Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
൨. നീവരണപ്പഹാനവഗ്ഗവണ്ണനാ
2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā
൧൧. ദുതിയസ്സാതി ദുതിയവഗ്ഗസ്സ. ഏകധമ്മമ്പീതി ഏത്ഥ ‘‘ഏകസഭാവമ്പീ’’തി ഇമിനാ സഭാവത്ഥോയം ധമ്മസദ്ദോ ‘‘കുസലാ ധമ്മാ’’തിആദീസു വിയാതി ദസ്സിതം ഹോതി. യദഗ്ഗേന ച സഭാവത്ഥോ, തദഗ്ഗേന നിസ്സത്തത്ഥോ സിദ്ധോ ഏവാതി ‘‘നിസ്സത്തട്ഠേന ധമ്മോ വേദിതബ്ബോ’’തി വുത്തം. സുഭനിമിത്തന്തി ധമ്മപരിയായേന വുത്തം. തഞ്ഹി അത്ഥതോ കാമച്ഛന്ദോ വാ സിയാ. സോ ഹി അത്തനോ ഗഹണാകാരേന സുഭന്തി, തേനാകാരേന പവത്തനകസ്സ അഞ്ഞസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ നിമിത്തത്താ ‘‘സുഭനിമിത്ത’’ന്തി ച വുച്ചതി. തസ്സ ആരമ്മണം വാ സുഭനിമിത്തം. ഇട്ഠഞ്ഹി ഇട്ഠാകാരേന വാ ഗയ്ഹമാനം രൂപാദിആരമ്മണം ‘‘സുഭനിമിത്ത’’ന്തി വുച്ചതി. ആരമ്മണമേവ ചേത്ഥ നിമിത്തം. തഥാ ഹി വക്ഖതി – ‘‘സുഭനിമിത്തന്തി രാഗട്ഠാനിയം ആരമ്മണ’’ന്തി. സമുച്ചയത്ഥോ വാ-സദ്ദോ അനേകത്ഥത്താ നിപാതാനം. ഭിയ്യോഭാവായാതി പുനപ്പുനം ഭാവായ. വേപുല്ലായാതി വിപുലഭാവായ, വഡ്ഢിയാതി അത്ഥോ. അജാതോ നിജ്ജാതോ. സേസപദാനി തസ്സേവ വേവചനാനി. കാമേസൂതി പഞ്ചസു കാമഗുണേസു. കാമച്ഛന്ദോതി കാമസങ്ഖാതോ ഛന്ദോ, ന കത്തുകമ്യതാഛന്ദോ ന ധമ്മച്ഛന്ദോ. കാമനവസേന രജ്ജനവസേന ച കാമോ ഏവ രാഗോ കാമരാഗോ. കാമനവസേന നന്ദനവസേന ച കാമോ ഏവ നന്ദീതി കാമനന്ദീ. കാമനവസേന തണ്ഹായനവസേന ച കാമതണ്ഹാ. ആദിസദ്ദേന ‘‘കാമസ്നേഹോ കാമപരിളാഹോ കാമമുച്ഛാ കാമജ്ഝോസാന’’ന്തി ഏതേസം പദാനം സങ്ഗഹോ ദട്ഠബ്ബോ. തത്ഥ വുത്തനയേനേവ കാമത്ഥം വിദിത്വാ സിനേഹനട്ഠേന കാമസ്നേഹോ, പരിളാഹനട്ഠേന കാമപരിളാഹോ, മുച്ഛനട്ഠേന കാമമുച്ഛാ, ഗിലിത്വാ പരിനിട്ഠാപനട്ഠേന കാമജ്ഝോസാനം വേദിതബ്ബം. കാമച്ഛന്ദോ ഏവ കുസലപ്പവത്തിതോ ചിത്തസ്സ നീവരണട്ഠേന കാമച്ഛന്ദനീവരണം, സോതി കാമച്ഛന്ദോ. അസമുദാചാരവസേനാതി അസമുദാചാരഭാവേന. അനനുഭൂതാരമ്മണവസേനാതി ‘‘ഇദം നാമേത’’ന്തി വത്ഥുവസേന ഉത്വാ തസ്മിം അത്തഭാവേ അനനുഭൂതസ്സ ആരമ്മണസ്സ വസേന. രൂപസദ്ദാദിഭേദം പന ആരമ്മണം ഏകസ്മിമ്പി അത്തഭാവേ അനനുഭൂതം നാമ നത്ഥേവ, കിമങ്ഗം പന അനാദിമതി സംസാരേ.
11.Dutiyassāti dutiyavaggassa. Ekadhammampīti ettha ‘‘ekasabhāvampī’’ti iminā sabhāvatthoyaṃ dhammasaddo ‘‘kusalā dhammā’’tiādīsu viyāti dassitaṃ hoti. Yadaggena ca sabhāvattho, tadaggena nissattattho siddho evāti ‘‘nissattaṭṭhena dhammo veditabbo’’ti vuttaṃ. Subhanimittanti dhammapariyāyena vuttaṃ. Tañhi atthato kāmacchando vā siyā. So hi attano gahaṇākārena subhanti, tenākārena pavattanakassa aññassa kāmacchandassa nimittattā ‘‘subhanimitta’’nti ca vuccati. Tassa ārammaṇaṃ vā subhanimittaṃ. Iṭṭhañhi iṭṭhākārena vā gayhamānaṃ rūpādiārammaṇaṃ ‘‘subhanimitta’’nti vuccati. Ārammaṇameva cettha nimittaṃ. Tathā hi vakkhati – ‘‘subhanimittanti rāgaṭṭhāniyaṃ ārammaṇa’’nti. Samuccayattho vā-saddo anekatthattā nipātānaṃ. Bhiyyobhāvāyāti punappunaṃ bhāvāya. Vepullāyāti vipulabhāvāya, vaḍḍhiyāti attho. Ajāto nijjāto. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Kāmesūti pañcasu kāmaguṇesu. Kāmacchandoti kāmasaṅkhāto chando, na kattukamyatāchando na dhammacchando. Kāmanavasena rajjanavasena ca kāmo eva rāgo kāmarāgo. Kāmanavasena nandanavasena ca kāmo eva nandīti kāmanandī. Kāmanavasena taṇhāyanavasena ca kāmataṇhā. Ādisaddena ‘‘kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosāna’’nti etesaṃ padānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha vuttanayeneva kāmatthaṃ viditvā sinehanaṭṭhena kāmasneho, pariḷāhanaṭṭhena kāmapariḷāho, mucchanaṭṭhena kāmamucchā, gilitvā pariniṭṭhāpanaṭṭhena kāmajjhosānaṃ veditabbaṃ. Kāmacchando eva kusalappavattito cittassa nīvaraṇaṭṭhena kāmacchandanīvaraṇaṃ, soti kāmacchando. Asamudācāravasenāti asamudācārabhāvena. Ananubhūtārammaṇavasenāti ‘‘idaṃ nāmeta’’nti vatthuvasena utvā tasmiṃ attabhāve ananubhūtassa ārammaṇassa vasena. Rūpasaddādibhedaṃ pana ārammaṇaṃ ekasmimpi attabhāve ananubhūtaṃ nāma nattheva, kimaṅgaṃ pana anādimati saṃsāre.
യം വുത്തം – ‘‘അസമുദാചാരവസേന ചാ’’തിആദി, തം അതിസംഖിത്തന്തി വിത്ഥാരതോ ദസ്സേതും – ‘‘തത്ഥാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഭവഗ്ഗഹണേന മഹഗ്ഗതഭവോ ഗഹിതോ. സോ ഹി ഓളാരികകിലേസസമുദാചാരരഹിതോ. തജ്ജനീയകമ്മകതാദികാലേ പാരിവാസികകാലേ ച ചരിതബ്ബാനി ദ്വേഅസീതി ഖുദ്ദകവത്താനി നാമ. ന ഹി താനി സബ്ബാസു അവത്ഥാസു ചരിതബ്ബാനി, തസ്മാ താനി ന മഹാവത്തേസു അന്തോഗധാനീതി ‘‘ചുദ്ദസ മഹാവത്താനീ’’തി വുത്തം. തഥാ ആഗന്തുകവത്തആവാസികഗമിക-അനുമോദനഭത്തഗ്ഗ- പിണ്ഡചാരികആരഞ്ഞകസേനാസനജന്താഘരവച്ചകുടിഉപജ്ഝായ- സദ്ധിവിഹാരികആചരിയ-അന്തേവാസികവത്താനീതി ഏതാനി ചുദ്ദസ മഹാവത്താനി നാമാതി വുത്തം. ഇതരാനി പന ‘‘പാരിവാസികാനം ഭിക്ഖൂനം വത്തം പഞ്ഞാപേസ്സാമീ’’തി (ചൂളവ॰ ൭൫) ആരഭിത്വാ ‘‘ന ഉപസമ്പാദേതബ്ബം, ന ഛമായം ചങ്കമന്തേ ചങ്കമേ ചങ്കമിതബ്ബ’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൮൧) വുത്താനി പകതത്തേ ചരിതബ്ബവത്താനി ഛസട്ഠി, തതോ പരം ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, പാരിവാസികേന ഭിക്ഖുനാ പാരിവാസികവുഡ്ഢതരേന ഭിക്ഖുനാ സദ്ധിം, മൂലായപടികസ്സനാരഹേന, മാനത്താരഹേന, മാനത്തചാരികേന, അബ്ഭാനാരഹേന ഭിക്ഖുനാ സദ്ദിം ഏകച്ഛന്നേ ആവാസേ വത്ഥബ്ബ’’ന്തിആദീനി പകതത്തേ ചരിതബ്ബേഹി അനഞ്ഞത്താ വിസും വിസും അഗണേത്വാ പാരിവാസികവുഡ്ഢതരാദീസു പുഗ്ഗലന്തരേസു ചരിതബ്ബത്താ തേസം വസേന സമ്പിണ്ഡേത്വാ ഏകേകം കത്വാ ഗണിതാനി പഞ്ചാതി ഏകസത്തതിവത്താനി. ഉക്ഖേപനീയകമ്മകതവത്തേസു വത്തപഞ്ഞാപനവസേന വുത്തം – ‘‘ന പകതത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ അഭിവാദനം പച്ചുട്ഠാനം…പേ॰… പിട്ഠിപരികമ്മം സാദിതബ്ബ’’ന്തി ഇദം അഭിവാദനാദീനം അസ്സാദിയനം ഏകം, ‘‘ന പകതത്തോ ഭിക്ഖു സീലവിപത്തിയാ അനുദ്ധംസേതബ്ബോ’’തിആദീനി (ചൂളവ॰ ൫൧) ച ദസാതി ഏവം ദ്വാസീതി ഹോന്തി. ഏതേസ്വേവ പന കാനിചി തജ്ജനീയകമ്മകതാദിവത്താനി കാനിചി പാരിവാസികാദിവത്താനീതി അഗ്ഗഹിതഗ്ഗഹണേന ദ്വാവീസതിവത്തന്തി വേദിതബ്ബം. ‘‘ചുദ്ദസ മഹാവത്താനീ’’തി വത്വാപി ‘‘ആഗന്തുകഗമികവത്താനി ചാ’’തി ഇമേസം വിസും ഗഹണം ഇമാനി അഭിണ്ഹം സമ്ഭവന്തീതി കത്വാ. കിലേസോ ഓകാസം ന ലഭതി സബ്ബദാ വത്തപ്പടിപത്തിയംയേവ ബ്യാവടചിത്തതായ. അയോനിസോമനസികാരന്തി അനിച്ചാദീസു ‘‘നിച്ച’’ന്തിആദിനാ പവത്തം അനുപായമനസികാരം. സതിവോസ്സഗ്ഗന്തി സതിയാ വിസ്സജ്ജനം, സതിവിരഹന്തി അത്ഥോ. ഏവമ്പീതി വക്ഖമാനാപേക്ഖായ അവുത്തസമ്പിണ്ഡനത്ഥോ പി-സദ്ദോ.
Yaṃ vuttaṃ – ‘‘asamudācāravasena cā’’tiādi, taṃ atisaṃkhittanti vitthārato dassetuṃ – ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha bhavaggahaṇena mahaggatabhavo gahito. So hi oḷārikakilesasamudācārarahito. Tajjanīyakammakatādikāle pārivāsikakāle ca caritabbāni dveasīti khuddakavattāni nāma. Na hi tāni sabbāsu avatthāsu caritabbāni, tasmā tāni na mahāvattesu antogadhānīti ‘‘cuddasa mahāvattānī’’ti vuttaṃ. Tathā āgantukavattaāvāsikagamika-anumodanabhattagga- piṇḍacārikaāraññakasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāya- saddhivihārikaācariya-antevāsikavattānīti etāni cuddasa mahāvattāni nāmāti vuttaṃ. Itarāni pana ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññāpessāmī’’ti (cūḷava. 75) ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ, na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti (cūḷava. 81) vuttāni pakatatte caritabbavattāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikavuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ, mūlāyapaṭikassanārahena, mānattārahena, mānattacārikena, abbhānārahena bhikkhunā saddiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādīni pakatatte caritabbehi anaññattā visuṃ visuṃ agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇitāni pañcāti ekasattativattāni. Ukkhepanīyakammakatavattesu vattapaññāpanavasena vuttaṃ – ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ…pe… piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti idaṃ abhivādanādīnaṃ assādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) ca dasāti evaṃ dvāsīti honti. Etesveva pana kānici tajjanīyakammakatādivattāni kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāvīsativattanti veditabbaṃ. ‘‘Cuddasa mahāvattānī’’ti vatvāpi ‘‘āgantukagamikavattāni cā’’ti imesaṃ visuṃ gahaṇaṃ imāni abhiṇhaṃ sambhavantīti katvā. Kileso okāsaṃ na labhati sabbadā vattappaṭipattiyaṃyeva byāvaṭacittatāya. Ayonisomanasikāranti aniccādīsu ‘‘nicca’’ntiādinā pavattaṃ anupāyamanasikāraṃ. Sativossagganti satiyā vissajjanaṃ, sativirahanti attho. Evampīti vakkhamānāpekkhāya avuttasampiṇḍanattho pi-saddo.
അനുസന്ധിവസേനാതി പുച്ഛാനുസന്ധിആദിഅനുസന്ധിവസേന. പുബ്ബാപരവസേനാതി പുബ്ബാപരഗന്ഥസല്ലക്ഖണവസേന. ഗണ്ഹന്തസ്സാതി ആചരിയമുഖതോ ഗണ്ഹന്തസ്സ. സജ്ഝായന്തസ്സാതി ആചരിയമുഖതോ ഉഗ്ഗഹിതഗന്ഥം സജ്ഝായന്തസ്സ. വാചേന്തസ്സാതി പാളിം തദത്ഥഞ്ച ഉഗ്ഗണ്ഹാപനവസേന പരേസം വാചേന്തസ്സ. ദേസേന്തസ്സാതി ദേസനാവസേന പരേസം ധമ്മം ദേസേന്തസ്സ. പകാസേന്തസ്സാതി അത്തനോ അത്തനോ സംസയട്ഠാനേ പുച്ഛന്താനം യാഥാവതോ അത്ഥം പകാസേന്തസ്സ. കിലേസോ ഓകാസം ന ലഭതി രത്തിന്ദിവം ഗന്ഥകമ്മേസുയേവ ബ്യാവടചിത്തതായ. ഏവമ്പീതി വുത്തസമ്പിണ്ഡനത്ഥോ പി-സദ്ദോ. ഏവം സേസേസുപി.
