| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
នោឧបាទាភាជនីយកថាវណ្ណនា
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
៦៤៦. ‘‘ឯកំ មហាភូតំ បដិច្ច តយោ មហាភូតា តយោ មហាភូតេ បដិច្ច ឯកំ មហាភូត’’ន្តិអាទិវចនតោ (បដ្ឋា. ១.១.៥៣) ឯកំ មហាភូតំ អវសេសមហាភូតេ និស្សយតិ, តេហិ ឧបាទារូបេន ច និស្សីយតីតិ អាហ ‘‘និស្សយតិ ច និស្សីយតិ ចា’’តិ។
646. ‘‘Ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā tayo mahābhūte paṭicca ekaṃ mahābhūta’’ntiādivacanato (paṭṭhā. 1.1.53) ekaṃ mahābhūtaṃ avasesamahābhūte nissayati, tehi upādārūpena ca nissīyatīti āha ‘‘nissayati ca nissīyati cā’’ti.
៦៤៧. មហាភូតានំ អញ្ញមញ្ញាវិជហនតោ ឯកស្មិម្បិ កលាបេ អនេកំ ផោដ្ឋព្ពំ អត្ថីតិ ផោដ្ឋព្ពសភាវេសុយេវ អនេកេសុបិ អារម្មណេសុ អាបាថគតេសុ អាភោគាទិវសេន ឯកំយេវ វិញ្ញាណុប្បត្តិហេតុ ហោតីតិ អយំ វិចារោ ទស្សិតោ។ ឥតរេសុបិ បន យថាយោគំ ទស្សេតព្ពោ។ តត្ថ រសារម្មណំ តាវ ឥន្ទ្រិយនិស្សយំ អល្លីយិត្វា វិញ្ញាណុប្បត្តិហេតុភាវតោ សតិបិ អនេកេសំ រសានំ អាបាថគមនេ ឯកស្មិំ ខណេ ឯកប្បការំយេវ យថាវុត្តនយេន ជិវ្ហាវិញ្ញាណុប្បត្តិហេតុ ហោតិ, តថា គន្ធារម្មណំ។ រូបសទ្ទារម្មណានិ បន ឥន្ទ្រិយនិស្សយំ អសម្បត្វាវ វិញ្ញាណុប្បត្តិហេតុភាវតោ យោគ្យទេសេ អវដ្ឋិតានិ យត្តកានិ សហការីបច្ចយន្តរគតំ ឧបការំ លភន្តិ, តត្តកានិ ឯកស្មិំ ខណេ ឯកជ្ឈំ អារម្មណំ ន ហោន្តីតិ ន វត្តព្ពានិ។ តថា ហិ សទ្ទោ និគ្ឃោសាទិកោ អនេកកលាបគតោ តថា វណ្ណោបិ សិវិកុព្ពហននិយាមេន ឯកជ្ឈំ អារម្មណំ ហោតីតិ។ ឯត្ថាបិ ច អាភុជិតវសេន អារម្មណាធិមត្តតាវសេន អនេកកលាបសន្និបាតេបិ កត្ថចិ វិញ្ញាណុប្បត្តិ ហោតិយេវ។ បសាទាធិមត្តតា បិត្តាទិវិពន្ធាភាវេន បសាទស្ស តិក្ខតា។ កថំ បន ចិត្តស្សាតិ ចិត្តសាមញ្ញតោ ឯកត្តនយវសេន បុច្ឆតិ។
647. Mahābhūtānaṃ aññamaññāvijahanato ekasmimpi kalāpe anekaṃ phoṭṭhabbaṃ atthīti phoṭṭhabbasabhāvesuyeva anekesupi ārammaṇesu āpāthagatesu ābhogādivasena ekaṃyeva viññāṇuppattihetu hotīti ayaṃ vicāro dassito. Itaresupi pana yathāyogaṃ dassetabbo. Tattha rasārammaṇaṃ tāva indriyanissayaṃ allīyitvā viññāṇuppattihetubhāvato satipi anekesaṃ rasānaṃ āpāthagamane ekasmiṃ khaṇe ekappakāraṃyeva yathāvuttanayena jivhāviññāṇuppattihetu hoti, tathā gandhārammaṇaṃ. Rūpasaddārammaṇāni pana indriyanissayaṃ asampatvāva viññāṇuppattihetubhāvato yogyadese avaṭṭhitāni yattakāni sahakārīpaccayantaragataṃ upakāraṃ labhanti, tattakāni ekasmiṃ khaṇe ekajjhaṃ ārammaṇaṃ na hontīti na vattabbāni. Tathā hi saddo nigghosādiko anekakalāpagato tathā vaṇṇopi sivikubbahananiyāmena ekajjhaṃ ārammaṇaṃ hotīti. Etthāpi ca ābhujitavasena ārammaṇādhimattatāvasena anekakalāpasannipātepi katthaci viññāṇuppatti hotiyeva. Pasādādhimattatā pittādivibandhābhāvena pasādassa tikkhatā. Kathaṃ pana cittassāti cittasāmaññato ekattanayavasena pucchati.
