච්‌චිතඞ්‌ගාරතත්‌තඅයසලාකගූථාදීනි ගහෙත්‌වා පරං පහරිතුකාමතාසදිසං හොති. එසොපි තව කුද්‌ධො කිං කරිස්‌සති, කිං තෙ සීලාදීනි නාසෙතුං සක්‌ඛිස්‌සති? එස අත්‌තනො කම්‌මෙන ආගන්‌ත්‌වා අත්‌තනො කම්‌මෙනෙව ගමිස්‌සති, අප්‌පටිච්‌ඡිතපහෙණකං විය පටිවාතං ඛිත්‌තරජොමුට්‌ඨි විය ච එතස්‌සෙවෙස කොධො මත්‌ථකෙ පතිස්‌සතී’’ති එවං අත්‌තනො ච පරස්‌ස ච කම්‌මස්‌සකතං පච්‌චවෙක්‌ඛතොපි, උභයකම්‌මස්‌සකතං පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා පටිසඞ්‌ඛානෙ ඨිතස්‌සාපි, අස්‌සගුත්‌තත්‌ථෙරසදිසෙ මෙත්‌තාභාවනාරතෙ කල්‍යාණමිත්‌තෙ සෙවන්‌තස්‌සාපි බ්‍යාපාදො පහීයති, ඨානනිසජ්‌ජාදීසු මෙත්‌තානිස්‌සිතසප්‌පායකථායපි පහීයති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘ඡ ධම්‌මා බ්‍යාපාදස්‌ස පහානාය සංවත්‌තන්‌තී’’ති. සෙසමිධ ඉතො පරෙසු ච වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං, විසෙසමත්‌තමෙව පන වක්‌ඛාමාති.

    Apica cha dhammā byāpādassa pahānāya saṃvattanti – mettānimittassa uggaho, mettābhāvanānuyogo, kammassakatāpaccavekkhaṇā, paṭisaṅkhānabahulatā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Odissakaanodissakadisāpharaṇānañhi aññataravasena mettaṃ uggaṇhantassāpi byāpādo pahīyati, odhiso anodhiso disāpharaṇavasena mettaṃ bhāventassāpi. ‘‘Tvaṃ etassa kuddho kiṃ karissasi, kimassa sīlādīni nāsetuṃ sakkhissasi, nanu tvaṃ attano kammena āgantvā attano kammeneva gamissasi? Parassa kujjhanaṃ nāma vītaccitaṅgāratattaayasalākagūthādīni gahetvā paraṃ paharitukāmatāsadisaṃ hoti. Esopi tava kuddho kiṃ karissati, kiṃ te sīlādīni nāsetuṃ sakkhissati? Esa attano kammena āgantvā attano kammeneva gamissati, appaṭicchitapaheṇakaṃ viya paṭivātaṃ khittarajomuṭṭhi viya ca etassevesa kodho matthake patissatī’’ti evaṃ attano ca parassa ca kammassakataṃ paccavekkhatopi, ubhayakammassakataṃ paccavekkhitvā paṭisaṅkhāne ṭhitassāpi, assaguttattherasadise mettābhāvanārate kalyāṇamitte sevantassāpi byāpādo pahīyati, ṭhānanisajjādīsu mettānissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā byāpādassa pahānāya saṃvattantī’’ti. Sesamidha ito paresu ca vuttanayeneva veditabbaṃ, visesamattameva pana vakkhāmāti.

    18. අට්‌ඨමෙ ආරම්‌භධාතූආදීසු ආරම්‌භධාතු නාම පඨමාරම්‌භවීරියං. නික්‌කමධාතු නාම කොසජ්‌ජතො නික්‌ඛන්‌තත්‌තා තතො බලවතරං. පරක්‌කමධාතු නාම පරං පරං ඨානං අක්‌කමනතො තතොපි බලවතරං. අට්‌ඨකථායං පන ‘‘ආරම්‌භො චෙතසො කාමානං පනූදනාය, නික්‌කමො චෙතසො පලිඝුග්‌ඝාටනාය, පරක්‌කමො චෙතසො බන්‌ධනච්‌ඡෙදනායා’’ති වත්‌වා ‘‘තීහි පෙතෙහි අධිමත්‌තවීරියමෙව කථිත’’න්‌ති වුත්‌තං.