Anusandhivasenāti pucchānusandhiādianusandhivasena. Pubbāparavasenāti pubbāparaganthasallakkhaṇavasena. Gaṇhantassāti ācariyamukhato gaṇhantassa. Sajjhāyantassāti ācariyamukhato uggahitaganthaṃ sajjhāyantassa. Vācentassāti pāḷiṃ tadatthañca uggaṇhāpanavasena paresaṃ vācentassa. Desentassāti desanāvasena paresaṃ dhammaṃ desentassa. Pakāsentassāti attano attano saṃsayaṭṭhāne pucchantānaṃ yāthāvato atthaṃ pakāsentassa. Kileso okāsaṃ na labhati rattindivaṃ ganthakammesuyeva byāvaṭacittatāya. Evampīti vuttasampiṇḍanattho pi-saddo. Evaṃ sesesupi.
ധുതങ്ഗധരോ ഹോതീതി വുത്തമേവത്ഥം പകാസേതി ‘‘തേരസ ധുതങ്ഗഗുണേ സമാദായ വത്തതീ’’തി. ബാഹുല്ലായാതി ചീവരാദിപച്ചയബാഹുല്ലായ. യഥാ ചീവരാദയോ പച്ചയാ ബഹുലം ഉപ്പജ്ജന്തി, തഥാ ആവത്തസ്സ പവത്തസ്സാതി അത്ഥോ. പരിഹീനജ്ഝാനസ്സാതി ഝാനന്തരായകരേന വിസഭാഗരൂപദസ്സനാദിനാ കേനചി നിമിത്തേന പരിഹീനജ്ഝാനസ്സ. വിസ്സട്ഠജ്ഝാനസ്സാതി അസമാപജ്ജനവസേന പരിച്ചത്തജ്ഝാനസ്സ. ഭസ്സാദീസൂതി ആദി-സദ്ദേന ഗണസങ്ഗണികനിദ്ദാനവകമ്മാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി. സത്തസു വാ അനുപസ്സനാസൂതി ഏത്ഥ സത്ത അനുപസ്സനാ നാമ അനിച്ചാനുപസ്സനാ ദുക്ഖാനുപസ്സനാ അനത്താനുപസ്സനാ നിബ്ബിദാനുപസ്സനാ വിരാഗാനുപസ്സനാ നിരോധാനുപസ്സനാ പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സനാ ഖയാനുപസ്സനാ വയാനുപസ്സനാ വിപരിണാമാനുപസ്സനാ അനിമിത്താനുപസ്സനാ അപ്പണിഹിതാനുപസ്സനാ സുഞ്ഞതാനുപസ്സനാ അധിപഞ്ഞാധമ്മവിപസ്സനാ യഥാഭൂതഞാണദസ്സനം ആദീനവാനുപസ്സനാ പടിസങ്ഖാനുപസ്സനാ വിവട്ടാനുപസ്സനാതി ഇമാസു അട്ഠാരസസു മഹാവിപസ്സനാസു ആദിതോ വുത്താ അനിച്ചാനുപസ്സനാദി-പടിനിസ്സഗ്ഗാനുപസ്സനാപരിയന്താ സത്ത. ഏത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം വിസുദ്ധിമഗ്ഗസംവണ്ണനാതോ (വിസുദ്ധി॰ മഹാടീ॰ ൨.൭൪൧) ഗഹേതബ്ബം.
Dhutaṅgadharo hotīti vuttamevatthaṃ pakāseti ‘‘terasa dhutaṅgaguṇe samādāya vattatī’’ti. Bāhullāyāti cīvarādipaccayabāhullāya. Yathā cīvarādayo paccayā bahulaṃ uppajjanti, tathā āvattassa pavattassāti attho. Parihīnajjhānassāti jhānantarāyakarena visabhāgarūpadassanādinā kenaci nimittena parihīnajjhānassa. Vissaṭṭhajjhānassāti asamāpajjanavasena pariccattajjhānassa. Bhassādīsūti ādi-saddena gaṇasaṅgaṇikaniddānavakammādiṃ saṅgaṇhāti. Sattasu vā anupassanāsūti ettha satta anupassanā nāma aniccānupassanā dukkhānupassanā anattānupassanā nibbidānupassanā virāgānupassanā nirodhānupassanā paṭinissaggānupassanā khayānupassanā vayānupassanā vipariṇāmānupassanā animittānupassanā appaṇihitānupassanā suññatānupassanā adhipaññādhammavipassanā yathābhūtañāṇadassanaṃ ādīnavānupassanā paṭisaṅkhānupassanā vivaṭṭānupassanāti imāsu aṭṭhārasasu mahāvipassanāsu ādito vuttā aniccānupassanādi-paṭinissaggānupassanāpariyantā satta. Ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāto (visuddhi. mahāṭī. 2.741) gahetabbaṃ.
അനാസേവനതായാതി പുരിമത്തഭാവേ ഝാനേന വിക്ഖമ്ഭിതകിലേസസ്സ കാമച്ഛന്ദാദിആസേവനായ അഭാവതോ. അനനുഭൂതപുബ്ബന്തി തസ്മിം അത്തഭാവേ അനനുഭൂതപുബ്ബം. ജാതോതി ഏതസ്സേവ വേവചനം സഞ്ജാതോതിആദി. നനു ച ഖണികത്താ സബ്ബധമ്മാനം ഉപ്പന്നസ്സ കാമച്ഛന്ദസ്സ തങ്ഖണംയേവ അവസ്സം നിരോധസമ്ഭവതോ നിരുദ്ധേ ച തസ്മിം പുന അഞ്ഞസ്സേവ ഉപ്പജ്ജനതോ ച കഥം തസ്സ പുനപ്പുനഭാവോ രാസിഭാവോ ചാതി ആഹ – ‘‘തത്ഥ സകിം ഉപ്പന്നോ കാമച്ഛന്ദോ’’തിആദി. അട്ഠാനമേതന്തി അകാരണമേതം. യേന കാരണേന ഉപ്പന്നോ കാമച്ഛന്ദോ ന നിരുജ്ഝതി, നിരുദ്ധോ ച സ്വേവ പുന ഉപ്പജ്ജിസ്സതി, താദിസം കാരണം നത്ഥീതി അത്ഥോ.
Anāsevanatāyāti purimattabhāve jhānena vikkhambhitakilesassa kāmacchandādiāsevanāya abhāvato. Ananubhūtapubbanti tasmiṃ attabhāve ananubhūtapubbaṃ. Jātoti etasseva vevacanaṃ sañjātotiādi. Nanu ca khaṇikattā sabbadhammānaṃ uppannassa kāmacchandassa taṅkhaṇaṃyeva avassaṃ nirodhasambhavato niruddhe ca tasmiṃ puna aññasseva uppajjanato ca kathaṃ tassa punappunabhāvo rāsibhāvo cāti āha – ‘‘tattha sakiṃ uppanno kāmacchando’’tiādi. Aṭṭhānametanti akāraṇametaṃ. Yena kāraṇena uppanno kāmacchando na nirujjhati, niruddho ca sveva puna uppajjissati, tādisaṃ kāraṇaṃ natthīti attho.
രാഗട്ഠാനിയന്തി രാഗജനകം. അനിച്ചാദീസു നിച്ചാദിവസേന വിപരീതമനസികാരോ, ഇധ അയോനിസോമനസികാരോതി ആഹ – ‘‘അനിച്ചേ നിച്ച’’ന്തിആദി. അയോനിസോമനസികാരോതി അനുപായമനസികാരോ, കുസലധമ്മപ്പവത്തിയാ അകാരണഭൂതോ മനസികാരോതി അത്ഥോ. ഉപ്പഥമനസികാരോതി കുസലധമ്മപ്പവത്തിയാ അമഗ്ഗഭൂതോ മനസികാരോ. സച്ചവിപ്പടികൂലേനാതി സച്ചാഭിസമയസ്സ അനുനുലോമവസേന. ആവജ്ജനാതിആദിനാ ആവജ്ജനായ പച്ചയഭൂതാ തതോ പുരിമുപ്പന്നാ മനോദ്വാരികാ അകുസലജവനപ്പവത്തി ഫലവോഹാരേന തഥാ വുത്താ. തസ്സ ഹി വസേന സാ അകുസലപ്പവത്തിയാ ഉപനിസ്സയോ ഹോതി. ആവജ്ജനാതി ഭവങ്ഗചിത്തം ആവജ്ജയതീതി ആവജ്ജനാ. അനു അനു ആവജ്ജേതീതി അന്വാവജ്ജനാ. ഭവങ്ഗാരമ്മണതോ അഞ്ഞം ആഭുജതീതി ആഭോഗോ. സമന്നാഹരതീതി സമന്നാഹാരോ. തദേവാരമ്മണം അത്താനം അനുബന്ധിത്വാ ഉപ്പജ്ജമാനോ മനസി കരോതി ഠപേതീതി മനസികാരോ. അയം വുച്ചതി അയോനിസോമനസികാരോതി അയം അനുപായഉപ്പഥമനസികാരലക്ഖണോ അയോനിസോമനസികാരോ നാമ വുച്ചതി.
Rāgaṭṭhāniyanti rāgajanakaṃ. Aniccādīsu niccādivasena viparītamanasikāro, idha ayonisomanasikāroti āha – ‘‘anicce nicca’’ntiādi. Ayonisomanasikāroti anupāyamanasikāro, kusaladhammappavattiyā akāraṇabhūto manasikāroti attho. Uppathamanasikāroti kusaladhammappavattiyā amaggabhūto manasikāro. Saccavippaṭikūlenāti saccābhisamayassa anunulomavasena. Āvajjanātiādinā āvajjanāya paccayabhūtā tato purimuppannā manodvārikā akusalajavanappavatti phalavohārena tathā vuttā. Tassa hi vasena sā akusalappavattiyā upanissayo hoti. Āvajjanāti bhavaṅgacittaṃ āvajjayatīti āvajjanā. Anu anu āvajjetīti anvāvajjanā. Bhavaṅgārammaṇato aññaṃ ābhujatīti ābhogo. Samannāharatīti samannāhāro. Tadevārammaṇaṃ attānaṃ anubandhitvā uppajjamāno manasi karoti ṭhapetīti manasikāro. Ayaṃ vuccati ayonisomanasikāroti ayaṃ anupāyauppathamanasikāralakkhaṇo ayonisomanasikāro nāma vuccati.
൧൨. ദുതിയേ ഭത്തബ്യാപത്തി വിയാതി ഭത്തസ്സ പൂതിഭാവേന വിപ്പകാരപ്പത്തി വിയ, ചിത്തസ്സ ബ്യാപജ്ജനന്തി ചിത്തസ്സ വികാരഭാവാപാദനം. തേനേവാഹ – ‘‘പകതിവിജഹനഭാവോ’’തി. ബ്യാപജ്ജതി തേന ചിത്തം പൂതികുമ്മാസാദയോ വിയ പുരിമപകതിം ജഹതീതി ബ്യാപാദോ. പടിഘോയേവ ഉപരൂപരി ഉപ്പജ്ജമാനസ്സ പടിഘസ്സ നിമിത്തഭാവതോ പടിഘനിമിത്തം, പടിഘസ്സ ച കാരണഭൂതം ആരമ്മണം പടിഘനിമിത്തന്തി ആഹ – ‘‘പടിഘസ്സപി പടിഘാരമ്മണസ്സപി ഏതം അധിവചന’’ന്തി. അട്ഠകഥായന്തി മഹാഅട്ഠകഥായം.
12. Dutiye bhattabyāpatti viyāti bhattassa pūtibhāvena vippakārappatti viya, cittassa byāpajjananti cittassa vikārabhāvāpādanaṃ. Tenevāha – ‘‘pakativijahanabhāvo’’ti. Byāpajjati tena cittaṃ pūtikummāsādayo viya purimapakatiṃ jahatīti byāpādo. Paṭighoyeva uparūpari uppajjamānassa paṭighassa nimittabhāvato paṭighanimittaṃ, paṭighassa ca kāraṇabhūtaṃ ārammaṇaṃ paṭighanimittanti āha – ‘‘paṭighassapi paṭighārammaṇassapi etaṃ adhivacana’’nti. Aṭṭhakathāyanti mahāaṭṭhakathāyaṃ.
൧൩. തതിയേ ഥിനതാ ഥിനം, സപ്പിപിണ്ഡോ വിയ അവിപ്ഫാരികതായ ചിത്തസ്സ ഘനഭാവോ ബദ്ധതാതി അത്ഥോ. മേധതീതി മിദ്ധം, അകമ്മഞ്ഞഭാവേന ഹിംസതീതി അത്ഥോ. ‘‘യാ തസ്മിം സമയേ ചിത്തസ്സ അകല്യതാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧൧൬൨) ഥിനസ്സ, ‘‘യാ തസ്മിം സമയേ കായസ്സ അകല്യതാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧൧൬൩) ച മിദ്ധസ്സ അഭിധമ്മേ നിദ്ദിട്ഠത്താ വുത്തം – ‘‘ചിത്തസ്സ അകമ്മഞ്ഞതാ ഥിനം, തിണ്ണം ഖന്ധാനം അകമ്മഞ്ഞതാ മിദ്ധ’’ന്തി. സതിപി അഞ്ഞമഞ്ഞാവിപ്പയോഗേ ചിത്തകായലഹുതാദീനം വിയ ചിത്തചേതസികാനം യഥാക്കമം തംതംവിസേസോ സിയാ, യാ തേസം അകല്യതാദീനം വിസേസപച്ചയതാ, അയമേതേസം സഭാവോതി ദട്ഠബ്ബം. കപിമിദ്ധസ്സാതി വുത്തമേവത്ഥം വിഭാവേതി ‘‘പചലായികഭാവസ്സാ’’തി. അക്ഖിദലാനം പചലഭാവം കരോതീതി പചലായികോ, പചലായികസ്സ ഭാവോ പചലായികഭാവോ, പചലായികത്തന്തി വുത്തം ഹോതി. ഉഭിന്നന്തി ഥിനമിദ്ധാനം. ‘‘വിത്ഥാരോ വേദിതബ്ബോ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ വേദിതബ്ബോ. ചിത്തസ്സ അകല്യതാതി ചിത്തസ്സ ഗിലാനഭാവോ. ഗിലാനോ ഹി അകല്യകോതി വുച്ചതി. വിനയേപി വുത്തം – ‘‘നാഹം, ഭന്തേ, അകല്യകോ’’തി (പാരാ॰ ൧൫൧). കാലം ഖമതീതി ഹി കല്യം, അരോഗതാ, തസ്സം നിയുത്തോ കല്യകോ, ന കല്യകോ അകല്യകോ. അകമ്മഞ്ഞതാതി ചിത്തഗേലഞ്ഞസങ്ഖാതോവ അകമ്മഞ്ഞതാകാരോ. ഓലീയനാതി ഓലീയനാകാരോ. ഇരിയാപഥൂപത്ഥമ്ഭിതഞ്ഹി ചിത്തം ഇരിയാപഥം സന്ധാരേതും അസക്കോന്തം രുക്ഖേ വഗ്ഗുലി വിയ ഖീലേ ലഗ്ഗിതഫാണിതവാരകോ വിയ ച ഓലീയതി ലമ്ബതി, തസ്സ തം ആകാരം സന്ധായ – ‘‘ഓലീയനാ’’തി വുത്തം. ദുതിയപദം ഉപസഗ്ഗേന വഡ്ഢിതം. കായസ്സാതി വേദനാദിക്ഖന്ധത്തയസങ്ഖാതസ്സ നാമകായസ്സ. അകല്യതാ അകമ്മഞ്ഞതാതി ഹേട്ഠാ വുത്തനയമേവ. മേഘോ വിയ ആകാസം ഓനയ്ഹതീതി ഓനാഹോ. ഓനയ്ഹതീതി ച ഛാദേതി അവത്ഥരതി വാതി അത്ഥോ . സബ്ബതോഭാഗേന ഓനാഹോതി പരിയോനാഹോ. അരതിആദീനം അത്ഥോ വിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൮൫൬) വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോതി തത്ഥ വുത്തപാളിയാ ദസ്സേതും – ‘‘വുത്തം ഹേത’’ന്തിആദിമാഹ.
