| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
නොඋපාදාභාජනීයකථාවණ්‌ණනා
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
646. ‘‘එකං මහාභූතං පටිච්‌ච තයො මහාභූතා තයො මහාභූතෙ පටිච්‌ච එකං මහාභූත’’න්‌තිආදිවචනතො (පට්‌ඨා. 1.1.53) එකං මහාභූතං අවසෙසමහාභූතෙ නිස්‌සයති, තෙහි උපාදාරූපෙන ච නිස්‌සීයතීති ආහ ‘‘නිස්‌සයති ච නිස්‌සීයති චා’’ති.
646. ‘‘Ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā tayo mahābhūte paṭicca ekaṃ mahābhūta’’ntiādivacanato (paṭṭhā. 1.1.53) ekaṃ mahābhūtaṃ avasesamahābhūte nissayati, tehi upādārūpena ca nissīyatīti āha ‘‘nissayati ca nissīyati cā’’ti.
647. මහාභූතානං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤාවිජහනතො එකස්‌මිම්‌පි කලාපෙ අනෙකං ඵොට්‌ඨබ්‌බං අත්‌ථීති ඵොට්‌ඨබ්‌බසභාවෙසුයෙව අනෙකෙසුපි ආරම්‌මණෙසු ආපාථගතෙසු ආභොගාදිවසෙන එකංයෙව විඤ්‌ඤාණුප්‌පත්‌තිහෙතු හොතීති අයං විචාරො දස්‌සිතො. ඉතරෙසුපි පන යථායොගං දස්‌සෙතබ්‌බො. තත්‌ථ රසාරම්‌මණං තාව ඉන්‌ද්‍රියනිස්‌සයං අල්‌ලීයිත්‌වා විඤ්‌ඤාණුප්‌පත්‌තිහෙතුභාවතො සතිපි අනෙකෙසං රසානං ආපාථගමනෙ එකස්‌මිං ඛණෙ එකප්‌පකාරංයෙව යථාවුත්‌තනයෙන ජිව්‌හාවිඤ්‌ඤාණුප්‌පත්‌තිහෙතු හොති, තථා ගන්‌ධාරම්‌මණං. රූපසද්‌දාරම්‌මණානි පන ඉන්‌ද්‍රියනිස්‌සයං අසම්‌පත්‌වාව විඤ්‌ඤාණුප්‌පත්‌තිහෙතුභාවතො යොග්‍යදෙසෙ අවට්‌ඨිතානි යත්‌තකානි සහකාරීපච්‌චයන්‌තරගතං උපකාරං ලභන්‌ති, තත්‌තකානි එකස්‌මිං ඛණෙ එකජ්‌ඣං ආරම්‌මණං න හොන්‌තීති න වත්‌තබ්‌බානි. තථා හි සද්‌දො නිග්‌ඝොසාදිකො අනෙකකලාපගතො තථා වණ්‌ණොපි සිවිකුබ්‌බහනනියාමෙන එකජ්‌ඣං ආරම්‌මණං හොතීති. එත්‌ථාපි ච ආභුජිතවසෙන ආරම්‌මණාධිමත්‌තතාවසෙන අනෙකකලාපසන්‌නිපාතෙපි කත්‌ථචි විඤ්‌ඤාණුප්‌පත්‌ති හොතියෙව. පසාදාධිමත්‌තතා පිත්‌තාදිවිබන්‌ධාභාවෙන පසාදස්‌ස තික්‌ඛතා. කථං පන චිත්‌තස්‌සාති චිත්‌තසාමඤ්‌ඤතො එකත්‌තනයවසෙන පුච්‌ඡති.
647. Mahābhūtānaṃ aññamaññāvijahanato ekasmimpi kalāpe anekaṃ phoṭṭhabbaṃ atthīti phoṭṭhabbasabhāvesuyeva anekesupi ārammaṇesu āpāthagatesu ābhogādivasena ekaṃyeva viññāṇuppattihetu hotīti ayaṃ vicāro dassito. Itaresupi pana yathāyogaṃ dassetabbo. Tattha rasārammaṇaṃ tāva indriyanissayaṃ allīyitvā viññāṇuppattihetubhāvato satipi anekesaṃ rasānaṃ āpāthagamane ekasmiṃ khaṇe ekappakāraṃyeva yathāvuttanayena jivhāviññāṇuppattihetu hoti, tathā gandhārammaṇaṃ. Rūpasaddārammaṇāni pana indriyanissayaṃ asampatvāva viññāṇuppattihetubhāvato yogyadese avaṭṭhitāni yattakāni sahakārīpaccayantaragataṃ upakāraṃ labhanti, tattakāni ekasmiṃ khaṇe ekajjhaṃ ārammaṇaṃ na hontīti na vattabbāni. Tathā hi saddo nigghosādiko anekakalāpagato tathā vaṇṇopi sivikubbahananiyāmena ekajjhaṃ ārammaṇaṃ hotīti. Etthāpi ca ābhujitavasena ārammaṇādhimattatāvasena anekakalāpasannipātepi katthaci viññāṇuppatti hotiyeva. Pasādādhimattatā pittādivibandhābhāvena pasādassa tikkhatā. Kathaṃ pana cittassāti cittasāmaññato ekattanayavasena pucchati.