    18. Aṭṭhame ārambhadhātūādīsu ārambhadhātu nāma paṭhamārambhavīriyaṃ. Nikkamadhātu nāma kosajjato nikkhantattā tato balavataraṃ. Parakkamadhātu nāma paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavataraṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ārambho cetaso kāmānaṃ panūdanāya, nikkamo cetaso palighugghāṭanāya, parakkamo cetaso bandhanacchedanāyā’’ti vatvā ‘‘tīhi petehi adhimattavīriyameva kathita’’nti vuttaṃ.

    ආරද්‌ධවීරියස්‌සාති පරිපුණ්‌ණවීරියස්‌ස චෙව පග්‌ගහිතවීරියස්‌ස ච. තත්‌ථ චතුදොසාපගතං වීරියං ආරද්‌ධන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. න ච අතිලීනං හොති, න ච අතිපග්‌ගහිතං, න ච අජ්‌ඣත්‌තං සංඛිත්‌තං, න ච බහිද්‌ධා වික්‌ඛිත්‌තං. තදෙතං දුවිධං හොති – කායිකං, චෙතසිකඤ්‌ච. තත්‌ථ ‘‘ඉධ භික්‌ඛු දිවසං චඞ්‌කමෙන නිසජ්‌ජාය ආවරණීයෙහි ධම්‌මෙහි චිත්‌තං පරිසොධෙතී’’ති (විභ. 519) එවං රත්‌තිදිවසස්‌ස පඤ්‌ච කොට්‌ඨාසෙ කායෙන ඝටෙන්‌තස්‌ස වායමන්‌තස්‌ස කායිකවීරියං වෙදිතබ්‌බං. ‘‘න තාවාහං ඉතො ලෙණා නික්‌ඛමිස්‌සාමි, යාව මෙ න අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තං විමුච්‌චතී’’ති එවං ඔකාසපරිච්‌ඡෙදෙන වා, ‘‘න තාවාහං ඉමං පල්‌ලඞ්‌කං භින්‌දිස්‌සාමී’’ති එවං නිසජ්‌ජාදිපරිච්‌ඡෙදෙන වා මානසං බන්‌ධිත්‌වා ඝටෙන්‌තස්‌ස වායමන්‌තස්‌ස චෙතසිකවීරියං වෙදිතබ්‌බං. තදුභයම්‌පි ඉධ වට්‌ටති. දුවිධෙනාපි හි ඉමිනා වීරියෙන ආරද්‌ධවීරියස්‌ස අනුප්‌පන්‌නඤ්‌චෙව ථිනමිද්‌ධං නුප්‌පජ්‌ජති, උප්‌පන්‌නඤ්‌ච ථිනමිද්‌ධං පහීයති මිලක්‌ඛතිස්‌සත්‌ථෙරස්‌ස විය, ගාමන්‌තපබ්‌භාරවාසිමහාසීවත්‌ථෙරස්‌ස විය, පීතිමල්‌ලකත්‌ථෙරස්‌ස විය, කුටුම්‌බියපුත්‌තතිස්‌සත්‌ථෙරස්‌ස විය ච. එතෙසු හි පුරිමා තයො අඤ්‌ඤෙ ච එවරූපා කායිකවීරියෙන ආරද්‌ධවීරියා, කුටුම්‌බියපුත්‌තතිස්‌සත්‌ථෙරො අඤ්‌ඤෙ ච එවරූපා චෙතසිකවීරියෙන ආරද්‌ධවීරියා, උච්‌චාවාලුකවාසී මහානාගත්‌ථෙරො පන ද්‌වීහිපි වීරියෙහි ආරද්‌ධවීරියොව. ථෙරො කිර එකං සත්‌තාහං චඞ්‌කමති, එකං තිට්‌ඨති, එකං නිසීදති, එකං නිපජ්‌ජති. මහාථෙරස්‌ස එකඉරියාපථොපි අසප්‌පායො නාම නත්‌ථි, චතුත්‌ථෙ සත්‌තාහෙ විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තෙ පතිට්‌ඨාසි.