13. Tatiye thinatā thinaṃ, sappipiṇḍo viya avipphārikatāya cittassa ghanabhāvo baddhatāti attho. Medhatīti middhaṃ, akammaññabhāvena hiṃsatīti attho. ‘‘Yā tasmiṃ samaye cittassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1162) thinassa, ‘‘yā tasmiṃ samaye kāyassa akalyatā’’tiādinā (dha. sa. 1163) ca middhassa abhidhamme niddiṭṭhattā vuttaṃ – ‘‘cittassa akammaññatā thinaṃ, tiṇṇaṃ khandhānaṃ akammaññatā middha’’nti. Satipi aññamaññāvippayoge cittakāyalahutādīnaṃ viya cittacetasikānaṃ yathākkamaṃ taṃtaṃviseso siyā, yā tesaṃ akalyatādīnaṃ visesapaccayatā, ayametesaṃ sabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Kapimiddhassāti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘pacalāyikabhāvassā’’ti. Akkhidalānaṃ pacalabhāvaṃ karotīti pacalāyiko, pacalāyikassa bhāvo pacalāyikabhāvo, pacalāyikattanti vuttaṃ hoti. Ubhinnanti thinamiddhānaṃ. ‘‘Vitthāro veditabbo’’ti iminā sambandho veditabbo. Cittassa akalyatāti cittassa gilānabhāvo. Gilāno hi akalyakoti vuccati. Vinayepi vuttaṃ – ‘‘nāhaṃ, bhante, akalyako’’ti (pārā. 151). Kālaṃ khamatīti hi kalyaṃ, arogatā, tassaṃ niyutto kalyako, na kalyako akalyako. Akammaññatāti cittagelaññasaṅkhātova akammaññatākāro. Olīyanāti olīyanākāro. Iriyāpathūpatthambhitañhi cittaṃ iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkontaṃ rukkhe vagguli viya khīle laggitaphāṇitavārako viya ca olīyati lambati, tassa taṃ ākāraṃ sandhāya – ‘‘olīyanā’’ti vuttaṃ. Dutiyapadaṃ upasaggena vaḍḍhitaṃ. Kāyassāti vedanādikkhandhattayasaṅkhātassa nāmakāyassa. Akalyatā akammaññatāti heṭṭhā vuttanayameva. Megho viya ākāsaṃ onayhatīti onāho. Onayhatīti ca chādeti avattharati vāti attho . Sabbatobhāgena onāhoti pariyonāho. Aratiādīnaṃ attho vibhaṅge (vibha. 856) vuttanayeneva veditabboti tattha vuttapāḷiyā dassetuṃ – ‘‘vuttaṃ heta’’ntiādimāha.
തത്ഥ പന്തേസൂതി ദൂരേസു, വിവിത്തേസു വാ. അധികുസലേസൂതി സമഥവിപസ്സനാധമ്മേസു. അരതീതി രതിപ്പടിക്ഖേപോ. അരതിതാതി അരമനാകാരോ. അനഭിരതീതി അനഭിരതഭാവോ. അനഭിരമനാതി അനഭിരമനാകാരോ . ഉക്കണ്ഠിതാതി ഉക്കണ്ഠനാകാരോ. പരിതസ്സിതാതി ഉക്കണ്ഠനവസേനേവ പരിതസ്സനാ, ഉക്കണ്ഠിതസ്സേവ തത്ഥ തത്ഥ തണ്ഹായനാതി വുത്തം ഹോതി. പരിതസ്സിതാതി വാ കമ്പനാ. തന്ദീതി ജാതിആലസിയം, പകതിആലസിയന്തി അത്ഥോ. തഥാ ഹി കുസലകരണേ കായസ്സ അവിപ്ഫാരികതാ ലീനതാ ജാതിആലസിയം തന്ദീ നാമ, ന രോഗഉതുജാദീഹി കായഗേലഞ്ഞം. തന്ദിയനാതി തന്ദിയനാകാരോ. തന്ദിമനതാതി തന്ദിയാ അഭിഭൂതചിത്തതാ. അലസസ്സ ഭാവോ ആലസ്യം, ആലസ്യായനാകാരോ ആലസ്യായനാ. ആലസ്യായിതസ്സ ഭാവോ ആലസ്യായിതത്തം. ഇതി സബ്ബേഹിപി ഇമേഹി പദേഹി കിലേസവസേന കായാലസിയം കഥിതം. ഥിനമിദ്ധകാരണാനഞ്ഹി രാഗാദികിലേസാനം വസേന നാമകായസ്സ ആലസിയം, തദേവ രൂപകായസ്സാപീതി ദട്ഠബ്ബം. ജമ്ഭനാതി ഫന്ദനാ. പുനപ്പുനം ജമ്ഭനാ വിജമ്ഭനാ. ആനമനാതി പുരതോ നമനാ. വിനമനാതി പച്ഛതോ നമനാ. സന്നമനാതി സമന്തതോ നമനാ. പണമനാതി യഥാ തന്തതോ ഉട്ഠിതപേസകാരോ കിസ്മിഞ്ചിദേവ ഗഹേത്വാ ഉജും കായം ഉസ്സാപേതി, ഏവം കായസ്സ ഉദ്ധം ഠപനാ. ബ്യാധിയകന്തി ഉപ്പന്നബ്യാധിതാ. ഇതി സബ്ബേഹിപി ഇമേഹി പദേഹി ഥിനമിദ്ധകാരണാനം രാഗാദികിലേസാനം വസേന കായബദ്ധനമേവ കഥിതം. ഭുത്താവിസ്സാതി ഭുത്തവതോ. ഭത്തമുച്ഛാതി ഭത്തഗേലഞ്ഞം. ബലവഭത്തേന ഹി മുച്ഛാപത്തോ വിയ ഹോതി. ഭത്തകിലമഥോതി ഭത്തേന കിലന്തഭാവോ. ഭത്തപരിളാഹോതി ഭത്തദരഥോ. തസ്മിഞ്ഹി സമയേ പരിളാഹുപ്പത്തിയാ ഉപഹതിന്ദ്രിയോ ഹോതി, കായോ ജീരതീതി. കായദുട്ഠുല്ലന്തി ഭത്തം നിസ്സായ കായസ്സ അകമ്മഞ്ഞതം. അകല്യതാതിആദി ഹേട്ഠാ വുത്തനയമേവ. ലീനന്തി അവിപ്ഫാരികതായ പടികുടിതം. ഇതരേ ദ്വേ ആകാരഭാവനിദ്ദേസാ. ഥിനന്തി സപ്പിപിണ്ഡോ വിയ അവിപ്ഫാരികതായ ഘനഭാവേന ഠിതം. ഥിയനാതി ആകാരനിദ്ദേസോ. ഥിയിഭാവോ ഥിയിതത്തം , അവിപ്ഫാരവസേനേവ ബദ്ധതാതി അത്ഥോ. ഇമേഹി പന സബ്ബേഹിപി പദേഹി ഥിനമിദ്ധകാരണാനം രാഗാദികിലേസാനം വസേന ചിത്തസ്സ ഗിലാനാകാരോ കഥിതോതി വേദിതബ്ബോ. പുരിമാ ചത്താരോ ധമ്മാതി അരതി, തന്ദീ, വിജമ്ഭിതാ, ഭത്തസമ്മദോതി ഏതേ ചത്താരോ ധമ്മാ. യദാ ഥിനമിദ്ധം ഉപ്പന്നം ഹോതി, തദാ അരതിആദീനമ്പി സമ്ഭവതോ ‘‘ഉപനിസ്സയകോടിയാ പന ഹോതീ’’തി വുത്തം, ഉപനിസ്സയകോടിയാ പച്ചയോ ഹോതീതി അത്ഥോ.
Tattha pantesūti dūresu, vivittesu vā. Adhikusalesūti samathavipassanādhammesu. Aratīti ratippaṭikkhepo. Aratitāti aramanākāro. Anabhiratīti anabhiratabhāvo. Anabhiramanāti anabhiramanākāro . Ukkaṇṭhitāti ukkaṇṭhanākāro. Paritassitāti ukkaṇṭhanavaseneva paritassanā, ukkaṇṭhitasseva tattha tattha taṇhāyanāti vuttaṃ hoti. Paritassitāti vā kampanā. Tandīti jātiālasiyaṃ, pakatiālasiyanti attho. Tathā hi kusalakaraṇe kāyassa avipphārikatā līnatā jātiālasiyaṃ tandī nāma, na rogautujādīhi kāyagelaññaṃ. Tandiyanāti tandiyanākāro. Tandimanatāti tandiyā abhibhūtacittatā. Alasassa bhāvo ālasyaṃ, ālasyāyanākāro ālasyāyanā. Ālasyāyitassa bhāvo ālasyāyitattaṃ. Iti sabbehipi imehi padehi kilesavasena kāyālasiyaṃ kathitaṃ. Thinamiddhakāraṇānañhi rāgādikilesānaṃ vasena nāmakāyassa ālasiyaṃ, tadeva rūpakāyassāpīti daṭṭhabbaṃ. Jambhanāti phandanā. Punappunaṃ jambhanā vijambhanā. Ānamanāti purato namanā. Vinamanāti pacchato namanā. Sannamanāti samantato namanā. Paṇamanāti yathā tantato uṭṭhitapesakāro kismiñcideva gahetvā ujuṃ kāyaṃ ussāpeti, evaṃ kāyassa uddhaṃ ṭhapanā. Byādhiyakanti uppannabyādhitā. Iti sabbehipi imehi padehi thinamiddhakāraṇānaṃ rāgādikilesānaṃ vasena kāyabaddhanameva kathitaṃ. Bhuttāvissāti bhuttavato. Bhattamucchāti bhattagelaññaṃ. Balavabhattena hi mucchāpatto viya hoti. Bhattakilamathoti bhattena kilantabhāvo. Bhattapariḷāhoti bhattadaratho. Tasmiñhi samaye pariḷāhuppattiyā upahatindriyo hoti, kāyo jīratīti. Kāyaduṭṭhullanti bhattaṃ nissāya kāyassa akammaññataṃ. Akalyatātiādi heṭṭhā vuttanayameva. Līnanti avipphārikatāya paṭikuṭitaṃ. Itare dve ākārabhāvaniddesā. Thinanti sappipiṇḍo viya avipphārikatāya ghanabhāvena ṭhitaṃ. Thiyanāti ākāraniddeso. Thiyibhāvo thiyitattaṃ, avipphāravaseneva baddhatāti attho. Imehi pana sabbehipi padehi thinamiddhakāraṇānaṃ rāgādikilesānaṃ vasena cittassa gilānākāro kathitoti veditabbo. Purimā cattāro dhammāti arati, tandī, vijambhitā, bhattasammadoti ete cattāro dhammā. Yadā thinamiddhaṃ uppannaṃ hoti, tadā aratiādīnampi sambhavato ‘‘upanissayakoṭiyā pana hotī’’ti vuttaṃ, upanissayakoṭiyā paccayo hotīti attho.
൧൪. ചതുത്ഥേ ഉദ്ദതസ്സ ഭാവോ ഉദ്ധച്ചം. യസ്സ ധമ്മസ്സ വസേന ഉദ്ധതം ഹോതി ചിത്തം, തംസമ്പയുത്താ വാ ധമ്മാ, സോ ധമ്മോ ഉദ്ദച്ചം. കുച്ഛിതം കതം കുകതം, ദുച്ചരിതം സുചരിതഞ്ച. അകതമ്പി ഹി കുകതമേവ. ഏവഞ്ഹി വത്താരോ ഹോന്തി ‘‘യം മയാ ന കതം, തം കുകത’’ന്തി. ഏവം കതാകതം ദുച്ചരിതം സുചരിതഞ്ച കുകതം, തം ആരബ്ഭ വിപ്പടിസാരവസേന പവത്തം പന ചിത്തം ഇധ കുകതന്തി വേദിതബ്ബം. തസ്സ ഭാവോ കുക്കുച്ചം. ചിത്തസ്സ ഉദ്ധതാകാരോതി ചിത്തസ്സ അവൂപസമാകാരോവ വുത്തോ. അവൂപസമലക്ഖണഞ്ഹി ഉദ്ധച്ചം. യഥാപവത്തസ്സ കതാകതാകാരവിസിട്ഠസ്സ ദുച്ചരിതസുചരിതസ്സ അനുസോചനവസേന വിരൂപം പടിസരണം വിപ്പടിസാരോ. കുക്കുച്ചസ്സപി കതാകതാനുസോചനവസേന ചിത്തവിക്ഖേപഭാവതോ അവൂപസമാകാരോ സമ്ഭവതീതി ആഹ – ‘‘ചേതസോ അവൂപസമോതി ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചസ്സേവതം നാമ’’ന്തി. സ്വേവ ച ചേതസോ അവൂപസമോതി ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചമേവ നിദ്ദിട്ഠം. തഞ്ച അത്തനോവ അത്തനാ സഹജാതം ന ഹോതീതി ആഹ – ‘‘അയം പന ഉപനിസ്സയകോടിയാ പച്ചയോ ഹോതീ’’തി. ഉപനിസ്സയപച്ചയതാ ച പുരിമുപ്പന്നവസേന വേദിതബ്ബാ.