៦៥១. តាទិសាយាតិ យា បចុរជនស្ស អត្ថីតិបិ ន គហិតា។ សន្តី សមានា។ ឯវន្តិ យថាសសម្ភារុទកំ សសម្ភារបថវិយា អាពន្ធកំ, ឯវំ បរមត្ថុទកំ បរមត្ថបថវិយាតិ ទស្សេតិ។ តទនុរូបបច្ចយេហីតិ អត្តនោ អាពន្ធនានុគុណេហិ អាពន្ធិយមានេហិ សន្ធារណាទិកិច្ចេហិ បុរិមេហិ ច បថវីអាទីហិ។ អផុសិត្វា បតិដ្ឋា ហោតិ, អផុសិត្វា អាពន្ធតីតិ ឥមិនា ផុសិតព្ពផុសនកភាវោ អាបោធាតុយំ នត្ថីតិ ផោដ្ឋព្ពវសេន ឧភយធម្មតំ អាហ។ អញ្ញមញ្ញំ និស្សយតា អញ្ញមញ្ញនិស្សយតា។ អថ វា អញ្ញមញ្ញតា ច និស្សយតា ច អញ្ញមញ្ញនិស្សយតា។ យទិ ផោដ្ឋព្ពាផោដ្ឋព្ពធាតូនំ ផោដ្ឋព្ពភាវេន វិនា អញ្ញមញ្ញនិស្សយតា, បថវីអាទីនំ កក្ខឡាទិសភាវោ ឯវ ផោដ្ឋព្ពភាវោតិ តព្ពិរហេន កថំ តេសំ អាបោធាតុយា និស្សយាទិភាវោតិ អាហ ‘‘អវិនិព្ភោគវុត្តីសូ’’តិអាទិ។ អញ្ញមញ្ញបច្ចយភូតេសូតិ ឯតេន ឧបាទារូបំ និវត្តេតិ។ អថ វា បុព្ពេ អដ្ឋកថាធិប្បាយេ ឋត្វា ផោដ្ឋព្ពាផោដ្ឋព្ពធាតូនំ វិសិដ្ឋំ អញ្ញមញ្ញនិស្សយតំ វត្វា ឥទានិ អត្តនោ អធិប្បាយេ ឋត្វា អវិសេសេន តំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អវិនិព្ភោគវុត្តីសូ’’តិអាទិ។ តំយេវ អវិសិដ្ឋំ អញ្ញមញ្ញនិស្សយតំ ទឡ្ហំ កត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘នាបិ សហជាតេសូ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អផុសនំ តាវ ឯកកលាបគតត្តា ន វិចារេតព្ពំ, ផុសនំ បន កថន្តិ? ឯកកលាបគតត្តា ឯវ។ វិសុំ សិទ្ធានំយេវ ហិ វិសយមហាភូតានំ កាយប្បសាទនិស្សយភូតេសុ ផុសនំ ទិស្សតិ។
651. Tādisāyāti yā pacurajanassa atthītipi na gahitā. Santī samānā. Evanti yathāsasambhārudakaṃ sasambhārapathaviyā ābandhakaṃ, evaṃ paramatthudakaṃ paramatthapathaviyāti dasseti. Tadanurūpapaccayehīti attano ābandhanānuguṇehi ābandhiyamānehi sandhāraṇādikiccehi purimehi ca pathavīādīhi. Aphusitvā patiṭṭhā hoti, aphusitvā ābandhatīti iminā phusitabbaphusanakabhāvo āpodhātuyaṃ natthīti phoṭṭhabbavasena ubhayadhammataṃ āha. Aññamaññaṃ nissayatā aññamaññanissayatā. Atha vā aññamaññatā ca nissayatā ca aññamaññanissayatā. Yadi phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ phoṭṭhabbabhāvena vinā aññamaññanissayatā, pathavīādīnaṃ kakkhaḷādisabhāvo eva phoṭṭhabbabhāvoti tabbirahena kathaṃ tesaṃ āpodhātuyā nissayādibhāvoti āha ‘‘avinibbhogavuttīsū’’tiādi. Aññamaññapaccayabhūtesūti etena upādārūpaṃ nivatteti. Atha vā pubbe aṭṭhakathādhippāye ṭhatvā phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ visiṭṭhaṃ aññamaññanissayataṃ vatvā idāni attano adhippāye ṭhatvā avisesena taṃ dassento āha ‘‘avinibbhogavuttīsū’’tiādi. Taṃyeva avisiṭṭhaṃ aññamaññanissayataṃ daḷhaṃ katvā dassento ‘‘nāpi sahajātesū’’tiādimāha. Tattha aphusanaṃ tāva ekakalāpagatattā na vicāretabbaṃ, phusanaṃ pana kathanti? Ekakalāpagatattā eva. Visuṃ siddhānaṃyeva hi visayamahābhūtānaṃ kāyappasādanissayabhūtesu phusanaṃ dissati.