    Āraddhavīriyassāti paripuṇṇavīriyassa ceva paggahitavīriyassa ca. Tattha catudosāpagataṃ vīriyaṃ āraddhanti veditabbaṃ. Na ca atilīnaṃ hoti, na ca atipaggahitaṃ, na ca ajjhattaṃ saṃkhittaṃ, na ca bahiddhā vikkhittaṃ. Tadetaṃ duvidhaṃ hoti – kāyikaṃ, cetasikañca. Tattha ‘‘idha bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’ti (vibha. 519) evaṃ rattidivasassa pañca koṭṭhāse kāyena ghaṭentassa vāyamantassa kāyikavīriyaṃ veditabbaṃ. ‘‘Na tāvāhaṃ ito leṇā nikkhamissāmi, yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccatī’’ti evaṃ okāsaparicchedena vā, ‘‘na tāvāhaṃ imaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmī’’ti evaṃ nisajjādiparicchedena vā mānasaṃ bandhitvā ghaṭentassa vāyamantassa cetasikavīriyaṃ veditabbaṃ. Tadubhayampi idha vaṭṭati. Duvidhenāpi hi iminā vīriyena āraddhavīriyassa anuppannañceva thinamiddhaṃ nuppajjati, uppannañca thinamiddhaṃ pahīyati milakkhatissattherassa viya, gāmantapabbhāravāsimahāsīvattherassa viya, pītimallakattherassa viya, kuṭumbiyaputtatissattherassa viya ca. Etesu hi purimā tayo aññe ca evarūpā kāyikavīriyena āraddhavīriyā, kuṭumbiyaputtatissatthero aññe ca evarūpā cetasikavīriyena āraddhavīriyā, uccāvālukavāsī mahānāgatthero pana dvīhipi vīriyehi āraddhavīriyova. Thero kira ekaṃ sattāhaṃ caṅkamati, ekaṃ tiṭṭhati, ekaṃ nisīdati, ekaṃ nipajjati. Mahātherassa ekairiyāpathopi asappāyo nāma natthi, catutthe sattāhe vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahatte patiṭṭhāsi.

    අපිච ඡ ධම්‌මා ථිනමිද්‌ධස්‌ස පහානාය සංවත්‌තන්‌ති – අතිභොජනෙ නිමිත්‌තග්‌ගාහො, ඉරියාපථසම්‌පරිවත්‌තනතා, ආලොකසඤ්‌ඤාමනසිකාරො, අබ්‌භොකාසවාසො, කල්‍යාණමිත්‌තතා, සප්‌පායකථාති. ආහරහත්‌ථක-භුත්‌තවමිතක-තත්‍රවට්‌ටක-අලංසාටක-කාකමාසක-බ්‍රාහ්‌මණාදයො විය භොජනං භුඤ්‌ජිත්‌වා රත්‌තිට්‌ඨානදිවාට්‌ඨානෙ නිසින්‌නස්‌ස හි සමණධම්‌මං කරොතො ථිනමිද්‌ධං මහාහත්‌ථී විය ඔත්‌ථරන්‌තං ආගච්‌ඡති, චතුපඤ්‌චආලොපඔකාසං පන ඨපෙත්‌වා පානීයං පිවිත්‌වා යාපනසීලස්‌ස භික්‌ඛුනො තං න හොතීති එවං අතිභොජනෙ නිමිත්‌තං ගණ්‌හන්‌තස්‌සාපි ථිනමිද්‌ධං පහීයති. යස්‌මිං ඉරියාපථෙ ථිනමිද්‌ධං ඔක්‌කමති, තතො අඤ්‌ඤං පරිවත්‌තෙන්‌තස්‌සාපි, රත්‌තිං චන්‌දාලොකදීපාලොකඋක්‌කාලොකෙ දිවා සූරියාලොකං මනසිකරොන්‌තස්‌සාපි , අබ්‌භොකාසෙ වසන්‌තස්‌සාපි, මහාකස්‌සපත්‌ථෙරසදිසෙ පහීනථිනමිද්‌ධෙ කල්‍යාණමිත්‌තෙ සෙවන්‌තස්‌සාපි ථිනමිද්‌ධං පහීයති, ඨානනිසජ්‌ජාදීසු ධුතඞ්‌ගනිස්‌සිතසප්‌පායකථායපි පහීයති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘ඡ ධම්‌මා ථිනමිද්‌ධස්‌ස පහානාය සංවත්‌තන්‌තී’’ති.