14. Catutthe uddatassa bhāvo uddhaccaṃ. Yassa dhammassa vasena uddhataṃ hoti cittaṃ, taṃsampayuttā vā dhammā, so dhammo uddaccaṃ. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ, duccaritaṃ sucaritañca. Akatampi hi kukatameva. Evañhi vattāro honti ‘‘yaṃ mayā na kataṃ, taṃ kukata’’nti. Evaṃ katākataṃ duccaritaṃ sucaritañca kukataṃ, taṃ ārabbha vippaṭisāravasena pavattaṃ pana cittaṃ idha kukatanti veditabbaṃ. Tassa bhāvo kukkuccaṃ. Cittassa uddhatākāroti cittassa avūpasamākārova vutto. Avūpasamalakkhaṇañhi uddhaccaṃ. Yathāpavattassa katākatākāravisiṭṭhassa duccaritasucaritassa anusocanavasena virūpaṃ paṭisaraṇaṃ vippaṭisāro. Kukkuccassapi katākatānusocanavasena cittavikkhepabhāvato avūpasamākāro sambhavatīti āha – ‘‘cetaso avūpasamoti uddhaccakukkuccassevataṃ nāma’’nti. Sveva ca cetaso avūpasamoti uddhaccakukkuccameva niddiṭṭhaṃ. Tañca attanova attanā sahajātaṃ na hotīti āha – ‘‘ayaṃ pana upanissayakoṭiyā paccayo hotī’’ti. Upanissayapaccayatā ca purimuppannavasena veditabbā.
൧൫. പഞ്ചമേ വിഗതാ ചികിച്ഛാ അസ്സാതി വിചികിച്ഛാ. സഭാവം വിചിനന്തോ തായ കിച്ഛതീതി വാ വിചികിച്ഛാ.
15. Pañcame vigatā cikicchā assāti vicikicchā. Sabhāvaṃ vicinanto tāya kicchatīti vā vicikicchā.
൧൬. ഛട്ഠേ ഹേതും വാ പച്ചയം വാ ന ലഭതീതി ഏത്ഥ ഹേതുഗ്ഗഹണേന ജനകം കാരണമാഹ, പച്ചയഗ്ഗഹണേന അനുപാലനകം കാരണം. ഹേതുന്തി വാ ഉപാദാനകാരണം. പച്ചയന്തി സഹകാരണം വുത്തം. തന്തി കിലേസം. വിവട്ടേത്വാ അരഹത്തം ഗണ്ഹാതീതി വിവട്ടാഭിമുഖം ചിത്തം പേസേത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേന്തോ അരഹത്തഫലം ഗണ്ഹാതി. ഭിക്ഖായ ചരന്തി ഏത്ഥാതി ഭിക്ഖാചാരോ, ഗോചരഗാമസ്സേതം അധിവചനം, തസ്മിം ഭിക്ഖാചാരേ. വയം ആഗമ്മാതി ദാരഭരണാനുരൂപം വയം ആഗമ്മ. ആയൂഹന്തോതി ഉപചിനന്തോ. അങ്ഗാരപക്കന്തി വീതച്ചികങ്ഗാരേസു പക്കം. കിം നാമേതന്തി ഭിക്ഖൂ ഗരഹന്തോ ആഹ. ജീവമാനപേതകസത്തോതി ജീവമാനോ ഹുത്വാ ‘‘തേനേവ അത്തഭാവേന പേതഭാവം പത്തസത്തോ ഭവിസ്സതീ’’തി പരികപ്പവസേന വുത്തം. കുടന്തി പാനീയഘടം. യാവ ദാരുണന്തി അതിവിയ ദാരുണം. വിപാകോ കീദിസോ ഭവിസ്സതീതി തയാ കതകമ്മസ്സ ആയതിം അനുഭവിതബ്ബവിപാകോ കീദിസോ ഭവിസ്സതി.
16. Chaṭṭhe hetuṃ vā paccayaṃ vā na labhatīti ettha hetuggahaṇena janakaṃ kāraṇamāha, paccayaggahaṇena anupālanakaṃ kāraṇaṃ. Hetunti vā upādānakāraṇaṃ. Paccayanti sahakāraṇaṃ vuttaṃ. Tanti kilesaṃ. Vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhātīti vivaṭṭābhimukhaṃ cittaṃ pesetvā vipassanaṃ vaḍḍhento arahattaphalaṃ gaṇhāti. Bhikkhāya caranti etthāti bhikkhācāro, gocaragāmassetaṃ adhivacanaṃ, tasmiṃ bhikkhācāre. Vayaṃ āgammāti dārabharaṇānurūpaṃ vayaṃ āgamma. Āyūhantoti upacinanto. Aṅgārapakkanti vītaccikaṅgāresu pakkaṃ. Kiṃ nāmetanti bhikkhū garahanto āha. Jīvamānapetakasattoti jīvamāno hutvā ‘‘teneva attabhāvena petabhāvaṃ pattasatto bhavissatī’’ti parikappavasena vuttaṃ. Kuṭanti pānīyaghaṭaṃ. Yāva dāruṇanti ativiya dāruṇaṃ. Vipāko kīdiso bhavissatīti tayā katakammassa āyatiṃ anubhavitabbavipāko kīdiso bhavissati.
വിസങ്ഖരിത്വാതി ഛേദനഭേദനാദീഹി വിനാസേത്വാ. ദീപകമിഗപക്ഖിനോതി അത്തനോ നിസിന്നഭാവസ്സ ദീപനതോ ഏവംലദ്ധനാമാ മിഗപക്ഖിനോ, യേന അരഞ്ഞം നേത്വാ നേസാദോ തേസം സദ്ദേന ആഗതാഗതേ മിഗപക്ഖിനോ വധിത്വാ ഗണ്ഹാതി. ഥേരന്തി ചൂളപിണ്ഡപാതികതിസ്സത്ഥേരം. ഇദ്ധിയാ അഭിസങ്ഖരിത്വാതി അധിട്ഠാനാദിവസേന ഇദ്ധിം അഭിസങ്ഖരിത്വാ. ഉപയോഗത്ഥേ ചേതം കരണവചനം. അഗ്ഗിപപടികന്തി അച്ചികരണം, വിപ്ഫുലിങ്ഗന്തി അത്ഥോ. പസ്സന്തസ്സേവാതി അനാദരേ സാമിവചനം. തസ്സ ഥേരസ്സാതി തസ്സ മിലക്ഖതിസ്സത്ഥേരസ്സ. തസ്സാതി തസ്സാ അഗ്ഗിപപടികായ. പടിബലസ്സാതി ഉഗ്ഗഹണസജ്ഝായാദീസു പടിബലസ്സ. ദുക്ഖം ഉപനിസാ കാരണമേതിസ്സാതി ദുക്ഖൂപനിസാ, ദുക്ഖനിബന്ധനാ ദുക്ഖഹേതുകാ സദ്ധാതി വുത്തം ഹോതി. വത്തമുഖേന കമ്മട്ഠാനസ്സ കഥിതത്താ ‘‘വത്തസീസേ ഠത്വാ’’തി വുത്തം. പലാലവരണകന്തി പലാലപുഞ്ജം.
Visaṅkharitvāti chedanabhedanādīhi vināsetvā. Dīpakamigapakkhinoti attano nisinnabhāvassa dīpanato evaṃladdhanāmā migapakkhino, yena araññaṃ netvā nesādo tesaṃ saddena āgatāgate migapakkhino vadhitvā gaṇhāti. Theranti cūḷapiṇḍapātikatissattheraṃ. Iddhiyā abhisaṅkharitvāti adhiṭṭhānādivasena iddhiṃ abhisaṅkharitvā. Upayogatthe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Aggipapaṭikanti accikaraṇaṃ, vipphuliṅganti attho. Passantassevāti anādare sāmivacanaṃ. Tassa therassāti tassa milakkhatissattherassa. Tassāti tassā aggipapaṭikāya. Paṭibalassāti uggahaṇasajjhāyādīsu paṭibalassa. Dukkhaṃ upanisā kāraṇametissāti dukkhūpanisā, dukkhanibandhanā dukkhahetukā saddhāti vuttaṃ hoti. Vattamukhena kammaṭṭhānassa kathitattā ‘‘vattasīse ṭhatvā’’ti vuttaṃ. Palālavaraṇakanti palālapuñjaṃ.
ആരമ്ഭഥാതി സമഥവിപസ്സനാദീസു വീരിയം കരോഥ. നിക്കമഥാതി കോസജ്ജതോ നിക്ഖമഥ, കാമാനം വാ പനൂദനായ നിക്ഖമഥ, ഉഭയേനപി വീരിയമേവ വുത്തം. വീരിയഞ്ഹി ആരമ്ഭനകവസേന ആരമ്ഭോ, കോസജ്ജതോ നിക്ഖമനവസേന ‘‘നിക്കമോ’’തി വുച്ചതി. യുഞ്ജഥ ബുദ്ധസാസനേതി ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ പരിയത്തിപടിപത്തിപടിവേധസങ്ഖാതേ തിവിധസാസനേ യുഞ്ജഥ യോഗം കരോഥ. ഏവമനുയുഞ്ജന്താ മച്ചുനോ സേനം ധുനാഥ വിദ്ധംസേഥ. തത്ഥ മച്ചുനോ സേനന്തി –
Ārambhathāti samathavipassanādīsu vīriyaṃ karotha. Nikkamathāti kosajjato nikkhamatha, kāmānaṃ vā panūdanāya nikkhamatha, ubhayenapi vīriyameva vuttaṃ. Vīriyañhi ārambhanakavasena ārambho, kosajjato nikkhamanavasena ‘‘nikkamo’’ti vuccati. Yuñjatha buddhasāsaneti buddhassa bhagavato pariyattipaṭipattipaṭivedhasaṅkhāte tividhasāsane yuñjatha yogaṃ karotha. Evamanuyuñjantā maccuno senaṃ dhunātha viddhaṃsetha. Tattha maccuno senanti –
‘‘കാമാ തേ പഠമാ സേനാ, ദുതിയാ അരതി വുച്ചതി;
‘‘Kāmā te paṭhamā senā, dutiyā arati vuccati;
തതിയാ ഖുപ്പിപാസാ തേ, ചതുത്ഥീ തണ്ഹാ പവുച്ചതി.
Tatiyā khuppipāsā te, catutthī taṇhā pavuccati.
‘‘പഞ്ചമം ഥിനമിദ്ധം തേ, ഛട്ഠാ ഭീരൂ പവുച്ചതി;
‘‘Pañcamaṃ thinamiddhaṃ te, chaṭṭhā bhīrū pavuccati;
സത്തമീ വിചികിച്ഛാ തേ, മക്ഖോ ഥമ്ഭോ തേ അട്ഠമോ.
Sattamī vicikicchā te, makkho thambho te aṭṭhamo.
‘‘ലാഭോ സിലോകോ സക്കാരോ,
‘‘Lābho siloko sakkāro,
മിച്ഛാലദ്ധോ ച യോ യസോ;
Micchāladdho ca yo yaso;
യോ ചത്താനം സമുക്കംസേ,
Yo cattānaṃ samukkaṃse,
പരേ ച അവജാനാതി.
Pare ca avajānāti.
‘‘ഏസാ നമുചി തേ സേനാ, കണ്ഹസ്സാഭിപ്പഹാരിനീ;
‘‘Esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī;
ന നം അസൂരോ ജിനാതി, ജേത്വാ ച ലഭതേ സുഖ’’ന്തി. (സു॰ നി॰ ൪൩൮-൪൪൧) –
Na naṃ asūro jināti, jetvā ca labhate sukha’’nti. (su. ni. 438-441) –
ഏവമാഗതം കാമാദിഭേദം മച്ചുനോ സേനം. ഏത്ഥ ച യസ്മാ ആദിതോവ അഗാരിയഭൂതേ സത്തേ വത്ഥുകാമേസു കിലേസകാമാ മോസയന്തി, തേ അഭിഭുയ്യ അനഗാരിയഭാവം ഉപഗതാനം പന്തേസു സേനാസനേസു അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേസു വാ അധികുസലേസു ധമ്മേസു അരതി ഉപ്പജ്ജതി. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘പബ്ബജിതേന ഖോ, ആവുസോ, അഭിരതി ദുക്കരാ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൩൧). തതോ തേ പരപ്പടിബദ്ധജീവികത്താ ഖുപ്പിപാസാ ബാധതി, തായ ബാധിതാനം പരിയേസനതണ്ഹാ ചിത്തം കിലമയതി. അഥ നേസം കിലന്തചിത്താനം ഥിനമിദ്ധം ഓക്കമതി, തതോ വിസേസമനധിഗച്ഛന്താനം ദുരഭിസമ്ഭവേസു അരഞ്ഞവനപത്ഥേസു പന്തേസു സേനാസനേസു വിഹരതം ഉത്രാസസഞ്ഞിതാ ഭീരു ജായതി. തേസം ഉസ്സങ്കിതപരിസങ്കിതാനം ദീഘരത്തം വിവേകരസമനസ്സാദയമാനാനം വിഹരതം ‘‘ന സിയാ നു ഖോ ഏസ മഗ്ഗോ’’തി പടിപത്തിയം വിചികിച്ഛാ ഉപ്പജ്ജതി. തം വിനോദേത്വാ വിഹരതം അപ്പമത്തകേന വിസേസാധിഗമേന മാനമക്ഖഥമ്ഭാ ജായന്തി. തേപി വിനോദേത്വാ വിഹരതം തതോ അധികതരം വിസേസാധിഗമനം നിസ്സായ ലാഭസക്കാരസിലോകാ ഉപ്പജ്ജന്തി. ലാഭാദീഹി മുച്ഛിത്വാ ധമ്മപ്പതിരൂപകാനി പകാസേന്തോ മിച്ഛായസം അധിഗന്ത്വാ തത്ഥ ഠിതാ ജാതിആദീഹി അത്താനം ഉക്കംസേന്തി, പരം വമ്ഭേന്തി, തസ്മാ കാമാദീനം പഠമസേനാദിഭാവോ വേദിതബ്ബോ. നളാഗാരന്തി നളേഹി വിനദ്ധതിണച്ഛന്നഗേഹം.
Evamāgataṃ kāmādibhedaṃ maccuno senaṃ. Ettha ca yasmā āditova agāriyabhūte satte vatthukāmesu kilesakāmā mosayanti, te abhibhuyya anagāriyabhāvaṃ upagatānaṃ pantesu senāsanesu aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati uppajjati. Vuttañhetaṃ – ‘‘pabbajitena kho, āvuso, abhirati dukkarā’’ti (saṃ. ni. 4.331). Tato te parappaṭibaddhajīvikattā khuppipāsā bādhati, tāya bādhitānaṃ pariyesanataṇhā cittaṃ kilamayati. Atha nesaṃ kilantacittānaṃ thinamiddhaṃ okkamati, tato visesamanadhigacchantānaṃ durabhisambhavesu araññavanapatthesu pantesu senāsanesu viharataṃ utrāsasaññitā bhīru jāyati. Tesaṃ ussaṅkitaparisaṅkitānaṃ dīgharattaṃ vivekarasamanassādayamānānaṃ viharataṃ ‘‘na siyā nu kho esa maggo’’ti paṭipattiyaṃ vicikicchā uppajjati. Taṃ vinodetvā viharataṃ appamattakena visesādhigamena mānamakkhathambhā jāyanti. Tepi vinodetvā viharataṃ tato adhikataraṃ visesādhigamanaṃ nissāya lābhasakkārasilokā uppajjanti. Lābhādīhi mucchitvā dhammappatirūpakāni pakāsento micchāyasaṃ adhigantvā tattha ṭhitā jātiādīhi attānaṃ ukkaṃsenti, paraṃ vambhenti, tasmā kāmādīnaṃ paṭhamasenādibhāvo veditabbo. Naḷāgāranti naḷehi vinaddhatiṇacchannagehaṃ.
വിഹസ്സതീതി ഉഗ്ഗഹണസജ്ഝായനമനസികാരാദീഹി വിഹരിസ്സതി. ജാതിസംസാരന്തി പുനപ്പുനം ജാതിസങ്ഖാതസംസാരവട്ടം. ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സതീതി ദുക്ഖസ്സ അന്തസങ്ഖാതം നിബ്ബാനം സച്ഛികരിസ്സതി. പലാലപുഞ്ജാഹന്തി പലാലപുഞ്ജം അഹന്തി പദച്ഛേദോ. തതിയം ഠാനന്തി അനാഗാമിഫലം സന്ധായ വദതി.
Vihassatīti uggahaṇasajjhāyanamanasikārādīhi viharissati. Jātisaṃsāranti punappunaṃ jātisaṅkhātasaṃsāravaṭṭaṃ. Dukkhassantaṃ karissatīti dukkhassa antasaṅkhātaṃ nibbānaṃ sacchikarissati. Palālapuñjāhanti palālapuñjaṃ ahanti padacchedo. Tatiyaṃ ṭhānanti anāgāmiphalaṃ sandhāya vadati.
തിവസ്സഭിക്ഖുകാലേതി ഉപസമ്പദതോ തീണി വസ്സാനി അസ്സാതി തിവസ്സോ, തിവസ്സോ ച സോ ഭിക്ഖു ചാതി തിവസ്സഭിക്ഖു, തസ്സ, തേന വാ ഉപലക്ഖിതോ കാലോ തിവസ്സഭിക്ഖുകാലോ, തസ്മിം. യദാ സോ തിവസ്സോ ഭിക്ഖു നാമ ഹോതി, തദാതി വുത്തം ഹോതി. കമ്മം കരോതീതി ഭാവനാകമ്മം കരോതി. ഗന്ഥകമ്മന്തി ഗന്ഥവിസയം ഉഗ്ഗഹണാദികമ്മം. പിണ്ഡാപചിതിം കത്വാതി അന്തോവസ്സേ തേമാസം ദിന്നപിണ്ഡസ്സ കിലേസക്ഖയകരണേന അപചിതിം പൂജം കത്വാ. പിണ്ഡാപചിതിം കരോന്തോ ഹി ഭിക്ഖു യേഹി അത്തനോ യോ പിണ്ഡപാതോ ദിന്നോ, തേസം തസ്സ മഹപ്ഫലഭാവം ഇച്ഛന്തോ അത്തനോ സന്താനമേവ കിലേസക്ഖയകരണേന വിസോധേത്വാ അരഹത്തം ഗണ്ഹാതി.
Tivassabhikkhukāleti upasampadato tīṇi vassāni assāti tivasso, tivasso ca so bhikkhu cāti tivassabhikkhu, tassa, tena vā upalakkhito kālo tivassabhikkhukālo, tasmiṃ. Yadā so tivasso bhikkhu nāma hoti, tadāti vuttaṃ hoti. Kammaṃ karotīti bhāvanākammaṃ karoti. Ganthakammanti ganthavisayaṃ uggahaṇādikammaṃ. Piṇḍāpacitiṃ katvāti antovasse temāsaṃ dinnapiṇḍassa kilesakkhayakaraṇena apacitiṃ pūjaṃ katvā. Piṇḍāpacitiṃ karonto hi bhikkhu yehi attano yo piṇḍapāto dinno, tesaṃ tassa mahapphalabhāvaṃ icchanto attano santānameva kilesakkhayakaraṇena visodhetvā arahattaṃ gaṇhāti.
മഹാഭൂതീതി ഏത്ഥ പൂജാവചനോ മഹന്തസദ്ദോ, ഭൂതീതി ച നാമേകദേസേന തിസ്സഭൂതിത്ഥേരം ആലപതി. ഭവതി ഹി നാമേകദേസേനപി വോഹാരോ യഥാ ‘‘ദേവദത്തോ ദത്തോ’’തി. മഹാഭൂതീതി വാ പിയസമുദാഹാരോ, സോ മഹതി ഭൂതി വിഭൂതി പുഞ്ഞഞാണാദിസമ്പദാ അസ്സാതി മഹാഭൂതി. ഛന്നം സേപണ്ണിഗച്ഛമൂലന്തി സാഖാപലാസാദീഹി ഛന്നം ഘനച്ഛായം സേപണ്ണിഗച്ഛമൂലം. അസുഭകമ്മട്ഠാനം പാദകം കത്വാതി കേസാദിഅസുഭകോട്ഠാസഭാവനായ പടിലദ്ധം ഉപചാരസമാധിം അപ്പനാസമാധിം വാ പാദകം കത്വാ. അസുഭവിസയം ഉപചാരജ്ഝാനാദികമ്മമേവേത്ഥ ഉപരി പവത്തേതബ്ബഭാവനാകമ്മസ്സ കാരണഭാവതോ ഠാനന്തി കമ്മട്ഠാനം.
Mahābhūtīti ettha pūjāvacano mahantasaddo, bhūtīti ca nāmekadesena tissabhūtittheraṃ ālapati. Bhavati hi nāmekadesenapi vohāro yathā ‘‘devadatto datto’’ti. Mahābhūtīti vā piyasamudāhāro, so mahati bhūti vibhūti puññañāṇādisampadā assāti mahābhūti. Channaṃ sepaṇṇigacchamūlanti sākhāpalāsādīhi channaṃ ghanacchāyaṃ sepaṇṇigacchamūlaṃ. Asubhakammaṭṭhānaṃ pādakaṃ katvāti kesādiasubhakoṭṭhāsabhāvanāya paṭiladdhaṃ upacārasamādhiṃ appanāsamādhiṃ vā pādakaṃ katvā. Asubhavisayaṃ upacārajjhānādikammamevettha upari pavattetabbabhāvanākammassa kāraṇabhāvato ṭhānanti kammaṭṭhānaṃ.
സഹസ്സദ്വിസഹസ്സസങ്ഖാമത്തത്താ ‘‘മഹാഗണേ’’തി വുത്തം. അത്തനോ വസനട്ഠാനതോ ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാതി അത്തനോ വസനട്ഠാനതോ ആകാസേന ഗന്ത്വാ വിഹാരസമീപേ ഓതരിത്വാ ദിവാട്ഠാനേ നിസിന്നത്ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ. കിം ആഗതോസീതി കിംകാരണാ ആഗതോസി. സബ്ബേസു രത്തിദിവസഭാഗേസു ഓകാസം അലഭന്തോതി സോ കിര ഥേരോ ‘‘തുയ്ഹം ഓകാസോ ന ഭവിസ്സതി, ആവുസോ’’തി വുത്തേപി ‘‘വിതക്കമാളകേ ഠിതകാലേ പുച്ഛിസ്സാമി, ഭന്തേ’’തി വത്വാ ‘‘തസ്മിം ഠാനേ അഞ്ഞേ പുച്ഛിസ്സന്തീ’’തി വുത്തേ ‘‘ഭിക്ഖാചാരമഗ്ഗേ, ഭന്തേ’’തി വത്വാ ‘‘തത്രാപി അഞ്ഞേ പുച്ഛന്തീ’’തി വുത്തേ ദുപട്ടനിവാസനട്ഠാനേ, സങ്ഘാടിപാരുപനട്ഠാനേ, പത്തനീഹരണട്ഠാനേ, ഗാമേ ചരിത്വാ ആസനസാലായ യാഗുപീതകാലേ, ഭന്തേതി. തത്ഥാപി ഥേരാ അത്തനോ കങ്ഖം വിനോദേന്തി, ആവുസോതി. അന്തോഗാമതോ നിക്ഖമനകാലേ പുച്ഛിസ്സാമി, ഭന്തേതി. തത്രാപി അഞ്ഞേ പുച്ഛന്തി, ആവുസോതി. അന്തരാമഗ്ഗേ, ഭന്തേതി. ഭോജനസാലായ ഭത്തകിച്ചപരിയോസാനേ, ഭന്തേ. ദിവാട്ഠാനേ പാദധോവനകാലേ, ഭന്തേതി. തതോ പട്ഠായ യാവ അരുണാ അപരേ പുച്ഛന്തി, ആവുസോതി. ദന്തകട്ഠം ഗഹേത്വാ മുഖധോവനത്ഥം ഗമനകാലേ, ഭന്തേതി. തദാപി അഞ്ഞേ പുച്ഛന്തീതി. മുഖം ധോവിത്വാ ആഗമനകാലേ, ഭന്തേതി. തത്രാപി അഞ്ഞേ പുച്ഛിസ്സന്തീതി. സേനാസനം പവിസിത്വാ നിസിന്നകാലേ, ഭന്തേതി. തത്രാപി അഞ്ഞേ പുച്ഛന്തി, ആവുസോതി. ഏവം സബ്ബേസു രത്തിദിവസഭാഗേസു യാചമാനോ ഓകാസം ന ലഭി, തം സന്ധായേതം വുത്തം – ‘‘ഏവം ഓകാസേ അസതി മരണസ്സ കഥം ഓകാസം ലഭിസ്സഥാ’’തി. ഭന്തേ, നനു മുഖം ധോവിത്വാ സേനാസനം പവിസിത്വാ തയോ ചത്താരോ പല്ലങ്കേ ഉണ്ഹാപേത്വാ യോനിസോമനസികാരകമ്മം കരോന്താനം ഓകാസലാഭേന ഭവിതബ്ബം സിയാതി അധിപ്പായേന വദതി. മണിവണ്ണേതി ഇന്ദനീലമണിവണ്ണേ.
Sahassadvisahassasaṅkhāmattattā ‘‘mahāgaṇe’’ti vuttaṃ. Attano vasanaṭṭhānato therassa santikaṃ gantvāti attano vasanaṭṭhānato ākāsena gantvā vihārasamīpe otaritvā divāṭṭhāne nisinnattherassa santikaṃ gantvā. Kiṃ āgatosīti kiṃkāraṇā āgatosi. Sabbesu rattidivasabhāgesu okāsaṃ alabhantoti so kira thero ‘‘tuyhaṃ okāso na bhavissati, āvuso’’ti vuttepi ‘‘vitakkamāḷake ṭhitakāle pucchissāmi, bhante’’ti vatvā ‘‘tasmiṃ ṭhāne aññe pucchissantī’’ti vutte ‘‘bhikkhācāramagge, bhante’’ti vatvā ‘‘tatrāpi aññe pucchantī’’ti vutte dupaṭṭanivāsanaṭṭhāne, saṅghāṭipārupanaṭṭhāne, pattanīharaṇaṭṭhāne, gāme caritvā āsanasālāya yāgupītakāle, bhanteti. Tatthāpi therā attano kaṅkhaṃ vinodenti, āvusoti. Antogāmato nikkhamanakāle pucchissāmi, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchanti, āvusoti. Antarāmagge, bhanteti. Bhojanasālāya bhattakiccapariyosāne, bhante. Divāṭṭhāne pādadhovanakāle, bhanteti. Tato paṭṭhāya yāva aruṇā apare pucchanti, āvusoti. Dantakaṭṭhaṃ gahetvā mukhadhovanatthaṃ gamanakāle, bhanteti. Tadāpi aññe pucchantīti. Mukhaṃ dhovitvā āgamanakāle, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchissantīti. Senāsanaṃ pavisitvā nisinnakāle, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchanti, āvusoti. Evaṃ sabbesu rattidivasabhāgesu yācamāno okāsaṃ na labhi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘evaṃ okāse asati maraṇassa kathaṃ okāsaṃ labhissathā’’ti. Bhante, nanu mukhaṃ dhovitvā senāsanaṃ pavisitvā tayo cattāro pallaṅke uṇhāpetvā yonisomanasikārakammaṃ karontānaṃ okāsalābhena bhavitabbaṃ siyāti adhippāyena vadati. Maṇivaṇṇeti indanīlamaṇivaṇṇe.
ഘടേന്തസ്സേവാതി വായാമന്തസ്സേവ. വിസുദ്ധിപവാരണന്തി ‘‘പരിസുദ്ധോ അഹ’’ന്തി ഏവം പവത്തം വിസുദ്ധിപവാരണം. അരഹന്താനമേവ ഹേസാ പവാരണാ. കാളകം വാതി മഹന്തം കാളകം സന്ധായ വദതി, തിലകോ വാതി ഖുദ്ദകം സന്ധായ. ഉഭയേനപി സീലസ്സ പരിസുദ്ധഭാവമേവ വിഭാവേതി.
Ghaṭentassevāti vāyāmantasseva. Visuddhipavāraṇanti ‘‘parisuddho aha’’nti evaṃ pavattaṃ visuddhipavāraṇaṃ. Arahantānameva hesā pavāraṇā. Kāḷakaṃ vāti mahantaṃ kāḷakaṃ sandhāya vadati, tilako vāti khuddakaṃ sandhāya. Ubhayenapi sīlassa parisuddhabhāvameva vibhāveti.
പധാനകമ്മികാതി പധാനകമ്മേ നിയുത്താ. ലദ്ധമഗ്ഗന്തി ലദ്ധൂപായം, പഠമമേവ ലദ്ധൂപദേസന്തി വുത്തം ഹോതി. അപത്താനീതി ഛഡ്ഡിതാനി. അലാബൂനേവ സാരദേതി സരദകാലേ വാതാതപഹതാനി തത്ഥ തത്ഥ വിപ്പകിണ്ണഅലാബൂനി വിയ. കാപോതകാനീതി കപോതകവണ്ണാനി. താനി ദിസ്വാന കാ രതീതി താനി ഏവരൂപാനി അട്ഠീനി ദിസ്വാ തുമ്ഹാകം കാ നാമ രതി, നനു അപ്പമത്തകാപി രതി കാതും ന വട്ടതിയേവാതി അത്ഥോ. ദുതിയകഥം അകഥിതപുബ്ബോതി അത്തനോ വുഡ്ഢതരേന സദ്ധിം വുത്തവചനസ്സ പച്ചനീകം ദുതിയകഥം അകഥിതപുബ്ബോ.
Padhānakammikāti padhānakamme niyuttā. Laddhamagganti laddhūpāyaṃ, paṭhamameva laddhūpadesanti vuttaṃ hoti. Apattānīti chaḍḍitāni. Alābūneva sāradeti saradakāle vātātapahatāni tattha tattha vippakiṇṇaalābūni viya. Kāpotakānīti kapotakavaṇṇāni. Tāni disvāna kā ratīti tāni evarūpāni aṭṭhīni disvā tumhākaṃ kā nāma rati, nanu appamattakāpi rati kātuṃ na vaṭṭatiyevāti attho. Dutiyakathaṃ akathitapubboti attano vuḍḍhatarena saddhiṃ vuttavacanassa paccanīkaṃ dutiyakathaṃ akathitapubbo.
തദങ്ഗേന, തദങ്ഗസ്സ പഹാനം തദങ്ഗപ്പഹാനം. യഞ്ഹി രത്തിഭാഗേ സമുജ്ജലിതേന ദീപേന അന്ധകാരസ്സ വിയ തേന തേന വിപസ്സനായ അവയവഭൂതേന ഞാണങ്ഗേന പടിപക്ഖവസേനേവ തസ്സ തസ്സ പഹാതബ്ബധമ്മസ്സ പഹാനമിദം തദങ്ഗപ്പഹാനം നാമ. യഥാ കാമച്ഛന്ദാദയോ ന ചിത്തം പരിയുട്ഠായ തിട്ഠന്തി, ഏവം പരിയുട്ഠാനസ്സ നിസേധനം അപ്പവത്തികരണം വിക്ഖമ്ഭനം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം. യഞ്ഹി സസേവാലേ ഉദകേ പക്ഖിത്തേന ഘടേന സേവാലസ്സ വിയ തേന തേന ലോകിയസമാധിനാ നീവരണാദീനം പച്ചനീകധമ്മാനം വിക്ഖമ്ഭനമിദം വിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനം നാമ. സമ്മാ ഉപച്ഛിജ്ജന്തി ഏതേന കിലേസാതി സമുച്ഛേദോ, പഹീയന്തി ഏതേന കിലേസാതി പഹാനം, സമുച്ഛേദസങ്ഖാതം പഹാനം നിരവസേസപ്പഹാനന്തി സമുച്ഛേദപ്പഹാനം. യഞ്ഹി അസനിവിചക്കാഭിഹതസ്സ രുക്ഖസ്സ വിയ അരിയമഗ്ഗഞാണേന സംയോജനാദീനം ധമ്മാനം യഥാ ന പുന വത്തന്തി, ഏവം പഹാനമിദം സമുച്ഛേദപ്പഹാനം നാമ. പടിപ്പസ്സമ്ഭതി വൂപസമ്മതി കിലേസദരഥോ ഏതായാതി പടിപ്പസ്സദ്ധി, ഫലം, സായേവ പഹാനന്തി പടിപ്പസ്സദ്ധിപ്പഹാനം. സബ്ബേ കിലേസാ സബ്ബസങ്ഖതാ വാ നിസ്സരന്തി അപഗച്ഛന്തി ഏതേനാതി നിസ്സരണം, നിബ്ബാനം, തദേവ പഹാനന്തി നിസ്സരണപ്പഹാനം. പടിപ്പസ്സമ്ഭയമാനന്തി പടിപ്പസ്സമ്ഭം കിലേസവൂപസമം കുരുമാനം. ലോകിയലോകുത്തരേഹീതി തദങ്ഗവിക്ഖമ്ഭനപ്പഹാനാനം ലോകിയത്താ, ഇതരേസം ലോകുത്തരത്താ വുത്തം.
Tadaṅgena, tadaṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Yañhi rattibhāge samujjalitena dīpena andhakārassa viya tena tena vipassanāya avayavabhūtena ñāṇaṅgena paṭipakkhavaseneva tassa tassa pahātabbadhammassa pahānamidaṃ tadaṅgappahānaṃ nāma. Yathā kāmacchandādayo na cittaṃ pariyuṭṭhāya tiṭṭhanti, evaṃ pariyuṭṭhānassa nisedhanaṃ appavattikaraṇaṃ vikkhambhanaṃ vikkhambhanappahānaṃ. Yañhi sasevāle udake pakkhittena ghaṭena sevālassa viya tena tena lokiyasamādhinā nīvaraṇādīnaṃ paccanīkadhammānaṃ vikkhambhanamidaṃ vikkhambhanappahānaṃ nāma. Sammā upacchijjanti etena kilesāti samucchedo, pahīyanti etena kilesāti pahānaṃ, samucchedasaṅkhātaṃ pahānaṃ niravasesappahānanti samucchedappahānaṃ. Yañhi asanivicakkābhihatassa rukkhassa viya ariyamaggañāṇena saṃyojanādīnaṃ dhammānaṃ yathā na puna vattanti, evaṃ pahānamidaṃ samucchedappahānaṃ nāma. Paṭippassambhati vūpasammati kilesadaratho etāyāti paṭippassaddhi, phalaṃ, sāyeva pahānanti paṭippassaddhippahānaṃ. Sabbe kilesā sabbasaṅkhatā vā nissaranti apagacchanti etenāti nissaraṇaṃ, nibbānaṃ, tadeva pahānanti nissaraṇappahānaṃ. Paṭippassambhayamānanti paṭippassambhaṃ kilesavūpasamaṃ kurumānaṃ. Lokiyalokuttarehīti tadaṅgavikkhambhanappahānānaṃ lokiyattā, itaresaṃ lokuttarattā vuttaṃ.
നിമീയതി ഫലം ഏതേന ഉപ്പജ്ജനട്ഠാനേ പക്ഖിപമാനം വിയ ഹോതീതി നിമിത്തം, കാരണസ്സേതം അധിവചനം. അസുഭസ്സ നിമിത്തം, അസുഭമേവ വാ നിമിത്തന്തി അസുഭനിമിത്തം. അസുഭനിസ്സിതമ്പി ഹി ഝാനം നിസ്സിതേ നിസ്സയവോഹാരേന അസുഭന്തി വോഹരീയതി യഥാ ‘‘മഞ്ചാ ഉക്കുട്ഠിം കരോന്തീ’’തി. തേനേവാഹ – ‘‘ദസസു അസുഭേസു ഉപ്പന്നം സാരമ്മണം പഠമജ്ഝാന’’ന്തി. അനിച്ചേ അനിച്ചന്തിആദിനാ നയേന വുത്തസ്സാതി ഇമിനാ ചതുബ്ബിധം യോനിസോമനസികാരം ദസ്സേതി. ഹേട്ഠാ ചേത്ഥ ഇധ ച ചതുബ്ബിധസ്സ അയോനിസോമനസികാരസ്സ യോനിസോമനസികാരസ്സ ച ഗഹണം നിരവസേസദസ്സനത്ഥം കതന്തി ദട്ഠബ്ബം. തേസു പന അസുഭേ ‘‘അസുഭ’’ന്തി മനസികാരോ ഇധാധിപ്പേതോ, തദനുകൂലത്താ വാ ഇതരേസമ്പി ഗഹണം ദട്ഠബ്ബം.
Nimīyati phalaṃ etena uppajjanaṭṭhāne pakkhipamānaṃ viya hotīti nimittaṃ, kāraṇassetaṃ adhivacanaṃ. Asubhassa nimittaṃ, asubhameva vā nimittanti asubhanimittaṃ. Asubhanissitampi hi jhānaṃ nissite nissayavohārena asubhanti voharīyati yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Tenevāha – ‘‘dasasu asubhesu uppannaṃ sārammaṇaṃ paṭhamajjhāna’’nti. Anicce aniccantiādinā nayena vuttassāti iminā catubbidhaṃ yonisomanasikāraṃ dasseti. Heṭṭhā cettha idha ca catubbidhassa ayonisomanasikārassa yonisomanasikārassa ca gahaṇaṃ niravasesadassanatthaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Tesu pana asubhe ‘‘asubha’’nti manasikāro idhādhippeto, tadanukūlattā vā itaresampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
ഏകാദസസു അസുഭേസു പടികൂലാകാരസ്സ ഉഗ്ഗണ്ഹനം, യഥാ വാ തത്ഥ ഉഗ്ഗഹനിമിത്തം ഉപ്പജ്ജതി, തഥാ പടിപത്തി അസുഭനിമിത്തസ്സ ഉഗ്ഗഹോ. ഉപചാരപ്പനാവഹായ അസുഭഭാവനായ അനുയുഞ്ജനം അസുഭഭാവനാനുയോഗോ. ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുനോ ഥിനമിദ്ധാഭിഭവാഭാവാ ഓതാരം അലഭമാനോ കാമച്ഛന്ദോ പഹീയതീതി വദന്തി. ഭോജനനിസ്സിതം പന ആഹാരേ പടികൂലസഞ്ഞം, തബ്ബിപരിണാമസ്സ തദാധാരസ്സ തസ്സ ച ഉദരിയഭൂതസ്സ അസുഭതാദസ്സനം, കായസ്സ ച ആഹാരട്ഠിതികതാദസ്സനം യോ ഉപ്പാദേതി, സോ വിസേസതോ ഭോജനേ പമാണഞ്ഞൂ നാമ, തസ്സ ച കാമച്ഛന്ദോ പഹീയതേവ. ദസവിധഞ്ഹി അസുഭനിമിത്തന്തി പാകടവസേന വുത്തം. കായഗതാസതിം പന ഗഹേത്വാ ഏകാദസവിധമ്പി അസുഭനിമിത്തം വേദിതബ്ബം.
Ekādasasu asubhesu paṭikūlākārassa uggaṇhanaṃ, yathā vā tattha uggahanimittaṃ uppajjati, tathā paṭipatti asubhanimittassa uggaho. Upacārappanāvahāya asubhabhāvanāya anuyuñjanaṃ asubhabhāvanānuyogo. Bhojane mattaññuno thinamiddhābhibhavābhāvā otāraṃ alabhamāno kāmacchando pahīyatīti vadanti. Bhojananissitaṃ pana āhāre paṭikūlasaññaṃ, tabbipariṇāmassa tadādhārassa tassa ca udariyabhūtassa asubhatādassanaṃ, kāyassa ca āhāraṭṭhitikatādassanaṃ yo uppādeti, so visesato bhojane pamāṇaññū nāma, tassa ca kāmacchando pahīyateva. Dasavidhañhi asubhanimittanti pākaṭavasena vuttaṃ. Kāyagatāsatiṃ pana gahetvā ekādasavidhampi asubhanimittaṃ veditabbaṃ.
അഭുത്വാ ഉദകം പിവേതി പാനീയസ്സ ഓകാസദാനത്ഥം ചത്താരോ പഞ്ച ആലോപേ അഭുത്വാ പാനീയം പിവേയ്യാതി അത്ഥോ. തേന വുത്തം – ‘‘ചതുന്നം പഞ്ചന്നം ആലോപാനം ഓകാസേ സതീ’’തി. അഭിധമ്മടീകാകാരേന പനേത്ഥ ‘‘ചത്താരോ പഞ്ച ആലോപേ, ഭുത്വാന ഉദകം പിവേ’’തി പാഠം പരികപ്പേത്വാ അഞ്ഞഥാ അത്ഥോ വണ്ണിതോ, സോ അട്ഠകഥായ ന സമേതി. അസുഭകമ്മികതിസ്സത്ഥേരോ ദന്തട്ഠിദസ്സാവീ.
Abhutvā udakaṃ piveti pānīyassa okāsadānatthaṃ cattāro pañca ālope abhutvā pānīyaṃ piveyyāti attho. Tena vuttaṃ – ‘‘catunnaṃpañcannaṃ ālopānaṃ okāse satī’’ti. Abhidhammaṭīkākārena panettha ‘‘cattāro pañca ālope, bhutvāna udakaṃ pive’’ti pāṭhaṃ parikappetvā aññathā attho vaṇṇito, so aṭṭhakathāya na sameti. Asubhakammikatissatthero dantaṭṭhidassāvī.
൧൭. സത്തമേ മിജ്ജതി ഹിതഫരണവസേന സിനിയ്ഹതീതി മിത്തോ, ഹിതേസീ പുഗ്ഗലോ, തസ്മിം മിത്തേ ഭവാ, മിത്തസ്സ വാ ഏസാതി മേത്താ, ഹിതേസിതാ. തത്ഥ ‘‘മേത്താ’’തി വുത്തേ അപ്പനാപി ഉപചാരോപി വട്ടതി സാധാരണവചനഭാവതോതി ആഹ – ‘‘മേത്താതി ഏത്താവതാ പുബ്ബഭാഗോപി വട്ടതീ’’തി. അപി-സദ്ദോ അപ്പനം സമ്പിണ്ഡേതി. അപ്പനം അപ്പത്തായ മേത്തായ സുട്ഠു മുച്ചനസ്സ അഭാവതോ ചേതോവിമുത്തീതി ‘‘അപ്പനാവ അധിപ്പേതാ’’തി വുത്തം.
17. Sattame mijjati hitapharaṇavasena siniyhatīti mitto, hitesī puggalo, tasmiṃ mitte bhavā, mittassa vā esāti mettā, hitesitā. Tattha ‘‘mettā’’ti vutte appanāpi upacāropi vaṭṭati sādhāraṇavacanabhāvatoti āha – ‘‘mettāti ettāvatā pubbabhāgopi vaṭṭatī’’ti. Api-saddo appanaṃ sampiṇḍeti. Appanaṃ appattāya mettāya suṭṭhu muccanassa abhāvato cetovimuttīti ‘‘appanāva adhippetā’’ti vuttaṃ.