ឈាយតីតិ បរិបច្ចតិ។ ន ឧណ្ហា ហុត្វាតិ ឯតស្ស ឧណ្ហសភាវា ហុត្វាតិ អយមត្ថោតិ កត្វា ‘‘តេជោសភាវតំយេវ បដិក្ខិបតី’’តិ វុត្តំ។ ឧណ្ហបដិបក្ខត្តា សីតស្ស ឧណ្ហតាយ បដិក្ខេបេ សីតតាសង្កា សិយាតិ អាហ ‘‘ន សីតត្តំ អនុជានាតី’’តិ។ តេជោសភាគតំយេវ វា សីតតាយបិ ទស្សេតុំ ‘‘ន សីតត្តំ អនុជានាតី’’តិ វុត្តំ។ តេនេវាហ ‘‘តេជោ ឯវ ហិ សីត’’ន្តិ។ មន្ទេ ហិ ឧណ្ហភាវេ សីតពុទ្ធីតិ តេជោ ឯវ ហិ សីតំ។ កថំ បនេតំ វិញ្ញាយតីតិ? សីតពុទ្ធិយា អវវត្ថិតភាវតោ បារាបារំ វិយ។ តថា ហិ អាតបេ ឋត្វា ឆាយំ បវិដ្ឋានំ សីតពុទ្ធិ ហោតិ, តត្ថេវ បថវីគព្ភតោ និគ្គតានំ ឧណ្ហពុទ្ធីតិ។ យទិ តេជោយេវ សីតំ, ឧណ្ហភាវេន សទ្ធិំ សីតភាវោបិ ឯកស្មិំ កលាបេ ឧបលព្ភេយ្យាតិ អាហ ‘‘សីតុណ្ហានញ្ចា’’តិអាទិ។ ឧណ្ហសីតកលាបេសុ សីតុណ្ហានំ អប្បវត្តិ។ ទ្វិន្នំ…បេ.… យុជ្ជតិ, ន អាបោធាតុវាយោធាតូនំ សីតភាវេតិ អធិប្បាយោ។ អាបោធាតុយា ហិ វាយោធាតុយា សីតភាវេ ឧណ្ហភាវេន សទ្ធិំ ឯកស្មិំ កលាបេ សីតភាវោ លព្ភេយ្យ, ន បន លព្ភតិ។ ន ចេត្ថ អាបោធាតុអធិកេ វាយោធាតុអធិកេ វា កលាបេ សីតភាវោតិ សក្កា វិញ្ញាតុំ តាទិសេបិ កត្ថចិ កលាបេ អលព្ភមានត្តា សីតភាវស្សាតិ។ ខរតាទិសភាវាធិកស្ស ភូតសង្ឃាតស្ស ទវតាទិសភាវាធិកតាបត្តិ ភាវញ្ញថត្តំ។ តំ បន យថា ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘បច្ច…បេ.… ប្បត្តី’’តិ អាហ។
Jhāyatīti paripaccati. Na uṇhā hutvāti etassa uṇhasabhāvā hutvāti ayamatthoti katvā ‘‘tejosabhāvataṃyeva paṭikkhipatī’’ti vuttaṃ. Uṇhapaṭipakkhattā sītassa uṇhatāya paṭikkhepe sītatāsaṅkā siyāti āha ‘‘na sītattaṃ anujānātī’’ti. Tejosabhāgataṃyeva vā sītatāyapi dassetuṃ ‘‘na sītattaṃ anujānātī’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘tejo eva hi sīta’’nti. Mande hi uṇhabhāve sītabuddhīti tejo eva hi sītaṃ. Kathaṃ panetaṃ viññāyatīti? Sītabuddhiyā avavatthitabhāvato pārāpāraṃ viya. Tathā hi ātape ṭhatvā chāyaṃ paviṭṭhānaṃ sītabuddhi hoti, tattheva pathavīgabbhato niggatānaṃ uṇhabuddhīti. Yadi tejoyeva sītaṃ, uṇhabhāvena saddhiṃ sītabhāvopi ekasmiṃ kalāpe upalabbheyyāti āha ‘‘sītuṇhānañcā’’tiādi. Uṇhasītakalāpesu sītuṇhānaṃ appavatti. Dvinnaṃ…pe… yujjati, na āpodhātuvāyodhātūnaṃ sītabhāveti adhippāyo. Āpodhātuyā hi vāyodhātuyā sītabhāve uṇhabhāvena saddhiṃ ekasmiṃ kalāpe sītabhāvo labbheyya, na pana labbhati. Na cettha āpodhātuadhike vāyodhātuadhike vā kalāpe sītabhāvoti sakkā viññātuṃ tādisepi katthaci kalāpe alabbhamānattā sītabhāvassāti. Kharatādisabhāvādhikassa bhūtasaṅghātassa davatādisabhāvādhikatāpatti bhāvaññathattaṃ. Taṃ pana yathā hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘pacca…pe… ppattī’’ti āha.
៦៥២. ឯកន្តនចិត្តសមុដ្ឋានាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន ឯកន្តអនុបាទិន្នុបាទានិយាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ បុរិមានម្បីតិ ‘‘យំ វា បនញ្ញម្បី’’តិ ឯតស្មា វចនតោ បុរិមានំ អនុបាទិន្នានំ សទ្ទាយតនកាយវិញ្ញត្តិអាទីនំ នចិត្តសមុដ្ឋានានញ្ច ចក្ខាយតនសោតាយតនាទីនំ។ នកម្មស្សកតត្តាភាវាទិកន្តិ នកម្មស្សកតត្តាភាវំ នចិត្តសមុដ្ឋានភាវន្តិ ឯវមាទិកំ។ ឯកន្តាកម្មជាទីសូតិ អាទិ-សទ្ទេន ឯកន្តាចិត្តជំ គយ្ហតិ។ តា ជរតាអនិច្ចតា។ អនេកន្តេសុ ន គហិតាតិ ឯកន្តតោ អកម្មជេសុ សទ្ទាយតនាទីសុ អចិត្តជេសុ ច ចក្ខាយតនាទីសុ គហេត្វា ចតុសមុដ្ឋានិកត្តា អនេកន្តេសុ រូបាយតនាទីសុ ន គហិតាតិ អត្ថោ។
652. Ekantanacittasamuṭṭhānādīti ādi-saddena ekantaanupādinnupādāniyādiṃ saṅgaṇhāti. Purimānampīti ‘‘yaṃ vā panaññampī’’ti etasmā vacanato purimānaṃ anupādinnānaṃ saddāyatanakāyaviññattiādīnaṃ nacittasamuṭṭhānānañca cakkhāyatanasotāyatanādīnaṃ. Nakammassakatattābhāvādikanti nakammassakatattābhāvaṃ nacittasamuṭṭhānabhāvanti evamādikaṃ. Ekantākammajādīsūti ādi-saddena ekantācittajaṃ gayhati. Tā jaratāaniccatā. Anekantesu na gahitāti ekantato akammajesu saddāyatanādīsu acittajesu ca cakkhāyatanādīsu gahetvā catusamuṭṭhānikattā anekantesu rūpāyatanādīsu na gahitāti attho.
៦៦៦. អនិប្ផន្នត្តាតិ អញ្ញំ អនបេក្ខិត្វា សភាវតោ អសិទ្ធត្តំ។ តស្សាតិ វិញ្ញត្តិទ្វយស្ស។
666. Anipphannattāti aññaṃ anapekkhitvā sabhāvato asiddhattaṃ. Tassāti viññattidvayassa.
នោឧបាទាភាជនីយកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / រូបវិភត្តិ • Rūpavibhatti
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ឧបាទាភាជនីយកថា • Upādābhājanīyakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / នោឧបាទាភាជនីយកថាវណ្ណនា • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