    Apica cha dhammā thinamiddhassa pahānāya saṃvattanti – atibhojane nimittaggāho, iriyāpathasamparivattanatā, ālokasaññāmanasikāro, abbhokāsavāso, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Āharahatthaka-bhuttavamitaka-tatravaṭṭaka-alaṃsāṭaka-kākamāsaka-brāhmaṇādayo viya bhojanaṃ bhuñjitvā rattiṭṭhānadivāṭṭhāne nisinnassa hi samaṇadhammaṃ karoto thinamiddhaṃ mahāhatthī viya ottharantaṃ āgacchati, catupañcaālopaokāsaṃ pana ṭhapetvā pānīyaṃ pivitvā yāpanasīlassa bhikkhuno taṃ na hotīti evaṃ atibhojane nimittaṃ gaṇhantassāpi thinamiddhaṃ pahīyati. Yasmiṃ iriyāpathe thinamiddhaṃ okkamati, tato aññaṃ parivattentassāpi, rattiṃ candālokadīpālokaukkāloke divā sūriyālokaṃ manasikarontassāpi , abbhokāse vasantassāpi, mahākassapattherasadise pahīnathinamiddhe kalyāṇamitte sevantassāpi thinamiddhaṃ pahīyati, ṭhānanisajjādīsu dhutaṅganissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā thinamiddhassa pahānāya saṃvattantī’’ti.

    19. නවමෙ වූපසන්‌තචිත්‌තස්‌සාති ඣානෙන වා විපස්‌සනාය වා වූපසමිතචිත්‌තස්‌ස.

    19. Navame vūpasantacittassāti jhānena vā vipassanāya vā vūpasamitacittassa.

    අපිච ඡ ධම්‌මා උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස පහානාය සංවත්‌තන්‌ති – බහුස්‌සුතතා, පරිපුච්‌ඡකතා, විනයෙ පකතඤ්‌ඤුතා, වුද්‌ධසෙවිතා, කල්‍යාණමිත්‌තතා, සප්‌පායකථාති. බාහුසච්‌චෙනාපි හි එකං වා ද්‌වෙ වා තයො වා චත්‌තාරො වා පඤ්‌ච වා නිකායෙ පාළිවසෙන ච අත්‌ථවසෙන ච උග්‌ගණ්‌හන්‌තස්‌සාපි උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චං පහීයති, කප්‌පියාකප්‌පියපරිපුච්‌ඡාබහුලස්‌සාපි, විනයපඤ්‌ඤත්‌තියං චිණ්‌ණවසීභාවතාය පකතඤ්‌ඤුනොපි, වුඩ්‌ඪෙ මහල්‌ලකත්‌ථෙරෙ උපසඞ්‌කමන්‌තස්‌සාපි, උපාලිත්‌ථෙරසදිසෙ විනයධරෙ කල්‍යාණමිත්‌තෙ සෙවන්‌තස්‌සාපි උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චං පහීයති, ඨානනිසජ්‌ජාදීසු කප්‌පියාකප්‌පියනිස්‌සිතසප්‌පායකථායපි පහීයති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘ඡ ධම්‌මා උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස පහානාය සංවත්‌තන්‌තී’’ති.