സത്തേസു മേത്തായനസ്സ ഹിതൂപസംഹാരസ്സ ഉപ്പാദനം പവത്തനം മേത്താനിമിത്തസ്സ ഉഗ്ഗഹോ. പഠമുപ്പന്നോ മേത്താമനസികാരോ പരതോ ഉപ്പജ്ജനകസ്സ കാരണഭാവതോ മേത്താമനസികാരോവ മേത്താനിമിത്തം. കമ്മംയേവ സകം ഏതേസന്തി കമ്മസ്സകാ, സത്താ, തബ്ഭാവോ കമ്മസ്സകതാ, കമ്മദായാദതാ. ദോസമേത്താസു യാഥാവതോ ആദീനവാനിസംസാനം പടിസങ്ഖാനവീമംസാ ഇധ പടിസങ്ഖാനം. മേത്താവിഹാരീകല്യാണമിത്തവന്തതാ ഇധ കല്യാണമിത്തതാ. ഓദിസ്സകഅനോദിസ്സകദിസാഫരണാനന്തി അത്തഅതിപിയമജ്ഝത്തവേരിവസേന ഓദിസ്സകതാ, സീമാസമ്ഭേദേ കതേ അനോദിസ്സകതാ, ഏകാദിദിസാഫരണവസേന ദിസാഫരണതാ മേത്തായ ഉഗ്ഗഹണേ വേദിതബ്ബാ. വിഹാരരച്ഛഗാമാദിവസേന വാ ഓദിസ്സകദിസാഫരണം. വിഹാരാദിഉദ്ദേസരഹിതം പുരത്ഥിമാദിദിസാവസേന അനോദിസ്സകദിസാഫരണം. ഏവം വാ ദ്വിധാ ഉഗ്ഗഹണം സന്ധായ – ‘‘ഓദിസ്സകഅനോദിസ്സകദിസാഫരണ’’ന്തി വുത്തം. ഉഗ്ഗഹോ ച യാവ ഉപചാരാ ദട്ഠബ്ബോ. ഉഗ്ഗഹിതായ ആസേവനാ ഭാവനാ. തത്ഥ സബ്ബേ സത്താ, പാണാ, ഭൂതാ, പുഗ്ഗലാ, അത്തഭാവപരിയാപന്നാതി ഏതേസം വസേന പഞ്ചവിധാ. ഏകേകസ്മിം അവേരാ ഹോന്തു, അബ്യാപജ്ഝാ, അനീഘാ, സുഖീ അത്താനം പരിഹരന്തൂതി ചതുധാ പവത്തിതോ വീസതിവിധാ അനോധിസോഫരണാ മേത്താ. സബ്ബാ ഇത്ഥിയോ, പുരിസാ, അരിയാ, അനരിയാ, ദേവാ, മനുസ്സാ, വിനിപാതികാതി സത്താധികരണവസേന പവത്താ സത്തവിധാ അട്ഠവീസതിവിധാ വാ, ദസഹി ദിസാഹി ദിസാധികരണവസേന പവത്താ ദസവിധാ ച, ഏകേകായ വാ ദിസായ സത്താദിഇത്ഥാദിഅവേരാദിഭേദേന അസീതാധികചതുസതപ്പഭേദാ ച ഓധിസോഫരണാ വേദിതബ്ബാ. മേത്തം ഭാവേന്തസ്സാതി മേത്താഝാനം ഭാവേന്തസ്സ. ത്വം ഏതസ്സ കുദ്ധോതിആദി പച്ചവേക്ഖണാവിധിദസ്സനം. അപ്പടിച്ഛിതപഹേണകം വിയാതി അസമ്പടിച്ഛിതപണ്ണാകാരം വിയ. പടിസങ്ഖാനേതി വീമംസായം. വത്തനിഅടവിയം അത്തഗുത്തത്ഥേരസദിസേ.
Sattesu mettāyanassa hitūpasaṃhārassa uppādanaṃ pavattanaṃ mettānimittassa uggaho. Paṭhamuppanno mettāmanasikāro parato uppajjanakassa kāraṇabhāvato mettāmanasikārova mettānimittaṃ. Kammaṃyeva sakaṃ etesanti kammassakā, sattā, tabbhāvo kammassakatā, kammadāyādatā. Dosamettāsu yāthāvato ādīnavānisaṃsānaṃ paṭisaṅkhānavīmaṃsā idha paṭisaṅkhānaṃ. Mettāvihārīkalyāṇamittavantatā idha kalyāṇamittatā. Odissakaanodissakadisāpharaṇānanti attaatipiyamajjhattaverivasena odissakatā, sīmāsambhede kate anodissakatā, ekādidisāpharaṇavasena disāpharaṇatā mettāya uggahaṇe veditabbā. Vihāraracchagāmādivasena vā odissakadisāpharaṇaṃ. Vihārādiuddesarahitaṃ puratthimādidisāvasena anodissakadisāpharaṇaṃ. Evaṃ vā dvidhā uggahaṇaṃ sandhāya – ‘‘odissakaanodissakadisāpharaṇa’’nti vuttaṃ. Uggaho ca yāva upacārā daṭṭhabbo. Uggahitāya āsevanā bhāvanā. Tattha sabbe sattā, pāṇā, bhūtā, puggalā, attabhāvapariyāpannāti etesaṃ vasena pañcavidhā. Ekekasmiṃ averā hontu, abyāpajjhā, anīghā, sukhī attānaṃ pariharantūti catudhā pavattito vīsatividhā anodhisopharaṇā mettā. Sabbā itthiyo, purisā, ariyā, anariyā, devā, manussā, vinipātikāti sattādhikaraṇavasena pavattā sattavidhā aṭṭhavīsatividhā vā, dasahi disāhi disādhikaraṇavasena pavattā dasavidhā ca, ekekāya vā disāya sattādiitthādiaverādibhedena asītādhikacatusatappabhedā ca odhisopharaṇā veditabbā. Mettaṃ bhāventassāti mettājhānaṃ bhāventassa. Tvaṃ etassa kuddhotiādi paccavekkhaṇāvidhidassanaṃ. Appaṭicchitapaheṇakaṃ viyāti asampaṭicchitapaṇṇākāraṃ viya. Paṭisaṅkhāneti vīmaṃsāyaṃ. Vattaniaṭaviyaṃ attaguttattherasadise.
൧൮. അട്ഠമേ കുസലധമ്മസമ്പടിപത്തിയാ പട്ഠപനസഭാവതായ തപ്പടിപക്ഖാനം വിസോസനസഭാവതായ ച ആരമ്ഭധാതുആദിതോ പവത്തവീരിയന്തി ആഹ – ‘‘പഠമാരമ്ഭവീരിയ’’ന്തി. യസ്മാ പഠമാരമ്ഭമത്തസ്സ കോസജ്ജവിധമനം ഥാമഗമനഞ്ച നത്ഥി, തസ്മാ വുത്തം – ‘‘കോസജ്ജതോ നിക്ഖന്തത്താ തതോ ബലവതര’’ന്തി. യസ്മാ പന അപരാപരുപ്പത്തിയാ ലദ്ധാസേവനം ഉപരൂപരി വിസേസം ആവഹന്തം അതിവിയ ഥാമഗതമേവ ഹോതി, തസ്മാ വുത്തം – ‘‘പരം പരം ഠാനം അക്കമനതോ തതോപി ബലവതര’’ന്തി. പനൂദനായാതി നീഹരണായ. യഥാ മഹതോ പലിഘസ്സ ഉഗ്ഘാടകജനസ്സ മഹന്തോ ഉസ്സാഹോ ഇച്ഛിതബ്ബോ, ഏവമിധാപീതി ‘‘നിക്കമോ ചേതസോ പലിഘുഗ്ഘാടനായാ’’തി വുത്തം. മഹാപരക്കമോ ഏവ പരേന കതം ബന്ധനം ഛിന്ദേയ്യ, ഏവമിധാപീതി വുത്തം – ‘‘പരക്കമോ ചേതസോ ബന്ധനച്ഛേദനായാ’’തി.
18. Aṭṭhame kusaladhammasampaṭipattiyā paṭṭhapanasabhāvatāya tappaṭipakkhānaṃ visosanasabhāvatāya ca ārambhadhātuādito pavattavīriyanti āha – ‘‘paṭhamārambhavīriya’’nti. Yasmā paṭhamārambhamattassa kosajjavidhamanaṃ thāmagamanañca natthi, tasmā vuttaṃ – ‘‘kosajjato nikkhantattā tato balavatara’’nti. Yasmā pana aparāparuppattiyā laddhāsevanaṃ uparūpari visesaṃ āvahantaṃ ativiya thāmagatameva hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavatara’’nti. Panūdanāyāti nīharaṇāya. Yathā mahato palighassa ugghāṭakajanassa mahanto ussāho icchitabbo, evamidhāpīti ‘‘nikkamo cetaso palighugghāṭanāyā’’ti vuttaṃ. Mahāparakkamo eva parena kataṃ bandhanaṃ chindeyya, evamidhāpīti vuttaṃ – ‘‘parakkamo cetaso bandhanacchedanāyā’’ti.
ആരദ്ധം സംസാധിതം പരിപൂരിതം വീരിയം ഏതസ്സാതി ആരദ്ധവീരിയോ, നിപ്ഫന്നവീരിയോ, ആരദ്ധം പട്ഠപിതം വീരിയം ഏതസ്സാതി ആരദ്ധവീരിയോ. വീരിയാരമ്ഭപ്പസുതോതി ആഹ – ‘‘ആരദ്ധവീരിയസ്സാതി പരിപുണ്ണവീരിയസ്സചേവ പഗ്ഗഹിതവീരിയസ്സ ചാ’’തി. ചതുദോസാപഗതന്തി അതിലീനതാദീഹി ചതൂഹി ദോസേഹി അപഗതം. ചതുദോസാപഗതത്തമേവ വിഭാവേതി ‘‘ന ച അതിലീന’’ന്തിആദിനാ. അതിലീനഞ്ഹി ഭാവനാചിത്തം കോസജ്ജപക്ഖികം സിയാ, അതിപഗ്ഗഹിതഞ്ച ഉദ്ധച്ചപക്ഖികം. ഭാവനാവീഥിം അനജ്ഝോഗാഹേത്വാ സങ്കോചാപത്തി അതിലീനതാ. അജ്ഝോഗാഹേത്വാ അന്തോസങ്കോചോ അജ്ഝത്തം സംഖിത്തതാ. അതിപഗ്ഗഹിതതാ അച്ചാരദ്ധവീരിയതാ. ബഹിദ്ധാ വിക്ഖിത്തതാ ബഹിവിസടവിതക്കാനുധാവനാ. തദേതം വീരിയം ചങ്കമാദികായികപ്പയോഗാവഹം കായികം, തദഞ്ഞം ചേതസികം. രത്തിദിവസ്സ പഞ്ച കോട്ഠാസേതി പുബ്ബണ്ഹസായന്ഹപഠമമജ്ഝിമപച്ഛിമയാമസങ്ഖാതേ പഞ്ച കോട്ഠാസേ. തദുഭയമ്പീതി കായികം ചേതസികഞ്ച വീരിയം. മിലക്ഖതിസ്സത്ഥേരസ്സ മഹാസീവത്ഥേരസ്സ ച വത്ഥു ഹേട്ഠാ ദസ്സിതമേവ.
Āraddhaṃ saṃsādhitaṃ paripūritaṃ vīriyaṃ etassāti āraddhavīriyo, nipphannavīriyo, āraddhaṃ paṭṭhapitaṃ vīriyaṃ etassāti āraddhavīriyo. Vīriyārambhappasutoti āha – ‘‘āraddhavīriyassāti paripuṇṇavīriyassaceva paggahitavīriyassa cā’’ti. Catudosāpagatanti atilīnatādīhi catūhi dosehi apagataṃ. Catudosāpagatattameva vibhāveti ‘‘na ca atilīna’’ntiādinā. Atilīnañhi bhāvanācittaṃ kosajjapakkhikaṃ siyā, atipaggahitañca uddhaccapakkhikaṃ. Bhāvanāvīthiṃ anajjhogāhetvā saṅkocāpatti atilīnatā. Ajjhogāhetvā antosaṅkoco ajjhattaṃ saṃkhittatā. Atipaggahitatā accāraddhavīriyatā. Bahiddhā vikkhittatā bahivisaṭavitakkānudhāvanā. Tadetaṃ vīriyaṃ caṅkamādikāyikappayogāvahaṃ kāyikaṃ, tadaññaṃ cetasikaṃ. Rattidivassa pañca koṭṭhāseti pubbaṇhasāyanhapaṭhamamajjhimapacchimayāmasaṅkhāte pañca koṭṭhāse. Tadubhayampīti kāyikaṃ cetasikañca vīriyaṃ. Milakkhatissattherassa mahāsīvattherassa ca vatthu heṭṭhā dassitameva.