651. තාදිසායාති යා පචුරජනස්‌ස අත්‌ථීතිපි න ගහිතා. සන්‌තී සමානා. එවන්‌ති යථාසසම්‌භාරුදකං සසම්‌භාරපථවියා ආබන්‌ධකං, එවං පරමත්‌ථුදකං පරමත්‌ථපථවියාති දස්‌සෙති. තදනුරූපපච්‌චයෙහීති අත්‌තනො ආබන්‌ධනානුගුණෙහි ආබන්‌ධියමානෙහි සන්‌ධාරණාදිකිච්‌චෙහි පුරිමෙහි ච පථවීආදීහි. අඵුසිත්‌වා පතිට්‌ඨා හොති, අඵුසිත්‌වා ආබන්‌ධතීති ඉමිනා ඵුසිතබ්‌බඵුසනකභාවො ආපොධාතුයං නත්‌ථීති ඵොට්‌ඨබ්‌බවසෙන උභයධම්‌මතං ආහ. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං නිස්‌සයතා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤනිස්‌සයතා. අථ වා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤතා ච නිස්‌සයතා ච අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤනිස්‌සයතා. යදි ඵොට්‌ඨබ්‌බාඵොට්‌ඨබ්‌බධාතූනං ඵොට්‌ඨබ්‌බභාවෙන විනා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤනිස්‌සයතා, පථවීආදීනං කක්‌ඛළාදිසභාවො එව ඵොට්‌ඨබ්‌බභාවොති තබ්‌බිරහෙන කථං තෙසං ආපොධාතුයා නිස්‌සයාදිභාවොති ආහ ‘‘අවිනිබ්‌භොගවුත්‌තීසූ’’තිආදි. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤපච්‌චයභූතෙසූති එතෙන උපාදාරූපං නිවත්‌තෙති. අථ වා පුබ්‌බෙ අට්‌ඨකථාධිප්‌පායෙ ඨත්‌වා ඵොට්‌ඨබ්‌බාඵොට්‌ඨබ්‌බධාතූනං විසිට්‌ඨං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤනිස්‌සයතං වත්‌වා ඉදානි අත්‌තනො අධිප්‌පායෙ ඨත්‌වා අවිසෙසෙන තං දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘අවිනිබ්‌භොගවුත්‌තීසූ’’තිආදි. තංයෙව අවිසිට්‌ඨං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤනිස්‌සයතං දළ්‌හං කත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘නාපි සහජාතෙසූ’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ අඵුසනං තාව එකකලාපගතත්‌තා න විචාරෙතබ්‌බං, ඵුසනං පන කථන්‌ති? එකකලාපගතත්‌තා එව. විසුං සිද්‌ධානංයෙව හි විසයමහාභූතානං කායප්‌පසාදනිස්‌සයභූතෙසු ඵුසනං දිස්‌සති.
651. Tādisāyāti yā pacurajanassa atthītipi na gahitā. Santī samānā. Evanti yathāsasambhārudakaṃ sasambhārapathaviyā ābandhakaṃ, evaṃ paramatthudakaṃ paramatthapathaviyāti dasseti. Tadanurūpapaccayehīti attano ābandhanānuguṇehi ābandhiyamānehi sandhāraṇādikiccehi purimehi ca pathavīādīhi. Aphusitvā patiṭṭhā hoti, aphusitvā ābandhatīti iminā phusitabbaphusanakabhāvo āpodhātuyaṃ natthīti phoṭṭhabbavasena ubhayadhammataṃ āha. Aññamaññaṃ nissayatā aññamaññanissayatā. Atha vā aññamaññatā ca nissayatā ca aññamaññanissayatā. Yadi phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ phoṭṭhabbabhāvena vinā aññamaññanissayatā, pathavīādīnaṃ kakkhaḷādisabhāvo eva phoṭṭhabbabhāvoti tabbirahena kathaṃ tesaṃ āpodhātuyā nissayādibhāvoti āha ‘‘avinibbhogavuttīsū’’tiādi. Aññamaññapaccayabhūtesūti etena upādārūpaṃ nivatteti. Atha vā pubbe aṭṭhakathādhippāye ṭhatvā phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ visiṭṭhaṃ aññamaññanissayataṃ vatvā idāni attano adhippāye ṭhatvā avisesena taṃ dassento āha ‘‘avinibbhogavuttīsū’’tiādi. Taṃyeva avisiṭṭhaṃ aññamaññanissayataṃ daḷhaṃ katvā dassento ‘‘nāpi sahajātesū’’tiādimāha. Tattha aphusanaṃ tāva ekakalāpagatattā na vicāretabbaṃ, phusanaṃ pana kathanti? Ekakalāpagatattā eva. Visuṃ siddhānaṃyeva hi visayamahābhūtānaṃ kāyappasādanissayabhūtesu phusanaṃ dissati.
ඣායතීති පරිපච්‌චති. න උණ්‌හා හුත්‌වාති එතස්‌ස උණ්‌හසභාවා හුත්‌වාති අයමත්‌ථොති කත්‌වා ‘‘තෙජොසභාවතංයෙව පටික්‌ඛිපතී’’ති වුත්‌තං. උණ්‌හපටිපක්‌ඛත්‌තා සීතස්‌ස උණ්‌හතාය පටික්‌ඛෙපෙ සීතතාසඞ්‌කා සියාති ආහ ‘‘න සීතත්‌තං අනුජානාතී’’ති. තෙජොසභාගතංයෙව වා සීතතායපි දස්‌සෙතුං ‘‘න සීතත්‌තං අනුජානාතී’’ති වුත්‌තං. තෙනෙවාහ ‘‘තෙජො එව හි සීත’’න්‌ති. මන්‌දෙ හි උණ්‌හභාවෙ සීතබුද්‌ධීති තෙජො එව හි සීතං. කථං පනෙතං විඤ්‌ඤායතීති? සීතබුද්‌ධියා අවවත්‌ථිතභාවතො පාරාපාරං විය. තථා හි ආතපෙ ඨත්‌වා ඡායං පවිට්‌ඨානං සීතබුද්‌ධි හොති, තත්‌ථෙව පථවීගබ්‌භතො නිග්‌ගතානං උණ්‌හබුද්‌ධීති. යදි තෙජොයෙව සීතං, උණ්‌හභාවෙන සද්‌ධිං සීතභාවොපි එකස්‌මිං කලාපෙ උපලබ්‌භෙය්‍යාති ආහ ‘‘සීතුණ්‌හානඤ්‌චා’’තිආදි. උණ්‌හසීතකලාපෙසු සීතුණ්‌හානං අප්‌පවත්‌ති. ද්‌වින්‌නං…පෙ.… යුජ්‌ජති, න ආපොධාතුවායොධාතූනං සීතභාවෙති අධිප්‌පායො. ආපොධාතුයා හි වායොධාතුයා සීතභාවෙ උණ්‌හභාවෙන සද්‌ධිං එකස්‌මිං කලාපෙ සීතභාවො ලබ්‌භෙය්‍ය, න පන ලබ්‌භති. න චෙත්‌ථ ආපොධාතුඅධිකෙ වායොධාතුඅධිකෙ වා කලාපෙ සීතභාවොති සක්‌කා විඤ්‌ඤාතුං තාදිසෙපි කත්‌ථචි කලාපෙ අලබ්‌භමානත්‌තා සීතභාවස්‌සාති. ඛරතාදිසභාවාධිකස්‌ස භූතසඞ්‌ඝාතස්‌ස දවතාදිසභාවාධිකතාපත්‌ති භාවඤ්‌ඤථත්‌තං. තං පන යථා හොති, තං දස්‌සෙතුං ‘‘පච්‌ච…පෙ.… ප්‌පත්‌තී’’ති ආහ.
Jhāyatīti paripaccati. Na uṇhā hutvāti etassa uṇhasabhāvā hutvāti ayamatthoti katvā ‘‘tejosabhāvataṃyeva paṭikkhipatī’’ti vuttaṃ. Uṇhapaṭipakkhattā sītassa uṇhatāya paṭikkhepe sītatāsaṅkā siyāti āha ‘‘na sītattaṃ anujānātī’’ti. Tejosabhāgataṃyeva vā sītatāyapi dassetuṃ ‘‘na sītattaṃ anujānātī’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘tejo eva hi sīta’’nti. Mande hi uṇhabhāve sītabuddhīti tejo eva hi sītaṃ. Kathaṃ panetaṃ viññāyatīti? Sītabuddhiyā avavatthitabhāvato pārāpāraṃ viya. Tathā hi ātape ṭhatvā chāyaṃ paviṭṭhānaṃ sītabuddhi hoti, tattheva pathavīgabbhato niggatānaṃ uṇhabuddhīti. Yadi tejoyeva sītaṃ, uṇhabhāvena saddhiṃ sītabhāvopi ekasmiṃ kalāpe upalabbheyyāti āha ‘‘sītuṇhānañcā’’tiādi. Uṇhasītakalāpesu sītuṇhānaṃ appavatti. Dvinnaṃ…pe… yujjati, na āpodhātuvāyodhātūnaṃ sītabhāveti adhippāyo. Āpodhātuyā hi vāyodhātuyā sītabhāve uṇhabhāvena saddhiṃ ekasmiṃ kalāpe sītabhāvo labbheyya, na pana labbhati. Na cettha āpodhātuadhike vāyodhātuadhike vā kalāpe sītabhāvoti sakkā viññātuṃ tādisepi katthaci kalāpe alabbhamānattā sītabhāvassāti. Kharatādisabhāvādhikassa bhūtasaṅghātassa davatādisabhāvādhikatāpatti bhāvaññathattaṃ. Taṃ pana yathā hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘pacca…pe… ppattī’’ti āha.
652. එකන්‌තනචිත්‌තසමුට්‌ඨානාදීති ආදි-සද්‌දෙන එකන්‌තඅනුපාදින්‌නුපාදානියාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති. පුරිමානම්‌පීති ‘‘යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පී’’ති එතස්‌මා වචනතො පුරිමානං අනුපාදින්‌නානං සද්‌දායතනකායවිඤ්‌ඤත්‌තිආදීනං නචිත්‌තසමුට්‌ඨානානඤ්‌ච චක්‌ඛායතනසොතායතනාදීනං. නකම්‌මස්‌සකතත්‌තාභාවාදිකන්‌ති නකම්‌මස්‌සකතත්‌තාභාවං නචිත්‌තසමුට්‌ඨානභාවන්‌ති එවමාදිකං. එකන්‌තාකම්‌මජාදීසූති ආදි-සද්‌දෙන එකන්‌තාචිත්‌තජං ගය්‌හති. තා ජරතාඅනිච්‌චතා. අනෙකන්‌තෙසු න ගහිතාති එකන්‌තතො අකම්‌මජෙසු සද්‌දායතනාදීසු අචිත්‌තජෙසු ච චක්‌ඛායතනාදීසු ගහෙත්‌වා චතුසමුට්‌ඨානිකත්‌තා අනෙකන්‌තෙසු රූපායතනාදීසු න ගහිතාති අත්‌ථො.
652. Ekantanacittasamuṭṭhānādīti ādi-saddena ekantaanupādinnupādāniyādiṃ saṅgaṇhāti. Purimānampīti ‘‘yaṃ vā panaññampī’’ti etasmā vacanato purimānaṃ anupādinnānaṃ saddāyatanakāyaviññattiādīnaṃ nacittasamuṭṭhānānañca cakkhāyatanasotāyatanādīnaṃ. Nakammassakatattābhāvādikanti nakammassakatattābhāvaṃ nacittasamuṭṭhānabhāvanti evamādikaṃ. Ekantākammajādīsūti ādi-saddena ekantācittajaṃ gayhati. Tā jaratāaniccatā. Anekantesu na gahitāti ekantato akammajesu saddāyatanādīsu acittajesu ca cakkhāyatanādīsu gahetvā catusamuṭṭhānikattā anekantesu rūpāyatanādīsu na gahitāti attho.
666. අනිප්‌ඵන්‌නත්‌තාති අඤ්‌ඤං අනපෙක්‌ඛිත්‌වා සභාවතො අසිද්‌ධත්‌තං. තස්‌සාති විඤ්‌ඤත්‌තිද්‌වයස්‌ස.
666. Anipphannattāti aññaṃ anapekkhitvā sabhāvato asiddhattaṃ. Tassāti viññattidvayassa.
නොඋපාදාභාජනීයකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
දුකනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / රූපවිභත්‌ති • Rūpavibhatti
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / උපාදාභාජනීයකථා • Upādābhājanīyakathā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / නොඋපාදාභාජනීයකථාවණ්‌ණනා • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