    Apica cha dhammā uddhaccakukkuccassa pahānāya saṃvattanti – bahussutatā, paripucchakatā, vinaye pakataññutā, vuddhasevitā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Bāhusaccenāpi hi ekaṃ vā dve vā tayo vā cattāro vā pañca vā nikāye pāḷivasena ca atthavasena ca uggaṇhantassāpi uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, kappiyākappiyaparipucchābahulassāpi, vinayapaññattiyaṃ ciṇṇavasībhāvatāya pakataññunopi, vuḍḍhe mahallakatthere upasaṅkamantassāpi, upālittherasadise vinayadhare kalyāṇamitte sevantassāpi uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, ṭhānanisajjādīsu kappiyākappiyanissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā uddhaccakukkuccassa pahānāya saṃvattantī’’ti.

    20. දසමෙ යොනිසො, භික්‌ඛවෙ, මනසිකරොතොති වුත්‌තනයෙනෙව උපායතො මනසිකරොන්‌තස්‌ස.

    20. Dasame yoniso, bhikkhave, manasikarototi vuttanayeneva upāyato manasikarontassa.

    අපිච ඡ ධම්‌මා විචිකිච්‌ඡාය පහානාය සංවත්‌තන්‌ති – බහුස්‌සුතතා, පරිපුච්‌ඡකතා, විනයෙ පකතඤ්‌ඤුතා, අධිමොක්‌ඛබහුලතා, කල්‍යාණමිත්‌තතා, සප්‌පායකථාති. බහුසච්‌චෙනාපි හි එකං වා…පෙ.… පඤ්‌ච වා නිකායෙ පාළිවසෙන ච අත්‌ථවසෙන ච උග්‌ගණ්‌හන්‌තස්‌සාපි විචිකිච්‌ඡා පහීයති, තීණි රතනානි ආරබ්‌භ පරිපුච්‌ඡාබහුලස්‌සාපි, විනයෙ චිණ්‌ණවසීභාවස්‌සාපි, තීසු රතනෙසු ඔකප්‌පනියසද්‌ධාසඞ්‌ඛාතඅධිමොක්‌ඛබහුලස්‌සාපි, සද්‌ධාධිමුත්‌තෙ වක්‌කලිත්‌ථෙරසදිසෙ කල්‍යාණමිත්‌තෙ සෙවන්‌තස්‌සාපි විචිකිච්‌ඡා පහීයති, ඨානනිසජ්‌ජාදීසු තිණ්‌ණං රතනානං ගුණනිස්‌සිතසප්‌පායකථායපි පහීයති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘ඡ ධම්‌මා විචිකිච්‌ඡාය පහානාය සංවත්‌තන්‌තී’’ති. ඉමස්‌මිං නීවරණප්‌පහානවග්‌ගෙ වට්‌ටවිවට්‌ටං කථිතන්‌ති.

    Apica cha dhammā vicikicchāya pahānāya saṃvattanti – bahussutatā, paripucchakatā, vinaye pakataññutā, adhimokkhabahulatā, kalyāṇamittatā, sappāyakathāti. Bahusaccenāpi hi ekaṃ vā…pe… pañca vā nikāye pāḷivasena ca atthavasena ca uggaṇhantassāpi vicikicchā pahīyati, tīṇi ratanāni ārabbha paripucchābahulassāpi, vinaye ciṇṇavasībhāvassāpi, tīsu ratanesu okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāpi, saddhādhimutte vakkalittherasadise kalyāṇamitte sevantassāpi vicikicchā pahīyati, ṭhānanisajjādīsu tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇanissitasappāyakathāyapi pahīyati. Tena vuttaṃ – ‘‘cha dhammā vicikicchāya pahānāya saṃvattantī’’ti. Imasmiṃ nīvaraṇappahānavagge vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitanti.

    නීවරණප්‌පහානවග්‌ගවණ්‌ණනා.

    Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 2. නීවරණප්‌පහානවග්‌ගො • 2. Nīvaraṇappahānavaggo

    ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / 2. නීවරණප්‌පහානවග්‌ගවණ්‌ණනා • 2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact