| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
नोउपादाभाजनीयकथावण्णना
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
६४६. न उपादियतेवाति न निस्सयति एव, किन्तु निस्सयति च निस्सीयति चाति अत्थो।
646. Na upādiyatevāti na nissayati eva, kintu nissayati ca nissīyati cāti attho.
६४७. पुरिमा पनाति पञ्चविधसङ्गहे पथवीधातुआपोधातुतेजोधातुवायोधातूनं पुरिमुद्देसवसेन वुत्तं। फोट्ठब्बायतननिद्देसे वा वुत्तानं पथवीधातुआदीनं पुरिमा उद्देसे वुत्ता आपोधातूति अधिप्पायो, वुत्तस्स वा फोट्ठब्बायतनस्स अतीतताय पच्छिमता, अनागतताय च आपोधातुया पुरिमता वुत्ताति दट्ठब्बा। आयूति जीवितिन्द्रियं। कम्मजतेजं उस्मा। यं किञ्चि धातुं…पे॰… एकप्पहारेन नुप्पज्जतीति एकस्मिं खणे अनेकासु पथवीसु आपाथगतासु तासु तासु सह नुप्पज्जति, तथा तेजवायूसु चाति अत्थो। अनेकेसु आरम्मणेसु सन्निपतितेसु आभुजितवसेन आरम्मणपसादाधिमत्ततावसेन च पठमं कत्थचि उप्पत्ति दस्सिता, अञ्ञत्थ च पन उप्पत्ति अत्थि एव। सायं आरम्मणतो आरम्मणन्तरसङ्कन्ति येन उपायेन होति, तस्स विजाननत्थं पुच्छति ‘‘कथं पन चित्तस्स आरम्मणतो सङ्कन्ति होती’’ति।
647. Purimā panāti pañcavidhasaṅgahe pathavīdhātuāpodhātutejodhātuvāyodhātūnaṃ purimuddesavasena vuttaṃ. Phoṭṭhabbāyatananiddese vā vuttānaṃ pathavīdhātuādīnaṃ purimā uddese vuttā āpodhātūti adhippāyo, vuttassa vā phoṭṭhabbāyatanassa atītatāya pacchimatā, anāgatatāya ca āpodhātuyā purimatā vuttāti daṭṭhabbā. Āyūti jīvitindriyaṃ. Kammajatejaṃ usmā. Yaṃ kiñci dhātuṃ…pe… ekappahārena nuppajjatīti ekasmiṃ khaṇe anekāsu pathavīsu āpāthagatāsu tāsu tāsu saha nuppajjati, tathā tejavāyūsu cāti attho. Anekesu ārammaṇesu sannipatitesu ābhujitavasena ārammaṇapasādādhimattatāvasena ca paṭhamaṃ katthaci uppatti dassitā, aññattha ca pana uppatti atthi eva. Sāyaṃ ārammaṇato ārammaṇantarasaṅkanti yena upāyena hoti, tassa vijānanatthaṃ pucchati ‘‘kathaṃ pana cittassa ārammaṇato saṅkanti hotī’’ti.
६५१. अयपिण्डिआदीसु पथवीधातु तादिसाय आपोधातुया अनाबद्धा सन्ती विसरेय्य, तस्मा ‘‘तानि आपोधातु आबन्धित्वा बद्धानि करोती’’ति वुत्तं। यथा हि युत्तप्पमाणं उदकं पंसुचुण्णानि आबन्धित्वा मत्तिकापिण्डं कत्वा ठपेति, एवं अयोपिण्डिआदीसुपि तदनुरूपपच्चयेहि तत्थेव उप्पन्ना आपोधातु तथा आबन्धित्वा ठपेतीति दट्ठब्बा।
651. Ayapiṇḍiādīsu pathavīdhātu tādisāya āpodhātuyā anābaddhā santī visareyya, tasmā ‘‘tāni āpodhātu ābandhitvā baddhāni karotī’’ti vuttaṃ. Yathā hi yuttappamāṇaṃ udakaṃ paṃsucuṇṇāni ābandhitvā mattikāpiṇḍaṃ katvā ṭhapeti, evaṃ ayopiṇḍiādīsupi tadanurūpapaccayehi tattheva uppannā āpodhātu tathā ābandhitvā ṭhapetīti daṭṭhabbā.
अफुसित्वा पतिट्ठा होतीति आपोधातुया अफोट्ठब्बभावतो वुत्तं, तथा ‘‘अफुसित्वाव आबन्धती’’ति। न हि यथा फोट्ठब्बधातूनं फोट्ठब्बभावेन अञ्ञमञ्ञनिस्सयता, एवं फोट्ठब्बाफोट्ठब्बधातूनं होतीति अधिप्पायो वेदितब्बो। अविनिब्भोगवुत्तीसु हि भूतेसु अञ्ञमञ्ञनिस्सयता अञ्ञमञ्ञपच्चयभूतेसु न सक्का निवारेतुं, नापि सहजातेसु अविनिब्भोगताय एकीभूतेसु फुसनाफुसनानि विचारेतुं युत्तानीति। न उण्हा हुत्वा झायतीति तेजोसभावतंयेव पटिक्खिपति, न सीतत्तं अनुजानाति, तेजोसभावपटिक्खेपेनेव च सीतत्तञ्च पटिक्खित्तं होति। तेजो एव हि सीतं हिमपातसमयादीसु सीतस्स परिपाचकतादस्सनतो, सीतुण्हानञ्च अञ्ञमञ्ञपटिपक्खभावतो उण्हेन सह न सीतं भूतन्तरं पवत्ततीति युज्जति। उण्हकलापे पन सीतस्स अप्पवत्ति सीतकलापे च उण्हस्स द्विन्नं अञ्ञमञ्ञपटिपक्खत्ता तेजोविसेसभावे युज्जतीति। भावञ्ञथत्तन्ति खरानं गुळादीनं दवता मुदुता रसादीनञ्च दवानं खरता पच्चयविसेसेहि ओमत्ताधिमत्तपथवीधातुआदिकानं उप्पत्ति। लक्खणञ्ञथत्तं कक्खळादिलक्खणविजहनं, तं एतेसं न होति, ओमत्ताधिमत्ततासङ्खातं भावञ्ञथत्तंयेव होतीति अत्थो।
Aphusitvā patiṭṭhā hotīti āpodhātuyā aphoṭṭhabbabhāvato vuttaṃ, tathā ‘‘aphusitvāva ābandhatī’’ti. Na hi yathā phoṭṭhabbadhātūnaṃ phoṭṭhabbabhāvena aññamaññanissayatā, evaṃ phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ hotīti adhippāyo veditabbo. Avinibbhogavuttīsu hi bhūtesu aññamaññanissayatā aññamaññapaccayabhūtesu na sakkā nivāretuṃ, nāpi sahajātesu avinibbhogatāya ekībhūtesu phusanāphusanāni vicāretuṃ yuttānīti. Na uṇhā hutvā jhāyatīti tejosabhāvataṃyeva paṭikkhipati, na sītattaṃ anujānāti, tejosabhāvapaṭikkhepeneva ca sītattañca paṭikkhittaṃ hoti. Tejo eva hi sītaṃ himapātasamayādīsu sītassa paripācakatādassanato, sītuṇhānañca aññamaññapaṭipakkhabhāvato uṇhena saha na sītaṃ bhūtantaraṃ pavattatīti yujjati. Uṇhakalāpe pana sītassa appavatti sītakalāpe ca uṇhassa dvinnaṃ aññamaññapaṭipakkhattā tejovisesabhāve yujjatīti. Bhāvaññathattanti kharānaṃ guḷādīnaṃ davatā mudutā rasādīnañca davānaṃ kharatā paccayavisesehi omattādhimattapathavīdhātuādikānaṃ uppatti. Lakkhaṇaññathattaṃ kakkhaḷādilakkhaṇavijahanaṃ, taṃ etesaṃ na hoti, omattādhimattatāsaṅkhātaṃ bhāvaññathattaṃyeva hotīti attho.
६५२. अनुपादिन्नादीनंयेवाति एकन्तअनुपादिन्नएकन्तनचित्तसमुट्ठानादीनं निद्देसेसु गहणेसु गहिताति अत्थो। यं वा पनञ्ञम्पीति पन वचनेन पुरिमानम्पि नकम्मस्सकतत्ताभावादिकं दीपेति। ता हि अनुपादिन्नादिनकम्मस्सकतत्तादिवचनानं समानत्थत्ता एकेन अवत्तब्बत्ते इतरेनपि अवत्तब्बा सियुं, वत्तब्बत्ते वा वत्तब्बा। तस्मा एकन्ताकम्मजादीस्वेव गहेतब्बत्ता ता अनेकन्तेसु न गहिताति दट्ठब्बा।
652. Anupādinnādīnaṃyevāti ekantaanupādinnaekantanacittasamuṭṭhānādīnaṃ niddesesu gahaṇesu gahitāti attho. Yaṃ vā panaññampīti pana vacanena purimānampi nakammassakatattābhāvādikaṃ dīpeti. Tā hi anupādinnādinakammassakatattādivacanānaṃ samānatthattā ekena avattabbatte itarenapi avattabbā siyuṃ, vattabbatte vā vattabbā. Tasmā ekantākammajādīsveva gahetabbattā tā anekantesu na gahitāti daṭṭhabbā.
६६६. एकन्त …पे॰… पञ्ञायति तेसं विकारत्ता, अनिप्फन्नत्ता पन तस्स उप्पादो न केनचि सक्का वत्तुन्ति अधिप्पायो।
666. Ekanta…pe… paññāyati tesaṃ vikārattā, anipphannattā pana tassa uppādo na kenaci sakkā vattunti adhippāyo.
दुकनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / रूपविभत्ति • Rūpavibhatti
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / उपादाभाजनीयकथा • Upādābhājanīyakathā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / नोउपादाभाजनीयकथावण्णना • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