പീതിമല്ലകത്ഥേരസ്സ വത്ഥു പന ഏവം വേദിതബ്ബം. സോ കിര ഗിഹികാലേ മല്ലയുദ്ധായ ആഹിണ്ഡന്തോ തീസു രജ്ജേസു പടാകം ഗഹേത്വാ തമ്ബപണ്ണിദീപം ആഗമ്മ രാജാനം ദിസ്വാ രഞ്ഞാ കതാനുഗ്ഗഹോ ഏകദിവസം കിലഞ്ചകാസനസാലാദ്വാരേന ഗച്ഛന്തോ ‘‘രൂപം, ഭിക്ഖവേ, ന തുമ്ഹാകം, തം പജഹഥ, തം വോ പഹീനം ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ ഭവിസ്സതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൩൩-൩൪; ൪.൧൦൨; മ॰ നി॰ ൧.൨൪൭) നതുമ്ഹാകവഗ്ഗം സുത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘നേവ കിര രൂപം അത്തനോ, ന വേദനാ’’തി. സോ തംയേവ അങ്കുസം കത്വാ നിക്ഖമിത്വാ മഹാവിഹാരം ഗന്ത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചിത്വാ പബ്ബജിതോ ഉപസമ്പന്നോ ദ്വേമാതികാ പഗുണം കത്വാ തിംസ ഭിക്ഖൂ ഗഹേത്വാ അവരവാലിയഅങ്ഗണം ഗന്ത്വാ സമണധമ്മം അകാസി. പാദേസു അവഹന്തേസു ജണ്ണുകേഹി ചങ്കമതി. തമേനം രത്തിം ഏകോ മിഗലുദ്ദകോ ‘‘മിഗോ’’തി മഞ്ഞമാനോ പഹരി, സത്തി വിനിവിജ്ഝിത്വാ ഗതാ. സോ തം സത്തിം ഹരാപേത്വാ പഹാരമുഖാനി തിണവട്ടിയാ പൂരാപേത്വാ പാസാണപിട്ഠിയം അത്താനം നിസീദാപേത്വാ ഓകാസം കാരേത്വാ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പത്വാ ഉക്കാസിതസദ്ദേന ആഗതാനം ഭിക്ഖൂനം ബ്യാകരിത്വാ ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
Pītimallakattherassa vatthu pana evaṃ veditabbaṃ. So kira gihikāle mallayuddhāya āhiṇḍanto tīsu rajjesu paṭākaṃ gahetvā tambapaṇṇidīpaṃ āgamma rājānaṃ disvā raññā katānuggaho ekadivasaṃ kilañcakāsanasālādvārena gacchanto ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī’’ti (saṃ. ni. 3.33-34; 4.102; ma. ni. 1.247) natumhākavaggaṃ sutvā cintesi – ‘‘neva kira rūpaṃ attano, na vedanā’’ti. So taṃyeva aṅkusaṃ katvā nikkhamitvā mahāvihāraṃ gantvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajito upasampanno dvemātikā paguṇaṃ katvā tiṃsa bhikkhū gahetvā avaravāliyaaṅgaṇaṃ gantvā samaṇadhammaṃ akāsi. Pādesu avahantesu jaṇṇukehi caṅkamati. Tamenaṃ rattiṃ eko migaluddako ‘‘migo’’ti maññamāno pahari, satti vinivijjhitvā gatā. So taṃ sattiṃ harāpetvā pahāramukhāni tiṇavaṭṭiyā pūrāpetvā pāsāṇapiṭṭhiyaṃ attānaṃ nisīdāpetvā okāsaṃ kāretvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā ukkāsitasaddena āgatānaṃ bhikkhūnaṃ byākaritvā imaṃ udānaṃ udānesi –
‘‘ഭാസിതം ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ, സബ്ബലോകഗ്ഗവാദിനോ;
‘‘Bhāsitaṃ buddhaseṭṭhassa, sabbalokaggavādino;
ന തുമ്ഹാകം ഇദം രൂപം, തം ജഹേയ്യാഥ ഭിക്ഖവോ. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൭൩; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൦൬);
Na tumhākaṃ idaṃ rūpaṃ, taṃ jaheyyātha bhikkhavo. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106);
‘‘അനിച്ചാ വത സങ്ഖാരാ, ഉപ്പാദവയധമ്മിനോ;
‘‘Aniccā vata saṅkhārā, uppādavayadhammino;
ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുജ്ഝന്തി, തേസം വൂപസമോ സുഖോ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൭൩; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൦൬; ഥേരഗാ॰ ൧൧൬൮);
Uppajjitvā nirujjhanti, tesaṃ vūpasamo sukho’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106; theragā. 1168);
കുടുമ്ബിയപുത്തതിസ്സത്ഥേരസ്സപി വത്ഥു ഏവം വേദിതബ്ബം. സാവത്ഥിയം കിര തിസ്സോ നാമ കുടുമ്ബിയപുത്തോ ചത്താലീസ ഹിരഞ്ഞകോടിയോ പഹായ പബ്ബജിത്വാ അഗാമകേ അരഞ്ഞേ വിഹരതി, തസ്സ കനിട്ഠഭാതുഭരിയാ ‘‘ഗച്ഛഥ, നം ജീവിതാ വോരോപേഥാ’’തി പഞ്ചസതേ ചോരേ പേസേസി, തേ ഗന്ത്വാ ഥേരം പരിവാരേത്വാ നിസീദിംസു. ഥേരോ ആഹ – ‘‘കസ്മാ ആഗതത്ഥ ഉപാസകാ’’തി? തം ജീവിതാ വോരോപേസ്സാമാതി. പാടിഭോഗം മേ ഉപാസകാ ഗഹേത്വാ അജ്ജേകരത്തിം ജീവിതം ദേഥാതി. കോ തേ, സമണ, ഇമസ്മിം ഠാനേ പാടിഭോഗോ ഭവിസ്സതീതി? ഥേരോ മഹന്തം പാസാണം ഗഹേത്വാ ഊരുട്ഠീനി ഭിന്ദിത്വാ ‘‘വട്ടതി ഉപാസകാ പാടിഭോഗോ’’തി ആഹ. തേ അപക്കമിത്വാ ചങ്കമനസീസേ അഗ്ഗിം കത്വാ നിപജ്ജിംസു. ഥേരസ്സ വേദനം വിക്ഖമ്ഭേത്വാ സീലം പച്ചവേക്ഖതോ പരിസുദ്ധസീലം നിസ്സായ പീതിപാമോജ്ജം ഉപ്പജ്ജി. തതോ അനുക്കമേന വിപസ്സനം വഡ്ഢേന്തോ തിയാമരത്തിം സമണധമ്മം കത്വാ അരുണുഗ്ഗമനേ അരഹത്തം പത്തോ ഇമം ഉദാനം ഉദാനേസി –
Kuṭumbiyaputtatissattherassapi vatthu evaṃ veditabbaṃ. Sāvatthiyaṃ kira tisso nāma kuṭumbiyaputto cattālīsa hiraññakoṭiyo pahāya pabbajitvā agāmake araññe viharati, tassa kaniṭṭhabhātubhariyā ‘‘gacchatha, naṃ jīvitā voropethā’’ti pañcasate core pesesi, te gantvā theraṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Thero āha – ‘‘kasmā āgatattha upāsakā’’ti? Taṃ jīvitā voropessāmāti. Pāṭibhogaṃ me upāsakā gahetvā ajjekarattiṃ jīvitaṃ dethāti. Ko te, samaṇa, imasmiṃ ṭhāne pāṭibhogo bhavissatīti? Thero mahantaṃ pāsāṇaṃ gahetvā ūruṭṭhīni bhinditvā ‘‘vaṭṭati upāsakā pāṭibhogo’’ti āha. Te apakkamitvā caṅkamanasīse aggiṃ katvā nipajjiṃsu. Therassa vedanaṃ vikkhambhetvā sīlaṃ paccavekkhato parisuddhasīlaṃ nissāya pītipāmojjaṃ uppajji. Tato anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhento tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvā aruṇuggamane arahattaṃ patto imaṃ udānaṃ udānesi –
‘‘ഉഭോ പാദാനി ഭിന്ദിത്വാ, സഞ്ഞപേസ്സാമി വോ അഹം;
‘‘Ubho pādāni bhinditvā, saññapessāmi vo ahaṃ;
അട്ടിയാമി ഹരായാമി, സരാഗമരണം അഹം.
Aṭṭiyāmi harāyāmi, sarāgamaraṇaṃ ahaṃ.
‘‘ഏവാഹം ചിന്തയിത്വാന, യഥാഭൂതം വിപസ്സിസം;
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, yathābhūtaṃ vipassisaṃ;
സമ്പത്തേ അരുണുഗ്ഗമ്ഹി, അരഹത്തം അപാപുണി’’ന്തി. (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൦; ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൭൩; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൦൬);
Sampatte aruṇuggamhi, arahattaṃ apāpuṇi’’nti. (visuddhi. 1.20; dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 1.106);
അതിഭോജനേ നിമിത്തഗ്ഗാഹോതി അതിഭോജനേ ഥിനമിദ്ധസ്സ നിമിത്തഗ്ഗാഹോ, ‘‘ഏത്തകേ ഭുത്തേ തം ഭോജനം ഥിനമിദ്ധസ്സ കാരണം ഹോതി, ഏത്തകേ ന ഹോതീ’’തി ഥിനമിദ്ധസ്സ കാരണാകാരണഗ്ഗാഹോ ഹോതീതി അത്ഥോ. ബ്യതിരേകവസേന ചേതം വുത്തം, തസ്മാ ഏത്തകേ ഭുത്തേ തം ഭോജനം ഥിനമിദ്ധസ്സ കാരണം ന ഹോതീതി ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുതാവ അത്ഥതോ ദസ്സിതാതി ദട്ഠബ്ബം. തേനാഹ – ‘‘ചതുപഞ്ച…പേ॰… തം ന ഹോതീ’’തി. ദിവാ സൂരിയാലോകന്തി ദിവാ ഗഹിതനിമിത്തം സൂരിയാലോകം രത്തിയം മനസികരോന്തസ്സപീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ധുതങ്ഗാനം വീരിയനിസ്സിതത്താ വുത്തം – ‘‘ധുതങ്ഗനിസ്സിതസപ്പായകഥായപീ’’തി.
Atibhojanenimittaggāhoti atibhojane thinamiddhassa nimittaggāho, ‘‘ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ hoti, ettake na hotī’’ti thinamiddhassa kāraṇākāraṇaggāho hotīti attho. Byatirekavasena cetaṃ vuttaṃ, tasmā ettake bhutte taṃ bhojanaṃ thinamiddhassa kāraṇaṃ na hotīti bhojane mattaññutāva atthato dassitāti daṭṭhabbaṃ. Tenāha – ‘‘catupañca…pe… taṃ na hotī’’ti. Divā sūriyālokanti divā gahitanimittaṃ sūriyālokaṃ rattiyaṃ manasikarontassapīti evamettha attho veditabbo. Dhutaṅgānaṃ vīriyanissitattā vuttaṃ – ‘‘dhutaṅganissitasappāyakathāyapī’’ti.
൧൯. നവമേ ഝാനേന വാ വിപസ്സനായ വാ വൂപസമിതചിത്തസ്സാതി ഝാനേന വാ വിപസ്സനായ വാ അവൂപസമകരകിലേസവിഗമനേന വൂപസമിതചിത്തസ്സ. കുക്കുച്ചമ്പി കതാകതാനുസോചനവസേന പവത്തമാനം ചേതസോ അവൂപസമാവഹതായ ഉദ്ധച്ചേന സമാനലക്ഖണന്തി ഉഭയസ്സ പഹാനകാരണം അഭിന്നം കത്വാ വുത്തം. ബഹുസ്സുതസ്സ ഗന്ഥതോ അത്ഥതോ ച സുത്താദീനി വിചാരേന്തസ്സ തബ്ബഹുലവിഹാരിനോ അത്ഥവേദാദിപ്പടിലാഭസമ്ഭവതോ വിക്ഖേപോ ന ഹോതി. യഥാ വിധിപ്പടിപത്തിയാ യഥാനുരൂപപത്തികാരപ്പവത്തിയാ ച വിക്ഖേപോ ച കതാകതാനുസോചനഞ്ച ന ഹോതീതി ‘‘ബാഹുസച്ചേനപി ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം പഹീയതീ’’തി ആഹ. യദഗ്ഗേന ബാഹുസച്ചേന ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചം പഹീയതി, തദഗ്ഗേന പരിപുച്ഛകതാവിനയപ്പകതഞ്ഞുതാഹിപി തം പഹീയതീതി ദട്ഠബ്ബം. വുദ്ധസേവിതാ ച വുദ്ധസീലിതം ആവഹതീതി ചേതസോ വൂപസമകരത്താ ‘‘ഉദ്ധച്ചകുക്കുച്ചപ്പഹാനകാരീ’’തി വുത്തം, വുദ്ധതം പന അനപേക്ഖിത്വാ കുക്കുച്ചവിനോദകാ വിനയധരാ കല്യാണമിത്താതി വുത്താതി ദട്ഠബ്ബം. വിക്ഖേപോ ച പബ്ബജിതാനം യേഭുയ്യേന കുക്കുച്ചഹേതുകോ ഹോതീതി ‘‘കപ്പിയാകപ്പിയപരിപുച്ഛാബഹുലസ്സാ’’തിആദിനാ വിനയനയേനേവ പരിപുച്ഛകതാദയോ നിദ്ദിട്ഠാ.
19. Navame jhānena vā vipassanāya vā vūpasamitacittassāti jhānena vā vipassanāya vā avūpasamakarakilesavigamanena vūpasamitacittassa. Kukkuccampi katākatānusocanavasena pavattamānaṃ cetaso avūpasamāvahatāya uddhaccena samānalakkhaṇanti ubhayassa pahānakāraṇaṃ abhinnaṃ katvā vuttaṃ. Bahussutassa ganthato atthato ca suttādīni vicārentassa tabbahulavihārino atthavedādippaṭilābhasambhavato vikkhepo na hoti. Yathā vidhippaṭipattiyā yathānurūpapattikārappavattiyā ca vikkhepo ca katākatānusocanañca na hotīti ‘‘bāhusaccenapi uddhaccakukkuccaṃ pahīyatī’’ti āha. Yadaggena bāhusaccena uddhaccakukkuccaṃ pahīyati, tadaggena paripucchakatāvinayappakataññutāhipi taṃ pahīyatīti daṭṭhabbaṃ. Vuddhasevitā ca vuddhasīlitaṃ āvahatīti cetaso vūpasamakarattā ‘‘uddhaccakukkuccappahānakārī’’ti vuttaṃ, vuddhataṃ pana anapekkhitvā kukkuccavinodakā vinayadharā kalyāṇamittāti vuttāti daṭṭhabbaṃ. Vikkhepo ca pabbajitānaṃ yebhuyyena kukkuccahetuko hotīti ‘‘kappiyākappiyaparipucchābahulassā’’tiādinā vinayanayeneva paripucchakatādayo niddiṭṭhā.
൨൦. ദസമേ ബഹുസ്സുതാനം ധമ്മസഭാവാവബോധസമ്ഭവതോ വിചികിച്ഛാ അനവകാസാ ഏവാതി ആഹ – ‘‘ബാഹുസച്ചേനപി…പേ॰… വിചികിച്ഛാ പഹീയതീ’’തി. കാമം ബാഹുസച്ചപരിപുച്ഛകതാഹി സബ്ബാപി അട്ഠവത്ഥുകാ വിചികിച്ഛാ പഹീയതി, തഥാപി രതനത്തയവിചികിച്ഛാമൂലികാ സേസവിചികിച്ഛാതി ആഹ – ‘‘തീണി രതനാനി ആരബ്ഭ പരിപുച്ഛാബഹുലസ്സപീ’’തി. രതനത്തയഗുണാവബോധേഹി ‘‘സത്ഥരി കങ്ഖതീ’’തിആദിവിചികിച്ഛായ അസമ്ഭവോതി. വിനയേ പകതഞ്ഞുതാ ‘‘സിക്ഖായ കങ്ഖതീ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൦൦൮; വിഭ॰ ൯൧൫) വുത്തായ വിചികിച്ഛായ പഹാനം കരോതീതി ആഹ – ‘‘വിനയേ ചിണ്ണവസീഭാവസ്സപീ’’തി. ഓകപ്പനിയസദ്ധാസങ്ഖാതഅധിമോക്ഖബഹുലസ്സാതി സദ്ധേയ്യവത്ഥുനോ അനുപ്പവിസനസദ്ധാസങ്ഖാതഅധിമോക്ഖേന അധിമുച്ചനബഹുലസ്സ. അധിമുച്ചനഞ്ച അധിമോക്ഖുപ്പാദനമേവാതി ദട്ഠബ്ബം. സദ്ധായ വാ തംനിന്നപോണതാ അധിമുത്തി അധിമോക്ഖോ . നീവരണാനം പച്ചയസ്സ ചേവ പച്ചയഘാതസ്സ ച വിഭാവിതത്താ വുത്തം – ‘‘വട്ടവിവട്ടം കഥിത’’ന്തി.
20. Dasame bahussutānaṃ dhammasabhāvāvabodhasambhavato vicikicchā anavakāsā evāti āha – ‘‘bāhusaccenapi…pe… vicikicchā pahīyatī’’ti. Kāmaṃ bāhusaccaparipucchakatāhi sabbāpi aṭṭhavatthukā vicikicchā pahīyati, tathāpi ratanattayavicikicchāmūlikā sesavicikicchāti āha – ‘‘tīṇi ratanāni ārabbha paripucchābahulassapī’’ti. Ratanattayaguṇāvabodhehi ‘‘satthari kaṅkhatī’’tiādivicikicchāya asambhavoti. Vinaye pakataññutā ‘‘sikkhāya kaṅkhatī’’ti (dha. sa. 1008; vibha. 915) vuttāya vicikicchāya pahānaṃ karotīti āha – ‘‘vinaye ciṇṇavasībhāvassapī’’ti. Okappaniyasaddhāsaṅkhātaadhimokkhabahulassāti saddheyyavatthuno anuppavisanasaddhāsaṅkhātaadhimokkhena adhimuccanabahulassa. Adhimuccanañca adhimokkhuppādanamevāti daṭṭhabbaṃ. Saddhāya vā taṃninnapoṇatā adhimutti adhimokkho . Nīvaraṇānaṃ paccayassa ceva paccayaghātassa ca vibhāvitattā vuttaṃ – ‘‘vaṭṭavivaṭṭaṃ kathita’’nti.
നീവരണപ്പഹാനവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൨. നീവരണപ്പഹാനവഗ്ഗോ • 2. Nīvaraṇappahānavaggo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ൨. നീവരണപ്പഹാനവഗ്ഗവണ്ണനാ • 2. Nīvaraṇappahānavaggavaṇṇanā